دوره 15، شماره 1 - ( بهار 1399 )
جلد 15 شماره 1 صفحات 41-28 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Rasafiani M, Sahaf R, Shams A, Vameghi R, Zareian H, Akrami R. Validity and Reliability of the Persian Version of the World Health Organization Quality of Life Questionnaire – the Older Adults Edition. Salmand: Iranian Journal of Ageing 2020; 15 (1) :28-41
URL: http://salmandj.uswr.ac.ir/article-1-1622-fa.html
URL: http://salmandj.uswr.ac.ir/article-1-1622-fa.html
رصافیانی مهدی، صحاف رباب، شمس امیر، وامقی روشنک، زارعیان حسین، اکرمی رحیم. روایی و پایایی نسخه فارسی پرسش‌نامه کیفیت زندگی سازمان جهانی بهداشت، نسخه سالمندان. سالمند: مجله سالمندی ایران. 1399; 15 (1) :28-41
مهدی رصافیانی1 
، رباب صحاف2 ، امیر شمس3 ، روشنک وامقی4 ، حسین زارعیان3 ، رحیم اکرمی* 5
، رباب صحاف2 ، امیر شمس3 ، روشنک وامقی4 ، حسین زارعیان3 ، رحیم اکرمی* 5
1- گروه کاردرمانی، دانشکده علوم بهداشت Allied، مرکز تحقیقات بهداشت، دانشگاه کویت، کویت. & مرکز تحقیقات سالمندی، دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی، تهران، ایران.
2- دکترای تخصصی سلامت سالمندان، مرکز تحقیقات مسائل روانی اجتماعی سالمندان، دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی، تهران، ایران.
3- گروه مدیریت ورزشی، پژوهشگاه علوم ورزشی، تهران، ایران.
4- مرکز تحقیقات اعصاب و توانبخشی کودکان، دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی، تهران، ایران.
5- گروه مدیریت ورزشی، پژوهشگاه علوم ورزشی، تهران، ایران. ،AkramiR@medsab.ac.ir
2- دکترای تخصصی سلامت سالمندان، مرکز تحقیقات مسائل روانی اجتماعی سالمندان، دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی، تهران، ایران.
3- گروه مدیریت ورزشی، پژوهشگاه علوم ورزشی، تهران، ایران.
4- مرکز تحقیقات اعصاب و توانبخشی کودکان، دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی، تهران، ایران.
5- گروه مدیریت ورزشی، پژوهشگاه علوم ورزشی، تهران، ایران. ،
متن کامل [PDF 6292 kb]
(4268 دریافت)
| چکیده (HTML) (7034 مشاهده)
برای بررسی واضح بودن، ساده و قابل‌فهم بودن هر یک از سؤالات، پاسخ‌ها، ترجمه و توضیحات نسخه فارسی پرسش‌نامه کیفیت زندگی سازمان بهداشت جهانی، نسخه سالمندان، از روایی ظاهری استفاده شد. در این بخش، میانگین کیفیت نمره ترجمه بالاتر از 90 درصد به عنوان کیفیت ترجمه مطلوب، میانگین کیفیت نمره ترجمه بین 80 تا 90 درصد به عنوان کیفیت ترجمه نسبتاً مطلوب و میانگین نمره پایین‌تر از 80 درصد به عنوان کیفیت ترجمه نامطلوب در نظر گرفته شد [13]. براین‌اساس، در قسمت وضوح ترجمه تنها یک آیتم (78/2%) دارای ترجمه نامطلوب، یک آیتم (78/2%) دارای ترجمه نسبتاً مطلوب بود و بقیه آیتم ها (44/94%) ترجمه مطلوبی داشتند. میزان توافق بین مترجمان 81/86 درصد محاسبه شد. در بخش یکسانی مفهومی ترجمه، تمامی آیتم‌ها دارای ترجمه مطلوب بودند و میزان توافق بین مترجمان 100 درصد محاسبه شد. در قسمت زبان مشترک، پنج آیتم (77/13%) دارای ترجمه نسبتاً مطلوب و باقی آیتم‌ها (23/86%) ترجمه مطلوبی داشتند و میزان توافق بین مترجمان 23/85 درصد محاسبه شد.
در قسمت کیفیت کلی ترجمه، یک آیتم (78/2%) دارای ترجمه نامطلوب، چهار آیتم (11/11%) دارای ترجمه نسبتاً مطلوب و باقی آیتم‌ها (11/86%) ترجمه مطلوبی داشتند و میزان توافق بین مترجمان نیز 44/94 درصد محاسبه شد. درباره آیتم‌هایی که دارای ترجمه نامطلوب و نسبتاً مطلوب بودند، طی جلسه‌ای با اساتید مجرب بحث و گفتگو شد. در این جلسه از پیشنهادات مترجمان استفاده و مطلوبیت ترجمه آیتم‌های ذکرشده به دست آمد.
برای بررسی روایی محتوایی از روش لاوشه استفاده شد. نتایج نشان داد که نمرات نسبت روایی محتوای به‌دست‌آمده برای تمامی سؤالات پرسش‌نامه در دامنه 0.7 تا 1 بود که تأیید شدند [18]. در ادامه برای به دست آوردن نمره شاخص روایی محتوایی، نمرات مربوط به نسبت روایی محتوای تمام سؤالات با یکدیگر جمع و تقسیم بر تعداد سؤالات (24 سؤال) شد و عدد نهایی شاخص روایی محتوا برابر با 0.85 به دست آمد که نشان‌دهنده روایی محتوای قابل‌قبول پرسش‌نامه کیفیت زندگی سازمان بهداشت جهانی، نسخه سالمندان است [18 ،19].
برای بررسی روایی هم‌زمان، ضریب همبستگی پیرسون بین نمره کل پرسش‌نامه کیفیت زندگی سازمان جهانی بهداشت، نسخه سالمندان و پرسش‌نامه 28 سؤالی سلامت عمومی بررسی شد (جدول شماره 2). نتایج نشان داد که میزان ضریب همبستگی به‌دست‌آمده بین دو متغیر برابر با 0.53 است که در سطح 0.05>Pمعنی‌دار است؛ لذا نتایج به‌دست‌آمده بیانگر روایی هم‌زمان پرسش‌نامه کیفیت زندگی سازمان جهانی بهداشت، نسخه سالمندان است.
در ادامه برای تعیین روایی سازه پرسش‌نامه کیفیت زندگی ویژه سالمندان از روش تحلیل عاملی تأییدی استفاده شد (جداول 3 و 4). بر اساس اطلاعات ارائه شده در جدول شماره 3 مشاهده می‌شود که در تمامی رابطه‌ها، بارهای تعیی شده روی عامل کل تأیید شده است. با توجه به نتایج به‌دست‌آمده، مدل معادلات ساختاری پرسش‌نامه کیفیت زندگی سازمان جهانی بهداشت، نسخه سالمندان دارای برازش مطلوبی است 14 ،18 ،19]] (شکل شماره 1).
نتایج ارائه‌شده در جدول شماره 4 نشان می‌دهد که مقدار آماره 2x برابر با 28/95 با درجه آزادی 42 است؛ حاصل تقسیم مجذور کای تقسیم بر درجه آزادی (26/2) کمتر از 3 و همچنین سطح معنی‌داری متناظر با آن 065/0 است که با توجه به اینکه بیشتر از 05/0 است، قابل‌قبول بوده و مدل تأیید می‌شود [20]. شاخص نیکویی برازش (GFI) 901/0 است که نشان‌دهنده قابل‌قبول بودن این میزان برای برازش مطلوب مدل است. شاخص نیکویی برازش اصلاح‌شده (AGFI) برابر 953/0 است که بیشتر از 9/0 است؛ بنابراین این شاخص از برازش مطلوب برخوردار است. ریشه دوم میانگین مربعات خطای باقیمانده (RMR) نیز 077/0 است که کمتر از قدر مطلق 4 است؛ بنابراین مدل تایید شد. مقدار و شاخص برازش مقتصد هنجار شده (PNFI) 089/0 است که با توجه به اینکه بیشتر از 05/0 است و ریشه میانگین مربعات خطای برآورد (RMSEA) نیز 048/0 است که با توجه به اینکه کمتر از 05/0 است، قابل‌قبول بوده و نشان‌دهنده تأیید مدل پژوهش است. همچنین شاخص توکر- لویس (TLI) 906/0، شاخص برازش تطبیقی (CFI) 924/0 و شاخص برازش بنتلر- بونت (BBI) 926/0 به دست آمد که بزرگ‌تر از 9/0 است و همگی نشان‌دهنده برازش مطلوب و تأیید مدل پژوهش است [19، 18].
برای بررسی پایایی پرسش‌نامه کیفیت زندگی سازمان بهداشت جهانی، نسخه سالمندان، از روش‌های ثبات (همسانی) درونی و پایایی زمانی (آزمون- آزمون مجدد) استفاده شد. نتایج نشان داد که همسانی درونی کل پرسش‌نامه با 24 سؤال، 91/0 است و همسانی درونی مؤلفه‌های پرسش‌نامه در حد مطلوب و قابل‌قبول قرار دارند (0.75< a). شایان ذکر است که ملاک رایج در بررسی، قابل‌قبول بودن همسانی درونی از طریق آلفای کرونباخ مقدار 70/0 است [18 ،19]؛ بنابراین نسخه فارسی پرسش‌نامه کیفیت زندگی سازمان بهداشت جهانی، نسخه سالمندان و مؤلفه‌های آن از ثبات (همسانی) درونی مطلوب و قابل‌قبولی برخوردار است (جدول شماره 5).
برای تعیین پایایی زمانی (آزمون-آزمون مجدد) نسخه فارسی پرسش‌نامه کیفیت زندگی سازمان بهداشت جهانی، نسخه سالمندان و مؤلفه‌های آن از ضریب همبستگی درون‌طبقه‌ای (ICC) استفاده شد. مطابق نتایج ارائه‌شده در جدول شماره 6 مقادیر ضرایب همبستگی درون‌طبقه‌ای مؤلفه‌های کیفیت زندگی سازمان بهداشت جهانی، نسخه سالمندان حاصل از آزمون-آزمون مجدد با فاصله دو هفته، در دامنه‌ای از 78/0 تا 89/0 متفاوت بوده و مقادیر تمامی مؤلفه‌ها از مقدار قابل‌قبول (75/0) بالاتر است که نشان‌دهنده قابل‌قبول بودن پایایی زمانی یا قابلیت تکرارپذیری مؤلفه‌های آن است [18 ،19]. همچنین مقدار ضریب همبستگی درون‌طبقه‌ای کل پرسش‌نامه نیز با 83/0 و در فاصله اطمینان 95/0، تأییدکننده پایایی زمانی کل پرسش‌نامه است (جدول شماره 6).
