مقدمه
افزایش امید به زندگی، کاهش مرگ‌ومیر، کاهش تولد و بهبود مراقبت‌های بهداشتی، پدیده سالمندی را در جوامع به دنبال داشته است [1]. افزایش جمعیت سالمندان به یکی از مهم‌ترین چالش‌های اقتصادی، اجتماعی و بهداشتی قرن بیست‌ویکم تبدیل‌شده است؛ علاوه بر این با توجه به گذشت زمان، جمعیت جهان به سمت سالمندی پیش می‌رود؛ به ‌طوری‌ که سازمان جهانی بهداشت قرن بیست‌و‌یکم را قرن سالمندان نامیده است [2]. 
بر اساس یک شاخص جمعیتی معمولاً اگر بیش از 12 درصد کل جمعیت، 60 سال و بالاتر و یا بیش از 10 درصد کل جمعیت  65 سال و بالاتر باشد جمعیت، جمعیت سالمند تلقی می‌شود [3]. سالمندی جمعیت ابتدا در کشورهای توسعه‌یافته تجربه‌شده و طی سال‌های اخیر در بسیاری از کشورهای در حال‌ توسعه نیز دیده‌ شده است. در کشورهای در حال ‌توسعه جمعیت سالمندان در سال 2000، حدود 25 درصد بوده است که پیش‌بینی می‌شود در سال 2050 به 35 درصد جمعیت برسد [4]. به عبارتی شمار سالمندان از 800 میلیون در سال 2011 به بیش از دو میلیارد در سال 2050 افزایش خواهد یافت [5].
شاخص‌های آماری نشان می‌دهند که پدیده سالمندی جمعیت در کشور ما نیز آغاز شده و جمعیت ایران نیز در حال سالمندشدن است. بر اساس گزارش‌های سرشماری مرکز آمار جمعیت سالمند در ایران از 751607 در سال 1335 به 1771614 نفر در سال 1355 و 3978127 نفر در سال 1375 رسیده است. بر اساس سرشماری‌های عمومی نفوس و مسکن، جمعیت سالمندان کشور طی سال‌های 1355 تا 1375 بیش از 2/2 برابر شده است این رقم در مقایسه با نسبت افزایش کل جمعیت در مدت مشابه رقم بزرگ‌تری بوده است. 
 گزارش‌های مرکز آمار ایران نشان می‌دهد در سال 1385، 3656591 نفر (معادل 5/2 درصد جمعیت کشور) در کشور سالمند بوده‌اند و در سال 1390 جمعیت بالای 65 سال کشور، 5/78 جمعیت کل و معادل 4343090 نفر بوده است. آخرین سرشماری مرکز آماردر سال 1395 نشان می‌دهد کشور دارای 4871518 سالمند بوده که 6/1 درصد کل جمعیت کشور را تشکیل می‌دهند. این افزایش جمعت سالمندی کشور، هشدار جدی درباره پیری جمعیت در کشور است و این روند در سال‌های آینده نیز ادامه خواهد داشت؛ به ‌طوری‌ که انتظار می‌رود شمار سالمندان ایرانی در فاصله سال‌های 1394 تا 1410 دو برابر شود [5]. همچنین نتایج پیش‌بینی جمعیت کشور توسط سازمان ملل با روند رشد متوسط نشان می‌دهد در سال 2045 حدود 70 درصد از جمعیت کشور ایران در گروه‌های سنی 15 تا 64‌ساله، 14 درصد در گروه‌های سنی بالای 65 سال و بقیه در گروه‌های سنی زیر 15 سال قرار خواهند گرفت و میانگین سنی به حدود 39 سال افزایش خواهد یافت [6].
ماهیت دوران سالمندی مقتضی وجود نیازهای ویژه‌ای است که با توجه به کاهش توانمندی‌های فیزیکی بدن، خدمات بهداشتی‌درمانی، یکی از اساسی‌ترین نیازهای این گروه از جامعه به شمار می‌روند؛ بنابراین این مهم باعث شده که سالمندان به مشتریان اساسی خدمات درمانی و مراقبتی تبدیل شوند. از طرفی بیشتر نیازهای درمانی سالمندان، خدماتی هزینه‌بر هستند؛ بستری‌های طولانی‌مدت، خدمات بازتوانی دوره‌ای، کاهش سطح هوشیاری و به دنبال آن عدم توان خود‌مراقبتی در بین سالمندان، عواملی هستند که ماهیتاً خدمات موردنیاز سالمندان را هزینه‌بر کرده‌اند [7-9]. 
