دوره 15، شماره 3 - ( پاییز 1399 )
جلد 15 شماره 3 صفحات 277-258 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Soleimanvandi Azar N, Mohaqeqi Kamal S H, Sajadi H, Ghaedamini Harouni G R, Karimi S, Foroozan A S. Barriers and Facilitators of the Outpatient Health Service Use by the Elderly. Salmand: Iranian Journal of Ageing 2020; 15 (3) :258-277
URL: http://salmandj.uswr.ac.ir/article-1-1979-fa.html
URL: http://salmandj.uswr.ac.ir/article-1-1979-fa.html
سلیمان‌وندی آذر ندا، محققی کمال سیدحسین، سجادی حمیرا، قائد امینی هارونی غلامرضا، کریمی صلاح‌الدین، فروزان آمنه ستاره. موانع و تسهیل‌کننده‌های بهره‌مندی از خدمات سلامت سرپایی در سالمندان: یک مرور نظام‌مند. سالمند: مجله سالمندی ایران. 1399; 15 (3) :258-277
ندا سلیمان‌وندی آذر1 
، سیدحسین محققی کمال 2، حمیرا سجادی3 ، غلامرضا قائد امینی هارونی4 ، صلاح‌الدین کریمی5 ، آمنه ستاره فروزان4
، سیدحسین محققی کمال 2، حمیرا سجادی3 ، غلامرضا قائد امینی هارونی4 ، صلاح‌الدین کریمی5 ، آمنه ستاره فروزان4
1- مرکز تحقیقات طب پیشگیری و سلامت جمعیت پژوهشکده پیشگیری از آسیب های اجتماعی، دانشگاه علوم پزشکی ایران، تهران، ایران.
2- مرکز تحقیقات مدیریت رفاه اجتماعی، دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی، تهران، ایران. ، hosseinmohaqeq@gmail.com
3- مرکز تحقیقات عوامل اجتماعی موثر بر سلامت، دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی، تهران، ایران
4- مرکز تحقیقات مدیریت رفاه اجتماعی، دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی، تهران، ایران.
5- مرکز تحقیقات عوامل اجتماعی مؤثر بر سلامت، پژوهشکده مدیریت سلامت وارتقای ایمنی، دانشگاه علوم پزشکی تبریز، تبریز، ایران.
2- مرکز تحقیقات مدیریت رفاه اجتماعی، دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی، تهران، ایران. ، hosseinmohaqeq@gmail.com
3- مرکز تحقیقات عوامل اجتماعی موثر بر سلامت، دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی، تهران، ایران
4- مرکز تحقیقات مدیریت رفاه اجتماعی، دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی، تهران، ایران.
5- مرکز تحقیقات عوامل اجتماعی مؤثر بر سلامت، پژوهشکده مدیریت سلامت وارتقای ایمنی، دانشگاه علوم پزشکی تبریز، تبریز، ایران.
متن کامل [PDF 8775 kb]
(2279 دریافت)
| چکیده (HTML) (3877 مشاهده)
استخراج داده
داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار اکسل دسته‌بندی شدند. برای کلیه مطالعات منتخب جزئیات زیر استخراج شد: نام نویسنده اول، سال مطالعه، تاریخ انتشار، محل (کشور) مطالعه، نوع مطالعه، حجم نمونه، شرکت‌کنندگان، منبع داده‌ها، عوامل مرتبط با بهره‌مندی از خدمات سلامت و امتیاز ارزیابی کیفی.
تحلیل داده‌ها
با توجه به هدف مرور سیستماتیک حاضر که عوامل مرتبط با بهره‌مندی از خدمات سلامت را مورد بررسی قرار داده است، متاآنالیز امکان‌پذیر نبود و سنتز روایتی مناسب‌ترین روش سنتز داده‌ها بود.
یافته‌ها
ویژگی‌های مطالعات
کل مطالعات به‌دست‌آمده با کلیدواژه‌های منتخب از پایگاه‌های اطلاعاتی 300 مقاله بود. پس از حذف موارد تکراری، غربالگری و ارزیابی کیفی در نهایت 44 مقاله وارد سنتز نهایی شدند. خلاصه‌ای از ویژگی‌های مطالعات منتخب در جدول شماره 1 قابل مشاهده است.
از نظر پراکندگی جفرافیایی، 18 مطالعه (40/9 درصد) در قاره آمریکا انجام شده است که بیشتر آن‌ها مربوط به کشور کاناداست، 13 مطالعه در آسیا (29/5 درصد)، 10 مطالعه (22/72 درصد) مربوط به اروپا، 2 مقاله مربوط به آفریقا (4/54 درصد) و یک مطالعه به طور مشترک در قاره‌های آسیا، اروپا، آمریکا و آفریقا (2/27 درصد) بوده است. در مقالات آسیایی فقط یک مطالعه مربوط به ایران بود [30]. از نظر روش مطالعه، 32 مطالعه مقطعی و 12 مطالعه از نوع مطالعات طولی وکوهورت (گذشته‌نگر و آینده‌نگر) بودند. از نظر کیفیت مطالعات، 26 مقاله دارای کیفیت خوب، 18 مقاله کیفیت متوسط و 3 مطالعه حذف‌شده نیز دارای کیفیت ضعیف ارزیابی شدند. از نظر تعداد شرکت‌کنندگان در مطالعه، کمترین تعداد مربوط به مطالعه امنته و کبده در اتپوپی با 284 نفر [3] و بیشترین حجم نمونه مربوط به مطالعه پنینگ و ژنگ در کانادا با حجم نمونه 945902 نفر [31] بود.
تعیین‌کننده‌های بهره‌مندی از خدمات سلامت سرپایی در سالمندان
مدل رفتاری بهره‌مندی از خدمات سلامت اندرسون به عنوان چارچوب نظری برای طبقه‌بندی نتایج یافته‌های این مطالعه در سه طبقه عوامل مستعدکننده، عوامل تواناکننده و عوامل مرتبط با نیاز استفاده شد.
عوامل مستعدکننده
تقریباً در تمامی مطالعات مرورشده، عوامل مستعدکننده از جمله سن (36/36 درصد از مطالعات)، جنسیت (43/18 درصد از مطالعات)، وضعیت تأهل (18/18 درصد از مطالعات) و قومیت (4/53 درصد از مطالعات) به عنوان پیش‌بینی‌کننده‌ها و عوامل مستعدکننده بهره‌مندی از خدمات سلامت سرپایی در سالمندان گزارش شدند (جدول شماره 2).
به طور کلی با افزایش سن نیاز به بهره‌مندی از خدمات سلامت بیشتر می‌شود [3، 15، 25، 33، 37، 39، 40، 43، 50، 53، 54، 56، 59]، ولی در برخی مطالعات اشاره‌شده با بیشتر شدن سن و تجاوز آن از 85سالگی بهره‌مندی از خدمات سلامت کمتر می‌شود [55، 58، 61].
جنسیت با بهره‌مندی از خدمات سلامت مرتبط بود، به طوری که زن‌ها به طور معنی‌داری بیشتر به دنبال استفاده از خدمات سلامت بودند [5، 9، 15، 17، 25، 30، 39، 43، 45، 49، 50، 52، 53، 54، 58، 59، 61، 64]، البته این رابطه در مطالعه پنینگ و ژنگ صادق نبود، به طوری که نتایج نشان داد مردان بیشتر از زنان به پزشک متخصص مراجعه می‌کنند [31]. همچنین در اکثر مطالعات متأهلین حتی هم‌باش‌ها نسبت به زنان و مردان مطلقه و مجرد و هرگز ازدواج‌نکرده بهره‌مندی بیشتری از خدمات سلامت را تجربه می‌کنند [25، 30، 43، 52، 57، 60]، اما در دو مطالعه دیگر سالمندان مجرد نسبت به سالمندان متأهل از خدمات سلامت سرپایی بیشتری استفاده کرده بودند [5، 63]. یافته‌های مطالعات مرورشده نشان دادند اقلیت‌های قومی نسبت به قومیت غالب بهره‌مندی از خدمات سلامتی کمتری دارند [63]، برای مثال، در مطالعه دونلوپ و همکاران سیاه‌پوستان کمتر از سفیدپوستان از خدمات سلامت بهره‌مند شده بودند [37].
عوامل تواناکننده
در مطالعات مرورشده، سطح تحصیلات (29/54 درصد از مطالعات)، وضعیت اشتغال (6/81 درصد از مطالعات)، سطح درآمد (38/63 درصد از مطالعات)، پوشش بیمه (15/90 درصد از مطالعات)، شبکه اجتماعی و حمایت اجتماعی (4/54 درصد از مطالعات) و محل زندگی (20/45 درصد از مطالعات) به عنوان عوامل تواناکننده، بهره‌مندی از خدمات سلامت سرپایی را در بین سالمندان تحت تأثیر قرار می‌دادند (جدول شماره 2).
هفده مطالعه به تأثیر درآمد بر بهره‌مندی از خدمات سلامت اشاره کرده بودند (جدول شماره 2)، بدین معنی که با افزایش درآمد بهره‌مندی از خدمات سلامت بیشتر می‌شود و برعکس. این رابطه بر اساس رضایت از وضعیت اقتصادی، دارایی خانوار، ثروت فرد، هزینه‌های خانوار، درآمد ماهانه و سالیانه خانوار نیز صادق و برقرار است [5، 17، 25، 30، 31، 37، 39، 43، 47، 52، 53، 58، 59، 61]. همچنین افزایش درآمد با بهره‌مندی بیشتر از خدمات سلامت بخش خصوصی در ارتباط است [32]. برخی از مطالعات نیز بین درآمد و بهره‌مندی از خدمات سلامت سرپایی ارتباط مشخصی مشاهده نکرده بودند [63]. اما به طور کلی داشتن پول کافی [3]، استانداردهای بالای زندگی [46] و حمایت مالی [62] با بهره‌مندی بیشتر مرتبط است. فقط سه مطالعه ارتباط وضعیت اشتغال و بهره‌مندی از خدمات سلامت را بررسی کرده بودند که در آن‌ها سالمندان بازنشسته و غیرشاغل نسبت به سالمندان شاغل از خدمات سلامت کمتری استفاده می‌کردند [3، 12، 64]. چندین مطالعه سطح تحصیلات بالاتر را با بهره‌مندی از خدمات مرتبط دانسته‌اند [1، 3، 25، 35، 43، 47، 52]، هرچند بعضی از مطالعات نیز نشان داده‌اند این رابطه خطی همیشه برقرار نیست و تحصیلات بالاتر با استفاده کمتر از خدمات سلامت سرپایی در سالمندان مرتبط است [5، 16، 17، 37، 58، 61]. نتایج مطالعه وبستر حاکی از آن است که داشتن دانش، اطلاعات و آگاهی از برنامه‌های درمانی از پیش‌بینی‌کننده‌های بهره‌مندی از خدمات سلامت است [48]. داشتن بیمه اعم از بیمه‌های تجاری و خصوصی و میزان پوشش هزینه‌ها توسط بیمه با بهره‌مندی بیشتر از خدمات سلامت در سالمندان مرتبط بود [25، 41، 43، 47، 59، 63، 64]. هرچه شبکه اجتماعی سالمندان بیشتر و گسترده‌تر باشد، بهره‌مندی از خدمات سلامت در آنان بیشتر است [61]. همچنین حمایت اجتماعی خانواده [46]، داشتن سرپرست یا همراه در هنگام بیماری و داشتن فرزند [46] در بهره‌مندی از خدمات سلامت مؤثر است و در مطالعات مختلف تنها زندگی کردن یکی از عوامل عدم بهره‌مندی بود [33، 49] (جدول شماره 2). مطالعات انجام‌شده حاکی از آن است که زندگی در روستا نه‌تنها با بهره‌مندی پایین از خدمات سلامت همراه نیست [5، 25، 31، 35، 43، 47، 54]، بلکه حتی در مطالعات پارک و همکاران [61] و پلتزر و همکاران [54] سالمندان ساکن در روستا نسبت به سالمندان شهری بیشتر از خدمات سلامت سرپایی استفاده کرده بودند. فقط در مطالعه آلن و همکاران روستائیان کانادایی بهره‌مندی کمتری از خدمات سلامت داشتند [39]. مدت‌زمان یا مسافت کوتاه‌تر در دسترسی به مراکز ارائه خدمات سلامت، احتمال بهره‌مندی از خدمات سلامت را در سالمندان افزایش می‌دهد [3، 11].
عوامل مرتبط با نیاز
سنتز کلی یافته‌ها نشان داد عواملی مانند خودارزیابی از وضعیت سلامت (22/72 درصد از مطالعات) و نیاز احساس‌شده (4/54 درصد از مطالعات)، شدت بیماری، تعداد بیماری‌های هم‌زمان (2/27 درصد از مطالعات)، نوع و مدت بیماری (حاد یا مزمن بودن) (40/90 درصد از مطالعات)، فعالیت فیزیکی (9/09 درصد از مطالعات) و داشتن ناتوانی یا محدودیت عملکردی (2/27 درصد از مطالعات) به عنوان عوامل مرتبط با نیاز، با بهره‌مندی از خدمات سلامت سرپایی سالمندان مرتبط هستند (جدول شماره 2).
افراد دارای بیماری‌های مزمن (گلوکوم، دیابت، سرطان، فشار خون و کلسترول بالا، سرطان، آلزایمر، بیمارهای ریوی از جمله آسم و برونشیت) [1، 5، 9، 12، 16، 17، 25، 40، 42، 43، 47، 49، 52، 53، 54، 55، 57، 59]، سلامت روانی پایین، افسردگی [38، 46، 49، 50، 57، 61]، اختلال در عملکرد شناختی [61]، ناتوانی جسمی [25] یا افراد با خودارزیابی پائین وضعیت سلامت [3، 5، 9، 12، 15، 31، 50، 52، 53، 59]، درک صحیح از وجود مشکل [46]، احساس نیاز به خدمات مراقبت سلامت [15، 58]، داشتن دو یا بیش از دو بیماری [55]، احساس درد [25، 46] و سبک زندگی نامناسب (مصرف دخانیات و الکل) [25] با دریافت خدمات سلامت سرپایی بیشتر همراه بودند (جدول شماره 2). البته اسمیت و کولندا در سال 1997 در مطالعه خود، ارتباطی بین سلامت روان و بهره‌مندی از خدمات سرپایی سلامت گزارش نکردند [34]. همچنین برخی مطالعات نشان دادند نداشتن فعالیت فیزیکی یا میزان کم فعالیت فیزیکی، احتمال بهره‌مندی از خدمات سلامت را بیشتر می‌کند [12، 51، 59]، پرکینز و کلارک در مطالعه خود گزارش کردند 120 دقیقه یا بیشتر پیاده‌روی در هفته احتمال مراجعه به اورژانس جهت دریافت خدمات سلامت سرپایی را به میزان قابل توجهی کاهش می‌دهد [36]. همچنین ناتوانی جسمی احتمال بهره‌مندی از خدمات سلامت را کاهش می‌دهد [25].
بحث
خلاصه یافته‌های اصلی
بهبود شرایط زندگی و افزایش طول عمر و امید به زندگی پدیده سالمندی را در جوامع به دنبال داشته است. این پدیده یکی از مهم‌ترین چالش‌های اقتصادی، اجتماعی و بهداشتی خصوصاً برای ارائه‌دهندگان خدمات بهداشتی و درمانی محسوب می‌شود. از آنجا که تعداد سالمندان در جوامع رو به افزایش است، تعداد بیماران با بیماری‌های مزمن در جامعه نیز در حال افزایش است [65]، درنتیجه، تقاضا برای خدمات سلامت گسترش می‌یابد و انتظار می‌رود که هزینه‌های مراقبت‌های بهداشتی نیز در آینده افزایش یابند. برای به حداقل رساندن این هزینه‌ها، باید به دنبال راه‌هایی برای اثرگذاری بر بهره‌مندی از خدمات سلامت باشیم. یکی از این راه حل‌ها، اصلاح نظام مراقبت‌های سلامت است [65]. راه حل دیگر شناسایی عوامل مؤثر (عوامل پیش‌بینی‌کننده) بر بهره‌مندی از خدمات سلامت است. در سال 1973، اندرسن و نیومن چارچوبی را برای ارزیابی بهره‌مندی از خدمات سلامت پیشنهاد دادند [66]. فرض بر این است که یک سری عوامل و شرایط، در تعیین نوع یا میزان خدمات سلامتی که شخص از آن‌ها استفاده می‌کند، نقش دارند. در واقع بهره‌مندی از خدمات سلامت بستگی به سه دسته عوامل ذیل دارد: 1. عوامل مستعدکننده (مستعد بودن فرد برای استفاده از خدمات)، 2. عوامل تواناکننده (توانایی فرد در تأمین خدمات)و 3. عوامل مرتبط با نیاز (سطح بیماری). عوامل مستعدکننده شامل ویژگی‌های جمعیت شناختی از جمله سن، جنس، وضعیت تأهل و قومیت است. حتی اگر افراد مستعد بهره‌مندی از خدمات سلامت باشند، باید برخی شرایط و امکانات برای انجام این کار در دسترس آن‌ها باشد. شرایطی که به شخص اجازه می‌دهد نیاز به بهره‌مندی از خدمات سلامت را برآورده کند، به عنوان عوامل تواناکننده تعریف شده است. عوامل تواناکننده عواملی مانند درآمد، بیمه درمانی، حمایت اجتماعی، شبکه اجتماعی و ویژگی‌های نظام مراقبت سلامت را شامل می‌شوند. با فرض وجود عوامل مستعدکننده و عوامل تواناکننده، فرد باید احساس نیاز برای دریافت خدمات سلامت را داشته باشد. الگوی بهره‌مندی از خدمات سلامت اندرسون و نیومن عمدتاً برای تبیین بهره‌مندی از خدمات سلامت توسط سالمندان استفاده شده است [65، 66].
