دوره 18، شماره 1 - ( بهار 1402 )
جلد 18 شماره 1 صفحات 117-104 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Melali F, Hoseini H, Moeini M. Medication Adherence Among Elderly With Hypertension: Johnson Model-based Program. Salmand: Iranian Journal of Ageing 2023; 18 (1) :104-117
URL: http://salmandj.uswr.ac.ir/article-1-2391-fa.html
URL: http://salmandj.uswr.ac.ir/article-1-2391-fa.html
مللی فاطمه، حسنیی حبیب الله، معینی مهین. پای‌بندی سالمندان به رژیم دارویی در پرفشاری خون؛ برنامه مبتنی بر مدل جانسون. سالمند: مجله سالمندی ایران. 1402; 18 (1) :104-117
فاطمه مللی1 
، حبیب الله حسنیی* 2، مهین معینی3
، حبیب الله حسنیی* 2، مهین معینی3
1- گروه، دانشکده پرستاری و مامایی، دانشگاه علوم‌پزشکی اصفهان، اصفهان، ایران.
2- مرکز تحقیقات مراقبت‌های پرستاری و مامایی، گروه بهداشت، دانشکده پرستاری و مامایی، دانشگاه علوم‌پزشکی اصفهان، اصفهان، ایران. ، h_hoseini@nm.mui.ac.ir
3- مرکز تحقیقات مراقبت‌های پرستاری و مامایی، گروه بهداشت، دانشکده پرستاری و مامایی، دانشگاه علوم‌پزشکی اصفهان، اصفهان، ایران.
2- مرکز تحقیقات مراقبت‌های پرستاری و مامایی، گروه بهداشت، دانشکده پرستاری و مامایی، دانشگاه علوم‌پزشکی اصفهان، اصفهان، ایران. ، h_hoseini@nm.mui.ac.ir
3- مرکز تحقیقات مراقبت‌های پرستاری و مامایی، گروه بهداشت، دانشکده پرستاری و مامایی، دانشگاه علوم‌پزشکی اصفهان، اصفهان، ایران.
متن کامل [PDF 4746 kb]
(784 دریافت)
| چکیده (HTML) (1287 مشاهده)
وودهام و همکاران در کشور تایلند با انجام یک مطالعه روی سالمندان مبتلا به پرفشاری خون اعلام کردند که علل پای‌بندی ضعیف به رژیم دارویی شامل اطلاع نداشتن از پیامد مضر بیماری، باورهای منفی نسبت به درمان، فراموشی، عوارض داروها و درک منفی نسبت به درمان دارویی تحت تأثیر جامعه است [29].
یکی از نتایج حاصل از مرور نظام‌مند کورنیاواتی و همکاران، تأثیر خانواده در افزایش تبعیت از درمان بیماران مبتلا به پرفشاری خون بود [30]. از مهم‌ترین دلایل توجیه نتایج یکسان و همسویی مطالعات، ماهیت آزمایشات آموزشی در زمینه پاسخ به سؤالات، ارتقای اطلاعات و تغییر و بهبود آگاهی بیماران و گروه‌های هدف است. در برخی مطالعات هم مشارکت ضعیف خانواده در امر مراقبت و درمان بیماران مبتلا به پرفشاری خون بررسی شده که باعث کاهش تبعیت دارویی شده‌اند. از این مطالعات می‌توان به مطالعه اولوکری و همکاران اشاره کرد که بعد از بررسی 420 بیمار و اعضای خانواده آن‌ها اعلام کردند بیماران با حمایت ضعیف خانواده، تبعیت دارویی ضعیفی داشتند [31].
مشارکت بیماران و خانواده‌های آن‌ها موجب می‌شود که علاوه بر کسب آگاهی در زمینه اهمیت پای‌بندی به درمان حس پذیرش و احترام در آنان تقویت شده و در راستای کنترل بیماری خود بیشتر تلاش کنند. در آزمایشاتی که به خانواده توجه شده و مورد آموزش قرار گرفته‌اند، میزان موفقیت آزمایشات بالاتر است. همچنین محقق در این مطالعه با اضافه کردن یک بازه زمانی 3 ماهه به عنوان پیگیری، تأثیر آزمایش در گذر زمان را هم بررسی کرد و می‌توان گفت این آزمایش در کاهش فشار خون اثر طولانی‌مدت دارد، اما مهم‌ترین تفاوت بین مطالعات استفاده از آزمایشات آموزشی خاص و بر اساس مدل و با مشارکت خانواده می باشد که محقق در مطالعه حاضر از یک مدل موفق و مؤثر بهره گرفته و جلسات آموزشی آن چارچوب و روند معینی داشت.