شکرالله زندی و همکاران (1395) در مطالعه خود نشان دادند به ‌غیر از هزینه خدمات توان‌بخشی در هزینه سایر خدمات بستری، تفاوت آماری معنادار بین دو گروه سالمند و غیر سالمند وجود دارد و 28 درصد کل مصرف‌کنندگان خدمات بستری را سالمندان تشکیل می‌دهند [10]. همچنین زیلوچی و همکاران (1389) در پژوهش خود که به بررسی الگوی بستری سالمندان در بیمارستان‌های دانشگاه علوم‌پزشکی کاشان پرداختند، رابطه بین مدت اقامت سالمندان با بخش بستری در بیمارستان را مستقیم و معنی‌دار نشان دادند [11].
از طرفی الزامی‌بودن دریافت خدمات بهداشتی‌درمانی و غیرقابل‌پیش‌بینی بودن مخارج بهداشتی [12]، خانواده‌ها را مجبور به پرداخت از جیب برای دریافت خدمات بهداشتی و درمانیِ ضروری می‌کند که نتیجتاً خانواده فقیر، مجبور به فروش دارایی‌های خود یا چشم‌پوشی از خدمات بهداشتی موردنیاز یا کاهش سهم مصارف ضروری خود از زندگی‌شان می‌‌شود [12، 13]؛ بنابراین خانوارهای دارای سالمند ممکن است در تأمین نیازهای درمانی خود، دچار مشکلات جدی شوند. به‌ طور خلاصه، جمعیت سالمند به دلیل نیاز به مراقبت بیشتر، سهم هزینه سلامت بالاتری از درآمد خانواده را به مخارج سلامت اختصاص می‌دهند و احتمال ایجاد هزینه‌های کمرشکن سلامت برای خانوارهای دارای سالمند را بالا می‌برند. افزایش هزینه‌ها با افزایش سالمندان در جامعه با بسیاری از تئوری‌های سالخوردگی مطابقت دارد [14]؛ بنابراین افزایش جمعیت سالمندان مشکلات زیادی را به‌خصوص در زمینه تأمین مخارج بهداشتی و درمانی سالمندان در سطح کلان و حتی سطح خانوار به همراه داشته باشد.
مسئله هزینه‌های درمانی سالمندان در جامعه از موضوعات مهم اقتصاد بهداشت است و بررسی و انجام مطالعات اقتصادی در زمینه سلامت سالمندان، از اهمیت زیادی برخوردار است. با در نظرگرفتن این مسائل، تبیین ابعاد اجتماعی، اقتصادی و بهداشتی جمعیت سالخورده در ایران و پیامدهای آن ضروری است؛ از طرفی تقاضا برای خدمات سلامت به عوامل متعددی مانند ویژگی‌های اقتصادی‌اجتماعی افراد، وضعیت سن، سلامت، درآمد و تحصیلات افراد و وضعیت بیمه افراد وابسته است [15، 16]. ارتباط مثبت بین سن و هزینه‌های مراقبت سلامت در همه مطالعات مقطعی نشان داده‌ شده است که این ارتباط بیشتر می‌تواند به سال‌های پایان عمر افراد مرتبط باشد؛ بنابراین تأثیر سن در افزایش هزینه‌های مراقبت سلامت باید با احتیاط مورد تحلیل قرار گیرد و در کنار سایر عوامل در نظر گرفته شود [17، 18]؛ بنابراین در این مطالعه تأثیر سالمندی را بر هزینه‌های درمانی و کل هزینه‌های سلامت خانوار بررسی می‌کنیم.
روش مطالعه
مطالعه حاضر از نوع مطالعات ثانویه است و بر اساس آنالیز داده‌های پیمایش ملی هزینه ـ درآمد خانوار در سال 1395 انجام شده است. پیمایش ملی هزینه ـ درآمد خانوار یک مطالعه بزرگ مقطعی توصیفی‌تحلیلی بوده و در سطح خانوارهای کل کشور به صورت سالیانه توسط مرکز آمار ایران انجام می‌شود. به‌ منظور دارابودن قابلیت اجرایی پیمایش کشوری، مرکز آمار ایران اقدام به نمونه‌گیری از جامعه می‌‌کند که این نمونه‌گیری به ‌صورت خوشه‌ای تصادفی سه‌مرحله‌ای صورت می‌گیرد [19]. ابزار مورداستفاده در پیمایش مرکز آمار ایران، پرسش‌نامه «هزینه درآمد خانوار شهری و روستایی» است که از طریق مصاحبه با سرپرست خانوار تکمیل می‌‌شود. این پرسش‌نامه بسیاری از اطلاعات پیرامون ویژگی‌های جمعیت‌شناختی و اقتصادی‌اجتماعی اعضای خانوار از جمله محل سکونت، دارایی زندگی، مخارج خوراک، غیر خوراک و درآمد خانوار را جمع‌آوری می‌کند. حجم نمونه مورد بررسی این مطالعه در مناطق روستایی 19337 خانوار و در مناطق شهری 18809 خانوار و درمجموع 38146 خانوار برای کل کشور بوده است. 
