دوره 16، شماره 3 - ( پاییز 1400 )
جلد 16 شماره 3 صفحات 467-452 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Miri L, Foroughan M, Vahedi M, Shahbazi A. The Relationships Between Daily Sleepiness and Cardiovascular Health Indicators in the Older Adults. Salmand: Iranian Journal of Ageing 2021; 16 (3) :452-467
URL: http://salmandj.uswr.ac.ir/article-1-2067-fa.html
URL: http://salmandj.uswr.ac.ir/article-1-2067-fa.html
میری لیلا، فروغان مهشید، واحدی محسن، شهبازی اصغر. ارتباط خواب‌آلودگی روزانه با شاخصهای سلامت قلب و عروق در سالمندان. سالمند: مجله سالمندی ایران. 1400; 16 (3) :452-467
لیلا میری1 
، مهشید فروغان* 2، محسن واحدی3 ، اصغر شهبازی1
، مهشید فروغان* 2، محسن واحدی3 ، اصغر شهبازی1
1- گروه سالمندی، مرکز تحقیقات سالمندی، دانشکده علوم تربیتی و رفاه اجتماعی، دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی، تهران، ایران.
2- گروه سالمندی، مرکز تحقیقات سالمندی، دانشکده علوم تربیتی و رفاه اجتماعی، دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی، تهران، ایران. ،m_foroughan@yahoo.com
3- گروه آمار زیستی و اپیدمیولوژی، مرکز تحقیقات سالمندی، دانشکده توانبخشی، دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی، تهران، ایران.
2- گروه سالمندی، مرکز تحقیقات سالمندی، دانشکده علوم تربیتی و رفاه اجتماعی، دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی، تهران، ایران. ،
3- گروه آمار زیستی و اپیدمیولوژی، مرکز تحقیقات سالمندی، دانشکده توانبخشی، دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی، تهران، ایران.
متن کامل [PDF 6887 kb]
(2066 دریافت)
| چکیده (HTML) (4148 مشاهده)
References
1.Sheldon SH, Ferber R, Kryger MH. Principles and practice of pediatric sleep medicine. Philadelphia: Saunders; 2005. https://www.google.com/books/edition/Principles_and_Practice_of_Pediatric_Sle/0EGsy3bUCYwC?hl=en&gbpv=0
2.Mendoza-Meléndez M, Jimenez-Correa U, Gallegos-Cari A, Ayala-Guerrero F, Jiménez-Anguiano A. Prevalence of sleep disorders, daytime sleepiness and clinical symptomatology in older adults. Journal of Revista Médica del Hospital General de México. 2016; 79(3):136-43. [DOI:10.1016/j.hgmx.2016.05.021]
3.Miner B, Kryger MH. Sleep in the aging population. Sleep Medicine Clinics. 2017; 12(1):31-8. [DOI:10.1016/j.jsmc.2016.10.008] [PMID] [PMCID]
4.Kim KW, Kang SH, Yoon IY, Lee SD, Ju G, Han JW, et al. Prevalence and clinical characteristics of insomnia and its subtypes in the Korean elderly. Archives of Gerontology and Geriatrics. 2017; 68:68-75. [DOI:10.1016/j.archger.2016.09.005] [PMID]
5.Korkmaz Aslan G, İncİ FH, Kartal A. The prevalence of insomnia and its risk factors among older adults in a city in Turkey’s Aegean Region. Psychogeriatrics. 2020; 20(1):111-7. [DOI:10.1111/psyg.12464] [PMID]
6.Zou Y, Chen Y, Yu W, Chen T, Tian Q, Tu Q, et al. The prevalence and clinical risk factors of insomnia in the Chinese elderly based on comprehensive geriatric assessment in Chongqing population. Psychogeriatrics. 2019; 19(4):384-90. [DOI:10.1111/psyg.12402] [PMID]
7.Young TB. Epidemiology of daytime sleepiness: Definitions, symptomatology, and prevalence. The Journal of Clinical Psychiatry. 2004; 65(Suppl 16):12-6. [PMID]
8.Sateia MJ. International classification of sleep disorders-third edition. Chest. 2014; 146(5):1387-94. [DOI:10.1378/chest.14-0970][PMID]
9.Aghajanloo A, Haririan HR, Ghafourifard M, Bagheri H, Ebrahimi SM. [Sleep quality of students during final exams in Zanjan University of Medical Sciences (Persian)]. Modern Care Journal. 2012; 8(4):230-7. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=157520
10.Zalai D, Bingeliene A, Shapiro C. Sleepiness in the elderly. Sleep Medicine Clinics. 2017; 12(3):429-41. [DOI:10.1016/j.jsmc.2017.03.015] [PMID]
11.Pagel JF. Excessive daytime sleepiness. American Family Physician. 2009; 79(5):391-6. [PMID]
12.Pakpour V, Zamanzadeh V, Salimi S, Farsiv A, Moghbeli G, Soheili A. [The relationship between loneness and sleep quality in older adults in Tabriz (Persian)]. Nursing and Midwifery Journal. 2017; 14(11):906-17. http://unmf.umsu.ac.ir/article-1-3060-en.html
13.Hayley AC, Williams LJ, Kennedy GA, Holloway KL, Berk M, Brennan-Olsen SL, et al. Excessive daytime sleepiness and falls among older men and women: Cross-sectional examination of a population-based sample. BMC Geriatrics. 2015; 15:74. [DOI:10.1186/s12877-015-0068-2] [PMID] [PMCID]
14.Bixler EO, Vgontzas AN, Lin HM, Calhoun SL, Vela-Bueno A, Kales A. Excessive daytime sleepiness in a general population sample: The role of sleep apnea, age, obesity, diabetes, and depression. The Journal of Clinical Endocrinology and Metabolism. 2005; 90(8):4510-5. [DOI:10.1210/jc.2005-0035] [PMID]
15.Ng WL, Shaw JE, Peeters A. The relationship between excessive daytime sleepiness, disability, and mortality, and implications for life expectancy. Sleep Medicine. 2018; 43:83-9. [DOI:10.1016/j.sleep.2017.11.1132] [PMID]
16.Prasad BV, Akbar Sh, R A. Cardiovascular disease in elderly an early care: Biopsychosocial perspective. In: Prasad BV, Akbar Sh, editors. Handbook of Research on Geriatric Health, Treatment, and Care. Hershey, PA: IGI Global; 2018. pp. 175-193. [DOI:10.4018/978-1-5225-3480-8.ch010]
17.Chen WW, Gao RL, Liu LS, Zhu ML, Wang W, Wang YJ, et al. China cardiovascular diseases report 2015: A summary. Journal of Geriatric Cardiology. 2017; 14(1):1-10. [PMID] [PMCID]
18.Keeney T, Jette AM. Individual and environmental determinants of late-life community disability for persons aging with cardiovascular disease. American Journal of Physical Medicine & Rehabilitation. 2019; 98(1):30-4. [DOI:10.1097/PHM.0000000000001011] [PMID] [PMCID]
19.Leong DP, Joseph PG, McKee M, Anand SS, Teo KK, Schwalm JD, et al. Reducing the global burden of cardiovascular disease, part 2: Prevention and treatment of cardiovascular disease. Circulation Research. 2017; 121(6):695-710. [DOI:10.1161/CIRCRESAHA.117.311849] [PMID]
20.Brandão JM, dos Santos Fernandes C, Barroso SG, de Souza Rocha G. [Association of fiber intake and cardiovascular risk in elderly patients (Portuguese)]. International Journal of Cardiovascular Sciences. 2015; 28(6):464-71. https://pesquisa.bvsalud.org/portal/resource/pt/lil-788764
21.Babiker R, Elmusharaf Kh, Keogh MB, Saeed AM. Effect of Gum Arabic (Acacia Senegal) supplementation on Visceral Adiposity index (VAI) and blood pressure in patients with type 2 diabetes mellitus as indicators of Cardiovascular Disease (CVD): A randomized and placebo-controlled clinical trial. Lipids in Health and Disease. 2018; 17:56. [DOI:10.1186/s12944-018-0711-y] [PMID] [PMCID]
22.König M, Drewelies J, Norman K, Spira D, Buchmann N, Hülür G, et al. Historical trends in modifiable indicators of cardiovascular health and self-rated health among older adults: Cohort differences over 20 years between the Berlin Aging Study (BASE) and the Berlin Aging Study II (BASE-II). PloS One. 2018; 13(1):e0191699. [DOI:10.1371/journal.pone.0191699] [PMID] [PMCID]
23.Hosseini SR, Bayani MA, Mohammadi K, Mohammadi E, Bijani A. [Correlation between anthropometric indexes and risk factors of cardiovascular diseases among the elderly population in Amirkola (Persian)]. Feyz. 2017; 21(3):272-9. http://feyz.kaums.ac.ir/article-1-3057-en.html
24.Ferreira JDF, Moreira RP, Maurício TF, de Lima PA, Cavalcante TF, Costa EC. [Risk factors for cardiovascular disease in the elderly (English-Portuguese). Journal of Nursing UFPE/Revista de Enfermagem UFPE on Line. 2017; 11(12):4895-905. [DOI:10.5205/1981-8963-v11i12a15182p4895-4905-2017]
25.Grandner MA, Alfonso-Miller P, Fernandez-Mendoza J, Shetty S, Shenoy S, Combs D. Sleep: Important considerations for the prevention of cardiovascular disease. Current Opinion in Cardiology. 2016; 31(5):551-65. [DOI:10.1097/HCO.0000000000000324] [PMID] [PMCID]
26.Blachier M, Dauvilliers Y, Jaussent I, Helmer C, Ritchie K, Jouven X, et al. Excessive daytime sleepiness and vascular events: The three city study. Annals of Neurology. 2012; 71(5):661-7. [DOI:10.1002/ana.22656] [PMID]
27.Häusler N, Haba-Rubio J, Heinzer R, Marques-Vidal P. Association of napping with incident cardiovascular events in a prospective cohort study. Heart. 2019; 105(23):1793-8. [DOI:10.1136/heartjnl-2019-314999] [PMID]
28.Maugeri A, Medina-Inojosa JR, Kunzova S, Agodi A, Barchitta M, Sochor O, et al. Sleep duration and excessive daytime sleepiness are associated with obesity independent of diet and physical activity. Nutrients. 2018; 10(9):1219. [DOI:10.3390/nu10091219] [PMID] [PMCID]
29.Vashum KP, McEvoy MA, Hancock SJ, Islam MR, Peel R, Attia JR, et al. Prevalence of and associations with excessive daytime sleepiness in an Australian older population. Asia Pacific Journal of Public Health. 2015; 27(2):NP2275-84. [DOI:10.1177/1010539513497783] [PMID]
30.Samara AM, Sweileh MW, Omari AM, Omari LS, Dagash HH, Sweileh WM, et al. An assessment of sleep quality and daytime sleepiness in hemodialysis patients: A cross-sectional study from Palestine. Sleep Science and Practice. 2019; 3:4. [DOI:10.1177/1010539513497783]
31.Tam W, Ng SS, To KW, Ko FW, Hui DS. The interaction between hypertension and obstructive sleep apnea on subjective daytime sleepiness. Journal of Clinical Hypertension. 2019; 21(3):390-6. [DOI:10.1111/jch.13485] [PMID]
32.de Oliveira Diniz DL, Barreto PR, de Bruin PFC, de Bruin VMS. Wake-up stroke: Clinical characteristics, sedentary lifestyle, and daytime sleepiness. Revista da Associação Médica Brasileira. 2016; 62(7):628-34. [DOI:10.1590/1806-9282.62.07.628] [PMID]
33.Ghaffari F, Zeighami Mohammadi Sh. [Frequency of daytime sleepiness in hypertensive women (Persian)]. Avicenna Journal of Nursing and Midwifery Care. 2011; 19(1):5-15. http://nmj.umsha.ac.ir/article-1-1085-en.html
34.Foroughan M, Habibi Ghahfarrokhi S, Malakouti S K. [Daytime sleepiness: A factor correlated with mental health of older people (Persian)]. Salmand: Iranian Journal of Ageing. 2012; 7(3):12-20. http://salmandj.uswr.ac.ir/article-1-517-fa.html
35.Johns MW. A new method for measuring daytime sleepiness: The Epworth sleepiness scale. Sleep. 1991; 14(6):540-5. [DOI:10.1093/sleep/14.6.540] [PMID]
36.Sadeghniiat Haghighi Kh, Montazeri A, Khajeh Mehrizi A, Aminian O, Rahimi Golkhandan A, Saraei M, et al. The Epworth sleepiness scale: Translation and validation study of the Iranian version. Sleep and Breathing. 2013; 17(1):419-26. [DOI:10.1007/s11325-012-0646-x] [PMID]
37.Chervin RD, Aldrich MS, Pickett R, Guilleminault G. Comparison of the results of the Epworth sleepiness scale and the multiple sleep latency test. Journal of Psychosomatic Research. 1997; 42(2):145-55. [DOI:10.1016/S0022-3999(96)00239-5]
38.World Health Organization. Obesity: Preventing and managing the global epidemic: Report of a WHO consultation [Internet]. 2000 [Updated 2000]. Available from: https://apps.who.int/iris/handle/10665/42330
39.World Health Organization. Waist circumference and waist-hip ratio: Report of a WHO expert consultation, Geneva, 8-11 December 2008 [Internet]. 2011 [Updated 2011]. Available from: https://apps.who.int/iris/handle/10665/44583
40.Kumar NV, Ismail MH, P M, M G, Tripathy M. Neck circumference and cardio- metabolic syndrome. Journal of Clinical and Diagnostic Research. 2014; 8(7):MC23-5. [DOI:10.7860/JCDR/2014/8455.4641] [PMID] [PMCID]
41.World Health Organization. Hypertension [Internet]. 2021 [Updated 2021 August 25]. Availble from: https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/hypertension
42.Adel Bakir M, Hammad Kh, Bagdadi Kh. Prevalence of metabolic syndrome and its components among type 2 diabetic mellitus Syrian patients according to NCEP-ATP III and IDF diagnostic criteria. Anthropological Review. 2019; 82(1):1-14. [DOI:10.2478/anre-2019-0001]
