مقدمه
یکی از چالشهای قرن 21، اضافهشدن جمعیت سالمندان است. در کشورهای درحالتوسعه، متوسط امید به زندگی پایین است، اما بدون درنظرگرفتن مواردی مثل قحطی، شیوع کنترلنشده ایدز و سایر رویدادهای ناگوار، تعداد افراد بالای 65 سال به شکل غیرمترقبهای در حال افزایش است [
1]. کشور ایران نیز از این ماجرا مصون نمانده است. شمار سالمندان 60 سال و بالاتر در جمعیتِ تقریباً 80 میلیونی ایران در سال 1395، برابر با 7414091 نفر، یعنی به صورت تقریبی9/5 درصد از کل جمعیت ایران بوده است [
2]. برآوردهای سازمان ملل و سازمان بهداشت جهانی حاکی از آن است که تا سال 2030 میلادی، جمعیت سالمندان در دنیا از 9 درصد به 16درصد و در ایران از 6/5 درصد به17/5درصد افزایش خواهد یافت. تعداد سالمندان ایران از کمتر از 1/2 میلیون نفر در سال 1335با بیش از 6 برابر شدن در سال 1395به بالای 4/7 میلیون نفر رسیده است [
3]. بالتبع پدیده سالمندی و مسائل متعاقب آن باید به عنوان یکی از مهمترین چالشهای آینده در کشور ایران در نظر گرفته شود [
4].
تحول نقش خانواده، بحرانهای موجود، فشارهای روانی زندگی مدرن و نظایر آن، پایگاه اجتماعی سالمندان را سست کرده و سبب بروز سوءرفتار، از سوی اعضای خانواده نسبت به سالمند میشود. این سوءرفتار ممکن است به اشکال مختلف نظیر سهلانگاری و غفلت در تأمین نیازهای جسمانی، روانشناختی، بهرهبرداری مالی، نادیدهگرفتن حقوق سالمند و حتی موارد ضربوشتم یا هتک حرمت توسط اعضای خانواده تظاهر کند [
5]. آزار و اذیت سالمندان مشکلی جهانی است و انتظار میرود کشورهای مختلف، افزایش موارد سوءاستفاده از سالمندان را با توجه به نرخهای مختلف رشد جمعیت بررسی کنند [
6]. سوءرفتار نسبت به سالمندان یکی از اشکال جدی و خطرناک خشونت خانگی است که جوامع و متخصصان مراقبتهای بهداشتی، در چند سال گذشته به آن توجه کردهاند [
7]. مطالعات انجامشده در ایران و جهان نشان میدهد غفلت مراقبتی، سوءرفتار روانشناختی، سوءرفتار جسمی، سوءاستفاده مالی، سلب اختیار، غفلت عاطفی و طردشدگی از علل سالمندآزاری است [
11-
8].
در سراسر جهان، سوءرفتار در برابر سالمندان وجود دارد. آمارها نشان میدهد میزان سوءرفتار با سالمندان در کشورهای آسیایی رو به افزایش است. در سال 2012، در حدود 11 درصد افراد بالای 60 سال آسیایی، سالمندآزاری را تجربه کرده بودند. پیشبینی میشود این رقم تا سال 2050 به 24 درصد افزایش یابد [
12]. مطالعات پراکندهای در زمینه فراوانی سوءرفتار با سالمندان در ایران صورت گرفته است. مثلاً در مطالعه منوچهری و همکاران نشان داده شد 87 درصد سالمندان حداقل یک بار در معرض سوءرفتار قرار گرفتهاند [
13]. نتایج پژوهش برجی و اسداللهی نشان داد که 8/36 سالمندان مقیم در شهرها، غفلت مالی را تجربه کرده بودند. [
8]. نصیری و همکاران عنوان کردهاند 63/3درصد از سالمندان موردمطالعه، سوءرفتار را از سوی اعضای خانواده تجربه کردهاند [
14].