مرور مطالعات انجام‌شده به درک ما از تعیین‌کننده‌های بهره‌مندی از خدمات سلامت سالمندان و شکاف‌های موجود کمک می‌کند. با توجه به شواهد قوی به نظر می‌رسد سن، جنس و وضعیت تأهل از عوامل مستعدکننده مؤثر بر بهره‌مندی از خدمات سلامت بوده و عوامل تواناکننده از جمله درآمد، داشتن شغل، داشتن بیمه و شبکه اجتماعی گسترده بهره‌مندی از خدمات سلامت را افزایش می‌دهند. هرچند نتایج تعیین‌کننده‌هایی از جمله تحصیلات و محل زندگی متناقض بود، اما مطالعات نشان دادند داشتن بیماری مزمن، درک و آگاهی از وضعیت سلامتی خود، داشتن فعالیت فیزیکی، مصرف دخانیات، احساس درد، ناتوانی و بیماری‌های روانی از جمله افسردگی موجب می‌شوند مراجعه برای دریافت خدمات سلامت بیشتر شود. نتایج مطالعات به طور کلی نشان داد شهری یا روستایی بودن با بهره‌مندی از خدمات سلامت ارتباط ندارد.
به طور کلی بر اساس یافته‌های این مطالعه، داشتن درآمد ماهیانه و درآمد بالاتر، وضعیت اجتماعی ـ اقتصادی بهتر، داشتن بیمه، شبکه اجتماعی گسترده‌تر و داشتن حمایت اجتماعی، سطح آگاهی و دانش سلامتی بالاتر، از عوامل تسهیل‌کننده بهره‌مندی از خدمات سلامت سرپایی در سالمندان هستند و تنها زندگی کردن، مجرد بودن، مرد بودن و سن بالای هشتاد سال، نداشتن فرزند، نداشتن همراه هنگام بیماری، مدت‌زمان و مسافت طولانی‌تر در دسترسی به مراکز ارائه خدمات سلامت، نداشتن پول کافی، داشتن ناتوانی جسمی و محدودیت حرکتی از موانع بهره‌مندی از خدمات سرپایی سلامت در سالمندان هستند.
مقایسه یافته‌ها با مطالعات قبلی
هم‌سو با مطالعات قبلی بررسی‌شده، در مطالعه ما نیز مشخص شد فاکتورهای نیاز تعیین‌کننده قوی بهره‌مندی از خدمات سلامت در سالمندان هستند [67, 68, 69]. همچنین ارتباط بین زن بودن، سالمندان 75 تا 85 سال (در مقایسه با سالمندان جوان و کهن‌سال)، سطح تحصیلات بالاتر و تأهل با بهره‌مندی از خدمات سلامت مطابق با مطالعات دیگر است [43، 69، 70].
مطالعه ما هم‌سو با مطالعه آندراده و همکاران [71] نشان داد خود ارزیابی فرد از وضعیت سلامتی بر بهره‌مندی از خدمات سلامت مؤثر است. بهره‌مندی از خدمات سلامت کمتر مردان نسبت به زنان در سالمندان هم تا حدودی می‌تواند منعکس‌کننده هنجارهای مردانه از جمله اعتماد به نقاط قوت و غرور عدم بیماری و نیاز به پزشک باشد [72]. بنابراین به چالش کشیدن این باورها و کلیشه‌های ذهنی درک‌شده توسط مداخلات مناسب از طریق رسانه‌های جمعی و اجتماعی می‌تواند این شکاف را تا حدی پر کند [73].
شواهد یافت‌شده از تأثیر عوامل اقتصادی بر بهره‌مندی از خدمات سلامت پشتیبانی می‌کنند. یافته‌ها نشان دادند درآمد بیشتر و وضعیت اقتصادی بالاتر سالمندان شانس بهره‌مندی از خدمات سلامت را در آن‌ها بیشتر می‌کند [13، 20، 22، 24، 25، 28، 30 ،33 ،35 ،36 ،37، 41، 42، 46]. هرچند یافته‌های ضدونقیضی از تأثیر تحصیلات در بهره‌مندی از خدمات سلامت به دست آمد و می‌توان نتیجه گرفت به طور کلی سطح تحصیلات می‌تواند شانس بهره‌مندی از خدمات سلامت را بیشتر کند، اما سایر مطالعات نیز نشان دادند تفاوت در میزان استفاده از خدمات سلامت عمدتاً به دلیل تحصیلات بوده است نه درآمد [74].
در مطالعه حاضر مشخص شد بیماری روانی، افسردگی، مصرف مواد و دخانیات پیش‌بینی‌کننده افزایش بهره‌مندی از خدمات سلامت بوده و ناتوانی و فعالیت فیزیکی کم از عوامل تأثیرگذار بر بهره‌مندی کمتر از خدمات سلامت هستند. به نظر می‌رسد افراد سالمند مبتلا به بیماری روانی و مصرف‌کننده دخانیات در معرض آسیب‌ها و بیماری‌های بیشتری هستند، درنتیجه به مراجعات مکرر برای دریافت خدمات مراقبتی نیاز دارند، اما سالمندان ناتوان که احتمالاً از طرف اطرافیان کمتر حمایت می‌شوند، خودشان نیز قادر به مراجعه نبوده، درنتیجه بهره‌مندی آن‌ها کمتر است. برای افزایش بهره‌مندی در این دسته افراد تشویق یا دعوت از آن‌ها راه مناسبی نیست و لازم است تسهیلات حمایتی از طریق سازمان‌های حامی از جمله خیریه‌ها و ارگان‌های حمایت از سالمندان ارائه شود. مطابق با مطالعات پیشین بیماری روانی و مصرف مواد از عوامل افزایش بهره‌مندی از خدمات سلامت هستند [75، 76]. هرچند فرضیه ایوانز ـ لاکو اظهار می‌دارد عوامل اقتصادی نقش اصلی را در جست‌وجوی خدمات مراقبتی ندارند، شواهد مطالعه ما حاکی از آن است که عوامل تواناکننده تأثیر مهمی بر استفاده از خدمات سلامت دارند. یافته‌های مطالعه ما نشان داد شبکه اجتماعی و حمایت اطرافیان در بهره‌مندی از خدمات سلامت مؤثر هستند. این یافته هم‌سو با مطالعات کنت و همکاران [76]، آلبرت و همکاران [77]، برکر [78] و لی و همکاران [79، 80] است.
ممکن است تصمیم در مورد مراجعه و بهره‌مندی از خدمات سلامت مستقل از محل سکونت باشد، اما دریافت خدمات سلامت عملاً تحت تأثیر جغرافیای محل زندگی قرار می‌گیرد. هرچند در مطالعه ما شواهدی یافت نشد که نشان دهد روستائیان میزان بهره‌مندی کمتری نسبت به شهری‌ها دارند، اما فاصله و دسترسی به مراکز مراقبت سلامتی از تعیین‌کننده‌های مهم بهره‌مندی از خدمات سلامت در سالمندان است. در مطالعات قبلی مشخص شده که روستائیان نسبت به شهری‌ها بهره‌مندی از خدمات سلامت کمتری دارند [70].
نتیجه‌گیری نهایی
این مطالعه مرور سیستماتیک نشان داد مجموعه‌ای از عوامل به طور مداوم با استفاده از خدمات سلامت سالمندان مرتبط هستند. مطالعه حاضر عوامل مؤثر بر بهره‌مندی از خدمات سلامت سالمندان را در سه دسته عوامل مستعدکننده، تواناکننده و نیاز در قالب مدل رفتاری بهره‌مندی از خدمات سلامت اندرسون در بین سالمندان شناسایی کرد. به طور کلی، شواهد نشان دادند نیاز به هدف قرار دادن سالمندان مرد، مجرد، با سنین بالای هشتاد سال و دارای بیماری مزمن برای بهره‌مندی از خدمات سلامت وجود دارد و تصمیم‌گیران باید نسبت به این قشر حساس‌تر باشند تا بار خدمات ناشی از بیماری‌های سالمندان افزایش نیابد.
به نظر می‌رسد مداخلات برای افزایش بهره‌مندی از خدمات سلامت در سالمندان، باید بر اساس سه دسته عوامل مستعدکننده، تواناکننده و مرتبط با نیاز باشند که از شواهد این مطالعه به دست آمده است. با توجه به اینکه اکثر مطالعات مرورشده به متغیر درآمد، پوشش بیمه، سن بالای هشتاد سال و داشتن بیماری‌های مزمن اشاره داشته‌اند، بنابراین این عوامل، از مهم‌ترین عوامل تأثیرگذار بر بهره‌مندی از خدمات سلامت در سالمندان هستند که در برنامه‌ریزی و مداخلات توسط سیاست‌گزاران بایستی در اولویت‌های سیاست‌گزاری سلامت سالمندان مورد توجه قرار گیرند.
نقاط ضعف و قوت
از نقاط قوت این مطالعه می‌توان به استفاده از استراتژی جست‌وجوی گسترده، بر اساس جست‌وجوی مطالعات قبلی و نظر متخصصان و پایگاه‌های اطلاعاتی متنوع اشاره کرد. همچنین تمامی مراحل کار از جمله جست‌وجو، غربالگری، ارزیابی کیفیت و استخراج داده توسط حداقل دو محقق انجام شد. این رویه از چند جهت حائز اهمیت است: 1. امکان مقایسه را بیشتر فراهم می‌کند، 2. قابلیت تعمیم را بیشتر می‌کند، 3. نتایج مطالعه امکان مداخلات را در آینده فراهم می‌کند و 4. ادبیات موجود در حوزه تعیین‌کننده‌های سلامت سالمندان را غنی‌تر می‌کند. با این حال، این مطالعه از محدودیت‌هایی برخوردار است از جمله امکان ارزیابی توان مطالعات وجود نداشت، هرچند در بعضی از مطالعات ارتباط بین عوامل و بهره‌مندی از خدمات سلامت مشخص شده، اما نمی‌توان رابطه علیتی را به دلیل توان آماری گزارش‌شده نتیجه گرفت. همچنین ممکن است تعدادی از مطالعات به دلیل عدم وجود سؤال اولیه و پاسخ آن در چکیده از مطالعه ما حذف شده باشند. به همین دلیل این مطالعه نیز مشابه دیگر مرورها مستعد سوگیری انتخاب است. به دلیل تعداد بالای مطالعات واردشده و همچنین هدف قرار نگرفتن متاآنالیز، امکان بحث در مورد عوامل مخدوشگر کنترل‌شده در مطالعات وجود ندارد.
با توجه به اینکه تعداد مطالعات فارسی که به بررسی عوامل مؤثر بر بهره‌مندی از خدمات سلامت در سالمندان پرداخته‌اند کم بود، پیشنهاد می‌شود مطالعاتی در این حوزه روی سالمندان ایرانی انجام شوند تا به بررسی عوامل مختلف و تأثیر آن‌ها بر بهره‌مندی از خدمات سلامت سالمندان بپردازند و یک مدل بومی از عوامل مؤثر بر بهره‌مندی از خدمات سلامت سالمندان ایرانی به دست آید.
همچنین از آنجا که در این مطالعه عوامل مؤثر بر بهره‌مندی از خدمات سلامت مورد بررسی قرار گرفت و به دلیل تعداد و تنوع زیاد آن‌ها امکان انجام متاآنالیز فراهم نشد، به نظر می‌رسد بهتر است مطالعات آینده فقط یک متغیر مؤثر بر بهره‌مندی از خدمات را به تنهایی بررسی کنند تا امکان متاآنالیز نیز فراهم شود.
با توجه به اینکه عوامل اجتماعی و فرهنگی از عوامل مهم و تأثیرگذار بر بهره‌مندی از خدمات سلامت در سالمندان هستند، پیشنهاد می‌شود در مطالعات آتی که روی سالمندان ایرانی انجام می‌شود به بررسی تأثیر این عوامل بر بهره‌مندی از خدمات سلامت سالمندان پرداخته شود.
بر اساس مدل اندرسون، باور و عقاید، عوامل فرهنگی، عوامل روانی ـ اجتماعی، مهاجرت و غیره بر بهره‌مندی از خدمات سلامت تأثیر دارند، ولی درنهایت، از آنجا که در مطالعات مرورشده در این مقاله، محدودیت کمبود شواهد در مورد عوامل فرهنگی و عوامل روانی ـ اجتماعی مانند اعتقاد، باور و نگرش افراد به خدمات سلامت، به عنوان عوامل مستعدکننده و حتی حمایت اجتماعی به عنوان عوامل تواناکننده و سایر متغیرها از جمله انگ و مهاجرت مشاهده شد، با توجه به اینکه این عوامل از عوامل مهم و تأثیرگذار بر بهره‌مندی از خدمات سلامت سالمندان هستند، پیشنهاد می‌شود در مطالعات آتی که در خصوص بهره‌مندی از خدمات سلامت در سالمندان انجام می‌شود، به این عوامل، توجه ویژه‌ای شود.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
مطالعه حاضر با کد اخلاق IR.USWR.REC.1397.029 در دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی تصویب شده است.
حامی مالی
این پروژه توسط معاونت امور اجتماعی و فرهنگی شهرداری شهر تهران تأمین مالی شده است (شماره: 990.473667).همچین، این مقاله برگرفته از رساله‌ی دکترای نویسنده دوم در گروه مدیریت رفاه اجتماعی، دانشکده علوم تربیتی و رفاه اجتماعی، دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی، تهران است.
مشارکت نویسندگان
تمامی نویسندگان در طراحی مطالعه، متدولوژی و نگارش همه بخش‌های مطالعه حاضر مشارکت داشته‌اند.
تعارض منافع
بنا به اظهار نویسندگان، در این مقاله هیچ‌گونه تعارض منافعی وجود ندارد.
تشکر و قدردانی
تمامی نویسندگان از راهنمایی‌ها و حمایت‌های علمی استاد حسین ملک افضلی در انجام این پژوهش کمال تشکر را داریم.
متن کامل: (2614 مشاهده)
مقدمه
سالمندی جمعیت توسط سازمان ملل به عنوان یکی از بارزترین وقایع جمعیتی قرن بیستم و مهم‌ترین چالش جمعیت در قرن بیست‌ویکم توصیف شده است [1]. سالمندی جمعیت در حال حاضر به یکی از دغدغه‌های مشترک همه کشورها تبدیل شده است. سازمان ملل، کشور یا منطقه‌ای را به عنوان جامعه سالمند تعریف می‌کند که سالمندان آن بیش از 7 درصد کل جمعیت را تشکیل دهند [2]. جمعیت سالمندان جهان به سرعت در حال رشد است و در جهان در هر ماه یک میلیون نفر سالمند به سالمندان قبلی اضافه می‌شود. همراه با سیر تحول پویای تغییرات گذشته در میزان تولد و مرگ‌ومیر، کاهش در نرخ باروری و افزایش امید به زندگی انتظار می‌رود که تغییر قابل توجهی در ساختار جهانی سالمندان ایجاد شود [3]، به طوری که بر اساس پیش‌بینی‌ها و برآوردهای بخش جمعیت سازمان ملل، تعداد جمعیت سالمند بالای شصت سال جهان از تقریباً 900 میلیون نفر در سال 2015 (که 12 درصد جمعیت جهان را تشکیل می‌دهند) به بیش از 1/2 میلیارد نفر در سال 2025 و 2 میلیارد نفر در سال 2050 خواهد رسید (یعنی 22 درصد جمعیت جهان) [3, 4, 5, 6, 7, 8].
افزایش جمعیت سالمندان به طور اجتناب‌ناپذیری باعث افزایش شیوع بیماری‌های مزمن و ناتوانی‌ها می‌شود. گزارش سازمان ملل متحد در سال 1991 تأکید می‌کند که افراد سالمند باید دسترسی و بهره‌مندی مناسب به خدمات سلامت داشته باشند تا به آن‌ها در حفظ یا بازیابی سطح مطلوب بهزیستن فیزیکی (جسمی) کمک کند، یا از بروز بیماری جلوگیری کرده یا ایجاد بیماری را به تأخیر بیاندازد؛ چرا که سالمندی باعث افزایش تقاضا و هزینه‌های خدمات سلامت می‌شود [9] و سالمندان بزرگ‌ترین گروه مصرف‌کننده (استفاده‌کننده) از خدمات سلامت در اکثر کشورهای صنعتی و در حال توسعه هستند [10].
شیوع بالای بیماری‌های مزمن و عوارض ناتوان‌کننده آن در میان افراد سالمند باعث شکل‌گیری تقاضای پیچیده‌تر خدمات سلامت می‌شود [11]. تضمین دسترسی به خدمات سلامت و بهره‌مندی از آن در بین سالمندان، به دلیل افزایش تقاضای مراقبت‌های سلامت در جمعیت در حال رشد سریع سالمندان و هزینه‌های اجتماعی و اقتصادی مرتبط با آن، نگرانی قابل توجهی در سراسر جهان ایجاد کرده است [11].
بهره‌مندی از خدمات سلامت موضوع مهمی در سیاست‌گزاری‌های سلامت بوده است که به عنوان تلاقی طرف عرضه و تقاضای مراقبت‌های بهداشتی و سلامت تعریف شده است. بهره‌مندی از خدمات سلامت شامل ویزیت پزشک، اقامت در بیمارستان، استفاده از سایر کالاها و خدمات پزشکی از جمله تأمین دارو و خدمات توانبخشی است. دانش در مورد عوامل مؤثر در بهره‌مندی از خدمات سلامت به منظور مدیریت استفاده از خدمات سلامت برای سیاست‌های سلامتی و بهداشتی ضروری به نظر می‌رسد [12].