43.Lepor NE, Vogel RE; National Cholesterol Education Program Adult Treatment Panel III. Summary of the third report of the National Cholesterol Education Program Adult Treatment Panel III. Reviews in Cardiovascular Medicine. 2001; 2(3):160-5. [PMID]
44.Foley DJ, Vitiello MV, Bliwise DL, Ancoli-Israel S, Monjan AA, Walsh JK. Frequent napping is associated with excessive daytime sleepiness, depression, pain, and nocturia in older adults: Findings from the National Sleep Foundation ‘2003 sleep in America’ poll. The American Journal of Geriatric Psychiatry. 2007; 15(4):344-50. [DOI:10.1097/01.JGP.0000249385.50101.67] [PMID]
45.Widiger TA. Diagnostic and statistical manual of mental disorders. In: Kazdin AE, editor. Encyclopedia of Psychology. Vol. 3. Washington, DC: American Psychological Association; 2000. pp. 32-35. [DOI:10.1037/10518-009]
46.Prinz PN, Vitiello MV, Raskind MA, Thorpy MJ. Geriatrics: Sleep disorders and aging. The New England Journal of Medicine. 1990; 323(8):520-6. [DOI:10.1056/NEJM199008233230805] [PMID]
47.van der Spuy I, Karunanayake CP, Dosman JA, McMullin K, Zhao G, Abonyi S, et al. Determinants of excessive daytime sleepiness in two First Nation communities. BMC Pulmonary Medicine. 2017; 17:192. [DOI:10.1186/s12890-017-0536-x] [PMID] [PMCID]
48.Endeshaw Y, Rice TB, Schwartz AV, Stone KL, Manini TM, Satterfield S, et al. Snoring, daytime sleepiness, and incident cardiovascular disease in the health, aging, and body composition study. Sleep. 2013; 36(11):1737-45. [DOI:10.5665/sleep.3140] [PMID] [PMCID]
49.Empana JP, Dauvilliers Y, Dartigues JF, Ritchie K, Gariepy J, Jouven X, et al. Excessive daytime sleepiness is an independent risk indicator for cardiovascular mortality in community-dwelling elderly: The three city study. Stroke. 2009; 40(4):1219-24. [DOI:10.1161/STROKEAHA.108.530824] [PMID]
50.Vgontzas AN, Bixler EO, Tan TL, Kantner D, Martin LF, Kales A. Obesity without sleep apnea is associated with daytime sleepiness. Archives of Internal Medicine. 1998; 158(12):1333-7. [DOI:10.1001/archinte.158.12.1333] [PMID]
51.Punjabi NM, O'hearn DJ, Neubauer DN, Nieto FJ, Schwartz AR, Smith PL, et al. Modeling hypersomnolence in sleep-disordered breathing: A novel approach using survival analysis. American Journal of Respiratory and Critical Care Medicine. 1999; 159(6):1703-9. [DOI:10.1164/ajrccm.159.6.9808095] [PMID]
52.Panossian LA, Veasey SC. Daytime sleepiness in obesity: Mechanisms beyond obstructive sleep apnea-a review. Sleep. 2012; 35(5):605-15. [DOI:10.5665/sleep.1812] [PMID] [PMCID]
53.Strand LB, Carnethon M, Biggs ML, Djoussé L, Kaplan RC, Siscovick DS, et al. Sleep disturbances and glucose metabolism in older adults: The cardiovascular health study. Diabetes Care. 2015; 38(11):2050-8. [DOI:10.2337/dc15-0137] [PMID] [PMCID]
54.Punjabi NM, Haponik E. Ask about daytime sleepiness! Journal of The American Geriatrics Society. 2000; 48(2):228-9. [DOI:10.1111/j.1532-5415.2000.tb03918.x] [PMID]
55.Chasens ER, Sereika SM, Burke LE. Daytime sleepiness and functional outcomes in older adults with diabetes. The Diabetes Educator. 2009; 35(3):455-64. [DOI:10.1177/0145721709333857] [PMID]
56.Underner M, Paquereau J, Meurice JC. [Cigarette smoking and sleep disturbance (French)]. Revue des Maladies Respiratoires. 2006; 23(3 Suppl 1):67-77. [DOI:10.1016/S0761-8425(06)71589-3] [PMID]
57.Gama RL, Távora DG, Bomfim RC, Silva CE, de Bruin VM, de Bruin PFC. Sleep disturbances and brain MRI morphometry in Parkinson’s disease, multiple system atrophy and progressive supranuclear palsy - a comparative study. Parkinsonism & Related Disorders. 2010; 16(4):275-9. [DOI:10.1016/j.parkreldis.2010.01.002] [PMID]
58.Vgontzas AN, Papanicolaou DA, Bixler EO, Hopper K, Lotsikas A, Lin HM, et al. Sleep apnea and daytime sleepiness and fatigue: Relation to visceral obesity, insulin resistance, and hypercytokinemia. The Journal of Clinical Endocrinology and Metabolism. 2000; 85(3):1151-8. [DOI:10.1210/jcem.85.3.6484] [PMID]
59.Johns MW. Daytime sleepiness, snoring, and obstructive sleep apnea. Chest. 1993; 103(1):30-6. [DOI:10.1378/chest.103.1.30] [PMID]
60.Ng WL, Orellana L, Shaw JE, Wong E, Peeters A. The relationship between weight change and daytime sleepiness: The sleep heart health study. Sleep Medicine. 2017; 36:109-18. [DOI:10.1016/j.sleep.2017.05.004] [PMID]
متن کامل: (13119 مشاهده)
مقدمه
خواب از نیازهای فیزیولوژیک اساسی بشر و یک حالت منظم تکرارشونده و به آسانی برگشت‌پذیر موجود زنده است که با بی‌حرکتی نسبی و بالا رفتن قابل توجه آستانه واکنش به محرک‌های خارجی در مقایسه با حالت بیداری مشخص می‌شود [1]. همراه با افزایش سن، خواب هم مانند سایر کارکردهای مغزی دچار تغییرات اساسی می‌شود، به طوری که سالمندی با تغییرات کمّی و کیفی در الگوی خواب همراه است [2].
با وجود این، کمبود خواب و اختلال خواب بخش ذاتیِ روند پیری نیستند. اختلالات خواب در سالمندان رایج است؛ زیرا پیری با افزایش تعداد بیماری‌های هم‌زمان، چنددارویی و مواجهه با عوامل روانی اجتماعی ناخوشایند همراه است [3]. در مطالعات اپیدمیولوژی، شیوع بی‌خوابی در سالمندان از 32 تا 55 درصد [4 ,5, 6] و شیوع خواب‌آلودگی بیش از حد در روز 20 تا 30 درصد گزارش شده است [7].
خواب‌آلودگی مفرط در روز به حالتی گفته می‌شود که در آن فرد در زمانی که انتظار می‌رود بیدار و هوشیار باشد، تمایل شدید به خوابیدن دارد [8]. تا چند دهه قبل پرخوابی به عنوان نشانه‌ای از تنبلی و تمارض و از ویژگی‌های نامطلوب شخصیتی تلقی می‌شد، اما توجه بالینی و علمی به پرخوابی به دنبال شناخت نقش پرخوابی در بیماری‌های شدید و تهدید‌کننده حیات افزایش یافت [9].
خواب‌آلودگی مفرط یک وضعیت پاتولوژیک در سالمندان است. مطالعات متعددی به بررسی ارتباط عوامل مختلف با خواب‌آلودگی شدید روزانه در سالمندان پرداخته‌اند که از آن میان می‌توان به درد مزمن، افسردگی، اختلال تنفسی مرتبط با خواب، اختلالات شناختی، سکته مغزی، بیماری‌های قلبی عروقی، داروها، آسیب تروماتیک مغز و عدم تحرک جسمی اشاره کرد [10, 11].
کیفیت خواب ضعیف یا خواب‌آلودگی در طول روز در افراد سالمند با آسیب سلامت، عملکرد جسمی ضعیف، سقوط، ناخوشی و مرگ‌و‌میر، افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های روانی، کاهش عملکرد روزانه و اُفت کیفیت زندگی همراه است و حتی با افزایش قابل توجه در هزینه‌های مراقبتی ارتباط دارد و موجب افزایش ناتوانی سالمند و افزایش نیاز وی به استفاده از خدمات مراقبت سلامت می‌شود [12 ,13].
مطالعه انجام‌شده در یک جمعیت عمومی در سنین بیست تا صد سال در ایالت پنسیلوانیای آمریکا نشان داد که خواب‌آلودگی شدید روزانه در سالمندان با بیماری‌ها و مشکلات جسمی ارتباط مثبت داشت، درحالیکه همین علامت در جوانان زیر سی سال با خواب ناکافی و افسردگی مرتبط بود [14]. نتایج مطالعه ان‌جی و همکارانش نشان داد که خواب‌آلودگی بیش از حد در روز با افزایش احتمال ناتوانی و افزایش خطر مرگ‌و‌میر و همچنین کاهش سال‌های بدون معلولیت در سنین سالمندی همراه است [15].
از سوی دیگر، مطالعات متعددی نشان داده‌اند که با افزایش سن، خطر بیماری‌های قلبی عروقی افزایش می‌یابد، به طوری که بیماری‌های قلبی عروقی عامل مهم مرگ‌و‌میر و مهم‌ترین علت بستری شدن سالمندان است [16, 17]. همچنین باعث ناتوانی، پایین آمدن کیفیت زندگی، تحمیل هزینه‌های سنگین و مشکلات اجتماعی فراوانی در سالمندان می‌شود [18].
مطالعات اپیدمیولوژیک گسترده‌ای در دنیا جهت شناسایی عوامل مرتبط با بیماری‌های قلبی عروقی انجام‌شده و مطالعات آزمایشی هم نقش بعضی از این عوامل را در کاهش میزان ابتلا و مرگ‌و‌میر تأیید کرده‌اند [19]. شاخصهای سلامت قلبی عروقی که در برخی از متون تحت عنوان شاخصهای خطر قلبی عروقی و در برخی دیگر با نام کلی شاخصهای قلبی عروقی مطرح شده [20, 21, 22] و در این میان نقش برجسته‌ای داشته‌اند.
فشار خون بالا، چاقی، به‌ویژه چاقی شکمی، دیابت، تری گلیسرید و کلسترول بالا و استعمال دخانیات، ازجمله عواملی هستند که مطالعات مختلف به آن پرداخته‌اند [23, 24]، اما امروزه برخی از مطالعات نقش استرس‌های روانی و اختلالات خواب را نیز در بیماران قلبی عروقی مطرح کرده‌اند. بر اساس مطالعات انجام‌شده اختلالات خواب می‌تواند نقش مهمی در بروز بیماری‌های قلبی عروقی داشته و احتمال دارد خواب‌آلودگی روزانه با مرگ‌و‌میر ناشی از بیماری‌های قلبی عروقی در ارتباط باشد [25, 26]. در مجموع مطالعات انجام‌شده بر ارتباط خواب‌آلودگی با شاخصهای قلبی عروقی صحه گذاشته‌اند، ولی در این مورد که کدام‌یک از این شاخص‌ها با خواب‌آلودگی روزانه ارتباط دارند و این ارتباط چگونه است، اختلاف نظر وجود دارد.
برخی مطالعات، ارتباط خواب‌آلودگی روزانه را با بعضی از شاخصهای قلبی عروقی تأیید کرده‌اند، ازجمله مطالعه هوسلر و همکاران، فراوانی چرت زدن (7-6 بار در هفته) در افراد مسن‌تر، دارای شاخص توده بدنی بالاتر و افراد سیگاری بیشتر از کسانی بود که فراوانی چرت زدن کمتری در طی هفته (2-1 بار در هفته) داشتند. همچنین فراوانی چرت زدن در هفته، با بیماری‌های مانند دیابت، فشار خون، دیس لیپیدمی ارتباط معناداری داشت [27].
در مطالعه ماوگری و همکاران، خواب‌آلودگی روزانه با شانس بیشتر چاقی مرکزی همراه بود و همچنین افراد دارای خواب‌آلودگی روزانه اندازه دور گردن بیشتری نسبت به سایر افراد داشتند [28]. نتایج مطالعه واشوم و همکاران نیز نشان داد که استعمال دخانیات، شاخص توده بدنی، نسبت دور کمر به باسن، تری گلیسرید با خواب‌آلودگی روزانه ارتباط معناداری داشت و قند خون ناشتا در افراد مبتلا به خواب‌آلودگی مفرط به طور قابل توجهی پایین‌تر بود [29].
این در حالی است که برخی دیگر از مطالعات به عدم این ارتباط اشاره کرده‌اند، ازجمله در مطالعه سامرا و همکاران، رابطه معناداری بین سن، شاخص توده بدنی، سوابق بیماری و داروهای مصرفی با نمرات شاخص خواب‌آلودگی روزانه پیدا نشد [30]. در مطالعه ویلسون و همکاران نیز بین نمره شاخص خواب‌آلودگی روزانه با وضعیت سیگار کشیدن، نارسایی احتقانی قلب، بیماری‌های ایسکمیک قلب و دیابت، سطح لیپد، اندازه دور گردن و شاخص توده بدنی رابطه معنادار مشاهده نشد [31]. همچنین در مطالعه الیویرا دینیز و همکاران رابطه معناداری بین فشار خون، دیابت، اندازه دورگردن، استعمال دخانیات، سابقه بیماری قلبی، اندازه دور کمر و شاخص توده بدنی با نمره خواب‌آلودگی گزارش نشد [32].
گذشته از آن، عمده مطالعات انجام‌شده در‌خصوص ارتباط خواب‌آلودگی و شاخصهای قلبی عروقی در گروه‌های محدودی از بیماران قلبی عروقی، مبتلایان به فشار خون بالا و اختلال تنفسی هنگام خواب انجام شده و مطالعات انجام‌شده روی جمعیت عمومی سالمندان اندک بوده است [34 ،33].
اهمیت این مسئله، از سویی و تناقض نتایج مطالعات انجام شده، از سوی دیگر و با توجه به اینکه خواب‌آلودگی روزانه از اختلالات شایع در سالمندان است، در مطالعه حاضر بر آن شدیم تا ارتباط بین خواب‌آلودگی روزانه و شاخصهای سلامت قلبی عروقی را به تفکیک در گروهی از سالمندان ایرانی بررسی کنیم. این مطالعه در صورت تأیید فرضیات می‌تواند شواهدی از اهمیت بالینی خواب‌آلودگی روزانه در سالمندان و اهمیت شناسایی آن در مراقبت‌های اولیه را فراهم سازد.
روش مطالعه
مطالعه حاضر یک مطالعه مقطعی از نوع همبستگی است. جامعه آماری این پژوهش زنان و مردان سالمند بالای شصت سال تحت پوشش مراکز بهداشتی درمانی شهرستان کیار به تعداد 6283 نفر بودند. نمونه‌گیری به روش غیرتصادفی در دسترس انجام شد. به این ترتیب که با مراجعه به همه مراکز بهداشتی مستقر در شهرستان کیار (مجموعاً ده مرکز بهداشتی و درمانی) و با استفاده از سامانه سیب که پایگاه ثبت اطلاعات بهداشتی همه اعضای خانوارهای شناسایی‌شده ساکن محدوده جغرافیایی مشخص تحت پوشش هر مرکز است و با توجه به نسبت جمعیت سالمندان تحت پوشش هر مرکز بهداشتی درمانی، حجم نمونه مورد نظر به تفکیک و با توجه به حجم نمونه کلی و 20 درصد احتمال ریزش محاسبه شد و در‌نهایت از 321 سالمند نمونه‌گیری به عمل آمد. نسبت سالمندان دارای خواب‌آلودگی خفیف تا شدید بر اساس مطالعات گذشته تعیین شد.
معیارهای ورود به مطالعه شامل سن شصت سال و بالاتر، تمایل به شرکت در تحقیق، نداشتن اختلالات شناختی و روانی شدید بر اساس نظر درج‌شده در پرونده توسط پزشک، داشتن توانایی برقراری ارتباط کلامی و معیارهای خروج عبارت بودند از: انصراف از ادامه همکاری یا فوت قبل از انجام آزمایش‌ها، استفاده از هر نوع داروی روان‌گردان و خواب‌آور، تکمیل ناقص پرسش‌نامه، خودداری از انجام یا انجام ناقص آزمایش‌ها، ابتلا به بیماری‌های حاد مانند تب، عفونت، سرماخوردگی و هر بیماری تأثیرگذار بر عملکرد ذهنی و هوشیاری و نتایج آزمایش‌ها.