مطالعه سوءرفتار نسبت به سالمندان، حوزه تحقیقاتی نسبتاً جدیدتری (نسبت به سوءرفتار با کودکان و خشونتهای خانگی) در زمینه خشونت است، اما مطالعات محدود انجامشده در این حوزه نشان میدهند سوءرفتار با سالمند پدیدهای فراگیر است که سبب افزایش مرگومیر و ناتوانی سالمندان، مراجعههای بیشتر به بخش اورژانس، افسردگی، افزایش موارد بستری در بیمارستان و افزایش هزینههای مراقبت میشود [
15]. گرچه بیماریهای مزمن، مهمترین علت مرگ و ناتوانی در سالمندی به شمار میآیند، درجات مختلف سوءرفتار نیز تأثیر بسزایی در کاهش سلامت و احساس امنیت سالمند دارد [
16].
در مناطق مختلف ایران، مطالعاتی برای بررسی موارد سالمندآزاری توسط اعضای خانواده سالمند انجام شده است [
18 ،
17 ،
14 ،
13 ،
8]. با توجه به تأثیر عوامل فرهنگیاجتماعی بر رواج سالمندآزاری [
19] و ضرورت تعیین موارد سالمندآزاری در هر منطقه و ناحیه، برای طراحی مداخلات چندگانه و همچنین آگاهسازی مسئولان و تصمیمگیران از شدت و وخامت آن و لزوم حمایت بیشتر از سالمندان آزاردیده، این مطالعه انجام شده است که هدف آن تعیین فراوانی سوءرفتار خانگی با سالمندان مراجعهکننده به مراکز بهداشتیدرمانی زیر پوشش منطقه غرب تهران در سال 1396 است.
روش مطالعه
این مطالعه مقطعی (از نوع توصیفیتحلیلی) در سال 1396 روی 312 نفر از سالمندان بالای 60 سال مراجعهکننده به مراکز بهداشتیدرمانی زیر پوشش دانشگاه علوم پزشکی ایران در غرب شهر تهران (واقع در چهار منطقه 9، 18، 21، 22) انجام شد.
حجم نمونه با دقت 0/05، اطمینان 95 درصد،P=0/21وQ=0/79(نسبت سالمندآزاری گزارششده در مطالعه قدوسی و همکاران [
20]) و با توجه به فرمول شماره ۱ تعداد 255 نفر برآورد شد. با توجه به احتمال ریزش، در کل 312 سالمند وارد مطالعه حاضر شدند.
1.
نمونهگیری به صورت تصادفی ساده از بین مراجعان به مراکز و پایگاههای (18 مرکز و 34 پایگاه) واقع در چهار منطقه 9، 18 ، 21، 22 انجام شد. با توجه به حجم نمونه محاسبهشده (312 نفر)، به طور متوسط از هر مرکز یا پایگاه، 7 سالمند زن و مردِ دارای شرایط ورود به مطالعه، به صورت تصادفی (از روی فهرست روزانه مراجعان پذیرششده در مرکز) انتخاب شدند. مطالعه معیارهای ورود به مطالعه عبارت بودند از سن بیشتر از 60 سال، اقامت در منزل و نه در خانه سالمندان، مبتلانبودن به ناشنوایی و بیماریهای تضعیفکننده قدرت حافظه به میزان زیاد (مانند اختلالات دمانس، آلزایمر و یا پارکینسون)، هوشیاری برای پاسخگویی دقیق به سؤالات پرسشنامه و موافقت برای ورود به مطالعه بود. پس از اینکه سالمندان انتخابشده، کارهای مراقبتی خود را در مرکز بهداشت به پایان میرسانیدند، به اتاق مصاحبه دعوت میشدند و در مورد اهداف مطالعه، محرمانهبودن اطلاعات و بینامبودن پرسشنامهها به آنها توضیحات و اطمینان لازم داده میشد. با مصاحبه، پرسشنامه سوءرفتار با سالمند برای آنها تکمیل میشد.
