در اواخر دسامبر سال 2019، گروهی از بیماران با پنومونی با علت ناشناخته در ووهان چین شناسایی شدند. با بررسی‌های اپیدمیولوژیک، مشخص شد منشأ این بیماری مرتبط با بازار عمده‌فروشی غذاهای دریایی ووهان است [1]. در 7 ژانویه 2020، ویروس جدید کرونا، در نمونه سواب گلوی یک بیمار شناسایی شد. سازمان بهداشت جهانی (WHO) بیماری اپیدمی ناشی از SARS-CoV-2 را کروناویروس 2019 (COVID-19) اعلام کرد [2]. این ویروس به سرعت در سراسر چین و بسیاری از کشورها گسترش یافت [8-3] و به دلیل قدرت سرایت بسیار بالا تقریباً در کمتر از چهار ماه تمامی دنیا را فرا گرفت [10 ،9]، به طوری که در ۱۱ مارس سال ۲۰۲۰ سازمان بهداشت جهانی شیوع این بیماری را پاندمیک اعلام کرد [11]. هنوز تصویر کلینیکی کامل SARS-CoV-2 مشخص نیست. این بیماری با علائم شبیه آنفولانزا شروع می‌شود که شامل تب، خستگی، سرفه خشک، گلودرد، تنگی نفس، سردرد، گرفتگی قفسه سینه، درد قفسه سینه و درد عضلانی است. برخی از بیماران دارای آبریزش بینی، حالت تهوع، استفراغ و اسهال هستند. این بیماری در موارد شدید با تب، سرفه خشک و درد قفسه سینه همراه با پنومونی مشخص می‌شود [1]. 
طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی از زمان ظهور این بیماری تا 15 مارس سال 2020، 119.603.761 مورد ابتلا و 2.649.722 مرگ به دنبال این بیماری در سطح جهان ثبت شده است [11].
در ایران اولین مورد COVID-19 در 19 فوریه سال 2020 در شهر قم گزارش شد [13 ،12]. هم‌اکنون پس از گذشت بیش از یک سال از همه‌گیری این بیماری در ایران 1.746.953 نفر مبتلا و 61.230 مورد مرگ در اثر این بیماری تا 15 مارس سال 2021 گزارش شده است.
این بیماری علاوه بر مسائل جسمی، تبعات اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی زیادی به همراه داشت. جمعیت سالمندان از 800 میلیون نفر در جهان به دو بیلیون نفر تا سال 2050 در حال افزایش است که 23 درصد آنان در کشورهای توسعه‌یافته و 9 درصد در کشورهای در حال توسعه به سر می‌برند. اگرچه بیماری‌های مزمن در سالمندان شایع هستند، COVID-19 به عنوان یک بلای سلامتی در جهان باعث قربانی شدن افراد زیادی به‌خصوص در میان سالمندان شده است [14]. در تمام مطالعات انجام‌شده در همه کشورها، میزان مرگ‌ومیر ناشی از COVID-19 با افزایش سن به طور تصاعدی افزایش می‌یابد [15]. بر اساس گزارش مرکز کنترل و پیشگیری بیماری آمریکا از هر ده مرگ رخ‌داده، هشت نفر آن بالای 65 سال سن داشته‌اند [16].
از گروه‌های سنی که در این پاندمی کمتر دیده شدند و بیشتر در معرض خطر قرار داشتند، سالمندان جامعه بودند. با توجه به نرخ رشد جمعیت سالمندان در ایران (9/3 درصد) و جمعیت 2/9درصدی سالمندان ایرانی و همچنین شیوع بالای بیماری‌های زمینه‌ای (مانند بیماری قلبی عروقی، فشار خون، دیابت و غیره) در سالمندان، لازم است به جمعیت سالخورده ایران توجه بیشتری شود [17]. افراد مسن بیشتر در معرض خطر ابتلا به COVID-19 قرار دارند و اگر بیمار شوند، خطر مرگ آن‌ها بیشتر است [21-18]. هرچه سن بالاتر باشد، خطر به دلیل تأثیر منفی بیماری‌های همراه و زمینه‌ای بیشتر خواهد بود [22].
بنابراین مطالعه حاضر با هدف بررسی یافته‌های بالینی و عوامل خطر در ابتلا و مرگ سالمندان بستری‌شده در مراکز درمانی زیرمجموعه دانشگاه علوم‌پزشکی مازندران انجام شد تا با توجه به نتایج این مطالعه بتوان به شناخت بیشتر عوامل خطر بیماری COVID-19 در این گروه سنی آسیب‌پذیر برای پیشگیری از میزان بیشتر ابتلا و مرگ‌ومیر در موج‌های بعدی این بیماری و بیماری‌های عفونی مسری مشابه دست یافت. 