تصمیم فرد برای استفاده از خدمات سلامت نتیجه تعامل پیچیده‌ای از عوامل مرتبط با سلامت فرد و وضعیت سلامتی خود گزارش‌شده و در دسترس بودن خدمات سلامت است. در یک موقعیت ایده‌آل، این امر منحصراً به سطح سلامت فرد یا جامعه بستگی دارد. با این حال، وضعیت واقعی کاملاً متفاوت است. دلایلی که الگوهای بهره‌مندی از خدمات سلامت در افراد مختلف متفاوت است، برای چندین دهه موضوع مطالعات بی‌شمار بوده است. مدل‌های نظری مختلفی در خصوص بهره‌مندی از خدمات سلامت با استفاده از رویکردها و منظرهای متفاوت (اقتصادی، روانی ـ اجتماعی، رفتاری، اپیدمیولوژیکی و غیره)، به منظور درک و شناسایی متغیرها و عواملی که بر بهره‌مندی از خدمات سلامت تأثیر می‌گذارند و میزان تأثیر هریک از این عوامل تدوین شده است. یکی از مدل‌های شناخته‌شده برای تبیین بهره‌مندی از خدمات سلامت در مطالعات بین‌المللی مدل رفتاری بهره‌مندی از خدمات سلامت رونالد ام. اندرسون است. بر اساس مدل رفتاری بهره‌مندی از خدمات سلامت اندرسون عوامل و پیش‌بینی‌کننده‌های بهره‌مندی از خدمات سلامت، در سه دسته 1. عوامل مستعدکننده (ویژگی‌های جمعیت‌شناختی که شرایط یا آمادگی احتمال افزایش استفاده از خدمات سلامت را به وجود می‌آورند شامل سن، جنس، نژاد، تحصیلات، وضعیت تأهل، بعد خانوار، مذهب، قومیت)، 2. عوامل تواناکننده (عواملی که می‌توانند مانع یا تسهیل‌کننده بهره‌مندی از خدمات سلامت باشند شامل درآمد، بیمه، وضعیت اجتماعی ـ اقتصادی و خصوصیات نظام سلامت) و 3. عوامل مرتبط با نیاز (نیاز به خدمات سلامت به عنوان درک تغییرات ایجادشده در وضعیت سلامت فرد که شامل نیاز ادراک‌شده (احساس‌شده) برای دریافت خدمات سلامت (یعنی اینکه مردم سلامت عمومی خود، وضعیت عملکردی علائم بیماری یا ناخوشی خود را چگونه می‌بینند و تجربه می‌کنند) و نیازهای ارزیابی‌شده (یعنی ارزیابی‌های تخصصی و اندازه‌گیری‌های عینی وضعیت سلامتی بیماران) هستند) جای می‌گیرند [13, 14, 15].
با توجه به چالش‌های سالمندی جمعیت و هزینه‌های نسبتاً بالای خدمات سلامت در سالمندان، شناسایی عوامل مؤثر بر بهره‌مندی از خدمات سلامت در سالمندان و از بین بردن موانع بهره‌مندی از خدمات سلامت و ارتقای عدالت از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است [16] و از مهم‌ترین مباحث مربوط به سیاست‌گزاری سلامت سالمندان است [16، 17].
تغییرات جمعیت‌شناختی به همراه تغییر الگوی همه‌گیرشناختی بیماری‌ها در سنین سالمندی به سوی بیماری‌های مزمن و همچنین محدودیت منابع انسانی و مالی به‌خصوص در کشورهای در حال توسعه، موجب شده است عرضه امکانات و خدمات بهداشتی و درمانی به سالمندان با مشکلات جدی مواجه شود [18]. در این بین کاهش نابرابری در سلامت و دسترسی به خدمات سلامت بین گروه‌های مختلف خصوصاً در سالمندان از اهداف اصلی سیاست‌گزاران سلامت است. اما حتی در کشورهایی با نظام خدمات سلامت ملی که پوشش همگانی فراهم است، تفاوت‌ها در بهره‌مندی از خدمات وجود دارد [19]. یکی از ابعاد عدالت، به طور گسترده در ارتباط با بهره‌مندی یا استفاده از خدمات سلامت است [20]؛ چرا که دسترسی عادلانه همه افراد جامعه به خدمات سلامت باعث ارتقای سطح سلامت برای انجام فعالیت‌های مختلف و ایجاد فضای رشد و توسعه در کشور می‌شود [21, 22].
یکی از اهداف تعیین تقاضا در بخش بهداشت و درمان، تعیین عواملی است که تأثیر عمده‌ای بر مصرف خدمات سلامت دارند. مشخص شده است استفاده از خدمات سلامت در کشورهای با درآمد کم تحت تأثیر بیمه‌های درمانی [23]، داشتن بیماری مزمن، سن، جنس، وضعیت تحصیلات و سکونت در شهر [24, 25]، فاصله از مرکز ارائه خدمات مراقبت سلامت، در دسترس بودن، قیمت مناسب و کیفیت مراقبت بهداشتی است [26].
کشورهای مختلف دنیا به دنبال افزایش بهره‌مندی از خدمات سلامت و ارتقای دسترسی عادلانه به خدمات بهداشتی درمانی هستند. افزایش نیازهای مراقبت از سالمندان از نگرانی‌های سیستم‌های مراقبتی کشورهایی است که جمعیتشان در حال سالمند شدن است. شناخت عوامل تأثیرگذار بر بهره‌مندی از خدمات سلامت در سالمندان برای تصمیم‌سازی و سیاست‌گزاری بهداشتی در جهت شناسایی مشکلات احتمالی و توسعه مداخلات مناسب در بهره‌مندی بهتر و افزایش دسترسی مهم است؛ چرا که این امر از مهم‌ترین اولویت‌های ملی و سازمان‌های بین‌المللی است [27].
تحقیقات مرتبط با بهره‌مندی از خدمات سلامت، به ما اجازه می‌دهند که عوامل تسهیل‌کننده بهره‌مندی از خدمات سلامت و عوامل بازدارنده بهره‌مندی از خدمات سلامت را شناسایی کنیم. علاوه بر این، سیاست‌گزاران حوزه سلامت از طریق نتایج چنین مطالعاتی می‌توانند به طراحی و اجرای مداخلات اثربخش در زمینه افزایش دسترسی و بهره‌مندی از خدمات سلامت در گروه‌های جمعیتی کمتر بهره‌مند از جمله سالمندان بپردازند.
با توجه به اینکه بهره‌مندی از خدمات سلامت در توسعه جامعه بسیار حائز اهمیت و از مهم‌ترین مؤلفه‌های نظام سلامت است و بهره‌مندی بیشتر با سلامتی بهتر و افزایش بهزیستن و رفاه اجتماعی جوامع همراه است، برای افزایش بهره‌مندی از خدمات سلامت، سیاست‌گزاران بعد از فراهم کردن خدمات سلامت و دسترسی، نیازمند شناخت عوامل تأثیرگذار بر بهره‌مندی از خدمات سلامت هستند، تا اطمینان حاصل کنند که مردم از این خدمات استفاده می‌کنند. بنابراین از چالش‌های مهم سیاست‌گزاری، حذف موانع بهره‌مندی از خدمات سلامت است.به همین دلیل هدف از این مطالعه مرور سیستماتیک شناسایی تعیین‌کننده‌های بهره‌مندی از خدمات سلامت سرپایی در سالمندان بود.
روش مطالعه
مطالعه حاضر یک مرور سیستماتیک روی کلیه مطالعات موجود با موضوع تعیین‌کننده‌های بهره‌مندی از خدمات سلامت در سالمندان شصت سال و بالاتر در بازه زمانی سال‌های 1996 تا 2019 است. آخرین جست‌وجو در پایگاه‌های داده‌ای در یکم سپتامبر 2019 انجام شد.
استراتژی جست‌وجو
جست‌وجوی نظام‌مند برای شناسایی مقالات منتشرشده در حوزه عوامل مؤثر بر بهره‌مندی از خدمات سلامت سرپایی سالمندان در پایگاه‌های اطلاعاتی Scopus ،PubMed و Web of Science با استفاده از دستورالعمل پریزما انجام شد. کلمات کلیدی به‌کاررفته شامل Health service utili*, aging, older people, older adult, elder*, aged, factor, determinant, predictor, health care utili*, health service use, health care use بودند. جست‌وجوی کلمات کلیدی در (Medical Subject Headings (MeSH انجام شد. همچنین جست‌وجوی دستی فهرست منابع مطالعات منتشرشده نیز صورت گرفت. کلمات کلیدی و ترکیبات آن‌ها بر اساس PubMed شامل موارد زیر بود که برای دیتابیس‌های دیگر نیز معادل‌سازی شد.
(Aged [Title/Abstract] OR Elder* [Title/Abstract]OR “Older Adults” [Title/Abstract] OR “Older People” [Title/Abstract] OR Aging [Title/Abstract] OR Geriatric [Title/Abstract]) AND (“Health service utilization” [Title] OR “Health care utilization” [Title] OR “Health care utili*” [Title] OR “Health service utili*” [Title] OR “Health service use” [Title] OR “Health care use” [Title]) AND (Determinant [Title/Abstract] OR factor [Title/Abstract] OR predictor [Title/Abstract])
معیارهای ورود و خروج
مطالعات کمی، از نوع مشاهده‌ای، مقطعی، تحلیل ثانویه و طولی به زبان انگلیسی که به بررسی عوامل مرتبط با بهره‌مندی از خدمات سلامت سرپایی با جامعه هدف سالمندان ساکن منزل شصت سال و بالاتر پرداخته بودند، وارد مطالعه شدند. پیامد مورد بررسی در این مطالعه، بهره‌مندی از خدمات سلامت سرپایی از جمله هرگونه استفاده از خدمات بهداشتی درمانی دولتی، خصوصی، پزشک عمومی یا متخصص، برای رفع نیازهای سلامتی سالمندان است. برای ورود به مطالعه، مقالات باید ارتباط بین بهره‌مندی از خدمات سلامت و سایر عوامل (عوامل تعیین‌کننده) را ارزیابی کرده باشند. هیچ محدودیت جغرافیایی یا محل انتشار مطالعه لحاظ نشد. در مورد مطالعاتی که نویسنده مشترک داشتند و یافته‌ها هم‌پوشانی داشت، فقط مطالعه‌ای که بیشترین اطلاعات را به دست می‌داد وارد مطالعه شد (مثلاً با حجم نمونه بیشتر، تحلیل‌های قابل اعتمادتر).
مطالعات انجام‌شده در مورد استفاده از خدمات سلامت غیررسمی (به عنوان مثال، دوستان، خانواده، حمایت‌های مذهبی و غیره) یعنی مواردی که در خارج از بخش سلامت رسمی ارائه شده بودند، از مطالعه حذف شدند. مطالعات با جامعه سالمندان مهاجر، ساکن مراکز مراقبت از سالمندان، زندانی، بستری در بیمارستان یا مطالعاتی که به بررسی عوامل مؤثر بر بهره‌مندی خدمات سلامت در بیماری‌های خاص از جمله بیماری‌های دهان و دندان، بیماری‌های روانی و سرطان‌ها یا سالمندان دارای ناتوانی پرداخته بودند نیز از مطالعه حذف شدند. از آنجایی که افراد دارای بیماری‌های مزمن یا بیماری‌های خاص، نسبت به سایر سالمندان در جامعه به ناچار مراجعه بیشتری برای دریافت و بهره‌مندی از خدمات سلامت دارند، بنابراین ممکن است تجربیات آن‌ها از بهره‌مندی از خدمات سلامت، متفاوت از بهره‌مندی افراد عادی سالمند جامعه باشد، به همین دلیل این گروه از مطالعات از مطالعه خارج شدند. همچنین مطالعاتی که از داده‌های موجود در مراکز بهداشتی درمانی استفاده کرده بودند، پایان‌نامه‌ها، مطالعات مروری و نامه به سردبیر نیز حذف شدند.
معیارهای انتخاب
دو نفر مرورگر به طور مستقل مطالعات به‌دست‌آمده از بانک‌های اطلاعاتی را بر اساس عنوان، چکیده و متن کامل در دو مرحله بررسی کردند. پس از حذف موارد تکراری اختلاف بین دو نفر با بحث حل می‌شد و در صورت عدم توافق از نفر سوم برای داوری استفاده می‌شد. مطالعات، بعد از بررسی عنوان و چکیده بر اساس معیارهای ورود و خروج ارزیابی کیفیت می‌شدند. با جست‌وجوی بانک‌های اطلاعاتی 300 مقاله به دست آمد. علاوه بر این 3 مقاله جدید از طریق جست‌وجوی دستی در فهرست منابع مقالات به دست آمد. پس از حذف موارد تکراری 248 مقاله باقی ماند. انتخاب مطالعات در دو مرحله انجام شد؛ در مرحله اول، نویسنده اول و نویسنده دوم به طور مستقل عنوان و چکیده مقالات را بر اساس معیارهای ورود و خروج بررسی کرده و در صورت عدم توافق از نفر سوم برای داوری استفاده می‌شد. در مرحله دوم، متن کامل مقالات باقیمانده توسط دو پژوهشگر به طور مستقل برای انتخاب نهایی مطالعات واجد شرایط ارزیابی شدند و در صورت اختلاف نظر، با بحث با نویسنده سوم انتخاب نهایی صورت می‌گرفت. درنهایت 203 مقاله شرایط ورود به مطالعه را نداشته و 47 مقاله وارد فاز ارزیابی کیفی شدند.
ارزیابی کیفیت
کیفیت مطالعات انتخاب‌شده توسط دو نفر و با استفاده از چک‌لیست استروب به طور مستقل مورد قضاوت قرار گرفت و به عنوان، چکیده، مقدمه (پیشینه و ضرورت مطالعه، اهداف)، روش (طراحی مطالعه، شرکت‌کنندگان، متغیرها، منبع داده‌ها، حجم نمونه، روش‌های آماری)، یافته‌ها (خصوصیات شرکت‌کنندگان، یافته‌های توصیفی، پیامد و نتایج اصلی)، بحث (نتایج کلیدی، محدودیت‌ها، تفسیر، تعمیم) و تأمین مالی در مقاله امتیازدهی شد. چک‌لیست استروب دارای 22 آیتم است که به هر آیتم یک امتیاز تعلق می‌گیرد. مطالعات با نمره بالاتر از 16 در طبقه مطالعات با ارزیابی کیفی خوب، مطالعات با نمره 11 تا 16 در طبقه مطالعات متوسط و مطالعات با نمره پایین‌تر از 11 در طبقه مطالعات ضعیف قرار می‌گیرند [28, 29]. نتایج ارزیابی کیفی مطالعات نشان داد سه مطالعه نمره‌ای پائین‌تر از 11 دریافت کرده و از سنتز نهایی خارج شدند. روند کامل انتخاب مطالعات مطابق دستورالعمل پریزما انجام شد که در تصویر شماره 1 نمایش داده شده است.
سالمندی جمعیت توسط سازمان ملل به عنوان یکی از بارزترین وقایع جمعیتی قرن بیستم و مهم‌ترین چالش جمعیت در قرن بیست‌ویکم توصیف شده است [1]. سالمندی جمعیت در حال حاضر به یکی از دغدغه‌های مشترک همه کشورها تبدیل شده است. سازمان ملل، کشور یا منطقه‌ای را به عنوان جامعه سالمند تعریف می‌کند که سالمندان آن بیش از 7 درصد کل جمعیت را تشکیل دهند [2]. جمعیت سالمندان جهان به سرعت در حال رشد است و در جهان در هر ماه یک میلیون نفر سالمند به سالمندان قبلی اضافه می‌شود. همراه با سیر تحول پویای تغییرات گذشته در میزان تولد و مرگ‌ومیر، کاهش در نرخ باروری و افزایش امید به زندگی انتظار می‌رود که تغییر قابل توجهی در ساختار جهانی سالمندان ایجاد شود [3]، به طوری که بر اساس پیش‌بینی‌ها و برآوردهای بخش جمعیت سازمان ملل، تعداد جمعیت سالمند بالای شصت سال جهان از تقریباً 900 میلیون نفر در سال 2015 (که 12 درصد جمعیت جهان را تشکیل می‌دهند) به بیش از 1/2 میلیارد نفر در سال 2025 و 2 میلیارد نفر در سال 2050 خواهد رسید (یعنی 22 درصد جمعیت جهان) [3, 4, 5, 6, 7, 8].
افزایش جمعیت سالمندان به طور اجتناب‌ناپذیری باعث افزایش شیوع بیماری‌های مزمن و ناتوانی‌ها می‌شود. گزارش سازمان ملل متحد در سال 1991 تأکید می‌کند که افراد سالمند باید دسترسی و بهره‌مندی مناسب به خدمات سلامت داشته باشند تا به آن‌ها در حفظ یا بازیابی سطح مطلوب بهزیستن فیزیکی (جسمی) کمک کند، یا از بروز بیماری جلوگیری کرده یا ایجاد بیماری را به تأخیر بیاندازد؛ چرا که سالمندی باعث افزایش تقاضا و هزینه‌های خدمات سلامت می‌شود [9] و سالمندان بزرگ‌ترین گروه مصرف‌کننده (استفاده‌کننده) از خدمات سلامت در اکثر کشورهای صنعتی و در حال توسعه هستند [10].
شیوع بالای بیماری‌های مزمن و عوارض ناتوان‌کننده آن در میان افراد سالمند باعث شکل‌گیری تقاضای پیچیده‌تر خدمات سلامت می‌شود [11]. تضمین دسترسی به خدمات سلامت و بهره‌مندی از آن در بین سالمندان، به دلیل افزایش تقاضای مراقبت‌های سلامت در جمعیت در حال رشد سریع سالمندان و هزینه‌های اجتماعی و اقتصادی مرتبط با آن، نگرانی قابل توجهی در سراسر جهان ایجاد کرده است [11].
