مقدمه
طبق گزارش سازمان جهانی بهداشت، جهان به‌سرعت در حال پیرشدن است. پیش‌بینی می‌شود، بین سال‌های 2000 تا 2050 میلادی تعداد افراد 60‌ساله و مسن‌تر در جهان، دو برابر خواهد شد که تقریباً از این تعداد 400 میلیون افراد 80‌ساله و مسن‌تر خواهند بود و 80 درصد آن‌ها در کشورهای در حال توسعه (با درآمد پایین و متوسط) زندگی خواهند کرد [1]. بررسی جمعیتی در ایران نیز حاکی از روند پیرشدن جمعیت در کشور است. طبق سرشماری سال 1335، حدود 5 درصد جمعیت کشور را افراد 60ساله و مسن‌تر تشکیل می‌دادند و این در حالی است که این میزان در سال 1390 به 2/8 درصد و در سال 1395 به 3/9 درصد افزایش یافته است [2]. 
جمعیت سالمندی فرصت‌ها و چالش‌هایی را به وجود می‌آورد، از جمله نیاز به مراقبت‌های اولیه سلامتی و دیگر خدمات را افزایش می‌دهد. به دلیل افزایش شیوع بیماری‌های مزمن، مانند دیابت و بیماری‌های قلبی‌عروقی در سالمندان، این افراد بیش از دیگر شهروندان جامعه نیاز به مراقبت‌های سلامتی و اجتماعی دارند [3]. بر اساس گزارشات، 80 درصد افراد بالای 65 سال حداقل یک اختلال یا بیماری مزمن دارند [4]. به طور کلی 23 درصد از کل بار بیماری‌ها به اختلالات افراد 60‌ساله و مسن‌تر مربوط می‌شود [5]. 
تحقیقات انجام‌شده در زمینه سالمندان حاکی از این است که وضعیت کلی سلامت این گروه سنی، در سطح ضعیف تا متوسط است و برای بسیاری از آنان کاهش روابط و محدود‌شدن شبکه‌های اجتماعی، ازدست‌دادن همسر و نزدیکان، فقر، تنهایی و منزوی‌شدن که از آسیب‌های اجتماعی رایج در میان سالمندان است، حفظ سبک زندگی سالم را به چالشی بزرگ تبدیل کرده است [8-6 ،4 ،3]. 
به منظور تعیین و انتخاب مناسب‌ترین و بهترین برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری باید اطلاعاتی کامل، دقیق و صحیح در زمینه مسائل سالمندی در اختیار داشت که قسمت اعظم این اطلاعات از طریق هدایت پژوهش‌های علمی و کاربردی به دست خواهند آمد. در همین راستا سازمان جهانی بهداشت، حمایت از تحقیقات و آموزش در عرصه سالمندی و مراقبت‌های جامعه را به عنوان پایه‌ای برای استراتژی جدید سال‌های 2006 تا 2015 در نظر گرفته است [9] و پس از بیانیه مادرید، کشورها متعهد شدند که خدمات و مراقبت‌های دوران سالمندی را به شکل دامنه‌ای از خدمات رایگان تا نیم‌بها بر اساس نیازسنجی و وضعیت شاخص‌های سلامت جسمی و روانی سالمندان خود بر حسب نیاز آن‌ها و نیز ویژگی‌های گروه‌های مختلف سنی سالمندان، از 65‌سالگی، در کشورها ارائه دهند [10]. با وجود این، در بسیاری از کشورها نیازهای بهداشتی و اجتماعی این قشر مانند دیگر بزرگسالان در نظر گرفته می‌شود [6]. آگاهی و شناخت جامع از مشکلات سلامتی این قشر آسیب‌پذیر، برنامه‌ریزان را برای انجام مداخلات مؤثر یاری خواهد کرد.
آنچه از شواهد و مطالعات بررسی‌شده برمی‌آید، در سال‌های اخیر مطالعه جامعی در شهر تهران و در تمامی ابعاد سلامت و آسیب‌پذیری سالمندان انجام نشده است؛ برای مثال یک منطقه، محله یا معدودی از ابعاد سلامتی یا سالمندان با شرایط خاص بررسی شده‌اند [18-11 ،8-6]‌. بنابراین، این مطالعه با هدف بررسی نیازهای سلامت سالمندان شهر تهران انجام شد. به علت طولانی‌بودن بررسی‌ها، در این مقاله فقط وضعیت سلامت جسمی و اختلالات شایع در دوران سالمندی گزارش می‌شود و دیگر ابعاد سلامت و نیز وضعیت سلامت مردان و زنان سالمند در مقالات بعدی گزارش خواهد شد.
روش مطالعه
این پژوهش به روش مقطعی انجام شد و جامعه مورد‌بررسی در این پژوهش، سالمندان 60‌ساله و مسن‌تر ساکن در منزل در شهر تهران بودند، حجم نمونه با توجه به مطالعات قبلی که در آن، شیوع سلامت خودگزارشی ضعیف (43 درصد) گزارش شده است [19] و با احتساب اثر طرح (DE=1/15)، 440 نفر با استفاده از فرمول n=z2pq/d2 برآورد شد و نمونه، قابل تعمیم به سالمندان 60‌ساله و مسن‌تر ساکن شهر تهران بود.
نمونه‌گیری به صورت طبقه‌ای و خوشه‌ای چندمرحله‌ای انجام شد. بدین ترتیب که ابتدا مناطق 22‌گانه شهر تهران به پنج قسمت جغرافیایی شمال، جنوب، مرکز، شرق و غرب تقسیم شدند، سپس از هر قسمت جغرافیایی که طبقات را تشکیل می‌دهند، یک منطقه شهرداری به طور تصادفی انتخاب شد. مناطق انتخابی به ترتیب شامل مناطق 1، 16، 6، 13 و 5 بودند. 
سپس فهرست سرای محلات هرکدام از مناطق شهرداری منتخب، دریافت شد و به طور تصادفی از هر منطقه دو خانه سلامت انتخاب شدند. هر خانه سلامت یک خوشه در نظر گرفته شد. سپس از هر خانه سلامت پنج نشانی به طور تصادفی به عنوان سرخوشه انتخاب شد. برای حرکت پژوهشگر از سرخوشه‌ها به سمت منزل بعدی بود تا درنهایت پرسش‌نامه 9 نفر تکمیل شد. اگر در منزلی دو نفر یا بیشتر سالمند وجود داشت، پرسش‌نامه‌ها تکمیل می‌شد و اگر در منزلی سالمند نبود، به منزل بعدی مراجعه می‌شد که درمجموع از هر منطقه 90 نفر سالمند و درمجموع 450 نفر در مطالعه شرکت کردند. پس از گرفتن رضایت کتبی از افراد نمونه با مراجعه حضوری به در منازل، سؤالات برای آن‌ها خوانده و در پرسش‌نامه وارد شد. 