از محدودیت‌های این مطالعه می‌توان به زمان تشخیص پرفشاری خون اشاره کرد که در نظر گرفته نشد، در حالی که شرایط برای سالمندی که به تازگی تشخیص پرفشاری خون برایش مسجل شده، متفاوت است. همچنین تعداد کم نمونه‌ها از دیگر محدودیت های پژوهش است که پیشنهاد می‌شود همچنین مطالعه‌ای در نمونه‌های بیشتر بررسی شود.
نتیجه‌گیری نهایی
برنامه پای‌بندی به رژیم دارویی مبتنی بر خانواده بر اساس مدل جانسون در کاهش فشار خون سالمندان مبتلا به پرفشاری خون مؤثر بوده و این بدین معناست که این طرح دارویی به عنوان یک آزمایش پرستاری و یک روش آسان و کم‌هزینه و در دسترس می‌تواند در برنامه دارویی این سالمندان نقش بسیار مهمی داشته باشد. بسیاری از سالمندان و خانواده‌های آنان با وجود گذشت زمان زیادی از ابتلا به بیماری، هنوز اطلاعات کمی درباره بیماری و عوارض ناشی از آن دارند و از رژیم دارویی تجویزشده تبعیت نمی‌کنند.
در راستای پرستار جامع‌گر و با توجه به اهمیت نقش خانواده در درمان بیمار، لازم است در مراقبت‌های پرستاری به آموزش خانواده هم توجه شود. از آنجا که مشارکت خانواده و ارتقای پای‌بندی به رژیم دارویی نقش بسیار مهمی در کنترل عوارض بیماری در سالمندان دارد؛ بنابراین آموزش توسط پرسنل سیستم خدمات بهداشتی دارویی، به ویژه پرستاران بسیار کمک‌کننده خواهد بود.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
اصول اخلاقی در این مقاله رعایت شده است. شرکت‌کنندگان اجازه داشتند هر زمان که مایل بودند از پژوهش خارج شوند. همچنین همه شرکت‌کنندگان در جریان روند پژوهش بودند. اطلاعات آن‌ها محرمانه نگه داشته شد. همچنین تمام اصول اخلاقی به تأیید کمیته اخلاق دانشگاه علوم‌پزشکی اصفهان با کد IR.MUI.RESEARCH.REC.1398.410 رسیده است.
حامی مالی
این مطالعه بخشی از یک پایان‌نامه مصوب در اخلاق دانشگاه علوم‌پزشکی اصفهان است که در مرکز خدمات جامع سلامت شهید اول اصفهان انجام شد.
مشارکت نویسندگان
تمام نویسندگان در آماده‌سازی این مقاله به یک اندازه مشارکت داشته‌اند.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.
تشکر و قدردانی
از مسئولان تحصیلات تکمیلی دانشگاه و همکاری صمیمانه ریاست و مدیریت محترم مرکز، سالمندان و همراهان گرانقدری که بدون همکاری آن‌ها این تحقیق ممکن نبود؛ نهایت سپاس‌گزاری به عمل می‌آید.
متن کامل: (659 مشاهده)
مقدمه
با افزایش سن، سالمندان به بیماری‌های مزمن متعددی مبتلا می‌شوند. مطالعات اخیر نشان داد 90 درصد سالمندان حداقل به یک بیماری مزمن مبتلا هستند [1]. یکی از این بیماری‌ها پرفشاری خون است که عوارض بسیار زیادی به دنبال دارد [2]. سازمان بهداشت جهانی تخمین زده است که حدود 1/28 میلیارد نفر از بالغین سن 30 تا 79 سال در دنیا مبتلا به فشار خون بوده‌اند که دو‌سوم آن‌ها در کشورهای با درآمد کم و متوسط هستند و 51 درصد این مبتلایان را مردان تشکیل می‌دهند [3 ,4]. نتایج یک مطالعه در سال 2019 نشان داد شیوع فشار خون در ایران 25 درصد بوده و در سالمندان به 42 درصد هم می‌رسد [5].