برای جمعآوری اطلاعات، از پرسشنامه سوءرفتار با سالمندان استفاده شد. این ابزار را هروی کریموی و همکاران طراحی و سپس اعتبارسنجی کردهاند [
10]. اعتبار محتوای کیفی و کمی (اندازهگیری دو شاخص روایی محتوا و نسبت روایی محتوا برای هر سؤال) در این پرسشنامه، توسط پانل متشکل از 20 متخصص در حوزه پرستاری، روانپزشکی، طب سالمندان، پزشکی قانونی، بهداشت، جامعهشناسی، سالمندشناسی، روانشناسی، حقوق، علوم تربیتی، علوم دینی و اسلامی و مددکاری اجتماعی سنجیده شده است. روایی سازه ابزار با کمک روش تحلیل عاملی و مقایسه گروههای شناخته ارزیابی شده است. برای تعیین پایایی پرسشنامه نیز از دو روش تعیین همسانی درونی با محاسبه آلفای کرونباخ، و ثبات با روش آزمون بازآزمون استفاده شده است [
10]. این ابزار 49 سؤال دارد که در 9 زیرمقیاس (غفلت مراقبتی: 11 عبارت)، (سوءرفتار روانشناختی: 8 عبارت)، (سوءرفتار جسمی: 4 عبارت)، (سوءرفتار مالی: 6 عبارت)، (سوءرفتار جنسی: 2 عبارت)، (سوءرفتار سلب اختیار: 8 عبارت)، (طردشدگی: 4 عبارت)، (غفلت مالی: 4 عبارت) و (غفلت عاطفی: 2 عبارت) طراحی شده است. ابزار مذکور سه گزینه «بله»، «خیر» و «موردی ندارد» دارد. گزینه «موردی ندارد» دلالت بر شرایطی دارد که عبارت مدنظر، با وضعیت زندگی سالمند همخوانی و تناسب ندارد. امتیازهای اخذشده در محدوده صفر تا 100 بوده و امتیاز بالاتر نشاندهنده حداکثر میزان سوءرفتار و صفر نشاندهنده نبود سوءرفتار است [
10].
پس از جمعآوری اطلاعات، دادهها با نسخه ۲۱ نرمافزار SSPS تحلیل شدند. از آزمون تحلیل واریانس یکطرفه برای مقایسه میانگین امتیاز سالمندآزاری کلی، بر مبنای متغیرهای جمعیتشناختی کیفی چندحالته (مانند سطح تحصیلات) استفاده شد. از آزمون تی مستقل (اختلاف میانگین) برای مقایسه میانگین امتیاز سالمندآزاری کلی بر مبنای وضعیت متغیرهای جمعیتشناختی کیفی دوحالته (مانند جنسیت، نیاز به داشتن مراقب، در قید حیات بودن همسر، مصرف دارو برای درمان افسردگی و نوع زندگی) استفاده شد. سطح معنیداری برای کلیه آزمونها، 0/05 در نظر گرفته شد.
یافتهها
محدوده سنی سالمندان مورد مطالعه 60 تا 90 سال با میانگین و انحراف معیار 6/44±67/93 سال بود. سایر اطلاعات جمعیتشناختی سالمندان موردمطالعه و ارتباط آنها با میانگین نمره کلی سوءرفتار در
جدول شماره 1 آورده شده است. در
جدول شماره 2، درصد فراوانی سوءرفتار نسبت به سالمندان بر اساس همه سؤالات پرسشنامه سوءرفتار به سالمندان نشان داده شده است. در
جدول شماره 3 نیز درصد فراوانی موارد سوءرفتار یا نبود سوءرفتار از شروع دوره سالمندی و همچنین میانگین و انحراف معیار در هر 9 حیطه سوءرفتار خانگی با سالمندان آورده شده است.
نتایج مطالعه نشان داد 77/9 درصد از سالمندان مورد پژوهش سوءرفتار را از شروع دوره سالمندی تجربه کرده بودند. بیشترین میزان شیوع سوءرفتار مربوط به غفلت مراقبتی (58/3 درصد) و سپس سوءرفتار روانشناختی (56/4 درصد) و کمترین آن مربوط به سوءرفتار جنسی (3/2 درصد) و سپس طردشدگی (9/3 درصد) بود (
جدول شماره 3).
یافتههای مطالعه نشان داد سالمندانی که نیاز به فرد مراقبتکننده داشتند یا همسر آنها در قید حیات نبود و یا تحت درمان افسردگی بودند، امتیازهای بالاتری را در امتیاز کل پرسشنامه کسب کردند (
جدول شماره 1).
بحث
پژوهش حاضر روی 312 نفر سالمند بالای 60 سال صورت گرفت که 55 درصد آنها را زنان و 45 درصد از آنها را مردان تشکیل میدادند. بیشتربودن تعداد زنان در نمونههای پژوهش با مطالعه قدوسی و همکاران و هروی و همکاران همخوانی داشت [
21 ،
20].
