مقدمه
از آنجایی که با پیشرفت بهداشت، مراقبت‌های پیشگیرانه و بهتر شدن شرایط زندگی، امید به زندگی افزایش و نرخ زاد‌وولد و مرگ‌و‌میر در هر کشورکاهش یافته است، نسبت سالمندان به هر گروه سنی دیگر، درحال رشد است [1]. جمعیت سالمندان در جهان در طول سال‌های 2015 تا 2050 از نهصد میلیون نفر به دو میلیارد نفر می‌رسد [2]. با افزایش سن به علت افت تدریجی کارکرد دستگاه‌های مختلف بدن، تغییرات زیادی در وضعیت سلامتی فرد ایجاد شده و خطر سقوط و محدودیت حرکتی و کاهش عملکرد روزانه افزایش می‌یابد [3]. همچنین به علت تغییرات نرمال مرتبط به سن در سیستم عصبی، عضلانی‌اسکلتی، قلب وعروق، شنوایی و بینایی و خطر سقوط در سالمندان افزایش می‌یابد [4]. سقوط یکی از شایع‌ترین مشکلات سالمندان است که خود زمینه بروز مشکلات متعددی برای سلامت سالمندان است. سقوط تغییری غیرعمدی و ناگهانی در وضعیت بدنی، به دلیل فرود آمدن شخص در سطح پایین‌تر بر روی یک شی‌ء یا کف زمین است [4، 5]. در ایران مطالعات فراوانی جهت بررسی شیوع سقوط انجام شده است، تقریباً یک نفر از هر سه سالمند بالای 60 سال و یک نفر از هر دو سالمند بالای 80 سال، حداقل یک بار در سال سابقه سقوط دارند [6]. در پژوهشی در شهر بجنورد شیوع سقوط 30/9 درصد بوده است [7]. طبق تحقیق طاهری 72/5 درصد از سالمندان که یک بار سقوط را تجربه کرده‌اند، ممکن است مجدداً دچار سقوط شوند و سالمندانی که سابقه سقوط نداشتند 10/4 درصد آن‌ها سقوط می‌کنند. طبق تحقیق عباسی و همکاران بیش از 70 درصد سالمندان در منزل زمین می‌خورند [8، 9].
سقوط علت اصلی مرگ‌و‌میر بر اثر جراحات ناشی از آن و سومین دلیل عمده بیماری در سالمندان 65 سال یا بیشتر می‌باشد [10] بیش از یک‌سوم سالمندان هر ساله دچار حادثه سقوط می‌شوند که 20 تا 10 درصد آن منجر به جراحات متوسط تا شدید می‌شود [11]. سقوط نتیجه تداخل پیچیده ای از عوامل زیستی، اقتصادی، محیطی و رفتاری است [4، 12]. بیشترین ریسک‌فاکتورهای مؤثر بر سقوط شامل سن بالای 65 سال، تاریخچه سقوط در یک سال اخیر، خطرات زیست‌محیطی‌، اختلالات حسی، داروهایی نظیر ضدافسردگی‌ها، آنتی هیستامین‌ها، ضداضطراب‌ها، اختلالاتی مانند قلبی‌عروقی، آب و الکترولیت، عضلانی‌اسکلتی، سیستم اعصاب، بی‌اختیاری ادرار یا شب ادراری، بیماری‌های حاد و دیلیریوم و دمانس است [13 ،4]. عوارض سقوط، جسمی و روانی‌اجتماعی است که عوارض جسمی شایع آن شامل شکستگی اندام، تخریب بافت نرم، کبودی، پارگی و هماتوم زیر سخت شامه‌ای است. پژوهش‌ها نشان می‌دهد، بیشترین علت تروما درسالمندان، سقوط (58/7 درصد) بوده است [14]. از جمله عوارض شایع روانی‌اجتماعی از دست دادن اعتمادبه‌نفس، ترس از افتادن، ناتوانی در انجام امور زندگی، کاهش تعاملات و ارتباط با افراد و اجتماع، افسردگی، طردشدگی وگوشه‌گیری سالمند، افزایش وابستگی، کاهش کیفیت زندگی و کاهش فعالیت روزمره و افزایش اضطراب است [15]. از میان عواقب روانی می‌توان به ترس از سقوط، کاهش خودباوری، اجتناب از انجام فعالیت و کاهش اعتماد‌به‌نفس اشاره کرد [10، 16]. از نظر اقتصادی سقوط با افزایش نیاز به خدمات تشخیصی، مراقبتی و درمانی و افزایش تعداد پذیرش و طول مدت اقامت بیمارستانی همراه است. سقوط و عوارض آن منجر به تحمیل هزینه به فرد و جامعه می‌شود [15].
 یکی از عوارض روان‌شناختی سقوط، ترس از سقو‌ط و به مفهوم نگرانی مدام از افتادن است که درنهایت فعالیت روزانه افراد را مختل می‌کند [17]. در افراد سالمند، ترس از سقوط منجر به کاهش اعتماد‌به‌نفس و خودکارآمدی آنان و درنتیجه کاهش فعالیت روزانه آن‌ها می‌شود. بهتر است در طراحی مداخلات برای ایجاد سبک زندگی فعال سالمندی، به موانع رسیدن به آن از جمله ترس از سقوط نیز توجه ویژه‌ای مبذول شود. همچنین اعضای خانواده و مراقبان باید در مداخلات پرستاری و آموزش بهداشت در راستای کاهش ترس از سقوط سالمندان مشارکت داشته باشند [18]. برای اولین بار در مدل مراقبت مشارکتی نظریه مشارکت در فرایند مراقبت پردازش شده است. اهداف این مدل ایجاد و برقراری یک رابطه مؤثر، متعامل و مستمر بین اعضای تیم در فرایند مراقبت و درمان؛ افزایش همکاری، انگیزه و مسئولیت‌پذیری بین افراد تیم در فرایند مراقبت و درمان؛ افزایش رضایت و کیفیت زندگی بیماران و کاهش عوارض و عوامل خطرزای بیماری است. مراقبت مشارکتی فرایندی منظم جهت برقراری ارتباط مؤثر، متعامل و پیگیر بین مددجو، عضو فعال خانواده، پزشک مرکز و پرستار، به عنوان ارائه‌دهنده خدمات بهداشتی مراقبتی، به منظورشناخت نیازها و مشکلات و حساس‌سازی مددجویان برای قبول رفتارهای مداوم بهداشتی و کمک به حفظ بهبودی و ارتقای سلامتی آن‌هاست و گام‌های آن شامل انگیزش‌، آماده‌سازی، درگیرسازی و ارزشیابی است [19]. 