معیارهای ورود به مطالعه سن 60 سال و بیشتر، توانایی برقراری ارتباط با مصاحبه‌گر، تمایل به شرکت در مصاحبه، ابتلا‌نداشتن به مشکلات شناختی بر اساس آزمون کوتاه شناختی [20]، گرفتن نمره 7 و بیشتر و تکلم به زبان فارسی بود. برای جمع‌آوری اطلاعات، از پرسش‌نامه طرح بررسی جامع نیازهای جسمی، روانی و معنوی سالمندان که در ایران طراحی و روان‌سنجی شده است، استفاده شد [21]. طراحان این ابزار روایی و پایایی آن را در سالمندان تهرانی سنجیده‌اند. روایی محتوایی ابزار در دو کارگاه مشورتی با حضور صاحب‌نظران حوزه سالمندی به بحث گذاشته شد و نظرات آنان در تدوین ابزار به کار گرفته شد. همچنین نظرات 30 نفر سالمند در بازبینی سؤالات به کار گرفته شد. برای پایایی ابزار از روش آزمون‌باز‌آزمون استفاده کردند و تحلیل آماری با استفاده از ضریب کاپا برای ابعاد مختلف سؤالات پرسش‌نامه از 69/0 تا 1 بود [19]. در پژوهش انجام‌گرفته دیگر درباره سالمندان تهرانی نیز میزان آلفای کرونباخ برای ابعاد مختلف از دامنه 77/0 تا 90/0 بود [22]. 
برای بررسی نیازهای خدمات سلامت، یک سؤال باز پاسخ تدوین شد. برای تجزیه و تحلیل اطلاعات، طبیعی‌بودن توزیع متغیرهای کمّی با استفاده از تست کلموگراف‌اسمیرنوف بررسی شد. نمرات وضعیت سلامت به صورت چارک تقسیم‌بندی شد و سپس ارتباط آن‌ها با متغیرهای جمعیت‌شناختی با استفاده از رگرسیون لجستیک دوتایی بررسی شد. معنی‌داری آماری در سطح 05/0 و آنالیزها با نسخه 16 نرم‌افزار SPSS انجام شد. سؤال باز پاسخ به روش تحلیل محتوای کمّی تجزیه و تحلیل شد؛ یعنی ابتدا پاسخ‌هایی که از نظر مفاهیم مشابه بودند در یک طبقه قرار گرفتند و سپس برای به‌دست‌آوردن درصد پاسخ‌ها، میزان فراوانی هریک از طبقات بر تعداد کل سالمندان تقسیم شد.
برای تعیین نمره وضعیت سلامت جسمانی، امتیاز مجموع سؤالات بخش سلامت جسمی محاسبه شد و نمره سلامت جسمی زیر میانه یک وضعیت بدتر، و نمرات بالای میانه صفر، وضعیت بهتر در نظر گرفته شد. در بخش سلامت جسمی شاخصی به نام شاخص آسیب‌پذیری که در سالمندان محاسبه میشود، تعیین شد. این شاخص‌ را ابتدا راک وود و همکاران برای تعیین میزان آسیب‌پذیری در سالمندان ایجاد کردند و پس از آن بارها در مطالعات سلامت سالمندی محققان دیگر به کار بردند [26-23]. در این تحقیق 30 بیماری و اختلال در نظر گرفته شد. پاسخ بله به هر مشکل، یک امتیاز می‌گرفت، سپس از تقسیم مجموع اختلالات بر 30 این شاخص برای هر سالمند محاسبه شد. 
یافته‌ها
ویژگی‌های جمعیت‌شناختی
بر اساس نتایج به‌دست‌آمده از بین 450 نفر سالمند شرکت‌کننده در مطالعه 74/2  درصد در گروه سنی زیر 75 سال بودند. از بین کل سالمندان مطالعه‌شده 30 درصد بیوه، مطلقه یا مجرد بودند. کمی بیش از نیمی از سالمندان سواد ابتدایی داشتند یا بی‌سواد بودند. 42/45 درصد از کل سالمندان شاغل نبودند. فقط درصد بسیار کمی (5 درصد) از آنان فعالیت‌های داوطلبانه داشتند. در کل فقط 13 درصد سالمندان تنها زندگی می‌کردند. حدود نیمی از سالمندان مطالعه‌شده (54/1 درصد) درآمدشان را کافی نمی‌دانستند. بیشتر سالمندان مطالعه‌شده از طریق حقوق بازنشستگی یا مستمری امرار معاش می‌کردند.

بیشتر سالمندان مطالعه‌شده بیمه درمانی داشتند. نوع بیمه حدود نیمی از آنان، بیمه تأمین اجتماعی بود و اکثریت آنان فاقد بیمه تکمیلی بودند. 16/2 درصد از سالمندان مطالعه‌شده حمایت مالی دریافت می‌کردند. با وجود اینکه بیشتر سالمندان خانه شخصی داشتند، ولی از نظر وضعیت ایمنی منزل بیشتر سالمندان در خانه‌هایی زندگی می‌کردند که پله دارد و از آن استفاده می‌کردند. این در حالی است که در حدود یک‌پنجم سالمندان از پله‌های فاقد نرده استفاده می‌کردند. فقط 64/2 درصد کل سالمندان از توالت فرنگی استفاده می‌کردند.
در رابطه با نظر کلی سالمندان درباره وضعیت سلامتی خود، به ترتیب 50 درصد و 21/8 درصد از آنان، وضعیت سلامتی‌شان را متوسط و خوب و یک‌چهارم آنان بد و بسیار بد گزارش کردند. بیشتر سالمندان ‌مطالعه‌شده (90/9 درصد) حداقل یک بیماری با درمان ویژه داشتند. میزان مصرف چنددارویی (مصرف چهار دارو و بیشتر به طور همزمان) در سالمندان ‌مطالعه‌شده 30/9 درصد بود. 6/2 درصد سالمندان با توصیه فردی غیر از پزشک، مصرف داروی خود را تغییر داده و حدود یک‌پنجم افراد از درمان‌های سنتی استفاده کرده بودند.
