مقدمه
بیشتر مردم تمایل دارند عمر طولانی داشته باشند، اما از فکرکردن درباره سالمندی حذر می‌کنند. سالمندی فرایندی زیستی است که تمام موجودات زنده از جمله انسان آن را تجربه می‌کنند. سالمندی دوره‌ای از زندگی است که از 60سالگی شروع می‌شود. سالمندی دو چالش مهم اجتناب‌ناپذیر به همراه دارد: اول چالش جسمانی، دوم چالش روانی که از نیاز برای غلبه‌کردن بر انگ سالمندی و حفظ عزت نفس، تسلط و شایستگی ناشی می‌شود [1]. 
افزایش چشمگیر جمعیت سالمندان در جهان و ایران اهمیت قشر سالمند را در جامعه ما بیش از پیش مطرح و لزوم پژوهش در این زمینه را آشکار می‌کند. تحقیقاتی که در ایران در زمینه سالمندی انجام شده است، جدید و بسیار محدود است و بر اساس آن، سالمندی غالباً در مفهوم سلامت فیزیکی بررسی شده است.  با وجود رشد جمعیت سالمند هنوز بر نیازهای سالمندان به عنوان گروه آسیب‌پذیر جامعه تمرکز نشده است.
بر اساس سرشماری عمومی سال 1390، در ایران جمعیت سالمندان بیشتر از 60 سال حدود 6 میلیون و 159 هزار و 676 نفر بوده است (8/23 درصد). پیش‌بینی می‌شود این جمعیت تا سال 2050 به بیش از 25 میلیون نفر برسد که روندی سریع‌تر از گروه‌های جمعیتی دیگر خواهد داشت [2]. بیشتر مطالعات مربوط به سالمندی در فرهنگ‌های دیگری انجام شده که با فرهنگ ما متفاوت است. تحقیقاتی برای ما سودمند است که با توجه به ویژگی‌های بوم‌شناختی و فرهنگی خودمان انجام شده باشد، اما تعداد این‌گونه پژوهش‌ها ناکافی و اندک است. رابطه حمایت اجتماعی، استرس و سلامتی به عواملی مثل نژاد، جنسیت و فرهنگ بستگی دارد. برای مثال، به طور متوسط حمایت اجتماعی به زن‌ها بیش از مردها کمک می‌کند. شاید چون زن‌ها بیش از مردها به روابط صمیمانه گرایش دارند [3]. به این ترتیب مطالعات مربوط به سالمندی نیز برای سیاست‌گذاری‌های مختلف از جمله مطالعات مربوط به سلامت جسمی و روانی سالمندان دارای ارزش و اعتبار فزاینده‌ای خواهد شد.
منظور از بهزیستی در روان‌شناسی مثبت‌گرا افزایش میزان شکوفایی در زندگی خود و دیگران است. بهزیستی روان‌شناختی اشاره به حسی از سلامتی دارد که آگاهی کامل از تمامیت و یکپارچگی در تمام جنبه‌های فرد را شامل می‌شود [4]. بهزیستی روان‌شناختی هم مؤلفه‌های عاطفی و هم مؤلفه‌های شناختی دراد. افراد با احساس بهزیستی زیاد، به طور عمده‌ای هیجانات مثبت را تجربه می‌کنند و از حوادث و وقایع پیرامون خود ارزیابی مثبتی دارند؛ در حالی‌که افراد با احساس بهزیستی کم، حوادث و موقعیت‌های زندگی‌شان را نامطلوب ارزیابی می‌کنند و بیشتر هیجانات منفی را تجربه می‌کنند [5]. بهزیستی روان‌شناختی بر کنترل بیماری‌ها و واکنش‌پذیری افراد در مقابل مشکلات کمک می‌کند. بنابراین سالمندانی که در آنان بهزیستی روان‌شناختی ارتقا پیدا کند، جو سالمی را برای رشد و پرورش خود تأمین می‌کنند تا در آن جو، به رشد و استقلال برسند.
کارل ریف شش مؤلفه برای بهزیستی روان‌شناختی توضیح داده است که شامل خودپذیری، ارتباط مثبت با دیگران، خودمختاری، تسلط بر محیط، هدفمندی در زندگی و رشد شخصی می‌شود. الزامات بسیار زیاد مانند تشکیل خانواده، باعث استرس می‌شود. الزامات بسیار کم مانند بازنشستگی نیز منجر به استرس می شود. هرگاه الزامات وارده به اندازه‌ای باشد که بتوان با آن مقابله کرد، آن‌گاه استرس در زندگی به طور مؤثری مدیریت خواهد شد [6]. استرس بیش از حد باعث بیماری‌های روان‌تنی بسیاری از جمله سرطان، التهاب، آسم، بیماری‌های قلبی و غیره می‌شود. فشار روانی از طریق کاهش لنفوسیت‌های T، کارایی دستگاه ایمنی را کاهش می‌دهد که در نتیجه در مقابل بیماری‌ها آسیب‌پذیرتر می‌شود . 
دونالد مایکنبام عنوان می‌کند افراد با تمرین چیزی که معتقدند اتفاق می افتد، در واقع قبل، بعد و همچنین در طی آن رویداد استرس‌زا می توانند خود را برای استرس آماده کنند. رویارویی با مقادیر کم و مطمئن استرس تصوری می‌تواند باعث ایمن‌سازی بشود. گاهی نمی‌توان استرس را از میان برداشت، بلکه باید آن را کاهش داد یا تحمل کرد؛ به عبارتی آن را مدیریت کرد. از سوی دیگر، افراد برای مدیریت یا مقابله با استرس‌های خود به مهارت‌هایی نیاز دارند تا بتوانند اثر استرس را کاهش دهند. چنانچه استرس مدیریت و مهارتهای مقابله‌ای مؤثر فراهم شود، سالمند قادر خواهد بود با نیازها و چالش‌های زندگی خود به شیوه مؤثری کنار بیاید. یافته ها حاکی از این است که افرادی که حمایت اجتماعی بیشتری دریافت می‌کنند، تنظیم روانی بهتری دارند. بنابراین می‌توان گفت حمایت اجتماعی، منبع مهم خارجی‌ای برای مقابله با عوامل استرس‌زاست [7].