به‌کارگیری مراقبت‌های مشارکتی در مطالعات مختلف به کاهش خستگی، تغییر رفتار تغذیه‌ای در بیماران با شرایط مختلف بیماری کمک کرده است [20، 21]، مطالعه‌ای در سال 2011 در سیاتل، واشنگتن، با هدف رسیدن به «نتایج کاربردی از مراقبت‌های مشارکتی چند‌موقعیتی و سالمندی موفق» که یک کارآزمایی بالینی بود توسط مایکل ون‌کورف و همکاران انجام شد. نمونه‌های این مطالعه 214 نفر بودند که 106 نفرتحت مداخله و 108 نفر مراقبت‌های معمول دریافت کردند. بیماران برای انجام مراقبت‌های بالینی فردی و خود‌مدیریتی برای رسیدن به اهداف، مشارکت فعال با پرستاران و پزشکان داشتند. پرستاران با استفاده از روش‌های انگیزشی بیماران را جهت پایبندی به مصرف داروها حمایت می‌کردند. این مطالعه نشان داد که ارائه یک مراقبت جامع و مشارکتی به سالمندان مبتلا به بیماری‌های مزمن جسمی و روانی، باعث می‌شود، سالمندی موفقیت‌آمیزی را تجربه کنند [22].
مطالعه ای تحت عنوان «بررسی تأثیر آموزش رفتارهای مراقبت از سقوط بر ترس از سقوط سالمندان» توسط مظفری، و همکاران انجام شد. نتایج نشـان داد سه ماه پس از مداخله، آمـوزش رفتارهـای مراقبـت از سـقوط باعث کاهش ترس از سقوط شده است [23]. همچنین تنسدت و همکاران به تأثیر مداخله گروهی بـر کاهش ترس از سقوط و محدودیت در سـطح‌های فعالیت بدنی مـرتبط بـا تـرس از سـقوط در سـالمندان پرداختند که نتایج نشان داد بهبودی معناداری درکاهش ترس از سقوط ایجاد شده است [24].
نتایج مطالعـــه براور و همکاران که با عنوان «کاهش ترس از سقوط در سـالمندان بـا استفاده از برنامه‌های آموزشی و فعالیت» بود، نشان داد نمره ترس از سـقوط در سالمندان قبل از آموزش در سطح متوسط بود که پس از آموزش، میانگین نمـره آن بـه طور معناداری کاهش یافت [25]. نتایج مطالعـه سالمینن و همکاران در بررسی تأثیر مداخله چندبعـدی بـر تعـداد زمـین افتـادن سـالمندان حاکی از کاهش تعداد دفعات سقوط در سالمندان بعـد از دوازده مــاه مداخلــه بــود [26]. مطالعاتی نشان داده بین ترس از سقوط و متغیرهایی مانند فعالیت فیزیکی [27]، ورزش سالمندان [28]، ورزش یوگا [29]، ورزش [30] و پیاده‌روی [31] ارتباط وجود دارد.
خانواده اولین و اساسی‌ترین نهاد اجتماعی است که فرهنگ و ساختار ویژه‌ای دارد و بنیان‌گذار سلامت اجتماعی، جسمی، فرهنگی، معنوی و روانی اعضای خود محسوب می‌شود [32].آموزش به بیمار به‌تنهایی نمی‌تواند نگرش، اعتقادات، ارزش‌ها و عملکرد مددجو را به دلیل کهولت سن، فراموشی و ناتوانی تغییر دهد تا توانایی حل مشکلات خود را داشته باشد. بنابراین مشارکت و همکاری خانواده به منظور رسیدن به این اهداف بسیار مهم و اساسی است [33]. ارتباط قوی بین خانواده و وضعیت سلامت افراد خانواده وجود دارد. به طوری که بیماران به اعضای خانواده خود وابسته و نگرش آن‌ها نیز تحت تأثیر خانواده قرار دارد. بنابراین عملکرد خانواده تأثیر زیادی بر سلامت فرد دارد و عاملی مهم در حفظ سلامت و پیشگیری از ابتلا به بیماری وحوادث است [34، 35].
روش‌ها و برنامه‌های مختلفی جهت پیشگیری و کاهش سقوط اجرا شده است، اما بر روی مشارکت دادن بیمار و خانواده بیمار (عضو فعال خانواده) در راستای اجرای مداخلات و تصمیم‌گیری‌ها و ایجاد رفتارهای پیشگیرانه از سقوط مطالعه‌ای انجام نشده است. این مطالعه با هدف بررسی تأثیر به‌کارگیری مدل مراقبت مشارکتی بر ترس از سقوط و دفعات وقوع آن در سالمندان انجام شد.

روش مطالعه
این پژوهش یک مطالعه نیمه‌تجربی است که در کمیته اخلاق دانشگاه علوم‌پزشکی اصفهان با شماره 1398/046 تأییدشد. جامعه آماری مورد‌بررسی این مطالعه سالمندان بالای 60 سال تحت پوشش مراکز جامع خدمات سلامت شهر اصفهان در سال 1398 بودند. 72 نفر از سالمندان با معیارهای داشتن سابقه سقوط، داشتن توانایی شناخت کافی، حضور مراقب یا عضوی از خانواده و عدم شرکت در مطالعات دیگر وارد مطالعه شدند و در هر مرحله از پژوهش در صورت عدم تمایل به همکاری، عدم حضور در جلسات، کاهش هوشیاری یا فوت از مطالعه خارج شدند. برای نمونه‌گیری از روش نمونه‌گیری آسان استفاده شد. جهت تعیین حجم نمونه با ضریب اطمینان 95 درصد برابر با 1/96 و ضریب توان آزمون 80 درصد برابر با 0/84 و با احتساب ریزش 10‌درصدی و دقت 0/7، 36 نفر برای هر گروه انتخاب شدند. در نمونه‌ها به بررسی تأثیرمدل مراقبت مشارکتی بر ترس از سقوط و دفعات وقوع آن پرداخته شد که مدل مراقبت مشارکتی به عنوان متغیر مستقل و به معنای اجرای یک برنامه، مشتمل بر چهار گام انگیزش، آماده‌سازی، درگیر‌سازی و ارزشیابی بود و ترس از سقوط و دفعات وقوع سقوط، به عنوان متغیرهای وابسته در نظر گرفته شد. ترس ازسقوط، نمره‌ای که سالمندان در پاسخ به پرسش‌نامه استاندارد سنجش نمره ترس از سقوط کسب کردند و سقوط به تعداد دفعات وقوع آن، در سطح پایین‌تر (روی یک شی‌ء یا کف زمین) که ممکن است منجر به اختلال عملکرد و یا تغییر در شیوه زندگی فرد شده باشد، اطلاق شد. 
جهت دست‌یابی و گردآوری اطلاعات مورد‌نظر در پژوهش حاضر 36 نفر از مرکز جامع خدمات سلامت شماره 1 شهرستان اصفهان و 36 نفر از مرکز جامع خدمات سلامت شماره 2 شهرستان اصفهان به شیوه آسان انتخاب شدند. رضایت‌نامه کتبی از سالمندان و خانواده آنان برای شرکت در پژوهش اخذ شد. در جلسه توجیهی که در مراکز برگزار شد، پژوهشگر پس از معرفی خود به سالمندان و کارکنان، هدف از انجام پژوهش و چگونگی مراحل کار را برای آنان شرح داد. پرسش‌نامه‌های مربوطه از طریق مصاحبه با سالمند و با ذکر توضیحات کامل تکمیل شد. جهت دقت و اطمینان بیشتر مشخصات جمعیت‌شناختی با سؤال از خود سالمند و بررسی سامانه سیب آن‌ها تکمیل شد و سپس برای گروه آزمایش، برنامه‌ها بر اساس گام‌ها و مراحل مدل مراقبت مشارکتی (انگیزش، آماده‌سازی، درگیرسازی و ارزشیابی) طراحی و اجرا شد. جلسه توجیهی و بررسی نیازهای آموزشی، در گام نخست (همان جلسه اول با حضور نمونه‌های موردپژوهش یعنی سالمندان و عضو فعال خانواده) برگزار شد و توضیحاتی در رابطه با اینکه چه کاری، چگونه، چرا، توسط چه کسی، کجا و در چه زمانی انجام می‌گیرد به بیماران ارائه شد. در این مرحله نیازسنجی آموزشی با بررسی و شناخت مشکلات بیماران با گرفتن شرح حال و مصاحبه انجام شد. این مرحله در یک جلسه 2‌ساعته برگزار شد و در طول هفته اول برای همه افراد گروه آزمایش اجرا شد.