حدود یک‌پنجم از سالمندان سابقه بستری‌شدن در بیمارستان طی 12 ماه گذشته را داشتند و بیشترین علت بستری‌شدن در بار اول در 12 ماه گذشته بیماری قلبی‌عروقی بود. 22/7 درصد از سالمندان مطالعه‌شده سابقه یک بار زمین‌خوردن در 12 ماه گذشته را داشتند. در رابطه با درد، 83/6 درصد سالمندان حداقل در یکی از اندام‌های خود درد را گزارش کردند. بیشترین فراوانی درد در سالمندان، پادرد بود. درباره شدت درد، شدیدترین درد گزارش‌شده از سوی سالمندان پا‌درد بود. جدول شماره 1 ویژگی‌های جمعیت‌شناختی، اجتماعی و اقتصادی سالمندان مطالعه‌شده را نشان می‌دهد.
تصویر شماره 1 رایج‌ترین بیماری‌ها و اختلالات سالمندان مورد‌مطالعه را نشان می‌دهد. همان‌طور که تصویر نشان می‌دهد، رایج‌ترین بیماری گزارش‌شده التهاب مفاصل (62/4 درصد) و رایج‌ترین اختلال و مشکل مربوط به سلامت در کل سالمندان مطالعه‌شده، اضطراب و نگرانی و خستگی، به ترتیب با فراوانی 57/6 و 56/4 درصد بود. در رابطه با فراوانی تجمعی کمبودها که شامل مجموع تعداد بیماری‌ها، اختلالات، نشانه‌ها، علائم و نواقص عملکردی و شناختی موجود در یک سالمند است، 28 درصد سالمندان همزمان بین 8 تا 11 بیماری یا اختلال داشتند. این فراوانی در شاخص آسیب‌پذیری به کار می‌رود.  در رابطه با نیازهای خدمات بهداشتی و درمانی بیشتر سالمندان (83 درصد) مشکل کمبود پوشش‌دهی بیمه‌های درمانی و نیمی از آنان مشکلات تهیه دارو را عنوان کردند. حدود یک‌چهارم از سالمندان نیز زمان انتظار طولانی برای نوبت‌دهی در مراکز دولتی را بیان کردند.

تأثیر عوامل جمعیت‌شناختی در وضعیت سلامت و آسیب‌پذیری
برای تعیین روابط متغیرهای جمعیت‌شناختی و سلامت جسمی و شاخص آسیب‌پذیری از مدل رگرسیون لجستیک استفاده شد. جدول شماره 2 نتایج حاصل از تحلیل رگرسیون لجستیک در مدل تک‌متغیره و چند‌متغیره را نشان می‌دهد. تجزیه و تحلیل داده‌ها از طریق رگرسیون، در مدل تک‌متغیره، نشان داداز بین متغیرهای ‌بررسی‌شده (سن، جنس، وضعیت تأهل، میزان تحصیلات و نوع زندگی)، فقط جنس، سطح سواد و شاخص آسیب‌پذیری با سلامت جسمی رابطه معنی‌دار آماری داشتند؛ یعنی وضعیت سلامت در سالمندان مؤنث، در سالمندان با‌سواد کمتر و سالمندان با شاخص آسیب‌پذیری بیشتر، بدتر بود. در مدل چند‌متغیره، با تعدیل عوامل زمینه‌ای سن، جنس، وضعیت تأهل، میزان تحصیلات، نوع زندگی و شاخص آسیب‌پذیری، فقط شاخص آسیب‌پذیری با وضعیت سلامت جسمی رابطه معنی‌دار آماری داشت؛ یعنی افراد مشابه از نظر وضعیت جمعیت‌شناختی، به ازای هر 0/01 افزایش شاخص آسیب‌پذیری، چهار برابر، وضعیت سلامت جسمی بدتری داشتند.
بحث
 هدف از این مطالعه، بررسی وضعیت سلامت جسمی و شاخص آسیب‌پذیری در سالمندان ساکن منزل در شهر تهران بود. با توجه به روش نمونه‌گیری، نتایج، قابل‌تعمیم به کل سالمندان ساکن منزل در شهر تهران است. بیشترین درصد افراد سالمند بررسی‌شده در این مطالعه، مشابه دیگر مطالعات [27، 17، 7] در گروه سنی 60 تا 74‌ساله، یعنی سالمندان جوان بودند. البته این امر ممکن است به علت اعمال شرایط ورود به مطالعه باشد، زیرا سالمندان ناتوان که عمدتاً در گروه‌های سنی بالاتر بودند یا امتیاز وضعیت شناختی را نمی‌گرفتند یا به دلیل اینکه نمی‌توانستند در منزل حاضر شوند و به سؤالات پاسخ دهند، در مطالعه وارد نمی‌شدند. از نظر سطح سواد، نیمی از کل سالمندان بی‌سواد یا کم‌سواد بودند. در مطالعه انجام‌شده از سوی وزارت بهداشت [27] و نیز مطالعات دیگر در شهر تهران [18، 17، 12] و دیگر شهرهای ایران، وضعیت سواد تقریباً مشابه بود [31-28] و در بعضی از شهرها کمی بیش از این میزان بود [34-32]. با توجه به اینکه وضعیت سلامت جسمانی در افراد کم‌سواد یا بی‌سواد بدتر بود، به نظر منطقی می‌رسد که اقداماتی برای سواد‌آموزی سالمندان و نیز در‌مجموع توجه به مبارزه با بی‌سوادی در کشور انجام شود. به عبارتی سوادآموزی را باید به عنوان یک مداخله برای محافظت از سلامت سالمندان در نظر گرفت.