پس از اخذ مجوزهـا و همـاهنگی‌هـای لازم به مراکز بهداشتی درمانی ده‌گانه مراجعه شد و انتخاب سالمندان به این صورت انجام گرفت که مراجعه‌کنندگان شصت سال و بالاتر در روزهای اول، وسط و آخر هفته انتخاب می‌شدند و پرسشگر (نویسنده اول) خود را معرفی می‌کرد و برای سالمند درباره اهداف طرح و محفوظ ماندن اطلاعات وی توضیح می‌داد، سپس از نظر معیارهای ورود و خروج بررسی و در صورت اعلام رضایت کتبی، پرسش‌نامه مشخصات فردی و جمعیت‌شناسی و نیز پرسش‌نامه خواب‌آلودگی اپوورث (شاخص خواب‌آلودگی روزانه) تکمیل می‌شد. نمونه‌گیری تا زمانی که سهمیه هر مرکز درمانی خاص پر می‌شد، ادامه می‌یافت.
پرسش‌نامه خواب‌آلودگی اپوورث مقیاس مختصر و ساده‌ای است که در سال 1991 طراحی شده و تمایل به خواب را در بزرگسالان اندازه‌گیری می‌کند. آلفای کرونباخ آن 0/88 گزارش شده است [35]. این پرسش‌نامه ابزاری معتبر است که پایایی و روایی نسخه فارسی آن توسط صادق نیت و همکاران ارزیابی و همبستگی درونی (0/7=α) و ضریب همبستگی درون‌رده‌ای 0/81 آن نشان‌دهنده پایایی و تکرار‌پذیری خوب این پرسش‌نامه بوده است [36]. در مطالعه حاضر نیز آلفای کرونباخ پرسش‌نامه قبل از استفاده از آن روی چهل نفر ارزیابی و 0/78 گزارش شد. ازجمله دلایل انتخاب این پرسش‌نامه پایایی و روایی مطلوب نسخه فارسی آن و گستردگی کاربرد آن در مطالعات مشابه بود که امکان مقایسه با سایر مطالعات را فراهم می‌کرد.
پرسش‌نامه شاخص خواب‌آلودگی روزانه هشت سؤال دارد که وضعیت خواب‌آلودگی ذهنی افراد را می‌سنجد و از افراد سؤال می‌شود که در وضعیت‌های مختلف چقدر احتمال دارد احساس خواب یا خواب‌آلودگی کنند. نمره هر سؤال بین صفر تا سه قرار دارد. در این پرسش‌نامه، گزینه هرگز (نمره صفر)، به احتمال کم (نمره یک)، به احتمال متوسط (نمره دو) و به احتمال زیاد (نمره سه) می‌گیرد.
به عبارتی دامنه نمره کلی امتیاز خواب‌آلودگی اپوورث از صفر تا 24 است. نمره نهایی مقیاس شاخص خواب‌آلودگی روزانه در محدوده 8-0 نشان‌دهنده وضعیت خواب‌آلودگی طبیعی، محدوده 12-9 نشان‌دهنده وضعیت خواب‌آلودگی خفیف، محدوده 16- 13 نشان‌دهنده وضعیت خواب‌آلودگی متوسط و امتیاز بیشتر از 16 نشان‌دهنده خواب‌آلودگی شدید است [35]. نقطه برش برای تفکیک خواب‌آلودگی دارای اهمیت بالینی (پاتولوژیک) ده در نظر گرفته شد [36, 37].
در صورت عدم مراجعه برای انجام آزمایش‌ها یا وجود سایر معیارهای خروج، سالمند از مطالعه خارج می‌شد و مراجعه‌کننده سالمند بعدی بررسی و انتخاب می‌شد تا در‌نهایت حجم نمونه به تعداد مورد نظر برسد. در این مطالعه، متغیرهای آنتروپومتریک زیر بررسی شد:
شاخص توده بدنی با استفاده از فرمول (وزن بر حسب کیلوگرم بر مجذور قد بر حسب متر) محاسبه شد. وزن افراد با استفاده از ترازوی دیجیتال Seca با حداقل لباس، بدون کفش و با دقت 0/1 کیلوگرم و قد آنها با کمک قدسنج با دقت 0/5 سانتی‌متر اندازه‌گیری شد. شاخص توده بدنی در سه طبقه‌بندی طبیعی (18/5-24/9) و اضافه وزن (29/9-25) و چاقی (30 و بیشتر) بررسی شد [38]. اندازه دور کمر فراد با اندازه‌گیری باریک‌ترین ناحیه بین آخرین دنده و نوک ایلیاک با استفاده از متر نواری غیر‌قابل ارتجاع تعیین شد. اندازه دور کمر مساوی و بیشتر از 88 سانتی‌متر در زنان و اندازه دور کمر مساوی و بیشتر از 102 سانتی‌متر در مردان به عنوان چاقی شکمی در نظر گرفته شد [39].
برای اندازه‌گیری دور گردن متر نواری مدرج عمود بر محور طولی گردن درست زیر برجستگی حنجره (سیب آدم) قرار گرفت. (در مردان دورگردن 37 سانتی‌متر به بالا و در زنان دور گردن 34 سانتی‌متر به بالا نابهنجار در نظر گرفته شد) [40]. فشار خون با استفاده از فشارسنج جیوه‌ای استاندارد با کاف شماره چهارده ساخت شرکت ماهان مدیکال با دقت پنجاه میلی‌متر جیوه در دو زمان با فاصله ده دقیقه در وضعیت نشسته، از دست راست، پس از حداقل پنج دقیقه استراحت به روش استاندارد اندازه‌گیری شد و میانگین دو نوبت فشار خون ثبت شد. فشار خون سیستولیک با شنیدن اولین صدای کورتکف و فشار خون دیاستولیک با از بین رفتن صدا ثبت شد. قبل از اندازه‌گیری فشار خون نیز در مورد مصرف چای، قهوه، انجام فعالیت فیزیکی، مصرف سیگار و پر بودن مثانه سؤال می‌شد. فشار خون سیستولیک mmHg140 و بالاتر و فشار خون دیاستولیک mmHg90 و بالاتر به عنوان فشار خون بالا درنظر گرفته شد [41].
آزمایش‌های پاراکلینیک در روز بعد انجام می‌گرفت. هزینه آزمایش‌ها در صورتی که سالمند در بازه زمانی کنترل سالانه که در مراکز بهداشتی و درمانی به صورت معمول انجام می‌شود، قرار نداشت، توسط تیم پژوهش پرداخت می‌شد. آزمایش‌های پاراکلینیک در این مطالعه شامل اندازه‌گیری قند خون ناشتا، تری گلیسرید و کلسترول بود که با استفاده از کیت پارس آزمون (Tehran Iran Pars Azmoon) به روش رنگ‌سنجی و بعد از هشت ساعت ناشتا بودن فرد با استفاده از دستگاه اسپیکتروفتومتر در آزمایشگاه‌های مراکز بهداشتی و درمانی اندازه‌گیری و ثبت شد.
در این مراکز دستگاه‌های موجود از مارک واحد با حساسیت و طرز کار مشابه و همچنین با کیت‌های آزمایشگاهی یکسان کار می‌کنند. در این پژوهش قند خون ناشتا 110 میلی‌گرم و بالاتر به عنوان قند خون بالا [42] و تری‌گلیسیرید 150 میلی‌گرم در دسی‌لیتر و بیشتر و کلسترول 200 میلی‌گرم در دسی‌لیتر و بیشتر، سطح غیرطبیعی در نظر گرفته شد [43]. ابزارهای مورد استفاده برای جمع‌آوری اطلاعات آنتروپومتریک، ازجمله ترازو، متر و فشارسنج متعلق به مراکز بهداشتی درمانی بودند که همه از یک برند و شرکت تهیه شده بودند. همه اندازه‌گیری‌ها توسط نویسنده اول و با حضور در مراکز انجام شد.
داده‌های حاصل با استفاده از آمار توصیفی شامل شاخصهای میانگین و پراکندگی، آزمون کولموگروف اسمیرنف (برای بررسی نرمال بودن داده‌ها)، آزمون همبستگی اسپیرمن (برای بررسی همبستگی)، آزمون کای اسکوئر (برای بررسی ارتباط دو صفت کیفی)، آزمون من ویتنی (برای بررسی توزیع در دو گروه) و آزمون کروسکال والیس (برای بررسی توزیع در سه گروه) تجزیه و تحلیل شد. از نرم‌افزار آماری SPSS نسخه 23 برای تجزیه و تحلیل داده‌ها استفاده شد. مقدار احتمال کمتر از (0/05) به عنوان معناداری آماری در نظر گرفته شد.
یافته‌ها
در این مطالعه 321 سالمند مشارکت کردند. میانگین سنی سالمندان نمونه‌گیری شده 68/7 سال با انحراف معیار 7/28 بود که 69/2 درصد آنها زن بودند. گروه سنی 69-60 و 70 سال و بالاتر به ترتیب 65/4 و 34/6 درصد از جامعه مورد مطالعه را به خود اختصاص می‌دادند. بیشتر شرکت‌کنندگان (89 درصد) در کنار خانواده خود زندگی می‌کردند و 76/6 درصد آنان متأهل بودند. همچنین بیشتر شرکت‌کنندگان بیکار یا خانه‌دار (76 درصد) و 77/3 درصد بی‌سواد بودند (جدول شماره 1).
.jpg)
از نظر ویژگی‌های بالینی، شاخص توده بدنی شرکت‌کنندگان در محدوده طبیعی، اضافه وزن و چاقی به ترتیب 31/8، 39/9 و 28/3 درصد بود و 21/8 درصد قند خون غیرطبیعی داشتند. از نظر فاکتورهای چربی خون 76/3 و 38/9 درصد به ترتیب سطوح کلسترول و تری گلیسرید غیرطبیعی داشتند. در بیش از دو‌سوم جمعیت مورد مطالعه، دور کمر در محدوده غیرطبیعی بود (69/2 درصد). همچنین 62 درصد دور گردن در محدوده غیرطبیعی دارند. فشار خون سیستولیک و دیاستولیک بالا نیز به ترتیب 19/3 و 16/2 درصد گزارش شد (جدول شماره 2).
.jpg)
سابقه بیماری قلبی عروقی و بیماری جسمی به ترتیب 20/9 و 32/1 درصد بود، در بیش از 55 درصد سابقه فشار خون گزارش شد. استعمال دخانیات در 7/8 درصد شرکت‌کنندگان مشاهده شد.
نتایج نشان داد وضعیت خواب‌آلودگی نیمی از سالمندان (50/33 درصد) در محدوده طبیعی بود و 23/67، 19 و 7 درصد از سالمندان به ترتیب وضعیت خواب‌آلودگی خفیف، متوسط، و شدید داشتند. خواب‌آلودگی شدید در گروه سنی سالمندان 69-60 سال و 70 سال و بیشتر به ترتیب 39/1 و 60/9 درصد و سن بیشتر از 70 سال به طور معناداری با نمرات بالای شاخص خواب‌آلودگی روزانه ارتباط داشت (0/003=P)، ولی بین نمرات شاخص خواب‌آلودگی روزانه و جنسیت ارتباط معناداری مشاهده نشد (0/361=P).
همان‌طور که در جدول شماره 3 نشان داده شده است، میانگین نمره شاخص خواب‌آلودگی روزانه در زنان 5/25±8/48 و در مردان 4/4±9/28 گزارش شد و مقایسه میانگین نمره خواب‌آلودگی بین زنان و مردان اختلاف معناداری را نشان نداد (0/158=P)، ولی در مقایسه میانگین نمره خواب‌آلودگی بین سه گروه سنی اختلاف آماری معناداری گزارش شد (0/004=P) و میانگین نمره ESS در گروه های سنی بیشتر از 70 سال بالاتر بود.
.jpg)
با توجه به اینکه میانگین نمره شاخص خواب‌آلودگی روزانه نرمال نبود، از آزمون‌های ناپارامتری کروسکال والیس و همبستگی اسپیرمن استفاده شد.
بررسی سایر مشخصات بالینی با وضعیت خواب‌آلودگی با استفاده از آزمون همبستگی اسپیرمن نشان داد خواب‌آلودگی روزانه با سن (0/121=P=0/03 ,=r)، شاخص توده بدنی (r=0/170, p=0/002)، فشار خون سیستولیک (r=0/235, p<0/001) و فشار خون دیاستولیک (r=0/216, p<0/001)، چاقی شکمی (r=0/293, p<0/001) و اندازه دور گردن (r=0/239, p<0/001) ارتباط معنادار مثبت داشت، یعنی با افزایش هر‌کدام از این متغیرها نمره شاخص خواب‌آلودگی روزانه افزایش می‌یافت، همچنین ارتباط خواب‌آلودگی روزانه با تعداد داروی مصرفی نیز معنادار و مثبت گزارش شد (p<0/001, r=0/226)، اما متغیرهای دیگر، ازجمله تری‌گلیسیرید (0/374=P)، کلسترول (0/824=P)، قند خون ناشتا (0/084=P) با وضعیت خواب‌آلودگی روزانه ارتباط معناداری نداشتند.
در مرحله بعد، به منظور بررسی عمیق‌تر ارتباط خواب‌آلودگی روزانه با متغیرهای مطالعه، به‌ویژه شاخصهای قلبی عروقی، با استفاده از آزمون کای اسکوئر دو گروه دارای خواب‌آلودگی و بدون خواب‌آلودگی با هم مقایسه شدند که نتایج در جدول شماره 4 مشاهده می‌شود.
.jpg)
از آنجا که متغیر نمره خواب‌آلودگی نرمال نبود از آزمون ناپارامتری اسکوئر استفاده شد.
بحث
در این مطالعه ارتباط خواب‌آلودگی روزانه با برخی از شاخصهای قلبی عروقی ارزیابی شده است، ازجمله متغیرهای مخدوش‌گر در این مطالعه، بیماری‌های تأثیرگذار بر عملکرد ذهنی و هوشیاری، بیماری‌های حاد مانند تب، عفونت و همچنین مصرف داورهای خواب‌آور که در معیارهای خروج مطالعه کنترل شدند. بررسی نتایج مطالعه حاضر نشان داد 49/67 درصد سالمندان خواب‌آلودگی خفیف تا شدید داشتند، اما در مطالعه فولی و همکاران که در کشور آمریکا انجام شد، میزان خواب‌آلودگی در سالمندان 25 درصد و همچنین در پژوهش مارک آنتونی و همکاران در استرالیا شیوع خواب‌آلودگی بیش از حد روزانه حدود 15/3درصد در سالمندان گزارش شد [44 ،29].
در مطالعه حاضر، درصد خواب‌آلودگی سالمندان بیشتر از سایر مطالعات بود که به نظر می‌رسد خصوصیات جمعیتی نمونه مورد مطالعه (سالمندان روستایی و عمدتاً بی‌سواد با امکانات اندک برای پر کردن اوقات فراغت) در این تفاوت‌ها دخیل بوده است. همچنن با توجه به ارتباط بیماری‌های جسمی و تأثیر آن بر خواب‌آلودگی روزانه و شیوع بالای سابقه بیماری‌های جسمی در سالمندان مطالعه حاضر، می‌توان آن را یکی از دلایل بالا بودن شیوع خواب‌آلودگی در نمونه حاضر در نظر گرفت. این در حالی است که خواب‌آلودگی روزانه با افزایش سن ارتباط معنادار مثبتی داشت، به طوری که میزان خواب‌آلودگی شدید در گروه سنی هفتاد سال و بیشتر، بالاتر گزارش شد که با مطالعه انجام شده در آمریکا که نشان داد سالمندان در سنین 75 سال و بالاتر نمره شاخص خواب‌آلودگی روزانه بالاتری دارند، هم‌خوانی دارد [14].