پرفشاری خون از مهم‌ترین عوامـل خطـر برای بیمـاری‌هـای قلبی‌عروقی، سـکته مغـزی و نارسـایی کلیوی در بزرگسالان و به ویژه در سالمندان است، بـه طوری که پرفشاری خون علت 51 درصد مرگ ناشی از سکته مغـزی و 45 درصد مرگ ناشی از بیماری‌های قلبی‌عروقی محسوب می‌شود [6]. در صورتی که فشار خون درمان نشود، باعث تسریع فرایند آترواسکلروز و ایجاد بیماری‌های عروق محیطی شده و عوارض بسیار زیادی در اعضای حیاتی بدن مانند قلب، کلیه، مغز و چشم به دنبال دارد. از کارافتادگی، مرگ و تحمیل هزینه‌های بی‌شمار برای جامعه از دیگر عواقب فشار خون بالا است [5].
برای کنترل پرفشاری خون نیازی به تجهیزات پیشرفته نیست و به راحتی با مصرف دارو می‌توان آن را کنترل کرد [6]، اما مهم‌ترین نکته در این زمینه پای‌بند نبودن به رژیم دارویی تجویزشده و استفاده نادرست یا استفاده نکردن از آن است [7]. نتایج مطالعات درباره پرفشاری خون نشان می‌دهد که کمتر از 29 درصد از بیماران مبتلا به پرفشاری خون از بیماری خودشان آگاه هستند و از این بین فقط 22 درصد تحت درمان قرار دارند و کمتر از 12/2 درصد نیز بیماری‌شان را با پای‌بندی دقیق به داروها کنترل می‌کنند [8].
نبود تبعیت دارویی به هرگونه انحراف از رژیم دارویی تجویزشده اطلاق می‌شود که موجب تأثیر معکوس رژیم دارویی مورد نظر شود [9]. تبعیت نکردن پیامدهای ناگواری مانند بستری شدن بیشتر، افزایش هزینه‌های مراقبت بهداشتی [10]، کیفیت زندگی پایین، کاهش عملکرد فیزیکی و اختلالات شناختی پیشرفته را به دنبال دارد [11]. نبود پای‌بندی دارویی باعث ایجاد بیش از 100 میلیارد دلار هزینه‌های بهداشتی در سال می‌شود. 10 درصد از بستری شدن در بیمارستان‌ها و 23 درصد بستری شدن در خانه سالمندان مربوط به رعایت نکردن رژیم دارویی است [12].
در مطالعه متاآنالیز فولی و همکاران، میزان کلی پای‌بند نبودن دارویی بین 7 تا 83/5 درصد گزارش شده است [13]، در حالی که بین سالمندان، 40 تا 85 درصد است [9]. در یک مطالعه گراندد تئوری که باستانی و همکاران آن را انجام دادند، کوتاهی و قصور سالمند مهم‌ترین دلیل عدم تبعیت دارویی عنوان شد [14]. پای‌بند نبودن به رژیم دارویی مناسب برای فشار خون بالا به اشکال مختلف باعث کنترل ضعیف این بیماری می‌شود [15] و باعث شده که تدابیری برای کاهش آن اندیشیده شود [16].
یکی از این روش‌ها، مدل پای‌بندی به رژیم دارویی جانسون است که راهنمایی برای مراقبت‌های بهداشتی و ارزیابی مصرف داروهاست [17]. این مدل 3 مفهوم اصلی اقدام هدفمند، رفتار الگوسازی‌شده و بازخورد دارد. پای‌بندی و پایداری دارویی بیماران به داروها بستگی به تصمیم عمدی به مصرف داروها بر اساس نیاز، اثربخشی و ایمنی درک‌شده دارد (اقدام هدفمند). سپس آن‌ها الگوهای مصرف دارو را از طریق دسترسی، روتین‌سازی و به خاطر سپردن (رفتار الگوسازی‌شده) ایجاد می‌کنند. ارائه‌دهندگان مراقبت بهداشتی از اطلاعات، دستورالعمل‌ها یا رویدادها (بازخورد) در طول فرایند ارزیابی استفاده می‌کنند که در عوض، نتایج این ارزیابی بر سطح اقدامات هدفمند و رفتار الگوهای افراد تأثیر می‌گذارد [18].