درباره سبکی که در آن حمایت اجتماعی به کنترل فشار روانی کمک می‌کند، دو نظریه وجود دارد. یک فرضیه موسوم به اثر مستقیم است که در مرحله اول حمایت اجتماعی را راهی برای جلوگیری از وقوع فشارزاها می‌داند. برای مثال، حمایت در قالب نصیحت است که ممکن است فرد را از کاری بازدارد و مانع تجربه فشارزا شود. فرضیه دوم نظریه سپر فشار روانی است که تأکید می‌کند بعد از این که کسی با عوامل فشارزای روانی روبه‌رو شد، حمایت اجتماعی به پیشگیری از بروز پیامدهای منفی کمک می‌کند. فرد ممکن است شغل خود را از دست بدهد، اما خانواده و دوستان به او کمک می‌کنند که احساس ارزشمندی کند. ماتیچ و سیمز بین سه نوع حمایت اجتماعی تمیز قائل می‌شوند: 1. حمایت محسوس و معلوم 2- حمایت هیجانی 3- حمایت اطلاعاتی. هاوس نوع چهارمی اضافه کرد: حمایت ارزیابی یا خودسنجی [9 ،8].
هدف از دستاوردهای علمی بشر فقط افزایش امید به زندگی در انسان‌ها نیست، بلکه افزایش طول عمر انسان، به ویژه سالمندان، وقتی مفید است که بتوانیم سالمندی پویا را تجربه کنیم، یعنی کیفیت زندگی سالمند نیز همپای کمیت آن افزایش پیدا کند. توجه به نگرش‌های مثبت در مشاوره ، روان‌درمانی و روان‌شناسی موضوعی رایج تلقی می‌شود. از جمله مباحث مطرح در حوزه نگرش مثبت، بهزیستی روان‌شناختی است که در دهه‌های اخیر به آن توجه جدی شده است. تحقیقات در حوزه بهزیستی روان‌شناختی نشان می‌دهد که نقش مهمی در ارتقای سلامت روان خانواده مبتنی بر ارتقای مواردی همچون مهارت‌های تسلط بر جهان پیرامون، داشتن معنا در زندگی، احساس استقلال و برقراری ارتباط مثبت با دیگران دارد [10].
شماری از مطالعات نشان می‌دهد که حمایت اجتماعی با پیامدهای بهداشتی‌تر رابطه دارند. این موضوعی است که محققان زیادی به آن توجه کرده‌اند. همچنین حمایت اجتماعی بر سلامتی و بهزیستی تأثیرگذار است [12 ،11]. منظور از حمایت اجتماعی فقط تعداد روابط اجتماعی نیست، بلکه کیفیت این روابط نیز اهمیت دارد؛ اینکه فرد بتواند مسائلش را به‌راحتی با پدر، مادر و اعضای خانواده خود در میان بگذارد. پیوندهای بین‌فردی می‌تواند سلامتی را ارتقا دهد. این پیوندها باعث می‌شود شخص به دلیل داشتن‌استرس آسیب نبیند، در برابر بیماری‌ها کمتر آسیب‌پذیر باشد و رژیم‌های درمانی خود را رعایت کند. حمایت اجتماعی از بسیاری جهات نوعی مساعدت در کنار آمدن است. برای مثال، ویلیامز و همکاران به طور متوسط 9 سال درباره تقریباً 1400 نفر از بیماران مبتلا به بیماری‌های شریان‌های قلبی مطالعه کردند و دریافتند بیمارانی که حمایت اجتماعی بیشتری دارند، به طور معناداری مرگ‌ومیر کمتری داشتند. برای مثال، ازدواج کرده بودند و می‌توانستند مسائل خود را با همسرانشان بازگو کنند [13]. این رابطه حتی پس از کنترل متغیرهای جمعیت‌شناختی و عوامل خطر پزشکی همچنان برقرار بود. این مطالعه و دیگر مطالعات نشان می‌دهد حمایت اجتماعی می‌تواند در برابر پیامدهای ناگوار بهداشتی نقش حائل را داشته باشد.
بررسی‌ها پیوند غیرخطی بین سن، بهزیستی ذهنی و فرایندهای بین فردی را بیان می‌کنند که شامل حمایت اجتماعی و تعارض اجتماعی می‌شود. در این مطالعه برای اندازه‌گیری بهزیستی روان‌شناختی از مقیاس رضایت از زندگی استفاده شده است. تحلیل رگرسیون غیرخطی روند معناداری بین سن و رضایت از زندگی نشان می‌دهد. جوانان در مقایسه با میانسالان رضایت کمتری از زندگی دارند. سالمندان نیز در مقایسه با میانسالان بیشتر از زندگی رضایت دارند. همچنین نتایج حاصل از این تحقیق نشان می‌دهد تعاملات بین‌فردی منفی پیش‌بینی‌کننده مهمی برای بهزیستی در میانسالی و سالمندی هستند [14].
تفاوت‌های مرتبط با سن با بهزیستی روانی به‌خوبی مستند سازی شده‌اند و راهنماهای مهمی برای سالمندان هستند [17-15]. برای مثال، اندازه‌های بهزیستی روانی اغلب مؤلفه‌های مهمی از سالمندی موفق و تلویحات ضمنی برای سلامت جسمی را در برداردند [19 ،18]. تحقیقات نشان داده‌اند سالمندان بیشتر رضایت از زندگی نشان می‌دهند، بیشتربودن رضایت از زندگی در سالمندان می‌تواند به دلیل به کارگیری مهارت‌های مقابله‌ای مؤثرتر در سالمندان و ارتباطات مثبت‌تر با دیگران باشد [20]. همچنین انتقال‌های خاص در زندگی که به احتمال زیاد در میانسالی به تنش میان فردی منجر می‌شود. برای مثال سوگ پدر و مادر، در برخی موارد چنین حوادث استرس‌زایی به پشتیبانی مختل و ایجاد تنش بین‌فردی بیشتر در میان اعضای نزدیک خانواده منجر می‌شود [21] و تعامل پیچیده‌ای بین عوامل اجتماعی خانواده به وجود می‌آید. 