بحث
یکی از مهم‌ترین مسائلی که در مطالعه و بررسی پیامدهای عملکردی در سطوح مختلف فردی و اجتماعی پیش روی محققان و متخصصان قرار دارد، توسعه مقیاس های مناسب برای ارزیابی است. در صورتی که این مقیاس‌ها در سطح بین‌المللی موجود باشند، هدف، انتخاب مقیاس مناسب از میان ابزارهای موجود است. هدف از این انتخاب، دستیابی به ابزارهایی است که نیازهای بالینی و پژوهشی محققان را در سطح مطلوبی پاسخگو باشد. در این میان معمولاً محققان به دنبال ابزارهایی هستند که تا حد ممکن مفاهیم مورد نظر آنها را به صورت دقیق و کامل پوشش دهد. این مفاهیم با هدف ارزیابی آثار آسیب‌ها و بیماری‌ها، میزان تأثیر استراتژی‌ها، مداخلات و برنامه‌های درمانی و توانبخشی و در نهایت تصمیم‌گیری بالینی برای ادامه، توقف و یا اصلاح این اقدامات ارزیابی می‌شود. در این میان به مسائلی نظیر تمرکز ابزار بر جوامع هدف، نحوه کاربرد ابزار به صورت معاینه یا پرسش از سالمندان، ویژگی‌های روان‌سنجی ابزار و مؤلفه‌های ابزار توجه می‌شود [16 ،17]. براین‌اساس، هدف مطالعه حاضر، ارزیابی پایایی و روایی نسخه فارسی پرسش‌نامه کیفیت زندگی سازمان بهداشت جهانی، نسخه سالمندان بود. با توجه به نظر متخصصان روان‌سنجی، یکی از مهم‌ترین ویژگی‌هایی که در انتخاب یک ابزار همواره باید مد نظر باشد، آسانی ترجمه و کیفیت مطلوب نسخه ترجمه شده است. لذا نتایج مطالعه حاضر نیز بیانگر آسانی و کیفیت مطلوب ترجمه نسخه فارسی پرسش‌نامه کیفیت زندگی سازمان بهداشت جهانی، نسخه سالمندان بود. نتایج مطالعه حاضر نشان داد که روایی ظاهری هم‌زمان و محتوای نسخه فارسی پرسش‌نامه کیفیت زندگی سازمان بهداشت جهانی، نسخه سالمندان مورد تأیید است. نتایج به‌دست‌آمده با نتایج مطالعات دی ملو و همکاران (2018)، ایزر و همکاران (2010) و لیو و همکاران (2013) هم‌سو است [10-12].
نتایج مطالعه حاضر نشان داد که نسخه فارسی کیفیت زندگی سازمان بهداشت جهانی، نسخه سالمندان، در سالمندان ایرانی از ساختار عاملی-اکتشافی قابل‌قبولی برخوردار است. این پرسش‌نامه با دارا بودن مقیاس کایزر-مایر-اولکین به عنوان مقیاسی برای سنجش توانایی عاملی بودن، از این توانایی به‌خوبی برخوردار است. شاخص کرویت بارتلت نیز نشان داد که ماتریس همبستگی داده‌ها در جامعه صفر نیست و بنابراین عامل‌یابی قابل‌توجیه است [18 ،19]. نتایج به‌دست‌آمده از پژوهش حاضر با نتایج پژوهش‌های باولینگ (2009)، فلک و همکاران (2006)، پیل، پی بارتلت و مارشال (2007)، باولینگ (2009)، ایزر و همکاران (2010)، لیو و همکاران (2013) هم‌سو است [6-11]. این پژوهشگران نیز بیان کردند که این پرسش‌نامه، ابزاری مناسب برای سنجش سطح کیفیت زندگی در سالمندان است. در این خصوص، باولینگ (2009) در پژوهشی به بررسی روایی و پایایی پرسش‌نامه کیفیت زندگی سازمان بهداشت جهانی، نسخه سالمندان در سالمندان انگلیسی پرداخت. نتایج نشان داد که روایی سازه این پرسش‌نامه مورد قبول است؛ همچنین ضریب آلفای کرونباخ و ضریب همبستگی بازآزمایی با فاصله دو هفته بین آزمون‌ها نیز مورد قبول بود.
متخصصان روان‌سنجی معتقدند که پایایی نمرات به‌دست‌آمده از یک ابزار همواره یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های آن ابزار است که کاربرد مطمئن آن را در محیط‌های بالینی و تحقیقی امکان‌پذیر می‌سازد [13]. براین‌اساس، نتایج مطالعه حاضر، پایایی نسخه فارسی کیفیت زندگی سازمان بهداشت جهانی، نسخه سالمندان را به روش‌های همسانی درونی و آزمون –آزمون مجدد تأیید کرد [19، 18]. براین‌اساس، فلک و همکاران (2006) به بررسی روایی و پایایی در کشور پرتغال پرداختند. این پژوهشگران معتقد بودند که با وجود ابزارهای زیاد برای سنجش کیفیت زندگی، به دلیل در اختیار نداشتن ابزاری روا و پایا که صرفاً و به طور اختصاصی، کیفیت زندگی را در قشر سالمندان بررسی کند، روان‌سنجی این پرسش‌نامه ضروری است. نتایج این مطالعه نشان داد که ضریب آلفای کرونباخ برای سنجش اعتبار و همسانی درونی کیفیت زندگی سازمان بهداشت جهانی، نسخه سالمندان از دامنه 88/0-71/0 است؛ همچنین ضریب همبستگی بین مراحل آزمون-آزمون مجدد در دامنه 82/0-58/0 بود. درنهایت این پژوهشگران اظهار کردند که نسخه پرتغالی پرسش‌نامه کیفیت زندگی سازمان بهداشت جهانی ویژه سالمندان دارای روایی و پایایی قابل‌قبولی است [6].
پیل، پی بارتلت و مارشال (2007) نیز مطالعه‌ای با هدف ارزیابی روایی و پایایی این پرسش‌نامه در سالمندان استرالیایی انجام دادند. شرکت‌کنندگان دارای سن 65 سال به بالا و انگلیسی زبان و بدون اختلال جدی، پرسش‌نامه را تکمیل کردند. نتایج پژوهش نشان داد که نسخه استرالیایی پرسش‌نامه کیفیت زندگی سازمان بهداشت جهانی، نسخه سالمندان از روایی و پایایی قابل‌قبولی برخوردار است [7]. لیو و همکاران (2013) در سالمندان چینی و دی ملو و همکاران (2018) نیز در سالمندان برزیلی به یافته‌ای مشابه دست یافتند. درنهایت این پژوهشگران اظهار کردند که پرسش‌نامه کیفیت زندگی سازمان بهداشت جهانی- نسخه سالمندان را می‌توان در محدوده وسیعی از مطالعات شامل بررسی‌های بین فرهنگی، اپیدمیولوژی، پایش سلامت، توسعه خدمات و مداخلات بالینی در موضوعات حیاتی برای کیفیت زندگی سالمندان به کار برد [11، 21].
نتیجه‌گیری نهایی
نتایج مطالعه حاضر نشان داد که نسخه فارسی پرسش‌نامه کیفیت زندگی سازمان بهداشت جهانی، نسخه سالمندان دارای روایی (به روش‌های ظاهری، محتوا، هم‌زمان و سازه) و پایایی (به روش‌های همسانی درونی و آزمون-آزمون مجدد) قابل‌قبولی است؛ بنابراین محققان، دانشجویان و تمامی افراد مرتبط با سلامت روانی سالمندان می‌توانند در پژوهش‌ها و ارزیابی‌های خود از این پرسش‌نامه استفاده کنند. از محدودیت‌های مطالعه حاضر می‌توان به تعداد نمونه ها اشاره کرد. اگرچه این تعداد نمونه در مطالعات روان‌سنجی قابل‌قبول است، اما پیشنهاد می‌شود برای تأیید یافته‌های به‌دست‌آمده و افزایش توان تعمیم نتایج به جامعه، مطالعات دیگری با تعداد نمونه بالای 1000 نفر انجام شود.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
ملاحظات اخلاقی پژوهش حاضر شامل اخذ رضایت آگاهانه شرکت کنندگان برای شرکت در پژوهش و امکان خروج آزادانه آنها از آن، رازداری و حراست از اطلاعات فردی آنها بود. همچنین پژوهش حاضر به تأیید کمیته پژوهشی دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی رسیده است.
حامی مالی
نتایج این مطالعه بخشی از طرح پژوهشی مشترک با حمایت دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی و دانشگاه علوم پزشکی سبزوار است.
مشارکت نویسندگان
مفهوم سازی: مهدی رصافیانی، رباب صحاف، امیر شمس؛ روش شناسی: رباب صحاف، امیر شمس؛ اعتبار سنجی: مهدی رصافیانی، رباب صحاف، امیر شمس؛ تحلیل: امیر شمس، حسین زارعیان؛ نگارش پیش‌نویس: مهدی رصافیانی، امیر شمس؛ ویراستاری و نهایی‌سازی نوشته: مهدی رصافیانی، رباب صحاف، امیر شمس؛ بصری سازی و نظارت: مهدی رصافیانی، امیر شمس، رحیم اکرمی؛ مدیریت پروژه: مهدی رصافیانی، رباب صحاف، امیر شمس؛ تامین مالی: مهدی رصافیانی، رحیم اکرمی.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.
References
World Health Organization. Preamble to the constitution of the World Health Organization as adopted by the International Health Conference. Geneva, Switzerland: World Health Organization; 2002. https://www.who.int/bulletin/archives/80(12)981.pdf
Atkinson G, Nevill AM. Statistical methods for assessing measurement error (reliability) in variables relevant to sports medicine. Sports Medicine. 1998; 26(4):217-38. [DOI:10.2165/00007256-199826040-00002] [PMID]
Alencar ND, Ferreira MA, Bezerra JC. Levels of physical activity and quality of life in elderly women practitioners of formal and non-formal physical activities. Acta Medica Lituanica. 16(3-4):155-8. [DOI:10.2478/v10140-009-0023-7]
Xia P, Li N, Hau KT, Liu Ch, Lu Y. Quality of life of Chinese urban community residents: A psychometric study of the mainland Chinese version of the WHOQOL-BREF. BMC Medical Research Methodology. 2012; 12:37. [DOI:10.1186/1471-2288-12-37] [PMID] [PMCID]
Al-Fayez GA, Ohaeri JU. Profile of subjective quality of life and its correlates in a nation-wide sample of high school students in an Arab setting using the WHOQOL-Bref. BMC Psychiatry. 2011; 11:71. [DOI:10.1186/1471-244X-11-71] [PMID] [PMCID]
Fleck MP, Chachamovich E, Trentini C. Development and validation of the Portuguese version of the WHOQOL-OLD module. Review Saْde Pْblica. 2006; 40(5):785-91. [DOI:10.1590/S0034-89102006000600007] [PMID]
Peel MN, Bartlett PH, Marshall AL. Measuring quality of life in older people: Reliability and validity of WHOQOL-OLD. Australasian Journal on Ageing. 2007; 26:162-7. [DOI:10.1111/j.1741-6612.2007.00249.x]
Bowling A. The Psychometric Properties of the Older People’s Quality of Life Questionnaire, Compared with the CASP-19 and the WHOQOL-OLD. Current Gerontology and Geriatrics Research. 2009; 20(3):1-12. [DOI:10.1155/2009/298950] [PMID] [PMCID]
Chachamovich E, Fleck M, Trentini C, Power M. Brazilian WHOQOL-OLD Module version: A Rasch analysis of a new instrument. Review Saْde Pْblica. 2008; 42(2):308-16. [DOI:10.1590/S0034-89102008000200017] [PMID]
Eser S, Saatli G, Eser E, Baydur H, Fidaner C. et al. The reliability and validity of the Turkish Version of the World Health Organization Quality of Life Instrument-Older Adults Module (WHOQOL-Old). Turk Psikiyatri Derg. 2010; 21(1):37-48.