پای‌بند نبودن غیرارادی به دلیل اهمیت آن باید مرتب کنترل و مدیریت شود و آزمایشات مربوط به عوامل شناختی مانند اعتقادات، باورها و خودکارآمدی که اجرای آن نسبتاً دشوار است، برای بهبود پای‌بندی به رژیم دارویی ضروری است [19].
سالمندان، خصوصاً در بیماری‌های مزمن به اعضای خانواده خود وابسته‌اند و حتی نگرش‌شان تحت تأثیر خانواده قرار می‌گیرد [20]. امروزه ارتقای بهداشت در فرایندهای پیشگیری و درمان بیماری‌ها وابسته به نقش خانواده است [21]. تباری و همکاران در مطالعه خود نشان دادند برنامه آموزشی خانواده‌محور بر مدیریت دارویی سالمندان مبتلا به بیماری‌های ایسکمیک قلبی مؤثر است [11]. نقش خانواده در آموزش و حمایت از بیمار یکی از عوامل مهم و مؤثر در کیفیت آموزش و روش‌های آموزشی است. خانواده به عنوان اساسی‌ترین رکن جامعه، در ارائه مراقبت‌های درست و مناسب بهداشتی به بیمار سهیم است [22].
در این راستا، مراقبت خانواده‌محور افراد و خانواده‌ها را توانمند کرده، استقلال و عدم وابستگی را تقویت، از تصمیم‌گیری‌ها حمایت، به انتخاب خانواده و سالمند، ارزش‌ها، عقاید و زمینه‌های فرهنگی آن‌ها احترام می‌گذارد و خانواده و سالمند را در برنامه‌ریزی، اجرا و ارزشیابی خدمات مراقبت بهداشتی شرکت می‌دهد [23]. تأثیر اجرای الگوی توانمندسازی خانواده‌محور بر خودکارآمدی و کاهش فشار مراقبتی سالمندان تأیید شده است [24].
پای‌بندی به درمان دارویی با مشکلاتی همراه است. در بیشتر سالمندان به دلیل ابتلا به سایر بیماری‌ها و مصرف داروهای متعدد، کاهش بینایی، شنوایی و حافظه، فراموشی مصرف داروها و باورهای غلط نسبت به داروها و رژیم غذایی و عوامل اقتصادی و اجتماعی به نظر می‌رسد صرف آموزش خود فرد نتوان به اهداف ارتقای سلامت دست یافت. از آنجا که بیشتر سالمندان ایران در خانه و با خانواده‌ها نگهداری می‌شوند و اعضای خانواده بهترین منبع حمایتی سالمندان هستند؛ بنابراین مطالعه حاضر با هدف تعیین تأثیر برنامه پای‌بندی به رژیم دارویی مبتنی بر خانواده بر فشارخون سالمندان مبتلا به پرفشاری خون انجام شد.
روش مطالعه
مطالعه حاضر کارآزمایی بالینی تصادفی کنترل‌دار (با کدIRCT20160903029662N6) با طرح 2 گروهی و 3 مرحله‌ای بود. جامعه آماری همه سالمندان مبتلا به پرفشاری خون مراجعه‌کننده به 3 پایگاه مرکز خدمات جامع سلامت شهید اول اصفهان در سال 1398 بودند. مراکز بهداشت شماره 1 و 2 اصفهان از بین 66 مرکز خدمات جامع سلامت و پایگاه‌های تحت پوشش به روش تصادفی ساده انتخاب شدند.
حجم نمونه بر اساس فرمول تعیین حجم نمونه (فرمول شماره 1)، احتمال خطای نوع اول 0/05، توان آزمون 0/80 و با در نظر گرفتن احتمال ریزش 10 درصد، 35 نفر در هر گروه تعیین شد.
نمونه‌ها بر اساس معیارهای ورود، رضایت به شرکت در پژوهش، تشخیص پرفشاری خون توسط پزشک متخصص مرکز تأیید و تحت درمان، عدم ابتلا به بیماری‌های روانی شناخته‌شده، مصرف نکردن سیگار و سایر دخانیات، عدم مشارکت سالمندان در برنامه‌های خانواده‌محور در 3 ماه اخیر، دسترسی به تلفن ثابت یا همراه در منزل، آشنایی به زبان فارسی انتخاب شدند. معیارهای خروج نیز انصراف از ادامه همکاری، فوت سالمند، فشار خون بحرانی و شرکت نکردن در 2 جلسه یا بیشتر از جلسات آزمایش بودند. نمونه‌گیری به شیوه در دسترس با تخصیص تصادفی انجام شد.
