دوره 14، شماره 3 - ( پائیز 1398 )                   جلد 14 شماره 3 صفحات 355-342 | برگشت به فهرست نسخه ها

XML English Abstract Print

Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Rakhshani Z, Nastiezaie N. Relationship of Design and Architectural Factors of Nursing Homes With the Mental Health of Their Residents. Salmand: Iranian Journal of Ageing 2019; 14 (3) :342-355
URL: http://salmandj.uswr.ac.ir/article-1-1497-fa.html
رخشانی زهره، ناستی زایی ناصر. ارتباط بین عوامل طراحی و معماری سرای سالمندان با سلامت روان آن‌ها. سالمند: مجله سالمندی ایران. 1398; 14 (3) :342-355

URL: http://salmandj.uswr.ac.ir/article-1-1497-fa.html

ارتباط بین عوامل طراحی و معماری سرای سالمندان با سلامت روان آن‌ها
زهره رخشانی* 1، ناصر ناستی زایی2
1- گروه معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران. ، zohrerakhshani1479@yahoo.com
2- گروه مدیریت و برنامه‌ریزی آموزشی، دانشکده علوم تربیتی و روان‌شناسی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران.
واژه‌های کلیدی: طراحی و معماری، سرای سالمندان، سال‌خوردگی، سلامت روان، افسردگی، اضطراب، اختلال در عملکرد اجتماعی
متن کامل [PDF 2909 kb]   (7294 دریافت)     |   چکیده (HTML)  (9967 مشاهده)
متن کامل:   (4928 مشاهده)
مقدمه
مفهوم سالمندی از بُعد روحی و روانی به معنی فرسودگی تدریجی روانی است که باعث می‌شود طراوت و شادابی، اعتماد‌به‌نفس، جرئت ریسک‌کردن، احساس مفیدبودن و تعلق‌داشتن کاهش یابد. برای شروع پیری و این اختلالات، زمان معینی را نمی‌توان تعیین کرد، ولی می‌توان گفت فرسودگی روانی زمانی آغاز می‌شود که فرد خود را سربار دیگران احساس کند. گذشت زمان برای فرد سالمند به‌سرعت در حرکت است. او خود را در پایان راه دانسته و مطرود از جامعه احساس می‌کند. او خسته و زودرنج، بهانه‌جو و افسرده است. به این دلیل، مشکلات روانی مانند افسردگی، اضطراب، کاهش حافظه، تغییر الگوی خواب، احساس تنهایی و انزوای اجتماعی به درجات مختلف و با فراوانی قابل ملاحظه‌ای در افراد سالمند مشاهده می‌شود [1]. علل عمده این اختلالات فقدان‌هایی است که منجر به واکنش سوگ می‌شوند، مانند ازدست‌دادن شغل و موقعیت اجتماعی و بحران بازنشستگی، ازدست‌دادن عزیزان، ترک خانه توسط فرزندان، از‌دست‌دادن سلامت، قدرت و توانایی که به ازدست‌دادن آزادی شخص نیز منجر می‌شود؛ ازدست‌دادن ثبات و توانایی اقتصادی، کاهش حواس و تغییر در تصویر از خود، بهداشت روانی سالمند را به مخاطره می‌اندازد [2].
امروزه همه در این موضوع اتفاق نظر دارند که سالمندی به روش موفق، تنها مربوط به داشتن ژن‌های سالم یا دسترسی به منابع سالم نیست، بلکه به چگونگی تنظیم زندگی به طور فعال، توسط افراد و رفتارهایشان بستگی دارد؛ به طوری که بتوان با آن، سلامت روان و بهزیستی را بهبود بخشید [3]. از عوامل مؤثر بر سلامت روان سالمندان می‌توان به سن، تحصیلات، تأهل، بهزیستی، جنسیت، سرمایه اجتماعی، تمرینات جسمانی، وضعیت اقتصادی، شیوه‌های درمانی مختلف، بهزیستی و عزت نفس، خودکارآمدی ادراک‌شده و سکونت‌نداشتن در سرای سالمندی اشاره کرد [13-4 ،1].
از عوامل تأثیرگذار بر سلامت روان سالمندان، اقامت در سرای سالمندان است. هرچند افراد سالمند به علت بالابودن سن و ناتوانی‌هایی که در ابعاد جسمانی و روانی پیدا می‌کنند، بیشتر مستعد مشکلات مربوط به سلامت روان هستند؛ و اختلال در سلامت روان آن‌ها بیشتر به صورت اضطراب و افسردگی خود را نمایان می‌سازد [14]، اما شیوع اختلالات روانی در سالمندان ساکن سرای سالمندان بسیار رایج‌تر از سالمندان ساکن جامعه است [15] و نسبت فراوانی از آنان به اختلال روانی قابل توجهی مبتلا هستند [16]. مثلاً میزان شیوع افسردگی در سال‌خوردگان ساکن جامعه بین 23 تا 40 درصد و در سالمندان سرای سالمندان بین 25 تا 80 درصد گزارش شده است و 51/4 درصد از آنان دچار اختلالات روانی هستند [17]. 