Liu R, Wu S, Hao Y, Gu J, Fang J, Cai N, Zhang J. The Chinese version of the World Health Organization Quality of Life Instrument-Older Adults Module (WHOQOL-OLD): psychometric evaluation. Health and Quality of Life Outcomes. 2013; 11:156. [DOI:10.1186/1477-7525-11-156] [PMID] [PMCID]
De Luca d’Alessandro E, Bonacci S, Giraldi G. Aging populations: the health and quality of life of the elderly. Clinical Therapeutics. 2011; 162:13-8.
Homan HA. Analysis of multivariate data in behavioral research. 5th Edition. Tehran: Peyke Farhang Publication; 2008.
Hu L, Bentler PM. Cutoff criteria for fit indexes in covariance structure analysis: Conventional criteria versus new alternatives. Structural Equation Modelling. 1999; 6:1-55. [DOI:10.1080/10705519909540118]
Foroughan M, Jafari Z, Bayan Sh, Farahani Gh, Rahgozar M. Validation of Mini- Mental State Examination (MMSE) in the elderly population of Tehran. Advances in Cognitive Science. 2008; 10(2):29-37.
Nejat S, Montazeri A, Holakouie Naieni K, Mohammad K, Majdzadeh S. [The World Health Organization Quality of Life (WHOQOL-BREF) questionnaire: Translation and validation study of the Iranian version (Persion)]. The quarterly Journal of the School of Public Health and Institute of Public Health Research. 2006; 4(4):1-12.
Malakouti K, Fathollahi P, Mirabzadeh A, Salavati M, Kahani S. [Validation of Geriatric Depression Scale (GDS-15) in Iran (Persion)]. Pejouhesh. 2006; 30(4):361-9.
Terry PC, Lane AM. Normative values for the profile of mood states for use with athletic samples. Journal of Applied Sport Psychology. 2000; 12:93-109. [DOI:10.1080/10413200008404215]
Brown TA. Confirmatory factor analysis for applied research. New York: Guilford Publications; 2006.
Lucas-Carrasco R. Reliability and validity of the Spanish version of the World Health Organization-Five Well-Being Index in elderly. Psychiatry and Clinical Neurosciences. 2012; 66:508-13. [DOI:10.1111/j.1440-1819.2012.02387.x] [PMID]
Liu WY, Hou YJ, Liao HF, Lin YH, Chen YY, Wong AM. A Preliminary study of the development, validity, and reliability of a caregiver questionnaire for the health-related quality of life in children with cerebral palsy. Chang Gung Medical Journal. 2010; 33(6):646-58.
De Melo R, Jْnior E, Souto R, Leo S, Eullio M. Psychometric properties of the complete version of the World Health Organization Quality of Life Assessment (WHOQOL-OLD): Reduced response scale. Psicologia: Reflexoa e Critica. 2018; 31(4):1-10. [DOI:10.1186/s41155-018-0084-1] [PMID] [PMCID]
متن کامل: (4737 مشاهده)
مقدمه
قرن 21 قرن سالخوردگی جمعیت دنیاست و سالمندی به عنوان مسئله‌ای چالش‌برانگیز مطرح شده است. کاهش میزان باروری و ارتقاء نظام‌های بهداشتی نقش عمده‌ای در افزایش درصد سالمندان داشته است [1]. در حال حاضر، 590 میلیون نفر بالای 60 سال در جهان زندگی می‌کنند و انتظار می‌رود در بیست‌وپنج سال آینده این رقم به بیش از 1200 میلیون نفر برسد. افزون‌براین، پیش‌بینی می‌شود تا سال 2050 حدود 5/16 درصد جمعیت جهان، 65 سال و بالاتر و 3/4 درصد، 80 سال و بالاتر باشند. بدین‌ترتیب، تعداد سالمندان به دو میلیارد نفر خواهد رسید که 70 درصد آنها در کشورهای در حال توسعه زندگی خواهند کرد. در آن زمان برای اولین بار در تاریخ، جمعیت سالمندان بالای 60 سال با جمعیت زیر 15 سال برابر خواهد شد [2]. ایران نیز از این پدیده جمعیت‌شناختی مستثنا نیست، زیرا تعداد سالمندان در ایران نیز به‌سرعت در حال افزایش می‌باشد. بر اساس سرشماری‌های عمومی نفوس و مسکن، جمعیت سالمندان کشور طی سال‌های 1335 تا سال 1390، نزدیک به چهار برابر شده است. جمعیت سالمندان کشور از 751307 نفر در سال 1335 به 7414091 نفر در سال 1395 رسیده است.
در سال‌های اخیر یکی از شاخص‌ها و معیارهای قابل‌سنجش برای تعیین نیازها و بهبود شرایط سلامت سالمندان، شاخص کیفیت زندگی است. بر اساس تعریف سازمان جهانی بهداشت، کیفیت زندگی شامل درک افراد از موقعیت خود در زندگی از نظر فرهنگ، سیستم ارزشی که در آن زندگی می کنند، اهداف، انتظارات، استانداردها و اولویت‌های آن‌هاست. ازسوی‌دیگر با در نظر داشتن اهمیت کیفیت زندگی این قشر از جامعه نیاز به برنامه‌ریزی نوآورانه و اصلاحاتی در سیاست‌ها و برنامه‌ریزی‌های کشور احساس می‌شود، طوری که بتوانند با تمرکز بر فرآیندهای توانمندسازی سالمندان و بهبود سلامت و رفاه آنها کیفیت زندگی این قشر از جامعه را بهبود بخشند و با توجه به مشکلات خاص این گروه سنی، نیازها و مشکلات آنها را برطرف کنند.
با توجه به افزایش جمعیت سالمندان، مطرح بودن نیازهای خاص آنها و تعریفی که سازمان جهانی بهداشت در سال 1987 از تندرستی ارائه کرده، مبنی بر ابعاد وسیع آن به شکل رفاه کامل جسمی، روانی، اجتماعی و نه فقط نداشتن بیماری؛ لازم است اندازه‌گیری سلامت و ارزیابی مداخلات بهداشتی تنها به شاخص‌های تغییر در فراوانی و شدت بیماری محدود نباشد، بلکه وضعیت سلامت سالمندان به طور کامل در نظر گرفته شود. برای ارتقاء سلامت و پیشگیری از ابتلا به بیماری‌های مزمن و کاهش شیوع بیماری‌های خاص در سالمندان، اولین گام شناسایی وضعیت زندگی سالمندان با استفاده از ابزارهای مناسب است. ازآنجاکه افزایش کیفیت زندگی سالمندان به افزیش وضعیت سلامت در آنها منجر می‌شود، لذا پژوهشگران برای تعیین سلامت، کیفیت زندگی افراد جامعه را مطالعه می‌کنند؛ لذا یکی از ابزارهایی که برای ارزیابی وضعیت سلامت به طور گسترده‌ای در دنیا استفاده می‌شود، پرسش‌نامه کیفیت زندگی سازمان جهانی بهداشت است که کیفیت زندگی را برای سنین 18 سال به بالا ارزیابی می‌کند [3].
به‌طورکلی تا به امروز، پرسش‌نامه‌های زیادی برای سنجش کیفیت زندگی طراحی شده است، ولی پرسش‌نامه‌های کیفیت زندگی سازمان بهداشت جهانی به دلیل خصوصیات منحصربه‌فرد خود بیشتر مورد توجه هستند. ابزارهای اندازه‌گیری عمومی کیفیت زندگی سازمان بهداشت جهانی به دو صورت پرسش‌نامه کیفیت زندگی سازمان بهداشت جهانی 100 سؤالی (WHOQOL-100) و فرم کوتاه پرسش‌نامه کیفیت زندگی سازمان بهداشت جهانی (WHOQOL-BREF) است. فرم کوتاه این پرسش‌نامه پس از ادغام برخی از حیطه‌ها و حذف تعدادی از سؤالات پرسش‌نامه کیفیت زندگی سازمان بهداشت جهانی 100 سؤالی ایجاد شد، اما نکته منحصربه‌فرد در این دو پرسش‌نامه اشاره به این مطلب است که اکثر کشورهایی که به اعتباریایی و رواسازی این پرسش‌نامه‌ها پرداخته‌اند، در جامعه آماری مورد پژوهش خود از گروه‌های سنی جوانان، بزرگسالان، میانسالان و سالمندان استفاده و اظهار کرده‌اند که این ابزارها برای سنجش کیفیت زندگی افراد از سن 18 به بالا هستند [4، 5]؛ بنابراین ابزارهای مورد استفاده برای سنجش کیفیت زندگی، اختصاصاً برای گروه سنی ویژه سالمندان طراحی نشده بود [10-6]. این در حالی است که پیرمن و اولمن (1988) و فلک و همکاران (2006) معتقدند یکی از مؤلفه‌های مهمی که در طراحی پرسش‌نامه‌های سنجش کیفیت زندگی عمومی برای سالمندان مد نظر قرار نگرفته است، این مورد است که روابط با خانواده و دوستان که مؤلفه‌ای مهم و تأثیرگذار بر کیفیت زندگی سالمندان است، به عنوان یک بُعد این ابزار در نظر گرفته نشده است [6 ،7].