بهره‌مندی از خدمات سلامت موضوع مهمی در سیاست‌گزاری‌های سلامت بوده است که به عنوان تلاقی طرف عرضه و تقاضای مراقبت‌های بهداشتی و سلامت تعریف شده است. بهره‌مندی از خدمات سلامت شامل ویزیت پزشک، اقامت در بیمارستان، استفاده از سایر کالاها و خدمات پزشکی از جمله تأمین دارو و خدمات توانبخشی است. دانش در مورد عوامل مؤثر در بهره‌مندی از خدمات سلامت به منظور مدیریت استفاده از خدمات سلامت برای سیاست‌های سلامتی و بهداشتی ضروری به نظر می‌رسد [12].
تصمیم فرد برای استفاده از خدمات سلامت نتیجه تعامل پیچیده‌ای از عوامل مرتبط با سلامت فرد و وضعیت سلامتی خود گزارش‌شده و در دسترس بودن خدمات سلامت است. در یک موقعیت ایده‌آل، این امر منحصراً به سطح سلامت فرد یا جامعه بستگی دارد. با این حال، وضعیت واقعی کاملاً متفاوت است. دلایلی که الگوهای بهره‌مندی از خدمات سلامت در افراد مختلف متفاوت است، برای چندین دهه موضوع مطالعات بی‌شمار بوده است. مدل‌های نظری مختلفی در خصوص بهره‌مندی از خدمات سلامت با استفاده از رویکردها و منظرهای متفاوت (اقتصادی، روانی ـ اجتماعی، رفتاری، اپیدمیولوژیکی و غیره)، به منظور درک و شناسایی متغیرها و عواملی که بر بهره‌مندی از خدمات سلامت تأثیر می‌گذارند و میزان تأثیر هریک از این عوامل تدوین شده است. یکی از مدل‌های شناخته‌شده برای تبیین بهره‌مندی از خدمات سلامت در مطالعات بین‌المللی مدل رفتاری بهره‌مندی از خدمات سلامت رونالد ام. اندرسون است. بر اساس مدل رفتاری بهره‌مندی از خدمات سلامت اندرسون عوامل و پیش‌بینی‌کننده‌های بهره‌مندی از خدمات سلامت، در سه دسته 1. عوامل مستعدکننده (ویژگی‌های جمعیت‌شناختی که شرایط یا آمادگی احتمال افزایش استفاده از خدمات سلامت را به وجود می‌آورند شامل سن، جنس، نژاد، تحصیلات، وضعیت تأهل، بعد خانوار، مذهب، قومیت)، 2. عوامل تواناکننده (عواملی که می‌توانند مانع یا تسهیل‌کننده بهره‌مندی از خدمات سلامت باشند شامل درآمد، بیمه، وضعیت اجتماعی ـ اقتصادی و خصوصیات نظام سلامت) و 3. عوامل مرتبط با نیاز (نیاز به خدمات سلامت به عنوان درک تغییرات ایجادشده در وضعیت سلامت فرد که شامل نیاز ادراک‌شده (احساس‌شده) برای دریافت خدمات سلامت (یعنی اینکه مردم سلامت عمومی خود، وضعیت عملکردی علائم بیماری یا ناخوشی خود را چگونه می‌بینند و تجربه می‌کنند) و نیازهای ارزیابی‌شده (یعنی ارزیابی‌های تخصصی و اندازه‌گیری‌های عینی وضعیت سلامتی بیماران) هستند) جای می‌گیرند [13, 14, 15].
با توجه به چالش‌های سالمندی جمعیت و هزینه‌های نسبتاً بالای خدمات سلامت در سالمندان، شناسایی عوامل مؤثر بر بهره‌مندی از خدمات سلامت در سالمندان و از بین بردن موانع بهره‌مندی از خدمات سلامت و ارتقای عدالت از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است [16] و از مهم‌ترین مباحث مربوط به سیاست‌گزاری سلامت سالمندان است [16، 17].
تغییرات جمعیت‌شناختی به همراه تغییر الگوی همه‌گیرشناختی بیماری‌ها در سنین سالمندی به سوی بیماری‌های مزمن و همچنین محدودیت منابع انسانی و مالی به‌خصوص در کشورهای در حال توسعه، موجب شده است عرضه امکانات و خدمات بهداشتی و درمانی به سالمندان با مشکلات جدی مواجه شود [18]. در این بین کاهش نابرابری در سلامت و دسترسی به خدمات سلامت بین گروه‌های مختلف خصوصاً در سالمندان از اهداف اصلی سیاست‌گزاران سلامت است. اما حتی در کشورهایی با نظام خدمات سلامت ملی که پوشش همگانی فراهم است، تفاوت‌ها در بهره‌مندی از خدمات وجود دارد [19]. یکی از ابعاد عدالت، به طور گسترده در ارتباط با بهره‌مندی یا استفاده از خدمات سلامت است [20]؛ چرا که دسترسی عادلانه همه افراد جامعه به خدمات سلامت باعث ارتقای سطح سلامت برای انجام فعالیت‌های مختلف و ایجاد فضای رشد و توسعه در کشور می‌شود [21, 22].
یکی از اهداف تعیین تقاضا در بخش بهداشت و درمان، تعیین عواملی است که تأثیر عمده‌ای بر مصرف خدمات سلامت دارند. مشخص شده است استفاده از خدمات سلامت در کشورهای با درآمد کم تحت تأثیر بیمه‌های درمانی [23]، داشتن بیماری مزمن، سن، جنس، وضعیت تحصیلات و سکونت در شهر [24, 25]، فاصله از مرکز ارائه خدمات مراقبت سلامت، در دسترس بودن، قیمت مناسب و کیفیت مراقبت بهداشتی است [26].
کشورهای مختلف دنیا به دنبال افزایش بهره‌مندی از خدمات سلامت و ارتقای دسترسی عادلانه به خدمات بهداشتی درمانی هستند. افزایش نیازهای مراقبت از سالمندان از نگرانی‌های سیستم‌های مراقبتی کشورهایی است که جمعیتشان در حال سالمند شدن است. شناخت عوامل تأثیرگذار بر بهره‌مندی از خدمات سلامت در سالمندان برای تصمیم‌سازی و سیاست‌گزاری بهداشتی در جهت شناسایی مشکلات احتمالی و توسعه مداخلات مناسب در بهره‌مندی بهتر و افزایش دسترسی مهم است؛ چرا که این امر از مهم‌ترین اولویت‌های ملی و سازمان‌های بین‌المللی است [27].
تحقیقات مرتبط با بهره‌مندی از خدمات سلامت، به ما اجازه می‌دهند که عوامل تسهیل‌کننده بهره‌مندی از خدمات سلامت و عوامل بازدارنده بهره‌مندی از خدمات سلامت را شناسایی کنیم. علاوه بر این، سیاست‌گزاران حوزه سلامت از طریق نتایج چنین مطالعاتی می‌توانند به طراحی و اجرای مداخلات اثربخش در زمینه افزایش دسترسی و بهره‌مندی از خدمات سلامت در گروه‌های جمعیتی کمتر بهره‌مند از جمله سالمندان بپردازند.
با توجه به اینکه بهره‌مندی از خدمات سلامت در توسعه جامعه بسیار حائز اهمیت و از مهم‌ترین مؤلفه‌های نظام سلامت است و بهره‌مندی بیشتر با سلامتی بهتر و افزایش بهزیستن و رفاه اجتماعی جوامع همراه است، برای افزایش بهره‌مندی از خدمات سلامت، سیاست‌گزاران بعد از فراهم کردن خدمات سلامت و دسترسی، نیازمند شناخت عوامل تأثیرگذار بر بهره‌مندی از خدمات سلامت هستند، تا اطمینان حاصل کنند که مردم از این خدمات استفاده می‌کنند. بنابراین از چالش‌های مهم سیاست‌گزاری، حذف موانع بهره‌مندی از خدمات سلامت است.به همین دلیل هدف از این مطالعه مرور سیستماتیک شناسایی تعیین‌کننده‌های بهره‌مندی از خدمات سلامت سرپایی در سالمندان بود.
روش مطالعه
مطالعه حاضر یک مرور سیستماتیک روی کلیه مطالعات موجود با موضوع تعیین‌کننده‌های بهره‌مندی از خدمات سلامت در سالمندان شصت سال و بالاتر در بازه زمانی سال‌های 1996 تا 2019 است. آخرین جست‌وجو در پایگاه‌های داده‌ای در یکم سپتامبر 2019 انجام شد.
استراتژی جست‌وجو
جست‌وجوی نظام‌مند برای شناسایی مقالات منتشرشده در حوزه عوامل مؤثر بر بهره‌مندی از خدمات سلامت سرپایی سالمندان در پایگاه‌های اطلاعاتی Scopus ،PubMed و Web of Science با استفاده از دستورالعمل پریزما انجام شد. کلمات کلیدی به‌کاررفته شامل Health service utili*, aging, older people, older adult, elder*, aged, factor, determinant, predictor, health care utili*, health service use, health care use بودند. جست‌وجوی کلمات کلیدی در (Medical Subject Headings (MeSH انجام شد. همچنین جست‌وجوی دستی فهرست منابع مطالعات منتشرشده نیز صورت گرفت. کلمات کلیدی و ترکیبات آن‌ها بر اساس PubMed شامل موارد زیر بود که برای دیتابیس‌های دیگر نیز معادل‌سازی شد.
(Aged [Title/Abstract] OR Elder* [Title/Abstract]OR “Older Adults” [Title/Abstract] OR “Older People” [Title/Abstract] OR Aging [Title/Abstract] OR Geriatric [Title/Abstract]) AND (“Health service utilization” [Title] OR “Health care utilization” [Title] OR “Health care utili*” [Title] OR “Health service utili*” [Title] OR “Health service use” [Title] OR “Health care use” [Title]) AND (Determinant [Title/Abstract] OR factor [Title/Abstract] OR predictor [Title/Abstract])
معیارهای ورود و خروج
مطالعات کمی، از نوع مشاهده‌ای، مقطعی، تحلیل ثانویه و طولی به زبان انگلیسی که به بررسی عوامل مرتبط با بهره‌مندی از خدمات سلامت سرپایی با جامعه هدف سالمندان ساکن منزل شصت سال و بالاتر پرداخته بودند، وارد مطالعه شدند. پیامد مورد بررسی در این مطالعه، بهره‌مندی از خدمات سلامت سرپایی از جمله هرگونه استفاده از خدمات بهداشتی درمانی دولتی، خصوصی، پزشک عمومی یا متخصص، برای رفع نیازهای سلامتی سالمندان است. برای ورود به مطالعه، مقالات باید ارتباط بین بهره‌مندی از خدمات سلامت و سایر عوامل (عوامل تعیین‌کننده) را ارزیابی کرده باشند. هیچ محدودیت جغرافیایی یا محل انتشار مطالعه لحاظ نشد. در مورد مطالعاتی که نویسنده مشترک داشتند و یافته‌ها هم‌پوشانی داشت، فقط مطالعه‌ای که بیشترین اطلاعات را به دست می‌داد وارد مطالعه شد (مثلاً با حجم نمونه بیشتر، تحلیل‌های قابل اعتمادتر).
مطالعات انجام‌شده در مورد استفاده از خدمات سلامت غیررسمی (به عنوان مثال، دوستان، خانواده، حمایت‌های مذهبی و غیره) یعنی مواردی که در خارج از بخش سلامت رسمی ارائه شده بودند، از مطالعه حذف شدند. مطالعات با جامعه سالمندان مهاجر، ساکن مراکز مراقبت از سالمندان، زندانی، بستری در بیمارستان یا مطالعاتی که به بررسی عوامل مؤثر بر بهره‌مندی خدمات سلامت در بیماری‌های خاص از جمله بیماری‌های دهان و دندان، بیماری‌های روانی و سرطان‌ها یا سالمندان دارای ناتوانی پرداخته بودند نیز از مطالعه حذف شدند. از آنجایی که افراد دارای بیماری‌های مزمن یا بیماری‌های خاص، نسبت به سایر سالمندان در جامعه به ناچار مراجعه بیشتری برای دریافت و بهره‌مندی از خدمات سلامت دارند، بنابراین ممکن است تجربیات آن‌ها از بهره‌مندی از خدمات سلامت، متفاوت از بهره‌مندی افراد عادی سالمند جامعه باشد، به همین دلیل این گروه از مطالعات از مطالعه خارج شدند. همچنین مطالعاتی که از داده‌های موجود در مراکز بهداشتی درمانی استفاده کرده بودند، پایان‌نامه‌ها، مطالعات مروری و نامه به سردبیر نیز حذف شدند.
معیارهای انتخاب
دو نفر مرورگر به طور مستقل مطالعات به‌دست‌آمده از بانک‌های اطلاعاتی را بر اساس عنوان، چکیده و متن کامل در دو مرحله بررسی کردند. پس از حذف موارد تکراری اختلاف بین دو نفر با بحث حل می‌شد و در صورت عدم توافق از نفر سوم برای داوری استفاده می‌شد. مطالعات، بعد از بررسی عنوان و چکیده بر اساس معیارهای ورود و خروج ارزیابی کیفیت می‌شدند. با جست‌وجوی بانک‌های اطلاعاتی 300 مقاله به دست آمد. علاوه بر این 3 مقاله جدید از طریق جست‌وجوی دستی در فهرست منابع مقالات به دست آمد. پس از حذف موارد تکراری 248 مقاله باقی ماند. انتخاب مطالعات در دو مرحله انجام شد؛ در مرحله اول، نویسنده اول و نویسنده دوم به طور مستقل عنوان و چکیده مقالات را بر اساس معیارهای ورود و خروج بررسی کرده و در صورت عدم توافق از نفر سوم برای داوری استفاده می‌شد. در مرحله دوم، متن کامل مقالات باقیمانده توسط دو پژوهشگر به طور مستقل برای انتخاب نهایی مطالعات واجد شرایط ارزیابی شدند و در صورت اختلاف نظر، با بحث با نویسنده سوم انتخاب نهایی صورت می‌گرفت. درنهایت 203 مقاله شرایط ورود به مطالعه را نداشته و 47 مقاله وارد فاز ارزیابی کیفی شدند.
ارزیابی کیفیت
کیفیت مطالعات انتخاب‌شده توسط دو نفر و با استفاده از چک‌لیست استروب به طور مستقل مورد قضاوت قرار گرفت و به عنوان، چکیده، مقدمه (پیشینه و ضرورت مطالعه، اهداف)، روش (طراحی مطالعه، شرکت‌کنندگان، متغیرها، منبع داده‌ها، حجم نمونه، روش‌های آماری)، یافته‌ها (خصوصیات شرکت‌کنندگان، یافته‌های توصیفی، پیامد و نتایج اصلی)، بحث (نتایج کلیدی، محدودیت‌ها، تفسیر، تعمیم) و تأمین مالی در مقاله امتیازدهی شد. چک‌لیست استروب دارای 22 آیتم است که به هر آیتم یک امتیاز تعلق می‌گیرد. مطالعات با نمره بالاتر از 16 در طبقه مطالعات با ارزیابی کیفی خوب، مطالعات با نمره 11 تا 16 در طبقه مطالعات متوسط و مطالعات با نمره پایین‌تر از 11 در طبقه مطالعات ضعیف قرار می‌گیرند [28, 29]. نتایج ارزیابی کیفی مطالعات نشان داد سه مطالعه نمره‌ای پائین‌تر از 11 دریافت کرده و از سنتز نهایی خارج شدند. روند کامل انتخاب مطالعات مطابق دستورالعمل پریزما انجام شد که در تصویر شماره 1 نمایش داده شده است.
استخراج داده
داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار اکسل دسته‌بندی شدند. برای کلیه مطالعات منتخب جزئیات زیر استخراج شد: نام نویسنده اول، سال مطالعه، تاریخ انتشار، محل (کشور) مطالعه، نوع مطالعه، حجم نمونه، شرکت‌کنندگان، منبع داده‌ها، عوامل مرتبط با بهره‌مندی از خدمات سلامت و امتیاز ارزیابی کیفی.
تحلیل داده‌ها
با توجه به هدف مرور سیستماتیک حاضر که عوامل مرتبط با بهره‌مندی از خدمات سلامت را مورد بررسی قرار داده است، متاآنالیز امکان‌پذیر نبود و سنتز روایتی مناسب‌ترین روش سنتز داده‌ها بود.
یافته‌ها
ویژگی‌های مطالعات
کل مطالعات به‌دست‌آمده با کلیدواژه‌های منتخب از پایگاه‌های اطلاعاتی 300 مقاله بود. پس از حذف موارد تکراری، غربالگری و ارزیابی کیفی در نهایت 44 مقاله وارد سنتز نهایی شدند. خلاصه‌ای از ویژگی‌های مطالعات منتخب در جدول شماره 1 قابل مشاهده است.
از نظر پراکندگی جفرافیایی، 18 مطالعه (40/9 درصد) در قاره آمریکا انجام شده است که بیشتر آن‌ها مربوط به کشور کاناداست، 13 مطالعه در آسیا (29/5 درصد)، 10 مطالعه (22/72 درصد) مربوط به اروپا، 2 مقاله مربوط به آفریقا (4/54 درصد) و یک مطالعه به طور مشترک در قاره‌های آسیا، اروپا، آمریکا و آفریقا (2/27 درصد) بوده است. در مقالات آسیایی فقط یک مطالعه مربوط به ایران بود [30]. از نظر روش مطالعه، 32 مطالعه مقطعی و 12 مطالعه از نوع مطالعات طولی وکوهورت (گذشته‌نگر و آینده‌نگر) بودند. از نظر کیفیت مطالعات، 26 مقاله دارای کیفیت خوب، 18 مقاله کیفیت متوسط و 3 مطالعه حذف‌شده نیز دارای کیفیت ضعیف ارزیابی شدند. از نظر تعداد شرکت‌کنندگان در مطالعه، کمترین تعداد مربوط به مطالعه امنته و کبده در اتپوپی با 284 نفر [3] و بیشترین حجم نمونه مربوط به مطالعه پنینگ و ژنگ در کانادا با حجم نمونه 945902 نفر [31] بود.