مرحله انگیزش: در این مرحله نتایج بررسی‌های قبل به سالمندان توضیح داده شد. در مورد سقوط و انواع آن، ترس از سقوط و علل آن، میزان شیوع و عوارض آن با سالمندان مباحثه شد. نگرش و دید هر سالمند با دیگری متفاوت بود. درباره اینکه اگر علل زمینه‌ای و نیازها برطرف نشود چه مشکلاتی پیش خواهد آمد برایشان توضیح داده شد. در مورد شیوه آموزش، ارزش و نفع و عواقب آن توضیح داده شد تا انگیزه پیدا کنند. در همین جلسه با هماهنگی آن‌ها زمان جلسات تعیین شد. اعضای هر جلسه با توجه سنخیت، تجانس سنی و جنسی و مشکلات ویزیت شدند. 
مرحله آماده‌سازی‌: در این مرحله که جلسه دوم حضور مددجویان بود گروه‌بندی افراد گروه آزمایش به صورت چهار گروه نُه‌نفره جهت آموزش انجام شد و زمان‌بندی برنامه آموزشی به آن‌ها ارائه شد. همچنین به مددجویان درباره ماهیت ویزیت‌ها که شامل (‌جلسات آموزشی و پیگیری)، مدت‌زمان انجام هر ویزیت که حداکثر 45 تا 60 دقیقه بود و اهداف ویزیت‌ها مطالب لازم توضیح داده شد. این مرحله در یک جلسه یک‌ساعته برگزار شد و در طول هفته اول برای همه افراد گروه آزمایش اجرا شد. این مرحله که شامل جلسات سوم (‌ویزیت مشارکتی آموزشی اول)، چهارم (ویزیت مشارکتی آموزشی دوم)، پنجم (ویزیت مشارکتی آموزشی سوم)، ششم ( ویزیت مشارکتی پیگیری اول) و هفتم (ویزیت مشارکتی پیگیری دوم) حضور مددجویان بود.
ویزیت‌های مشارکتی اول تا سوم: منظور از ویزیت مشارکتی برگزاری جلسات با حضور پزشک، پرستار، سالمند و عضو فعال خانواده و مشارکت آن‌ها در تصمیم‌گیری و نحوه ارائه جلسات و محتوای آموزشی است. آموزش در این جلسات بر اساس نیازسنجی اولیه برنامه‌ریزی و اجرا شد. در این جلسات درگیرسازی بیمار از طریق بحث درباره برنامه آموزشی، عوامل و ریسک‌فاکتورهای ترس از سقوط و سقوط، عوامل محیطی و راهکارهای برطرف کردن آن‌ها، فعالیت بدنی مناسب، ایجاد یا حفظ استقلال در فعالیت روزانه زندگی و افزایش کیفیت زندگی با مشارکت بیمار، عضو فعال خانواده یا مراقب و پرستار انجام شد. به طوری که مددجو قادر به توضیح اهمیت و تهدیدات و عوارض ترس از سقوط و سقوط، آشنایی با محیط و عوامل محیطی، فعالیت بدنی مناسب و چگونگی ایجاد و حفظ استقلال در فعالیت روزانه زندگی بود. سالمندان حضور فعال در بحث‌ها داشتند و با یکدیگر در مورد تجربه‌ سقوط و علت‌های آن مباحثه می‌کردند و نظرات به اشتراک گذاشته شد. اطلاعات مورد‌نظر این جلسات از طریق بحث فردی توسط پرستار و سالمندان جمع‌آوری شد. علائم حیاتی تمام بیماران و قند خون بیماران دیابتی بررسی شد و در صورت مشکل داشتن اقدام مناسب توسط پزشک انجام شد. تمامی نمونه‌های مورد‌پژوهش توسط پزشک عمومی معاینه شدند. سابقه بیماری‌ها، چند‌دارویی و تداخلات دارویی بررسی شد و آموزش داده شد که هر دارویی در چه زمانی مصرف شود و داروهایی که منجر به وقوع سقوط می‌شود با داروی دیگر جایگزین شدند یا دُز مصرفی آن کاهش یا افزایش داده شد. همچنین آشناسازی سالمندان با سالمندی و تغییرات مرتبط با آن توسط پزشک انجام شد. تست‌های بررسی شنوایی، بینایی و تعادل رومبرگ انجام شد. شش نفر به متخصص ارتوپدی، هشت نفر به متخصص نورولوژی، یک نفر به متخصص گوش و حلق و بینی و چهار نفر به متخصص چشم ارجاع داده شدند تا مشکلات بررسی و درمان شود تا از وقوع سقوط پیشگیری شود. همچنین پس از ویزیت مشارکتی اول، با کسب اجازه و هماهنگی با نمونه‌ها اولین بازدید منزل انجام شد و پس از ارزیابی و شناسایی عوامل خطر سقوط در منزل با مشارکت نمونه‌ها، جلسات بعدی ویزیت‌های مشارکتی بر مبنای نیازهای شناسایی‌شده برگزار شد. در پایان این جلسات، مددجویان به سطح قابل قبولی از آگاهی نگرش و عملکرد برای مشارکت در فرایند مراقبت و درمان رسیده بودند. در طی این جلسات کتابچه آموزشی که با مطالعه از کتب منبع و تأیید فرد خبره تهیه شده بود به نمونه‌ها تحویل داده شد و بر اساس کتابچه، آموزش‌های تکمیلی ارائه شد.
مرحله درگیرسازی (ویزیت‌های مشارکتی پیگیری): این جلسات (دو جلسه) با هدف استمرار برنامه مراقبتی و درگیری مددجویان انجام شد. در مرحله درگیرسازی به رفع مشکلات و بازخورد رفتار به مددجویان و اطلاع از میزان مشارکت آنها پرداخته شد، همچنین از انجام آنچه در مرحله قبلی یاد گرفتند اطمینان حاصل شد.
 نتیجه مراجعه به متخصص پرسیده شد و در صورت وجود مشکل و سؤال بررسی و پاسخ داده شد. آموزش هدفمند و برنامه‌ریزی‌شده انجام نشد و بر اساس سؤالات و مشکلات جلسات برگزار شد و بیشتر سالمندان از تجارب هم استفاده کردند و به سؤالات هم پاسخ دادند. در مورد رفع خطرات محیطی بررسی‌های لازم انجام شد و به سؤالات پاسخ داده شد. این جلسات به فاصله دو هفته و در دو نوبت برای هر مددجو انجام شد.