نتایج مطالعه حاضر نشان داد 77/9 درصد از سالمندان مورد پژوهش، سوءرفتار خانگی را از شروع دوره سالمندی تجربه کرده بودند و 22/1 درصد از آنان در معرض هیچگونه سوءرفتاری قرار نگرفته بودند. این میزان، بیشتر از آمارهای گزارششده از سوی سایر کشورهاست. به عنوان مثال مجمع بینالمللی پرستاران میزان شیوع سوءرفتار با سالمندان را در کشور آمریکا 4 تا 10 درصد، کانادا 4 تا 10 درصد، استرالیا4/6 درصد، دانمارک 17 درصد و سوئد و فنلاند 8 درصد گزارش کرده است. موتون و همکاران نیز در امریکا میزان سوءرفتار نسبت به سالمندان را 11/1 درصد اعلام کردهاند [
22]. البته بایستی در نظر داشت که بسیاری از موارد سوءرفتار با سالمندان در آمارها به دلایل مختلفی چون (ترس سالمند برای ازدستدادن مراقب خود، ترس کاهش منزلت اجتماعی و غیره) گزارش نمیشود و همیشه بین آمارهای واقعی و حقیقی تفاوت چشمگیری وجود دارد. وجود مراکزی در جهت ثبت گزارشهای سالمندان آزاردیده و حمایت از آنها میتواند اقدامی مفید در راستای پرداختن به این مشکل باشد.
در مطالعه حاضر، فراوانترین سوءرفتار گزارششده توسط سالمندان مورد مطالعه، مربوط به بعد غفلت مراقبتی (58/3 درصد) بود. ضمناً کمکنکردن در حرکت و جابهجایی و همچنین کمکنکردن در انجام امور داخل و خارج از منزل، از مواردی بود که سالمندان در این بعد تأکید زیادی بر آن داشتند (
جدول شماره 2). این یافته در راستای نتایج مطالعات آسیرنو و همکاران و سانچز و همکاران بود [
24 ،
23]. همچنین مطالعه رحیمی و همکاران نیز نشان داد غفلت مراقبتی شیوع بیشتری در سالمندان دارد که با نتایج مطالعه حاضر همراستاست [
9]. با این حال در مطالعه محبی و همکاران، غفلت مراقبتی کمترین میزان شیوع را داشت که با نتایج پژوهش حاضر همراستا نبود [
25]. در مطالعه برجی و اسداللهی میزان غفلت مراقبتی در سالمندان شهری 57/9 درصد بود [
8]. همچنین در مطالعه نوری و همکاران، این میزان33/6درصد گزارش شد [
26]. علل این تفاوت میتواند در وضعیت تأهل، تنها زندگیکردن فرد سالمند و همچنین شرایط اقتصادی و تحصیلات کمتر باشد. طراحی مداخلات آموزشی مبتنی بر نظریهها و الگوهای تغییر رفتار برای خانواده و سالمند، با تمرکز بیشتر بر بُعد غفلت مراقبتی توصیه میشود [
27].
نتایج مطالعه نشان داد در رتبه دوم سوءرفتار خانگی در سالمندان مورد مطالعه، عامل سوءرفتار روانشناختی (56/4 درصد) قرار دارد. سرزنشهای بیدلیل سالمند، اهمیت به تجارب وی و داد و فریاد زدن بر سر او، مواردی بودند که بهکرات توسط سالمندان گزارش شده بودند (
جدول شماره 2). نصیری و همکاران نیز سوءرفتار روانشناختی (53/3 درصد) را پس از غفلت مراقبتی دومین عامل شایع در سالمندآزاری گزارش کردهاند [
14]. همچنین در مطالعه رحیمی و همکاران نیز سوءرفتار روانشناختی، دومین مورد شایع سوءرفتار با سالمند گزارش شده بود [
9] که از این جهت با نتایج پژوهش حاضر همخوانی دارد. با وجود این، آمستادتر و همکاران و کایسال و همکاران در مطالعات خود نشان دادند که سوءرفتار روانشناختی بیشترین نوع سوءرفتار در سالمندان است [
29 ،
28]. این ناهمخوانی ممکن است مربوط به اختلافات فرهنگی، اقتصادی و منطقهای در نحوه مراقبت، جایگاه فرد سالخورده و روش برخورد با افراد سالمند بین مناطق مختلف دنیا باشد.