پژوهشگر پس از دریافت معرفی‌نامه از معاونت پژوهشی دانشکده و کسب مجوز به محیط پژوهش که یکی از مراکز خدمات جامع سلامت اصفهان بود، مراجعه کرده و در روزهای متوالی از میان سالمندان مراجعه‌کننده به مرکز که واجد شرایط بودند، نمونه‌گیری را آغاز کرد. از آنجا که همه نمونه‌ها در یک زمان در دسترس نبودند؛ بنابراین در چند مرحله نمونه‌ها انتخاب شدند تا حجم نمونه به 70 نفر رسید. سپس به صورت تخصیص تصادفی در 2 گروه آزمون و کنترل قرار داده شدند. تخصیص تصادفی با استفاده از 2 کارت و نوشتن اعداد 1 و 2 روی کارت‌ها بود. افرادی که کارت شماره 1 را انتخاب کردند، در گروه آزمایش و افرادی که کارت شماره 2 را انتخاب کردند، در گروه کنترل قرار گرفتند.
ابزار گردآوری داده‌ها، فشارسنج جیوه‌ای مدل Riester Nova 1032 ساخت کشور آلمان، گوشی پزشکی، چک‌لیست ثبت فشار خون سالمند، پرسش‌نامه نیازسنجی و پرسش‌نامه مشخصات جمعیت‌شناختی واحدهای مورد پژوهش شامل سن، جنس، شغل، تأهل، بیمه، سطح تحصیلات و نسبت مراقب با سالمند بود که از طریق مصاحبه با بیمار و پرونده پزشکی بیمار تکمیل شد. برای تأیید اعتبار علمی و عملی ابزار، در تمام مراحل پژوهش از یک دستگاه فشارسنج و یک گوشی پزشکی استفاده شد. در ابتدای آزمایش، اواسط و انتهای آزمایش هر 2 ابزار کالیبره شدند. اندازه‌گیری فشار خون برای تمام نمونه‌ها توسط خود پژوهشگر و با رعایت نکات مورد تأیید انجمن قلب آمریکا از دست راست در وضعیت نشسته، در 3 زمان شروع نمونه‌گیری، بلافاصله بعد از آزمایش و 3 ماه بعد از اتمام آزمایش انجام شد.
گروه کنترل فقط مراقبت‌ها و آموزش‌های روتین را دریافت کردند، اما برای گروه آزمون، آزمایش برنامه مبتنی بر مدل جانسون به صورت هفته‌ای 1 جلسه اجرا شد. برای این منظور الگوی پای‌بندی به رژیم دارویی/MAM متشکل از 3 مفهوم اقدام هدفمند، رفتار الگوسازی‌شده و فیدبک به کار گرفته شد. آزمایش در این مطالعه با تمرکز بر مفاهیم مدل پای‌بندی به صورت ترکیبی از جلسات گروهی، بحث گروهی، مصاحبه چهره به چهره، سخنرانی، دادن کتابچه آموزشی و بازدید از منزل انجام شد.
در جلسات علاوه بر خود سالمندان، عضو فعال خانواده (مراقب غیررسمی) نیز شرکت داشت. 3 جلسه اول به مفهوم اقدام هدفمند (نیاز درک‌شده، اثربخشی درک‌شده، ایمنی درک‌شده)، جلسه چهارم به مفهوم رفتار الگوسازی‌شده (دسترسی، روتین و یادآوری) پرداخته شد. جلسات به صورت گروه‌های 5 تا 6 نفره و در سالن اجتماعات مرکز هر هفته در زمان 30 تا 60 دقیقه برگزار شد. مفهوم سوم (بازخورد) طی 2 جلسه بازدید در منزل انجام شد. محتوای جلسات برنامه پای‌بندی به رژیم دارویی مبتنی بر مدل جانسون به شرح جدول شماره 1 است.