پژوهشگران دیگر، یکی از نقاط ضعف موجود در پرسش‌نامه‌های سنجش کیفیت زندگی 100 سؤالی (WHOQOL_100) را وجود اثر سقف و کف در امتیازات به‌دست‌آمده از پاسخ شرکت‌کنندگان در سؤال‌های پرسش‌نامه می‌دانند [11-6]. بر همین اساس، سازمان بهداشت جهانی با تأکید بر مسئله افزایش سن امید به زندگی، پیر شدن جمعیت و اهمیت سالمندان در جامعه، به طراحی و معرفی پرسش‌نامه‌ای برای سنجش کیفیت زندگی پرداخت که به طور اختصاصی مختص سالمندان (WHOQOL-OLD) است [11-9]. روایی و پایایی پرسش‌نامه کیفیت زندگی سازمان بهداشت جهانی، نسخه سالمندان (WHOQOL-OLD) از سال 2006 تا به امروز در کشورهای برزیل، استرالیا، انگلیس، ترکیه، آمریکا، پرتغال، فرانسه و چین تأیید شده است. مسئله مهمی که پژوهشگران بر آن تأکید دارند این است که این پرسش‌نامه 24 سؤالی با شش مؤلفه تنها پرسش‌نامه ای است که ابعاد کیفیت زندگی را منحصراً در گروه سنی سالمندان بررسی می‌کند و در مقایسه با دیگر ابزارهای سنجش کیفیت زندگی دارای دو مؤلفه مهم (نگرانی و ترس درباره مرگ و مُردن و نیز توانایی داشتن روابط فردی و صمیمانه با دیگران) است که نقاط قوت این پرسش‌نامه هستند [11]. پژوهشگران با بررسی اثرات سقف و کف در نحوه پاسخ‌دهی و امتیازدهی به سؤالات اظهار کرده‌اند که پاسخ به سؤالات این پرسش‌نامه دارای اثر سقف و کف نیست [6، 10، 11] و این موضوع نیز یکی دیگر از نقاط مثبت این پرسش‌نامه است [12].
اشاره به این مسئله ضروری است که روایی و پایایی پذیرفته‌شده یک ابزار در یک زبان، سالم و بدون نقص ماندن این ویژگی را به دنبال ترجمه آن به زبان‌های دیگر تضمین نمی‌کند؛ زیرا فرهنگ، زبان و موقعیت جغرافیایی از عواملی هستند که هنگام استفاده از یک ابزار در محیطی متفاوت از جایی که گسترش پیدا کرده است، بایستی در نظر گرفته شوند. ازسوی‌دیگر، در حال حاضر نیاز به پرسش‌نامه‌های استاندارد که قابل‌استفاده در کشورها و فرهنگ‌های مختلف باشد، به دلیل چند ملیتی بودن بسیاری از طرح های تحقیقاتی، تفاوت عمده در شرایط اجتماعی-اقتصادی و فرهنگی کشورهای مختلف و تمایل محققان به گسترش نتایج تحقیق خود فراتر از یک فرهنگ خاص افزایش یافته است [9]. ازاین‌رو در این مطالعه در مرحله نخست به ترجمه نسخه فارسی پرسش‌نامه کیفیت زندگی سازمان جهانی بهداشت، نسخه سالمندان (WHOQOL-OLD) و در مرحله بعد به تعیین روایی و پایایی نسخه فارسی این پرسش‌نامه خواهیم پرداخت. در صورت به دست آوردن نسخه‌ای پایا و روا از این پرسش‌نامه، مزایای زیادی را می‌توان برای این ابزار نام برد؛ ازجمله اینکه در مقایسه اثربخشی و ارزش نسبی درمان‌های متفاوت در سالمندان، تحقیقات، سیاست‌گذاری‌های بهداشتی، ارزیابی خدمات بهداشتی، درمان بیماران سالمند و بهبود رابطه پزشک و سالمند می‌توان از نتایج حاصل از این ابزار سود برد.
روش مطالعه
روش تحقیق حاضر از نوع توصیفی-پیمایشی و در زمره تحقیقات استانداردسازی ابزار است. جامعه هدف این پژوهش افراد سالمندی بودند که در لیست سرای محلات در شمال، جنوب، شرق، غرب و مرکز شهر تهران ثبت و مطابق با ملاک‌های ورود و خروج وارد مطالعه شدند. با توجه به نظر متخصصان روان‌سنجی، برای تعیین پایایی و روایی هر پرسش‌نامه، به تعداد هر یک از سؤالات، تعداد 10 الی 15 نفر انتخاب می‌شوند [13 ،14]؛ لذا برای اطمینان از قابلیت تعمیم اطلاعات به‌دست‌آمده به جامعه، تعداد نمونه آماری 300 نفر در نظر گرفته شد. حجم نمونه برای ارزیابی پایایی به روش آزمون-بازآزمون تعداد 100 نفر در نظر گرفته شد.
معیارهای ورود افراد به مطالعه شامل ارائه فرم رضایت‌نامه، توانایی ارتباط برقرار کردن به زبان فارسی، داشتن سن 60 سال و بالاتر و توانایی شناختی مناسب (کسب نمره آزمون کوتاه شناختی بزرگ‌تر و مساوی 6) بود. اطلاعات مورد نظر در این پژوهش با استفاده از پرسش‌نامه‌های ذیل گردآوری شد:
پرسش‌نامه اطلاعات فردی: اطلاعاتی ازجمله سن، جنس، وضعیت تأهل، وضعیت شغلی، میزان تحصیلات، وضعیت سلامتی و موارد دیگر از طریق این پرسش‌نامه از افراد پرسیده شد.
نسخه فارسی پرسش‌نامه کیفیت زندگی سازمان جهانی بهداشت، نسخه سالمندان (Old-WHOQOL): این پرسش‌نامه شامل 24 سؤال و شش مؤلفه است و هر 4 سؤال یکی از مؤلفه‌ها را ارزیابی می‌کند. مقیاس نمره‌دهی این پرسش‌نامه طیف لیکرت پنج امتیازی (اصلاً نگران نیستم: امتیاز 1، کمی نگران هستم: امتیاز2، به مقدار متوسط نگران هستم: امتیاز 3، خیلی زیاد نگران هستم: امتیاز 4، بی‌نهایت نگران هستم: امتیاز 5) است و با جمع امتیازات همه سؤال‌ها، نمره کلی کیفیت زندگی فرد محاسبه می‌شود. مؤلفه‌های این پرسش‌نامه شامل عملکرد حسی (SF)، خودمختاری (Aut)، فعالیت‌های گذشته، حال و آینده (PPF)، مشارکت اجتماعی (SP)، نگرانی درباره مرگ و مردن (DD)، توانایی داشتن روابط صمیمانه (Int) است.
آزمون کوتاه شناختی (AMTS): این آزمون میزان اختلال شناخت سالمند یا همان اختلال توانایی تفکر و درک دنیای پیرامون را می‌سنجد. این آزمون دارای 10 سؤال است که روایی و اعتبار آن در ایران انجام شده است و نمرات آن با نمرات معاینه مختصر شناختی همبستگی بالا داشته است. در این ابزار برای هر پاسخ صحیح یک امتیاز داده می‌شود و در پایان، مجموع امتیازات محاسبه می‌شود. نقطه برش ایدئال برای آن نمره 6 و حساسیت آن 85 درصد تعیین شده است [15].
پرسش‌نامه افسردگی (15 GDS): این پرسش‌نامه دارای 15 سؤال است و میزان وجود یا عدم افسردگی را بررسی می‌کند. در این پرسش‌نامه نمره 4 - 0 به منزله عدم افسردگی، نمره 9-5 به منزله افسردگی متوسط و نمره 15-10 به منزله افسردگی شدید است. در ایران این ابزار را ملکوتی و همکاران (1385) به فارسی ترجمه کرده و پس از استانداردسازی در جمعیت ایرانی مناسب تشخیص داده‌اند، طوری که ضریب پایایی (آلفای کرونباخ) آن 0.9، ضریب آزمون – آزمون مجدد 0.58 و روایی به روش تحلیل عاملی 0.9 گزارش شده است [16].
پرسش‌نامه سلامت عمومی (GHQ): به منظور سنجش سلامت عمومی سالمندان از پرسش‌نامه سلامت عمومی گلدبرگ (1979) استفاده شد. این پرسش‌نامه دارای 28 سؤال است و سلامت عمومی را در چهار بُعد نشانه‌های جسمانی، اضطراب، اختلال در کارکرد اجتماعی و نشانه‌های افسردگی بررسی می‌کند. ملکوتی و همکاران (2006) در پژوهشی به بررسی اعتبار، روایی و تحلیل عاملی مقیاس سلامت عمومی فرم 28 سؤالی در سالمندان ایرانی پرداخته‌اند. طبق نتایج این تحقیق برای نسخه ایرانی مقیاس سلامت عمومی، ضریب‌های اعتبار آلفای کرونباخ 94 درصد، تنصیف 86 درصد و بازآزمایی 60 درصد به دست آمد. تحلیل عوامل، چهار عامل نشانه‌های جسمانی، اضطراب، اختلال در کارکرد اجتماعی و نشانه های افسردگی را مشخص کرد [17].
روش اجرا
در این مطالعه از روش استاندارد مدل ترجمه IQOLA پروژه بین‌المللی ابزار کیفیت زندگی برای ترجمه مقیاس کیفیت زندگی سازمان جهانی بهداشت، نسخه سالمندان (Old-WHOQOL) استفاده شد که مراحل آن به‌ترتیب شامل ترجمه از زبان انگلیسی به زبان فارسی، سنجش کیفیت ترجمه، ترجمه نسخه فارسی به انگلیسی و مقایسه نسخه انگلیسی به‌دست‌آمده با نسخه اصلی بود. برای بررسی روایی ظاهری سؤالات پرسش‌نامه، از پنج تن از سالمندان مشابه با جامعه هدف، در ارتباط با واضح و قابل‌فهم بودن پرسش‌نامه و از 10 نفر از افراد صاحب نظر، در رابطه با شکل کلی و قابل‌فهم بودن سؤالات پرسش‌نامه نظرخواهی شد.
برای تعیین روایی محتوا از روش لواشه استفاه شد. این روش بدین صورت است که از دو شاخص نسبت روایی محتوا (CVR) و شاخص روایی محتوا (CVI) استفاده می‌شود. در این پژوهش از ده نفر از اساتید صاحب‌نظر درخواست شد که برای تعیین نسبت روایی محتوا، هر آیتم پرسش‌نامه را از نظر سه گزینه (ضروری است، مفید است ولی ضروری نیست، ضرورتی ندارد) بررسی کنند، سپس نسبت روایی محتوا (CVR) محاسبه شد. بعد از به دست آمدن نمرات CVR هر یک از آیتم‌ها، میانگین این نمرات محاسبه و عدد شاخص روایی محتوا (CVI) پرسش‌نامه MBSRQ تعیین شد.