نتایج پژوهش حاضر نشان داد کمترین نوع سوءرفتار در سالمندان مورد مطالعه مربوط به سوءرفتار جنسی (3/2 درصد) است. در این حیطه، برقراری رابطه جنسی بدون رضایت سالمند و لمس قسمتهای حساس بدن بدون رضایت او، از عوامل مهم مربوط به بروز سوءرفتار نسبت به سالمند است (
جدول شماره 2). در مطالعات پرس کارلس و همکاران و آمستادتر و همکاران کمترین میزان بروز سوءرفتار مربوط به سوءرفتار جنسی بوده است [
29 ،
28] که با نتایج این مطالعه، همخوانی دارد.
در مطالعه حاضر، بُعد طردشدگی (9/3 درصد) نیز دومین موردی بود که درصد کمی از میزان بروز را داشت. طردشدن سالمند از سوی اعضای خانواده و راندهشدن سالمند از منزل خود، مواردی بود که در سالمندان مورد مطالعه گزارش شده بود (
جدول شماره 2). در مطالعه هروی و همکاران و کیقبادی و همکاران نیز عامل طردشدگی به عنوان کمترین عامل بروز سوءرفتار گزارش شده بود[
15 ،
8].
یافتههای مطالعه نشان داد بین میانگین نمره سوءرفتار و متغیرهای جمعیتشناختی شامل نوع زندگی، نیاز به فرد مراقبتکننده، در قید حیات بودن همسر و تحت درمان بودن افسردگی ارتباط معنیداری وجود دارد. این یافته میتواند به تشخیص سالمندان در معرض خطر سالمندآزاری و ارائه خدمات حمایتی به این گروه کمک زیادی کند.
نتیجهگیری نهایی
یافتهها نشان داد 77/9 درصد از نمونههای پژوهش، حداقل یکی از انواع سوءرفتار را تجربه کردهاند. بیشترین نوع سوءرفتار تجربهشده مربوط به بُعد غفلت مراقبتی و کمترین سوءرفتار تجربهشده مربوط به بعد سوءرفتار جنسی بود. ضمناً در سالمندانی که افسردگی داشتند، دارو مصرف میکردند، نیاز به مراقب داشتند یا همسر آنها در قید حیات نبود، میزان سوءرفتار بیشتر از دیگران بود.
کارکنان بهداشتیدرمانی لازم است با غربالگری سالمندان در خطر سوءرفتار، به آگاهسازی آنها در زمینه ابعاد سالمندآزاری و حقوق آنها به عنوان فرد آسیبدیده بپردازند. شناخت روشهای پیشگیری از سالمندآزاری و آموزش خانوادهها در این خصوص، میتواند اقدامی مفید تلقی شود. همچنین تصویب قوانین مدون و ضمانت اجرایی آن در خصوص برخورد با موارد سوءرفتار با سالمندان، تشکیل نهادهای حمایتی برای انجام مشاوره متناسب با نوع آزار و اذیت و شرایط، وجود شبکه ارجاع بین تخصصهای مختلف و خدمات حمایتی موجود در جامعه برای حمایت و تسکین آلام آسیبدیدگان، اقدامی بس ضروری در مواجهه با پدیده سالمندآزاری محسوب میشود.