از نظر وضعیت ایمنی منزل، اکثریت سالمندان در خانه‌هایی زندگی می‌کردند که امنیت کافی برای پیشگیری از سقوط نداشت که این مشابه مطالعه انجام‌شده قبلی در تهران در سال 1387 بود [17]. با وجود اینکه بیشتر سالمندان در منازل شخصی زندگی می‌کردند، ولی بیشتر آنان به علت مشکلات جسمانی و اقتصادی در تعمیر و بازسازی منازل خود مشکل داشتند. این مسئله در مطالعه انجام‌شده در انگلستان و نیز درباره سالمندان سوئدی با این تفاوت وجود داشت که بیشتر سالمندان در منازل شخصی یک‌طبقه زندگی می‌کردند، ولی بیشتر به دنبال تعمیرات داخلی و نصب وسائل کمکی توانبخشی در منازل خود بودند [35 ، 17]. سالمندان شرکت‌کننده در این مطالعه حدود 23 درصد سابقه یک بار زمین‌خوردن در 12 ماه گذشته را داشتند که تقریباً مشابه دیگر مطالعات انجام‌شده در ایران و دیگر کشورها درباره سالمندان ساکن منزل بود [39-36]. 

عوامل خطر زمین‌خوردن در سالمندان شامل مشکلات سلامتی سالمند، مصرف دارو، نوع کفش و نیز امنیت سطوح و روشنایی مَسکن و معابر است [42-40]. متأسفانه سالمندان شرکت‌کننده در این مطالعه همگی این عوامل خطر را داشتند. با توجه به خطر زمین‌خوردن در سالمندان و عوارض آن و شیوع قابل‌توجه آن در این مطالعه، ایمن‌سازی منازل باید به عنوان مداخله‌ای مهم برای سلامت سالمندان، مورد توجه سالمندان، خانواده و مسئولان سلامت سالمندی کشور باشد. درباره وضعیت بیمه، در مطالعه کنونی میزان بیمه بیش از مطالعات قبلی بود که می‌تواند به این علت باشد که در سال‌های اخیر به بیمه‌شدن سالمندان اهمیت بیشتری داده شده است [17 ، 7]. 
در این مطالعه نیمی از سالمندان سلامتی خود را در حد متوسط گزارش کردند که این میزان با مطالعات انجام‌شده در سالمندان ایرانی [27 ، 17 ، 7] و با مطالعه انجام‌شده در ترکیه هماهنگی دارد [42]. این در حالی است که در کشورهای توسعه‌یافته بیشتر سالمندان (بیش از 80 درصد) وضعیت سلامتی خود را در حد متوسط گزارش کردند [43 ، 35]. در مطالعه انجام‌شده درباره سالمندان شهری هند [44] و در مطالعه انجام‌شده در اوگاندا، میزان گزارش‌شده سلامت در سطح ضعیف، بیشتر بوده است [45]. علت این موضوع می‌تواند یکی به دلیل ناآگاهی از مفهوم سلامت یا استفاده‌نکردن از خدمات بهداشتی و درمانی یا دسترسی‌نداشتن به آن‌ها در کشورهای در حال توسعه باشد و دلیل دیگر می‌تواند این باشد که سطح سلامتی خود‌ابراز‌شده در جوامع و فرهنگ‌های مختلف به اشکال متفاوتی ابراز می‌شود [17].
شایع‌ترین بیماری‌های مزمن در سالمندان در مطالعات کشورهای مختلف شباهت‌ها و البته تفاوت‌هایی داشته است. در آمریکا به ترتیب، آرتریت، پُرفشاری خون، بیماری قلبی و دیابت [46]، در اسکاتلند و نیز هند، بیماری‌های اسکلتی و عضلانی، قلبی‌عروقی و بیماری‌های آندوکرین و متابولیک [44 ،43]، در چین پُرفشاری خون و آرتریت [47] و در آلمان پُرفشاری خون و بالا‌بودن چربی خون [48] شایع‌ترین بیماری‌های سالمندان بودند.
بیشترین فراوانی بیماری و اختلال در سالمندان در این مطالعه مربوط به التهاب مفاصل، فشار خون، بیماری قلبی، دیابت، بی‌اختیاری اداری و افسردگی بود. در مطالعه‌ای که در یک محله تهران انجام شد، آرتروز، فشار خون و بیماری قلبی، به ترتیب سه بیماری با فراوانی بیشتر بود [7]. در مطالعه دیگر، شایع‌ترین بیماری در سالمندان به ترتیب، بیماری‌های اسکلتی‌عضلانی و قلبی و عروقی بوده بود [30]. در مطالعه مداح، سه بیماری شایع به ترتیب، دیابت، پُرفشاری خون و التهاب مفاصل ذکر شده است. علت این اختلاف ممکن است به دلیل تغییر روند بیماری‌های مزمن در سالمندان، در 10 سال گذشته باشد؛ چنان‌که در بیشتر مطالعات اخیر، بیماری‌های اسکلتی‌عضلانی و بیماری‌های قلبی شایع‌ترین بیماری‌ها در سالمندان گزارش شده است [52-49 ، 47 ، 30 ، 17].
 از طرف دیگر شیوع بالای التهاب مفاصل می‌تواند بیانگر تغییرات سبک زندگی در دهه‌های اخیر به دنبال شهرنشینی، مدرنیزه‌شدن زندگی و متعاقب آن کم‌تحرکی، چاقی و تغذیه نادرست باشد. در مطالعات دیگر نیز شیوع بالای استئوآرتریت در سالمندان، به‌ویژه در زنان سالمند به علت عواملی چون ژنیتک، کم‌تحرکی، استفاده نامناسب از مفاصل (استفاده‌نکردن از توالت فرنگی) و شیوع چاقی، به‌ویژه در زنان سالمند، عادات غلط تغذیه‌ای از جمله استفاده کم از شیر و لبنیات در رژیم غذایی روزانه و کمبود ویتامین دی در ایرانیان ذکر شده است [55-53]. شیوع آرتریت در زنان به عنوان یکی از عوامل اصلی ناتوانی در زنان سالمند، بیشتر به علت چاقی و سبک زندگی ناسالم مطرح شده است [56 ،55].
 کم‌تحرکی به دنبال شهرنشینی و سبک زندگی نشسته به وجود آمده است. از طرف دیگر ورود روغن‌های جامد گیاهی در اوایل دهه 40 به سبد غذایی خانوار ایرانیان یکی دیگر از دلایل شیوع سکته‌های قلبی در سال‌های اخیر است [55]. صرف نظر از علت تغییر سیمای سلامت در سالمندان، بسیار مهم است که در سیاست‌گذاری‌ها و ارائه خدمات به سالمندان این تغییرات در نظر گرفته شود و با آن‌ها هماهنگ باشد‌. بنابراین سنجش وضعیت سالمندان به صورت ادواری لازمه به‌روزبودن برنامه‌ریزی و ارائه خدمات سالمندان است.