ارتباط مثبت افزایش سن با خواب‌آلودگی روزانه در این مطالعه در تأیید این یافته قبلی است که با افزایش سن مکانیسم خواب هموستاتیک تضعیف می‌شود و با کاهش خواب شبانه تمایل افراد برای خواب روزانه افزایش می‌یابد [45]. تردیدی نیست که شیوع بیماری‌های مختلف و مصرف داروهای متعدد با افزایش سن را نمی‌توان در تفسیر رابطه مثبت افزایش سن با خواب‌آلودگی روزانه نادیده گرفت [46]. علاوه بر این،کاهش فعالیت بدنی و شیوه زندگی کم تحرک را نیز باید از عوامل موثر دانست. در این مطالعه نیز ارتباط معناداری بین جنس و نمره شاخص خواب‌آلودگی روزانه یافت نشد که با نتایج برخی از مطالعات، ازجمله مطالعه فولی و همکاران که گزارش کردند شیوع چرت زدن روزانه بین زنان و مردان تفاوتی ندارد [44]، مطابقت می‌کند، اما نتایج بررسی هوسلر و همکاران [27] و مطالعه وان‌در اسپوی و همکاران [47] مؤید تفاوت معنادار خواب‌آلودگی روزانه بین زنان و مردان بود.
احتمال دارد در مطالعه حاضر نبود ارتباط خواب‌آلودگی با جنسیت مربوط به این باشد که بیشتر سالمندان نمونه در مناطق روستایی زندگی می‌کردند و از نظر حضور در جامعه و نقش‌های اجتماعی بین آنها تفاوت زیادی وجود نداشت و همین‌طور سالمندان زن و مرد در مطالعه ما از نظر وضعیت سواد، اشتغال و تنهایی تفاوت چندانی با هم نداشتند، به این معنا که این موارد در الگوهای گذران وقت زنان و مردان سالمند تفاوتی ایجاد نمی‌کرد که به نظر می رسد در شیوع یکسان خواب‌آلودگی روزانه در میان زنان و مردان سالمند تأثیرگذار بوده است.
یافته‌های این مطالعه نشان داد خواب‌آلودگی روزانه با شاخص توده بدنی ارتباط معنادار مثبت دارد. این یافته با نتایج مطالعات ایندشاو و همکاران [48] و امپانا و همکاران که در پژوهش خود نشان دادند نمرات خواب‌آلودگی مفرط بالا در سالمندانی که (شاخص توده بدنی) بالاتر دارند بیشتر است [49]، هم‌خوانی دارد. مطالعات متعددی نشان داده‌اند که چاقی فعالیت سیستم سمپاتیک را افزایش داده و با کاهش خواب شبانه همراه است که نتیجه آن می‌تواند افزایش خواب‌آلودگی روزانه باشد [50, 51].
تعدادی مکانیسم پیشنهاد شده‌اند که افزایش خواب‌آلودگی در افراد چاق را بدون ایجاد اختلالات اساسی در مکانیسم خواب نشان می‌دهند، ازجمله اختلال در سوخت و ساز بدن، افزایش سطح انسولین و سیتوکین‌های التهابی، رژیم غذایی و مصرف مواد غذایی پرچرب و دارای کالری زیاد که باعث افزایش خواب‌آلودگی در روز می‌شود [52].
این مطالعه نشان داد که بین خواب‌آلودگی روزانه و فشار خون سیستولیک و فشار خون دیاستولیک نیز ارتباط معناداری وجود دارد، به طوری که فشار خون غیرطبیعی در سالمندان دارای خواب‌آلودگی تقریباً دو برابر سالمندان بدون خواب‌آلودگی بود. این یافته با نتایج بررسی مری لوبیگز و همکاران که نشان داد شرکت‌کنندگان با خواب‌آلودگی در طی روز فشار خون بالاتری داشتند [53]، هم‌خوانی دارد، اما نتایج ما با مطالعه الیویرا دینیز و همکاران همسو نبود [32].
در زمینه دلایل ارتباط خواب‌آلودگی روزانه و فشار خون، مطالعات نشان می‌دهد که کمبود خواب احتمالاً از یک مسیر نامشخص منجر به افزایش درایو سمپاتیک و افزایش کاتکول آمین‌ها یا تغییر در محور نورواندوکرین‌ها و درنتیجه افزایش کورتیزول می شود. افزایش کاتکول آمین‌ها یا کورتیزول همراه با کمبود خواب می‌تواند ارتباط بین خواب‌آلودگی در روز و افزایش فشار خون را توجیه کند [54]. نتایج حاصل از این پژوهش نشان داد بین خواب‌آلودگی روزانه و سطوح کلسترول و تری‌گلیسرید غیرطبیعی ارتباط معناداری وجود ندارد که با مطالعه ویلسون و همکاران هم‌خوانی دارد [31]. این در حالی است که در مطالعه دیگر، ازجمله واشوم و همکاران ارتباط معناداری میان خواب‌آلودگی روزانه و سطوح کلسترول و تری‌گلیسرید مشاهده شد [29].
از دیگر نتایج پژوهش حاضر فقدان ارتباط بین خواب‌آلودگی و قند خون ناشتا بود که با نتایج مطالعه الیویرا دینیز [32] هم‌خوانی دارد. ازجمله مطالعات نا‌همسو، مطالعه استرند و همکاران است که نشان داد خواب‌آلودگی در روز با افزایش سطح گلوکز ناشتا و سطح گلوکز دو‌ساعته، حساسیت کمتر به انسولین و ترشح انسولین بیشتر همراه است [53]، درحالیکه در پژوهش واشوم و همکاران، در افراد مبتلا به خواب‌آلودگی مفرط، برخلاف انتظار، قند خون ناشتا در افراد مبتلا به میزان قابل توجهی پایین‌تر بود [29].
مطالعات نشان داده‌اند که مشکلاتی از قبیل اشکال در به خواب رفتن، مشکل در حفظ خواب، بیداری‌های مکرر به دلیل شب ادراری و درد در افراد دیابتی شایع‌تر است و می‌تواند با افزایش خطر ابتلا به خواب‌آلودگی در طی روز همراه باشد. از طرفی فعالیت‌های عملکردی بدن در بزرگسالان مسن کاهش می‌یابد که کاهش این فعالیت‌ها در افراد دیابتی سه برابر افراد غیر‌دیابتی است که می تواند با خواب‌آلودگی روزانه در ارتباط باشد. همچنین احساس ناراحت‌کننده یا خزنده در پاها در حالت استراحت در افراد دیابتی از شیوع بالاتری برخوردار است (تقریباً 21 درصد از کل مبتلایان به پاها در حالت استراحت مبتلا به دیابت هستند) که این خود باعث بی‌خوابی و درنتیجه خواب‌آلودگی مفرط می‌شود [55].
در مطالعه حاضر، هر‌چند بین قند خون ناشتا و خواب‌آلودگی ارتباط معناداری مشاهده نشد، ولی در مقایسه دو گروه دارای خواب‌آلودگی و بدون خواب‌آلودگی تفاوت قند خون غیرطبیعی معنادار بود، به طوری که قند خون غیرطبیعی در سالمندان دارای خواب‌آلودگی دو برابر سالمندان بدون خواب‌آلودگی بود؛ به نظر می‌رسد که مطالعه بیشتر در این زمینه ضرورت داشته باشد.
بر اساس مطالعه حاضر بین خواب‌آلودگی و استعمال دخانیات ارتباط معناداری مشاهده نشد. این یافته با نتایج مطالعه هوسلر و همکاران که نشان داد ارتباطی بین سیگار کشیدن و فراوانی چرت زدن وجود ندارد [27] هم‌خوانی دارد، درحالیکه در برخی مطالعات، ازجمله پژوهش بیکسلر و همکاران مهم‌ترین عامل خطر برای خواب‌آلودگی مفرط سیگار کشیدن بود [14].
استعمال دخانیات با دشواری در شروع خواب و حفظ خواب و به طور کلی با اختلالات خواب شبانه همراه است. در واقع نیاز به استعمال دخانیات با کاهش نیکوتینمی در طول خواب با توجه به نیمه عمر کوتاه نیکوتین (دو تا سه ساعت) سبب بیداری فرد شده و وی قبل از اینکه بتواند دوباره بخوابد باید یک سیگار مصرف کند و این ولع مصرف نیکوتین مزاحم خواب شبانه شده و در کل مدت زمان خواب را در افراد سیگاری کاهش می‌دهد که باعث خواب‌آلودگی روزانه در این افراد می‌شود [56].
عدم ارتباط بین خواب‌آلودگی و استعمال دخانیات در مطالعه ما مشخص نیست، در تبیین این عدم ارتباط می‌توان گفت در تعریف عملی مطالعه حاضر مصرف حداقل یک عدد سیگار به عنوان فرد مستعمل در نظر گرفته شده که ممکن است با این تعریف حداقلی، استعمال دخانیات اثراتی بر خواب‌آلودگی روزانه نداشته باشد.
همچنین نتایج نشان داد که بین خواب‌آلودگی و اندازه دور کمر ارتباط معناداری وجود دارد. مطالعات دیگر بر ارتباط خواب‌آلودگی و اندازه دور کمر تأکید دارند، ازجمله در مطالعه ماوگری و همکاران خواب‌آلودگی روزانه با شانس بیشتر چاقی مرکزی، مستقل از عوامل سبک زندگی، ازجمله فعالیت بدنی و رژیم غذایی، همراه بود [28]. در مطالعه گاما و همکاران نیز خواب‌آلودگی با چاقی مرکزی مرتبط بود [57].
ازجمله دلایل ارتباط خواب‌آلودگی روزانه با چاقی شکمی، مقادیر بالای سیتوکین‌های التهابی، ازجمله فاکتور نکروز‌دهنده تومور (TNFα) و اینترلوکین 6-(IL-6) در چربی احشایی (چاقی مرکزی) است که هر دو باعث ایجاد خستگی و خواب‌آلودگی روزانه می‌شوند. در واقع، سیتوکین‌های التهابی برای برانگیختن تظاهرات سیستم عصبی مرکزی، ازجمله خواب‌آلودگی با امواج مغزی ارتباط برقرار می‌کنند و با عبور از سد خونی مغزی از طریق اعصاب وابسته خودمختار محیطی می‌توانند باعث خواب‌آلودگی روزانه شوند [58]. همچنین با افزایش چربی احشایی شکمی، نورآدرنالین در گردش خون افزایش می‌یابد و باعث افزایش فعالیت سیستم سمپاتیک و کاهش خواب شبانه می‌شود که یکی از دلایل اصلی خواب‌آلودگی روزانه است [59].
در مطالعه حاضر، بین خواب‌آلودگی و اندازه دور گردن ارتباط معنادار وجود داشت. در مطالعه ماوگری و همکاران، افراد دارای خواب‌آلودگی روزانه اندازه دور گردن بیشتری نسبت به سایر افراد داشتند [28]، اما در برخی از مطالعات، ازجمله مطالعه تام و همکاران بین نمره شاخص خواب‌آلودگی روزانه با اندازه دور گردن رابطه معنادار مشاهده نشد [31].
مکانیسم اصلی توجیه‌کننده ارتباط بین این دو متغیر هنوز مشخص نشده است، اما به نظر می رسد از جمله دلایل رابطه خواب‌آلودگی با اندازه دور گردن، آپنه انسدادی خواب و تغییراتی است که در مسیرهای هوایی اتفاق می‌افتد که می‌تواند علل مختلفی داشته باشد، ولی یکی از آنها افزایش فشار مکانیکی در راه هوایی فوقانی، درنتیجه تجمع چربی در اطراف گردن است. مشخص است که افراد مبتلا به آپنه انسدادی خواب احتمالاً به دلیل اختلال ایجاد شده در خواب شبانه، خواب‌آلودگی روزانه را گزارش می‌کنند. در واقع آپنه انسدادی خواب نقش واسطه‌ای بین چاقی، ازجمله چاقی گردنی و خواب‌آلودگی روزانه دارد [60].
نتیجه‌گیری نهایی
این مطالعه ارتباط خواب‌آلودگی روزانه را با برخی از شاخصهای سلامت قلبی عروقی شامل شاخص توده بدنی، پرفشاری خون، چاقی شکمی و اندازه دور گردن را تأیید کرد. با توجه به نتایج حاصل از این پژوهش، می‌توان گفت که ارتباط خواب‌آلودگی روزانه با برخی از شاخصهای قلبی عروقی را نمی‌توان نادیده گرفت. شیوع بالای خواب‌آلودگی روزانه در سالمندان و نتایج سایر تحقیقات مبنی بر ارتباط خواب‌آلودگی روزانه با بیماری‌های قلبی عروقی، ضرورت مطالعه بیشتر روی خواب‌آلودگی روزانه در سالمندان، نحوه سنجش، بررسی علل آن، طراحی و اجرای آزمایش‌های پیشگیرانه را گوشزد می‌کند. پیشنهاد می‌شود ارزیابی وضعیت خواب‌آلودگی سالمندان و عوامل مرتبط با آن در برنامه‌های مراقبت روتین سالمندان، به‌ویژه سالمندان دچار بیماری‌های قلبی عروقی، به منظور شناسایی زودرس و کاهش میزان هر دو اختلال صورت گیرد. همچنین پیشنهاد می‌شود وضعیت قلبی عروقی در بیماران دچار خواب‌آلودگی روزانه و بالعکس مورد توجه و بررسی قرار گیرد.
محدودیت‌ها: پژوهش حاضر نیز همچون سایر پژوهش‌ها با محدودیت‌هایی مواجه بود، ازجمله میزان خواب‌آلودگی به صورت ذهنی بررسی شد و مکان مطالعه منطقه‌ای بود که بیشتر ساکنان آن روستایی بودند. همچنین در این مطالعه هیچ اطلاعاتی در مورد سایر اختلالات موجد خواب‌آلودگی، ازجمله آپنه انسدادی خواب که یکی از متغیرهای مخدوش‌گر در مطالعه حاضر بود، جمع‌آوری نشد، درحالیکه یکی از عوامل مؤثر بین ارتباط خواب‌آلودگی و شاخصهای قلبی عروقی همان‌طور که گفته شد، می‌تواند وجود آپنه انسدادی خواب باشد.
در این مطالعه، اندازه قند خون ناشتا به عنوان شاخص ابتلا به دیابت در نظر گرفته شد که این به سبب اجبار و محدود بودن امکانات بود. با توجه به اینکه این مطالعه از نوع مطالعات همبستگی است، از نتایج آن نمی‌توان رابطه علت و معلولی استنتاج کرد و این را باید از اهم محدودیت‌های این مطالعه دانست.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این مطالعه مورد تأیید کمیته اخلاق پزشکی دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی است (کد: IR.USWR.REC.1398.102). اصول اخلاقی تماماً در این مقاله رعایت شده است. شرکت کنندگان اجازه داشتند هر زمان که مایل بودند از پژوهش خارج شوند. همچنین همه شرکت کنندگان در جریان روند پژوهش بودند. اطلاعات آن ها محرمانه نگه داشته شد.