از محدودیتهای مطالعه حاضر آن است که پژوهش حاضر تنها روی سالمندان مراجعهکننده به مراکز بهداشتیدرمانی انجام شده است، بنابراین شرکتکنندگان در این مطالعه، عمدتاً طیفی از افراد هستند که از میزان استقلال نسبی و مشارکت اجتماعی بیشتری نسبت به سایر سالمندان برخوردارند. پیشنهاد میشود مطالعه مشابه در گروههای دیگر سالمندان نیز انجام شود. ضمناً پیشنهاد میشود میزان سوءرفتار با سالمندان در مراکزی مانند بیمارستان، آسایشگاه و غیره نیز اندازهگیری شود. محدودیت دیگر مطالعه حاضر این است که با وجود اطمینان به محرمانهماندن اطلاعات، سالمندان اغلب موارد سوءرفتار را کمتر از آنچه تجربه شده، گزارش میکنند. در بسیاری از جوامع، اعتقاداتی مانند رازداری و حیاداشتن در بیان و افشای آزار و اذیت، سبب میشود سالمندان قربانی آزار و اذیت، تمایلی به دریافت کمک یا مداخلات نداشته باشند. یک قربانی ممکن است از تغییر موقعیت خودش در جامعه، احساس شرمندگی و پست و حقیرشدن، پس از افشای آزار و اذیت بترسد. این عوامل مانع ابراز خشونت اعمالشده و دریافت کمک میشود. پیشنهاد میشود کارکنان بهداشتی با علائم سالمندآزاری مانند ابتلا به افسردگی، جراحات بدنی، گوشهگیری آشنا شوند تا بتوانند سالمندان آسیبدیده را غربالگری کرده و خدمات مشاورهای و حمایتهای لازم را برای آنها انجام دهند.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
مطالعه حاضر گواهی اخلاق از کمیته اخلاق دانشگاه علوم پزشکی ایران (با کد 9416368013 .1396 ) را دارد.
حامی مالی
این مقاله حاصل پایاننامه کارشناسیارشد نویسنده اول، مرضیه روحانی، در گروه دوره عالی بهداشت عمومی است که با حمایت دانشگاه علوم پزشکی ایران (با کد 9416368013) انجام شده است.
مشارکت نویسندگان
مفهومسازی و طراحی: مرضیه روحانی و طاهره دهداری؛ جمعآوری دادهها: مرضیه روحانی، مریم حسینیراد، ماهرخ علایی؛ تحلیل: طاهره دهداری، مرضیه روحانی؛ نگارش پیشنویس: مرضیه روحانی و طاهره دهداری؛ نهاییسازی نوشته: همه نویسندگان؛ نظارت: طاهره دهداری.
تعارض منافع
نویسندگان این مقاله هیچگونه تضاد منافعی ندارند.
References
- Heravi Karimoi M, Jadid Milani M, Faghihzadeh S. [The effect of family counseling programs on prevention of psychological abuse of elderly women (Persian)]. Hayat. 2005; 11(2):79-86.
- Statistical Center of Iran. [Popualation and household of the country by province and sub-province (Shahrestan) (Persian)]. Tehran: Statistical Center of Iran; 2016.
- Mosavi Bladi S. Status of aging in country [Internet]. 2019 [Updated 2019 oct 7] Available from: https://www.amar.org.ir › Portals › News › salmandan
- Helmsersht P, Delpisheh A. Community Health Nursing. Tehran: Four Publications; 2001.
- Stanhope M, Lancoter J. Community health nursing. Maryland Heights: Mosby; 2000.
- Santos FD, de Lima Saintrain MV, de Souza Vieira LJ, Gomes Marques Sampaio E. Characterization and prevalence of elder abuse in Brazil. Journal of Interpersonal Violence. 2018:886260518781806. [DOI:10.1177/0886260518781806] [PMID]
- Lachs MS, Pillemer K. Elder abuse. The Lancet. 2004; 364(9441):1263-72 [DOI:10.1016/S0140-6736(04)17144-4]
- Borji M, Asadollahi K. [Comparison between perceived misbehavior by urban and rural elderlies (Persian)]. Iranian Journal of Psychiatric Nursing. 2016; 4(3):41-50. [DOI:10.21859/ijpn-04036]
- Rahimi V, Heidari M, Nezarat S, Zahedi A, Mojadam M, Deris S. [Factors related to elder abuse within the family (Persian)]. Quarterly Journal of Geriatric Nursing. 2016; 3 (1):89-100. [DOI:10.21859/jgn.3.1.89]
- Heravi Karimoei M, Reje N, Foroughan M, Montazeri A. [Elderly abuse rates within family among members of senior social clubs in Tehran (Persian)]. Salmand: Iranian Journal of Ageing. 2012; 6(4):37-50.
- Ananias J, Strydom H. Factors contributing to elder abuse and neglect in the informal caregiving setting. Social Work. 2014; 50(2):268-84. [DOI:10.15270/50-2-399]
- Yan E, Chan KL, Tiwari A. A systematic review of prevalence and risk factors for elder abuse in Asia. Trauma Violence & Abuse. 2015; 16(2):199-219. [DOI:10.1177/1524838014555033] [PMID]
- Manoochehri H, Ghorbi B, Hosseini M, Oskuyee NN, Karbakhsh M. [Degree and types of domestic abuse in the elderly referring to (Persian)]. Advances in Nursing & Midwifery. 2008; 18(63):43-50.