در پایان به سؤالات نمونه‌ها پاسخ داده می‌شد و شماره تلفن به تمام نمونه‌های مطالعه‌شده داده شد و در فاصله بین جلسات محقق پاسخگوی تمام سؤالات افراد مطالعه‌شده بود. تجزیه‌و‌تحلیل داده‌ها با روش تحلیل داده‌های کمّی و با استفاده از آمار توصیفی مانند میانگین و انحراف معیار و آمار استنباطی شامل آزمون‌های تی‌مستقل، کای‌اسکوئر و آزمون آنالیز واریانس اندازه‌گیری تکراری انجام شد. سطح معناداری کمتر 0/05 در نظر گرفته شد.
یافته‌ها
نتایج مطالعه نشان داد 2 گروه از نظر مشخصات جمعیت‌شناختی اختلاف آماری معناداری نداشتند (جدول‌های شماره 2 و 3).
برای تعیین وضعیت نرمالیته متغیرها از آزمون کولموگروف‌اسمیرنف استفاده شد که تمام متغیرها توزیع نرمال داشتند (05/P>0). بر اساس هدف مطالعه، میانگین فشار خون سیستول و دیاستول 2 گروه ابتدای مطالعه از نظر آماری تفاوت معناداری نداشت (05/P>0).
آزمون آنالیز واریانس اندازه‌گیری تکراری نشان داد در گروه آزمون فشار خون سیستولیک و دیاستولیک در 3 زمان روند کاهشی داشت (001/P<0)، اما در گروه کنترل، روند تغییرات میانگین فشار خون سیستولیک به صورت معناداری بالا رفته است و درباره فشار خون دیاستولیک با وجود کاهش معنا در زمان پس‌آزمون، اما 3 ماه تفاوت معناداری نداشت (63/P=0) (جدول شماره 4).
بحث
نتایج مطالعه نشان داد بیشتر بیماران در هر 2 گروه آزمایش و کنترل زن، متأهل، با تحصیلات ابتدایی و راهنمایی، خانه‌دار و با درآمد ماهانه در حد نیاز بودند. همچنین نتایج این مطالعه نشان داد برنامه پای‌بندی به رژیم دارویی مبتنی بر مدل جانسون می‌تواند در کاهش فشار خون سالمندان مبتلا مؤثر باشد. یافته‌‌‌های حاصل از مطالعه تباری و همکاران نشان داد برنامه آموزشی خانواده‌محور بر مدیریت دارویی سالمندان مبتلا به بیماری‌های ایسکمیک قلبی مؤثر است [11] که همسو با مطالعه حاضر است.
رضایی و همکاران با بررسی تأثیر بحث گروهی مبتنی بر سبک زندگی سالم خانواده‌محور بر کنترل پرفشاری خون اعلام کردند آزمایشات خانواده‌محور در کاهش فشار خون سیستولیک و دیاستولیک بیماران مبتلا به پرفشاری خون مفید است [25]. توجه به خانواده و نقش آن در ارتقای سلامت بیماران و همچنین مقوله کنترل فشار خون بیماران سالمند از اشتراکات 2 مطالعه است، اما در مطالعه حاضر با تلفیق مدل پای‌بندی دارویی جانسون و الگوی توانمندسازی خانواده‌محور سعی در ارتقای تبعیت دارویی و کاهش فشار خون شد. یزدان‌پناه و همکاران، استفاده از برنامه‌های آموزشی مبتنی بر مدل اعتقاد بهداشتی را با تقویت تبعیت دارویی در کاهش فشار خون بیماران سالمند مؤثر می‌دانند [26].
ماهیت برنامه‌های آموزشی و دادن اطلاعات به بیمار از دلایل نتایج یکسان است، اما در مطالعه حاضر، علاوه بر گنجاندن مطالب آموزشی به نقش خانواده هم توجه شد. سون و همکاران، یک آزمایش مبتنی بر جامعه شامل آموزش بیماران، خدمات فراخوان و یادآوری و کاهش هزینه‌های پرداخت از جیب برای بهبود تبعیت دارویی در سالمندان مبتلا به پرفشاری خون در کره انجام دادند که بر اساس آن تبعیت دارویی سالمندان مبتلا به پرفشاری خون ارتقا یافت [27].
میونگ سوک و همکاران، خدمات آموزشی مبتنی بر پیامک را در ارتقای تبعیت دارویی، خودکارآمدی فشار خون و رفتارهای خودمراقبتی و در‌نهایت، کنترل فشار خون سالمندان مؤثر می‌داند [28].