در مطالعه حاضر که با هدف تأثیر وجود سالمند در خانوار و سن سالمند بر هزینه‌های درمانی خانوار انجام می‌شود «کل هزینه‌های سلامت خانوار» و «هزینه‌های درمانی» متغیر‌های وابسته هستند و متغیر «وجود سالمند در خانوار» و «تعداد سالمندان در هر گروه سنی در خانوار» متغیرهای مستقل اصلی هستند؛ بنابراین جامعه پژوهشی در این مطالعه سالمندان هستند و افراد 65‌ساله و مسن‌تر را شامل می‌شود. با توجه به اینکه مطالعات متعددی مؤید وجود رابطه بین سن سالمند و هزینه‌های درمانی او هستند [17، 18]، در این مطالعه جهت بررسی عمیق‌تر، علاوه بر بررسی تأثیر وجود سالمند در خانوار، تأثیر تعداد سالمندان در چهار گروه سنی به شرح جدول شماره 1 نیز به صورت جداگانه مورد بررسی قرار گرفت. جهت یافتن سایر متغیرهای مؤثر در هزینه‌های سلامت خانوار، مروری بر متون موجود در منابع داخلی و خارجی انجام شد و متغیرهای مهم و تأثیرگذار بر هزینه‌های سلامت شناسایی و داده‌های مربوط به آن جمع‌آوری شدند [20-22،16 ،11]. این متغیرها شامل محل سکونت خانوار در شهر یا روستا، توسعه‌یافتگی استان محل سکونت، وجود فرد سیگاری در خانوار، داشتن بیمه، مالکیت مسکن، تحصیلات، تعداد افراد خانوار و درآمد خانوار هستند (جدول شماره 1). 
داده‌های خام هزینه‌های درمانی که مجموع کل خدمات درمانی مانند انواع هزینه ویزیت، هزینه آزمایش‌ها، خدمات طبی سرپایی، پزشکی، خدمات دندان‌پزشکی، خدمات پیراپزشکی و خدمات بیمارستانی (جراحی و بستری و غیره) است با استفاده از کدهای بخش 0621 (در بخش هزینه‌های 6 و 13) و 0623 (بخش 13 پرسش‌نامه) و 1631 (بخش 13 پرسش‌نامه) از بین داده‌های هزینه ـ درآمد خانوار استخراج شد. هزینه‌های مربوط به‌ کل هزینه‌های سلامت از بخش 06 پرسش‌نامه و برخی هزینه‌های مربوط به‌ سلامت در بخش 13 استخراج ‌شده است که شامل همه هزینه‌های مربوط به ‌سلامت شامل هزینه‌های مربوط به درمان، استفاده از محصولات پزشکی و وسایل و تجهیزات و غیره است. به همین ترتیب، سایر متغیرهای مورد نیاز با شناسایی کد مربوطه از پرسش‌نامه هزینه ـ درآمد خانوار در قالب Access استخراج و سپس به مجموع داده‌های این مطالعه اضافه شد. متغیر سطح توسعه‌یافتگی بهداشتی استان محل سکونت خانوارها از مطالعه کاظمی و همکاران (1394) استخراج شد که در این مطالعه با استفاده از روش تاپسیس، ضریب توسعه‌یافتگی هر استان از لحاظ شاخص‌های بخش بهداشت و درمان به طور جداگانه محاسبه و سپس استان‌ها به سه سطح محروم، نیمه‌توسعه‌یافته و توسعه‌یافته دسته‌بندی شده‌اند [20]. فهرست متغیرهای مورداستفاده در مطالعه حاضر و گروه‌بندی گزینه‌های هریک، در جدول شماره 1 قابل مشاهده است. 
در این مطالعه جهت توصیف متغیرهای پژوهش از آماره‌های توصیفی، مانند میانگین، درصد و فراوانی استفاده شد و نتایج آن در قالب جداول و نمودارهای توصیفی ارائه شده است (جدول شماره 2). برای تحلیل داده‌ها و برآورد تأثیر وجود سالمند، تعداد و سن آن‌ها بر هزینه‌های درمانی و کل هزینه‌های سلامت خانوار، با توجه به اینکه متغیرهای وابسته در این مطالعه از نوع کمّی پیوسته هستند از رگرسیون خطی ساده استفاده ‌شده است. جهت آزمون فرضیات این مطالعه از چهار مدل استفاده شد و نتایج آن در جدول شماره 3 گزارش شده است. در دو مدل اول رابطه بین تعداد سالمند در خانوار در چهار گروه سنی ابتدا بر روی کل هزینه‌های سلامت و سپس بر روی هزینه‌های درمانی خانوار مورد بررسی قرار گرفته است و در دو مدل بعدی رابطه وجود یا نبود سالمند در خانوار بر روی دو متغیر وابسته یاد‌شده مورد بررسی قرار گرفت. قبل از انجام آزمون‌های رگرسیون خطی فروض اساسی رگرسیون مورد بررسی قرار گرفت. از جمله نبود هم‌خطی بین متغیرهای مستقل مدل مورد بررسی قرار گرفت؛ زیرا وجود هم‌خطی موجب بزرگ‌ترشدن کوواریانس و واریانس ضرایب شده و پیش‌بینی‌های به‌دست‌آمده از مدل غیرقابل‌اعتماد خواهد بود؛ نتیجه این بود که هم‌خطی بین متغیرها دیده نشد. جهت انجام آنالیزهای آماری در این مطالعه از نرم‌افزار Access Excel و نسخه 14 STATA استفاده‌ شده است. 