در این مطالعه توصیفی گذشته‌نگر، اطلاعات جمعیت‌شناختی، علائم و تظاهرات بالینی تمامی بیماران سالمند بالای 60 سال بستری‌شده با تشخیص COVID-19 در مراکز درمانی زیرمجموعه دانشگاه علوم‌پزشکی مازندران که در بازه زمانی اسفند سال ۱۳۹۸ الی اسفند سال ۱۳۹۹ پذیرفته شده بودند، مورد بررسی قرار گرفت. جمع‌آوری نمونه‌ها توسط کارشناسان واحد EOC مرکز مدیریت حوادث و مطابق با فرمت ارسالی وزارتخانه متبوع انجام شد. اطلاعاتی شامل سن، جنس، تاریخ بستری، محل سکونت، تعداد روزهای بستری، علائم و نشانه‌های بیمار در بدو پذیرش (تب، سرفه، سردرد، تنگی نفس، کاهش سطح هوشیاری و غیره)، سابقه مصرف سیگار و مواد مخدر، میزان SPO2، یافته‌های سی‌تی‌اسکن ریه بیمار و وجود بیماری‌های زمینه‌ای از پرونده پزشکی این بیماران استخراج شد. 
جهت تجزیه و تحلیل داده ها، توصیف متغیر ها به صورت تعداد و درصد انجام شد. مدل رگرسیون لجستیک چند متغییره برای بررسی عوامل مرتبط با مرگ ناشی از COVID-19 در سالمندان استفاده شد.تمامی محاسبات با استفاده از نرم افزار آماری SPSS نسخه 21 انجام شد. سطح 0.05>P از نظر آماری معناداردر نظر گرفته شد. معیار‌های ورود به این مطالعه افراد سالمند بالای 60 سال پذیرفته‌شده با تشخیص COVID-19 در مراکز درمانی وابسته به دانشگاه علوم‌پزشکی مازندران و در بازه زمانی یک سال بود و معیار خروج شامل سالمندانی بود که اطلاعات آن‌ها به طور کامل ثبت نشده یا در بازه زمانی غیر از محدوده ذکرشده، پذیرفته شده بودند. 
مجوز این مطالعه توسط کمیته اخلاق دانشگاه علوم‌پزشکی مازندران به شماره IR.MAZUM..REC.1399.7848 در تاریخ 6/7/1399 صادر شده است. 

از کل 54523 مورد بیمار بستری‌شده در مراکز درمانی تابعه دانشگاه علوم‌پزشکی مازندران در بازه زمانی یک‌ساله (اسفند سال 1398 الی اسفند سال 1399)، 12875 نفر (05/51 درصد) زن و مابقی (12343) مرد بودند. 3512 سالمند فوت شدند و درصد مرگ‌ومیر بیش از 13 نفر در هر 100 مورد ابتلا در سالمندان بستری بود. از این تعداد 1814 (65/51 درصد) سالمند، مرد و مابقی زن بودند. از نظر سنی، 16203 سالمند مبتلا در گروه سنی 60 الی 75 سال (سالمند جوان)، 8270 نفر در گروه سنی 76 الی 90 سال (سالمند پیر) و مابقی (745 نفر) در گروه سنی 90 سال به بالا (سالمند کهن‌سال) قرار داشتند (جدول شماره ۱). 



بین سن و میزان ابتلا و مرگ، ارتباط آماری معنی‌داری وجود داشت (001/P<0)، به طوری که با افزایش سن میزان ابتلا و فوت نیز افزایش داشت (جدول شماره 2).



بیشترین فوت مبتلایان در تمامی گروه‌های سنی در طی یک سال، در ماه فروردین و بیشترین موارد ابتلا در ماه اسفند بود (جدول شماره 3).