پژوهش‌های دیگر نشان داده‌اند گستردگی شبکه‌های اجتماعی، حمایت‌های اجتماعی، تنهایی و نظم زندگی به صورت پایداری با جنبه‌هایی از توانایی شناختی در افراد مسن همراه بوده است.تنهایی کمتر و حمایت اجتماعی بیشتر به طرز چشمگیری با توانایی شناختی بهتر سالمندان ارتباط دارد. همچنین زندگی به تنهایی با حمایت اجتماعی کم، سرعت پردازش اطلاعات را نیز کم می‌کند. این ارتباطات تا حدودی و نه به طور کامل از نشانه‌های افسردگی هستند؛ اگرچه برای گرفتن نتیجه علّی نیاز به تحقیقات طولی است. به این ترتیب توسعه مداخلات به منظور کاهش اثر تنهایی و انزوای اجتماعی، افزایش حمایت اجتماعی را پیشنهاد می‌کند [22].
حمایت اجتماعی علاوه بر اینکه به افزایش رضایت از زندگی در سالمندان کمک می‌کند، باعث افزایش بهزیستی نیز می‌شود. تحت شرایط فشارزا و پراسترس حمایت اجتماعی نقش تعدیل‌کننده و محافظ در مقابل آثار زیان‌آور فشار را از طریق رساندن حمایت عاطفی و اطلاعاتی تقویت می‌کنند. این حمایت ممکن است علائم و بیماری‌های روان‌شناختی و جسمی را کمتر کند. تحقیقات نشان داده‌اند حمایت عاطفی بیشترین تأثیر را در زندگی سالمندان دارد [24 ،23]. گراچا اسگلهادو و همکاران در تحقیق خود با عنوان «تأثیر حمایت اجتماعی بر سلامت روان و بهزیستی روان‌شناختی در سالمندان» به این نتیجه رسیدند افرادی که حمایت اجتماعی زیادی را درک کرده بودند، سطح بهزیستی روان‌شناختی بالاتر و سلامت روان بهتری داشتند [25]. 
یکسین چن و توماس هوگ فلی در مطالعه‌ای با عنوان «حمایت اجتماعی، فشار اجتماعی، تنهایی و بهزیستی در سالمندان» عنوان کردند در میان افراد مسن حمایت زیاد و فشار ادراک‌شده کم از هریک از چهار منبع رابطه (همسر/ شریک، بچه، خانواده و دوستان) همراه با کاهش احساس تنهایی و بهبود بهزیستی است. حمایت زیاد و فشار کم از منابع متفاوت به طور مستقیم و غیرمستقیم بهزیستی را بهبود می‌بخشد. یکی از آثار غیرمستقیم منابع حمایتی، کاهش احساس تنهایی است [26]. مطالعات دیگر نشان می‌دهد افراد مجرد یا کسانی که به‌تنهایی زندگی می‌کنند، حدود دوبرابر احتمال ابتلا به دمانس را دارند [27]. از آنجا که پژوهش‌ها نشان داده‌اند تنهایی با بیماری‌های جسمی و روانی از جمله دمانس و افسردگی و اضطراب رابطه دارد، شبکه‌های اجتماعی و ویژگی‌های مرتبط با آن هدف‌های جذابی برای مداخلات بالقوه هستند.
پژوهش‌ها نشان داده‌اند استرس مداوم باعث آسیب و بیماری‌های درونی می‌شود. همچنین تخمین زده شده است عامل 50 تا 80 درصد بیماری‌ها استرس است [28]. به همین ترتیب سبک‌های مقابله با استرس در زنان و مردان متفاوت است. تحقیقات نشان داده‌اند که زنان بیشتر از مقابله هیجان‌مدار و مردان از مقابله مسئله‌مدار استفاده می‌کنند [29]. مدیریت استرس با توجه به سطح تحصیلات و سن نیز متفاوت است. 
در پژوهش دیگری سهم منابع مقابله و الگوهای مقابله با استرس در میان افراد مسن در پی افت عملکرد و سلامت بررسی شده است. نتایج نشان داده است منابع مقابله خودکارآمدی و حمایت اجتماعی و الگوی مقابله فعال سالمندی موفق را پیش‌بینی می‌کنند [30]. پژوهش دیگری نشان می‌دهد خودکارآمدی، استرس ادراک‌شده و سن، مقابله مسئله‌مدار را پیش‌بینی می‌کنند. همچنین نتایج تأیید کردند سبک مقابله هیجان‌مدار با افزایش سن به طور معناداری تغییر می‌کند. حل مسئله در درجه اول به احساس خودکارآمدی برای حل مسئله برمی‌گردد و سپس مقابله مسئله‌محور با افزایش سن افزایش پیدا می‌کند [31].
سالمندی زمان آسیب‌پذیری خاص برای بیمارهای مزمن همایند است.  در این سن بهزیستی روان‌شناختی کاهش می‌یابد و این کاهش ممکن است خطر ابتلا به بیماری را تحت تأثیر قرار دهد. کاهش در بهزیستی باعث قرارگرفتن افراد در سطوح بهداشتی پایین‌تر و آسیب جسمی و روانی بیشتر می‌شود. به این ترتیب اگر سالمندان قصد دارند در زندگی خود به رشد و بهزیستی برسند، باید راه‌های مهار یا مقابله کارآمد استرس را در خود پرورش دهند تا به کاهش بیماری‌های جسمی و روانی خود کمک کنند و علاوه بر این، برای کنترل مسائل زندگی‌شان از دیگران کمک بخواهند؛ حتی در سیستم ایمنی بدن نیز سلول‌های کمک‌رسان وجود دارند و به جای سرزنش خود یا عوامل دیگر، مسئولیت‌ها و کنترل اوضاع را با دیگران تقسیم می‌کنند. با افزایش امید به زندگی و افزایش سریع جمعیت سالمند، مطالعات مربوط به سالمندی ضروری و برای سیاست‌گذاری های جدید اقتصادی، حمایتی و سلامت جسم و روان لازم است. 