از نظر شیوع اختلالات و مشکلات در سالمندان شایع ترین موارد به ترتیب، اضطراب و نگرانی، خستگی، اختلال بینایی، عصبانیت و تحریک‌پذیری بود. در مطالعات مختلف انجام‌شده در سالمندان این اختلالات با فراوانی‌های متفاوت گزارش شده است، ولی آنچه در همه آن‌ها مشترک بود، میزان زیاد اضطراب و نگرانی و خستگی و اختلال بینایی و سپس فراموش‌کاری بود [60-57 ، 48 ،32 ،27 ،17]. اضطراب به دلایل مختلف در سالمندان بیشتر است. به نظر می‌رسد یک علت آن اضطراب ناشی از نیستی و مرگ باشد. اغلب آنان اضطراب ناشی از عاقبت‌به‌خیرنشدن و ناتمام‌ماندن کارهای خود را دارند. 
علت دیگر آن، که به نظر با‌اهمیت‌تر است، اضطراب ناشی از نبود حمایت‌های اجتماعی و امنیت اجتماعی از طرف جامعه در سنین بیشتر است؛ چنان‌که در جوامع سنتی و کشورهای با درآمد پایین، بیشتر خانواده‌ها منبع حمایت اجتماعی و اقتصادی هستند و معمولاً این‌گونه حمایت‌ها ناکافی است. از طرف دیگر ترس و نگرانی وابسته‌شدن به خانواده و فرزندان مشکلاتی را برای سالمندان به همراه می‌آورد. همچنین بیماری‌های مختلف جسمی و روانی به‌ویژه افسردگی، عوارض ناشی از مصرف چند‌دارو، ازدست‌دادن نزدیکان و تنهایی و نداشتن امنیت مالی از جمله دلایل دیگر اضطراب زیاد در سالمندان است و متأسفانه این مسئله در سالمندان با غفلت مواجه شده است [62 ،61]. به نظر می‌رسد یکی از نیازهای مهم سالمندان، توانمندی خود و اعضای خانواده خود برای پیشگیری، کاهش یا درمان این اختلالات است‌. بنابراین آموزش، ارائه خدمات مشاوره‌ای و نیز تأمین نیازهای اولیه زندگی سالمندان اهمیت بسیاری دارد که باید به آن توجه شود.
در این مطالعه شاخص آسیب‌پذیری، عامل خطر برای سلامت جسمی سالمندان بود. در مطالعات انجام‌شده، شاخص آسیب‌پذیری یک عامل خطر و پیش‌بینی‌کننده برای سلامت جسمی در سالمندان شناخته شده است؛ یعنی سالمندانی که شاخص آسیب‌پذیری آن‌ها بیشتر باشد، سلامت جسمی بدتری داشتند [26-23].
بیشتر سالمندان، مشکل کمبود پوشش‌دهی بیمه‌های درمانی و نیمی از آنان مشکل تهیه دارو داشتند. در مطالعه انجام‌شده در تهران مشخص شد، هزینه‌های درمانی سالمندان و خانواده‌هایی که سالمند دارند بیشتر از افراد معمولی غیر‌سالمند است. این هزینه‌ها حتی تا حدود سه برابر تخمین زده شده است [63]. برخی سازمان‌های بیمه سلامت هزینه‌های نسبتاً زیادی از بیمه‌شدگان گروه سنی 60‌ساله و مسن‌تر نسبت به دیگر گروه‌های سنی دریافت می‌کنند [64]، اما به نظر می‌رسد رضایتمندی از خدمات بیمه‌ای سالمندان در ایران کافی نیست [66 ،65]. در حالی که شاخص هزینه‌های عمومی در دو دهه گذشته در کشور 30 برابر افزایش داشته است، ولی هزینه‌های بخش‌های مراقبت سلامت تا 71 برابر رشد داشته است. 
مشارکت بیماران در پرداخت هزینه‌های مراقبت از سلامت و هزینه‌های پزشکی بی‌نهایت بالاست. در‌واقع 5/3 میلیون بیمار هر ساله به خاطر هزینه‌های مراقبت سلامت و درمانی زیر خط فقر قرار می‌گیرند که بخشی از آنان سالمندان هستند [63]. مطالعه دیگر در مکزیک مشخص کرد، سالمندان 60‌ساله و مسن‌تر با وجود اینکه بیشتر آنان تحت پوشش بیمه هستند، هزینه‌های بیمارستانی بیشتری نسبت به دیگر گروه‌های سنی می‌پردازند [67]. در کشورهای توسعه‌یافته مانند آمریکا و ژاپن، هزینه‌های خدمات درمانی بر اساس نیازسنجی از طرف بیمه ویژه سالمندان پوشش داده می‌شود [68].
با توجه به یافته‌ها، مهم‌ترین نیازهای سلامت جسمی سالمندان مطالعه‌شده، نیاز به ارائه خدمات پیشگیرانه، غربالگری و مدیریت بیماری‌های شایع به‌دست‌آمده، واحد‌کردن مدیریت سلامت سالمند در نظام سلامت، نیاز به تدوین برنامه‌های خود‌مراقبتی جامع، نیاز به آموزش مصرف داروها، نیاز به ارائه خدمات بهداشتی‌درمانی در رابطه با مراقبت‌ها و درمان‌های بستری بیماران قلبی، نیاز به ارائه خدمات پیشگیرانه و مراقبت‌های بستری درباره زمین‌خوردن، نیاز به ارائه شیوه‌های مناسب درمانی مطابق با استانداردهای جهانی برای کنترل درد (به غیر از دارو‌درمانی) و نیاز به محیط ایمن در منزل بود.
نتیجه‌گیری نهایی
به طور کلی در این مطالعه متغیرهای متعددی از جمله وضعیت جمعیت‌شناختی سالمندان، شرایط زندگی و بهره‌مندی از خدمات بیمه، شایع‌ترین بیماری‌ها و اختلالاتی که سالمندان آن را تجربه می‌کنند، شناسایی شد. با توجه به روش نمونه‌گیری می‌توان گفت سیمای جامعی از وضعیت جمعیت‌شناختی و سلامت سالمندان شهر تهران ترسیم شد. شرایط زندگی، سطح سلامت و نوع بیماری و اختلالات در سالمندان نسبت به قبل و نیز احتمالاً نسبت به دیگر شهرها تغییر کرده است. این مطالعه نشان داد اکثریت سالمندان مطالعه‌شده حداقل یک بیماری مزمن با درمان ویژه داشتند. این مسئله نسبت به مطالعات 10 سال گذشته افزایش داشته است. 