تعیین‌کننده‌های بهره‌مندی از خدمات سلامت سرپایی در سالمندان
مدل رفتاری بهره‌مندی از خدمات سلامت اندرسون به عنوان چارچوب نظری برای طبقه‌بندی نتایج یافته‌های این مطالعه در سه طبقه عوامل مستعدکننده، عوامل تواناکننده و عوامل مرتبط با نیاز استفاده شد.
عوامل مستعدکننده
تقریباً در تمامی مطالعات مرورشده، عوامل مستعدکننده از جمله سن (36/36 درصد از مطالعات)، جنسیت (43/18 درصد از مطالعات)، وضعیت تأهل (18/18 درصد از مطالعات) و قومیت (4/53 درصد از مطالعات) به عنوان پیش‌بینی‌کننده‌ها و عوامل مستعدکننده بهره‌مندی از خدمات سلامت سرپایی در سالمندان گزارش شدند (جدول شماره 2).
به طور کلی با افزایش سن نیاز به بهره‌مندی از خدمات سلامت بیشتر می‌شود [3، 15، 25، 33، 37، 39، 40، 43، 50، 53، 54، 56، 59]، ولی در برخی مطالعات اشاره‌شده با بیشتر شدن سن و تجاوز آن از 85سالگی بهره‌مندی از خدمات سلامت کمتر می‌شود [55، 58، 61].
جنسیت با بهره‌مندی از خدمات سلامت مرتبط بود، به طوری که زن‌ها به طور معنی‌داری بیشتر به دنبال استفاده از خدمات سلامت بودند [5، 9، 15، 17، 25، 30، 39، 43، 45، 49، 50، 52، 53، 54، 58، 59، 61، 64]، البته این رابطه در مطالعه پنینگ و ژنگ صادق نبود، به طوری که نتایج نشان داد مردان بیشتر از زنان به پزشک متخصص مراجعه می‌کنند [31]. همچنین در اکثر مطالعات متأهلین حتی هم‌باش‌ها نسبت به زنان و مردان مطلقه و مجرد و هرگز ازدواج‌نکرده بهره‌مندی بیشتری از خدمات سلامت را تجربه می‌کنند [25، 30، 43، 52، 57، 60]، اما در دو مطالعه دیگر سالمندان مجرد نسبت به سالمندان متأهل از خدمات سلامت سرپایی بیشتری استفاده کرده بودند [5، 63]. یافته‌های مطالعات مرورشده نشان دادند اقلیت‌های قومی نسبت به قومیت غالب بهره‌مندی از خدمات سلامتی کمتری دارند [63]، برای مثال، در مطالعه دونلوپ و همکاران سیاه‌پوستان کمتر از سفیدپوستان از خدمات سلامت بهره‌مند شده بودند [37].
عوامل تواناکننده
در مطالعات مرورشده، سطح تحصیلات (29/54 درصد از مطالعات)، وضعیت اشتغال (6/81 درصد از مطالعات)، سطح درآمد (38/63 درصد از مطالعات)، پوشش بیمه (15/90 درصد از مطالعات)، شبکه اجتماعی و حمایت اجتماعی (4/54 درصد از مطالعات) و محل زندگی (20/45 درصد از مطالعات) به عنوان عوامل تواناکننده، بهره‌مندی از خدمات سلامت سرپایی را در بین سالمندان تحت تأثیر قرار می‌دادند (جدول شماره 2).
هفده مطالعه به تأثیر درآمد بر بهره‌مندی از خدمات سلامت اشاره کرده بودند (جدول شماره 2)، بدین معنی که با افزایش درآمد بهره‌مندی از خدمات سلامت بیشتر می‌شود و برعکس. این رابطه بر اساس رضایت از وضعیت اقتصادی، دارایی خانوار، ثروت فرد، هزینه‌های خانوار، درآمد ماهانه و سالیانه خانوار نیز صادق و برقرار است [5، 17، 25، 30، 31، 37، 39، 43، 47، 52، 53، 58، 59، 61]. همچنین افزایش درآمد با بهره‌مندی بیشتر از خدمات سلامت بخش خصوصی در ارتباط است [32]. برخی از مطالعات نیز بین درآمد و بهره‌مندی از خدمات سلامت سرپایی ارتباط مشخصی مشاهده نکرده بودند [63]. اما به طور کلی داشتن پول کافی [3]، استانداردهای بالای زندگی [46] و حمایت مالی [62] با بهره‌مندی بیشتر مرتبط است. فقط سه مطالعه ارتباط وضعیت اشتغال و بهره‌مندی از خدمات سلامت را بررسی کرده بودند که در آن‌ها سالمندان بازنشسته و غیرشاغل نسبت به سالمندان شاغل از خدمات سلامت کمتری استفاده می‌کردند [3، 12، 64]. چندین مطالعه سطح تحصیلات بالاتر را با بهره‌مندی از خدمات مرتبط دانسته‌اند [1، 3، 25، 35، 43، 47، 52]، هرچند بعضی از مطالعات نیز نشان داده‌اند این رابطه خطی همیشه برقرار نیست و تحصیلات بالاتر با استفاده کمتر از خدمات سلامت سرپایی در سالمندان مرتبط است [5، 16، 17، 37، 58، 61]. نتایج مطالعه وبستر حاکی از آن است که داشتن دانش، اطلاعات و آگاهی از برنامه‌های درمانی از پیش‌بینی‌کننده‌های بهره‌مندی از خدمات سلامت است [48]. داشتن بیمه اعم از بیمه‌های تجاری و خصوصی و میزان پوشش هزینه‌ها توسط بیمه با بهره‌مندی بیشتر از خدمات سلامت در سالمندان مرتبط بود [25، 41، 43، 47، 59، 63، 64]. هرچه شبکه اجتماعی سالمندان بیشتر و گسترده‌تر باشد، بهره‌مندی از خدمات سلامت در آنان بیشتر است [61]. همچنین حمایت اجتماعی خانواده [46]، داشتن سرپرست یا همراه در هنگام بیماری و داشتن فرزند [46] در بهره‌مندی از خدمات سلامت مؤثر است و در مطالعات مختلف تنها زندگی کردن یکی از عوامل عدم بهره‌مندی بود [33، 49] (جدول شماره 2). مطالعات انجام‌شده حاکی از آن است که زندگی در روستا نه‌تنها با بهره‌مندی پایین از خدمات سلامت همراه نیست [5، 25، 31، 35، 43، 47، 54]، بلکه حتی در مطالعات پارک و همکاران [61] و پلتزر و همکاران [54] سالمندان ساکن در روستا نسبت به سالمندان شهری بیشتر از خدمات سلامت سرپایی استفاده کرده بودند. فقط در مطالعه آلن و همکاران روستائیان کانادایی بهره‌مندی کمتری از خدمات سلامت داشتند [39]. مدت‌زمان یا مسافت کوتاه‌تر در دسترسی به مراکز ارائه خدمات سلامت، احتمال بهره‌مندی از خدمات سلامت را در سالمندان افزایش می‌دهد [3، 11].
عوامل مرتبط با نیاز
سنتز کلی یافته‌ها نشان داد عواملی مانند خودارزیابی از وضعیت سلامت (22/72 درصد از مطالعات) و نیاز احساس‌شده (4/54 درصد از مطالعات)، شدت بیماری، تعداد بیماری‌های هم‌زمان (2/27 درصد از مطالعات)، نوع و مدت بیماری (حاد یا مزمن بودن) (40/90 درصد از مطالعات)، فعالیت فیزیکی (9/09 درصد از مطالعات) و داشتن ناتوانی یا محدودیت عملکردی (2/27 درصد از مطالعات) به عنوان عوامل مرتبط با نیاز، با بهره‌مندی از خدمات سلامت سرپایی سالمندان مرتبط هستند (جدول شماره 2).
افراد دارای بیماری‌های مزمن (گلوکوم، دیابت، سرطان، فشار خون و کلسترول بالا، سرطان، آلزایمر، بیمارهای ریوی از جمله آسم و برونشیت) [1، 5، 9، 12، 16، 17، 25، 40، 42، 43، 47، 49، 52، 53، 54، 55، 57، 59]، سلامت روانی پایین، افسردگی [38، 46، 49، 50، 57، 61]، اختلال در عملکرد شناختی [61]، ناتوانی جسمی [25] یا افراد با خودارزیابی پائین وضعیت سلامت [3، 5، 9، 12، 15، 31، 50، 52، 53، 59]، درک صحیح از وجود مشکل [46]، احساس نیاز به خدمات مراقبت سلامت [15، 58]، داشتن دو یا بیش از دو بیماری [55]، احساس درد [25، 46] و سبک زندگی نامناسب (مصرف دخانیات و الکل) [25] با دریافت خدمات سلامت سرپایی بیشتر همراه بودند (جدول شماره 2). البته اسمیت و کولندا در سال 1997 در مطالعه خود، ارتباطی بین سلامت روان و بهره‌مندی از خدمات سرپایی سلامت گزارش نکردند [34]. همچنین برخی مطالعات نشان دادند نداشتن فعالیت فیزیکی یا میزان کم فعالیت فیزیکی، احتمال بهره‌مندی از خدمات سلامت را بیشتر می‌کند [12، 51، 59]، پرکینز و کلارک در مطالعه خود گزارش کردند 120 دقیقه یا بیشتر پیاده‌روی در هفته احتمال مراجعه به اورژانس جهت دریافت خدمات سلامت سرپایی را به میزان قابل توجهی کاهش می‌دهد [36]. همچنین ناتوانی جسمی احتمال بهره‌مندی از خدمات سلامت را کاهش می‌دهد [25].
بحث
خلاصه یافته‌های اصلی
بهبود شرایط زندگی و افزایش طول عمر و امید به زندگی پدیده سالمندی را در جوامع به دنبال داشته است. این پدیده یکی از مهم‌ترین چالش‌های اقتصادی، اجتماعی و بهداشتی خصوصاً برای ارائه‌دهندگان خدمات بهداشتی و درمانی محسوب می‌شود. از آنجا که تعداد سالمندان در جوامع رو به افزایش است، تعداد بیماران با بیماری‌های مزمن در جامعه نیز در حال افزایش است [65]، درنتیجه، تقاضا برای خدمات سلامت گسترش می‌یابد و انتظار می‌رود که هزینه‌های مراقبت‌های بهداشتی نیز در آینده افزایش یابند. برای به حداقل رساندن این هزینه‌ها، باید به دنبال راه‌هایی برای اثرگذاری بر بهره‌مندی از خدمات سلامت باشیم. یکی از این راه حل‌ها، اصلاح نظام مراقبت‌های سلامت است [65]. راه حل دیگر شناسایی عوامل مؤثر (عوامل پیش‌بینی‌کننده) بر بهره‌مندی از خدمات سلامت است. در سال 1973، اندرسن و نیومن چارچوبی را برای ارزیابی بهره‌مندی از خدمات سلامت پیشنهاد دادند [66]. فرض بر این است که یک سری عوامل و شرایط، در تعیین نوع یا میزان خدمات سلامتی که شخص از آن‌ها استفاده می‌کند، نقش دارند. در واقع بهره‌مندی از خدمات سلامت بستگی به سه دسته عوامل ذیل دارد: 1. عوامل مستعدکننده (مستعد بودن فرد برای استفاده از خدمات)، 2. عوامل تواناکننده (توانایی فرد در تأمین خدمات)و 3. عوامل مرتبط با نیاز (سطح بیماری). عوامل مستعدکننده شامل ویژگی‌های جمعیت شناختی از جمله سن، جنس، وضعیت تأهل و قومیت است. حتی اگر افراد مستعد بهره‌مندی از خدمات سلامت باشند، باید برخی شرایط و امکانات برای انجام این کار در دسترس آن‌ها باشد. شرایطی که به شخص اجازه می‌دهد نیاز به بهره‌مندی از خدمات سلامت را برآورده کند، به عنوان عوامل تواناکننده تعریف شده است. عوامل تواناکننده عواملی مانند درآمد، بیمه درمانی، حمایت اجتماعی، شبکه اجتماعی و ویژگی‌های نظام مراقبت سلامت را شامل می‌شوند. با فرض وجود عوامل مستعدکننده و عوامل تواناکننده، فرد باید احساس نیاز برای دریافت خدمات سلامت را داشته باشد. الگوی بهره‌مندی از خدمات سلامت اندرسون و نیومن عمدتاً برای تبیین بهره‌مندی از خدمات سلامت توسط سالمندان استفاده شده است [65، 66].
مرور مطالعات انجام‌شده به درک ما از تعیین‌کننده‌های بهره‌مندی از خدمات سلامت سالمندان و شکاف‌های موجود کمک می‌کند. با توجه به شواهد قوی به نظر می‌رسد سن، جنس و وضعیت تأهل از عوامل مستعدکننده مؤثر بر بهره‌مندی از خدمات سلامت بوده و عوامل تواناکننده از جمله درآمد، داشتن شغل، داشتن بیمه و شبکه اجتماعی گسترده بهره‌مندی از خدمات سلامت را افزایش می‌دهند. هرچند نتایج تعیین‌کننده‌هایی از جمله تحصیلات و محل زندگی متناقض بود، اما مطالعات نشان دادند داشتن بیماری مزمن، درک و آگاهی از وضعیت سلامتی خود، داشتن فعالیت فیزیکی، مصرف دخانیات، احساس درد، ناتوانی و بیماری‌های روانی از جمله افسردگی موجب می‌شوند مراجعه برای دریافت خدمات سلامت بیشتر شود. نتایج مطالعات به طور کلی نشان داد شهری یا روستایی بودن با بهره‌مندی از خدمات سلامت ارتباط ندارد.
به طور کلی بر اساس یافته‌های این مطالعه، داشتن درآمد ماهیانه و درآمد بالاتر، وضعیت اجتماعی ـ اقتصادی بهتر، داشتن بیمه، شبکه اجتماعی گسترده‌تر و داشتن حمایت اجتماعی، سطح آگاهی و دانش سلامتی بالاتر، از عوامل تسهیل‌کننده بهره‌مندی از خدمات سلامت سرپایی در سالمندان هستند و تنها زندگی کردن، مجرد بودن، مرد بودن و سن بالای هشتاد سال، نداشتن فرزند، نداشتن همراه هنگام بیماری، مدت‌زمان و مسافت طولانی‌تر در دسترسی به مراکز ارائه خدمات سلامت، نداشتن پول کافی، داشتن ناتوانی جسمی و محدودیت حرکتی از موانع بهره‌مندی از خدمات سرپایی سلامت در سالمندان هستند.
مقایسه یافته‌ها با مطالعات قبلی
هم‌سو با مطالعات قبلی بررسی‌شده، در مطالعه ما نیز مشخص شد فاکتورهای نیاز تعیین‌کننده قوی بهره‌مندی از خدمات سلامت در سالمندان هستند [67, 68, 69]. همچنین ارتباط بین زن بودن، سالمندان 75 تا 85 سال (در مقایسه با سالمندان جوان و کهن‌سال)، سطح تحصیلات بالاتر و تأهل با بهره‌مندی از خدمات سلامت مطابق با مطالعات دیگر است [43، 69، 70].
مطالعه ما هم‌سو با مطالعه آندراده و همکاران [71] نشان داد خود ارزیابی فرد از وضعیت سلامتی بر بهره‌مندی از خدمات سلامت مؤثر است. بهره‌مندی از خدمات سلامت کمتر مردان نسبت به زنان در سالمندان هم تا حدودی می‌تواند منعکس‌کننده هنجارهای مردانه از جمله اعتماد به نقاط قوت و غرور عدم بیماری و نیاز به پزشک باشد [72]. بنابراین به چالش کشیدن این باورها و کلیشه‌های ذهنی درک‌شده توسط مداخلات مناسب از طریق رسانه‌های جمعی و اجتماعی می‌تواند این شکاف را تا حدی پر کند [73].
شواهد یافت‌شده از تأثیر عوامل اقتصادی بر بهره‌مندی از خدمات سلامت پشتیبانی می‌کنند. یافته‌ها نشان دادند درآمد بیشتر و وضعیت اقتصادی بالاتر سالمندان شانس بهره‌مندی از خدمات سلامت را در آن‌ها بیشتر می‌کند [13، 20، 22، 24، 25، 28، 30 ،33 ،35 ،36 ،37، 41، 42، 46]. هرچند یافته‌های ضدونقیضی از تأثیر تحصیلات در بهره‌مندی از خدمات سلامت به دست آمد و می‌توان نتیجه گرفت به طور کلی سطح تحصیلات می‌تواند شانس بهره‌مندی از خدمات سلامت را بیشتر کند، اما سایر مطالعات نیز نشان دادند تفاوت در میزان استفاده از خدمات سلامت عمدتاً به دلیل تحصیلات بوده است نه درآمد [74].
در مطالعه حاضر مشخص شد بیماری روانی، افسردگی، مصرف مواد و دخانیات پیش‌بینی‌کننده افزایش بهره‌مندی از خدمات سلامت بوده و ناتوانی و فعالیت فیزیکی کم از عوامل تأثیرگذار بر بهره‌مندی کمتر از خدمات سلامت هستند. به نظر می‌رسد افراد سالمند مبتلا به بیماری روانی و مصرف‌کننده دخانیات در معرض آسیب‌ها و بیماری‌های بیشتری هستند، درنتیجه به مراجعات مکرر برای دریافت خدمات مراقبتی نیاز دارند، اما سالمندان ناتوان که احتمالاً از طرف اطرافیان کمتر حمایت می‌شوند، خودشان نیز قادر به مراجعه نبوده، درنتیجه بهره‌مندی آن‌ها کمتر است. برای افزایش بهره‌مندی در این دسته افراد تشویق یا دعوت از آن‌ها راه مناسبی نیست و لازم است تسهیلات حمایتی از طریق سازمان‌های حامی از جمله خیریه‌ها و ارگان‌های حمایت از سالمندان ارائه شود. مطابق با مطالعات پیشین بیماری روانی و مصرف مواد از عوامل افزایش بهره‌مندی از خدمات سلامت هستند [75، 76]. هرچند فرضیه ایوانز ـ لاکو اظهار می‌دارد عوامل اقتصادی نقش اصلی را در جست‌وجوی خدمات مراقبتی ندارند، شواهد مطالعه ما حاکی از آن است که عوامل تواناکننده تأثیر مهمی بر استفاده از خدمات سلامت دارند. یافته‌های مطالعه ما نشان داد شبکه اجتماعی و حمایت اطرافیان در بهره‌مندی از خدمات سلامت مؤثر هستند. این یافته هم‌سو با مطالعات کنت و همکاران [76]، آلبرت و همکاران [77]، برکر [78] و لی و همکاران [79، 80] است.