ارزشیابی: در‌واقع برنامه نهایی این جلسات، یعنی ارزشیابی، پس از دوهفته انجام شد. میزان آموخته‌های قبلی بررسی شد و سطح نگرش سنجیده شد. همچنین دومین بازدید از منزل به منظور اطمینان از تغییرات برنامه‌ریزی‌شده، انجام شد. برای اکثر سالمندان بازدید دوم انجام شد و تغییرات محیطی و حذف ریسک‌فاکتورها به‌خوبی مشهود بود. بدین صورت که اصـلاح خطـرات محیطـی بـا تمرکز بـر اصلاحات ارزان (شامل خشک نگه داشتن کف و راهروهـا، جمـع کردن وسایل اضافه و دست‌وپاگیر از مسـیر رفت‌و‌آمدها و چید‌مان درسـت آن‌هـا، تعمیر چاله‌ها و ناهمواری‌های موردی در حیاط، نصب توالت فرنگی متحرک، تعبیه برچسب شبرنگ روی پله‌ها، گذاشتن لامپ‌های سالم با نور بیشتر در اتاق‌ها، تعویض لامپ‌های سوخته
و کم‌نور، برداشتن قالیچه‌های کوچک و اشیای دست‌و‌پا‌گیر، نصب چوب‌رختی، گذاشتن لامپ‌های کوچک و کم‌نور (شب‌خواب) جهت روشن بودن اتاق خواب در شب و تهیه دمپایی‌های مناسب و ضدلغزش برای هر سالمند با مشارکت فعال خانواده سالمند انجام شد. بر اساس توافق به‌عمل‌آمده با نمونه‌های مورد‌پژوهش، تا پایان هفته دوازدهم از طریق تماس تلفنی، به سؤالات نمونه‌ها پاسخ داده شد و مشکلات آن‌ها مورد پیگیری قرار گرفت. پس از اتمام هفته دوازدهم (‌بلافاصله پس از اتمام مداخله) از تمامی مددجویانی که در این پژوهش شرکت کردند (گروه آزمایش وکنترل)، جهت تکمیل پرسش‌نامه‌ها دعوت شدو پرسش‌نامه (شامل سؤالات دفعات وقوع سقوط طی مداخله، زمان وقوع سقوط، مکان وقوع، آیا قبل از وقوع حادثه دارو مصرف کرده‌اید؟ و نوع دارو) طی مداخله به تمام نمونه‌های گروه آزمایش و کنترل داده شد و نتایج با هم مقایسه شد و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. ارزشیابی نهایی: سه ماه بعد از اجرای برنامه مراقبتی، مجدداً پرسش‌نامه‌ها به تمام نمونه‌های گروه آزمایش و کنترل داده شد و در‌نهایت نتایج دو گروه با هم مقایسه شد و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.
برای گروه کنترل دو جلسه مباحثه در مورد آشنایی و اهمیت ترس از سقوط و سقوط برگزار شد. کتابچه آموزشی با توضیح مختصر به آن‌ها تحویل داده شد. جلسات طی دو هفته و با زمان 60 دقیقه برگزار شد.

ابزار پژوهش
جهت بررسی نمره ترس از سقوط از پرسش‌نامه استاندارد سنجش نمره ترس از سقوط که مقیاسی 16‌سؤالی است، استفاده شد. پرسش‌های یک تا ده، گویه‌های کارآمدی افتادنِ اصلی (در فعالیت‌های روزمره) است و شش گویه، شامل راه رفتن روی سطح لغزنده، به دیدن دوستان و آشنایان رفتن، دسته‌جمعی به جایی رفتن، راه رفتن روی مکان غیرهمسطح، بالا رفتن و پایین آمدن از سرازیری و بیرون رفتن برای شرکت در مراسم است. هر پرسش میزان نگرانی یا ترس از سقوط را در هنگام انجام دادن هر فعالیت در مقیاسی4‌امتیازی (هرگز نگران افتادن نیستم، کمی نگران افتادن هستم، تقریباً نگران افتادن هستم، خیلی نگران افتادن هستم) اندازه‌گیری می‌کند. کسب نمره بالاتر از این پرسش‌نامه، به معنی داشتن ترس از سقوط بیشتر است. روایی و پایایی توسط خواجوی در سال 1392محاسبه شده است. روایی سازه از تحلیل عاملی با چرخش واریماکس، پایایی زمانی با محاسبه ضریب همبستگی پیرسون 70/0 و پایایی درونی با محاسبه ضریب آلفای کرونباخ 98/0 گزارش شده است [36].
ملاحظات اخلاقی رعایت‌شده درطول مطالعه شامل شرح کامل اهداف پژوهش و روش کار به مسئولین مراکز و کلیه واحدهای پژوهش به صورت شفاهی، توضیح به خانواده نمونه‌ها در مورد اهداف پژوهش و اطمینان در مورد محرمانه بودن اطلاعات و رعایت حقوق ادبی و امانت در استفاده از کتب و منابع علمی و ترجمه مطالب بود.
برای متغیرهای جمعیت‌شناختی از آزمون تی مستقل (متغیر‌های کمی) و برای متغیرهای کیفی اسمی از آزمون مجذور کای و برای متغیرهای کیفی رتبه‌ای از آزمون من‌ویتنی استفاده شد. همچنین از آزمون تحلیل واریانس با تکرار مکنترلات و تی مستقل برای مقایسه درون‌گروهی و برون‌گروهی و از آزمون تعقیبی LSD برای نشان دادن تفاوت موجود بین گروه‌ها استفاده شد. از نسخه 25 نرم‌افزار SPSS برای تحلیل نتایج استفاد و مقدار احتمال (‌α=0/05‌) استفاده شد.

یافته‌ها
پژوهش حاضر با هدف بررسی تأثیر به‌کارگیری مدل مراقبت مشارکتی بر ترس از سقوط و دفعات وقوع آن در سالمندان اجرا شد. میانگین سنی سالمندان 7/47‌±‌71/34 بود. اکثر نمونه‌ها به بیماری مزمن ابتلا داشتند. به این صورت که فقط در گروه آزمایش 19/4 درصد و در گروه کنترل 21/9 درصد به بیماری مزمن ابتلاء نداشتند. در رابطه با مصرف دارو، اکثر سالمندان دارو مصرف می‌کردند. به طوری که در گروه آزمایش 22/6 درصد و در گروه کنترل 15/6 درصد دارو مصرف نمی‌کردند. اکثر نمونه‌ها در دو گروه زیر دیپلم بودند (گروه آزمایش 84/4 درصد). توزیع نمونه‌ها بر اساس جنس در گروه آزمایش 59/4 درصد خانم و 40/6 درصد آقا و در گروه کنترل50 درصد خانم و50 درصد آقابود. همچنین اکثر سقوط‌ها در هر دو گروه در ترکیبی از مکان‌ها رخ داده و در مکان ثابتی نبوده است. میانگین تعداد دفعات زمین خوردن طی شش ماه گذشته بین دو گروه آزمایش و کنترل بدین صورت بود: میانگین دفعات زمین خوردن در گروه آزمایش 1/59 با انحراف معیار 0/24 و در گروه کنترل 1/38 با انحراف معیار 0/28 بود. بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که گروه‌های مورد‌مطالعه از لحاظ متغیرهای زمینه‌ای در نظر گرفته‌شده همگن هستند. به عبارتی متغیرهای زمینه‌ای مذکور، به عنوان متغیرهای مخدوش‌گر عمل نمی‌کنند (جدول شماره 1).