با افزایش سن، سالمندان به بیماری‌های مزمن متعددی مبتلا می‌شوند. مطالعات اخیر نشان داد 90 درصد سالمندان حداقل به یک بیماری مزمن مبتلا هستند [1]. یکی از این بیماری‌ها پرفشاری خون است که عوارض بسیار زیادی به دنبال دارد [2]. سازمان بهداشت جهانی تخمین زده است که حدود 1/28 میلیارد نفر از بالغین سن 30 تا 79 سال در دنیا مبتلا به فشار خون بوده‌اند که دو‌سوم آن‌ها در کشورهای با درآمد کم و متوسط هستند و 51 درصد این مبتلایان را مردان تشکیل می‌دهند [3 ,4]. نتایج یک مطالعه در سال 2019 نشان داد شیوع فشار خون در ایران 25 درصد بوده و در سالمندان به 42 درصد هم می‌رسد [5].
پرفشاری خون از مهم‌ترین عوامـل خطـر برای بیمـاری‌هـای قلبی‌عروقی، سـکته مغـزی و نارسـایی کلیوی در بزرگسالان و به ویژه در سالمندان است، بـه طوری که پرفشاری خون علت 51 درصد مرگ ناشی از سکته مغـزی و 45 درصد مرگ ناشی از بیماری‌های قلبی‌عروقی محسوب می‌شود [6]. در صورتی که فشار خون درمان نشود، باعث تسریع فرایند آترواسکلروز و ایجاد بیماری‌های عروق محیطی شده و عوارض بسیار زیادی در اعضای حیاتی بدن مانند قلب، کلیه، مغز و چشم به دنبال دارد. از کارافتادگی، مرگ و تحمیل هزینه‌های بی‌شمار برای جامعه از دیگر عواقب فشار خون بالا است [5].
برای کنترل پرفشاری خون نیازی به تجهیزات پیشرفته نیست و به راحتی با مصرف دارو می‌توان آن را کنترل کرد [6]، اما مهم‌ترین نکته در این زمینه پای‌بند نبودن به رژیم دارویی تجویزشده و استفاده نادرست یا استفاده نکردن از آن است [7]. نتایج مطالعات درباره پرفشاری خون نشان می‌دهد که کمتر از 29 درصد از بیماران مبتلا به پرفشاری خون از بیماری خودشان آگاه هستند و از این بین فقط 22 درصد تحت درمان قرار دارند و کمتر از 12/2 درصد نیز بیماری‌شان را با پای‌بندی دقیق به داروها کنترل می‌کنند [8].
نبود تبعیت دارویی به هرگونه انحراف از رژیم دارویی تجویزشده اطلاق می‌شود که موجب تأثیر معکوس رژیم دارویی مورد نظر شود [9]. تبعیت نکردن پیامدهای ناگواری مانند بستری شدن بیشتر، افزایش هزینه‌های مراقبت بهداشتی [10]، کیفیت زندگی پایین، کاهش عملکرد فیزیکی و اختلالات شناختی پیشرفته را به دنبال دارد [11]. نبود پای‌بندی دارویی باعث ایجاد بیش از 100 میلیارد دلار هزینه‌های بهداشتی در سال می‌شود. 10 درصد از بستری شدن در بیمارستان‌ها و 23 درصد بستری شدن در خانه سالمندان مربوط به رعایت نکردن رژیم دارویی است [12].
در مطالعه متاآنالیز فولی و همکاران، میزان کلی پای‌بند نبودن دارویی بین 7 تا 83/5 درصد گزارش شده است [13]، در حالی که بین سالمندان، 40 تا 85 درصد است [9]. در یک مطالعه گراندد تئوری که باستانی و همکاران آن را انجام دادند، کوتاهی و قصور سالمند مهم‌ترین دلیل عدم تبعیت دارویی عنوان شد [14]. پای‌بند نبودن به رژیم دارویی مناسب برای فشار خون بالا به اشکال مختلف باعث کنترل ضعیف این بیماری می‌شود [15] و باعث شده که تدابیری برای کاهش آن اندیشیده شود [16].