در مطالعه دیگری نیز که روی سالمندان ساکن سرای سالمندان تهران انجام گرفت، میزان افسردگی 32/5 درصد، اضطراب 18/3 درصد، اختلالات جسمانی 27/5درصد و اختلالات وسواسی 19/1 درصد گزارش شده است [18]. درواقع، اقامت در خانه سالمندان عاملی مستقل و معنادار برای افزایش شیوع بیماری‌های روانی محسوب می‌شود [19]. علاوه بر این شیوع بیشتر بیماری‌های مزمن در سالمندان، می‌تواند به افزایش شیوع ناخوشی‌های روانی در این قشر و همچنین بدترشدن علائم بیماری‌های جسمانی آنان منجر شود [20].
با توجه به دگرگونی‌های عمیقی که در دهه‌های اخیر در ساختارهای اقتصادی و اجتماعی جامعه، به‌ویژه در نهاد خانواده، به وجود آمده، می‌توان پیش‌بینی کرد سالمندان نسل‌های آینده ایران، برای ادامه زندگی در بطن جامعه با مشکلات بیشتری در مقایسه با سالمندان نسل‌های قبلی روبه‌رو خواهند شد. بسیاری از سالمندان در اواخر عمر اصرار دارند در خانه خود زندگی کنند و حتی برخی از آن‌ها آشکارا اعلام می‌کنند می‌خواهند در خانه خود بمیرند [13]، اما عواملی مانند تغییر در ساختار خانواده (از گسترده به هسته‌ای) و افزایش عواملی نظیر زندگی آپارتمانی، مهاجرت برای بهبود معاش، تغییر در وضعیت اشتغال و ازدواج، بویژه در شهرها (که به‌زودی سبب کم‌شدن امکانات و توجه خانواده‌ها به سالمندان و درنتیجه برآورده‌نشدن نیازهای اساسی، انزوای اجتماعی و اختلالات روانی و رفتاری در آن‌ها می‌شود) سبب خواهد شد گروهی از سالمندان برای پرکردن این خلأ، پناهی جز روی‌آوردن به سراهای سالمندان پیش‌روی خود نبینند [21]. 
مطالعات نشان می‌دهد استفاده از سرای سالمندان در ایران رو به گسترش است. تعداد مراکز غیردولتی سالمندی کشور در سال 1384، 158 مرکز و تعداد خدمت‌گیرندگان از این مراکز 10342 نفر بوده و در سال 1385 تعداد این مراکز به 183 و تعداد افراد خدمت‌گیرنده به 11904 افزایش پیدا کرده است. با ادامه این روند، در سال 1386 تعداد مراکز به 243 مرکز با 15375 نفر خدمت‌گیرنده و در سال 1387 به 265 مرکز با 19245 خدمت‌گیرنده رسیده است [22].
تقریباً در تمام کشورها با افزایش امید به زندگی و کاهش نرخ زاد و ولد، افراد بالای 60 سال سریع‌ترین رشد را نسبت به هر گروه سنی دیگری به خود اختصاص داده است [23]. به طوری که پیش‌بینی می‌شود بین سال‌های 2000 تا 2050 نسبت افراد بالای 60 سال جهان از حدود 11 درصد به 22 درصد برسد [24]. در ایران نیز نسبت جمعیت سالمند از 22/7 درصد در سال 1385 به 20/8 درصد در سال 1390رسیده است و پیش‌بینی می‌شود به10/5 درصد تا سال 2025 و21/7 درصد تا سال2050 برسد [25]. روند روبه‌سالمندی جمعیت، انجام تحقیقاتی برای دستیابی به بینش‌های عملی و مداخلاتی برای حمایت و خدمت‌رسانی و ارتقای سلامت روان آن‌ها را ایجاب می‌کند. نتایج تحقیقات متعدد نشان داده است سلامت روان در دوره سالمندی تحت‌تأثیر عوامل بسیاری قرار دارد که در جوامع مختلف و شرایط گوناگون، متفاوت‌اند و برخی عوامل در بعضی از کشورها اهمیت بیشتری دارند.
سلامت روان سالمندان ساکن سرای سالمندان در مقایسه با سالمندان ساکن منزل در معرض خطر بیشتری قرار دارد، از این رو انجام پژوهشی درباره بررسی وضعیت طراحی و معماری سرای سالمندان شهر تهران و ارتباط آن با سلامت روان سالمندان بسیار ضروری است. بنابراین این مطالعه با هدف تعیین رابطه وضعیت طراحی و معماری سرای سالمندان با سلامت روان آن‌ها انجام شده است. 
روش مطالعه
مطالعه حاضر پژوهشی توصیفی‌همبستگی است. جامعه آماری آن کلیه سالمندان ساکن سرای سالمندان شهریار (78 نفر) و شهر قدس تهران (193 نفر) در آذرماه 1396 بود که به شیوه نمونه‌گیری هدفمند، تعداد 158 سالمند (45 نفر از سرای سالمندان شهریار و 113 نفر از سرای سالمندان شهر قدس) به عنوان نمونه مورد مطالعه قرار گرفتند. ابزار جمع‌آوری داده‌ها به این شرح بود: 