حامی مالی
این تحقیق هیچ‌گونه کمک مالی از سازمان‌های تأمین مالی در بخش‌های عمومی، تجاری یا غیرانتفاعی دریافت نکرد.
مشارکت نویسندگان
تمام نویسندگان در طراحی، اجرا و نگارش همه بخش‌های پژوهش حاضر مشارکت داشته‌اند.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان این مقاله تعارض منافع ندارد.
خواب از نیازهای فیزیولوژیک اساسی بشر و یک حالت منظم تکرارشونده و به آسانی برگشت‌پذیر موجود زنده است که با بی‌حرکتی نسبی و بالا رفتن قابل توجه آستانه واکنش به محرک‌های خارجی در مقایسه با حالت بیداری مشخص می‌شود [1]. همراه با افزایش سن، خواب هم مانند سایر کارکردهای مغزی دچار تغییرات اساسی می‌شود، به طوری که سالمندی با تغییرات کمّی و کیفی در الگوی خواب همراه است [2].
با وجود این، کمبود خواب و اختلال خواب بخش ذاتیِ روند پیری نیستند. اختلالات خواب در سالمندان رایج است؛ زیرا پیری با افزایش تعداد بیماری‌های هم‌زمان، چنددارویی و مواجهه با عوامل روانی اجتماعی ناخوشایند همراه است [3]. در مطالعات اپیدمیولوژی، شیوع بی‌خوابی در سالمندان از 32 تا 55 درصد [4 ,5, 6] و شیوع خواب‌آلودگی بیش از حد در روز 20 تا 30 درصد گزارش شده است [7].
خواب‌آلودگی مفرط در روز به حالتی گفته می‌شود که در آن فرد در زمانی که انتظار می‌رود بیدار و هوشیار باشد، تمایل شدید به خوابیدن دارد [8]. تا چند دهه قبل پرخوابی به عنوان نشانه‌ای از تنبلی و تمارض و از ویژگی‌های نامطلوب شخصیتی تلقی می‌شد، اما توجه بالینی و علمی به پرخوابی به دنبال شناخت نقش پرخوابی در بیماری‌های شدید و تهدید‌کننده حیات افزایش یافت [9].
خواب‌آلودگی مفرط یک وضعیت پاتولوژیک در سالمندان است. مطالعات متعددی به بررسی ارتباط عوامل مختلف با خواب‌آلودگی شدید روزانه در سالمندان پرداخته‌اند که از آن میان می‌توان به درد مزمن، افسردگی، اختلال تنفسی مرتبط با خواب، اختلالات شناختی، سکته مغزی، بیماری‌های قلبی عروقی، داروها، آسیب تروماتیک مغز و عدم تحرک جسمی اشاره کرد [10, 11].
کیفیت خواب ضعیف یا خواب‌آلودگی در طول روز در افراد سالمند با آسیب سلامت، عملکرد جسمی ضعیف، سقوط، ناخوشی و مرگ‌و‌میر، افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های روانی، کاهش عملکرد روزانه و اُفت کیفیت زندگی همراه است و حتی با افزایش قابل توجه در هزینه‌های مراقبتی ارتباط دارد و موجب افزایش ناتوانی سالمند و افزایش نیاز وی به استفاده از خدمات مراقبت سلامت می‌شود [12 ,13].
مطالعه انجام‌شده در یک جمعیت عمومی در سنین بیست تا صد سال در ایالت پنسیلوانیای آمریکا نشان داد که خواب‌آلودگی شدید روزانه در سالمندان با بیماری‌ها و مشکلات جسمی ارتباط مثبت داشت، درحالیکه همین علامت در جوانان زیر سی سال با خواب ناکافی و افسردگی مرتبط بود [14]. نتایج مطالعه ان‌جی و همکارانش نشان داد که خواب‌آلودگی بیش از حد در روز با افزایش احتمال ناتوانی و افزایش خطر مرگ‌و‌میر و همچنین کاهش سال‌های بدون معلولیت در سنین سالمندی همراه است [15].
از سوی دیگر، مطالعات متعددی نشان داده‌اند که با افزایش سن، خطر بیماری‌های قلبی عروقی افزایش می‌یابد، به طوری که بیماری‌های قلبی عروقی عامل مهم مرگ‌و‌میر و مهم‌ترین علت بستری شدن سالمندان است [16, 17]. همچنین باعث ناتوانی، پایین آمدن کیفیت زندگی، تحمیل هزینه‌های سنگین و مشکلات اجتماعی فراوانی در سالمندان می‌شود [18].
مطالعات اپیدمیولوژیک گسترده‌ای در دنیا جهت شناسایی عوامل مرتبط با بیماری‌های قلبی عروقی انجام‌شده و مطالعات آزمایشی هم نقش بعضی از این عوامل را در کاهش میزان ابتلا و مرگ‌و‌میر تأیید کرده‌اند [19]. شاخصهای سلامت قلبی عروقی که در برخی از متون تحت عنوان شاخصهای خطر قلبی عروقی و در برخی دیگر با نام کلی شاخصهای قلبی عروقی مطرح شده [20, 21, 22] و در این میان نقش برجسته‌ای داشته‌اند.
فشار خون بالا، چاقی، به‌ویژه چاقی شکمی، دیابت، تری گلیسرید و کلسترول بالا و استعمال دخانیات، ازجمله عواملی هستند که مطالعات مختلف به آن پرداخته‌اند [23, 24]، اما امروزه برخی از مطالعات نقش استرس‌های روانی و اختلالات خواب را نیز در بیماران قلبی عروقی مطرح کرده‌اند. بر اساس مطالعات انجام‌شده اختلالات خواب می‌تواند نقش مهمی در بروز بیماری‌های قلبی عروقی داشته و احتمال دارد خواب‌آلودگی روزانه با مرگ‌و‌میر ناشی از بیماری‌های قلبی عروقی در ارتباط باشد [25, 26]. در مجموع مطالعات انجام‌شده بر ارتباط خواب‌آلودگی با شاخصهای قلبی عروقی صحه گذاشته‌اند، ولی در این مورد که کدام‌یک از این شاخص‌ها با خواب‌آلودگی روزانه ارتباط دارند و این ارتباط چگونه است، اختلاف نظر وجود دارد.
برخی مطالعات، ارتباط خواب‌آلودگی روزانه را با بعضی از شاخصهای قلبی عروقی تأیید کرده‌اند، ازجمله مطالعه هوسلر و همکاران، فراوانی چرت زدن (7-6 بار در هفته) در افراد مسن‌تر، دارای شاخص توده بدنی بالاتر و افراد سیگاری بیشتر از کسانی بود که فراوانی چرت زدن کمتری در طی هفته (2-1 بار در هفته) داشتند. همچنین فراوانی چرت زدن در هفته، با بیماری‌های مانند دیابت، فشار خون، دیس لیپیدمی ارتباط معناداری داشت [27].
در مطالعه ماوگری و همکاران، خواب‌آلودگی روزانه با شانس بیشتر چاقی مرکزی همراه بود و همچنین افراد دارای خواب‌آلودگی روزانه اندازه دور گردن بیشتری نسبت به سایر افراد داشتند [28]. نتایج مطالعه واشوم و همکاران نیز نشان داد که استعمال دخانیات، شاخص توده بدنی، نسبت دور کمر به باسن، تری گلیسرید با خواب‌آلودگی روزانه ارتباط معناداری داشت و قند خون ناشتا در افراد مبتلا به خواب‌آلودگی مفرط به طور قابل توجهی پایین‌تر بود [29].
این در حالی است که برخی دیگر از مطالعات به عدم این ارتباط اشاره کرده‌اند، ازجمله در مطالعه سامرا و همکاران، رابطه معناداری بین سن، شاخص توده بدنی، سوابق بیماری و داروهای مصرفی با نمرات شاخص خواب‌آلودگی روزانه پیدا نشد [30]. در مطالعه ویلسون و همکاران نیز بین نمره شاخص خواب‌آلودگی روزانه با وضعیت سیگار کشیدن، نارسایی احتقانی قلب، بیماری‌های ایسکمیک قلب و دیابت، سطح لیپد، اندازه دور گردن و شاخص توده بدنی رابطه معنادار مشاهده نشد [31]. همچنین در مطالعه الیویرا دینیز و همکاران رابطه معناداری بین فشار خون، دیابت، اندازه دورگردن، استعمال دخانیات، سابقه بیماری قلبی، اندازه دور کمر و شاخص توده بدنی با نمره خواب‌آلودگی گزارش نشد [32].
گذشته از آن، عمده مطالعات انجام‌شده در‌خصوص ارتباط خواب‌آلودگی و شاخصهای قلبی عروقی در گروه‌های محدودی از بیماران قلبی عروقی، مبتلایان به فشار خون بالا و اختلال تنفسی هنگام خواب انجام شده و مطالعات انجام‌شده روی جمعیت عمومی سالمندان اندک بوده است [34 ،33].
اهمیت این مسئله، از سویی و تناقض نتایج مطالعات انجام شده، از سوی دیگر و با توجه به اینکه خواب‌آلودگی روزانه از اختلالات شایع در سالمندان است، در مطالعه حاضر بر آن شدیم تا ارتباط بین خواب‌آلودگی روزانه و شاخصهای سلامت قلبی عروقی را به تفکیک در گروهی از سالمندان ایرانی بررسی کنیم. این مطالعه در صورت تأیید فرضیات می‌تواند شواهدی از اهمیت بالینی خواب‌آلودگی روزانه در سالمندان و اهمیت شناسایی آن در مراقبت‌های اولیه را فراهم سازد.
روش مطالعه
مطالعه حاضر یک مطالعه مقطعی از نوع همبستگی است. جامعه آماری این پژوهش زنان و مردان سالمند بالای شصت سال تحت پوشش مراکز بهداشتی درمانی شهرستان کیار به تعداد 6283 نفر بودند. نمونه‌گیری به روش غیرتصادفی در دسترس انجام شد. به این ترتیب که با مراجعه به همه مراکز بهداشتی مستقر در شهرستان کیار (مجموعاً ده مرکز بهداشتی و درمانی) و با استفاده از سامانه سیب که پایگاه ثبت اطلاعات بهداشتی همه اعضای خانوارهای شناسایی‌شده ساکن محدوده جغرافیایی مشخص تحت پوشش هر مرکز است و با توجه به نسبت جمعیت سالمندان تحت پوشش هر مرکز بهداشتی درمانی، حجم نمونه مورد نظر به تفکیک و با توجه به حجم نمونه کلی و 20 درصد احتمال ریزش محاسبه شد و در‌نهایت از 321 سالمند نمونه‌گیری به عمل آمد. نسبت سالمندان دارای خواب‌آلودگی خفیف تا شدید بر اساس مطالعات گذشته تعیین شد.
معیارهای ورود به مطالعه شامل سن شصت سال و بالاتر، تمایل به شرکت در تحقیق، نداشتن اختلالات شناختی و روانی شدید بر اساس نظر درج‌شده در پرونده توسط پزشک، داشتن توانایی برقراری ارتباط کلامی و معیارهای خروج عبارت بودند از: انصراف از ادامه همکاری یا فوت قبل از انجام آزمایش‌ها، استفاده از هر نوع داروی روان‌گردان و خواب‌آور، تکمیل ناقص پرسش‌نامه، خودداری از انجام یا انجام ناقص آزمایش‌ها، ابتلا به بیماری‌های حاد مانند تب، عفونت، سرماخوردگی و هر بیماری تأثیرگذار بر عملکرد ذهنی و هوشیاری و نتایج آزمایش‌ها.
پس از اخذ مجوزهـا و همـاهنگی‌هـای لازم به مراکز بهداشتی درمانی ده‌گانه مراجعه شد و انتخاب سالمندان به این صورت انجام گرفت که مراجعه‌کنندگان شصت سال و بالاتر در روزهای اول، وسط و آخر هفته انتخاب می‌شدند و پرسشگر (نویسنده اول) خود را معرفی می‌کرد و برای سالمند درباره اهداف طرح و محفوظ ماندن اطلاعات وی توضیح می‌داد، سپس از نظر معیارهای ورود و خروج بررسی و در صورت اعلام رضایت کتبی، پرسش‌نامه مشخصات فردی و جمعیت‌شناسی و نیز پرسش‌نامه خواب‌آلودگی اپوورث (شاخص خواب‌آلودگی روزانه) تکمیل می‌شد. نمونه‌گیری تا زمانی که سهمیه هر مرکز درمانی خاص پر می‌شد، ادامه می‌یافت.
پرسش‌نامه خواب‌آلودگی اپوورث مقیاس مختصر و ساده‌ای است که در سال 1991 طراحی شده و تمایل به خواب را در بزرگسالان اندازه‌گیری می‌کند. آلفای کرونباخ آن 0/88 گزارش شده است [35]. این پرسش‌نامه ابزاری معتبر است که پایایی و روایی نسخه فارسی آن توسط صادق نیت و همکاران ارزیابی و همبستگی درونی (0/7=α) و ضریب همبستگی درون‌رده‌ای 0/81 آن نشان‌دهنده پایایی و تکرار‌پذیری خوب این پرسش‌نامه بوده است [36]. در مطالعه حاضر نیز آلفای کرونباخ پرسش‌نامه قبل از استفاده از آن روی چهل نفر ارزیابی و 0/78 گزارش شد. ازجمله دلایل انتخاب این پرسش‌نامه پایایی و روایی مطلوب نسخه فارسی آن و گستردگی کاربرد آن در مطالعات مشابه بود که امکان مقایسه با سایر مطالعات را فراهم می‌کرد.
پرسش‌نامه شاخص خواب‌آلودگی روزانه هشت سؤال دارد که وضعیت خواب‌آلودگی ذهنی افراد را می‌سنجد و از افراد سؤال می‌شود که در وضعیت‌های مختلف چقدر احتمال دارد احساس خواب یا خواب‌آلودگی کنند. نمره هر سؤال بین صفر تا سه قرار دارد. در این پرسش‌نامه، گزینه هرگز (نمره صفر)، به احتمال کم (نمره یک)، به احتمال متوسط (نمره دو) و به احتمال زیاد (نمره سه) می‌گیرد.
به عبارتی دامنه نمره کلی امتیاز خواب‌آلودگی اپوورث از صفر تا 24 است. نمره نهایی مقیاس شاخص خواب‌آلودگی روزانه در محدوده 8-0 نشان‌دهنده وضعیت خواب‌آلودگی طبیعی، محدوده 12-9 نشان‌دهنده وضعیت خواب‌آلودگی خفیف، محدوده 16- 13 نشان‌دهنده وضعیت خواب‌آلودگی متوسط و امتیاز بیشتر از 16 نشان‌دهنده خواب‌آلودگی شدید است [35]. نقطه برش برای تفکیک خواب‌آلودگی دارای اهمیت بالینی (پاتولوژیک) ده در نظر گرفته شد [36, 37].