یافته‌ها
همان‌طور که بیان شد، این مطالعه به دنبال بررسی تعین رابطه وجود سالمندان بر هزینه‌های درمانی خانوار بود، با این فرض که وجود سالمند به‌خصوص سالمند پیرتر با تعداد افراد بیشتر در خانوار منجر به افزایش معنی‌داری در هزینه‌های خانوار به‌ویژه نسبت به خانوار‌های بدون سالمند می‌شود. جدول شماره 2 اطلاعات توصیفی مرتبط با متغیرهای مورد مطالعه در تحقیق را نمایش می‌‌دهد. بر اساس نتایج این مطالعه، 75/0 درصد خانوار کل کشور بدون سالمند و 25 درصد خانوارها دارای سالمند هستند. 17 درصد خانوارها دارای یک سالمند و 6 درصد خانوارها دارای 2 و بیش از 2 سالمند بودند. 88 درصد خانوارها دارای بیمه و 12 درصد آن‌ها تحت پوشش بیمه درمانی نبوده‌اند که از 12 درصد خانوارهای بدون بیمه، 15 درصد شهری و 9 درصد روستایی بوده‌اند. 82 درصد خانوارها دارای منزل شخصی و بقیه منازل اجاره‌ای، رهنی داشته‌اند. 26 درصد خانوارها دارای سرپرست بی‌سواد، 44 درصد آن‌ها دارای تحصیلات ابتدایی تا دیپلم و 29 درصد آن‌ها دارای مدرک تحصیلی کارشناسی و بالاتر بوده‌اند. همچنین، 19 درصد خانوارها دارای عضو مصرف‌کننده سیگار بوده‌اند. به طور یکسان یک‌سوم خانوار‌ها ساکن استان‌های محروم، یک سوم در استان‌های نیمه توسعه‌یافته و یک‌سوم در استان‌های توسعه‌یافته بودند.
همان‌طور که پیش‌تر ذکر شد، برای بررسی تأثیر سالمندی بر روی هزینه‌های درمانی و کل هزینه‌های سلامت خانوار از رگرسیون خطی در چهار مدل استفاده شد که جدول شماره 3 برآورد مدل‌ها را نشان می‌دهد. همچنین تصویر شماره 1 بیانگر تفاوت بین کل هزینه‌های سلامت و هزینه‌های درمانی خانوار‌های دارای سالمند در مقایسه با خانوار‌های بدون سالمند است. 

طبق نتایج برآوردهای آماری نشان داده‌شده در جدول شماره 3، وجود سالمند در خانوار موجب افزایش کل هزینه‌های سلامت و هزینه‌های درمانی خانوار به طور معنی‌داری می‌‌شود. خانوار‌های دارای سالمندان 75-79‌ساله بیشترین افزایش هزینه، به ازای افزایش هر نفر سالمند در خانوار را داشته‌اند. به طوری که به ازای افزایش هر نفر سالمند 390 هزار تومان کل هزینه‌های سلامت و 195 هزار تومان هزینه‌های درمانی خانوار افزایش‌یافته است. گروه سنی 80 سال و بالاتر کمترین افزایش هزینه به ازای افزایش هر نفر سالمند در خانوار را داشته‌اند و به ازای افزایش هر نفر سالمند 288 هزار تومان کل هزینه‌های سلامت و 177 هزار تومان هزینه‌های درمانی خانوار افزایش ‌یافته است. 

ضرایب سایر متغیرها و میزان افزایش یا کاهش هزینه‌ها به ازای متغیر‌های دیگر در جدول شماره 3 نشان داده شده است. اندازه خانوار با کنترل تأثیر سایر متغیرها تأثیر معنی‌داری بر هزینه سلامت و هزینه‌های درمانی خانوار نداشت، گرچه در مدل چهار، این رابطه تا حدی دیده شده است. خانوار دارای اعضای مصرف‌کننده سیگار نسبت به خانوار بدون افراد سیگاری به طور معنی‌داری هزینه‌های سلامت بالاتری داشتند؛ به طوری که 205 هزار تومان هزینه بیشتری بابت سلامت و 157 هزار تومان هزینه درمانی بیشتری پرداخت می‌کردند. 