با توجه به اهمیت عوامل اجتماعی تأثیرگذار بر سلامت و شیوه‌های کارآمد مدیریت استرس، هدف از این پژوهش پیش‌بینی رابطه بهزیستی روان‌شناختی با مؤلفه‌های مختلف توان مدیریت استرس و حمایت اجتماعی به منظور بررسی موارد ذکرشده در سالمندان نمونه بررسی‌شده است. از نتایج این مطالعه می‌توان برای طراحی آموزش‌های مناسب به منظور مدیریت استرس وارده بر سالمندان، برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری مناسب برای افزایش حمایت اجتماعی سالمندان و بالطبع ارتقای بهزیستی روان‌شناختی سالمندان استفاده کرد. 
روش مطالعه
این مطالعه توصیفی‌تحلیلی از نوع همبستگی و به شیوه مقطعی انجام شد. جامعه آماری این پژوهش شامل تمامی سالمندان ساکن شهر تهران (60 سال و بیشتر) است. نمونه مورد پژوهش به روش نمونه‌گیری در دسترس برای صرفه‌جویی در وقت و هزینه از سالمندان مراجعه‌کننده به پارک‌های منطقه 8 استان تهران از چهار پارک بزرگ واقع در منطقه 8 تهران (پارک هفت حوض، فدک، تسلیحات و بهارستان) در اردیبهشت و خرداد 1395 انتخاب شد. اندازه نمونه با استفاده از فرمول کوکران، 131 نفر تعیین شد. 
استادان دانشکده روان‌شناسی و علوم‌تربیتی دانشگاه علامه طباطبایی این پژوهش را به لحاظ اخلاقی تأیید کرده‌اند. در این پژوهش تمامی ملاحظات اخلاقی از جمله رضایت آگاهانه و محرمانه‌ماندن اطلاعات رعایت شد. هدف از انجام پژوهش برای تک‌تک سالمندان مذکور توضیح داده شد و از ایشان برای انجام مطالعه و استفاده از اطلاعاتشان کسب اجازه شد. سالمندان یادشده در رد یا قبول شرکت در پژوهش آزاد بودند. تعدادی از مشارکت‌کنندگان ابتدا قبول همکاری کردند، اما در ادامه از تمام‌کردن پاسخ به پرسش‌نامه خودداری کردند و از پژوهش خارج شدند و برای آن‌ها جایگزین در نظر گرفته شد. به سالمندان تحت مطالعه اطمینان داده شد که اطلاعات گردآوری شده از آن‌ها بدون ذکر نام است و به صورت محرمانه تا پایان مطالعه حفظ خواهد شد. در پایان نیز از سالمندان تحت مطالعه سپاسگزاری شد. تمامی مطالب استفاده‌شده علمی با ذکر مأخذ آن‌ها ارائه شده است.
در این پژوهش از فرم کوتاه (18 سؤالی) مقیاس بهزیستی روان‌شناختی ریف (1989)، مقیاس مدیریت استرس کالزبیک (1990) و مقیاس حمایت اجتماعی فیلیپس (1977) استفاده شده است.
مقیاس بهزیستی روان‌شناختی ریف ( 1989)
در این پژوهش از نسخه کوتاه (18سؤالی) مقیاس بهزیستی روان‌شناختی ریف که خانجانی آن را اعتباریابی کرده، استفاده شده است [32]. ریف در سال 1989، فرم اولیه را طراحی کرده و در سال 2002 مجدداً بررسی شده است. در فرم کوتاه پرسش‌نامه بهزیستی روان‌شناختی ریف، پاسخ به هر یک از 18 سؤال روی طیفی 6 درجه‌ای (از کاملاً مخالف تا کاملاً موافق) مشخص می‌شود. سؤال‌های 2، 8 و 10 عامل پذیرش خود؛ سؤال‌های 1، 4 و 6 عامل تسلط محیطی، سؤال‌های 3، 11 و 13 عامل رابطه مثبت با دیگران، سؤال‌های 5، 14 و 16 عامل داشتن هدف در زندگی، سؤال‌های 7، 15 و 17 عامل رشد فردی و سؤال‌های 9، 12 و 18 عامل استقلال هستند. نمره‌گذاری سؤال‌های 3، 4، 5، 9، 10، 13، 16 و 17 با روش معکوس و بقیه با روش مستقیم انجام می‌شود. نمره بیشتر بیانگر بهزیستی روان‌شناختی بهتر بود.  همبستگی نسخه کوتاه مقیاس بهزیستی روان‌شناختی ریف با مقیاس اصلی از 0/7 تا 0/89 در نوسان بوده است. در پژوهش حاضر اعتبار مقیاس با استفاده از آلفای کرونباخ 0/65 محاسبه شده است.
مقیاس مقابله با شرایط پر استرس کالزبیک (21-CISS)
در پژوهش حاضر از فرم کوتاه مقیاس خودسنجی مقابله با شرایط پر استرس کالزبیک برای پی‌بردن به میزان توانایی سالمندان برای کنترل استرس استفاده شده است [33]. کالزبیک و همکاران بر اساس پرسش‌نامه اصلی مقابله با شرایط پراسترس (اندلر و پارکر،1990) فرم کوتاه مقیاس مقابله با شرایط پراسترس را ساخته‌اند. تفاوت فرم کوتاه با پرسش‌نامه اصلی در تعداد عبارت آن است. پرسش‌نامه مقابله با شرایط پر استرس 48 عبارت دارد، در حالی‌که فرم کوتاه آن از 21 عبارت تشکیل شده است. این مقیاس سه زمینه اصلی رفتارهای مقابله‌ای را دربرمی‌گیرد؛ یعنی مقابله مسئله‌مدار که به معنای کنترل هیجانات و برنامه‌ریزی برای حل گام‌به‌گام مسئله است (7عبارت) زیرمقیاس مقابله مسئله‌مدار: 19،16،13،11،8،6،2، مقابله هیجان‌مدار (7 عبارت): 20،17،14،12،10،5،3 که در آن فرد به جای تمرکز بر خود مسئله بر هیجانات ناشی از آن تمرکز کرده  است و به جای حل مشکل برای کاهش‌دادن هیجانات منفی تلاش می‌کند (7 عبارت) سؤال‌های: 21،18،15،9،7،4،1 مقابله اجتنابی را ارزیابی می‌کند. زیرمقیاس مقابله اجتنابی خود به دو بعد سرگرمی اجتماعی (3عبارت) سؤال‌های 21،15،7 و توجه‌گردانی (4عبارت) سؤال‌های 18،9،4،1 تقسیم می‌شود. 