با توجه به یافته‌ها و فراوانی بیماری مزمن (التهاب مفصل، پرفشاری خون، بیماری قلبی) نیاز به ارائه خدمات پیشگیرانه، غربالگری و مدیریت بیماری‌های شایع به‌دست‌آمده، واحد‌کردن مدیریت سلامت سالمند در نظام سلامت (پزشک متخصص طب سالمندی، مشاوران آموزش بهداشت و ارتقای سلامت، پرستار، پزشک خانواده و غیره)، نیاز به تدوین برنامه‌های خود‌مراقبتی جامع برای حفظ فعالانه سلامت از سوی خود سالمندان، نیاز به ارائه شیوه‌های مناسب درمانی مطابق با استانداردهای جهانی برای کنترل درد (به غیر از دارو‌درمانی)، آموزش مصرف داروها، مدیریت استرس، پوشش خدمات بیمه و دسترسی آسان و مؤثر به خدمات درمانی، از جمله مهم‌ترین نیازهای سلامت جسمی سالمندان تهران است‌. بنابراین برنامه‌ریزی‌ها و ارائه خدمات باید منطبق با وضعیت کنونی سالمندان و نیازهای در حال تغییر آن‌ها باشد. 
آگاهی از نیازهای واقعی و نیز تقاضای سلامت سالمندان نه‌تنها برای مدیران، بلکه برای اعضای خانواده، قدم مهمی برای پیشگیری از بیماری و اختلال، محافظت و ارتقای سلامت سالمندان است. 
از محدودیت‌های این مطالعه، حذف سالمندانی بود که به دلیل ناتوانی‌های حرکتی و نداشتن آسانسور قادر به پایین‌آمدن از پله‌ها و مراجعه به در منزل برای پاسخگویی به سؤالات نبودند. 
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
در این مقاله موافقت کمیته اخلاق در پژوهش دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی به شماره 286-SBMU.REC.1393 گرفته شد و همه مصوبات آن رعایت شد.
حامی مالی
این مقاله برگرفته از طرح تحقیقاتی مشترک بین مرکز تحقیقات سالمندی دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی و دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی است. 
مشارکت نویسندگان
تمام نویسندگان در طراحی، اجرا و نگارش همه بخش‌های پژوهش حاضر مشارکت داشته‌اند. 
تعارض منافع
بنا به اظهار نویسندگان، در این مقاله هیچ‌گونه تعارض منافعی وجود ندارد.
 

References
World Health Organization. Fact about ageing [Internet]. 2014 [Updated 2014 September 30]. Available from: https://www.who.int/ageing/about/facts/en/
Statistics Center of Iran. [Implementation of the 2011 Iranian population and housing census in autumn (Persian)] [Internet]. [Updated 2018 February 20]. Available from: http://www.amar.org.ir
Beard HP, Bloom DE. Towards a comprehensive public health response to population ageing. Lancet. 2015; 385(9968):658-61. [DOI:10.1016/S0140-6736(14)61461-6] [PMID] [PMCID]
Haber D. Health promotion and aging: Practical applications for health professionals. New York: Springer; 2013.
Prince MJ, Wu F, Guo Y, Robledo LMG, O’Donnell M, Sullivan R, et al. The burden of disease in older people and implications for health policy and practice. The Lancet. 2015; 385(9967):549-62. [DOI:10.1016/S0140-6736(14)61347-7]
Kamal M, Hossein S, Sajadi H, Zare H, Biglarian A. [Need assessment among the elders of social security organization & national retirement fund (Persian)]. Iranian Journal of Ageing. 2008; 3(1):8-15.
Afzali M, Baradaran Eftekhary M, Hejazi F, Khojasteh T, Tabrizi R, Faridi T. [Social mobilization for health promotion in the elderly (Persian)]. Hakim Research Journal. 2007; 9(4):1-6.
Sharifzadeh G, Moodi M, Akhbari H. [Investigating health status of older people supported by Imam (Persian)]. Iranian Journal of Ageing. 2010; 5(3):52-7.
World Health Organization. Knowledge translation on ageing and health: A framework for policy development 2012. Geneva: World Health Organization; 2012.
World Health Organization. Active ageing: A policy framework. Geneva: World Health Organization; 2002.
Alavi M, Jorjoran Shushtari Z, Noroozi M, Mohammadi Shahboulaghi F. [Mental health and related factors in old population in Tehran 2014-2015 (Persian)]. Journal of Mazandaran University of Medical Sciences. 2018; 27(158):112-22.
Alizadeh MRA, Arshinji M, Sharifi F, Arzaghi M, Fakhrzadeh H. [Physical health status and socio- economic outcomes on elderly in Tehran metropolitan area (Persian)]. Iranian Journal of Diabetes and Metabolism. 2013; 13(1):29-37.
Najafi B, Arzaghi M, Fakhrzadeh H, Sharifi F, Shoaei S, Alizadeh M, et al. [Mental health status and related factors in aged population: Urban Health Equity Assessment and Response Tool (Urban- HEART) study in Tehran (Persian)]. Iranian Journal of Diabetes and Metabolism. 2013; 13(1):62-73.
Pirooz F, Mohammadi SF, Foroughan M. [Prevelance of physical disease and disorders in retierd armed forces; A Case study of Tehran City, Iran (Persian)]. Iranian Journal of War and Public Health. 2017; 9(1):53-60. [DOI:10.18869/acadpub.ijwph.9.1.53]
Alizadeh M, Fakhrzadeh H, Sharifi F, Zanjari N, Ghassemi S. [Comparative study of physical and mental health status of old people in aged groups of 60-64 and 65-69 years old in Tehran metropolitan area (Persian)]. Iranian Journal of Diabetes and Metabolism. 2013; 13(1):50-61.
Johari SMNZ, Falsafian R. [Evaluation of the relationship between lifestyle and health among the elderly visiting Tehran’s parks in 2010 (Persian)]. Middle Eastern Journal of Disability Studies. 2014; 4(3):10-4.
Madah SB. [The status of social and leisure time activities in the elderly residing in Iran and Sweden (Persian)]. Iranian Journal of Ageing. 2008; 3(2):597-606.