ممکن است تصمیم در مورد مراجعه و بهره‌مندی از خدمات سلامت مستقل از محل سکونت باشد، اما دریافت خدمات سلامت عملاً تحت تأثیر جغرافیای محل زندگی قرار می‌گیرد. هرچند در مطالعه ما شواهدی یافت نشد که نشان دهد روستائیان میزان بهره‌مندی کمتری نسبت به شهری‌ها دارند، اما فاصله و دسترسی به مراکز مراقبت سلامتی از تعیین‌کننده‌های مهم بهره‌مندی از خدمات سلامت در سالمندان است. در مطالعات قبلی مشخص شده که روستائیان نسبت به شهری‌ها بهره‌مندی از خدمات سلامت کمتری دارند [70].
نتیجه‌گیری نهایی
این مطالعه مرور سیستماتیک نشان داد مجموعه‌ای از عوامل به طور مداوم با استفاده از خدمات سلامت سالمندان مرتبط هستند. مطالعه حاضر عوامل مؤثر بر بهره‌مندی از خدمات سلامت سالمندان را در سه دسته عوامل مستعدکننده، تواناکننده و نیاز در قالب مدل رفتاری بهره‌مندی از خدمات سلامت اندرسون در بین سالمندان شناسایی کرد. به طور کلی، شواهد نشان دادند نیاز به هدف قرار دادن سالمندان مرد، مجرد، با سنین بالای هشتاد سال و دارای بیماری مزمن برای بهره‌مندی از خدمات سلامت وجود دارد و تصمیم‌گیران باید نسبت به این قشر حساس‌تر باشند تا بار خدمات ناشی از بیماری‌های سالمندان افزایش نیابد.
به نظر می‌رسد مداخلات برای افزایش بهره‌مندی از خدمات سلامت در سالمندان، باید بر اساس سه دسته عوامل مستعدکننده، تواناکننده و مرتبط با نیاز باشند که از شواهد این مطالعه به دست آمده است. با توجه به اینکه اکثر مطالعات مرورشده به متغیر درآمد، پوشش بیمه، سن بالای هشتاد سال و داشتن بیماری‌های مزمن اشاره داشته‌اند، بنابراین این عوامل، از مهم‌ترین عوامل تأثیرگذار بر بهره‌مندی از خدمات سلامت در سالمندان هستند که در برنامه‌ریزی و مداخلات توسط سیاست‌گزاران بایستی در اولویت‌های سیاست‌گزاری سلامت سالمندان مورد توجه قرار گیرند.
نقاط ضعف و قوت
از نقاط قوت این مطالعه می‌توان به استفاده از استراتژی جست‌وجوی گسترده، بر اساس جست‌وجوی مطالعات قبلی و نظر متخصصان و پایگاه‌های اطلاعاتی متنوع اشاره کرد. همچنین تمامی مراحل کار از جمله جست‌وجو، غربالگری، ارزیابی کیفیت و استخراج داده توسط حداقل دو محقق انجام شد. این رویه از چند جهت حائز اهمیت است: 1. امکان مقایسه را بیشتر فراهم می‌کند، 2. قابلیت تعمیم را بیشتر می‌کند، 3. نتایج مطالعه امکان مداخلات را در آینده فراهم می‌کند و 4. ادبیات موجود در حوزه تعیین‌کننده‌های سلامت سالمندان را غنی‌تر می‌کند. با این حال، این مطالعه از محدودیت‌هایی برخوردار است از جمله امکان ارزیابی توان مطالعات وجود نداشت، هرچند در بعضی از مطالعات ارتباط بین عوامل و بهره‌مندی از خدمات سلامت مشخص شده، اما نمی‌توان رابطه علیتی را به دلیل توان آماری گزارش‌شده نتیجه گرفت. همچنین ممکن است تعدادی از مطالعات به دلیل عدم وجود سؤال اولیه و پاسخ آن در چکیده از مطالعه ما حذف شده باشند. به همین دلیل این مطالعه نیز مشابه دیگر مرورها مستعد سوگیری انتخاب است. به دلیل تعداد بالای مطالعات واردشده و همچنین هدف قرار نگرفتن متاآنالیز، امکان بحث در مورد عوامل مخدوشگر کنترل‌شده در مطالعات وجود ندارد.
با توجه به اینکه تعداد مطالعات فارسی که به بررسی عوامل مؤثر بر بهره‌مندی از خدمات سلامت در سالمندان پرداخته‌اند کم بود، پیشنهاد می‌شود مطالعاتی در این حوزه روی سالمندان ایرانی انجام شوند تا به بررسی عوامل مختلف و تأثیر آن‌ها بر بهره‌مندی از خدمات سلامت سالمندان بپردازند و یک مدل بومی از عوامل مؤثر بر بهره‌مندی از خدمات سلامت سالمندان ایرانی به دست آید.
همچنین از آنجا که در این مطالعه عوامل مؤثر بر بهره‌مندی از خدمات سلامت مورد بررسی قرار گرفت و به دلیل تعداد و تنوع زیاد آن‌ها امکان انجام متاآنالیز فراهم نشد، به نظر می‌رسد بهتر است مطالعات آینده فقط یک متغیر مؤثر بر بهره‌مندی از خدمات را به تنهایی بررسی کنند تا امکان متاآنالیز نیز فراهم شود.
با توجه به اینکه عوامل اجتماعی و فرهنگی از عوامل مهم و تأثیرگذار بر بهره‌مندی از خدمات سلامت در سالمندان هستند، پیشنهاد می‌شود در مطالعات آتی که روی سالمندان ایرانی انجام می‌شود به بررسی تأثیر این عوامل بر بهره‌مندی از خدمات سلامت سالمندان پرداخته شود.
بر اساس مدل اندرسون، باور و عقاید، عوامل فرهنگی، عوامل روانی ـ اجتماعی، مهاجرت و غیره بر بهره‌مندی از خدمات سلامت تأثیر دارند، ولی درنهایت، از آنجا که در مطالعات مرورشده در این مقاله، محدودیت کمبود شواهد در مورد عوامل فرهنگی و عوامل روانی ـ اجتماعی مانند اعتقاد، باور و نگرش افراد به خدمات سلامت، به عنوان عوامل مستعدکننده و حتی حمایت اجتماعی به عنوان عوامل تواناکننده و سایر متغیرها از جمله انگ و مهاجرت مشاهده شد، با توجه به اینکه این عوامل از عوامل مهم و تأثیرگذار بر بهره‌مندی از خدمات سلامت سالمندان هستند، پیشنهاد می‌شود در مطالعات آتی که در خصوص بهره‌مندی از خدمات سلامت در سالمندان انجام می‌شود، به این عوامل، توجه ویژه‌ای شود.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
مطالعه حاضر با کد اخلاق IR.USWR.REC.1397.029 در دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی تصویب شده است.
حامی مالی
این پروژه توسط معاونت امور اجتماعی و فرهنگی شهرداری شهر تهران تأمین مالی شده است (شماره: 990.473667).همچین، این مقاله برگرفته از رساله‌ی دکترای نویسنده دوم در گروه مدیریت رفاه اجتماعی، دانشکده علوم تربیتی و رفاه اجتماعی، دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی، تهران است.
مشارکت نویسندگان
تمامی نویسندگان در طراحی مطالعه، متدولوژی و نگارش همه بخش‌های مطالعه حاضر مشارکت داشته‌اند.
تعارض منافع
بنا به اظهار نویسندگان، در این مقاله هیچ‌گونه تعارض منافعی وجود ندارد.
تشکر و قدردانی
تمامی نویسندگان از راهنمایی‌ها و حمایت‌های علمی استاد حسین ملک افضلی در انجام این پژوهش کمال تشکر را داریم.
References
1.Ameh S, Gómez-Olivé FX, Kahn K, Tollman SM, Klipstein-Grobusch K. Predictors of health care use by adults 50 years and over in a rural South African setting. Global Health Action. 2014; 7(1):24771. [DOI:10.3402/gha.v7.24771] [PMID] [PMCID]
2.Fu X, Sun N, Xu F, Li J, Tang Q, & He J, et al. Influencing factors of inequity in health services utilization among the elderly in China. International Journal for Equity in Health. 2018; 17(1):1-10. [DOI:10.1186/s12939-018-0861-6] [PMID] [PMCID]
3.Amente T, Kebede B. Determinants of health service utilization among older adults in Bedele Town, Illubabor Zone, Ethiopia. Journal of Diabetes and Metabolism. 2016; 7(11):1000713. [DOI:10.4172/2155-6156.1000713]
4.Yavari K, Basakha M, Sadeghi H, Naseri AR. [Economic aspects of ageing (Persian)]. Salmand: Iranian Journal of Ageing. 2015;10(1):92-105. http://salmandj.uswr.ac.ir/article-1-702-en.html
5.Zhang J, Xu L, Li J, Sun L, Ding G, Qin W, et al. Loneliness and health service utilization among the rural elderly in Shandong, China: A cross-sectional study. International Journal of Environmental Research and Public Health. 2018; 15(7):1468. [DOI:10.3390/ijerph15071468] [PMID] [PMCID]
6.Saboor M, Akbari Kamrani AA, Abolfathi Momtaz Y, Sahaf R. Prevalence and associated factors of potentially inappropriate medications among Iranian older adults. Medicinski Glasnik. 2019; 16(1):121-7. [DOI:10.17392/989-19] [PMID]
7.Shrivastava SRBL, Shrivastava PS, Ramasamy J. Healthcare of elderly: Determinants, needs and services. International Journal of Preventive Medicine. 2013; 4(10):1224-5. [PMID] [PMCID]
8.Puska P, Kalache A. Towards policy for health and ageing [Internet]. 2002 [Updated 2002]. Available from: http://www.who.int/ageing/publications/alc_fs_ageing_policy.pdf
9.Kim D, Shin H, Kim Cy. Equitable access to health care for the elderly in South Korea: Is income-related inequality in health care utilization more pronounced? Research on Aging. 2012; 34(4):475-96. [DOI:10.1177/0164027511423538]
10.Momtaz YA, Hamid TA, Ibrahim R. Unmet needs among disabled elderly Malaysians. Social Science & Medicine. 2012; 75(5):859-63. [DOI:10.1016/j.socscimed.2012.03.047] [PMID]
11.Yam HK, Mercer SW, Wong LY, Chan WK, Yeoh EK. Public and private healthcare services utilization by non-institutional elderly in Hong Kong: is the inverse care law operating? Health Policy. 2009; 91(3):229-38. [DOI: 10.1016/j.healthpol.2008.12.012] [PMID]
12.Hajek A, Bock JO, Konig HH. Which factors affect health care use among older Germans? Results of the German ageing survey. BMC Health Services Research. 2017; 17(1):30. [DOI:10.1186/s12913-017-1982-0] [PMID] [PMCID]
13.Babitsch B, Gohl D, von Lengerke T. Re-revisiting Andersen’s behavioral model of health services use: A systematic review of studies from 1998-2011. GMS Psycho-Social-Medicine. 2012; 9:Doc11. [DOI:10.3205/psm000089] [PMID] [PMCID]
14.Yang PQ, Hwang SH. Explaining immigrant health service utilization: A theoretical framework. SAGE Open. 2016; 6(2). [DOI:10.1177/2158244016648137]
15.Fernández-Olano C, Hidalgo JD, Cerdá-Díaz R, Requena-Gallego M, Sánchez-Castaño C, Urbistondo-Cascales L, et al. Factors associated with health care utilization by the elderly in a public health care system. Health Policy. 2006; 75(2):131-9. [DOI:10.1016/j.healthpol.2005.02.005] [PMID]
16.McKeen NA, Chipperfield JG, Campbell DW. A longitudinal analysis of discrete negative emotions and health-services use in elderly individuals. Journal of Aging and Health. 2004; 16(2):204-27. [DOI:10.1177/0898264303262648] [PMID]
17.Noro AM, Häkkinen UT, Laitinen OJ. Determinants of health service use and expenditure among the elderly Finnish population. European Journal of Public Health. 1999; 9(3):174-80. [DOI:10.1093/eurpub/9.3.174]
18.Nooraiee Motlagh S, Saber Mahani A, Barooni M, Asadi Lari M, Vaez Mahdavi MR, Hadian M. [Determining factors related to health services utilization (Persian)]. Razi Journal of Medical Sciences. 2015; 21(127):61-72. http://rjms.iums.ac.ir/article-1-3475-en.html
19.Chiavegatto Filho AD, Wang YP, Malik AM, Takaoka J, Viana MC, Andrade LH. Determinants of the use of health care services: Multilevel analysis in the Metropolitan Region of Sao Paulo. Revista de Saúde Pública. 2015; 49:15. [DOI:10.1590/S0034-8910.2015049005246] [PMID] [PMCID]
20.Borhaninejad VR, Naghibzadeh Tahami A, Nabavi H, Rashedi V, Yazdi-Feyzabadi V. [The utilization of health services and its influences among elderly people in Kerman-2014 (Persian)]. Journal of North Khorasan University of Medical Sciences. 2015; 7(2):229-40. [DOI:10.29252/jnkums.7.2.229]
21.SoleimanvandiAzar N, Mohaqeqi Kamal SH, Sajjadi H, Ghaedamini Harouni GR, Karimi SE, Djalalinia S, et al. Determinants of outpatient health service utilization according to andersens behavioral model: A systematic scoping review. Iranian Journal of Medical Sciences. 2020; 45(6):405-24. [DOI: 10.30476/ijms.2020.85028.1481] [PMID] [PMCID]
22.Ghaedamini Harouni GR, Sajjadi H, Rafiey H, Mirabzadeh A, Vaez-Mahdavi MR, Mohaqeqi Kamal SH. Current status of health index in Tehran: A multidimensional approach. Medical Journal of the Islamic Republic of Iran. 2017; 31:29. [DOI:10.18869/mjiri.31.29] [PMID] [PMCID]
23.Filipski MJ, Zhang Y, Chen KZ. Making health insurance pro-poor: Evidence from a household panel in rural China. BMC Health Services Research. 2015; 15:210. [DOI:10.1186/s12913-015-0871-7] [PMID] [PMCID]
24.Gotsadze G, Murphy A, Shengelia N, Zoidze A. Healthcare utilization and expenditures for chronic and acute conditions in Georgia: Does benefit package design matter? BMC Health Services Research. 2015; 15:88. [DOI:10.1186/s12913-015-0755-x] [PMID] [PMCID]
25.Gong CH, Kendig H, He X. Factors predicting health services use among older people in China: An analysis of the China health and retirement longitudinal study 2013. BMC Health Services Research. 2016; 16:63. [DOI:10.1186/s12913-016-1307-8] [PMID] [PMCID]
26.Abera Abaerei A, Ncayiyana J, Levin J. Health-care utilization and associated factors in Gauteng province, South Africa. Global Health Action. 2017; 10(1):1305765. [DOI:10.1080/16549716.2017.1305765] [PMID] [PMCID]
27.Mohammadbeigi A, Hassanzadeh J, Eshrati B, Rezaianzadeh A. Socioeconomic inequity in health care utilization, Iran. Journal of Epidemiology and Global Health. 2013; 3(3):139-46. [DOI:10.1016/j.jegh.2013.03.006] [PMID] [PMCID]
28.Vandenbroucke JP, Von Elm E, Altman DG, Gøtzsche PC, Mulrow CD, Pocock SJ, et al. Strengthening the Reporting of Observational Studies in Epidemiology (STROBE): Explanation and elaboration. Annals of Internal Medicine. 2007; 147(8):W-163-W-94. [DOI:10.7326/0003-4819-147-8-200710160-00010] [PMID]
29.von Elm E, Altman DG, Egger M, Pocock SJ, Gøtzsche PC, Vandenbroucke JP. The Strengthening the Reporting of Observational Studies in Epidemiology (STROBE) statement: guidelines for reporting observational studies. Annals of Internal Medicine. 2007; 147(8):573-7. [DOI:10.7326/0003-4819-147-8-200710160-00010] [PMID]
30.Ghadamgahi HB, Norouzi K, Mohammadi F, Norouzi M, Jandaqhi J. [Status and determinants of health services utilization among elderly rural habitants in the Iraninan population (Persian)]. Koomesh. 2018; 20(4):779-85. http://koomeshjournal.semums.ac.ir/article-1-4184-en.html
31.Penning MJ, Zheng C. Income inequities in health care utilization among adults aged 50 and older. Canadian Journal on Aging. 2016; 35(1):55-69. [DOI:10.1017/S0714980815000562] [PMID]
32.Kassab C, Luloff AE, Kelsey TW, Smith SM. The influence of insurance status and income on health care use among the nonmetropolitan elderly. Journal of Rural Health. 1996; 12(2):89-99. [DOI:10.1111/j.1748-0361.1996.tb00780.x] [PMID]
33.Linden M, Horgas AL, Gilberg R, Steinhagen-Thiessen E. Predicting health care utilization in the very old: The role of physical health, mental health, attitudinal and social factors. Journal of Aging and Health. 1997; 9(1):3-27. [DOI:10.1177/089826439700900101] [PMID]
34.Smith SL, Colenda CC. Mental health and health care utilization in geriatric primary care patients. International Journal of Psychiatry in Medicine. 1997; 27(1):23-32. [DOI:10.2190/WU2A-RTV9-G3V4-Q5V4] [PMID]
35.Jitapunkul S, Na Songkhla M, Chayovan N, Chirawatkul A, Choprapawon C, Kachondham Y, et al. A national survey of health-service use in Thai elders. Age and Ageing. 1999; 28(1):67-71. [DOI:10.1093/ageing/28.1.67] [PMID]
36.Perkins AJ, Clark DO. Assessing the association of walking with health services use and costs among socioeconomically disadvantaged older adults. Preventive Medicine. 2001; 32(6):492-501. [DOI:10.1006/pmed.2001.0832] [PMID]
37.Dunlop DD, Manheim LM, Song J, Chang RW. Gender and ethnic/racial disparities in health care utilization among older adults. Journals of Gerontology - Series B Psychological Sciences and Social Sciences. 2002; 57(4):S221-33. [DOI:10.1093/geronb/57.4.S221] [PMID]
38.Braune BT, Berger K. The influence of depressive mood on activities of daily living and health care utilization in the elderly - The MEMO study on the KORA platform Augsburg. Gesundheitswesen. 2005; 67 Suppl 1:S176-9. [DOI:10.1055/s-2005-858236] [PMID]
39.Allan D, Cloutier-Fisher D. Health service utilization among older adults in British Columbia: Making sense of geography. Canadian Journal on Aging. 2006; 25(2):219-32. [DOI:10.1353/cja.2006.0032] [PMID]
40.Suominen-Taipale AL, Martelin T, Koskinen S, Holmen J, Johnsen R. Gender differences in health care use among the elderly population in areas of Norway and Finland. A cross-sectional analysis based on the HUNT study and the FINRISK Senior Survey. BMC Health Services Research. 2006; 6:110. [DOI:10.1186/1472-6963-6-110] [PMID] [PMCID]
41.Xu X, Patel DA, Vahratian A, Ransom SB. Insurance coverage and health care use among near-elderly women. Women’s Health Issues. 2006;16(3):139-48. [DOI:10.1016/j.whi.2006.02.005] [PMID]