همچنین خانوارهای شهری نسبت به خانوارهای روستایی 451 هزار تومان هزینه کل سلامت و 326 هزار تومان هزینه درمانی بیشتری داشته ‌اند. در خصوص داشتن بیمه نیز یافته‌ها نشان داد که خانوار‌های دارای بیمه 147 هزار تومان هزینه سلامت نسبت به خانوار بدون بیمه‌ بیشتر پرداخت می‌کردند. البته این متغیر در مدل دوم و چهارم که مربوط به هزینه‌های درمان خانوار بود معنی‌دار نبوده است. تعداد افراد دارای درآمد در خانوار نیز تأثیر معنی‌داری در هزینه‌های سلامت داشت؛ به طوری که این خانوارها خرید خدمات سلامت بیشتری نسبت به خانوارهایی که افراد درآمد‌دار کم یا اصلاً نداشتند انجام می‌دادند.  

همچنین خانوارهای دارای منزل شخصی نسبت به اجاره‌نشین‌ها 225 هزار تومان کل هزینه سلامت آن‌ها و 145 هزار تومان هزینه درمانی آن‌ها بیشتر بود. خانوار دارای سرپرست با مدرک تحصیلی دیپلم و خانوارهای دارای سرپرست با مدرک تحصیلی کارشناسی و بالاتر به ترتیب 374 هزار تومان و 335 هزار تومان هزینه سلامت و 218 هزار تومان و 488 هزار تومان هزینه درمانی بیشتری نسبت به خانوار دارای سرپرست بی‌سواد کرده‌اند. درنهایت، خانوار ساکن استان‌های نیمه‌ توسعه‌یافته از لحاظ بهداشتی، 104 هزار تومان هزینه سلامت و 95 هزار تومان هزینه درمانی بیشتری نسبت به خانوار ساکن استان‌های محروم، پرداخت کرده‌اند، ولی خانوار ساکن در استان‌های توسعه‌یافته 246 هزار تومان هزینه سلامت و 171 هزار تومان هزینه درمان کمتری نسبت به استان‌های محروم پرداخت کرده‌اند. آنالیزهای انجام‌شده در این مطالعه شاهدی قوی برای همه یافته‌های پیش‌گفته است؛ به طوری که P Value برای اکثر یافته‌های نشان داده‌شده در جدول شماره 3 0/001 بود. همچنین تست F که در انتهای جدول شماره 3 نشان داده شده است، مؤید ارتباط قوی بین متغیرهای مستقل این مطالعه است؛ از جمله ارتباط متغیر وجود سالمند با متغیرهای وابسته که شامل کل هزینه‌های سلامت و هزینه‌های درمانی خانوار است.
بحث
در این مطالعه به بررسی تأثیر عوامل مؤثر بر هزینه‌های درمانی و هزینه‌های کل سلامت خانوار پرداخته‌ایم. با توجه نتایج، وجود سالمند از عوامل افزایش این هزینه‌هاست و خانوارهای دارای سالمند 516 هزار تومان هزینه سلامت و 300 هزار تومان هزینه درمانی بیشتری نسبت به خانوار بدون سالمند داشته‌اند که نتایج مطالعات متعددی آن را تأیید می‌کند. زیلوچی و همکاران (1389) در پژوهش خود به بررسی الگوی بستری سالمندان در بیمارستان‌های دانشگاه علوم‌پزشکی کاشان پرداختند ودر پژوهش خود به بررس الگوی بستری سالمندان در بیمارستانهای دانشگاه علوم پزشکی کاشان پرداختند و مشاهده کردند که طول اقامت بیمار بطور معنی داری در سالمندان بالاتر از سایرین است [11]. ریچارد (2013) نشان دادند سالمندان با توجه به بدتر شدن وضعیت سلامت و همچنین داشتن چند بیماری، استفاده از مراقبت‌های درمانی و مراجعه به مراکز مراقبتی افزایش می‌یابد [21]. کاوسی (2009) و مهرآرا (2010) نیز در مطالعات خود، عامل سالمندی را به ‌عنوان عاملی در افزایش هزینه‌های سلامت تأیید کرده‌اند [23، 24]. 
در این مطالعه جهت مشخص‌کردن تأثیر سن سالمندان بر هزینه‌های سلامت، سالمندان را به چهار گروه سنی 65-69، 70-74، 75-79 و 80 سال و بالاتر تقسیم کردیم. بر اساس نتایج رگرسیون، سالمندان 80 سال به بالا کمترین هزینه کل سلامت و درمانی و دوره سنی 75-79 بیشترین هزینه سلامت و درمانی را نسبت به سایر گروه‌های سنی داشته‌اند که می‌تواند به این دلیل باشد که امید به زندگی در کشور ما در حدود 75 سال است یا افراد و خانواده‌ها برای سالمندان بالای 80 سال، تمایل چندانی به هزینه‌کردن ندارند، در حالی که پارک (2014) در پژوهشی درباره سالمندان کره‌ای مسن (بالای 80 سال) نشان داد آن‌ها به میزان بیشتری از خدمات سلامت استفاده می‌کنند [22]. 