با توجه به اینکه نمره‌گذاری به صورت پنج درجه لیکرت بود، حداکثر نمره برای هر ماده پنج و حداقل یک احتساب شد. دامنه تغییرات سه نوع رفتار رویارویی به این شکل بود که نمره هریک از رفتارهای رویارویی سه‌گانه یعنی مسئله‌مدار، هیجان‌مدار و اجتنابی از 16 تا 80 بود. به عبارتی شیوه رویارویی غالب فرد با توجه به نمره‌ای که در آزمون کسب کرده بود، مشخص شد؛ یعنی هرکدام از رفتارها نمره بیشتری را کسب کرد، آن رفتار شیوه رویارویی فرد در نظر گرفته شد. بویسان (2012) ضریب آلفای زیر مقیاس ها را بدین شرح گزارش کرده است: مقابله مسئله‌مدار=0/72، مقابله هیجان‌مدار=0/77 و مقابله اجتنابی=0/74. در پژوهش حاضر ضریب آلفای مقابله مسئله‌مدار 0/75، مقابله هیجان‌مدار 0/72 و مقابله اجتنابی0/57است.
مقیاس سنجش حمایت اجتماعی فیلیپس (SS-A)
واکس، فیلیپس، هلی، تامسون، ویلیامز و استوارت در سال 1977 مقیاس ارزیابی حمایت اجتماعی را تهیه کردند [34]. این مقیاس بر پایه نظریه کوب درباره حمایت اجتماعی است. کوب حمایت اجتماعی را به میزان برخورداری از محبت، مساعدت و توجه اعضای خانواده، دوستان و افراد دیگر تعریف کرده است. این مقیاس 23 سؤال دارد که سه حیطه حمایت اجتماعی را می‌سنجد. خرده‌مقیاس خانواده (8 ماده) دوستان (7 ماده) و دیگران (8 ماده) است. حمایت خانواده نمره‌ای است که فرد با توجه به پاسخ‌هایش به پرسش‌های شماره 2 ، 4، 7، 9 ، 11، 13، 18  22 می‌گیرد. حمایت دوستان نمره‌ای است که فرد در پاسخ به پرسش‌های شماره 1، 6، 10، 15، 16، 19 می‌گیرد و حمایت دیگران نمره‌ای است که فرد با توجه پاسخ‌هایش به پرسش‌های شماره 3، 5، 8، 12، 14، 17، 20 و 21 می‌گیرد. روش نمره‌گذاری این پرسش‌نامه در فرم بلی و خیر این بود که به هر پاسخ بلی نمره یک و به هر پاسخ خیر نمره صفر داده شد. برای سؤالات 3، 10 ،21، 22 نمره‌گذاری به صورت وارونه صورت گرفت. به‌دست‌آوردن نمره بیشتر نشان‌دهنده حمایت بیشتر بود.
آلفای کرونباخ برای کل پرسش‌نامه 0/81 به دست آمد. در پژوهش حاضر الفای کرونباخ برای کل پرسش‌نامه0/70 به دست آمده است. روش تحلیل داده‌های حاصل از اجرای پرسش‌نامه‌ها با استفاده از نرم‌افزار SPSS21 بود که شامل آزمون رگرسیون چندمتغیره هم‌زمان و ساده می‌شود. 
یافته‌ها
به لحاظ ویژگی‌های جمعیت‌شناختی، تعداد مشارکت‌کنندگان زن و مرد در پژوهش حاضر برابر است. 65 نفر مرد و 65 نفر زن معادل 50 درصد از هر دو جنس در این پژوهش شرکت کردند. تعداد سالمندان متأهل 87 درصد و تعداد سالمندان مجرد 13 درصد بود. 85 درصد از سالمندان شرکت‌کننده بین 60 تا 75 سال و 11 درصد بیشتر از 75 سال داشتند. از لحاظ تحصیلات نیز بیشتر سالمندان مدرک ابتدایی (36 درصد)، 28 درصد مدرک راهنمایی، 24 درصد دیپلم و 12 درصد مدرک دانشگاهی داشتند.
برای پاسخ‌گویی به این فرض که «توان مدیریت استرس و حمایت اجتماعی می‌توانند بهزیستی روان‌شناختی در سالمندان نمونه مورد پژوهش را پیش‌بینی کنند»، از رگرسیون هم‌زمان استفاده شد. مقدار R یا همبستگی بین متغیرهای پیش‌بین و وابسته برابر 0/46 است. همچنین مقدار مجذورشده این مقدار برابر 0/21 است؛ یعنی مقدار واریانسی که متغیرهای پیش‌بین حمایت اجتماعی و مدیریت استرس برای متغیر وابسته یعنی بهزیستی روانی تبیین می‌کنند، برابر 0/21 است. همچنین معنا‌داری مدل رگرسیون با استفاده از تحلیل واریانس مقدار F به‌دست‌آمده برابر 17/54 است که این مقدار در سطح 0/17 معنادار است. 