از اسفند ماه سال 1398 الی اسفند سال 1399، بیشترین میزان فوتی در سالمندان با 469 مورد در دی ماه و کمترین موارد مرگ با 129 مورد در خرداد ماه گزارش شد. همچنین در سالمندان بیشترین ابتلا در دی ماه سال 1399 با 3052 مورد و کمترین موارد ابتلا با 965 مورد در خرداد ماه ثبت شد (تصویر شماره 1) (جدول شماره 4). بیشترین میزان فوت در چهار روز پس از شروع علائم رخ داد. میانگین سنی مبتلایان 0/0±3/56 سال و میانگین سنی متوفیان سالمند 0/0±4/69 سال بود. 

طبق یافته‌های حاصل از این مطالعه، بیشترین ابتلا به COVID-19 به میزان حدود 25/46 درصد در گروه سنی 60 سال به بالا گزارش شد. نرخ مرگ‌ومیر ناشی از بیماری COVID-19 در سالمندان بستری در این مطالعه بیش از 13 درصد گزارش شد. میزان ابتلا در زنان سالمند بیشتر بود (04/1 درصد)، در حالی که میزان مرگ در مردان (06/1 درصد) بالاتر ثبت شد. 
جمعیت سالمندان با خطرات ویژه‌ای برای COVID-19 مواجه هستند [23]. افزایش سن و بیماری‌های زمینه‌ای از جمله عوامل اصلی آسیب‌پذیری در برابر COVID-19 ذکر شده است. سن 60 سال و بالاتر یک عامل خطر عمده است [24 ،22]. بیماری‌های زمینه‌ای در 60-32 درصد موارد از اصلی‌ترین عوامل ابتلا به بیماری هستند. 
در مطالعات قبلی 20-16 درصد ابتلا در بیماران دیابتی، 41-15 درصد در بیماران با فشار خون بالا، 15-14 درصد ابتلا در بیماری انسدادی مزمن ریوی و بیماری‌های قلبی عروقی گزارش شده است [25 ،7]. با افزایش سن، عملکردهای فیزیولوژیکی کاهش یافته و عملکرد ارگان‌ها از جمله سیستم تنفسی مختل شده، درنتیجه خروج ترشحات مخاطی و میکرو ارگانیسم‌های تخریب‌شده در مخاط با مشکل مواجه می‌شود [27 ،26]. فرایند پیری، فیزیولوژی، آسیب‌شناسی و عملکرد ریه را در طی عفونت‌های ریوی تغییر می‌دهد که بر پاسخ‌گویی و تحمل بیماران مسن تأثیر می‌گذارد [28 ،22].
داده‌های مربوط به میزان کشندگی ویروس بر اساس طبقه‌بندی سنی در سالمندان مبتلا به COVID-19، میزان مرگ‌ومیر تقریباً یکسانی را در کشورهای ایتالیا و چین در رده سنی60 الی 69 سال نشان داد. میزان کشندگی ویروس در ایتالیا برای سن 70 الی 79 سال و به‌ویژه در سالمندان 80 سال به بالا، بیشتر بود [19]. علاوه بر این، از 1625 مورد کشنده COVID-19، به ترتیب 139، 578 و 850 بیمار در گروه‌های سنی 69-60 سال، 79-70 سال و 80 سال و بالاتر بودند [19]. مطالعه دیگری که توسط لوئی و همکاران روی 4021 مورد مثبت این بیماری انجام شد، میزان مرگ‌ومیر 3/5 درصدی را در جمعیت سالمندان (60 سال و بالاتر) در مقایسه با نرخ 4/1 درصد در افراد جوان و میانسال نشان داد [22].
در مطالعه مروری دهاما و همکاران در نیویورک، در میان 5700 بیمار مبتلا به COVID-19، میزان مرگ‌ومیر در بیمارستان برای سالمندان 69-60 سال، 79-70 سال، 89-80 سال و 90 سال و بالاتر به ترتیب 8/15، 2/32، 3/54 و 3/52 درصد بود [29]. 
در ایران، در مطالعه نیک‌پور اقدم و همکاران که در طی موج اول بیماری از 30 بهمن 1398 تا 27 فروردین 1399 انجام گرفت، مشخص شد که میانگین سنی 239 فوت اتفاق‌افتاده 67/13‌±‌38/65 سال بوده و نزدیک به 67 درصد فوت‌ها در سالمندان بالای 60 سال رخ داده است [30].
در مطالعه مروری که توسط جنت علیپور و همکاران انجام گرفت، گزارش شد پاسخ‌های سیستم ایمنی در سالمندان کُندتر بوده و از کارایی کمتری برخوردار است. بنابراین سالمندان بیش از سایر گروه‌ها در معرض خطر ابتلا به COVID-19 قرار دارند. به علاوه ابتلا به بیماری‌های وابسته به سن مانند دیابت، بیماری‌های قلبی عروقی، بیماری انسدادی مزمن ریوی، فشار خون و غیره می‌تواند خطر ابتلا را بیشتر کرده و در صورت ابتلای فرد، منجر به نوع شدید بیماری و خطر مرگ برای سالمندان شود [14].