رابطه بین سالمندی و هزینه‌های سلامت با استفاده از اطلاعات بانک جهانی برای کشور ایران برای دوره 2000 - 2015 در تصویر شماره 2 نشان داده شد که نشان می‌دهد رشد هزینه‌های سلامت هم‌راستا با افزایش جمعیت سالمندان در حال افزایش است.
همچنین خانوار دارای سرپرست با تحصیلات بیشتر و درآمد بالاتر، هزینه‌های درمانی و هزینه‌های بستری بیشتری دارند. گراسمن (1972) و دیوپ (1998) در مطالعات خود نشان دادند میزان هزینه‌های بهداشتی‌درمانی غالباً هم‌زمان با سطح درآمد و تحصیلات افراد افزایش می‌یابد [16، 25]. دویپ و مولنگا (1998) در مطالعات خود نشان دادند افراد با تحصیلات متوسطه و بالاتر تمایل بیشتری به استفاده از خدمات سلامت دارند [25]. نتایج این مطالعه در تأیید مطالعات واترس (2004) و برکی (1986) است که داشتن بیمه خانوار را عاملی در راستای افزایش هزینه سلامت خانوار نشان دادند. نتایج مطالعات اکمن (2007)، واگ اسـتاف و لیندلو در چین (2008) و دانل (2008) نیز نشان می‌دهد که بیمه درمانی، به دلیل تشویق‌کردن مردم به استفاده بیشتر از خـدمات و نیـز خـدمات پیشرفته‌تر، هزینه درمانی خانوارها را افزایش می‌دهد[26-28]. البته این متغیر برای هزینه‌های درمانی معنا‌دار نبوده است و فقط برای کل هزینه‌های سلامت در سطح 99 درصد معنادار بوده است.
مصرف سیگار می‌تواند از عوامل افزایش ریسک ابتلای فرد به بیماری‌ها باشد و این هزینه‌های بهداشتی‌درمانی افراد و خانوار او را افزایش می‌دهد. هاک و بارمن در مطالعه خود این نتیجه را  تأیید کردند [29].
خانوار‌های شهری هزینه سلامت بیشتری نسبت به خانوار روستایی پرداخت می‌کنند؛ این نتیجه می‌تواند به دلیل پوشش بیمه‌ای کامل روستاییان، سطح انتظارات و کشش تفاوت قیمتی و درآمدی ساکنین شهری و روستایی باشد. همان‌طور که انتظار  می‌رود خانوار دارای منزل شخصی، برای سلامت هزینه بیشتری نسبت به خانوار بدون منزل شخصی پرداخت می‌کنند. خانواری که دارای منزل شخصی نیستند، مجبور به پرداخت بخشی از  درآمد خود برای اجاره خانه و سایر هزینه‌های مربوطه هستند و این موجب کاهش سهم سایر بخش‌ها چون هزینه‌های سلامت، خوراک، پوشاک و غیره می‌شود.
در این مطالعه هزینه سلامت خانوار در نظر گرفته شده است نه فردی، لذا خانوار پرجمعیت باید هزینه سلامت بیشتری به خود اختصاص دهند. در این مطالعه بالا‌بودن تعداد اعضای خانوار عامل مؤثر بر افزایش هزینه‌های سلامت در خانوار بوده است. همچنین مطالعه حاضر نشان می‌دهد خانوار ساکن استان‌های نیمه توسعه‌یافته از لحاظ بهداشتی، هزینه سلامت و درمانی بیشتری نسبت به خانوار‌های ساکن استان‌های محروم، پرداخت کرده‌اند ولی خانوار ساکن در استان‌های توسعه‌یافته هزینه سلامت و هزینه درمان کمتری نسبت به استان‌های محروم پرداخت کرده‌اند که این می‌تواند به علت دسترسی راحت به خدمات سلامت در استان‌های توسعه‌یافته و کم‌شدن هزینه‌های مربوط به آن باشد. 
نتیجه‌گیری نهایی
بر مبنای یافته‌های این مطالعه و با توجه به اینکه وجود سالمند باعث افزایش چشمگیری در هزینه‌های سلامت خانوار می‌شود، به نظر می‌رسد سیاست‌گذاری‌های آتی باید در جهت حمایت از خانوار‌های دارای سالمند طراحی شود. همچنین نظام سلامت کشور باید به‌سرعت به دنبال کسب آمادگی‌های لازم برای پاسخگویی به نیازهای بهداشتی و درمانی سیل سالمندانی باشد که در آینده‌ای نزدیک با آن‌ها مواجه خواهیم شد. البته همواره پیشگیری اولویت بالاتری نسبت به درمان دارد. در این راستا، توانمندسازی سالمندان، ارائه مشاوره‌های سلامت، آموزش همگانی این قشر و همچنین ایجاد امکانات بهبود توان جسمی و روحی این افراد مانند ایجاد امکانات و برنامه‌های ورزشی و تفریحی می‌تواند تأثیر زیادی در بهبود توان این افراد داشته باشد و از بروز مشکلات سلامتی جلوگیری کند، بنابراین به ‌عنوان برنامه‌های مکمل باید جدی گرفته شود.