جدول شماره 1 ضرایب رگرسیونی مربوط به متغیرهای پیش‌بین یعنی حمایت اجتماعی و مدیریت استرس را نشان می‌دهد. مقدار ضریب بتا برای حمایت اجتماعی برابر 0/18است که در سطح 0/05 معنادار است. این ضریب در واقع میزان تأثیر متغیر پیش‌بین بر متغیر وابسته را نشان می‌دهد که مقدار زیادی نیست. همچنین مقدار ضریب بتا برای متغیر مدیریت استرس0/38 است که در سطح 0/01 معنادار است. با توجه مقدار ضرایب بتا برای دو متغیر پیش‌بین، می‌توان گفت متغیر مدیریت استرس رابطه بیشتری با متغیر وابسته، یعنی بهزیستی روانی دارد. 

بحث 
پژوهش حاضر با هدف پیش‌بینی رابطه بهزیستی روان‌شناختی با توان مدیریت استرس و حمایت اجتماعی انجام شد. در این پژوهش از فرم کوتاه مقیاس بهزیستی روان‌شناختی ریف مدیریت استرس کالزبیک و حمایت اجتماعی فیلیپس استفاده شد. سالمندان پرسش‌نامه‌ها را به صورت انفرادی پاسخ دادند و تحلیل داده از طریق رگرسیون چندگانه انجام شد. نتایج حاصل از فرضیه توان مدیریت استرس و حمایت اجتماعی، می‌توانند بهزیستی روان‌شناختی در سالمندان نمونه مورد پژوهش را پیش‌بینی کنند. رابطه مدیریت استرس و حمایت اجتماعی با بهزیستی روان‌شناختی در سالمندان نمونه مورد پژوهش تأیید شد که بیانگر این است که حداقل یکی از متغیرهای پیش‌بینی‌کننده (مدیریت استرس یا حمایت اجتماعی) در متغیر ملاک (بهزیستی روان‌شناختی) مؤثر بوده است و در واقع یعنی نتایج رگرسیون و ضرایب رگرسیون قابل توجه و بررسی هستند و معادله رگرسیون معنادار است. بنابراین می‌توان گفت متغیر مدیریت استرس و حمایت اجتماعی می‌توانند متغیر بهزیستی روانی را پیش‌بینی کنند. با توجه به جدول شماره 1 و بررسی مقدار ضرایب بتا برای دو متغیر پیش‌بین، می‌توان گفت متغیر توان مدیریت استرس بیش از حمایت اجتماعی واریانس بهزیستی روان‌شناختی را تبیین می‌کند و قدرت پیش‌بینی توان مدیریت استرس بیشتر است. 
بین توان مدیریت استرس و حمایت اجتماعی با بهزیستی روان‌شناختی رابطه معنادار وجود دارد. در این پژوهش تغییر در هریک از مؤلفه‌های حمایت اجتماعی شامل خرده‌مقیاس خانواده، دوستان و دیگران و مؤلفه‌های توان مدیریت استرس شامل سبک مقابله مسئله‌مدار، هیجان‌مدار و اجتنابی می‌شود. بنابراین تغییرات در هر کدام می‌تواند بهزیستی روانی را تحت تأثیر قرار دهد. همان‌طور که در تحقیق عقدا، رحیمی، و کریمی [35]، نیکنامی و دهقانی [36] ، گالانگر [37]، نتایج مشابهی یافت شد و ارتباط بین حمایت اجتماعی و بهزیستی روان‌شناختی تأیید شد . نتایج حاصل از یافته‌های پژوهش حاضر با پژوهش‌های انجام‌شده که پیش‌تر به آن‌ها اشاره شد، همسو بود. نتایج این تحقیقات نشان داد بین حمایت اجتماعی و بهزیستی روان‌شناختی رابطه وجود دارد. 
در تبیین این نتایج می‌توان گفت حمایت اجتماعی تسهیل‌کننده سازگاری با استرس و همچنین حمایت موفقیت‌آمیز به‌عنوان یکی از منابع مقابله هم محسوب می‌شود؛ حتی ادراک اینکه افرادی در شرایط استرس‌آمیز فرد را مساعدت می‌کنند، بر حالات روان‌شناختی آثار مثبتی دارد. بهزیستی روان‌شناختی شامل دو بعد شناختی و عاطفی است. در سطح عاطفی افراد با بهزیستی روان‌شناختی مطلوب عمدتاً هیجانات مثبت از قبیل شادمانی دارند و از ارزیابی مثبت رویدادهای درحال‌وقوع استفاده می‌کنند [38]. افراد با بهزیستی کمتر نیز شرایط و رویدادها را نامطلوب ارزیابی می‌کنند و هیجانات ناخوشایند مانند اضطراب، افسردگی و پرخاشگری را تجربه می‌کنند [39]. حمایت اجتماعی بر ارتقای سلامت در افراد سالمند تأثیرگذار است. داشتن دوست به افراد کمک می‌کند رویدادهای استرس‌زا را کمتر تهدید‌کننده و قابل کنترل بدانند و احساسات منفی ناشی از استرس را کاهش دهند. 
برم در مدل صمیمیت پیرامون حمایت اجتماعی بیان می‌کند اشخاصی که روابط صمیمانه‌ای با اطرافیان خود دارند، از نظر سلامت در سطح بالاتری قرار دارند [40]. پژوهش‌های متعدد نشان می‌دهد که داشتن پیوندهای نزدیک و اطمینان‌بخش با دیگران در جلوگیری از اقدام به خودکشی و بیماری‌های روانی از جمله افسردگی و اضطراب عامل تعیین‌کننده‌ای است. گودرز مدل صمیمیت روابط سودمند را روابط نزدیک و بااعتماد می‌داند. روابط مثبت با دیگران که یکی از مؤلفه‌های بهزیستی روان‌شناختی است، به داشتن توانایی روابط خوب انسانی اشاره دارد که یکی از مشخصه‌های کلیدی سلامت روان است، زیرا آسیب‌شناسی معمولاً با اختلال در عملکرد اجتماعی مشخص می‌شود. سالمندی که رابطه مثبت با دیگران دارد، می‌تواند حمایت اجتماعی دیگران را جلب کند و سلامت خود را ارتقا دهد. افزایش حمایت اجتماعی می‌تواند باعث بهزیستی روانی در سالمندان شود [40].