برای بررسی روایی هم‌زمان، میزان ضریب همبستگی پیرسون نمره کل پرسش‌نامه کیفیت زندگی سازمان جهانی بهداشت، نسخه سالمندان با نمره کل پرسش‌نامه سلامت عمومی 28 سؤالی بررسی و تحلیل شد. بری ارزیابی روایی سازه پرسش‌نامه کیفیت زندگی سالمندان از روش تحلیل عاملی تأییدی و بر اساس تحلیل مؤلفه‌های اصلی با استفاده از نرم‌افزار ایموس انجام شد. درنهایت برای بررسی پایایی پرسش‌نامه به روش آزمون-آزمون مجدد، تعداد 100 نفر سالمند با فاصله دو هفته (این زمان بر اساس مطالعات پیشین استخراج شده است) پرسش‌نامه کیفیت زندگی سازمان جهانی بهداشت، نسخه سالمندان را مجدداً تکمیل کردند.
یافته‌ها
در جدول شماره 1 توزیع فراوانی سالمندان با توجه به متغیرهای سن و جنس ارائه شده است. بر اساس اطلاعات ارائه‌شده در این جدول تعداد کل شرکت‌کنندگان در هر دو جنس برابر است و دامنه سنی 60 تا 64 سال دارای بیشترین فراوانی است.
قرن 21 قرن سالخوردگی جمعیت دنیاست و سالمندی به عنوان مسئله‌ای چالش‌برانگیز مطرح شده است. کاهش میزان باروری و ارتقاء نظام‌های بهداشتی نقش عمده‌ای در افزایش درصد سالمندان داشته است [1]. در حال حاضر، 590 میلیون نفر بالای 60 سال در جهان زندگی می‌کنند و انتظار می‌رود در بیست‌وپنج سال آینده این رقم به بیش از 1200 میلیون نفر برسد. افزون‌براین، پیش‌بینی می‌شود تا سال 2050 حدود 5/16 درصد جمعیت جهان، 65 سال و بالاتر و 3/4 درصد، 80 سال و بالاتر باشند. بدین‌ترتیب، تعداد سالمندان به دو میلیارد نفر خواهد رسید که 70 درصد آنها در کشورهای در حال توسعه زندگی خواهند کرد. در آن زمان برای اولین بار در تاریخ، جمعیت سالمندان بالای 60 سال با جمعیت زیر 15 سال برابر خواهد شد [2]. ایران نیز از این پدیده جمعیت‌شناختی مستثنا نیست، زیرا تعداد سالمندان در ایران نیز به‌سرعت در حال افزایش می‌باشد. بر اساس سرشماری‌های عمومی نفوس و مسکن، جمعیت سالمندان کشور طی سال‌های 1335 تا سال 1390، نزدیک به چهار برابر شده است. جمعیت سالمندان کشور از 751307 نفر در سال 1335 به 7414091 نفر در سال 1395 رسیده است.
در سال‌های اخیر یکی از شاخص‌ها و معیارهای قابل‌سنجش برای تعیین نیازها و بهبود شرایط سلامت سالمندان، شاخص کیفیت زندگی است. بر اساس تعریف سازمان جهانی بهداشت، کیفیت زندگی شامل درک افراد از موقعیت خود در زندگی از نظر فرهنگ، سیستم ارزشی که در آن زندگی می کنند، اهداف، انتظارات، استانداردها و اولویت‌های آن‌هاست. ازسوی‌دیگر با در نظر داشتن اهمیت کیفیت زندگی این قشر از جامعه نیاز به برنامه‌ریزی نوآورانه و اصلاحاتی در سیاست‌ها و برنامه‌ریزی‌های کشور احساس می‌شود، طوری که بتوانند با تمرکز بر فرآیندهای توانمندسازی سالمندان و بهبود سلامت و رفاه آنها کیفیت زندگی این قشر از جامعه را بهبود بخشند و با توجه به مشکلات خاص این گروه سنی، نیازها و مشکلات آنها را برطرف کنند.
با توجه به افزایش جمعیت سالمندان، مطرح بودن نیازهای خاص آنها و تعریفی که سازمان جهانی بهداشت در سال 1987 از تندرستی ارائه کرده، مبنی بر ابعاد وسیع آن به شکل رفاه کامل جسمی، روانی، اجتماعی و نه فقط نداشتن بیماری؛ لازم است اندازه‌گیری سلامت و ارزیابی مداخلات بهداشتی تنها به شاخص‌های تغییر در فراوانی و شدت بیماری محدود نباشد، بلکه وضعیت سلامت سالمندان به طور کامل در نظر گرفته شود. برای ارتقاء سلامت و پیشگیری از ابتلا به بیماری‌های مزمن و کاهش شیوع بیماری‌های خاص در سالمندان، اولین گام شناسایی وضعیت زندگی سالمندان با استفاده از ابزارهای مناسب است. ازآنجاکه افزایش کیفیت زندگی سالمندان به افزیش وضعیت سلامت در آنها منجر می‌شود، لذا پژوهشگران برای تعیین سلامت، کیفیت زندگی افراد جامعه را مطالعه می‌کنند؛ لذا یکی از ابزارهایی که برای ارزیابی وضعیت سلامت به طور گسترده‌ای در دنیا استفاده می‌شود، پرسش‌نامه کیفیت زندگی سازمان جهانی بهداشت است که کیفیت زندگی را برای سنین 18 سال به بالا ارزیابی می‌کند [3].
به‌طورکلی تا به امروز، پرسش‌نامه‌های زیادی برای سنجش کیفیت زندگی طراحی شده است، ولی پرسش‌نامه‌های کیفیت زندگی سازمان بهداشت جهانی به دلیل خصوصیات منحصربه‌فرد خود بیشتر مورد توجه هستند. ابزارهای اندازه‌گیری عمومی کیفیت زندگی سازمان بهداشت جهانی به دو صورت پرسش‌نامه کیفیت زندگی سازمان بهداشت جهانی 100 سؤالی (WHOQOL-100) و فرم کوتاه پرسش‌نامه کیفیت زندگی سازمان بهداشت جهانی (WHOQOL-BREF) است. فرم کوتاه این پرسش‌نامه پس از ادغام برخی از حیطه‌ها و حذف تعدادی از سؤالات پرسش‌نامه کیفیت زندگی سازمان بهداشت جهانی 100 سؤالی ایجاد شد، اما نکته منحصربه‌فرد در این دو پرسش‌نامه اشاره به این مطلب است که اکثر کشورهایی که به اعتباریایی و رواسازی این پرسش‌نامه‌ها پرداخته‌اند، در جامعه آماری مورد پژوهش خود از گروه‌های سنی جوانان، بزرگسالان، میانسالان و سالمندان استفاده و اظهار کرده‌اند که این ابزارها برای سنجش کیفیت زندگی افراد از سن 18 به بالا هستند [4، 5]؛ بنابراین ابزارهای مورد استفاده برای سنجش کیفیت زندگی، اختصاصاً برای گروه سنی ویژه سالمندان طراحی نشده بود [10-6]. این در حالی است که پیرمن و اولمن (1988) و فلک و همکاران (2006) معتقدند یکی از مؤلفه‌های مهمی که در طراحی پرسش‌نامه‌های سنجش کیفیت زندگی عمومی برای سالمندان مد نظر قرار نگرفته است، این مورد است که روابط با خانواده و دوستان که مؤلفه‌ای مهم و تأثیرگذار بر کیفیت زندگی سالمندان است، به عنوان یک بُعد این ابزار در نظر گرفته نشده است [6 ،7].
پژوهشگران دیگر، یکی از نقاط ضعف موجود در پرسش‌نامه‌های سنجش کیفیت زندگی 100 سؤالی (WHOQOL_100) را وجود اثر سقف و کف در امتیازات به‌دست‌آمده از پاسخ شرکت‌کنندگان در سؤال‌های پرسش‌نامه می‌دانند [11-6]. بر همین اساس، سازمان بهداشت جهانی با تأکید بر مسئله افزایش سن امید به زندگی، پیر شدن جمعیت و اهمیت سالمندان در جامعه، به طراحی و معرفی پرسش‌نامه‌ای برای سنجش کیفیت زندگی پرداخت که به طور اختصاصی مختص سالمندان (WHOQOL-OLD) است [11-9]. روایی و پایایی پرسش‌نامه کیفیت زندگی سازمان بهداشت جهانی، نسخه سالمندان (WHOQOL-OLD) از سال 2006 تا به امروز در کشورهای برزیل، استرالیا، انگلیس، ترکیه، آمریکا، پرتغال، فرانسه و چین تأیید شده است. مسئله مهمی که پژوهشگران بر آن تأکید دارند این است که این پرسش‌نامه 24 سؤالی با شش مؤلفه تنها پرسش‌نامه ای است که ابعاد کیفیت زندگی را منحصراً در گروه سنی سالمندان بررسی می‌کند و در مقایسه با دیگر ابزارهای سنجش کیفیت زندگی دارای دو مؤلفه مهم (نگرانی و ترس درباره مرگ و مُردن و نیز توانایی داشتن روابط فردی و صمیمانه با دیگران) است که نقاط قوت این پرسش‌نامه هستند [11]. پژوهشگران با بررسی اثرات سقف و کف در نحوه پاسخ‌دهی و امتیازدهی به سؤالات اظهار کرده‌اند که پاسخ به سؤالات این پرسش‌نامه دارای اثر سقف و کف نیست [6، 10، 11] و این موضوع نیز یکی دیگر از نقاط مثبت این پرسش‌نامه است [12].
اشاره به این مسئله ضروری است که روایی و پایایی پذیرفته‌شده یک ابزار در یک زبان، سالم و بدون نقص ماندن این ویژگی را به دنبال ترجمه آن به زبان‌های دیگر تضمین نمی‌کند؛ زیرا فرهنگ، زبان و موقعیت جغرافیایی از عواملی هستند که هنگام استفاده از یک ابزار در محیطی متفاوت از جایی که گسترش پیدا کرده است، بایستی در نظر گرفته شوند. ازسوی‌دیگر، در حال حاضر نیاز به پرسش‌نامه‌های استاندارد که قابل‌استفاده در کشورها و فرهنگ‌های مختلف باشد، به دلیل چند ملیتی بودن بسیاری از طرح های تحقیقاتی، تفاوت عمده در شرایط اجتماعی-اقتصادی و فرهنگی کشورهای مختلف و تمایل محققان به گسترش نتایج تحقیق خود فراتر از یک فرهنگ خاص افزایش یافته است [9]. ازاین‌رو در این مطالعه در مرحله نخست به ترجمه نسخه فارسی پرسش‌نامه کیفیت زندگی سازمان جهانی بهداشت، نسخه سالمندان (WHOQOL-OLD) و در مرحله بعد به تعیین روایی و پایایی نسخه فارسی این پرسش‌نامه خواهیم پرداخت. در صورت به دست آوردن نسخه‌ای پایا و روا از این پرسش‌نامه، مزایای زیادی را می‌توان برای این ابزار نام برد؛ ازجمله اینکه در مقایسه اثربخشی و ارزش نسبی درمان‌های متفاوت در سالمندان، تحقیقات، سیاست‌گذاری‌های بهداشتی، ارزیابی خدمات بهداشتی، درمان بیماران سالمند و بهبود رابطه پزشک و سالمند می‌توان از نتایج حاصل از این ابزار سود برد.