همچنین آزمون تی مستقل نشان داد میانگین نمرات ترس از سقوط قبل از مداخله بین دو گروه اختلاف معنادار نداشت (P>0.05)، اما آزمون تی مستقل نشان داد که بلافاصله بعد از مداخله میانگین نمره ترس از سقوط در گروه آزمایش به طور معناداری کمتر از گروه کنترل بود (P<0.05) و آزمون تی مستقل نشان داد که سه ماه بعد از مداخله، میانگین نمره ترس از سقوط در گروه آزمایش به طور معناداری کمتر از گروه کنترل بود (P<0/05) (جدول شماره 2).



آزمون آنالیز واریانس با تکرار مشاهدات نشان داد که میانگین نمرات ترس از سقوط، در گروه آزمایش بین سه زمان اختلاف معنادار داشت (P<0/05). آزمون تعقیبی LSD نشان داد که در گروه آزمایش میانگین نمره ترس از سقوط بلافاصله بعد از مداخله به طور معناداری کمتر از قبل از مداخله و سه ماه بعد از مداخله کمتر از بلافاصله بعد از مداخله بود (P<0/001). آزمون آنالیز واریانس با تکرار مشاهدات نشان داد که میانگین نمرات ترس از سقوط در گروه کنترل بین سه زمان اختلاف معنادار نداشت (P>0/05) (جدول شماره 3).





آزمون کای‌اسکوئر نشان داد که فراوانی سقوط طی سه ماه بعد از مداخله در گروه کنترل اندکی بیشتر از گروه آزمایشن بود (جدول شماره 4).



بحث
این مطالعه با هدف بررسی تأثیر مدل مراقبت مشارکتی بر ترس از سقوط و دفعات وقوع آن در سالمندان انجام گرفت و بر اساس یافته‌ها، میانگین نمرات ترس از سقوط، درگروه آزمایش و کنترل قبل از مداخله تفاوت آماری معناداری نداشت و درواقع تخصیص تصادفی گروه‌ها را تأیید کرد، اما میانگین نمرات ترس از سقوط سالمندان در گروه آزمایش و کنترل بعد از مداخله تفاوت معنادار داشته است. بدین صورت که سه ماه بعد از مداخله میانگین نمره ترس از سقوط در گروه آزمایش به طور معناداری کمتر از گروه کنترل بود، یکی از مؤلفه‌های مدل مراقبت مشارکتی، کاهش عوارض و عوامل خطرزای بیماری است. در طول مداخله با تمرکز و حساس‌سازی این مورد برای سالمندان و خانواده‌های آن‌ها و آشناسازی آن‌ها با عوامل خطرزای سقوط و ترس از آن و شفاف‌سازی راهکارها در جهت کاهش عوارض و انجام تغییرات محیطی در همین راستا، سه ماه بعد از اجرای مراقبت مشارکتی، نتایج مورد‌نظر را کسب کردیم. نتایج مطالعه آزادی و همکاران [37] تأثیر برنامه پیشگیرانه بر ترس از زمین خوردن، دفعات وقوع زمین خوردن و کیفیت زندگی سالمندان را مؤثر دانسته است. نتایج تحقیق ون کورف و همکاران [22] که نشان دادند استفاده از مدل مراقبت مشارکتی موجب ارائه یک مراقبت جامع به سالمندان مبتلا به بیماری‌های مزمن جسمی و روانی می‌شود با مطالعه حاضر همسو بود. مطالعه ای تحت عنوان «بررسی تأثیر آموزش رفتارهای مراقبت از سقوط بر ترس از سقوط سالمندان» توسط مظفری همکاران انجام شده است. نتایج نشـان داد سه ماه پس از مداخله، آمـوزش رفتارهـای مراقبـت از سـقوط باعث کاهش ترس از سقوط شده است [23]. همچنین تنستت و همکاران به تأثیر مداخله گروهی بـر کاهش ترس از سقوط و محدودیت در سـطح‌های فعالیت بدنی مـرتبط بـا تـرس از سـقوط در سـالمندان پرداختند که نتایج نشان داد بهبودی معناداری در کاهش ترس از سقوط ایجاد شده است [24]. مطالعه‌ی یاردلی و همکاران به بررسی ارتباط ترس از سقوط و محدودیت حرکتی سالمندان پرداختند که نتایج بیانگر این بود که با افزایش ترس از سقوط، فعالیت‌های حرکتی سالمندان کاهش می‌یابد. بنابراین آشناسازی و مداخله در راستای ترس از سقوط ضروری است [38]. بر اساس نتایج مطالعه هاولند وهمکاران میزان ترس از زمین خوردن بر اساس تعداد و آسیب حاصل تجارب قبلی افزایش می‌یابد [39]. همچنین پرورشان و همکاران به تأثیر الگوی توانمندسازی خانواده‌محور بر تهدید درک‌شده و خودکارآمدی خانواده‌های سالمندان دیابتی در معرض خطر سقوط پرداختند. نتایج نشان داد اجرای برنامه توانمندسازی خانواده‌محور به افزایش دانش، بهبود نگرش و خودکارآمدی خانواده‌های سالمندان منجر شده و آن‌ها را در مراقبت و اتخاذ رفتارهای پیشگیرانه از سقوط و حفظ استقلال یاری کرده است [40]. پژوهش حاضر با مطالعات مذکور هم‌راستاست. بـر خلاف نتـایج مطالعـه حاضـر، مطالعـه وترل و همکـاران با هدف اینکه آیا مدل مراقبت مشارکتی در پاسخ به درمان اختلالات اضطرابی و ترس بیماران در گروه‌های مختلف سنی تأثیری دارد یا خیر؟ انجام شد. نتایج این مطالعه نشان داد مراقبت مشارکتی نتوانسته میزان اضطراب بیماران را کاهش دهد. علت تفاوت نتایج مطالعه حاضر با مطالعه مذکور تفاوت در حجم نمونه، مدت‌زمان مداخله، نحوه اجرای مراقبت مشارکتی و تفاوت‌های فرهنگی است [41].