الف) پرسش‌نامه عوامل طراحی و معماری سرای سالمندان: این پرسش‌نامه محقق‌ساخته بوده که در قالب 46 گویه و 5 مؤلفه‌ی عامل روشنایی (7 گویه)، فضای عمومی (8 گویه)، فضای شخصی (10 گویه)، فضای دسترسی (10 گویه) و فضای سبز (11 گویه) به ارزیابی عوامل طراحی و معماری سرای سالمندان می‌پردازد. پرسش‌نامه بر اساس طیف پنج‌گزینه‌ای لیکرت از «کاملاً مخالفم» تا «کاملاً موافقم» تنظیم شده است و نمره‌گذاری آن از 1=کاملاً مخالفم تا 5=کاملاً موافقم است. حداقل و حداکثر نمره در این پرسش‌نامه 46 و230 است. هرچه نمره سالمند به 230 نزدیک‌تر باشد، نشانه رضایت بیشتر او از عوامل طراحی و معماری سرای سالمندان است و برعکس.
 ب) پرسش‌نامه سلامت عمومی: این پرسش‌نامه را گلدبرگ و هیلیر در سال 1979 طراحی کرده‌اند. پرسش‌نامه دارای 28 گویه و 4 بعد (هفت‌گویه‌ای) شامل علائم جسمانی، اضطراب و بی‌خوابی، اختلال در عملکرد اجتماعی و افسردگی است. این پرسش‌نامه به طور مکرر در مطالعات سنجش سلامت روان به کار رفته است و بر اساس طیف چهارگزینه‌ای لیکرت (خیر، کمی، زیاد و خیلی زیاد) تنظیم شده است. نمره‌گذاری آن از صفر (خیر) تا 3 (خیلی زیاد)است. حداقل و حداکثر نمره فرد در هر بُعد پرسش‌نامه به‌ترتیب برابر با صفر و 21 است. هرچه نمره سالمند به 21 نزدیک‌تر باشد، نشانه آن است که سلامت روان او در آن بُعد ناخوشایند است.
در این مطالعه برای تعیین روایی پرسش‌نامه‌ها از روش روایی محتوا استفاده شد. در این راستا پرسش‌نامه را 9 نفر از استادان گروه‌های هنر و معماری و علوم تربیتی و روان‌شناسی دانشگاه سیستان وبلوچستان تأیید کردند و اطمینان حاصل شد که پرسش‌نامه‌ها همان خصیصه مدنظر پژوهشگر را می‌سنجند و از اعتبار لازم برخوردارند. برای تعیین پایایی ابزار، ابتدا پرسش‌نامه‌ها بر روی 30 سالمند که به صورت تصادفی انتخاب شده بودند، اجرا شد و سپس از آزمون آلفای کرونباخ استفاده شد که مقدار ضریب برای پرسش‌نامه عوامل طراحی و معماری سرای سالمندان (مقیاس کل)0/903 و برای زیرمقیاس‌های روشنایی 0/833، فضای عمومی 0/968، فضای شخصی 0/975، فضای دسترسی 0/797 و فضای سبز 0/863 و برای سلامت روان (مقیاس کل) 0/923 و برای زیرمقیاس‌های علائم جسمانی 0/865، اضطراب و بی‌خوابی 0/883، اختلال در کارکرد اجتماعی 0/746 و افسردگی0/897 به دست آمد. ضرایب به‌دست‌آمده نشان‌دهنده آن است که پرسش‌نامه‌های مدنظر پایایی لازم را دارند. 
شیوه اجرای کار به این گونه بود که پس از تأیید پژوهش توسط دانشگاه هنر اصفهان، هماهنگی لازم با مسئولان سرای سالمندان انجام گرفت. پژوهشگر شخصاً به آن مراکز مراجعه و سالمندان را انتخاب می‌کرد. معیار ورود به مطالعه سابقه سکونت حداقل سه ماه در سرای سالمندان بود. بدین منظور سالمندانی که کمتر از سه ماه در سرای سالمندان سکونت داشتند، مطالعه نشدند. زیرا چنین سالمندانی که به‌تازگی وارد سرای سالمندان شده‌اند، مطمئناً هنوز به شرایط زندگی کنونی خودشان عادت نکرده‌اند و سلامت عمومی آن‌ها به مراتب از سالمندانی که مدت‌های بیشتری را در سرای سالمندان سپری کرده‌اند، نگران‌کننده‌تر است. سالمندان به صورت انفرادی به سؤالات پرسش‌نامه‌ها پاسخ می‌دادند. در مواردی که سالمند کم‌سواد/ بی‌سواد یا دچار معلولیت بود پژوهشگر سؤالات را به صورت شفاهی از آنان می‌پرسید و پاسخ‌ها را ثبت می‌کرد. حداکثر زمان برای پرکردن پرسش‌نامه‌ها 30 دقیقه بود. قبل از توزیع پرسش‌نامه‌ها، هدف پژوهش به اطلاعِ سالمندان رسانده می‌‌شد و به آن‌ها اطمینان کامل داده می‌شد که اطلاعات جمع‌آوری‌شده کاملاً محرمانه خواهد بود و فقط در راستای هدف پژوهش استفاده خواهند شد. همچنین به آن‌ها اطمینان داده می‌شد هیچ‌یک از سؤالات جمعیت‌شناختی توانایی شناسایی آن‌ها را ندارد. همچنین به آن‌ها این اختیار داده شد که داوطلبانه‌ در پژوهش مشارکت داشته باشند و همچنین هر زمان تمایل داشتند، از ادامه همکاری منصرف شوند. در این مطالعه تمام پرسش‌نامه‌ها به شکل کامل و قابل استناد پر شده بودند و هیچ‌گونه افت و ریزشی مشاهده نشد. برای تحلیل داده‌ها از ضریب همبستگی پیرسون و رگرسیون چندگانه با کمک نسخه ۲۱ نرم‌افزار SPSS استفاده شد.
یافته‌ها
در مطالعه حاضر تعداد 158 سالمند ساکن خانه‌های سالمندان با میانگین و انحراف معیار سنی4/82±68/78 و مدت اقامت ماهیانه16/97±27/71 مورد مطالعه قرار گرفتند که وضعیت جمعیت‌شناختی آن‌ها در جدول شماره ۱ آمده است.