- Nassiri H, Heravi Karimooi M, Jouybari L, Sanagoo A, Chehrehgosha M. [The prevalence of elder abuse in Gorgan and Aq-Qala cities, Iran in 2013 (Persian)]. Salmand: Iranian Journal of Ageing. 2016; 10(4):162-73.
- Dong XQ. Elder abuse: Systematic review and implications for practice. Journal of the American Geriatrics Society. 2015. 63(6):1214-38. [DOI:10.1111/jgs.13454] [PMID]
- Allender JA, Spradley BW. Community health nursing: Concepts & Practice. Philadelphia: Lipincott; 2005.
- Keyghobadi F, Moghaddam Hosseini V, Keyghobadi F, Rakhshani MH. [Prevalence of elder abuse against women and associated factors (Persian)]. Journal of Mazandaran University of Medical Sciences. 2014; 24(117):125-32.
- Molaei M, Etemad K, Taheri Tanjani P. Prevalence of elder abuse in Iran: A systematic review and meta analysis. Salmand: Iranian Journal of Ageing. 2017. 12(2):242-253. [DOI:10.21859/sija-1202242]
- Haghighatian M, Fotouhi M. Sociocultural factors affecting elderly abuse (Persian)]. Health System Research. 2013; 8(7):1117-26.
- Ghodousi A, Fallah Yakhdani E, Abedi H. [Studying the instances of elder abuse and their relationship with age and sex in the hospitalized elderly (Persian)]. Iranian Journal of Forensic Medicine. 2014; 20(1):367-76.
- Heravi-Karimooi M, Anousheh M, Foroughan M, Sheikhi M, Hajizadeh A, Maddah M, et al. [Explaining the perspective of elderly women on elder abuse phenomenon: A phenomenological study (Persian)]. Journal of Shahid Beheshti University Nursing and Midwifery School. 2008; 18(61):1-8.
- Mouton CP, Rodabough RJ, Rovi SL, Hunt JL, Talamantes MA, Brzyski RG, Burge SK. Prevalence and 3-year incidence of abuse among postmenopausal women. American Journal of public health. 2004; 94(4):605-12. [DOI:10.2105/AJPH.94.4.605] [PMID] [PMCID]
- Acierno R, Hernandez MA, Amstadter AB, Resnick HS, Steve K, Muzzy W, et al. Prevalence and correlates of emotional, physical, sexual, and financial abuse and potential neglect in the United States: The national elder mistreatment study. American Journal of Public Health. 2010; 100(2):292-7. [DOI:10.2105/AJPH.2009.163089] [PMID] [PMCID]
- Sanchez Salgado CD. [Features of elder abuse and mistreatment in Puerto Rico (Spanish)]. Puerto Rico Health Sciences Journal. 2007; 26(1):35-41. [PMID]
- Mohebbi L, Zahednejad S, Javadi Pour S, Saki A. [Domestic elder abuse in rural area of Dezful, Iran and its relation with their quality of life (Persian)]. Salmand: Iranian Journal of Ageing. 2016; 10(4):50-9
- Nori A, Rajabi A, Esmailzadeh F. [Prevalence of elder misbehavior in northern Iran (2012) (Persian)]. Journal of Gorgan University of Medical Sciences. 2014; 16(4):93-98.
- Solhi M, Zadeh DS, Seraj B, Zadeh SF. [The application of the health belief model in oral health education (Persian)]. Iranian Journal of Public Health. 2010; 39(4):114-9.
- Amstadter AB, Zajac K, Strachan M, Hernandez MA, Kilpatrick DG, Acierno R. Prevalence and correlates of elder mistreatment in South Carolina: The South Carolina elder mistreatment study. Journal of Interpersonal Violence. 2011; 26(15):2947-72. [DOI:10.1177/0886260510390959] [PMID] [PMCID]
- Kissal A, Beşer A. Elder abuse and neglect in a population offering care by a primary health care center in Izmir, Turkey. Social Work in Health Care. 2011; 50(2):158-75. [DOI:10.1080/00981389.2010.527570] [PMID]