اجتماعی‌بودن مستقیماً همراه با عواطف مثبت است. عواطف منفی نیز با نشانه‌های مرضی همراه است. افرادی که حمایت‌کننده‌های باکفایت‌تری دارند، سلامت بهتری نیز دارند و به طور مؤثرتری با فشار روانی مقابله می‌کنند. استرس مداوم باعث آسیب و بیماری‌های جسمی و روانی می‌شود [28]. بین رویارویی با استرس‌زای بالقوه و واکنش‌های نهایی شخص به آن، فعالیت‌های شناختی بسیار زیادی میانجی می‌شود. اینکه فرد به این نتیجه برسد که چقدر موقعیت‌های مختلف برای او استرس‌زاست، بستگی به شناختی دارد که فرد از توانایی‌ها خود برای تحت کنترل قراردادن آن موقعیت و منابع استفاده‌شده برای حل استرس ناشی از موقعیت دارد. این منابع مقابله همان سلامت جسمی، حمایت اجتماعی، منابع مادی، مدیریت زمان، مهارت اجتماعی و توانایی حل مسئله است. توان مدیریت استرس محقق نخواهد شد، مگر اینکه فرد بتواند شرایط استرس‌زا را درک کند  و بداند این شرایط چه تأثیری بر افکار و جسمش دارد و چگونه از پس این شرایط با توجه به مهارت‌های حل مسئله‌اش بر خواهد آمد. همچنین اگر موقعیت قابل کنترل نبود، بتواند با استفاده از شیوه‌های مدیریت که دربرگیرنده تلاش‌هایی در کمینه‌سازی، طفره‌رفتن، مداراکردن و پذیرفتن شرایط پراسترس است، به تعادل جسمی و روانی خود کمک کند.
با توجه به نتایج این تحقیق و تحقیقات گذشته، به مسئولان، خانواده‌ها و برنامه‌ریزان امور مربوط به سالمندان، پیشنهاد می‌شود برای کسب و نگهداری منابع مؤثر و مهارت‌های مقابله برای ترویج بیشتر روند سالمندی موفق آموزش‌های کمک‌کننده به سالمندان داده شود. همچنین برگزاری کارگاه‌هایی برای سالمندان که در آن روش‌های مقابله با استرس آموزش داده می‌شودف می تواند مفید باشد. همچنین باید درباره مسائل استرس‌زای دوران سالمندی به عنوان مقوله‌ای خاص و تأثیر آن بر بهزیستی روان‌شناختی پژوهش شود. پژوهش حاضر روی سالمندان شهر تهران انجام شده است و با توجه به تفاوت‌های فرهنگی، نمی‌توان آن را به سالمندان دیگر در مناطق دیگر ایران تعمیم داد. محدودیت دیگر این پژوهش حجم زیاد سؤالات پرسش‌نامه‌ها بود؛ با اینکه از هر مقیاس کوتاه‌ترین فرم آن انتخاب شده بود، از حوصله سالمندان خارج بود؛ ضمن اینکه سطح پایین تحصیلات سالمندان نیز مزید بر علت بود.
نتیجه‌گیری نهایی
نتایج پژوهش حاضر نشان داد بهزیستی روان‌شناختی با توان مدیریت استرس و حمایت اجتماعی رابطه دارد و پیشینه تحقیقاتی، رابطه متغیرهای پژوهش را تأیید کرده‌اند. 
تشکر و قدردانی
در پایان از تمام کسانی که در انجام این پژوهش ما را یاری کردند، از جمله استادان بزگوار و مهندس مهدی‌نژاد حامی مالی این پژوهش، کمال تشکر و قدردانی را داریم. 
 

1. Kleink Chris L. Healthy People, Healthy Living [AM. Ghodarzi, Persian trans]. Tehran: Rasa; 2008.
2. Saydshohadai M, Heshmat S, Seidfatemi N, Haghani H, Mehrdad N. [The spiritual health of seniors living in sanitarium and home residents (Persian)]. Iran Journal of Nursing. 2013; 26(81):11-20.
3. Brannon L, Feist J, Updegraff JA. Health Psychology: An Introduction to Behavior and Health. Belmont, California: Wadsworth Publishing; 2010.
4. Ryff CD. Psychological well-being revisited: Advances in the science and practice of eudaimonia. Psychotherapy and Psychosomatics 2014; 83(1):10–28. doi: 10.1159/000353263
5. Myers DG, Diener E. Who is happy? Psychological Science. 1995; 6(1):10–9. doi: 10.1111/j.1467-9280.1995.tb00298.x
6. Moghadami Poor M. [Stress management: The essential guide to thinking and working smarter (Persian)]. Tehran: Mehraban; 2007.
7. Boshkani L. [Examination of correlation between social support, depression and anxiety in the seniors of Ahrom city (Persian)]. Paper presented at: The Iranian Conference on Psychology & Behavioral Sciences. 22, January, 2015; Tehran, Iran. 
8. Renee Matich J, Sims LS. A comparison of social support variables between women who intend to breast or bottle feed. Social Science & Medicine. 1992; 34(8):919–27. doi: 10.1016/0277-9536(92)90260-w
9. Greenberg JS. Comprehensive Stress Management [M. Dehghani, B. Najariyan, Persian Trans]. Tehran: Roshd; 2008.
10. Farshad M, Kalantar M, Farahbakhsh K. [The role of psychological well-being of family mental health promotion (Persian)] Paper presented at: The 2nd National Conference on Sustainable Development in Educational Sciences and Psychology, Social and Cultural Studies. 5 June 2015; Tehran, Iran.