در صورت عدم مراجعه برای انجام آزمایش‌ها یا وجود سایر معیارهای خروج، سالمند از مطالعه خارج می‌شد و مراجعه‌کننده سالمند بعدی بررسی و انتخاب می‌شد تا در‌نهایت حجم نمونه به تعداد مورد نظر برسد. در این مطالعه، متغیرهای آنتروپومتریک زیر بررسی شد:
شاخص توده بدنی با استفاده از فرمول (وزن بر حسب کیلوگرم بر مجذور قد بر حسب متر) محاسبه شد. وزن افراد با استفاده از ترازوی دیجیتال Seca با حداقل لباس، بدون کفش و با دقت 0/1 کیلوگرم و قد آنها با کمک قدسنج با دقت 0/5 سانتی‌متر اندازه‌گیری شد. شاخص توده بدنی در سه طبقه‌بندی طبیعی (18/5-24/9) و اضافه وزن (29/9-25) و چاقی (30 و بیشتر) بررسی شد [38]. اندازه دور کمر فراد با اندازه‌گیری باریک‌ترین ناحیه بین آخرین دنده و نوک ایلیاک با استفاده از متر نواری غیر‌قابل ارتجاع تعیین شد. اندازه دور کمر مساوی و بیشتر از 88 سانتی‌متر در زنان و اندازه دور کمر مساوی و بیشتر از 102 سانتی‌متر در مردان به عنوان چاقی شکمی در نظر گرفته شد [39].
برای اندازه‌گیری دور گردن متر نواری مدرج عمود بر محور طولی گردن درست زیر برجستگی حنجره (سیب آدم) قرار گرفت. (در مردان دورگردن 37 سانتی‌متر به بالا و در زنان دور گردن 34 سانتی‌متر به بالا نابهنجار در نظر گرفته شد) [40]. فشار خون با استفاده از فشارسنج جیوه‌ای استاندارد با کاف شماره چهارده ساخت شرکت ماهان مدیکال با دقت پنجاه میلی‌متر جیوه در دو زمان با فاصله ده دقیقه در وضعیت نشسته، از دست راست، پس از حداقل پنج دقیقه استراحت به روش استاندارد اندازه‌گیری شد و میانگین دو نوبت فشار خون ثبت شد. فشار خون سیستولیک با شنیدن اولین صدای کورتکف و فشار خون دیاستولیک با از بین رفتن صدا ثبت شد. قبل از اندازه‌گیری فشار خون نیز در مورد مصرف چای، قهوه، انجام فعالیت فیزیکی، مصرف سیگار و پر بودن مثانه سؤال می‌شد. فشار خون سیستولیک mmHg140 و بالاتر و فشار خون دیاستولیک mmHg90 و بالاتر به عنوان فشار خون بالا درنظر گرفته شد [41].
آزمایش‌های پاراکلینیک در روز بعد انجام می‌گرفت. هزینه آزمایش‌ها در صورتی که سالمند در بازه زمانی کنترل سالانه که در مراکز بهداشتی و درمانی به صورت معمول انجام می‌شود، قرار نداشت، توسط تیم پژوهش پرداخت می‌شد. آزمایش‌های پاراکلینیک در این مطالعه شامل اندازه‌گیری قند خون ناشتا، تری گلیسرید و کلسترول بود که با استفاده از کیت پارس آزمون (Tehran Iran Pars Azmoon) به روش رنگ‌سنجی و بعد از هشت ساعت ناشتا بودن فرد با استفاده از دستگاه اسپیکتروفتومتر در آزمایشگاه‌های مراکز بهداشتی و درمانی اندازه‌گیری و ثبت شد.
در این مراکز دستگاه‌های موجود از مارک واحد با حساسیت و طرز کار مشابه و همچنین با کیت‌های آزمایشگاهی یکسان کار می‌کنند. در این پژوهش قند خون ناشتا 110 میلی‌گرم و بالاتر به عنوان قند خون بالا [42] و تری‌گلیسیرید 150 میلی‌گرم در دسی‌لیتر و بیشتر و کلسترول 200 میلی‌گرم در دسی‌لیتر و بیشتر، سطح غیرطبیعی در نظر گرفته شد [43]. ابزارهای مورد استفاده برای جمع‌آوری اطلاعات آنتروپومتریک، ازجمله ترازو، متر و فشارسنج متعلق به مراکز بهداشتی درمانی بودند که همه از یک برند و شرکت تهیه شده بودند. همه اندازه‌گیری‌ها توسط نویسنده اول و با حضور در مراکز انجام شد.
داده‌های حاصل با استفاده از آمار توصیفی شامل شاخصهای میانگین و پراکندگی، آزمون کولموگروف اسمیرنف (برای بررسی نرمال بودن داده‌ها)، آزمون همبستگی اسپیرمن (برای بررسی همبستگی)، آزمون کای اسکوئر (برای بررسی ارتباط دو صفت کیفی)، آزمون من ویتنی (برای بررسی توزیع در دو گروه) و آزمون کروسکال والیس (برای بررسی توزیع در سه گروه) تجزیه و تحلیل شد. از نرم‌افزار آماری SPSS نسخه 23 برای تجزیه و تحلیل داده‌ها استفاده شد. مقدار احتمال کمتر از (0/05) به عنوان معناداری آماری در نظر گرفته شد.
یافته‌ها
در این مطالعه 321 سالمند مشارکت کردند. میانگین سنی سالمندان نمونه‌گیری شده 68/7 سال با انحراف معیار 7/28 بود که 69/2 درصد آنها زن بودند. گروه سنی 69-60 و 70 سال و بالاتر به ترتیب 65/4 و 34/6 درصد از جامعه مورد مطالعه را به خود اختصاص می‌دادند. بیشتر شرکت‌کنندگان (89 درصد) در کنار خانواده خود زندگی می‌کردند و 76/6 درصد آنان متأهل بودند. همچنین بیشتر شرکت‌کنندگان بیکار یا خانه‌دار (76 درصد) و 77/3 درصد بی‌سواد بودند (جدول شماره 1).
.jpg)
از نظر ویژگی‌های بالینی، شاخص توده بدنی شرکت‌کنندگان در محدوده طبیعی، اضافه وزن و چاقی به ترتیب 31/8، 39/9 و 28/3 درصد بود و 21/8 درصد قند خون غیرطبیعی داشتند. از نظر فاکتورهای چربی خون 76/3 و 38/9 درصد به ترتیب سطوح کلسترول و تری گلیسرید غیرطبیعی داشتند. در بیش از دو‌سوم جمعیت مورد مطالعه، دور کمر در محدوده غیرطبیعی بود (69/2 درصد). همچنین 62 درصد دور گردن در محدوده غیرطبیعی دارند. فشار خون سیستولیک و دیاستولیک بالا نیز به ترتیب 19/3 و 16/2 درصد گزارش شد (جدول شماره 2).
.jpg)
سابقه بیماری قلبی عروقی و بیماری جسمی به ترتیب 20/9 و 32/1 درصد بود، در بیش از 55 درصد سابقه فشار خون گزارش شد. استعمال دخانیات در 7/8 درصد شرکت‌کنندگان مشاهده شد.
نتایج نشان داد وضعیت خواب‌آلودگی نیمی از سالمندان (50/33 درصد) در محدوده طبیعی بود و 23/67، 19 و 7 درصد از سالمندان به ترتیب وضعیت خواب‌آلودگی خفیف، متوسط، و شدید داشتند. خواب‌آلودگی شدید در گروه سنی سالمندان 69-60 سال و 70 سال و بیشتر به ترتیب 39/1 و 60/9 درصد و سن بیشتر از 70 سال به طور معناداری با نمرات بالای شاخص خواب‌آلودگی روزانه ارتباط داشت (0/003=P)، ولی بین نمرات شاخص خواب‌آلودگی روزانه و جنسیت ارتباط معناداری مشاهده نشد (0/361=P).
همان‌طور که در جدول شماره 3 نشان داده شده است، میانگین نمره شاخص خواب‌آلودگی روزانه در زنان 5/25±8/48 و در مردان 4/4±9/28 گزارش شد و مقایسه میانگین نمره خواب‌آلودگی بین زنان و مردان اختلاف معناداری را نشان نداد (0/158=P)، ولی در مقایسه میانگین نمره خواب‌آلودگی بین سه گروه سنی اختلاف آماری معناداری گزارش شد (0/004=P) و میانگین نمره ESS در گروه های سنی بیشتر از 70 سال بالاتر بود.
.jpg)
با توجه به اینکه میانگین نمره شاخص خواب‌آلودگی روزانه نرمال نبود، از آزمون‌های ناپارامتری کروسکال والیس و همبستگی اسپیرمن استفاده شد.
بررسی سایر مشخصات بالینی با وضعیت خواب‌آلودگی با استفاده از آزمون همبستگی اسپیرمن نشان داد خواب‌آلودگی روزانه با سن (0/121=P=0/03 ,=r)، شاخص توده بدنی (r=0/170, p=0/002)، فشار خون سیستولیک (r=0/235, p<0/001) و فشار خون دیاستولیک (r=0/216, p<0/001)، چاقی شکمی (r=0/293, p<0/001) و اندازه دور گردن (r=0/239, p<0/001) ارتباط معنادار مثبت داشت، یعنی با افزایش هر‌کدام از این متغیرها نمره شاخص خواب‌آلودگی روزانه افزایش می‌یافت، همچنین ارتباط خواب‌آلودگی روزانه با تعداد داروی مصرفی نیز معنادار و مثبت گزارش شد (p<0/001, r=0/226)، اما متغیرهای دیگر، ازجمله تری‌گلیسیرید (0/374=P)، کلسترول (0/824=P)، قند خون ناشتا (0/084=P) با وضعیت خواب‌آلودگی روزانه ارتباط معناداری نداشتند.
در مرحله بعد، به منظور بررسی عمیق‌تر ارتباط خواب‌آلودگی روزانه با متغیرهای مطالعه، به‌ویژه شاخصهای قلبی عروقی، با استفاده از آزمون کای اسکوئر دو گروه دارای خواب‌آلودگی و بدون خواب‌آلودگی با هم مقایسه شدند که نتایج در جدول شماره 4 مشاهده می‌شود.
.jpg)
از آنجا که متغیر نمره خواب‌آلودگی نرمال نبود از آزمون ناپارامتری اسکوئر استفاده شد.
بحث
در این مطالعه ارتباط خواب‌آلودگی روزانه با برخی از شاخصهای قلبی عروقی ارزیابی شده است، ازجمله متغیرهای مخدوش‌گر در این مطالعه، بیماری‌های تأثیرگذار بر عملکرد ذهنی و هوشیاری، بیماری‌های حاد مانند تب، عفونت و همچنین مصرف داورهای خواب‌آور که در معیارهای خروج مطالعه کنترل شدند. بررسی نتایج مطالعه حاضر نشان داد 49/67 درصد سالمندان خواب‌آلودگی خفیف تا شدید داشتند، اما در مطالعه فولی و همکاران که در کشور آمریکا انجام شد، میزان خواب‌آلودگی در سالمندان 25 درصد و همچنین در پژوهش مارک آنتونی و همکاران در استرالیا شیوع خواب‌آلودگی بیش از حد روزانه حدود 15/3درصد در سالمندان گزارش شد [44 ،29].
در مطالعه حاضر، درصد خواب‌آلودگی سالمندان بیشتر از سایر مطالعات بود که به نظر می‌رسد خصوصیات جمعیتی نمونه مورد مطالعه (سالمندان روستایی و عمدتاً بی‌سواد با امکانات اندک برای پر کردن اوقات فراغت) در این تفاوت‌ها دخیل بوده است. همچنن با توجه به ارتباط بیماری‌های جسمی و تأثیر آن بر خواب‌آلودگی روزانه و شیوع بالای سابقه بیماری‌های جسمی در سالمندان مطالعه حاضر، می‌توان آن را یکی از دلایل بالا بودن شیوع خواب‌آلودگی در نمونه حاضر در نظر گرفت. این در حالی است که خواب‌آلودگی روزانه با افزایش سن ارتباط معنادار مثبتی داشت، به طوری که میزان خواب‌آلودگی شدید در گروه سنی هفتاد سال و بیشتر، بالاتر گزارش شد که با مطالعه انجام شده در آمریکا که نشان داد سالمندان در سنین 75 سال و بالاتر نمره شاخص خواب‌آلودگی روزانه بالاتری دارند، هم‌خوانی دارد [14].
ارتباط مثبت افزایش سن با خواب‌آلودگی روزانه در این مطالعه در تأیید این یافته قبلی است که با افزایش سن مکانیسم خواب هموستاتیک تضعیف می‌شود و با کاهش خواب شبانه تمایل افراد برای خواب روزانه افزایش می‌یابد [45]. تردیدی نیست که شیوع بیماری‌های مختلف و مصرف داروهای متعدد با افزایش سن را نمی‌توان در تفسیر رابطه مثبت افزایش سن با خواب‌آلودگی روزانه نادیده گرفت [46]. علاوه بر این،کاهش فعالیت بدنی و شیوه زندگی کم تحرک را نیز باید از عوامل موثر دانست. در این مطالعه نیز ارتباط معناداری بین جنس و نمره شاخص خواب‌آلودگی روزانه یافت نشد که با نتایج برخی از مطالعات، ازجمله مطالعه فولی و همکاران که گزارش کردند شیوع چرت زدن روزانه بین زنان و مردان تفاوتی ندارد [44]، مطابقت می‌کند، اما نتایج بررسی هوسلر و همکاران [27] و مطالعه وان‌در اسپوی و همکاران [47] مؤید تفاوت معنادار خواب‌آلودگی روزانه بین زنان و مردان بود.
احتمال دارد در مطالعه حاضر نبود ارتباط خواب‌آلودگی با جنسیت مربوط به این باشد که بیشتر سالمندان نمونه در مناطق روستایی زندگی می‌کردند و از نظر حضور در جامعه و نقش‌های اجتماعی بین آنها تفاوت زیادی وجود نداشت و همین‌طور سالمندان زن و مرد در مطالعه ما از نظر وضعیت سواد، اشتغال و تنهایی تفاوت چندانی با هم نداشتند، به این معنا که این موارد در الگوهای گذران وقت زنان و مردان سالمند تفاوتی ایجاد نمی‌کرد که به نظر می رسد در شیوع یکسان خواب‌آلودگی روزانه در میان زنان و مردان سالمند تأثیرگذار بوده است.
یافته‌های این مطالعه نشان داد خواب‌آلودگی روزانه با شاخص توده بدنی ارتباط معنادار مثبت دارد. این یافته با نتایج مطالعات ایندشاو و همکاران [48] و امپانا و همکاران که در پژوهش خود نشان دادند نمرات خواب‌آلودگی مفرط بالا در سالمندانی که (شاخص توده بدنی) بالاتر دارند بیشتر است [49]، هم‌خوانی دارد. مطالعات متعددی نشان داده‌اند که چاقی فعالیت سیستم سمپاتیک را افزایش داده و با کاهش خواب شبانه همراه است که نتیجه آن می‌تواند افزایش خواب‌آلودگی روزانه باشد [50, 51].
تعدادی مکانیسم پیشنهاد شده‌اند که افزایش خواب‌آلودگی در افراد چاق را بدون ایجاد اختلالات اساسی در مکانیسم خواب نشان می‌دهند، ازجمله اختلال در سوخت و ساز بدن، افزایش سطح انسولین و سیتوکین‌های التهابی، رژیم غذایی و مصرف مواد غذایی پرچرب و دارای کالری زیاد که باعث افزایش خواب‌آلودگی در روز می‌شود [52].