 

برای بررسی متغیرهای پژوهش (عوامل طراحی و معماری سرای سالمندان و سلامت عمومی آن‌ها) از آزمون تی تک‌نمونه‌ای استفاده شد که یافته‌های آن در جدول شماره 2 ذکر شده است.بر اساس یافته‌های جدول شماره 2 میانگین عامل روشنایی، فضای شخصی و فضای سبز از میانگین نظری بزرگ‌تر است و با توجه به اینکه تی‌های محاسبه‌شده در سطح کمتر از 0/05 معنادار است، می‌توان پذیرفت که سالمندان از این عوامل، رضایت بالاتر از متوسط دارند. اما میانگین فضای عمومی و فضای دسترسی از میانگین نظری کوچک‌تر است و با توجه به اینکه تی‌های محاسبه‌شده در سطح کمتر از 0/05 معنی‌دارند، می‌توان پذیرفت که سالمندان از فضاهای عمومی و دسترسی خود رضایت کمی دارند. همچنین در بررسی متغیر سلامت عمومی، میانگین مشکلات جسمانی، اضطراب و بی‌خوابی، اختلالات کارکرد اجتماعی و افسردگی از میانگین نظری بیشتر است و با توجه به اینکه تی‌های محاسبه‌شده در سطح کمتر از 0/05 معنی‌دار است، می‌توان پذیرفت که سالمندان سلامت روان کمتر از حد متوسط دارند.



برای بررسی رابطه بین عوامل طراحی و معماری سرای سالمندان با سلامت روان آن‌ها در مرحله اول از ضریب همبستگی پیرسون استفاده شد که یافته‌های آن در جدول شماره 3 گزارش شده است. بر اساس یافته‌های جدول شماره 3 بین عوامل طراحی و معماری سرای سالمندان و مؤلفه‌های آن (عامل نور و روشنایی، فضای عمومی، فضای شخصی، فضای دسترسی و فضای سبز) با مشکلات سلامت روان سالمندان رابطه منفی و معناداری وجود دارد. در مرحله دوم و برای پیش‌بینی سلامت روان، سالمندان بر اساس عوامل طراحی و معماری سرای سالمندان از رگرسیون چندگانه همزمان استفاده شد که یافته‌های آن در جدول شماره 4 ارائه شده است.