توجه به خانوارهای سالمند‌دار بیش از سایر خانوار، توجه به تقویت و گسترش حوزه‌های سلامت مربوط به سالمندان برای آمادگی برای مقابله با خدمات مورد نیاز سالمندان، گسترش مراقبت در منزل، حمایت از مراقبین سالمندان و غیره می‌تواند راهکارهای مناسبی جهت مقابله با سیل جمعیتی سالمند در کشور باشد.
از محدودیت‌های این مطالعه می‌توان عدم پوشش همه عوامل مؤثر در هزینه‌های سلامت خانوار مانند آلودگی هوا، تورمِ بخش سلامت، سیاست‌های اجرایی دولت و غیره را نام برد. همچنین پیشنهاد می‌شود مطالعات دیگر، دلیل کم‌بودن هزینه‌های سلامت برای گروه سالمند رده سنی 80 سال و بالاتر را نسبت به گروه‌های دیگر مورد بررسی قرار دهند. همچنین بررسی راه‌های کاهش هزینه سلامت سالمندان می‌تواند محور پژوهش‌های آتی قرار گیرد.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
همه اصول اخلاقی در این پژوهش رعایت شده است.
حامی مالی
این پژوهش هیچ حمایت مالی از ارگان های دولتی و غیرانتفاعی دریافت نکرده است.
مشارکت نویسندگان
همه نویسنده گان در نوشتن این پژوهش سهم یکسانی داشته اند.
تعارض منافع
بنا بر اظهارنظر نویسندگان این مقاله تعارض منافع ندارد .

References
Kinsella KG, Phillips DR. Global aging: The challenge of success, vol. 60. Washington, D.C.: Population Reference Bureau; 2005. https://books.google.com/books?id=AXm3AAAAIAAJ&q
Bravo, J., World population ageing report 2013. 2013, New York: United Nations, Department of Economic and Social Affairs. Relatorio de Estagio apresentado a.
Mirzaie M. [Factors affecting the elderly self-perceived health status (Persian)]. Salmand: Iranian Journal of Ageing. 2008; 3(2):539-46. http://salmandj.uswr.ac.ir/article-1-88-en.html
Goldman A, McKay B, Mojet J, Kremer S. Meeting the food needs of the ageing population-implications for food science and technology. UIFoST Scientific Information Bulletin, 2014; 2014(January). https://research.wur.nl/en/publications/meeting-the-food-needs-of-the-ageing-population-implications-for-
Nikookar R, Ghaffari Sh, Akbari Kamrani AA, Sahaf R, Moghadam M, Ghadimi MR. [Assessing the duration of unnecessary hospitalization and expenses in older individuals suffering from cerebral vascular accident in the chronic care unit (Persian)]. Salmand: Iranian Journal of Ageing. 2015; 10(2):180-7. http://salmandj.uswr.ac.ir/article-1-819-en.html
Mirzaie M, Darabi S, Babapour M. [Population aging in Iran and rising health care costs (Persian)]. Salmand: Iranian Journal of Ageing. 2017; 12(2):156-69. [DOI:10.21859/sija-1202156]
Hertzman L, Hayes M. Will the elderly really bankrupt us with increased health care costs? Canadian Journal of Public Health. 1985; 76(6):373-7. [PMID]
Jenson J. Health care spending and the aging of the population [Internet]. 2007 [Updated 2007 March 13]. Available from: https://digitalcommons.ilr.cornell.edu/crs/43/
Lubitz J, Beebe J, Baker C. Longevity and Medicare expenditures. New England Journal of Medicine. 1995. 332(15):999-1003. [DOI:10.1056/NEJM199504133321506] [PMID]
Zandi Sh, Pourreza A, Salavati S. [The study of consumption pattern and hospitalization costs of elderly covered by Iran health insurance organization (Persian)]. Journal of Health-Based Research. 2016; 2(1):15-27. http://hbrj.kmu.ac.ir/article-1-83-en.html
Zilochi MH, Pourreza A, Akbari F, Rahimi Foorushani A. [The pattern of hospital admissions of elderly people in Kashan University of Medical Sciences (Persian)]. Journal of Hospital. 2011; 10(1):63-70. http://jhosp.tums.ac.ir/article-1-71-fa.html
Sanwald A, Theurl E. Out-of-pocket payments in the Austrian healthcare system - a distributional analysis. International Journal for Equity in Health. 2015; 14:94. [DOI:10.1186/s12939-015-0230-7] [PMID] [PMCID]
Bennett S, Gilson L, Mills A. Health, economic development and household poverty: From understanding to action. London: Routledge; 2007. [DOI:10.4324/9780203023570]
Darabi S, Torkashvand M, Latifi GR. [Economic and social consequences of population aging in Iran 1950-2050 (Persian)]. Ketab-e Mah-e Oloum Ejtema’i. 2012; (58):17-28. https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/968291