یکی از مؤلفه‌های مراقبت مشارکتی، افزایش همکاری، انگیزه و مسئولیت‌پذیری بین افراد تیم در فرایند مراقبت و درمان است که با توجه به ماهیت این مدل و اجرای برنامه‌ها بر اساس گام‌های برنامه‌ریزی‌شده و همکاری سالمندان در ایجاد تغییرات محیطی و رفتاری، شاهد تفاوت در میزان نمره ترس از سقوط در گروه آزمایش، بین سه بازه زمانی تعیین‌شده بودیم. همچنین نتایج مطالعه برجی و متقی که به بررسی تأثیر مدل مراقبت مشارکتی بر حمایت اجتماعی و خودکارآمدی عمومی سالمندان پرداخته بودند نشان داد که پس از سه ماه از اجرای این مدل بر اساس گام‌های برنامه‌ریزی‌شده، این مدل باعث افزایش حمایت اجتماعی و خودکارآمدی عمومی سالمندان شده بود [42]. همچنین نتایج مطالعه میچ وهمکارانشـان داد اجرای گام‌های برنامه‌ریزی‌شده در مدل مراقبـت مشارکتی باعث مشارکت بیشتر پزشکان و تیم درمان در فراینـد درمـان بیمـار شـده و بهبـود کیفیـت مراقبـت و کـاهش اخـتلالات روانـی را در پـی داشته است [43]. نجفی و همکاران که به بررسی «تأثیر اجرای برنامه چندبعدی پیشگیری از سقوط بر وقوع سقوط و کیفیت زندگی سالمندان ساکن سرای سالمندان» پرداخته بودند نشان دادند که اختلاف معناداری در تعداد دفعات وقوع سقوط، کاهش دفعات و کیفیت زندگی پس از مداخله وجود داشته است [44]. طاهری و همکاران که به «تأثیر ورزش در آب بر تعادل و پیشگیری از سقوط مردان سالمند» پرداختند نشان دادند اجرای ده هفته برنامه تمرینی ورزش در آب، تعادل ایستا، تعادل پویا و قدرت عضلانی را بهبود می‌بخشد (P<0/05) و احتمال خطر سقوط در سالمندان را کاهش می‌دهد (0/01>P) [45]. نتایج مطالعه رضایی ایوریق و همکاران نشان داد که اجرای برنامه دوازده هفته تمرینات تعادلی ساده بر کنترل تعادل سالمندان شرکت‌کننده و درنتیجه کاهش خطر زمین خوردن تأثیر معنادار داشت [46]، نتایج مطالعه حاضر هم‌راستا با مطالعات مذکور است . 
براساس مؤلفه‌های مراقبت مشارکتی که مشارکت دادن مددجو و خانواده‌های آن‌ها برای تصمیم‌گیری و چگونگی اجرای مداخلات یکی از آن‌هاست در این پژوهش با برقراری یک رابطه مؤثر، متعامل و مستمر بین اعضای تیم در فرایند مراقبت و درمان، با توجه به فرهنگ و شرایط خانوادگی و فردی، هر‌کدام آموزش‌ها انجام گرفت و باعث کاهش ترس از سقوط سالمندان شد. لشکری و همکاران به بررسی تأثیر مدل مراقبت مشارکتی بر خستگی بیماران تحت همودیالیز پرداختند و نتایج مطالعه‌شان نشان داد این مدل باعث کاهش خستگی در بیماران تحت همودیالیز می‌شود. آزادی و محمدی طی مطالعه خود نشان دادند مدل مراقبت مشارکتی بر کیفیت زندگی بیماران مبتلا به آترواسکروز شریان کرونر در ابعاد فیزیکی، روانی و بُعد کلی تأثیر مثبت دارد [47]. نیری و همکاران نیز در بررسی تأثیر به‌کارگیری مدل مراقبت مشارکتی بر کیفیت خواب بیماران مبتلا به نارسایی قلبی نشان دادند اجرای مدل مشارکتی بر افزایش کیفیت خواب بیماران نارسایی قلبی مؤثر است [48]. لشکری و همکاران در مطالعه خود نشان دادند استفاده از مدل مراقبت مشارکتی بر کیفیت خواب بیماران تحت همودیالیز نگهدارنده، مؤثر بوده و باعث بهبود کیفیت خواب در این بیماران می‌شود [49]. شوکتی نیز در پژوهشی تحت عنوان «تأثیر مراقبت مشارکتی بر فعالیت‌های روزمره زندگی و خستگی بیماران مبتلا به سکته مغزی» نشان داد اجرای این برنامه که با مشارکت بیمار و خانواده انجام می‌گیرد، می‌تواند منجر به بهبود ابعاد رفتاری، عاطفی، حسی و شناختی خستگی شود [50] که این یافته‌ها تأییدکننده نتایج مطالعه حاضر و نشانگر کارآمد بودن مدل مراقبت مشارکتی در مشکلات روانی، از جمله ترس از سقوط است. بنابراین می‌توان جهت کاهش ترس از سقوط و پیشگیری از وقوع سقوط از مدل‌های مراقبتی استفاده کرد. همچنین با اجرای این مدل در گروه آزمایش شاهد تعدیل رفتارهای بهداشتی، مراقبتی، فعالیتی، حرکتی و کمک به حفظ تعادل بودیم.

نتیجه‌گیری نهایی
با توجه به نتایج، مشخص شد که اجرای مدل مراقبت مشارکتی باعث کاهش ترس از سقوط و پیشگیری از سقوط در سالمندان شد. بنابراین توصیه می‌شود از این الگوی ساده و ارزان جهت آموزش بیماران و خانواده‌های آن‌ها جهت جلوگیری از سقوط و کاهش ترس از سقوط سالمندان استفاده شود. 
از محدودیت‌های مطالعه حاضر کوتاه بودن دوره مداخله، مشکلات مالی جهت بر طرف کردن برخی از مشکلات محیطی، عدم همکاری نمونه‌ها جهت شرکت و صرف وقت برای جلسات آموزشی بود. شایسته است تحقیقی مشابه، با طول مدت پیگیری بیشتری انجام شود. همچنین مقایسه مدل مراقبت مشارکتی با سایر الگوهای آموزشی جهت پیشگیری از سقوط و ترس از سقوط انجام شود.

ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این مقاله مورد تایید کمیته اخلاق دانشگاه علوم پزشکی اصفهان قرار گرفته است (کد اخلاق: IR.MUI.RESEARCH.RES.1398.046). اصول اخلاقی تماماً در این مقاله رعایت شده است. شرکت کنندگان اجازه داشتند هر زمان که مایل بودند از پژوهش خارج شوند. همچنین همه شرکت کنندگان در جریان روند پژوهش بودند. اطلاعات آن ها محرمانه نگه داشته شد.

حامی مالی
این مقاله حاصل پایان‌نامه کارشناسی نویسنده اول در گروه پرستاری بهداشت جامعه و پرستاری سالمندی، دانشکده پرستاری و مامایی، دانشگاه علوم‌پزشکی اصفهان بوده است. 


مشارکت نویسندگان
مفهوم سازی، روش‌شناسی، نرم افزار، اعتبارسنجی، تحلیل داده‌ها، تحقیق، منابع، گردآوری داده‌ها، نگارش-تهیه پیش‌نویس اصلی: الهام سادات میرلوحی؛ نوشتن - بررسی و ویرایش، مفهوم‌پردازی، و نظارت: همه نویسندگان؛ مدیریت پروژه، تامین مالی: الهام سادات میرلوحی و ماهرخ کشوری.

تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان این مقاله تعارض منافع ندارد.