Toohidi M. [Assessment of elderly status in Tehran (Persian)]. Tehran: Tissa; 2011. 
Maddah S, Emami A. [Assessment of the health needs and potentialities of elderly people in Iranian and Swedish communities: A comparative study (Persian)]. Tehran: University of Social Welfare and Rehabilitation Sciences; 2007.
Bakhtiyari F, Foroughan M, Fakhrzadeh H, Nazari N, Najafi B, Alizadeh M, et al. [Validation of the Persian version of Abbreviated Mental Test (AMT) in elderly residents of Kahrizak charity foundation (Persian)]. Iranian Journal of Diabetes and Metabolism. 2014; 13(6):487-94.
Emami A, Momeni P, Hossein MAA, Maddah SS. Developing a questionnaire for conducting cross‐ national studies–’Self‐reported health and needs among elderly Iranians and Swedes’. Scandinavian Journal of Caring Sciences. 2010; 24(2):372-9. [DOI:10.1111/j.1471-6712.2009.00706.x] [PMID]
Momeni P, Wettergren L, Tessma M, Maddah SS, Emami A. Factors of importance for self‐reported mental health and depressive symptoms among ages 60-75 in urban Iran and Sweden. Scandinavian Journal of Caring Sciences. 2011; 25(4):696-705. [DOI:10.1111/j.1471-6712.2011.00880.x] [PMID]
Rockwood K, Mitnitski A. Frailty in relation to the accumulation of deficits. The Journals of Gerontology. 2007; 62(7):722-7. [DOI:10.1093/gerona/62.7.722]
Jung HW, Kim SW, Ahn S, Lim JY, Han JW, Kim TH, et al. Prevalence and outcomes of frailty in Korean elderly population: comparisons of a multidimensional frailty index with two phenotype models. PLOS One. 2014; 9(2):e87958. [DOI:10.1371/journal.pone.0087958] [PMID] [PMCID]
Searle SD, Mitnitski A, Gahbauer EA, Gill TM, Rockwood K. A standard procedure for creating a frailty index. BMC Geriatrics. 2008; 8:24. [DOI:10.1186/1471-2318-8-24] [PMID] [PMCID]
Tocchi C, Dixon J, Naylor M, Jeon S, McCorkle R. Development of a frailty measure for older adults: The frailty index for elders. Journal of Nursing Measurement. 2014; 22(2):223-40. [PMID]
Motlagh ME, Taheri Tanjani P, Yazdani, Sh. [Health facts for the elderly in the Islamic Republic of Iran (Persian)]. Tehran: Ministry of Health and Medical Education; 2014.
Borhaninejad V, Momenabadi V, Hossseini SH, Mansori T, Sadeghi A, toroski M. [Health physical and mental status in the elderly of Kerman (Persian)]. Journal of North Khorasan University. 2014; 6(4):715-25.
Mansouri T, Armoon B, Khoshgoftar M, Harooni J. [The health status of the older people in Nain (Persian)]. Pajouhan Scientific Journal. 2017; 16(1):19-26.
Heidari S, Gholizadeh LM, Asadolahi F, Abedini Z. Evaluation of health status of elderly in Qom city, 2011 (Persian)]. Qom University of Medical Sciences Journal. 2013; 7(4):71-80.
Zahmatkeshan N, Akaberian S, Yazdanpanah S, Khoramroodi R, Gharibi T, Jamand T. [Assessing quality of life and related factors in bushehr’ s elders–1387-8 (Persian)]. Journal of Fasa University of Medical Sciences. 2012; 2(1):53-8.
Delpisheh A, Mansourian M, Rastgarimehr B, Shokohi Ardebili S, Babanejad M, Qorbani M, et al. [The evaluation of health and socioecioeconomic status of elderly people in Ilam Province in 2011 (Persian)]. Iranian journal of Diabetes and Metabolism. 2014; 13(6):495-504.
Abdollahzadeh A, Mehranpour R [Investigating the condition of the elderly in Sarbisheh, Southern Khorasan State (Persian)]. Nursing Journal of the Vulnerable. 2017; 3(9):32-41.
Zarei F MM, Aboozade Gatabi Kh, Ghanbari Moghaddam. [A general health and its related factors among elderly in Sabzevar 2016 (Persian)]. Journal of Gerontology. 2017; 2(2):26-33. [DOI:10.29252/joge.2.2.26]
Mcmillan MPA, Mclntyre Z, Hamilton L, Watts M. An assessment of the health and social care needs of older people. East, North and South Ayrshire & Arran: NHS, Ayrshire & Arran Council; 2014.
Ghanbary A, Salehi Dehno N, Moslemi Haghighi F, Torabi M. [The prevalence and correlates of falling down in the older adults over 55 years in Shiraz (Persian)]. Iranian Journal of Ageing. 2013; 8(1):64-70.
Salarvand S, Birjandi M, Shamshiri M. [Assessing prevalence of fallings and their relation with chronic conditions for older people living in Khoramabad, Iran (Persian)]. The Horizon of Medical Sciences. 2008; 13(4):59-65.
Ghassemi S, Najafi B, Memari A, Nazari N, Bakhtiari F, Alizadeh Khoei M, et al. [Elderly falls risk factors: A prospective longitudinal study in Kahrizak Charity Foundation. Iranian Journal of Diabetes and Metabolism (Persian)]. 2014; 13(6):447-54.
Gale CR, Cooper C, Aihie Sayer A. Prevalence and risk factors for falls in older men and women: The English longitudinal study of ageing. Age and Ageing. 2016; 45(6):789-94. [DOI:10.1093/ageing/afw129] [PMID] [PMCID]
World Health Organization. WHO global report on falls prevention in older age. Geneva: World Health Organization; 2008.
Jin J. Prevention of falls in older adults. Jama. 2018; 319(16):1734. [DOI:10.1001/jama.2018.4396] [PMID]
Deandrea S, Lucenteforte E, Bravi F, Foschi R, La Vecchia C, Negri E. Risk factors for falls in community-dwelling older people: A systematic review and meta-analysis. Epidemiology. 2010; 21(5):658-68. [DOI:10.1097/EDE.0b013e3181e89905] [PMID]
Manson-Siddle C, Johnson A, Cullum P, Akester H. Older people-assessing health and social needs in North East Lincolnshire. Manama, Bahrain: Public Health Directorate; 2008.
Rajeshwar D, Pankaj M, Meena D. Needs assessment study among urban elderly a rapid assessment. Mumbai: TNS India; 2008.