42.Benjamins MR. Predictors of preventive health care use among middle-aged and older adults in Mexico: The role of religion. Journal of Cross-Cultural Gerontology. 2007; 22(2):221-34. [DOI:10.1007/s10823-007-9036-4] [PMID]
43.Wong R, Díaz JJ. Health care utilization among older Mexicans: Health and socioeconomic inequalities. Salud Pública de México. 2007;49 Suppl 4:S505-14. [DOI:10.1590/S0036-36342007001000010]
44.Maaten S, Kephart G, Kirkland S, Andreou P. Chronic disease risk factors associated with health service use in the elderly. BMC Health Services Research. 2008; 8:237. [DOI:10.1186/1472-6963-8-237] [PMID] [PMCID]
45.Vegda K, Nie JX, Wang L, Tracy CS, Moineddin R, Upshur REG. Trends in health services utilization, medication use, and health conditions among older adults: A 2-year retrospective chart review in a primary care practice. BMC Health Services Research. 2009; 9:217. [DOI:10.1186/1472-6963-9-217] [PMID] [PMCID]
46.De Córdova MIP, Mier N, Curi EJM, Gómez TG, Quirarte NHG, Barrios FF. Personal and social determinants of health services utilization by Mexican older people. International Journal of Older People Nursing. 2010; 5(3):193-201. [DOI:10.1111/j.1748-3743.2009.00193.x] [PMID]
47.McDonald JT, Conde H. Does geography matter? The health service use and unmet health care needs of older Canadians. Canadian Journal on Aging. 2010; 29(1):23-37. [DOI:10.1017/S0714980809990389] [PMID]
48.Webster NJ. Medicare knowledge and health service utilization among older adults. In: Jacobs Kronenfeld J, editor. Access to Care and Factors that Impact Access, Patients as Partners in Care and Changing Roles of Health Providers. Bingley: Emerald Group Publishing Limited; 2011. p. 273-297. [DOI:10.1108/S0275-4959(2011)0000029014]
49.Denkinger MD, Lukas A, Herbolsheimer F, Peter R, Nikolaus T. Physical activity and other health-related factors predict health care utilisation in older adults. The ActiFE Ulm study. Zeitschrift für Gerontologie und Geriatrie. 2012; 45(4):290-7. [DOI:10.1007/s00391-012-0335-1] [PMID]
50.Tian WH, Liu TC, Chen CS, Liu LF, Tien JJ. The relationship between depressive symptoms and health service utilization for elderly people in Taiwan. Health Policy. 2012; 108(2-3):256-67. [DOI:10.1016/j.healthpol.2012.10.005] [PMID]
51.Jacobs JM, Rottenberg Y, Cohen A, Stessman J. Physical activity and health service utilization among older people. Journal of the American Medical Directors Association. 2013; 14(2):125-9. [DOI:10.1016/j.jamda.2012.10.023] [PMID]
52.Manski RJ, Moeller JF, Chen H, Schimmel J, St. Clair PA, Pepper JV. Patterns of older Americans’ health care utilization over time. American Journal of Public Health. 2013; 103(7):1314-24. [DOI:10.2105/AJPH.2012.301124] [PMID] [PMCID]
53.Park JM. Health status and health services utilization in elderly Koreans. International Journal for Equity in Health. 2014; 13:73. [DOI:10.1186/s12939-014-0073-7] [PMID] [PMCID]
54.Peltzer K, Williams JS, Kowal P, Negin J, Snodgrass JJ, Yawson A, et al. Universal health coverage in emerging economies: Findings on health care utilization by older adults in China, Ghana, India, Mexico, the Russian Federation, and South Africa. Global Health Action. 2014; 7(1):25314. [DOI:10.3402/gha.v7.25314] [PMID] [PMCID]
55.Bähler C, Huber CA, Brüngger B, Reich O. Multimorbidity, health care utilization and costs in an elderly community-dwelling population: A claims data based observational study. BMC Health Services Research. 2015; 15:23. [DOI:10.1186/s12913-015-0698-2] [PMID] [PMCID]
56.Fisher KL, Harrison EL, Reeder BA, Sari N, Chad KE. Is self-reported physical activity participation associated with lower health services utilization among older adults? Cross-sectional evidence from the Canadian community health survey. Journal of Aging Research. 2015; 2015:425354. [DOI:10.1155/2015/425354] [PMID] [PMCID]
57.Gerst-Emerson K, Jayawardhana J. Loneliness as a public health issue: The impact of loneliness on health care utilization among older adults. American Journal of Public Health. 2015; 105(5):1013-9. [DOI:10.2105/AJPH.2014.302427] [PMID] [PMCID]
58.Joe W, Rudra S, Subramanian SV. Horizontal inequity in elderly health care utilization: Evidence from India. Journal of Korean Medical Science. 2015; 30(Suppl 2):S155-66. [DOI:10.3346/jkms.2015.30.S2.S155] [PMID] [PMCID]
59.Terraneo M. Inequities in health care utilization by people aged 50+: Evidence from 12 European countries. Social Science & Medicine. 2015; 126:154-63. [DOI:10.1016/j.socscimed.2014.12.028] [PMID]
60.Vozikaki M, Linardakis M, Philalithis A. Preventive health services utilization in relation to social isolation in older adults. Journal of Public Health. 2017; 25(5):545-56. [DOI:10.1007/s10389-017-0815-2]
61.Park S, Kang JY, Chadiha LA. Social network types, health, and health-care use among South Korean older adults. Research on Aging. 2018; 40(2):131-54. [DOI:10.1177/0164027516682814] [PMID]
62.Quashie NT. Gender differences in health care utilization among older adults in Barbados. In: Kronenfeld JJ, editor. Gender, Women’s Health Care Concerns and Other Social Factors in Health and Health Care. Bingley: Emerald Publishing Limited; 2018. p. 211-233. [DOI:10.1108/S0275-495920180000036012]
63.Acharya S, Ghimire S, Jeffers EM, Shrestha N. Health care utilization and health care expenditure of Nepali older adults. Frontiers in Public Health. 2019; 7:24. [DOI:10.3389/fpubh.2019.00024] [PMID] [PMCID]
64.Pham T, Nguyen NTT, ChieuTo SB, Le Pham T, Nguyen TX, Nguyen HTT, et al. Sex differences in quality of life and health services utilization among elderly people in rural Vietnam. International Journal of Environmental Research and Public Health. 2019; 16(1):69. [DOI:10.3390/ijerph16010069] [PMID] [PMCID]
65.de Boer AG, Wijker W, de Haes HC. Predictors of health care utilization in the chronically ill: A review of the literature. Health Policy. 1997; 42(2):101-15. [DOI:10.1016/S0168-8510(97)00062-6]
66.Andersen R, Newman JF. Societal and individual determinants of medical care utilization in the United States. The Milbank Memorial Fund Quarterly Health and Society. 1973; 51(1):95-124. [DOI:10.2307/3349613] [PMID]
67.Leaf PJ, Bruce ML, Tischler GL, Freeman Jr DH, Weissman MM, Myers JK. Factors affecting the utilization of specialty and general medical mental health services. Medical Care. 1988; 26(1):9-26. [DOI:10.1097/00005650-198801000-00002] [PMID]
68.Graham A, Hasking P, Brooker J, Clarke D, Meadows G. Mental health service use among those with depression: An exploration using Andersen’s behavioral model of health service use. Journal of Affective Disorders. 2017; 208:170-6. [DOI:10.1016/j.jad.2016.08.074] [PMID]
69.Roberts T, Esponda GM, Krupchanka D, Shidhaye R, Patel V, Rathod S. Factors associated with health service utilisation for common mental disorders: a systematic review. BMC Psychiatry. 2018; 18(1):262. [DOI:10.1186/s12888-018-1837-1] [PMID] [PMCID]
70.Twomey CD, Baldwin DS, Hopfe M, Cieza A. A systematic review of the predictors of health service utilisation by adults with mental disorders in the UK. BMJ Open. 2015; 5(7):e007575. [DOI:10.1136/bmjopen-2015-007575] [PMID] [PMCID]
71.Andrade LH, Alonso J, Mneimneh Z, Wells J, Al-Hamzawi A, Borges G, et al. Barriers to mental health treatment: Results from the WHO World Mental Health surveys. Psychological Medicine. 2014; 44(6):1303-17. [DOI:10.1017/S0033291713001943] [PMID] [PMCID]
72.Berger JL, Addis ME, Green JD, Mackowiak C, Goldberg V. Men’s reactions to mental health labels, forms of help-seeking, and sources of help-seeking advice. Psychology of Men & Masculinity. 2013; 14(4):433-43. [DOI:10.1037/a0030175]
73.Martínez-Hernáez A, DiGiacomo SM, Carceller-Maicas N, Correa-Urquiza M, Martorell-Poveda MA. Non-professional-help-seeking among young people with depression: A qualitative study. BMC Psychiatry. 2014; 14:124. [DOI:10.1186/1471-244X-14-124] [PMID] [PMCID]
74.Evans-Lacko S, Aguilar-Gaxiola S, Al-Hamzawi A, Alonso J, Benjet C, Bruffaerts R, et al. Socio-economic variations in the mental health treatment gap for people with anxiety, mood, and substance use disorders: Results from the WHO World Mental Health (WMH) surveys. Psychological Medicine. 2018; 48(9):1560-71. [DOI:10.1017/S0033291717003336] [PMID] [PMCID]
75.Fleury MJ, Grenier G, Bamvita JM, Caron J. Determinants and patterns of service utilization and recourse to professionals for mental health reasons. BMC Health Services Research. 2014; 14(1):161. [DOI:10.1186/1472-6963-14-161] [PMID] [PMCID]
76.Kent S, Fogarty M, Yellowlees P. A review of studies of heavy users of psychiatric services. Psychiatric Services. 1995; 46(12):1247-53. [DOI:10.1176/ps.46.12.1247] [PMID]
77.Albert M, Becker T, Mccrone P, Thornicroft G. Social networks and mental health service utilization - a literature review. International Journal of Social Psychiatry. 1998; 44(4):248-66. [DOI:10.1177/002076409804400402] [PMID]
78.Barker G. Adolescents, social support and help-seeking behaviour: An international literature review and programme consultation with recommendations for action [Internet]. 2007 [Updated 2007]. Available from: https://apps.who.int/iris/handle/10665/43778
79.Li W, Dorstyn DS, Denson LA. Psychosocial correlates of college students’ help-seeking intention: A meta-analysis. Professional Psychology: Research and Practice. 2014; 45(3):163-70. [DOI:10.1037/a0037118]
80.Li W, Dorstyn DS, Denson LA. Predictors of mental health service use by young adults: A systematic review. Psychiatric Services. 2016; 67(9):946-56. [DOI:10.1176/appi.ps.201500280] [PMID]
1.Ameh S, Gómez-Olivé FX, Kahn K, Tollman SM, Klipstein-Grobusch K. Predictors of health care use by adults 50 years and over in a rural South African setting. Global Health Action. 2014; 7(1):24771. [DOI:10.3402/gha.v7.24771] [PMID] [PMCID]
2.Fu X, Sun N, Xu F, Li J, Tang Q, & He J, et al. Influencing factors of inequity in health services utilization among the elderly in China. International Journal for Equity in Health. 2018; 17(1):1-10. [DOI:10.1186/s12939-018-0861-6] [PMID] [PMCID]
3.Amente T, Kebede B. Determinants of health service utilization among older adults in Bedele Town, Illubabor Zone, Ethiopia. Journal of Diabetes and Metabolism. 2016; 7(11):1000713. [DOI:10.4172/2155-6156.1000713]
4.Yavari K, Basakha M, Sadeghi H, Naseri AR. [Economic aspects of ageing (Persian)]. Salmand: Iranian Journal of Ageing. 2015;10(1):92-105. http://salmandj.uswr.ac.ir/article-1-702-en.html
5.Zhang J, Xu L, Li J, Sun L, Ding G, Qin W, et al. Loneliness and health service utilization among the rural elderly in Shandong, China: A cross-sectional study. International Journal of Environmental Research and Public Health. 2018; 15(7):1468. [DOI:10.3390/ijerph15071468] [PMID] [PMCID]
6.Saboor M, Akbari Kamrani AA, Abolfathi Momtaz Y, Sahaf R. Prevalence and associated factors of potentially inappropriate medications among Iranian older adults. Medicinski Glasnik. 2019; 16(1):121-7. [DOI:10.17392/989-19] [PMID]
7.Shrivastava SRBL, Shrivastava PS, Ramasamy J. Healthcare of elderly: Determinants, needs and services. International Journal of Preventive Medicine. 2013; 4(10):1224-5. [PMID] [PMCID]
8.Puska P, Kalache A. Towards policy for health and ageing [Internet]. 2002 [Updated 2002]. Available from: http://www.who.int/ageing/publications/alc_fs_ageing_policy.pdf
9.Kim D, Shin H, Kim Cy. Equitable access to health care for the elderly in South Korea: Is income-related inequality in health care utilization more pronounced? Research on Aging. 2012; 34(4):475-96. [DOI:10.1177/0164027511423538]
10.Momtaz YA, Hamid TA, Ibrahim R. Unmet needs among disabled elderly Malaysians. Social Science & Medicine. 2012; 75(5):859-63. [DOI:10.1016/j.socscimed.2012.03.047] [PMID]
11.Yam HK, Mercer SW, Wong LY, Chan WK, Yeoh EK. Public and private healthcare services utilization by non-institutional elderly in Hong Kong: is the inverse care law operating? Health Policy. 2009; 91(3):229-38. [DOI: 10.1016/j.healthpol.2008.12.012] [PMID]
12.Hajek A, Bock JO, Konig HH. Which factors affect health care use among older Germans? Results of the German ageing survey. BMC Health Services Research. 2017; 17(1):30. [DOI:10.1186/s12913-017-1982-0] [PMID] [PMCID]
13.Babitsch B, Gohl D, von Lengerke T. Re-revisiting Andersen’s behavioral model of health services use: A systematic review of studies from 1998-2011. GMS Psycho-Social-Medicine. 2012; 9:Doc11. [DOI:10.3205/psm000089] [PMID] [PMCID]
14.Yang PQ, Hwang SH. Explaining immigrant health service utilization: A theoretical framework. SAGE Open. 2016; 6(2). [DOI:10.1177/2158244016648137]
15.Fernández-Olano C, Hidalgo JD, Cerdá-Díaz R, Requena-Gallego M, Sánchez-Castaño C, Urbistondo-Cascales L, et al. Factors associated with health care utilization by the elderly in a public health care system. Health Policy. 2006; 75(2):131-9. [DOI:10.1016/j.healthpol.2005.02.005] [PMID]
16.McKeen NA, Chipperfield JG, Campbell DW. A longitudinal analysis of discrete negative emotions and health-services use in elderly individuals. Journal of Aging and Health. 2004; 16(2):204-27. [DOI:10.1177/0898264303262648] [PMID]
17.Noro AM, Häkkinen UT, Laitinen OJ. Determinants of health service use and expenditure among the elderly Finnish population. European Journal of Public Health. 1999; 9(3):174-80. [DOI:10.1093/eurpub/9.3.174]
18.Nooraiee Motlagh S, Saber Mahani A, Barooni M, Asadi Lari M, Vaez Mahdavi MR, Hadian M. [Determining factors related to health services utilization (Persian)]. Razi Journal of Medical Sciences. 2015; 21(127):61-72. http://rjms.iums.ac.ir/article-1-3475-en.html
19.Chiavegatto Filho AD, Wang YP, Malik AM, Takaoka J, Viana MC, Andrade LH. Determinants of the use of health care services: Multilevel analysis in the Metropolitan Region of Sao Paulo. Revista de Saúde Pública. 2015; 49:15. [DOI:10.1590/S0034-8910.2015049005246] [PMID] [PMCID]
20.Borhaninejad VR, Naghibzadeh Tahami A, Nabavi H, Rashedi V, Yazdi-Feyzabadi V. [The utilization of health services and its influences among elderly people in Kerman-2014 (Persian)]. Journal of North Khorasan University of Medical Sciences. 2015; 7(2):229-40. [DOI:10.29252/jnkums.7.2.229]
21.SoleimanvandiAzar N, Mohaqeqi Kamal SH, Sajjadi H, Ghaedamini Harouni GR, Karimi SE, Djalalinia S, et al. Determinants of outpatient health service utilization according to andersens behavioral model: A systematic scoping review. Iranian Journal of Medical Sciences. 2020; 45(6):405-24. [DOI: 10.30476/ijms.2020.85028.1481] [PMID] [PMCID]
22.Ghaedamini Harouni GR, Sajjadi H, Rafiey H, Mirabzadeh A, Vaez-Mahdavi MR, Mohaqeqi Kamal SH. Current status of health index in Tehran: A multidimensional approach. Medical Journal of the Islamic Republic of Iran. 2017; 31:29. [DOI:10.18869/mjiri.31.29] [PMID] [PMCID]