این مطالعه نشان داد که بین خواب‌آلودگی روزانه و فشار خون سیستولیک و فشار خون دیاستولیک نیز ارتباط معناداری وجود دارد، به طوری که فشار خون غیرطبیعی در سالمندان دارای خواب‌آلودگی تقریباً دو برابر سالمندان بدون خواب‌آلودگی بود. این یافته با نتایج بررسی مری لوبیگز و همکاران که نشان داد شرکت‌کنندگان با خواب‌آلودگی در طی روز فشار خون بالاتری داشتند [53]، هم‌خوانی دارد، اما نتایج ما با مطالعه الیویرا دینیز و همکاران همسو نبود [32].
در زمینه دلایل ارتباط خواب‌آلودگی روزانه و فشار خون، مطالعات نشان می‌دهد که کمبود خواب احتمالاً از یک مسیر نامشخص منجر به افزایش درایو سمپاتیک و افزایش کاتکول آمین‌ها یا تغییر در محور نورواندوکرین‌ها و درنتیجه افزایش کورتیزول می شود. افزایش کاتکول آمین‌ها یا کورتیزول همراه با کمبود خواب می‌تواند ارتباط بین خواب‌آلودگی در روز و افزایش فشار خون را توجیه کند [54]. نتایج حاصل از این پژوهش نشان داد بین خواب‌آلودگی روزانه و سطوح کلسترول و تری‌گلیسرید غیرطبیعی ارتباط معناداری وجود ندارد که با مطالعه ویلسون و همکاران هم‌خوانی دارد [31]. این در حالی است که در مطالعه دیگر، ازجمله واشوم و همکاران ارتباط معناداری میان خواب‌آلودگی روزانه و سطوح کلسترول و تری‌گلیسرید مشاهده شد [29].
از دیگر نتایج پژوهش حاضر فقدان ارتباط بین خواب‌آلودگی و قند خون ناشتا بود که با نتایج مطالعه الیویرا دینیز [32] هم‌خوانی دارد. ازجمله مطالعات نا‌همسو، مطالعه استرند و همکاران است که نشان داد خواب‌آلودگی در روز با افزایش سطح گلوکز ناشتا و سطح گلوکز دو‌ساعته، حساسیت کمتر به انسولین و ترشح انسولین بیشتر همراه است [53]، درحالیکه در پژوهش واشوم و همکاران، در افراد مبتلا به خواب‌آلودگی مفرط، برخلاف انتظار، قند خون ناشتا در افراد مبتلا به میزان قابل توجهی پایین‌تر بود [29].
مطالعات نشان داده‌اند که مشکلاتی از قبیل اشکال در به خواب رفتن، مشکل در حفظ خواب، بیداری‌های مکرر به دلیل شب ادراری و درد در افراد دیابتی شایع‌تر است و می‌تواند با افزایش خطر ابتلا به خواب‌آلودگی در طی روز همراه باشد. از طرفی فعالیت‌های عملکردی بدن در بزرگسالان مسن کاهش می‌یابد که کاهش این فعالیت‌ها در افراد دیابتی سه برابر افراد غیر‌دیابتی است که می تواند با خواب‌آلودگی روزانه در ارتباط باشد. همچنین احساس ناراحت‌کننده یا خزنده در پاها در حالت استراحت در افراد دیابتی از شیوع بالاتری برخوردار است (تقریباً 21 درصد از کل مبتلایان به پاها در حالت استراحت مبتلا به دیابت هستند) که این خود باعث بی‌خوابی و درنتیجه خواب‌آلودگی مفرط می‌شود [55].
در مطالعه حاضر، هر‌چند بین قند خون ناشتا و خواب‌آلودگی ارتباط معناداری مشاهده نشد، ولی در مقایسه دو گروه دارای خواب‌آلودگی و بدون خواب‌آلودگی تفاوت قند خون غیرطبیعی معنادار بود، به طوری که قند خون غیرطبیعی در سالمندان دارای خواب‌آلودگی دو برابر سالمندان بدون خواب‌آلودگی بود؛ به نظر می‌رسد که مطالعه بیشتر در این زمینه ضرورت داشته باشد.
بر اساس مطالعه حاضر بین خواب‌آلودگی و استعمال دخانیات ارتباط معناداری مشاهده نشد. این یافته با نتایج مطالعه هوسلر و همکاران که نشان داد ارتباطی بین سیگار کشیدن و فراوانی چرت زدن وجود ندارد [27] هم‌خوانی دارد، درحالیکه در برخی مطالعات، ازجمله پژوهش بیکسلر و همکاران مهم‌ترین عامل خطر برای خواب‌آلودگی مفرط سیگار کشیدن بود [14].
استعمال دخانیات با دشواری در شروع خواب و حفظ خواب و به طور کلی با اختلالات خواب شبانه همراه است. در واقع نیاز به استعمال دخانیات با کاهش نیکوتینمی در طول خواب با توجه به نیمه عمر کوتاه نیکوتین (دو تا سه ساعت) سبب بیداری فرد شده و وی قبل از اینکه بتواند دوباره بخوابد باید یک سیگار مصرف کند و این ولع مصرف نیکوتین مزاحم خواب شبانه شده و در کل مدت زمان خواب را در افراد سیگاری کاهش می‌دهد که باعث خواب‌آلودگی روزانه در این افراد می‌شود [56].
عدم ارتباط بین خواب‌آلودگی و استعمال دخانیات در مطالعه ما مشخص نیست، در تبیین این عدم ارتباط می‌توان گفت در تعریف عملی مطالعه حاضر مصرف حداقل یک عدد سیگار به عنوان فرد مستعمل در نظر گرفته شده که ممکن است با این تعریف حداقلی، استعمال دخانیات اثراتی بر خواب‌آلودگی روزانه نداشته باشد.
همچنین نتایج نشان داد که بین خواب‌آلودگی و اندازه دور کمر ارتباط معناداری وجود دارد. مطالعات دیگر بر ارتباط خواب‌آلودگی و اندازه دور کمر تأکید دارند، ازجمله در مطالعه ماوگری و همکاران خواب‌آلودگی روزانه با شانس بیشتر چاقی مرکزی، مستقل از عوامل سبک زندگی، ازجمله فعالیت بدنی و رژیم غذایی، همراه بود [28]. در مطالعه گاما و همکاران نیز خواب‌آلودگی با چاقی مرکزی مرتبط بود [57].
ازجمله دلایل ارتباط خواب‌آلودگی روزانه با چاقی شکمی، مقادیر بالای سیتوکین‌های التهابی، ازجمله فاکتور نکروز‌دهنده تومور (TNFα) و اینترلوکین 6-(IL-6) در چربی احشایی (چاقی مرکزی) است که هر دو باعث ایجاد خستگی و خواب‌آلودگی روزانه می‌شوند. در واقع، سیتوکین‌های التهابی برای برانگیختن تظاهرات سیستم عصبی مرکزی، ازجمله خواب‌آلودگی با امواج مغزی ارتباط برقرار می‌کنند و با عبور از سد خونی مغزی از طریق اعصاب وابسته خودمختار محیطی می‌توانند باعث خواب‌آلودگی روزانه شوند [58]. همچنین با افزایش چربی احشایی شکمی، نورآدرنالین در گردش خون افزایش می‌یابد و باعث افزایش فعالیت سیستم سمپاتیک و کاهش خواب شبانه می‌شود که یکی از دلایل اصلی خواب‌آلودگی روزانه است [59].
در مطالعه حاضر، بین خواب‌آلودگی و اندازه دور گردن ارتباط معنادار وجود داشت. در مطالعه ماوگری و همکاران، افراد دارای خواب‌آلودگی روزانه اندازه دور گردن بیشتری نسبت به سایر افراد داشتند [28]، اما در برخی از مطالعات، ازجمله مطالعه تام و همکاران بین نمره شاخص خواب‌آلودگی روزانه با اندازه دور گردن رابطه معنادار مشاهده نشد [31].
مکانیسم اصلی توجیه‌کننده ارتباط بین این دو متغیر هنوز مشخص نشده است، اما به نظر می رسد از جمله دلایل رابطه خواب‌آلودگی با اندازه دور گردن، آپنه انسدادی خواب و تغییراتی است که در مسیرهای هوایی اتفاق می‌افتد که می‌تواند علل مختلفی داشته باشد، ولی یکی از آنها افزایش فشار مکانیکی در راه هوایی فوقانی، درنتیجه تجمع چربی در اطراف گردن است. مشخص است که افراد مبتلا به آپنه انسدادی خواب احتمالاً به دلیل اختلال ایجاد شده در خواب شبانه، خواب‌آلودگی روزانه را گزارش می‌کنند. در واقع آپنه انسدادی خواب نقش واسطه‌ای بین چاقی، ازجمله چاقی گردنی و خواب‌آلودگی روزانه دارد [60].
نتیجه‌گیری نهایی
این مطالعه ارتباط خواب‌آلودگی روزانه را با برخی از شاخصهای سلامت قلبی عروقی شامل شاخص توده بدنی، پرفشاری خون، چاقی شکمی و اندازه دور گردن را تأیید کرد. با توجه به نتایج حاصل از این پژوهش، می‌توان گفت که ارتباط خواب‌آلودگی روزانه با برخی از شاخصهای قلبی عروقی را نمی‌توان نادیده گرفت. شیوع بالای خواب‌آلودگی روزانه در سالمندان و نتایج سایر تحقیقات مبنی بر ارتباط خواب‌آلودگی روزانه با بیماری‌های قلبی عروقی، ضرورت مطالعه بیشتر روی خواب‌آلودگی روزانه در سالمندان، نحوه سنجش، بررسی علل آن، طراحی و اجرای آزمایش‌های پیشگیرانه را گوشزد می‌کند. پیشنهاد می‌شود ارزیابی وضعیت خواب‌آلودگی سالمندان و عوامل مرتبط با آن در برنامه‌های مراقبت روتین سالمندان، به‌ویژه سالمندان دچار بیماری‌های قلبی عروقی، به منظور شناسایی زودرس و کاهش میزان هر دو اختلال صورت گیرد. همچنین پیشنهاد می‌شود وضعیت قلبی عروقی در بیماران دچار خواب‌آلودگی روزانه و بالعکس مورد توجه و بررسی قرار گیرد.
محدودیت‌ها: پژوهش حاضر نیز همچون سایر پژوهش‌ها با محدودیت‌هایی مواجه بود، ازجمله میزان خواب‌آلودگی به صورت ذهنی بررسی شد و مکان مطالعه منطقه‌ای بود که بیشتر ساکنان آن روستایی بودند. همچنین در این مطالعه هیچ اطلاعاتی در مورد سایر اختلالات موجد خواب‌آلودگی، ازجمله آپنه انسدادی خواب که یکی از متغیرهای مخدوش‌گر در مطالعه حاضر بود، جمع‌آوری نشد، درحالیکه یکی از عوامل مؤثر بین ارتباط خواب‌آلودگی و شاخصهای قلبی عروقی همان‌طور که گفته شد، می‌تواند وجود آپنه انسدادی خواب باشد.
در این مطالعه، اندازه قند خون ناشتا به عنوان شاخص ابتلا به دیابت در نظر گرفته شد که این به سبب اجبار و محدود بودن امکانات بود. با توجه به اینکه این مطالعه از نوع مطالعات همبستگی است، از نتایج آن نمی‌توان رابطه علت و معلولی استنتاج کرد و این را باید از اهم محدودیت‌های این مطالعه دانست.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این مطالعه مورد تأیید کمیته اخلاق پزشکی دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی است (کد: IR.USWR.REC.1398.102). اصول اخلاقی تماماً در این مقاله رعایت شده است. شرکت کنندگان اجازه داشتند هر زمان که مایل بودند از پژوهش خارج شوند. همچنین همه شرکت کنندگان در جریان روند پژوهش بودند. اطلاعات آن ها محرمانه نگه داشته شد.
حامی مالی
این تحقیق هیچ‌گونه کمک مالی از سازمان‌های تأمین مالی در بخش‌های عمومی، تجاری یا غیرانتفاعی دریافت نکرد.
مشارکت نویسندگان
تمام نویسندگان در طراحی، اجرا و نگارش همه بخش‌های پژوهش حاضر مشارکت داشته‌اند.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان این مقاله تعارض منافع ندارد.