پیری، ضعف ایمنی و بیماری‌های زمینه‌ای از مهم‌ترین عوامل زمینه‌ساز برای ابتلا به COVID-19 هستند. سرکوب سیستم ایمنی، کاهش عملکرد ارگان‌های بدن و مدیریت ضعیف بهداشت و درمان، مشکلات سالمندان در مواجهه با این ویروس را افزایش داده است. علاوه بر افزایش میزان حساسیت / بیماری‌زایی و عفونت ویروس، عدم تنظیم سیستم ایمنی بدن و التهاب بیش از حد به طور قابل توجهی باعث افزایش پاتوفیزیولوژی COVID-19 می‌شود؛ درنتیجه شدت بیماری بالاتر می‌رود و مرگ‌ومیر در افراد مسن افزایش می‌یابد. 
همچنین تشخیص COVID-19 در سالمندان مبتلا به بیماری‌های مزمن سخت تر از سایر افراد است. برای تشخیص به‌موقع بیماری لازم است با رعایت اقدامات حفاظتی، بررسی‌های تشخیصی برای تأیید COVID-19 انجام شود.
با توجه به نتایج این مطالعه، سالمندان مبتلا به COVID-19 با سابقه بیماری زمینه‌ای، بیش از سایر مبتلایان، دچار نوع شدید بیماری با علائم دیسترس تنفسی می‌شوند که می‌تواند منجر به مرگ بیمار شود.
انجام اقدامات پیشگیرانه برای حمایت از سالمندان برای مواجهه با همه‌گیری این ویروس، با تمرکز بر نیازهای ویژه سلامتی سالمندان مانند تغذیه مناسب، بهزیستی و ارتقای سلامت روان این گروه آسیب‌پذیر ضروری است.
اقدامات مداخله‌ای مانند آموزش مراقبت از خود و روش‌های پیشگیری از ابتلا، به ارتقای سلامت این افراد کمک می‌کند. در این رابطه باید اهمیت طرح فاصله‌گذاری اجتماعی به جای انزوای اجتماعی به آنان آموزش داده شده و مدیریت شود.

مجوز این مطالعه توسط کمیته اخلاق دانشگاه علوم‌پزشکی مازندران به شماره IR.MAZUM.REC.1399.7848 در تاریخ 6/7/1399 صادر شده است. 

این مطالعه توسط معاونت تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم پزشکی مازندران پشتیبانی شد.

مفهوم‌پردازی و نظارت: تمامی نویسندگان؛ روش‌شناسی، تحلیل داده‌ها: ابراهیم زارع؛ تحقیق، جمع‌آوری داده‌ها، منابع: زینب سجادی؛ نوشتن - پیش‌نویس اصلی: زویا هادی‌نژاد؛ نوشتن - بررسی و ویرایش: حسن طالبی؛ اعتبارسنجی، اجرای پروژه و نظارت: یحیی صالح طبری. 

بنابر اظهار نویسندگان این مقاله تعارض منافع ندارد.

نویسندگان از همه کارکنان مرکز مدیریت حوادث و فوریت‌های پزشکی استان مازندران تشکر می‌کنند.