Muurinen JM. Demand for health: A generalised Grossman model. Journal of Health Economics. 1982; 1(1):5-28. [DOI:10.1016/0167-6296(82)90019-4]
Grossman M. The demand for health: A theoretical and empirical investigation. New York: National Bureau of Economic Research; 1972. https://books.google.com/books?id=vBgiAQAAIAAJ&dq
Zweifel P, Felder S, Meiers M. Ageing of population and health care expenditure: A red herring? Health Economics. 1999; 8(6):485-96. [DOI:10.1002/(SICI)1099-1050(199909)8:63.0.CO;2-4] [PMID]
Zweifel P, Felder S, Werblow A. Population ageing and health care expenditure: New evidence on the “red herring”. The Geneva Papers on Risk and Insurance-Issues and Practice. 2004; 29(4):652-66. [DOI:10.1111/j.1468-0440.2004.00308.x]
Naghdi S, Azami SR, Naghdi A, Faghi Solouk F, Ghiasvand H. The inequity of expenditure ratios on health and food among different deciles of Iranian households. Iranian Journal of Health Sciences. 2013; 1(3):18-27. [DOI:10.18869/acadpub.jhs.1.3.18]
Kazemi A, Rezapoor A, Bagheri Faradonbeh S, Nakhaei M, Ghazanfari S. [Study the development level of provinces in Iran: A focus on health indicators (Persian)]. Journal of Health Administration. 2015; 18(59):29-42. http://jha.iums.ac.ir/article-1-1598-en.html
Manski RJ, Moeller JF, Chen H, Schimmel J, Clair PAS, Pepper JV. Patterns of older Americans’ health care utilization over time. American Journal of Public Health. 2013; 103(7):1314-24. [DOI:10.2105/AJPH.2012.301124] [PMID] [PMCID]
Park JM. Health status and health services utilization in elderly Koreans. International Journal for Equity in Health. 2014; 13:73. [DOI:10.1186/s12939-014-0073-7] [PMID] [PMCID]
Mehrara M, Fazaeli AA, Fazaeli AA. [Health finance equity in Iran: An analysis of household survey data (1382-1386) (Persian)]. Journal of Health Administration. 2010; 13(40):51-62. http://jha.iums.ac.ir/article-1-633-en.html
Kavousi Z, Rashidian A, Pourmalek F, Majdzadeh SR, Pourreza A, Mohammad K, et al. [Measuring household exposure to catastrophic health care expenditures: A Longitudinal study in zone 17 of Tehran (Persian)]. Hakim Research Journal. 2009; 12(2):38-47. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?ID=100542
Diop F, Seshamani V, Mulenga C. Household health seeking behavior in Zambia [Internet]. 1998 [Updated 1998 May]. Available from: https://www.researchgate.net/publication/242466227
Ekman B. Catastrophic health payments and health insurance: Some counterintuitive evidence from one low-income country. Health Policy. 2007; 83(2-3):304-13. [DOI:10.1016/j.healthpol.2007.02.004] [PMID]
Wagstaff A, Lindelow M. Can insurance increase financial risk?: The curious case of health insurance in China. Journal of Health Economics. 2008; 27(4):990-1005. [DOI:10.1016/j.jhealeco.2008.02.002] [PMID]
O’donnell O, van Doorslaer E, Rannan-Eliya RP, Somanathan A, Adhikari SR, Akkazieva B, et al. Who pays for health care in Asia? Journal of Health Economics. 2008; 27(2):460-75. [DOI:10.1016/j.jhealeco.2007.08.005]
Haque MS, Deb Barman Sh. Determinants of household healthcare expenditure in Chittagong, Bangladesh. The IUP Journal of Applied Economics. 2010; 9(2):5-13. https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=1585703 
Zarei, E., Khabiri, R., Tajvar, M., Nosratnejad, S., Knowledge of and attitudes toward HIV/AIDS among Iranian women. Epidemiology and health, 2018. 40, pp. e2018037-e2018030
 Tajvar, M., Arab, M., Montazeri, A., Determinants of health-related quality of life in elderly in Tehran, Iran, 2008, BMC Public Health, 8,323
 Tajvar, M., Grundy, E., Fletcher, A., Social support and mental health status of older people: A population-based study in Iran-Tehran, 2018, Aging and Mental Health, 22(3), pp. 344-353