بر اساس جدول شماره 4، مقدار F در سطح 0/001 معنادار است. بنابراین فرض صفر «رگرسیون معنادار نیست» با اطمینان بالای 0/99 مردود است، همچنین پذیرفته می‌شود مدل رگرسیون خطی از برازش مطلوب برخوردار است. بر اساس مدل رگرسیون، مقدار ضریب تبیین برابر با0/402 است که به این معناست که عوامل طراحی و معماری سرای سالمندان 40/2 درصد از سلامت روان سالمندان را تببین می‌کنند. همچنین از بین عوامل طراحی و معماری سرای سالمندان، به‌ترتیب فضای عمومی با مقدار(  0/276-)، βفضای شخصی با مقدار (β (0/216 فضای دسترسی با مقدار (β (-19/0، و فضای سبز با مقدار( β (-145/0 از بیشترین توان پیش‌بینی سلامت روان سالمندان برخوردار بوده‌اند و عامل نور و روشنایی به علت معنادارنبودن از مدل خارج شده است.
بحث
در کشورهای غربی که توجه برنامه‌ریزان به سالمندان و نیازهای آنان، بسیار بیشتر از ایران است، روش‌های نوینی برای تعیین مسکن سالمندان در پیش گرفته شده است. مثلاً در دانمارک، ساختن خانه‌های کوچک یک‌طبقه به صورت بخشی از برنامه‌های خانه‌سازی این کشور درآمده و در انگلستان نیز روش جدیدی که دولت نیز آن را تأیید کرده، ساختن خانه‌های کوچک با اتاق‌هایی است که به تمام وسایل و تجهیزات لازم مجهز است. این در حالی است که در کشور ایران فقط خانه سالمندان به عنوان مرکز سکونت سالمندان شناخته می‌شود و به کیفیت محیطی و نوع سکونت سالمندان از دید آنان و متخصصان پرداخته نشده است [26] و پیامد آن، کاهش سلامت روان سالمندان است. 
از این رو مطالعه حاضر با هدف تعیین رابطه بین عوامل طراحی و معماری سرای سالمندان با سلامت روان آن‌ها انجام گرفت. بر اساس یافته‌ها بین رضایت سالمندان از عوامل طراحی و معماری سرای سالمندان با سلامت روان آن‌ها رابطه منفی اما معنی‌داری وجود دارد؛ به این معنا که هرچه میزان رضایت سالمندان از کیفیت طراحی و معماری سرای سالمندان کمتر باشد، سلامت روان آن‌ها نیز در معرض خطر بیشتری قرار می‌گیرد که به تبع آن، سالمندان دچار مشکلات جسمانی، اضطراب و بی‌خوابی، افسردگی و اختلال در عملکرد اجتماعی بیشتر می‌شوند.
یافته‌ها نشان داد بین فضاهای عمومی، شخصی و دسترسی با سلامت روان سالمندان رابطه وجود دارد. در مطالعه لیت مشخص شد از عوامل مؤثر بر کیفیت زندگی زنان سالمند ساکن سرای سالمندان، وضعیت فضاهای محل سکونت آنان است [27]. در مطالعه دیگری مشخص شد که عوامل زیبایی‌شناسانه معماری برای طولانی‌شدن زندگی در یک مکان و زندگی غیروابسته در خانه‌های مسکونی، نقش مهمی در کیفیت زندگی و سلامت روان افراد دارد. یافته‌های این تحقیق حاکی از آن بود که مناسب‌بودن فضا برای سالمندان با راحتی در دسترسی به اطراف یا پراکندگی، بافت اجتماعی و طبیعت که همه براساس اولویت‌های شخصی هستند، حاصل می‌شود [28]. در مطالعه‌ای مشخص شد بین طراحی معماری و طراحی فضای داخلی با سلامت اجتماعی، روحی و فیزیکی رابطه وجود دارد [29]. 
همچنین در مطالعه میزان امید به زندگی عوامل مؤثری از قبیل پیشینه خانوادگی، وضعیت تأهل، وضعیت اقتصادی، ساختار بدن، ورزش، مصرف الکل، مصرف دخانیات، خلق‌وخو، تحصیلات، محیط، خواب، دما و مراقبت از سالمندان وجود دارد که می‌توان عوامل ورزش، تحصیلات، محیط، خواب، دما و مراقبت از سالمندان را با معماری در ارتباط دانست [30]. همچنین در مطالعه‌ای دیگر که مربوط به امید به زندگی افراد مسن است، ریزعامل‌های کل زندگی، سلامت روان، روابط اجتماعی، خانه و همسایگی، استقلال و کنترل بر زندگی، آزادی و آسایش روانی و عاطفی مدنظر قرار گرفته‌اند [31]. در ژاپن، حس امنیت و اطمینان از ماندن در مسکن سالمندی شخصی تا آخر عمر، مؤثرترین عامل در رفاه و راحتی ذهنی سالمندان است [32].
یافته‌ها نشان داد بین عوامل نور و روشنایی با سلامت روان رابطه وجود دارد. در مطالعات، تأثیر نور روز بر عوامل ذهنی سلامت سالمندان اثبات شده است [34 ،33]. روشنایی در بهبود انواعی از افسردگی، اختلالات خواب و همچنین بسیاری از اختلالات جسمی و روانی تأثیر دارد [36 ،35]. روشنایی درخشان می‌تواند به صورت نور طبیعیِ خارج از منزل یا لامپ‌های مخصوص و سایر منابع نور مصنوعی برای افراد به کار برده شود [37]. سازوکار روشنایی درخشان، تأثیر روی چرخه سیرکادین است و از طریق اصلاح ریتم بیولوژیک، می‌تواند اثر قابل توجهی روی چرخه خواب و بیداری داشته باشد. نور همچنین تأثیر مستقیمی روی هوشیاری دارد [38]. اختلال در چرخه سیرکادین باعث ایجاد علائم افسردگی شامل بیداری زودهنگام در صبح، تغییرات خلق روزانه، تغییر در ساختار خواب و افزایش سطح کورتیزول می‌شود [39]. هرچند در مطالعه انکولی و همکارانش نور درخشان بر بهبود وضعیت خواب در طول شب تأثیری نداشته است [40]، در مطالعه کرمی و همکاران نور روز به طور چشمگیری وضعیت خواب سالمندان را بهبود بخشیده است [41]. بر اساس این مطالعه مداخله نور روز می‌تواند وضعیت خواب سالمندان را بهبود بخشد. همچنین مواجهه با نور روز توانسته سطح خواب‌آلودگی در طول روز به‌ویژه عصر را کاهش دهد. 
یافته‌ها نشان داد بین فضای سبز با سلامت روان رابطه وجود دارد. وجود فضای سبز از لحاظ روانی و فیزیولوژیکی می‌تواند تأثیرات مثبتی روی ساکنان این فضاها داشته باشد. اصولاً فضا‌ی سبز مناسب در شهرها افزون بر سلامت جسمانی، موجب آرامش روان، بازده کاری بیشتر و کیفیت زندگی برتر می‌شود و این در حالی است که در طراحی شهرها (که سرای سالمندان در منطق شهری است) به این جنبه‌ها توجه بسیاری می‌شود و درنتیجه در شهرها بیشتر از روستاها سلامت روانی و سلامت اجتماعی در معرض آسیب است [42]. براساس تحقیقات بین ادراک محیط اطراف و سلامتی انسان رابطه وجود دارد، به طوری ‌که مناظر دیداری و طبیعت، سلامتی و رفاه افراد را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد و می‌تواند به کاهش استرس و افزایش ترمیم و بازسازی کمک کند. درواقع مناظر طبیعی در مقابل فضاهای شهری مانند ساختمان‌ها محرک‌های جذب‌کننده زیادی دارند و توجه غیرارادی را فعال می‌کنند که موجب پشتیبانی از ترمیم و بهبود خستگی می‌شود [43]. 
مناظر طبیعی استرس را کاهش می‌دهند در حالی که محیط‌های ساختمانی کاهش استرس را به تأخیر می‌اندازند [44]. زندگی در طبیعت سطح استرس، خشم، پرخاشگری و فشار خون را کاهش می‌دهد و عاطفه مثبت را افزایش می‌دهد [43]. زندگی در طبیعت عملکرد قلبی‌عروقی را به گونه‌ای مثبت تحت‌تأثیر قرار می‌دهد، میزان پاسخ‌های فیزیولوژیک به استرس را کاهش می‌دهد و توانایی سازگاری با وقایع استرس‌زا را بهبود می‌بخشد. همچنین دیدن طبیعت ضربان قلب را کاهش می‌دهد، تنش‌های ماهیچه‌ای را از بین می‌برد، فشار خون را کاهش و هدایت الکتریکی پوست را افزایش می‌دهد [45].