References

1. Helmy YA, Fawzy M, Elaswad A, Sobieh A, Kenney SP, Shehata AA. The COVID-19 pandemic: A comprehensive review of taxonomy, genetics, epidemiology, diagnosis, treatment, and control. Journal of Clinical Medicine. 2020; 9(4):1225. [DOI:10.3390/jcm9041225] [PMID] [PMCID]
2. Ge H, Wang X, Yuan X, Xiao G, Wang C, Deng T, et al. The epidemiology and clinical information about COVID-19. European Journal of Clinical Microbiology & Infectious Diseases. 2020; 39(6):1011-9. [DOI:10.1007/s10096-020-03874-z] [PMID] [PMCID]
3. Bai Y, Yao L, Wei T, Tian F, Jin DY, Chen L, et al. Presumed asymptomatic carrier transmission of COVID-19. Jama. 2020; 323(14):1406-7. [DOI:10.1001/jama.2020.2565] [PMID] [PMCID]
4. Gorbalenya AE, Baker SC, Baric R, Groot RJ, Drosten C, Gulyaeva AA, et al. Severe acute respiratory syndrome-related coronavirus: The species and its viruses, a statement of the Coronavirus Study Group. BioRxiv. 2020. [DOI:10.1101/2020.02.07.937862v1]
5. Yang X, Yu Y, Xu J, Shu H, Liu H, Wu Y, et al. Clinical course and outcomes of critically ill patients with SARS-CoV-2 pneumonia in Wuhan, China: a single-centered, retrospective, observational study. The Lancet Respiratory Medicine. 2020; 8(5):475-81. [DOI:10.1016/S2213-2600(20)30079-5]
6. Peng PW, Ho PL, Hota SS. Outbreak of a new coronavirus: what anaesthetists should know. British Journal of Anaesthesia. 2020; 124(5):497-501. [DOI:10.1016/j.bja.2020.02.008] [PMID] [PMCID]
7. Chu DK, Pan Y, Cheng SM, Hui KP, Krishnan P, Liu Y, et al. Molecular diagnosis of a novel coronavirus (2019-nCoV) causing an outbreak of pneumonia. Clinical Chemistry. 2020; 66(4):549-55. [DOI:10.1093/clinchem/hvaa029] [PMID] [PMCID]
8. Guan WJ, Ni ZY, Hu Y, Liang WH, Ou CQ, He JX, et al. Clinical characteristics of coronavirus disease 2019 in China. New England Journal of Medicine. 2020; 382(18):1708-20. [DOI:10.1056/NEJMoa2002032] [PMID] [PMCID]
9. Zangrillo A, Beretta L, Silvani P, Colombo S, Scandroglio AM, Dell’Acqua A, et al. Fast reshaping of intensive care unit facilities in a large metropolitan hospital in Milan, Italy: Facing the COVID-19 pandemic emergency. Critical Care and Resuscitation: Journal of the Australasian Academy of Critical Care Medicine. 2020; 22(2):91-4. [PMID]
10. Remuzzi A, Remuzzi G. COVID-19 and Italy: What next? The Lancet. 2020; 395(10231):1225-8. [DOI:10.1016/S0140-6736(20)30627-9]
11. WHO. Coronavirus disease (COVID-19) weekly epidemiological update and weekly operational update [Internet]. 2020 [Updated 2021]. Available from: https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/situation-reports
12. Ahmadi A, Fadai Y, Shirani M, Rahmani F. Modeling and forecasting trend of COVID-19 epidemic in Iran until May 13, 2020. Medical Journal of The Islamic Republic of Iran. 2020; 34:27. [DOI:10.1101/2020.03.17.20037671]
13. Wikidata. Novel coronavirus (2019-nCoV). Situation Report 28 [Internet]. 2020 [Updated 2020 February 17]. Available from: https://www.wikidata.org/wiki/Q86140359
14. Jannat Alipoor Z, Fotokian Z. [COVID-19 and the Elderly with Chronic diseases: Narrative review (Persian)]. Journal of Military Medicine. 2020; 22(6):632-40. [doi: 10.30491/JMM.22.6.632]
15. Blagosklonny MV. From causes of aging to death from COVID-19. Aging. 2020; 12(11):10004. [DOI:10.18632/aging.103493] [PMID] [PMCID]