References
1.Sheldon SH, Ferber R, Kryger MH. Principles and practice of pediatric sleep medicine. Philadelphia: Saunders; 2005. https://www.google.com/books/edition/Principles_and_Practice_of_Pediatric_Sle/0EGsy3bUCYwC?hl=en&gbpv=0
2.Mendoza-Meléndez M, Jimenez-Correa U, Gallegos-Cari A, Ayala-Guerrero F, Jiménez-Anguiano A. Prevalence of sleep disorders, daytime sleepiness and clinical symptomatology in older adults. Journal of Revista Médica del Hospital General de México. 2016; 79(3):136-43. [DOI:10.1016/j.hgmx.2016.05.021]
3.Miner B, Kryger MH. Sleep in the aging population. Sleep Medicine Clinics. 2017; 12(1):31-8. [DOI:10.1016/j.jsmc.2016.10.008] [PMID] [PMCID]
4.Kim KW, Kang SH, Yoon IY, Lee SD, Ju G, Han JW, et al. Prevalence and clinical characteristics of insomnia and its subtypes in the Korean elderly. Archives of Gerontology and Geriatrics. 2017; 68:68-75. [DOI:10.1016/j.archger.2016.09.005] [PMID]
5.Korkmaz Aslan G, İncİ FH, Kartal A. The prevalence of insomnia and its risk factors among older adults in a city in Turkey’s Aegean Region. Psychogeriatrics. 2020; 20(1):111-7. [DOI:10.1111/psyg.12464] [PMID]
6.Zou Y, Chen Y, Yu W, Chen T, Tian Q, Tu Q, et al. The prevalence and clinical risk factors of insomnia in the Chinese elderly based on comprehensive geriatric assessment in Chongqing population. Psychogeriatrics. 2019; 19(4):384-90. [DOI:10.1111/psyg.12402] [PMID]
7.Young TB. Epidemiology of daytime sleepiness: Definitions, symptomatology, and prevalence. The Journal of Clinical Psychiatry. 2004; 65(Suppl 16):12-6. [PMID]
8.Sateia MJ. International classification of sleep disorders-third edition. Chest. 2014; 146(5):1387-94. [DOI:10.1378/chest.14-0970][PMID]
9.Aghajanloo A, Haririan HR, Ghafourifard M, Bagheri H, Ebrahimi SM. [Sleep quality of students during final exams in Zanjan University of Medical Sciences (Persian)]. Modern Care Journal. 2012; 8(4):230-7. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=157520
10.Zalai D, Bingeliene A, Shapiro C. Sleepiness in the elderly. Sleep Medicine Clinics. 2017; 12(3):429-41. [DOI:10.1016/j.jsmc.2017.03.015] [PMID]
11.Pagel JF. Excessive daytime sleepiness. American Family Physician. 2009; 79(5):391-6. [PMID]
12.Pakpour V, Zamanzadeh V, Salimi S, Farsiv A, Moghbeli G, Soheili A. [The relationship between loneness and sleep quality in older adults in Tabriz (Persian)]. Nursing and Midwifery Journal. 2017; 14(11):906-17. http://unmf.umsu.ac.ir/article-1-3060-en.html
13.Hayley AC, Williams LJ, Kennedy GA, Holloway KL, Berk M, Brennan-Olsen SL, et al. Excessive daytime sleepiness and falls among older men and women: Cross-sectional examination of a population-based sample. BMC Geriatrics. 2015; 15:74. [DOI:10.1186/s12877-015-0068-2] [PMID] [PMCID]
14.Bixler EO, Vgontzas AN, Lin HM, Calhoun SL, Vela-Bueno A, Kales A. Excessive daytime sleepiness in a general population sample: The role of sleep apnea, age, obesity, diabetes, and depression. The Journal of Clinical Endocrinology and Metabolism. 2005; 90(8):4510-5. [DOI:10.1210/jc.2005-0035] [PMID]
15.Ng WL, Shaw JE, Peeters A. The relationship between excessive daytime sleepiness, disability, and mortality, and implications for life expectancy. Sleep Medicine. 2018; 43:83-9. [DOI:10.1016/j.sleep.2017.11.1132] [PMID]
16.Prasad BV, Akbar Sh, R A. Cardiovascular disease in elderly an early care: Biopsychosocial perspective. In: Prasad BV, Akbar Sh, editors. Handbook of Research on Geriatric Health, Treatment, and Care. Hershey, PA: IGI Global; 2018. pp. 175-193. [DOI:10.4018/978-1-5225-3480-8.ch010]
17.Chen WW, Gao RL, Liu LS, Zhu ML, Wang W, Wang YJ, et al. China cardiovascular diseases report 2015: A summary. Journal of Geriatric Cardiology. 2017; 14(1):1-10. [PMID] [PMCID]
18.Keeney T, Jette AM. Individual and environmental determinants of late-life community disability for persons aging with cardiovascular disease. American Journal of Physical Medicine & Rehabilitation. 2019; 98(1):30-4. [DOI:10.1097/PHM.0000000000001011] [PMID] [PMCID]
19.Leong DP, Joseph PG, McKee M, Anand SS, Teo KK, Schwalm JD, et al. Reducing the global burden of cardiovascular disease, part 2: Prevention and treatment of cardiovascular disease. Circulation Research. 2017; 121(6):695-710. [DOI:10.1161/CIRCRESAHA.117.311849] [PMID]
20.Brandão JM, dos Santos Fernandes C, Barroso SG, de Souza Rocha G. [Association of fiber intake and cardiovascular risk in elderly patients (Portuguese)]. International Journal of Cardiovascular Sciences. 2015; 28(6):464-71. https://pesquisa.bvsalud.org/portal/resource/pt/lil-788764
21.Babiker R, Elmusharaf Kh, Keogh MB, Saeed AM. Effect of Gum Arabic (Acacia Senegal) supplementation on Visceral Adiposity index (VAI) and blood pressure in patients with type 2 diabetes mellitus as indicators of Cardiovascular Disease (CVD): A randomized and placebo-controlled clinical trial. Lipids in Health and Disease. 2018; 17:56. [DOI:10.1186/s12944-018-0711-y] [PMID] [PMCID]
22.König M, Drewelies J, Norman K, Spira D, Buchmann N, Hülür G, et al. Historical trends in modifiable indicators of cardiovascular health and self-rated health among older adults: Cohort differences over 20 years between the Berlin Aging Study (BASE) and the Berlin Aging Study II (BASE-II). PloS One. 2018; 13(1):e0191699. [DOI:10.1371/journal.pone.0191699] [PMID] [PMCID]
23.Hosseini SR, Bayani MA, Mohammadi K, Mohammadi E, Bijani A. [Correlation between anthropometric indexes and risk factors of cardiovascular diseases among the elderly population in Amirkola (Persian)]. Feyz. 2017; 21(3):272-9. http://feyz.kaums.ac.ir/article-1-3057-en.html
24.Ferreira JDF, Moreira RP, Maurício TF, de Lima PA, Cavalcante TF, Costa EC. [Risk factors for cardiovascular disease in the elderly (English-Portuguese). Journal of Nursing UFPE/Revista de Enfermagem UFPE on Line. 2017; 11(12):4895-905. [DOI:10.5205/1981-8963-v11i12a15182p4895-4905-2017]
25.Grandner MA, Alfonso-Miller P, Fernandez-Mendoza J, Shetty S, Shenoy S, Combs D. Sleep: Important considerations for the prevention of cardiovascular disease. Current Opinion in Cardiology. 2016; 31(5):551-65. [DOI:10.1097/HCO.0000000000000324] [PMID] [PMCID]
26.Blachier M, Dauvilliers Y, Jaussent I, Helmer C, Ritchie K, Jouven X, et al. Excessive daytime sleepiness and vascular events: The three city study. Annals of Neurology. 2012; 71(5):661-7. [DOI:10.1002/ana.22656] [PMID]
27.Häusler N, Haba-Rubio J, Heinzer R, Marques-Vidal P. Association of napping with incident cardiovascular events in a prospective cohort study. Heart. 2019; 105(23):1793-8. [DOI:10.1136/heartjnl-2019-314999] [PMID]
28.Maugeri A, Medina-Inojosa JR, Kunzova S, Agodi A, Barchitta M, Sochor O, et al. Sleep duration and excessive daytime sleepiness are associated with obesity independent of diet and physical activity. Nutrients. 2018; 10(9):1219. [DOI:10.3390/nu10091219] [PMID] [PMCID]
29.Vashum KP, McEvoy MA, Hancock SJ, Islam MR, Peel R, Attia JR, et al. Prevalence of and associations with excessive daytime sleepiness in an Australian older population. Asia Pacific Journal of Public Health. 2015; 27(2):NP2275-84. [DOI:10.1177/1010539513497783] [PMID]
30.Samara AM, Sweileh MW, Omari AM, Omari LS, Dagash HH, Sweileh WM, et al. An assessment of sleep quality and daytime sleepiness in hemodialysis patients: A cross-sectional study from Palestine. Sleep Science and Practice. 2019; 3:4. [DOI:10.1177/1010539513497783]
31.Tam W, Ng SS, To KW, Ko FW, Hui DS. The interaction between hypertension and obstructive sleep apnea on subjective daytime sleepiness. Journal of Clinical Hypertension. 2019; 21(3):390-6. [DOI:10.1111/jch.13485] [PMID]
32.de Oliveira Diniz DL, Barreto PR, de Bruin PFC, de Bruin VMS. Wake-up stroke: Clinical characteristics, sedentary lifestyle, and daytime sleepiness. Revista da Associação Médica Brasileira. 2016; 62(7):628-34. [DOI:10.1590/1806-9282.62.07.628] [PMID]
33.Ghaffari F, Zeighami Mohammadi Sh. [Frequency of daytime sleepiness in hypertensive women (Persian)]. Avicenna Journal of Nursing and Midwifery Care. 2011; 19(1):5-15. http://nmj.umsha.ac.ir/article-1-1085-en.html
34.Foroughan M, Habibi Ghahfarrokhi S, Malakouti S K. [Daytime sleepiness: A factor correlated with mental health of older people (Persian)]. Salmand: Iranian Journal of Ageing. 2012; 7(3):12-20. http://salmandj.uswr.ac.ir/article-1-517-fa.html
35.Johns MW. A new method for measuring daytime sleepiness: The Epworth sleepiness scale. Sleep. 1991; 14(6):540-5. [DOI:10.1093/sleep/14.6.540] [PMID]
36.Sadeghniiat Haghighi Kh, Montazeri A, Khajeh Mehrizi A, Aminian O, Rahimi Golkhandan A, Saraei M, et al. The Epworth sleepiness scale: Translation and validation study of the Iranian version. Sleep and Breathing. 2013; 17(1):419-26. [DOI:10.1007/s11325-012-0646-x] [PMID]
37.Chervin RD, Aldrich MS, Pickett R, Guilleminault G. Comparison of the results of the Epworth sleepiness scale and the multiple sleep latency test. Journal of Psychosomatic Research. 1997; 42(2):145-55. [DOI:10.1016/S0022-3999(96)00239-5]
38.World Health Organization. Obesity: Preventing and managing the global epidemic: Report of a WHO consultation [Internet]. 2000 [Updated 2000]. Available from: https://apps.who.int/iris/handle/10665/42330
39.World Health Organization. Waist circumference and waist-hip ratio: Report of a WHO expert consultation, Geneva, 8-11 December 2008 [Internet]. 2011 [Updated 2011]. Available from: https://apps.who.int/iris/handle/10665/44583
40.Kumar NV, Ismail MH, P M, M G, Tripathy M. Neck circumference and cardio- metabolic syndrome. Journal of Clinical and Diagnostic Research. 2014; 8(7):MC23-5. [DOI:10.7860/JCDR/2014/8455.4641] [PMID] [PMCID]
41.World Health Organization. Hypertension [Internet]. 2021 [Updated 2021 August 25]. Availble from: https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/hypertension
42.Adel Bakir M, Hammad Kh, Bagdadi Kh. Prevalence of metabolic syndrome and its components among type 2 diabetic mellitus Syrian patients according to NCEP-ATP III and IDF diagnostic criteria. Anthropological Review. 2019; 82(1):1-14. [DOI:10.2478/anre-2019-0001]
43.Lepor NE, Vogel RE; National Cholesterol Education Program Adult Treatment Panel III. Summary of the third report of the National Cholesterol Education Program Adult Treatment Panel III. Reviews in Cardiovascular Medicine. 2001; 2(3):160-5. [PMID]
44.Foley DJ, Vitiello MV, Bliwise DL, Ancoli-Israel S, Monjan AA, Walsh JK. Frequent napping is associated with excessive daytime sleepiness, depression, pain, and nocturia in older adults: Findings from the National Sleep Foundation ‘2003 sleep in America’ poll. The American Journal of Geriatric Psychiatry. 2007; 15(4):344-50. [DOI:10.1097/01.JGP.0000249385.50101.67] [PMID]
45.Widiger TA. Diagnostic and statistical manual of mental disorders. In: Kazdin AE, editor. Encyclopedia of Psychology. Vol. 3. Washington, DC: American Psychological Association; 2000. pp. 32-35. [DOI:10.1037/10518-009]
46.Prinz PN, Vitiello MV, Raskind MA, Thorpy MJ. Geriatrics: Sleep disorders and aging. The New England Journal of Medicine. 1990; 323(8):520-6. [DOI:10.1056/NEJM199008233230805] [PMID]
47.van der Spuy I, Karunanayake CP, Dosman JA, McMullin K, Zhao G, Abonyi S, et al. Determinants of excessive daytime sleepiness in two First Nation communities. BMC Pulmonary Medicine. 2017; 17:192. [DOI:10.1186/s12890-017-0536-x] [PMID] [PMCID]
48.Endeshaw Y, Rice TB, Schwartz AV, Stone KL, Manini TM, Satterfield S, et al. Snoring, daytime sleepiness, and incident cardiovascular disease in the health, aging, and body composition study. Sleep. 2013; 36(11):1737-45. [DOI:10.5665/sleep.3140] [PMID] [PMCID]
49.Empana JP, Dauvilliers Y, Dartigues JF, Ritchie K, Gariepy J, Jouven X, et al. Excessive daytime sleepiness is an independent risk indicator for cardiovascular mortality in community-dwelling elderly: The three city study. Stroke. 2009; 40(4):1219-24. [DOI:10.1161/STROKEAHA.108.530824] [PMID]
50.Vgontzas AN, Bixler EO, Tan TL, Kantner D, Martin LF, Kales A. Obesity without sleep apnea is associated with daytime sleepiness. Archives of Internal Medicine. 1998; 158(12):1333-7. [DOI:10.1001/archinte.158.12.1333] [PMID]
51.Punjabi NM, O'hearn DJ, Neubauer DN, Nieto FJ, Schwartz AR, Smith PL, et al. Modeling hypersomnolence in sleep-disordered breathing: A novel approach using survival analysis. American Journal of Respiratory and Critical Care Medicine. 1999; 159(6):1703-9. [DOI:10.1164/ajrccm.159.6.9808095] [PMID]
52.Panossian LA, Veasey SC. Daytime sleepiness in obesity: Mechanisms beyond obstructive sleep apnea-a review. Sleep. 2012; 35(5):605-15. [DOI:10.5665/sleep.1812] [PMID] [PMCID]
53.Strand LB, Carnethon M, Biggs ML, Djoussé L, Kaplan RC, Siscovick DS, et al. Sleep disturbances and glucose metabolism in older adults: The cardiovascular health study. Diabetes Care. 2015; 38(11):2050-8. [DOI:10.2337/dc15-0137] [PMID] [PMCID]
54.Punjabi NM, Haponik E. Ask about daytime sleepiness! Journal of The American Geriatrics Society. 2000; 48(2):228-9. [DOI:10.1111/j.1532-5415.2000.tb03918.x] [PMID]
55.Chasens ER, Sereika SM, Burke LE. Daytime sleepiness and functional outcomes in older adults with diabetes. The Diabetes Educator. 2009; 35(3):455-64. [DOI:10.1177/0145721709333857] [PMID]
56.Underner M, Paquereau J, Meurice JC. [Cigarette smoking and sleep disturbance (French)]. Revue des Maladies Respiratoires. 2006; 23(3 Suppl 1):67-77. [DOI:10.1016/S0761-8425(06)71589-3] [PMID]
57.Gama RL, Távora DG, Bomfim RC, Silva CE, de Bruin VM, de Bruin PFC. Sleep disturbances and brain MRI morphometry in Parkinson’s disease, multiple system atrophy and progressive supranuclear palsy - a comparative study. Parkinsonism & Related Disorders. 2010; 16(4):275-9. [DOI:10.1016/j.parkreldis.2010.01.002] [PMID]
58.Vgontzas AN, Papanicolaou DA, Bixler EO, Hopper K, Lotsikas A, Lin HM, et al. Sleep apnea and daytime sleepiness and fatigue: Relation to visceral obesity, insulin resistance, and hypercytokinemia. The Journal of Clinical Endocrinology and Metabolism. 2000; 85(3):1151-8. [DOI:10.1210/jcem.85.3.6484] [PMID]
59.Johns MW. Daytime sleepiness, snoring, and obstructive sleep apnea. Chest. 1993; 103(1):30-6. [DOI:10.1378/chest.103.1.30] [PMID]
60.Ng WL, Orellana L, Shaw JE, Wong E, Peeters A. The relationship between weight change and daytime sleepiness: The sleep heart health study. Sleep Medicine. 2017; 36:109-18. [DOI:10.1016/j.sleep.2017.05.004] [PMID]
نوع مطالعه: پژوهشي |
موضوع مقاله:
سالمند شناسی
دریافت: 1397/10/10 | پذیرش: 1399/5/2 | انتشار: 1400/7/9
دریافت: 1397/10/10 | پذیرش: 1399/5/2 | انتشار: 1400/7/9
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
تمامی آثار نشریه سالمند: مجله سالمندی ایران تحت مجوز Creative Commons
Attribution-NonCommercial 4.0 هستند.
تماس با ما
تلفن دفتر نشریه:
تلفن مستقیم:02171732827(تماس فقط روزهای شنبه، یکشنبه و سه شنبه ساعت 10 الی 12) 021221800- داخلی 2827
ایمیل: salmand2010@gmail.com
تلفن ناشر : 02145355000 - 02145355555