نتیجه‌گیری نهایی
نتایج مطالعه حاضر اهمیت وجود عوامل طراحی و معماری سرای سالمندان در سلامت روان آن‌ها را نشان می‌دهد، بنابراین امید است که دست‌اندرکاران مربوط، بیش از پیش به اهمیت عوامل طراحی و معماری سرای سالمندان پی برده و طراحی و معماری استاندارد سرای سالمندان را در اولویت برنامه‌های خود قرار دهند تا به این وسیله گامی در مسیر افزایش سلامت روان سالمندان ساکن سرای سالمندی برداشته باشند.
از محدودیت‌های پژوهش این بود که چون مطالعه فقط منحصر به سالمندان ساکن آسایشگاه‌ها بود، به همه موارد تعمیم‌پذیر نیست. همچنین از دیگر محدودیت‌های این مطالعه استفاده از روش همبستگی بود. بنابراین روابط به‌دست‌آمده را نمی‌توان به عنوان روابط علّی فرض کرد. شاید این روابط ناشی از اثر دیگر متغیرها نیز باشد.
 با توجه به اینکه قرارگیری سالمندان در معرض نور به‌ویژه نور طبیعی خورشید، سلامت روان آن‌ها را بهبود می‌بخشد، پیشنهاد می‌شود فضاهای داخلی سرای سالمندان طوری طراحی شوند که نورگیر باشند و علاوه بر آن سالمندان به صورت برنامه‌ریزی‌شده و زیر نظر افراد متخصص در معرض نور روز قرار گیرند تا از اختلال خواب و بیماری‌های ذهنی و جسمی آن‌ها پیشگیری شود. همچنین با توجه اینکه فضاهای شخصی، عمومی، دسترسی و سبز در سلامت روان نقش دارد، لازم است در طراحی و معماری سرای سالمندان مواردی از قبیل کیفیت فضای نشیمن و پذیرایی، اندازه و کیفیت فضاهای جنبی (حمام، دستشویی و توالت)، اندازه آشپزخانه‌های ساختمان، بهداشت و نظافت فضاهای عمومی در داخل ساختمان، وجود فضاهای داخلی دارای خلوت شخصی و دارای دید به فضای باز، قابلیت تغییردادن جای مبلمان درون اتاق‌های زندگی، همسایگی و نزدیکی با دیگر سالمندان و وجود مبلمان در فضای باز مثل نیمکت، مقیاس و تناسبات فضاهای داخلی و همخوانی آن‌ها با ناتوانی‌های جسمی سالمندان، دسترسی آسان و راحت به همه فضاها و تجهیزات مورد نیاز، وجود حیاط یا فضای باز برای بازی یا ورزش‌های سبک، امکان پیاده‌روی در میان درختان و فضاهای چمن‌کاری، امکان باغبانی سالمندان در حیاط، طراحی فضای استراحت در کنار فضای سبز، وجود فضاهای کوچک برای استراحت در خارج ساختمان، وجود حوضچه کم‌عمق یا جوی در فضای باز، مدنظر قرار گیرد. 
ملاحظات اخلاقی
پیروی ازاصول اخلاقی پژوهش
همه اصول اخلاقی در این مقاله رعایت شده است. شرکت کنندگان اجازه داشتند هر زمان که مایل بودند از پژوهش خارج شوند. همچنین همه شرکت کنندگان در جریان روند پژوهش بودند. اطلاعات آن ها محرمانه نگه داشته شد.
حامی مالی
این مقاله حامی مالی نداشت.
مشارکت نویسندگان
 تمام نویسندگان در آماده‌سازی این مقاله مشارکت داشته‌اند. ؟ 
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.
 