روش مطالعه
روش تحقیق حاضر از نوع توصیفی-پیمایشی و در زمره تحقیقات استانداردسازی ابزار است. جامعه هدف این پژوهش افراد سالمندی بودند که در لیست سرای محلات در شمال، جنوب، شرق، غرب و مرکز شهر تهران ثبت و مطابق با ملاک‌های ورود و خروج وارد مطالعه شدند. با توجه به نظر متخصصان روان‌سنجی، برای تعیین پایایی و روایی هر پرسش‌نامه، به تعداد هر یک از سؤالات، تعداد 10 الی 15 نفر انتخاب می‌شوند [13 ،14]؛ لذا برای اطمینان از قابلیت تعمیم اطلاعات به‌دست‌آمده به جامعه، تعداد نمونه آماری 300 نفر در نظر گرفته شد. حجم نمونه برای ارزیابی پایایی به روش آزمون-بازآزمون تعداد 100 نفر در نظر گرفته شد.
معیارهای ورود افراد به مطالعه شامل ارائه فرم رضایت‌نامه، توانایی ارتباط برقرار کردن به زبان فارسی، داشتن سن 60 سال و بالاتر و توانایی شناختی مناسب (کسب نمره آزمون کوتاه شناختی بزرگ‌تر و مساوی 6) بود. اطلاعات مورد نظر در این پژوهش با استفاده از پرسش‌نامه‌های ذیل گردآوری شد:
پرسش‌نامه اطلاعات فردی: اطلاعاتی ازجمله سن، جنس، وضعیت تأهل، وضعیت شغلی، میزان تحصیلات، وضعیت سلامتی و موارد دیگر از طریق این پرسش‌نامه از افراد پرسیده شد.
نسخه فارسی پرسش‌نامه کیفیت زندگی سازمان جهانی بهداشت، نسخه سالمندان (Old-WHOQOL): این پرسش‌نامه شامل 24 سؤال و شش مؤلفه است و هر 4 سؤال یکی از مؤلفه‌ها را ارزیابی می‌کند. مقیاس نمره‌دهی این پرسش‌نامه طیف لیکرت پنج امتیازی (اصلاً نگران نیستم: امتیاز 1، کمی نگران هستم: امتیاز2، به مقدار متوسط نگران هستم: امتیاز 3، خیلی زیاد نگران هستم: امتیاز 4، بی‌نهایت نگران هستم: امتیاز 5) است و با جمع امتیازات همه سؤال‌ها، نمره کلی کیفیت زندگی فرد محاسبه می‌شود. مؤلفه‌های این پرسش‌نامه شامل عملکرد حسی (SF)، خودمختاری (Aut)، فعالیت‌های گذشته، حال و آینده (PPF)، مشارکت اجتماعی (SP)، نگرانی درباره مرگ و مردن (DD)، توانایی داشتن روابط صمیمانه (Int) است.
آزمون کوتاه شناختی (AMTS): این آزمون میزان اختلال شناخت سالمند یا همان اختلال توانایی تفکر و درک دنیای پیرامون را می‌سنجد. این آزمون دارای 10 سؤال است که روایی و اعتبار آن در ایران انجام شده است و نمرات آن با نمرات معاینه مختصر شناختی همبستگی بالا داشته است. در این ابزار برای هر پاسخ صحیح یک امتیاز داده می‌شود و در پایان، مجموع امتیازات محاسبه می‌شود. نقطه برش ایدئال برای آن نمره 6 و حساسیت آن 85 درصد تعیین شده است [15].
پرسش‌نامه افسردگی (15 GDS): این پرسش‌نامه دارای 15 سؤال است و میزان وجود یا عدم افسردگی را بررسی می‌کند. در این پرسش‌نامه نمره 4 - 0 به منزله عدم افسردگی، نمره 9-5 به منزله افسردگی متوسط و نمره 15-10 به منزله افسردگی شدید است. در ایران این ابزار را ملکوتی و همکاران (1385) به فارسی ترجمه کرده و پس از استانداردسازی در جمعیت ایرانی مناسب تشخیص داده‌اند، طوری که ضریب پایایی (آلفای کرونباخ) آن 0.9، ضریب آزمون – آزمون مجدد 0.58 و روایی به روش تحلیل عاملی 0.9 گزارش شده است [16].
پرسش‌نامه سلامت عمومی (GHQ): به منظور سنجش سلامت عمومی سالمندان از پرسش‌نامه سلامت عمومی گلدبرگ (1979) استفاده شد. این پرسش‌نامه دارای 28 سؤال است و سلامت عمومی را در چهار بُعد نشانه‌های جسمانی، اضطراب، اختلال در کارکرد اجتماعی و نشانه‌های افسردگی بررسی می‌کند. ملکوتی و همکاران (2006) در پژوهشی به بررسی اعتبار، روایی و تحلیل عاملی مقیاس سلامت عمومی فرم 28 سؤالی در سالمندان ایرانی پرداخته‌اند. طبق نتایج این تحقیق برای نسخه ایرانی مقیاس سلامت عمومی، ضریب‌های اعتبار آلفای کرونباخ 94 درصد، تنصیف 86 درصد و بازآزمایی 60 درصد به دست آمد. تحلیل عوامل، چهار عامل نشانه‌های جسمانی، اضطراب، اختلال در کارکرد اجتماعی و نشانه های افسردگی را مشخص کرد [17].
روش اجرا
در این مطالعه از روش استاندارد مدل ترجمه IQOLA پروژه بین‌المللی ابزار کیفیت زندگی برای ترجمه مقیاس کیفیت زندگی سازمان جهانی بهداشت، نسخه سالمندان (Old-WHOQOL) استفاده شد که مراحل آن به‌ترتیب شامل ترجمه از زبان انگلیسی به زبان فارسی، سنجش کیفیت ترجمه، ترجمه نسخه فارسی به انگلیسی و مقایسه نسخه انگلیسی به‌دست‌آمده با نسخه اصلی بود. برای بررسی روایی ظاهری سؤالات پرسش‌نامه، از پنج تن از سالمندان مشابه با جامعه هدف، در ارتباط با واضح و قابل‌فهم بودن پرسش‌نامه و از 10 نفر از افراد صاحب نظر، در رابطه با شکل کلی و قابل‌فهم بودن سؤالات پرسش‌نامه نظرخواهی شد.
برای تعیین روایی محتوا از روش لواشه استفاه شد. این روش بدین صورت است که از دو شاخص نسبت روایی محتوا (CVR) و شاخص روایی محتوا (CVI) استفاده می‌شود. در این پژوهش از ده نفر از اساتید صاحب‌نظر درخواست شد که برای تعیین نسبت روایی محتوا، هر آیتم پرسش‌نامه را از نظر سه گزینه (ضروری است، مفید است ولی ضروری نیست، ضرورتی ندارد) بررسی کنند، سپس نسبت روایی محتوا (CVR) محاسبه شد. بعد از به دست آمدن نمرات CVR هر یک از آیتم‌ها، میانگین این نمرات محاسبه و عدد شاخص روایی محتوا (CVI) پرسش‌نامه MBSRQ تعیین شد.
برای بررسی روایی هم‌زمان، میزان ضریب همبستگی پیرسون نمره کل پرسش‌نامه کیفیت زندگی سازمان جهانی بهداشت، نسخه سالمندان با نمره کل پرسش‌نامه سلامت عمومی 28 سؤالی بررسی و تحلیل شد. بری ارزیابی روایی سازه پرسش‌نامه کیفیت زندگی سالمندان از روش تحلیل عاملی تأییدی و بر اساس تحلیل مؤلفه‌های اصلی با استفاده از نرم‌افزار ایموس انجام شد. درنهایت برای بررسی پایایی پرسش‌نامه به روش آزمون-آزمون مجدد، تعداد 100 نفر سالمند با فاصله دو هفته (این زمان بر اساس مطالعات پیشین استخراج شده است) پرسش‌نامه کیفیت زندگی سازمان جهانی بهداشت، نسخه سالمندان را مجدداً تکمیل کردند.
یافته‌ها
در جدول شماره 1 توزیع فراوانی سالمندان با توجه به متغیرهای سن و جنس ارائه شده است. بر اساس اطلاعات ارائه‌شده در این جدول تعداد کل شرکت‌کنندگان در هر دو جنس برابر است و دامنه سنی 60 تا 64 سال دارای بیشترین فراوانی است.
برای بررسی واضح بودن، ساده و قابل‌فهم بودن هر یک از سؤالات، پاسخ‌ها، ترجمه و توضیحات نسخه فارسی پرسش‌نامه کیفیت زندگی سازمان بهداشت جهانی، نسخه سالمندان، از روایی ظاهری استفاده شد. در این بخش، میانگین کیفیت نمره ترجمه بالاتر از 90 درصد به عنوان کیفیت ترجمه مطلوب، میانگین کیفیت نمره ترجمه بین 80 تا 90 درصد به عنوان کیفیت ترجمه نسبتاً مطلوب و میانگین نمره پایین‌تر از 80 درصد به عنوان کیفیت ترجمه نامطلوب در نظر گرفته شد [13]. براین‌اساس، در قسمت وضوح ترجمه تنها یک آیتم (78/2%) دارای ترجمه نامطلوب، یک آیتم (78/2%) دارای ترجمه نسبتاً مطلوب بود و بقیه آیتم ها (44/94%) ترجمه مطلوبی داشتند. میزان توافق بین مترجمان 81/86 درصد محاسبه شد. در بخش یکسانی مفهومی ترجمه، تمامی آیتم‌ها دارای ترجمه مطلوب بودند و میزان توافق بین مترجمان 100 درصد محاسبه شد. در قسمت زبان مشترک، پنج آیتم (77/13%) دارای ترجمه نسبتاً مطلوب و باقی آیتم‌ها (23/86%) ترجمه مطلوبی داشتند و میزان توافق بین مترجمان 23/85 درصد محاسبه شد.
در قسمت کیفیت کلی ترجمه، یک آیتم (78/2%) دارای ترجمه نامطلوب، چهار آیتم (11/11%) دارای ترجمه نسبتاً مطلوب و باقی آیتم‌ها (11/86%) ترجمه مطلوبی داشتند و میزان توافق بین مترجمان نیز 44/94 درصد محاسبه شد. درباره آیتم‌هایی که دارای ترجمه نامطلوب و نسبتاً مطلوب بودند، طی جلسه‌ای با اساتید مجرب بحث و گفتگو شد. در این جلسه از پیشنهادات مترجمان استفاده و مطلوبیت ترجمه آیتم‌های ذکرشده به دست آمد.