16. Elman A, Breckman R, Clark S, Gottesman E, Rachmuth L, Reiff M, et al. Effects of the COVID-19 outbreak on elder mistreatment and response in New York City: Initial lessons. Journal of Applied Gerontology. 2020; 39(7):690-9. [DOI:10.1177/0733464820924853] [PMID] [PMCID]
17. Farokhnezhad Afshar P. [COVID-19 pandemic in the community-dwelling and nursing home older adults in Iran (Persian)]. Journal of Gerontology. 2020; 5(3):26-8-. http://joge.ir/article-1-411-en.htmll
18. Peeri NC, Shrestha N, Rahman MS, Zaki R, Tan Z, Bibi S, et al. The SARS, MERS and novel Coronavirus (COVID-19) epidemics, the newest and biggest global health threats: What lessons have we learned? International journal of Epidemiology. 2020; 49(3):717-26. [DOI:10.1093/ije/dyaa033] [PMID] [PMCID]
19. Onder G, Rezza G, Brusaferro S. Case-fatality rate and characteristics of patients dying in relation to COVID-19 in Italy. Jama. 2020; 323(18):1775-6. [DOI:10.1001/jama.2020.4683] [PMID]
20. Li Q, Guan X, Wu P, Wang X, Zhou L, Tong Y, et al. Early transmission dynamics in Wuhan, China, of novel coronavirus-infected pneumonia. New England Journal of Medicine. 2020; 382(13):1199-207. [DOI:10.1056/NEJMoa2001316]
21. Petretto DR, Pili R. Ageing and COVID-19: What is the role for elderly people? Geriatrics (Basel, Switzerland). 2020; 5(2):25. [DOI:10.3390/geriatrics5020025] [PMID] [PMCID]
22. Liu K, Chen Y, Lin R, Han K. Clinical features of COVID-19 in elderly patients: A comparison with young and middle-aged patients. Journal of Infection. 2020; 80(6):e14-8. [DOI:10.1016/j.jinf.2020.03.005] [PMID] [PMCID]
23. Garnier‐Crussard A, Forestier E, Gilbert T, Krolak‐Salmon P. Novel Coronavirus (COVID‐19) epidemic: What are the risks for older patients? Journal of the American Geriatrics Society. 2020; 68(5):939-40. [DOI:10.1111/jgs.16407] [PMID] [PMCID]
24. Xiang YT, Yang Y, Li W, Zhang L, Zhang Q, Cheung T, et al. Timely mental health care for the 2019 novel coronavirus outbreak is urgently needed. The Lancet Psychiatry. 2020; 7(3):228-9. [DOI:10.1016/S2215-0366(20)30046-8]
25. Huang C, Wang Y, Li X, Ren L, Zhao J, Hu Y, et al. Clinical features of patients infected with 2019 novel coronavirus in Wuhan, China. The Lancet. 2020; 395(10223):497-506. [DOI:10.1016/S0140-6736(20)30183-5]
26. Skloot GS. The effects of aging on lung structure and function. Clinics in Geriatric Medicine. 2017; 33(4):447-57. [DOI:10.1016/j.cger.2017.06.001] [PMID]
27. Dent E, Martin FC, Bergman H, Woo J, Romero-Ortuno R, Walston JD. Management of frailty: Opportunities, challenges, and future directions. The Lancet. 2019; 394(10206):1376-86. [DOI:10.1016/S0140-6736(19)31785-4]
28. Miller EJ, Linge HM. Age-related changes in immunological and physiological responses following pulmonary challenge. International Journal of Molecular Sciences. 2017; 18(6):1294. [DOI:10.3390/ijms18061294] [PMID] [PMCID]
29. Dhama K, Patel SK, Kumar R, Rana J, Yatoo MI, Kumar A, et al. Geriatric population during COVID-19 pandemic: Problems, considerations, exigencies and beyond Head Title: Geriatrics during COVID-19 pandemic. Frontiers in Public Health. 2020; 8:574198. [DOI:10.3389/fpubh.2020.574198] [PMID] [PMCID]
30. Nikpouraghdam M, Farahani AJ, Alishiri G, Heydari S, Ebrahimnia M, Samadinia H, et al. Epidemiological characteristics of Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) patients in IRAN: A single center study. Journal of Clinical Virology. 2020; 127:104378. https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S1386653220301207