References
  1. Barati M, Fathi Y, Soltanian AR, Moeini B. [Mental health condition and health promoting behaviors among elders in hamadan (Persian)]. Scientific Journal of Hamadan Nursing & Midwifery Faculty. 2012; 20(3):12-22.
  2. Saberian M, Haji Agajai S, Ghorbani R. [Study of the mental status of the elderly and its relationship with leisure time activities (Persian)]. Journal of Sabzevar University of Medical Sciences. 2009; 10(4):12-9.
  3. Pachana N, Laidlaw K. Oxford handbook of geropsychology.Oxford: Oxford University Press 2012.
  4. Najafi B, Arzaghi SM, Fakhrzadeh H, Sharifi F, Shaei Sh, et al. [Mental health status of the elderly in Tehran and its related factors to measure equity in health and related factors (Persian)]. Journal of Diabetes and Metabolism 2013; 13(1):62-73.
  5. Navabinejad SH, Dowkaneh F, Shirzadi S. [The effect of family factors on the mental health of elderly men and women (Persian)]. Research of Educational Management. 2113;5(1):119-31.
  6. Jafari E, Hajloo N, Faghani R, Khazan K. [The relationship between spiritual well-being, hardiness, and mental health in the elderly (Persian)]. Journal of Behavioral Science. 2012; 4(11):221-31.
  7. Mortazavi SS, EftekharArdebili H, Darali R. [Mental health of elderly and its relation to demographic and social factors (Persian)]. Payesh. 2011; 10(4):485-92.
  8. Shoja M, Nabavi S, Kassani A, Bagheri yazdi S. [Factor analysis of social capital and its relations with mental health of older people in 9 districts of Tehran (Persian)]. Journal of North Khorasan University of Medical Sciences. 2012; 3(5):81-90. [DOI:10.29252/jnkums.3.5.S5.81]
  9. Pourazar M, Sheikh M, Sohbatiha M, Mohamadnia S. [Comparison of mental health in senior male citizens with different levels of weekly exercise (Persian)].Journal of Research in Rehabilitation Sciences. 2013; 9(5):852-60. 
  10. Sahebdel H, Khoshkonash A, Taghipoor E. [Effect of reality therapy on elderly mental health Hasheminejad Kahrizak (Persian)]. Iranian Journal of Ageing 2012;7(1):16-24.
  11. Brar R, Kaur J, Isha Sh. Mental health of elderly as related to their well being and self esteem. International Journal of Humanities and Social Science Invention. 2013; 2(11):54-7.
  12. Singh AP, Shukla A, Singh PA. Perceived self efficacy and mental health among elderly. Delhi Psychiatry Journal. 2010; 13(2):312-21.
  13. Mokhtari F, Ghasemi N. [Comparison of quality of life and mental health of elderly residents/ non-residents of nursing homes (Persian)]. Iranian Journal of Ageing. 2010; 5(18):53-63.
  14. Haggstrom E, Mbusa E, Wadensten B. Nurses workplace distress and etical dilemmas in Tanzanian health care. Nurs Ethics 2008; 15(4): 478-91. [DOI:10.1177/0969733008090519] [PMID]
  15. Jongenelis K, Pot AM, Eisses AM, Beekman AT, Kluiter H, Ribbe MW. Prevalence and risk indicators of depression in elderly nursing home patients: The AGED study. Journal of Affective Disorders. 2004; 83(2-3):135-42. [DOI:10.1016/j.jad.2004.06.001] [PMID]
  16. Grabowski DC, Aschbrenner KA, Rome VF, Bartels SJ. Review: Quality of mental health care for nursing home residents: A literature review, Medical Care Research and Review. 2010; 67(6):627-56. [DOI:10.1177/1077558710362538] [PMID] [PMCID]
  17. Lampert MA, Rosso ALP. Depression in elderly women resident in a long-stay nursing home. Dement Neuropsychol. 2015; 9(1):76-80. [DOI:10.1590/S1980-57642015DN91000012] [PMID] [PMCID]
  18. Etemadi A, Ahmadi K. [Psychological disorders of elderly home residents (Persian)]. Journal of Applied Sciences. 2009; 9(2009):549-54. [DOI:10.3923/jas.2009.549.554]
  19. Vila-Corcoles A, Aguirre-Chavarria C, Ochoa- Gondar O, de Diego C, Rodriguez-Blanco T, Gomez F, et al. Influence of chronic illnesses and underlying risk conditions on the incidence of pneumococcal pneumonia in older adults. Infection. 2015; 43(6):699-706. [DOI:10.1007/s15010-015-0801-y] [PMID]
  20. Marengoni A, Winblad B, Karp A, Fratiglioni L. Prevalence of chronic diseases and multimorbidity among the elderly population in Sweden. American Journal of Public Health. 2008; 98(7):1198-200. [DOI:10.2105/AJPH.2007.121137] [PMID] [PMCID]
  21. Nasiri M, Foroughan M, Rashedi V, Makarem A, Jafari Mourjan B. [Compliance to universal design criteria in nursing homes of Tehran (Persian)]. Iranain Journal of Ageing. 2016; 11(2):340-47. [DOI:10.21859/sija-1102340]
  22. Ghazi K, Foroughan M, Hosseini M, Hosseinzadeh S, Askari, M. The client satisfaction of delivered services in private nursing homes for elderly: a survey in the Provinces of Golestan, Mazandaran, Semnan and Northern Khorasan in 2012 (Persian)]. Journal Of Sabzevar University of Medical Sciences. 2013; 20(3):320-30.
  23. Nazemi L, Skoog I, Karlsson I, Hosseini S, Hosseini M, Hosseinzadeh MJ, et al. [Depression, prevalence and some risk factors in elderly nursing homes in Tehran, Iran (Persian)]. Iranian Journal of Public Health. 2013; 42(6):559-69.
  24. World Health Organization. Ageing and life-course. Genev: World Health Organization; 2016. 
  25. Danial Z, Motamedi MH, Mirhashemi S, Kazemi A, Mirhashemi AH. Ageing in Iran. The Lancet. 2014; 384(9958):1927-8.[DOI:10.1016/S0140-6736(14)62278-9]