برای بررسی روایی محتوایی از روش لاوشه استفاده شد. نتایج نشان داد که نمرات نسبت روایی محتوای به‌دست‌آمده برای تمامی سؤالات پرسش‌نامه در دامنه 0.7 تا 1 بود که تأیید شدند [18]. در ادامه برای به دست آوردن نمره شاخص روایی محتوایی، نمرات مربوط به نسبت روایی محتوای تمام سؤالات با یکدیگر جمع و تقسیم بر تعداد سؤالات (24 سؤال) شد و عدد نهایی شاخص روایی محتوا برابر با 0.85 به دست آمد که نشان‌دهنده روایی محتوای قابل‌قبول پرسش‌نامه کیفیت زندگی سازمان بهداشت جهانی، نسخه سالمندان است [18 ،19].
برای بررسی روایی هم‌زمان، ضریب همبستگی پیرسون بین نمره کل پرسش‌نامه کیفیت زندگی سازمان جهانی بهداشت، نسخه سالمندان و پرسش‌نامه 28 سؤالی سلامت عمومی بررسی شد (جدول شماره 2). نتایج نشان داد که میزان ضریب همبستگی به‌دست‌آمده بین دو متغیر برابر با 0.53 است که در سطح 0.05>Pمعنی‌دار است؛ لذا نتایج به‌دست‌آمده بیانگر روایی هم‌زمان پرسش‌نامه کیفیت زندگی سازمان جهانی بهداشت، نسخه سالمندان است.
در ادامه برای تعیین روایی سازه پرسش‌نامه کیفیت زندگی ویژه سالمندان از روش تحلیل عاملی تأییدی استفاده شد (جداول 3 و 4). بر اساس اطلاعات ارائه شده در جدول شماره 3 مشاهده می‌شود که در تمامی رابطه‌ها، بارهای تعیی شده روی عامل کل تأیید شده است. با توجه به نتایج به‌دست‌آمده، مدل معادلات ساختاری پرسش‌نامه کیفیت زندگی سازمان جهانی بهداشت، نسخه سالمندان دارای برازش مطلوبی است 14 ،18 ،19]] (شکل شماره 1).
نتایج ارائه‌شده در جدول شماره 4 نشان می‌دهد که مقدار آماره 2x برابر با 28/95 با درجه آزادی 42 است؛ حاصل تقسیم مجذور کای تقسیم بر درجه آزادی (26/2) کمتر از 3 و همچنین سطح معنی‌داری متناظر با آن 065/0 است که با توجه به اینکه بیشتر از 05/0 است، قابل‌قبول بوده و مدل تأیید می‌شود [20]. شاخص نیکویی برازش (GFI) 901/0 است که نشان‌دهنده قابل‌قبول بودن این میزان برای برازش مطلوب مدل است. شاخص نیکویی برازش اصلاح‌شده (AGFI) برابر 953/0 است که بیشتر از 9/0 است؛ بنابراین این شاخص از برازش مطلوب برخوردار است. ریشه دوم میانگین مربعات خطای باقیمانده (RMR) نیز 077/0 است که کمتر از قدر مطلق 4 است؛ بنابراین مدل تایید شد. مقدار و شاخص برازش مقتصد هنجار شده (PNFI) 089/0 است که با توجه به اینکه بیشتر از 05/0 است و ریشه میانگین مربعات خطای برآورد (RMSEA) نیز 048/0 است که با توجه به اینکه کمتر از 05/0 است، قابل‌قبول بوده و نشان‌دهنده تأیید مدل پژوهش است. همچنین شاخص توکر- لویس (TLI) 906/0، شاخص برازش تطبیقی (CFI) 924/0 و شاخص برازش بنتلر- بونت (BBI) 926/0 به دست آمد که بزرگ‌تر از 9/0 است و همگی نشان‌دهنده برازش مطلوب و تأیید مدل پژوهش است [19، 18].
برای بررسی پایایی پرسش‌نامه کیفیت زندگی سازمان بهداشت جهانی، نسخه سالمندان، از روش‌های ثبات (همسانی) درونی و پایایی زمانی (آزمون- آزمون مجدد) استفاده شد. نتایج نشان داد که همسانی درونی کل پرسش‌نامه با 24 سؤال، 91/0 است و همسانی درونی مؤلفه‌های پرسش‌نامه در حد مطلوب و قابل‌قبول قرار دارند (0.75< a). شایان ذکر است که ملاک رایج در بررسی، قابل‌قبول بودن همسانی درونی از طریق آلفای کرونباخ مقدار 70/0 است [18 ،19]؛ بنابراین نسخه فارسی پرسش‌نامه کیفیت زندگی سازمان بهداشت جهانی، نسخه سالمندان و مؤلفه‌های آن از ثبات (همسانی) درونی مطلوب و قابل‌قبولی برخوردار است (جدول شماره 5).
برای تعیین پایایی زمانی (آزمون-آزمون مجدد) نسخه فارسی پرسش‌نامه کیفیت زندگی سازمان بهداشت جهانی، نسخه سالمندان و مؤلفه‌های آن از ضریب همبستگی درون‌طبقه‌ای (ICC) استفاده شد. مطابق نتایج ارائه‌شده در جدول شماره 6 مقادیر ضرایب همبستگی درون‌طبقه‌ای مؤلفه‌های کیفیت زندگی سازمان بهداشت جهانی، نسخه سالمندان حاصل از آزمون-آزمون مجدد با فاصله دو هفته، در دامنه‌ای از 78/0 تا 89/0 متفاوت بوده و مقادیر تمامی مؤلفه‌ها از مقدار قابل‌قبول (75/0) بالاتر است که نشان‌دهنده قابل‌قبول بودن پایایی زمانی یا قابلیت تکرارپذیری مؤلفه‌های آن است [18 ،19]. همچنین مقدار ضریب همبستگی درون‌طبقه‌ای کل پرسش‌نامه نیز با 83/0 و در فاصله اطمینان 95/0، تأییدکننده پایایی زمانی کل پرسش‌نامه است (جدول شماره 6).
بحث
یکی از مهم‌ترین مسائلی که در مطالعه و بررسی پیامدهای عملکردی در سطوح مختلف فردی و اجتماعی پیش روی محققان و متخصصان قرار دارد، توسعه مقیاس های مناسب برای ارزیابی است. در صورتی که این مقیاس‌ها در سطح بین‌المللی موجود باشند، هدف، انتخاب مقیاس مناسب از میان ابزارهای موجود است. هدف از این انتخاب، دستیابی به ابزارهایی است که نیازهای بالینی و پژوهشی محققان را در سطح مطلوبی پاسخگو باشد. در این میان معمولاً محققان به دنبال ابزارهایی هستند که تا حد ممکن مفاهیم مورد نظر آنها را به صورت دقیق و کامل پوشش دهد. این مفاهیم با هدف ارزیابی آثار آسیب‌ها و بیماری‌ها، میزان تأثیر استراتژی‌ها، مداخلات و برنامه‌های درمانی و توانبخشی و در نهایت تصمیم‌گیری بالینی برای ادامه، توقف و یا اصلاح این اقدامات ارزیابی می‌شود. در این میان به مسائلی نظیر تمرکز ابزار بر جوامع هدف، نحوه کاربرد ابزار به صورت معاینه یا پرسش از سالمندان، ویژگی‌های روان‌سنجی ابزار و مؤلفه‌های ابزار توجه می‌شود [16 ،17]. براین‌اساس، هدف مطالعه حاضر، ارزیابی پایایی و روایی نسخه فارسی پرسش‌نامه کیفیت زندگی سازمان بهداشت جهانی، نسخه سالمندان بود. با توجه به نظر متخصصان روان‌سنجی، یکی از مهم‌ترین ویژگی‌هایی که در انتخاب یک ابزار همواره باید مد نظر باشد، آسانی ترجمه و کیفیت مطلوب نسخه ترجمه شده است. لذا نتایج مطالعه حاضر نیز بیانگر آسانی و کیفیت مطلوب ترجمه نسخه فارسی پرسش‌نامه کیفیت زندگی سازمان بهداشت جهانی، نسخه سالمندان بود. نتایج مطالعه حاضر نشان داد که روایی ظاهری هم‌زمان و محتوای نسخه فارسی پرسش‌نامه کیفیت زندگی سازمان بهداشت جهانی، نسخه سالمندان مورد تأیید است. نتایج به‌دست‌آمده با نتایج مطالعات دی ملو و همکاران (2018)، ایزر و همکاران (2010) و لیو و همکاران (2013) هم‌سو است [10-12].
نتایج مطالعه حاضر نشان داد که نسخه فارسی کیفیت زندگی سازمان بهداشت جهانی، نسخه سالمندان، در سالمندان ایرانی از ساختار عاملی-اکتشافی قابل‌قبولی برخوردار است. این پرسش‌نامه با دارا بودن مقیاس کایزر-مایر-اولکین به عنوان مقیاسی برای سنجش توانایی عاملی بودن، از این توانایی به‌خوبی برخوردار است. شاخص کرویت بارتلت نیز نشان داد که ماتریس همبستگی داده‌ها در جامعه صفر نیست و بنابراین عامل‌یابی قابل‌توجیه است [18 ،19]. نتایج به‌دست‌آمده از پژوهش حاضر با نتایج پژوهش‌های باولینگ (2009)، فلک و همکاران (2006)، پیل، پی بارتلت و مارشال (2007)، باولینگ (2009)، ایزر و همکاران (2010)، لیو و همکاران (2013) هم‌سو است [6-11]. این پژوهشگران نیز بیان کردند که این پرسش‌نامه، ابزاری مناسب برای سنجش سطح کیفیت زندگی در سالمندان است. در این خصوص، باولینگ (2009) در پژوهشی به بررسی روایی و پایایی پرسش‌نامه کیفیت زندگی سازمان بهداشت جهانی، نسخه سالمندان در سالمندان انگلیسی پرداخت. نتایج نشان داد که روایی سازه این پرسش‌نامه مورد قبول است؛ همچنین ضریب آلفای کرونباخ و ضریب همبستگی بازآزمایی با فاصله دو هفته بین آزمون‌ها نیز مورد قبول بود.