تشکر و قدردانی
پژوهشگر مراتب سپاس خود را از مراکز جامع خدمات سلامت شهر اصفهان و سالمندان شرکت‌کننده که نهایت همکاری با پژوهشگر را داشتند و پزشک عمومی شرکت‌کننده در این مطالعه را اعلام می‌کند.
 

1. World Health Organization. WHO global report on falls prevention in older age [Internet]. 2008 [Updated 2008]. Available from: https://apps.who.int/iris/handle/10665/43811
2. World Health Organization. World report on ageing and health [Internet]. 2015 [Updated 2015]. Available from: http://apps.who.int/iris/handle/10665/186463
3. Williams PA. Basic geriatric nursing. 6th ed. St. Louis: Elsevier Health Sciences; 2016. https://books.google.se/books?id=YAzhCgAAQBAJ&dq
4. Meiner SE, Meiner S. Gerontologic nursing. Amsterdam: Elsevier; 2015. https://books.google.com/books/about/Gerontologic_Nursing.html?id=2TDdoAEACAAJ
5. Ungar A, Rafanelli M, Iacomelli I, Brunetti MA, Ceccofiglio A, Tesi F, et al. Fall prevention in the elderly. Clinical Cases in Mineral and Bone Metabolism. 2013; 10(2):91-5. [PMID] [PMCID]
6. Najafi Ghezeljeh T, Parsa Yekta Z, Mehran A, Jafari Oori M. [Effect of a multidimensional fall prevention program on incidence of falling and quality of life among elderly (Persian)]. Hayat Journal. 2014; 20(2):14-24. http://hayat.tums.ac.ir/article-1-787-en.html
7. Nabavi SH, Hatami ST, Norouzi F, Gerivani Z, Hatami SE, Monadi Ziarat H, et al. [Prevalence of fall and its related factors among older people in Bojnurd in 2015 (Persian)]. Salmand: Iranian Journal of Ageing . 2016; 11(3):466-73. [DOI:10.21859/sija-1103466]
8. Taheri Tanjani P, Ainy E, Akbarpuor S, Soori H. [Study of characteristics of falls among Iranian elders (Persian)]. IIrtiqā-yi Īminī va Pīshgīrī az Masdūmiyat/ha. 2015; 2(4):313-20. [DOI:10.22037/meipm.v2i4.8398]
9. Abbasi M, Daniali SSM, Hazrati M. [Lifestyle of fallen elderly patients referred to Isfahan hospitals (Persian)]. Iran Journal of Nursing. 2017; 30(107):20-31. [DOI:10.29252/ijn.30.107.20]
10. Scheffer AC, Schuurmans MJ, van Dijk N, van der Hooft T, de Rooji SE. Fear of falling: Measurement strategy, prevalence, risk factors and consequences among older persons. Age and Aging. 2008; 37(1):19-24. [DOI:10.1093/ageing/afm169]
11. Jafarian Amiri SR, Zabihi A, Aziznejad Roshan P, Hosseini SR, Bijani A. [Fall at home and its related factors among the elderly in Babol city Iran (Persian)]. Journal of Babol University of Medical Sciences. 2013; 15(5):95-101. http://jbums.org/article-1-4527-en.html
12. Orces CH. Prevalence and determinants of fall-related injuries among older adults in Ecuador. Current Gerontology and Geriatrics Research. 2014; 2014:863473. [DOI:10.1155/2014/863473]
13. Buttaro TM, Aznavorian S, Dick K. Clinical management of patients in subacute and long-term care settings. Amsterdam: Elsevier Health Sciences; 2006. https://books.google.com/books?hl
14. Jalalvandi F, Esmaeilivand M, Safari Faramani R. [Assessing frequency of trauma among elderly attending to Taleghani Hospital in Kermanshah during the first six months of 2008 (Persian)]. Journal of Geriatric Nursing. 2015; 1(3):47-54. http://jgn.medilam.ac.ir/article-1-101-en.html
15. Tabloski PA. Gerontological nursing. London: Pearson Education; 2013. https://books.google.com/books?id=hd0vAAAAQBAJ&dq
16. Legters K. Fear of falling. Physical Therapy. 2002; 82(3):264-72. [DOI:10.1093/ptj/82.3.264]
17. Tinetti ME, Richman D, Powell L. Falls efficacy as a measure of fear of falling. Journal of Gerontology. 1990; 45(6):239-43. [DOI:10.1093/geronj/45.6.p239]
18. Miller CA, Hunter S. Miller's nursing for wellness in older adults. Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins; 2012.
19. Azadi F, Mohammadi E. [Effects of partnership care model on quality of life (Persian)]. Iranian Journal of Nursing Research. 2006; 1(2):23-9. http://ijnr.ir/article-1-28-fa.html
20. Rezapour P, Shahriari M, Moieni M, Sanei H. Investigating the effect of collaborative care on depression, anxiety, and stress of patients after coronary angioplasty. Medical - Surgical Nursing Journal. 2016; 5 (2):e68014. https://sites.kowsarpub.com/msnj/articles/68014.html
21. Mamene M, Lakdizaji S, Rahmani A, Behshid M. [The effect of education based on the collaborative care model on the nutritional behaviors of family members of patients with type II diabetes (Persian)]. Medical - Surgical Nursing Journal. 2014; 3(2):e87910. https://sites.kowsarpub.com/msnj/articles/87910.html
22. Von Korff M, Katon WJ, Lin EH, Ciechanowski P, Peterson D, Ludman EJ, et al. Functional outcomes of multi-condition collaborative care and successful ageing: Results of randomised trial. BMJ. 2011; 343:d6612. [DOI:10.1136/bmj.d6612]
23. Mozaffari N, Mohammadi MA, Samadzadeh S. [Effect of fall care behaviors training on fear of falling among the elderly people referred to health centers: A double-blind randomized clinical trial (Persian)]. Hayat Journal. 2018; 24(3):220-32. http://hayat.tums.ac.ir/article-1-2496-en.html
24. Tennstedt Sh, Howland J, Lachman M, Peterson E, Kasten L, Jette A. A randomized, controlled trial of a group intervention to reduce fear of falling and associated activity restriction in older adults. The Journals of Gerontology: Series B. 1998; 53B(6):384-92. [DOI:10.1093/geronb/53b.6.p384]
25. Brouwer BJ, Walker C, Rydahl SJ, Culham EG. Reducing fear of falling in seniors through education and activity programs: A randomized trial. Journal of the American Geriatrics Society. 2003; 51(6):829-34. [DOI:10.1046/j.1365-2389.2003.51265.x]
26. Salminen MJ, Vahlberg TJ, Salonoja MT, Aarnio PTT, Kivelä SL. Effect of a risk-based multifactorial fall prevention program on the incidence of falls. Journal of the American Geriatrics Society. 2009; 57(4):612-9. [DOI:10.1111/j.1532-5415.2009.02176.x]
27. Hornyak V, Brach JS, Wert DM, Hile E, Studenski S, Van Swearingen JM. What is the relation between fear of falling and physical activity in older adults? Archives of Physical Medicine and Rehabilitation. 2013; 94(12):2529-34. [DOI:10.1016/j.apmr.2013.06.013]