Wandera SO, Golaz V, Kwagala B, Ntozi J. Factors associated with self-reported ill health among older Ugandans: A cross sectional study. Archives of Gerontology and Geriatrics. 2015; 61(2):231-9. [DOI:10.1016/j.archger.2015.05.006] [PMID] [PMCID]
Hung WW, Ross JS, Boockvar KS, Siu AL. Recent trends in chronic disease, impairment and disability among older adults in the United States. BMC Geriatrics. 2011; 11:47. [DOI:10.1186/1471-2318-10-47] [PMID] [PMCID]
Wu F, Guo Y, Kowal P, Jiang Y, Yu M, Li X, et al. Prevalence of major chronic conditions among older Chinese adults: The Study on Global AGEing and adult health (SAGE) wave 1. PLOS One. 2013; 8(9):e74176. [DOI:10.1371/journal.pone.0074176] [PMID] [PMCID]
Jacob L, Breuer J, Kostev K. Prevalence of chronic diseases among older patients in German general practices. GMS German Medical Science. 2016; 14:1-7. [DOI:10.3205/000230] [PMID] [PMCID]
Asefzadeh S, Ghodoosian A. [Recognition of the Health Related Factors of Aged Population of Minoodar in Order to Design Research Interventions (2009) (Persian)]. Iranian Journal of Ageing. 2010; 5(1):53-60.
beiranvand R, Shokoohi S, Babanejad M, Behzadifar M, Delpisheh A. Study of Health and Disease Status in Elderly people of Ilam Province (Persian)]. Journal of Ilam University of Medical Sciences. 2013; 21(6):276-86.
Esmaeili Shahmirzadi S, Shojaeizadeh D, Azam K, Salehi L, Tol A, Moradian Sorkhkolaei M. [The impact of chronic diseases on the quality of life among the elderly people in the East of Tehran (Persian)]. Payavard Salamat. 2012; 6(3):225-35.
Darvishpoor Kakhki A, Abed Saeedi J, Delavar A. [Diseases of old people referring to elderly centers of Tehran (Persian)]. Journal of Payavard Salamat. 2014; 7(6):479-89.
Davatchi F, Jamshidi AR, Banihashemi AT, Gholami J, Forouzanfar MH, Akhlaghi M, et al. Effect of ethnic origin (Caucasians versus Turks) on the prevalence of rheumatic diseases: A WHO-ILAR COPCORD urban study in Iran. Clinical rheumatology. 2009; 28(11):1275-82. [DOI:10.1007/s10067-009-1235-7] [PMID]
Tehrani‐Banihashemi A, Davatchi F, Jamshidi AR, Faezi T, Paragomi P, Barghamdi M. Prevalence of osteoarthritis in rural areas of Iran: A WHO‐ILAR COPCORD study. International Journal of Rheumatic Diseases. 2014; 17(4):384-8. [DOI:10.1111/1756-185X.12312] [PMID]
Heidari B. Knee osteoarthritis prevalence, risk factors, pathogenesis and features: Part I. Caspian Journal of Internal Medicine. 2011; 2(2):205-12. [PMID] [PMCID]
World Health Organization. Women and health: Today’s evidence tomorrow’s agenda. Geneva: World Health Organization; 2009.
Motlagh B, O’donnell M, Yusuf S. Prevalence of cardiovascular risk factors in the Middle East: A systematic review. European Journal of Cardiovascular Prevention & Rehabilitation. 2009; 16(3):268-80. [DOI:10.1097/HJR.0b013e328322ca1b] [PMID]
Ghanbari Moghadam A, Mohammadi Shahbolaghi F, Dalvandi A, Hoseinzade S. [Relationship between lifestyle and general health among elderly people in Tehran (Persian)]. Iranian Journal of Ageing. 2015; 10(3):90-9.
Saberian M, Hajiaghajani S, Gorbani R. [Survey of health, social and economic conditions of the elderly and their leisure time (Persian)]. Koomesh. 2003; 4(3):25-32.
Faryabi R , Saghazadeh S , Alizadeh Siuki H , Rahimi T , Mirzaee M, Zareaipor MA. [The viewpoint of elderly about their own health status and related behaviors in south of Kerman Province in 2013 (Persian)]. Journal of Health Chimes. 2014; 2(3):45-56.
Fortner BV, Neimeyer RA. Death anxiety in older adults: A quantitative review. Death Studies. 1999; 23(5):387-411. [DOI:10.1080/074811899200920] [PMID]
Ghafari M, Sharifirad GR, Zanjani S, Hassanzadeh A. [Stress, anxiety and depression levels among elderly referrals to Tehran Elderly Club (Persian)]. Iranian Journal of Ageing. 2012; 7(2):53-9.
Tofighi S, Zaboli R, Mahdavi MRV, Moradi M, Rezapoor A, Golmakani MM, et al. The healthcare costs in the aging based on data from the Urban Health Equity Assessment and Response Tool project in Tehran, Iran (UHEART-2). International Journal of Medical Reviews. 2015; 2(1).
Shojaei A, Akbari Kamrani AA, Azimian M, Ghafari S, Jamali MR. [The health costs and diseases in Medical Services Insurance Organization, Tehran province, 2008 (Persian)]. Iranian Journal of Ageing. 2012; 6(4):65-74.
Nekoei moghadam M, Akbari-Javar M, Amiresmaili M, Baneshi M, Ganjavai S. [Households exposure to catastrophic health expenditures and the affecting factors in Kerman province (Persian)]. Iranian Journal of Public Health. 2014; 1(2):74-85.
Pourreza A, Soofi M, Bazyar M. Ranjbar ezzatabadi M, Behzadi F. [Health Insurance and Aged Population (Persian)]. Teb va Tazkiyeh. 2014; 23(3):4.
González-González C, Sánchez-García S, Juárez-Cedillo T, Rosas-Carrasco O, Gutiérrez-Robledo LM, García-Pe-a C. Health care utilization in the elderly Mexican population: Expenditures and determinants. BMC Public Health. 2011; 11:192. [DOI:10.1186/1471-2458-11-192] [PMID] [PMCID]
Alizadeh M, Sharifi F, Mohamadiazar M, Nazari N. [Analytical performance of administrations in charge of ageing program in Iran (Persian)]. Iranian Journal of Diabetes and Metabolism. 2013; 13(1):74-81.