متخصصان روان‌سنجی معتقدند که پایایی نمرات به‌دست‌آمده از یک ابزار همواره یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های آن ابزار است که کاربرد مطمئن آن را در محیط‌های بالینی و تحقیقی امکان‌پذیر می‌سازد [13]. براین‌اساس، نتایج مطالعه حاضر، پایایی نسخه فارسی کیفیت زندگی سازمان بهداشت جهانی، نسخه سالمندان را به روش‌های همسانی درونی و آزمون –آزمون مجدد تأیید کرد [19، 18]. براین‌اساس، فلک و همکاران (2006) به بررسی روایی و پایایی در کشور پرتغال پرداختند. این پژوهشگران معتقد بودند که با وجود ابزارهای زیاد برای سنجش کیفیت زندگی، به دلیل در اختیار نداشتن ابزاری روا و پایا که صرفاً و به طور اختصاصی، کیفیت زندگی را در قشر سالمندان بررسی کند، روان‌سنجی این پرسش‌نامه ضروری است. نتایج این مطالعه نشان داد که ضریب آلفای کرونباخ برای سنجش اعتبار و همسانی درونی کیفیت زندگی سازمان بهداشت جهانی، نسخه سالمندان از دامنه 88/0-71/0 است؛ همچنین ضریب همبستگی بین مراحل آزمون-آزمون مجدد در دامنه 82/0-58/0 بود. درنهایت این پژوهشگران اظهار کردند که نسخه پرتغالی پرسش‌نامه کیفیت زندگی سازمان بهداشت جهانی ویژه سالمندان دارای روایی و پایایی قابل‌قبولی است [6].
پیل، پی بارتلت و مارشال (2007) نیز مطالعه‌ای با هدف ارزیابی روایی و پایایی این پرسش‌نامه در سالمندان استرالیایی انجام دادند. شرکت‌کنندگان دارای سن 65 سال به بالا و انگلیسی زبان و بدون اختلال جدی، پرسش‌نامه را تکمیل کردند. نتایج پژوهش نشان داد که نسخه استرالیایی پرسش‌نامه کیفیت زندگی سازمان بهداشت جهانی، نسخه سالمندان از روایی و پایایی قابل‌قبولی برخوردار است [7]. لیو و همکاران (2013) در سالمندان چینی و دی ملو و همکاران (2018) نیز در سالمندان برزیلی به یافته‌ای مشابه دست یافتند. درنهایت این پژوهشگران اظهار کردند که پرسش‌نامه کیفیت زندگی سازمان بهداشت جهانی- نسخه سالمندان را می‌توان در محدوده وسیعی از مطالعات شامل بررسی‌های بین فرهنگی، اپیدمیولوژی، پایش سلامت، توسعه خدمات و مداخلات بالینی در موضوعات حیاتی برای کیفیت زندگی سالمندان به کار برد [11، 21].
نتیجه‌گیری نهایی
نتایج مطالعه حاضر نشان داد که نسخه فارسی پرسش‌نامه کیفیت زندگی سازمان بهداشت جهانی، نسخه سالمندان دارای روایی (به روش‌های ظاهری، محتوا، هم‌زمان و سازه) و پایایی (به روش‌های همسانی درونی و آزمون-آزمون مجدد) قابل‌قبولی است؛ بنابراین محققان، دانشجویان و تمامی افراد مرتبط با سلامت روانی سالمندان می‌توانند در پژوهش‌ها و ارزیابی‌های خود از این پرسش‌نامه استفاده کنند. از محدودیت‌های مطالعه حاضر می‌توان به تعداد نمونه ها اشاره کرد. اگرچه این تعداد نمونه در مطالعات روان‌سنجی قابل‌قبول است، اما پیشنهاد می‌شود برای تأیید یافته‌های به‌دست‌آمده و افزایش توان تعمیم نتایج به جامعه، مطالعات دیگری با تعداد نمونه بالای 1000 نفر انجام شود.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
ملاحظات اخلاقی پژوهش حاضر شامل اخذ رضایت آگاهانه شرکت کنندگان برای شرکت در پژوهش و امکان خروج آزادانه آنها از آن، رازداری و حراست از اطلاعات فردی آنها بود. همچنین پژوهش حاضر به تأیید کمیته پژوهشی دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی رسیده است.
حامی مالی
نتایج این مطالعه بخشی از طرح پژوهشی مشترک با حمایت دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی و دانشگاه علوم پزشکی سبزوار است.
مشارکت نویسندگان
مفهوم سازی: مهدی رصافیانی، رباب صحاف، امیر شمس؛ روش شناسی: رباب صحاف، امیر شمس؛ اعتبار سنجی: مهدی رصافیانی، رباب صحاف، امیر شمس؛ تحلیل: امیر شمس، حسین زارعیان؛ نگارش پیش‌نویس: مهدی رصافیانی، امیر شمس؛ ویراستاری و نهایی‌سازی نوشته: مهدی رصافیانی، رباب صحاف، امیر شمس؛ بصری سازی و نظارت: مهدی رصافیانی، امیر شمس، رحیم اکرمی؛ مدیریت پروژه: مهدی رصافیانی، رباب صحاف، امیر شمس؛ تامین مالی: مهدی رصافیانی، رحیم اکرمی.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.
References
World Health Organization. Preamble to the constitution of the World Health Organization as adopted by the International Health Conference. Geneva, Switzerland: World Health Organization; 2002. https://www.who.int/bulletin/archives/80(12)981.pdf
Atkinson G, Nevill AM. Statistical methods for assessing measurement error (reliability) in variables relevant to sports medicine. Sports Medicine. 1998; 26(4):217-38. [DOI:10.2165/00007256-199826040-00002] [PMID]
Alencar ND, Ferreira MA, Bezerra JC. Levels of physical activity and quality of life in elderly women practitioners of formal and non-formal physical activities. Acta Medica Lituanica. 16(3-4):155-8. [DOI:10.2478/v10140-009-0023-7]
Xia P, Li N, Hau KT, Liu Ch, Lu Y. Quality of life of Chinese urban community residents: A psychometric study of the mainland Chinese version of the WHOQOL-BREF. BMC Medical Research Methodology. 2012; 12:37. [DOI:10.1186/1471-2288-12-37] [PMID] [PMCID]
Al-Fayez GA, Ohaeri JU. Profile of subjective quality of life and its correlates in a nation-wide sample of high school students in an Arab setting using the WHOQOL-Bref. BMC Psychiatry. 2011; 11:71. [DOI:10.1186/1471-244X-11-71] [PMID] [PMCID]
Fleck MP, Chachamovich E, Trentini C. Development and validation of the Portuguese version of the WHOQOL-OLD module. Review Saْde Pْblica. 2006; 40(5):785-91. [DOI:10.1590/S0034-89102006000600007] [PMID]
Peel MN, Bartlett PH, Marshall AL. Measuring quality of life in older people: Reliability and validity of WHOQOL-OLD. Australasian Journal on Ageing. 2007; 26:162-7. [DOI:10.1111/j.1741-6612.2007.00249.x]
Bowling A. The Psychometric Properties of the Older People’s Quality of Life Questionnaire, Compared with the CASP-19 and the WHOQOL-OLD. Current Gerontology and Geriatrics Research. 2009; 20(3):1-12. [DOI:10.1155/2009/298950] [PMID] [PMCID]
Chachamovich E, Fleck M, Trentini C, Power M. Brazilian WHOQOL-OLD Module version: A Rasch analysis of a new instrument. Review Saْde Pْblica. 2008; 42(2):308-16. [DOI:10.1590/S0034-89102008000200017] [PMID]
Eser S, Saatli G, Eser E, Baydur H, Fidaner C. et al. The reliability and validity of the Turkish Version of the World Health Organization Quality of Life Instrument-Older Adults Module (WHOQOL-Old). Turk Psikiyatri Derg. 2010; 21(1):37-48.
Liu R, Wu S, Hao Y, Gu J, Fang J, Cai N, Zhang J. The Chinese version of the World Health Organization Quality of Life Instrument-Older Adults Module (WHOQOL-OLD): psychometric evaluation. Health and Quality of Life Outcomes. 2013; 11:156. [DOI:10.1186/1477-7525-11-156] [PMID] [PMCID]
De Luca d’Alessandro E, Bonacci S, Giraldi G. Aging populations: the health and quality of life of the elderly. Clinical Therapeutics. 2011; 162:13-8.
Homan HA. Analysis of multivariate data in behavioral research. 5th Edition. Tehran: Peyke Farhang Publication; 2008.
Hu L, Bentler PM. Cutoff criteria for fit indexes in covariance structure analysis: Conventional criteria versus new alternatives. Structural Equation Modelling. 1999; 6:1-55. [DOI:10.1080/10705519909540118]
Foroughan M, Jafari Z, Bayan Sh, Farahani Gh, Rahgozar M. Validation of Mini- Mental State Examination (MMSE) in the elderly population of Tehran. Advances in Cognitive Science. 2008; 10(2):29-37.
Nejat S, Montazeri A, Holakouie Naieni K, Mohammad K, Majdzadeh S. [The World Health Organization Quality of Life (WHOQOL-BREF) questionnaire: Translation and validation study of the Iranian version (Persion)]. The quarterly Journal of the School of Public Health and Institute of Public Health Research. 2006; 4(4):1-12.
Malakouti K, Fathollahi P, Mirabzadeh A, Salavati M, Kahani S. [Validation of Geriatric Depression Scale (GDS-15) in Iran (Persion)]. Pejouhesh. 2006; 30(4):361-9.
Terry PC, Lane AM. Normative values for the profile of mood states for use with athletic samples. Journal of Applied Sport Psychology. 2000; 12:93-109. [DOI:10.1080/10413200008404215]
Brown TA. Confirmatory factor analysis for applied research. New York: Guilford Publications; 2006.
Lucas-Carrasco R. Reliability and validity of the Spanish version of the World Health Organization-Five Well-Being Index in elderly. Psychiatry and Clinical Neurosciences. 2012; 66:508-13. [DOI:10.1111/j.1440-1819.2012.02387.x] [PMID]
Liu WY, Hou YJ, Liao HF, Lin YH, Chen YY, Wong AM. A Preliminary study of the development, validity, and reliability of a caregiver questionnaire for the health-related quality of life in children with cerebral palsy. Chang Gung Medical Journal. 2010; 33(6):646-58.
De Melo R, Jْnior E, Souto R, Leo S, Eullio M. Psychometric properties of the complete version of the World Health Organization Quality of Life Assessment (WHOQOL-OLD): Reduced response scale. Psicologia: Reflexoa e Critica. 2018; 31(4):1-10. [DOI:10.1186/s41155-018-0084-1] [PMID] [PMCID]
نوع مطالعه: پژوهشي |
موضوع مقاله:
روانشناسی
دریافت: 1397/5/23 | پذیرش: 1398/7/14 | انتشار: 1399/1/13
دریافت: 1397/5/23 | پذیرش: 1398/7/14 | انتشار: 1399/1/13
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
تمامی آثار مجله آرشیو توانبخشی تحت مجوز Creative Commons
Attribution-NonCommercial 4.0 هستند.
تماس با ما
تلفن دفتر نشریه:
تلفن مستقیم:02171732827(تماس فقط روزهای شنبه، یکشنبه و سه شنبه ساعت 10 الی 12) 021221800- داخلی 2827
ایمیل: salmand2010@gmail.com
تلفن ناشر : 02145355000 - 02145355555