  26. Hamid N, Babamiri M. [The Relationship of Green Space and Mental Health (Persian)]. Armaghane Danesh Journal. 2012; 17(4):309-15.
  27. Leith KH. A phenomenological exploration of the meaning of home for older women in congregate housing. Journal of Aging Studies. 2006, 20(4):317-33. [DOI:10.1016/j.jaging.2005.12.002]
  28. Andersson JE. Architecture for the silver generation: Exploring the meaning of appropriate space for ageing in a Swedish municipality. Health & Place. 2011; 17(2):572-87.[DOI:10.1016/j.healthplace.2010.12.015] [PMID]
  29. Lee Y, Hwang J, Lim S, Lee H, & Tai Kim J. Identifying space planning guidelines for elderly care environments from the holistic health perspective. Paper presented at: 6th International Symposium on Sustainable Healthy Buildings. 28 may 2012; Seoul, Korea.
  30. Zarghami E, Sharghi A, Olfat M. [Environmental features affecting the quality of life among elderly residents in nursing homes, case study: Shemiranat area in Tehran Province (Persian)]. Journal of Iran Architecture Studies. 2015; 1(7):111-26.
  31. Bowling A, Hankins M, Windle G, Bilotta C, Grant R. A short measure of quality of life in older age: The performance of the brief Older People's Quality of Life questionnaire (OPQOL-brief). Archives of Gerontology and Geriatrics. 2013; 56(1):181-7.[DOI:10.1016/j.archger.2012.08.012] [PMID]
  32. Matsuoka Y. The elderly housing as a place to age in place comparative study on the pattern of mortality/discharge in Denmark and Japan. Paper presented at: ENHR 2009 International Conference: Changing Housing Markets: Integration and Segmentation 2009. 28June-1 July 2009; Prague, Czech Republic. 
  33. Kakooei H, Rahimi MH, Hosseini M. The role of bright light during night work on stress and health status of shift work nurses. International Journal of Occupational Hygiene. 2009; 1(1):46-50.
  34. Meesters Y, Dekker V, Schlangen L, Bos E, Ruiter M. Low-intensity blue-enriched white light (750 lux) and standard bright light (10 000 lux) are equally effective in treating SAD, A randomized controlled study. BMC psychiatry 2011; 11:17. [DOI:10.1186/1471-244X-11-17] [PMID] [PMCID]
  35. Dowling GA, Burr RL, Van Someren EJ, Hubbard EM, Luxenberg JS, Mastick J, et al. Melatonin and bright light treatment for rest-activity disruption in institutionalized patients with alzheimer’s disease. Journal of the American Geriatrics Society. 2008; 56(2):239-46. [DOI:10.1111/j.1532-5415.2007.01543.x] [PMID] [PMCID]
  36. Richter K, Acker J, Kamcev N, Bajraktarov S, Piehl A, Niklewski G. Recommendations for the prevention of breast cancer in shift workers. EPMA Journal. 2011; 2(4):351-6. [DOI:10.1007/s13167-011-0126-6] [PMID] [PMCID]
  37. Hickman SE, Barrick AL, Williams CS, Zimmerman S, Connell BR, Preisser JS, et al. The effect of ambient bright light therapy on depressive symptoms in persons with dementia, Journal of the American Geriatrics Society 2007; 55(11):1817-24. [DOI:10.1111/j.1532-5415.2007.01428.x] [PMID]
  38. Campbell SS, Dijk DJ, Boulos Z, Eastman CI, Lewy AJ, Terman M. Light treatment for sleep disorders: Consensus report III. Alerting and activating effects. Journal of Biological Rhythms. 1995; 10(2):129-32. [DOI:10.1177/074873049501000205] [PMID]
  39. Boyce P, Barriball E. Circadian rhythms and depression. Australian Family Physician. 2010; 39(5):307-10. [PMID]
  40. Ancoli-Israel S, Gehrman P, Martin JL, Shochat T, Marler M, Corey-Bloom J, et al. Increased light exposure consolidates sleep and strengthens circadian rhythms in severe Alzheimer’s disease patients. Behavioral Sleep Medicine. 2003; 1(1):22-36. [DOI:10.1207/S15402010BSM0101_4] [PMID]
  41. Karami Z, Golmohammadi R, HeidariPahlavian A, Heidari Moghaddam R, Poorolajal J. [The effect of daylight on mental health of elderly (Persian)]. Journal of Ergonomics. 2013; 1(2):49-54.
  42. Ebrahimzade I, Ebadijokandal E. Analysis of space-location administration of green space in three zone of Zahedan (Persian)]. Journal of Geography and Development. 2008; 11(2):39-58.
  43. Hartig T, Fransson U. Leisure home ownership, access to nature, and health: A longitudinal study of urban residents in Sweden. Environment and Planning. 2009; 41(1):82-96. [DOI:10.1068/a401]
  44. Velarde MD, Fry G, Tveit M. Health effects of viewing landscapes- landscape types in environmental psychology. Urban Foresty and Urban Greening. 2007; 6(4):199-212. [DOI:10.1016/j.ufug.2007.07.001]
  45. Pryor A, Townsend M, Maller C, Field K. Health and well-being naturally: 'Contact with nature'in health promotion for targeted individuals, communities and populations. Health Promotion Journal of Australia. 2006; 17(2):114-23. [DOI:10.1071/HE06114] [PMID]
نوع مطالعه: پژوهشي | موضوع مقاله: روانپزشکی
دریافت: 1396/12/15 | پذیرش: 1397/4/5 | انتشار: 1398/8/19
ارسال نظر درباره این مقاله : نام کاربری یا پست الکترونیک شما:
CAPTCHA
ارسال پیام به نویسنده مسئول

بازنشر اطلاعات
Creative Commons License این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است.

کلیه حقوق این وب سایت متعلق به نشريه سالمند: مجله سالمندي ايران می باشد.

طراحی و برنامه نویسی : یکتاوب افزار شرق

© 2024 CC BY-NC 4.0 | Iranian Journal of Ageing

Designed & Developed by : Yektaweb