28. Lim JY, Jang SN, Park WB, Oh MK, Kang EK, Paik NJ. Association between exercise and fear of falling in community-dwelling elderly Koreans: Results of a cross-sectional public opinion survey. Archives of Physical Medicine and Rehabilitation. 2011; 92(6):954-9. [DOI:10.1016/j.apmr.2010.12.041]
29. Schmid AA, van Puymbroeck M, Koceja DM. Effect of a 12-week yoga intervention on fear of falling and balance in older adults: A pilot study. Archives of Physical Medicine and Rehabilitation. 2010; 91(4):576-83. [DOI:10.1016/j.apmr.2009.12.018]
30. Gawler S, Skelton DA, Dinan-Young S, Masud T, Morris RW, Griffin M, et al. Reducing falls among older people in general practice: The ProAct65+ exercise intervention trial. Archives of Gerontology and Geriatrics. 2016; 67:46-54. [DOI:10.1016/j.archger.2016.06.019]
31. Avineri E, Shinar D, Susilo YO. Pedestrians’ behaviour in cross walks: The effects of fear of falling and age. Accident Analysis & Prevention. 2012; 44(1):30-4. [DOI:10.1016/j.aap.2010.11.028]
32. Ghotbi N, Seyed Bagher Maddah S, Dalvandi A, Arsalani N, Farzi M. [The effect of education of self care behaviors based on family-centered empowerment model in type II diabetes (Persian)].Advances in Nursing & Midwifery. 2014; 23(83):35-42. https://journals.sbmu.ac.ir/en-jnm/article/view/7027
33. Ellis SE, Speroff T, Dittus RS, Brown A, Pichert JW, Elasy TA. Diabetes patient education: A meta-analysis and meta-regression. Patient Education and Counseling. 2004; 52(1):97-105. [DOI:10.1016/S0738-3991(03)00016-8]
34. Rabie Siahkali S, Pourmemari MH, Khaleghdoost Mohammadi T, Askandari F, Avazeh A. [Study on effective factors on patients’ family members anxiety in intensive care units (Persian)]. Journal of Advances in Medical and Biomedical Research. 2010; 18(70):91-101. http://zums.ac.ir/journal/article-1-1088-en.html
35. Sanaie N, Nejati S, Zolfaghari M, Alhani F, KazemNejad A. [The effect of family-centered empowerment in self efficacy and self esteem in patients undergoing coronary bypass graft surgery (Persian)]. Journal of Research Development in Nursing & Midwifery. 2013; 10(2):44-53. http://nmj.goums.ac.ir/article-1-455-en.pdf
36. Khajavi D. [Validation and reliability of Persian version of Fall Efficacy Scale-International (FES-I) in community-dwelling older adults (Persian)]. Salmand: Iranian Journal of Ageing. 2013; 8(2):39-47. http://salmandj.uswr.ac.ir/article-1-602-en.html
37. Azadi A, Bastami M, Mmalek M, Nikbakht Nasr Abadi AR, Bastami AR, Pashaii Sabet F. [Effect of fall-preventive program on fear of falling, falling frequency, and quality of life in the elderly living in nursing homes (Persian)]. Iranian Journal of Nursing Research. 2017; 12(4):68-75. [DOI:10.21859/ijnr-12049]
38. Yardley L, Smith H. A prospective study of the relationship between feared consequences of falling and avoidance of activity in community-living older people. The Gerontologist. 2002; 42(1):17-23. [DOI:10.1093/geront/42.1.17]
39. Howland J, Peterson EW, Levin WC, Fried L, Pordon D, Bak Sh. Fear of falling among the community-dwelling elderly. Journal of Aging and Health. 1993; 5(2):229-43. [DOI:10.1177/089826439300500205]
40. Parvareshan S, Shamsalinia A, Jahanshahi M, Hajiahmadi M. [Impact of family-based empowering model on the perceived threat and self-efficacy of families of diabetic elderly at risk of falling (Persian)]. Journal of Clinical Nursing and Midwifery. 2018; 7(2):96-107. http://jcnm.skums.ac.ir/article-1-775-en.html
41. Wetherell JL, Petkus AJ, Thorp SR, Stein MB, Chavira DA, Campbell-Sills L, et al. Age differences in treatment response to a collaborative care intervention for anxiety disorders. The British Journal of Psychiatry. 2013; 203(1):65-72. [DOI:10.1192/bjp.bp.112.118547]
42. Borji M, Motaghi M. [The effect of collaborative care model on social support and general self-efficacy of the elderly (Persian)]. Iranian Journal of Psychiatric Nursing. 2017; 5(1):22-9. [DOI:10.21859/ijpn-05014]
43. Beach SR, Walker J, Celano CM, Mastromauro CA, Sharpe M, Huffman JC. Implementing collaborative care programs for psychiatric disorders in medical settings: A practical guide. General Hospital Psychiatry. 2015; 37(6):522-7. [DOI:10.1016/j.genhosppsych.2015.06.015]
44. Najafi Ghezlcheh T, Ariapour S, Jafari Oori M. [Epidemiology and relationship of fall and fear of falling in the elderly residing at Kamrani nursing home, Tehran, Iran (Persian)]. Salmand: Iranian Journal of Ageing. 2016; 10(4):152-61. http://salmandj.uswr.ac.ir/article-1-791-en.html
45. Taheri M, Mirmoezzi M, Sabaghi MF. [Effects of aquatic on balance and preventing of fall among healthy elderly men (Persian)]. Irtiqā-yi Īminī va Pīshgīrī az Masdūmiyat/ha. 2019; 6(3):144-51. [DOI:10.22037/meipm.v6i3.23993]
46. Rezaei Evrigh M, Mohamadi F, Azimian J, Motalebi SA. [The effect of a simple balance training program on fall prevention in the elderly women hospitalized in razi psychiatric hospital, Tehran (Persian)]. Iranian Journal of Rehabilitation Research in Nursing. 2017; 3(4):43-9. [DOI:10.21859/ijrn-03046]
47. Farhad L, Brazparandjani Sh, Latifi SM, Chahkhoei M, Khalili A, Paymard A, et al. [The effect of collaborative care model on the fatigue in patients undergoing maintenance hemodialysis: A randomized clinical trial (Persian)]. Qom University of Medical Sciences Journal. 2016; 10(8):71-9. http://journal.muq.ac.ir/article-1-544-en.html
48. Nayyeri S, Golafrooz M, Sadeghi H, Amini S, Zarrabi L, Rakhshani MH. [The effect of the partnership care model on the quality of sleep among patients with heart failure (Persian)]. Journal of Sabzevar University of Medical Sciences. 2015; 22(2):289-99. http://jsums.medsab.ac.ir/article_563.html
49. Lashkari F, Shariati A, Baraz Sh, Latifi M. Collaborative care model effect on the patients’ sleep quality with maintenance hemodialysis. Jundishapur Journal of Chronic Disease Care. 2013; 2(1-2):1-7. https://sites.kowsarpub.com/jjcdc/articles/76762.html
50. Shokati Ahmadabad M. [The effect of collaborative care model on quality of life in stroke patients Neurology Research Center of Iran in 2007 (Persian)]. [PhD. dissertation]. Tehran: Tehran University of Medical Sciences. https://ganj.irandoc.ac.ir/#/search?keywords=