11. Miller G, Chen E, Cole SW. Health psychology: Developing biologically plausible models linking the social world and physical health. Annual Review of Psychology. 2009; 60(1):501–24. doi: 10.1146/annurev.psych.60.110707.163551
12. Stanton AL, Revenson TA, Tennen H. Health psychology: Psychological adjustment to chronic disease. Annual Review of Psychology. 2007; 58(1):565–92. doi: 10.1146/annurev.psych.58.110405.085615 
13. Trull TJ, Prinstein MJ. Clinical Psychology [M. Phirozbakht, Persian trans]. Tehran: Roshd; 2015.
14. Darbonne A, Uchino BN, Ong AD. What mediates links between age and well-being? A test of social support and interpersonal conflict as potential interpersonal pathways. Journal of Happiness Studies. 2012; 14(3):951–63. doi: 10.1007/s10902-012-9363-1
15. Latten JJ. Life-course and satisfaction, equal for every-one? Social Indicators Research. 1989; 21(6):599–610. doi: 10.1007/bf02217995 
16. Levenson RW. Expressive, physiological, and subjective changes in emotion across adulthood. In: Abeles N, Qualls SH, editors. Psychology and the Aging Revolution: How We Adapt to Longer Life. Washington, D.C.: American Psychological Association; 2000.
17. Magai C. Emotions over the life span. In: Birren JE, Schaie  KW, editor. Handbook of the Psychology of Aging. San Diego: Academic Press; 2001.
18. Diener E, Chan MY. Happy people live longer: Subjective well-being contributes to health and longevity. Applied Psychology: Health and Well-Being. 2011; 3(1):1–43. doi: 10.1111/j.1758-0854.2010.01045.x
19. Rowe JW, Kahn RL. Successful aging. New York: Pantheon/Random House; 1998.
20. Fingerman KL, Charles ST. It takes two to tango. Why older people have the best relationships. Current Directions in Psychological Science. 2010; 19(3):172–6. doi: 10.1177/0963721410370297 
21. Thoits PA. Mechanisms linking social ties and support to physical and mental health. Journal of Health and Social Behaviour. 2011; 52(2):145–61. doi: 10.1177/0022146510395592
22. Gow AJ, Corley J, Starr JM, Deary IJ. Which social network or support factors are associated with cognitive abilities in old age? Gerontology. 2013; 59(5):454–63. doi: 10.1159/000351265 
23. Alipoor F, Sajadi H, Forouzan A, Biglarian A. [The role of social support in elderly quality of life (Persian)]. Social Welfare. 2009, 9(33): 147-65. 
24. Motamedi Shalamzari A, Ezhehei J, Azad Falah P, Kiamanesh AR. [The role of social support on life satisfaction, general well-being, and sense of loneliness among the elderly (Persian)]. Journal of Psychology. 2002; 6(2):115-33.
25. Esgalhado G, Reis M, Pereira H, Afonso RM. [Influence of social support on the psychological well-being and mental health of older adults living in assisted-living residences (Portuguese)]. International Journal of Developmental and Educational Psychology. 2010; 1(1):267-78. 
26. Chen Y, Feeley TH. Social support, social strain, loneliness, and well-being among older adults. Journal of Social and Personal Relationships. 2013; 31(2):141–61. doi: 10.1177/0265407513488728
27. House JS. Work Stress and social Support (Addison-Wesley series on occupational stress). Glenview, Illinois: Addison-Wesley Educational Publishers Inc; 1981.
28. Sarafino EP. Health Psychology: Biopsychosocial Interactions [F. Shafee, E. Mirzaee, Persian trans]. Tehran: Roshd; 2012. 
29. Shahbazi S, Heydari M, Shaykhi R. [The effect of problem solving course on students stress intolerance (Persian)]. Journal of Shahrekord University of Medical Sciences. 2011; 13(2):32-7. 
30. Tovel H, Carmel S. Maintaining successful aging: The role of coping patterns and resources. Journal of Happiness Studies. 2013; 15(2):255–70. doi: 10.1007/s10902-013-9420-4 
31. Trouillet R, Doan-Van-Hay LM, Launay M, Martin S. Impact of age, and cognitive and coping resources on coping. Canadian Journal on Aging. 2011; 30(4):541–50. doi: 10.1017/s0714980811000456
32. Khanjani M, Shahidi S, Fath-Abadi J. [Factor structure and psychometric properties of the Ryff’s scale of Psychological well-being, short form (18-item) among male and female students (Persian)]. Journal of Thought & Behavior in Clinical Psychology .2014; 8(32):27-36. 
33. Calsbeek H, Mieke R, Henegouwen GP, Dekker J. 5 factor structure of the coping inventory for stressful situation (CISS-21) in adolescents and young adults with chronic degestive disorders. In: Calsbeek H, editor. The Social Position of Adolescents and Young Adults With Chronic Digestive Disorders. Utrecht: NIVEL; 2003. 
34. Vaux A, Phillips J, Holly L, Thomson B, Williams D, Stewart D. The Social Support Appraisals (SS-A) scale: Studies of reliability and validity. American Journal of Community Psychology. 1986; 14(2):195–218. doi: 10.1007/bf00911821 
35. Aqda N, Rahimi FM, Karimi A, Vazitan M. [Comparative study of mental well-being and quality of life among the elderly in Yazd (Persian)]. Paper presented at: The International Conference on Humanities and Behavioral Studies. 17 October 2014; Tehran, Iran.
36. Niknami M, Dehghani F, Bouraki SH, Kazemnejad L, Soleimani R. [Strategies among students of Guilan University of Medical Sciences (Persian)]. Journal of Holistic Nursing And Midwifery. 2014; 24(4):62-68.
37. Gallagher LP, Truglio-Londrigan M. Community support: Older Adults’ perceptions. Clinical Nursing Research [Internet]. SAGE Publications; 2004; 13(1):3–23. doi: 10.1177/1054773803259466
38. HakimiTehrani L, Fatehizadeh I, Baghban I. [The effects of emotional safety training on marital conflicts and subjective well-being of married women in Isfahan (Persian)]. Journal of Women & Society. 2012; 3(3):105-124. 
39. Shahsiah M, Bahrami F, Mohebi S, Tabarrai Y. [Correlation between mental well-being and marital life quality of couples (Persian)]. Qom University of Medical Sciences Journal. 2012; 5(4):61-7.
40. Goudarz M, Foroughan M, Makarem A, Rashedi V. [Relationship between social support and subjective well-being in older adults. (Persian)]. Iranian Journal of Aging. 2015; 10(3):110-19.