23.Filipski MJ, Zhang Y, Chen KZ. Making health insurance pro-poor: Evidence from a household panel in rural China. BMC Health Services Research. 2015; 15:210. [DOI:10.1186/s12913-015-0871-7] [PMID] [PMCID]
24.Gotsadze G, Murphy A, Shengelia N, Zoidze A. Healthcare utilization and expenditures for chronic and acute conditions in Georgia: Does benefit package design matter? BMC Health Services Research. 2015; 15:88. [DOI:10.1186/s12913-015-0755-x] [PMID] [PMCID]
25.Gong CH, Kendig H, He X. Factors predicting health services use among older people in China: An analysis of the China health and retirement longitudinal study 2013. BMC Health Services Research. 2016; 16:63. [DOI:10.1186/s12913-016-1307-8] [PMID] [PMCID]
26.Abera Abaerei A, Ncayiyana J, Levin J. Health-care utilization and associated factors in Gauteng province, South Africa. Global Health Action. 2017; 10(1):1305765. [DOI:10.1080/16549716.2017.1305765] [PMID] [PMCID]
27.Mohammadbeigi A, Hassanzadeh J, Eshrati B, Rezaianzadeh A. Socioeconomic inequity in health care utilization, Iran. Journal of Epidemiology and Global Health. 2013; 3(3):139-46. [DOI:10.1016/j.jegh.2013.03.006] [PMID] [PMCID]
28.Vandenbroucke JP, Von Elm E, Altman DG, Gøtzsche PC, Mulrow CD, Pocock SJ, et al. Strengthening the Reporting of Observational Studies in Epidemiology (STROBE): Explanation and elaboration. Annals of Internal Medicine. 2007; 147(8):W-163-W-94. [DOI:10.7326/0003-4819-147-8-200710160-00010] [PMID]
29.von Elm E, Altman DG, Egger M, Pocock SJ, Gøtzsche PC, Vandenbroucke JP. The Strengthening the Reporting of Observational Studies in Epidemiology (STROBE) statement: guidelines for reporting observational studies. Annals of Internal Medicine. 2007; 147(8):573-7. [DOI:10.7326/0003-4819-147-8-200710160-00010] [PMID]
30.Ghadamgahi HB, Norouzi K, Mohammadi F, Norouzi M, Jandaqhi J. [Status and determinants of health services utilization among elderly rural habitants in the Iraninan population (Persian)]. Koomesh. 2018; 20(4):779-85. http://koomeshjournal.semums.ac.ir/article-1-4184-en.html
31.Penning MJ, Zheng C. Income inequities in health care utilization among adults aged 50 and older. Canadian Journal on Aging. 2016; 35(1):55-69. [DOI:10.1017/S0714980815000562] [PMID]
32.Kassab C, Luloff AE, Kelsey TW, Smith SM. The influence of insurance status and income on health care use among the nonmetropolitan elderly. Journal of Rural Health. 1996; 12(2):89-99. [DOI:10.1111/j.1748-0361.1996.tb00780.x] [PMID]
33.Linden M, Horgas AL, Gilberg R, Steinhagen-Thiessen E. Predicting health care utilization in the very old: The role of physical health, mental health, attitudinal and social factors. Journal of Aging and Health. 1997; 9(1):3-27. [DOI:10.1177/089826439700900101] [PMID]
34.Smith SL, Colenda CC. Mental health and health care utilization in geriatric primary care patients. International Journal of Psychiatry in Medicine. 1997; 27(1):23-32. [DOI:10.2190/WU2A-RTV9-G3V4-Q5V4] [PMID]
35.Jitapunkul S, Na Songkhla M, Chayovan N, Chirawatkul A, Choprapawon C, Kachondham Y, et al. A national survey of health-service use in Thai elders. Age and Ageing. 1999; 28(1):67-71. [DOI:10.1093/ageing/28.1.67] [PMID]
36.Perkins AJ, Clark DO. Assessing the association of walking with health services use and costs among socioeconomically disadvantaged older adults. Preventive Medicine. 2001; 32(6):492-501. [DOI:10.1006/pmed.2001.0832] [PMID]
37.Dunlop DD, Manheim LM, Song J, Chang RW. Gender and ethnic/racial disparities in health care utilization among older adults. Journals of Gerontology - Series B Psychological Sciences and Social Sciences. 2002; 57(4):S221-33. [DOI:10.1093/geronb/57.4.S221] [PMID]
38.Braune BT, Berger K. The influence of depressive mood on activities of daily living and health care utilization in the elderly - The MEMO study on the KORA platform Augsburg. Gesundheitswesen. 2005; 67 Suppl 1:S176-9. [DOI:10.1055/s-2005-858236] [PMID]
39.Allan D, Cloutier-Fisher D. Health service utilization among older adults in British Columbia: Making sense of geography. Canadian Journal on Aging. 2006; 25(2):219-32. [DOI:10.1353/cja.2006.0032] [PMID]
40.Suominen-Taipale AL, Martelin T, Koskinen S, Holmen J, Johnsen R. Gender differences in health care use among the elderly population in areas of Norway and Finland. A cross-sectional analysis based on the HUNT study and the FINRISK Senior Survey. BMC Health Services Research. 2006; 6:110. [DOI:10.1186/1472-6963-6-110] [PMID] [PMCID]
41.Xu X, Patel DA, Vahratian A, Ransom SB. Insurance coverage and health care use among near-elderly women. Women’s Health Issues. 2006;16(3):139-48. [DOI:10.1016/j.whi.2006.02.005] [PMID]
42.Benjamins MR. Predictors of preventive health care use among middle-aged and older adults in Mexico: The role of religion. Journal of Cross-Cultural Gerontology. 2007; 22(2):221-34. [DOI:10.1007/s10823-007-9036-4] [PMID]
43.Wong R, Díaz JJ. Health care utilization among older Mexicans: Health and socioeconomic inequalities. Salud Pública de México. 2007;49 Suppl 4:S505-14. [DOI:10.1590/S0036-36342007001000010]
44.Maaten S, Kephart G, Kirkland S, Andreou P. Chronic disease risk factors associated with health service use in the elderly. BMC Health Services Research. 2008; 8:237. [DOI:10.1186/1472-6963-8-237] [PMID] [PMCID]
45.Vegda K, Nie JX, Wang L, Tracy CS, Moineddin R, Upshur REG. Trends in health services utilization, medication use, and health conditions among older adults: A 2-year retrospective chart review in a primary care practice. BMC Health Services Research. 2009; 9:217. [DOI:10.1186/1472-6963-9-217] [PMID] [PMCID]
46.De Córdova MIP, Mier N, Curi EJM, Gómez TG, Quirarte NHG, Barrios FF. Personal and social determinants of health services utilization by Mexican older people. International Journal of Older People Nursing. 2010; 5(3):193-201. [DOI:10.1111/j.1748-3743.2009.00193.x] [PMID]
47.McDonald JT, Conde H. Does geography matter? The health service use and unmet health care needs of older Canadians. Canadian Journal on Aging. 2010; 29(1):23-37. [DOI:10.1017/S0714980809990389] [PMID]
48.Webster NJ. Medicare knowledge and health service utilization among older adults. In: Jacobs Kronenfeld J, editor. Access to Care and Factors that Impact Access, Patients as Partners in Care and Changing Roles of Health Providers. Bingley: Emerald Group Publishing Limited; 2011. p. 273-297. [DOI:10.1108/S0275-4959(2011)0000029014]
49.Denkinger MD, Lukas A, Herbolsheimer F, Peter R, Nikolaus T. Physical activity and other health-related factors predict health care utilisation in older adults. The ActiFE Ulm study. Zeitschrift für Gerontologie und Geriatrie. 2012; 45(4):290-7. [DOI:10.1007/s00391-012-0335-1] [PMID]
50.Tian WH, Liu TC, Chen CS, Liu LF, Tien JJ. The relationship between depressive symptoms and health service utilization for elderly people in Taiwan. Health Policy. 2012; 108(2-3):256-67. [DOI:10.1016/j.healthpol.2012.10.005] [PMID]
51.Jacobs JM, Rottenberg Y, Cohen A, Stessman J. Physical activity and health service utilization among older people. Journal of the American Medical Directors Association. 2013; 14(2):125-9. [DOI:10.1016/j.jamda.2012.10.023] [PMID]
52.Manski RJ, Moeller JF, Chen H, Schimmel J, St. Clair PA, Pepper JV. Patterns of older Americans’ health care utilization over time. American Journal of Public Health. 2013; 103(7):1314-24. [DOI:10.2105/AJPH.2012.301124] [PMID] [PMCID]
53.Park JM. Health status and health services utilization in elderly Koreans. International Journal for Equity in Health. 2014; 13:73. [DOI:10.1186/s12939-014-0073-7] [PMID] [PMCID]
54.Peltzer K, Williams JS, Kowal P, Negin J, Snodgrass JJ, Yawson A, et al. Universal health coverage in emerging economies: Findings on health care utilization by older adults in China, Ghana, India, Mexico, the Russian Federation, and South Africa. Global Health Action. 2014; 7(1):25314. [DOI:10.3402/gha.v7.25314] [PMID] [PMCID]
55.Bähler C, Huber CA, Brüngger B, Reich O. Multimorbidity, health care utilization and costs in an elderly community-dwelling population: A claims data based observational study. BMC Health Services Research. 2015; 15:23. [DOI:10.1186/s12913-015-0698-2] [PMID] [PMCID]
56.Fisher KL, Harrison EL, Reeder BA, Sari N, Chad KE. Is self-reported physical activity participation associated with lower health services utilization among older adults? Cross-sectional evidence from the Canadian community health survey. Journal of Aging Research. 2015; 2015:425354. [DOI:10.1155/2015/425354] [PMID] [PMCID]
57.Gerst-Emerson K, Jayawardhana J. Loneliness as a public health issue: The impact of loneliness on health care utilization among older adults. American Journal of Public Health. 2015; 105(5):1013-9. [DOI:10.2105/AJPH.2014.302427] [PMID] [PMCID]
58.Joe W, Rudra S, Subramanian SV. Horizontal inequity in elderly health care utilization: Evidence from India. Journal of Korean Medical Science. 2015; 30(Suppl 2):S155-66. [DOI:10.3346/jkms.2015.30.S2.S155] [PMID] [PMCID]
59.Terraneo M. Inequities in health care utilization by people aged 50+: Evidence from 12 European countries. Social Science & Medicine. 2015; 126:154-63. [DOI:10.1016/j.socscimed.2014.12.028] [PMID]
60.Vozikaki M, Linardakis M, Philalithis A. Preventive health services utilization in relation to social isolation in older adults. Journal of Public Health. 2017; 25(5):545-56. [DOI:10.1007/s10389-017-0815-2]
61.Park S, Kang JY, Chadiha LA. Social network types, health, and health-care use among South Korean older adults. Research on Aging. 2018; 40(2):131-54. [DOI:10.1177/0164027516682814] [PMID]
62.Quashie NT. Gender differences in health care utilization among older adults in Barbados. In: Kronenfeld JJ, editor. Gender, Women’s Health Care Concerns and Other Social Factors in Health and Health Care. Bingley: Emerald Publishing Limited; 2018. p. 211-233. [DOI:10.1108/S0275-495920180000036012]
63.Acharya S, Ghimire S, Jeffers EM, Shrestha N. Health care utilization and health care expenditure of Nepali older adults. Frontiers in Public Health. 2019; 7:24. [DOI:10.3389/fpubh.2019.00024] [PMID] [PMCID]
64.Pham T, Nguyen NTT, ChieuTo SB, Le Pham T, Nguyen TX, Nguyen HTT, et al. Sex differences in quality of life and health services utilization among elderly people in rural Vietnam. International Journal of Environmental Research and Public Health. 2019; 16(1):69. [DOI:10.3390/ijerph16010069] [PMID] [PMCID]
65.de Boer AG, Wijker W, de Haes HC. Predictors of health care utilization in the chronically ill: A review of the literature. Health Policy. 1997; 42(2):101-15. [DOI:10.1016/S0168-8510(97)00062-6]
66.Andersen R, Newman JF. Societal and individual determinants of medical care utilization in the United States. The Milbank Memorial Fund Quarterly Health and Society. 1973; 51(1):95-124. [DOI:10.2307/3349613] [PMID]
67.Leaf PJ, Bruce ML, Tischler GL, Freeman Jr DH, Weissman MM, Myers JK. Factors affecting the utilization of specialty and general medical mental health services. Medical Care. 1988; 26(1):9-26. [DOI:10.1097/00005650-198801000-00002] [PMID]
68.Graham A, Hasking P, Brooker J, Clarke D, Meadows G. Mental health service use among those with depression: An exploration using Andersen’s behavioral model of health service use. Journal of Affective Disorders. 2017; 208:170-6. [DOI:10.1016/j.jad.2016.08.074] [PMID]
69.Roberts T, Esponda GM, Krupchanka D, Shidhaye R, Patel V, Rathod S. Factors associated with health service utilisation for common mental disorders: a systematic review. BMC Psychiatry. 2018; 18(1):262. [DOI:10.1186/s12888-018-1837-1] [PMID] [PMCID]
70.Twomey CD, Baldwin DS, Hopfe M, Cieza A. A systematic review of the predictors of health service utilisation by adults with mental disorders in the UK. BMJ Open. 2015; 5(7):e007575. [DOI:10.1136/bmjopen-2015-007575] [PMID] [PMCID]
71.Andrade LH, Alonso J, Mneimneh Z, Wells J, Al-Hamzawi A, Borges G, et al. Barriers to mental health treatment: Results from the WHO World Mental Health surveys. Psychological Medicine. 2014; 44(6):1303-17. [DOI:10.1017/S0033291713001943] [PMID] [PMCID]
72.Berger JL, Addis ME, Green JD, Mackowiak C, Goldberg V. Men’s reactions to mental health labels, forms of help-seeking, and sources of help-seeking advice. Psychology of Men & Masculinity. 2013; 14(4):433-43. [DOI:10.1037/a0030175]
73.Martínez-Hernáez A, DiGiacomo SM, Carceller-Maicas N, Correa-Urquiza M, Martorell-Poveda MA. Non-professional-help-seeking among young people with depression: A qualitative study. BMC Psychiatry. 2014; 14:124. [DOI:10.1186/1471-244X-14-124] [PMID] [PMCID]
74.Evans-Lacko S, Aguilar-Gaxiola S, Al-Hamzawi A, Alonso J, Benjet C, Bruffaerts R, et al. Socio-economic variations in the mental health treatment gap for people with anxiety, mood, and substance use disorders: Results from the WHO World Mental Health (WMH) surveys. Psychological Medicine. 2018; 48(9):1560-71. [DOI:10.1017/S0033291717003336] [PMID] [PMCID]
75.Fleury MJ, Grenier G, Bamvita JM, Caron J. Determinants and patterns of service utilization and recourse to professionals for mental health reasons. BMC Health Services Research. 2014; 14(1):161. [DOI:10.1186/1472-6963-14-161] [PMID] [PMCID]
76.Kent S, Fogarty M, Yellowlees P. A review of studies of heavy users of psychiatric services. Psychiatric Services. 1995; 46(12):1247-53. [DOI:10.1176/ps.46.12.1247] [PMID]
77.Albert M, Becker T, Mccrone P, Thornicroft G. Social networks and mental health service utilization - a literature review. International Journal of Social Psychiatry. 1998; 44(4):248-66. [DOI:10.1177/002076409804400402] [PMID]
78.Barker G. Adolescents, social support and help-seeking behaviour: An international literature review and programme consultation with recommendations for action [Internet]. 2007 [Updated 2007]. Available from: https://apps.who.int/iris/handle/10665/43778
79.Li W, Dorstyn DS, Denson LA. Psychosocial correlates of college students’ help-seeking intention: A meta-analysis. Professional Psychology: Research and Practice. 2014; 45(3):163-70. [DOI:10.1037/a0037118]
80.Li W, Dorstyn DS, Denson LA. Predictors of mental health service use by young adults: A systematic review. Psychiatric Services. 2016; 67(9):946-56. [DOI:10.1176/appi.ps.201500280] [PMID]
نوع مطالعه: پژوهشي |
موضوع مقاله:
سالمند شناسی
دریافت: 1398/11/9 | پذیرش: 1399/2/21 | انتشار: 1399/4/11
دریافت: 1398/11/9 | پذیرش: 1399/2/21 | انتشار: 1399/4/11
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
تماس با ما
تهران، اوین، بلوار دانشجو، خیابان کودکیار، دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی، مرکز تحقیقات سالمندی.
تلفن دفتر نشریه:
تلفن مستقیم:02171732827(تماس فقط روزهای شنبه، یکشنبه و سه شنبه ساعت 10 الی 12) 021221800- داخلی 2827
ایمیل: salmand2010@gmail.com
تلفن ناشر : 02145355000 - 02145355555