یکی از این روش‌ها، مدل پای‌بندی به رژیم دارویی جانسون است که راهنمایی برای مراقبت‌های بهداشتی و ارزیابی مصرف داروهاست [17]. این مدل 3 مفهوم اصلی اقدام هدفمند، رفتار الگوسازی‌شده و بازخورد دارد. پای‌بندی و پایداری دارویی بیماران به داروها بستگی به تصمیم عمدی به مصرف داروها بر اساس نیاز، اثربخشی و ایمنی درک‌شده دارد (اقدام هدفمند). سپس آن‌ها الگوهای مصرف دارو را از طریق دسترسی، روتین‌سازی و به خاطر سپردن (رفتار الگوسازی‌شده) ایجاد می‌کنند. ارائه‌دهندگان مراقبت بهداشتی از اطلاعات، دستورالعمل‌ها یا رویدادها (بازخورد) در طول فرایند ارزیابی استفاده می‌کنند که در عوض، نتایج این ارزیابی بر سطح اقدامات هدفمند و رفتار الگوهای افراد تأثیر می‌گذارد [18].
پای‌بند نبودن غیرارادی به دلیل اهمیت آن باید مرتب کنترل و مدیریت شود و آزمایشات مربوط به عوامل شناختی مانند اعتقادات، باورها و خودکارآمدی که اجرای آن نسبتاً دشوار است، برای بهبود پای‌بندی به رژیم دارویی ضروری است [19].
سالمندان، خصوصاً در بیماری‌های مزمن به اعضای خانواده خود وابسته‌اند و حتی نگرش‌شان تحت تأثیر خانواده قرار می‌گیرد [20]. امروزه ارتقای بهداشت در فرایندهای پیشگیری و درمان بیماری‌ها وابسته به نقش خانواده است [21]. تباری و همکاران در مطالعه خود نشان دادند برنامه آموزشی خانواده‌محور بر مدیریت دارویی سالمندان مبتلا به بیماری‌های ایسکمیک قلبی مؤثر است [11]. نقش خانواده در آموزش و حمایت از بیمار یکی از عوامل مهم و مؤثر در کیفیت آموزش و روش‌های آموزشی است. خانواده به عنوان اساسی‌ترین رکن جامعه، در ارائه مراقبت‌های درست و مناسب بهداشتی به بیمار سهیم است [22].
در این راستا، مراقبت خانواده‌محور افراد و خانواده‌ها را توانمند کرده، استقلال و عدم وابستگی را تقویت، از تصمیم‌گیری‌ها حمایت، به انتخاب خانواده و سالمند، ارزش‌ها، عقاید و زمینه‌های فرهنگی آن‌ها احترام می‌گذارد و خانواده و سالمند را در برنامه‌ریزی، اجرا و ارزشیابی خدمات مراقبت بهداشتی شرکت می‌دهد [23]. تأثیر اجرای الگوی توانمندسازی خانواده‌محور بر خودکارآمدی و کاهش فشار مراقبتی سالمندان تأیید شده است [24].
پای‌بندی به درمان دارویی با مشکلاتی همراه است. در بیشتر سالمندان به دلیل ابتلا به سایر بیماری‌ها و مصرف داروهای متعدد، کاهش بینایی، شنوایی و حافظه، فراموشی مصرف داروها و باورهای غلط نسبت به داروها و رژیم غذایی و عوامل اقتصادی و اجتماعی به نظر می‌رسد صرف آموزش خود فرد نتوان به اهداف ارتقای سلامت دست یافت. از آنجا که بیشتر سالمندان ایران در خانه و با خانواده‌ها نگهداری می‌شوند و اعضای خانواده بهترین منبع حمایتی سالمندان هستند؛ بنابراین مطالعه حاضر با هدف تعیین تأثیر برنامه پای‌بندی به رژیم دارویی مبتنی بر خانواده بر فشارخون سالمندان مبتلا به پرفشاری خون انجام شد.
روش مطالعه
مطالعه حاضر کارآزمایی بالینی تصادفی کنترل‌دار (با کدIRCT20160903029662N6) با طرح 2 گروهی و 3 مرحله‌ای بود. جامعه آماری همه سالمندان مبتلا به پرفشاری خون مراجعه‌کننده به 3 پایگاه مرکز خدمات جامع سلامت شهید اول اصفهان در سال 1398 بودند. مراکز بهداشت شماره 1 و 2 اصفهان از بین 66 مرکز خدمات جامع سلامت و پایگاه‌های تحت پوشش به روش تصادفی ساده انتخاب شدند.
حجم نمونه بر اساس فرمول تعیین حجم نمونه (فرمول شماره 1)، احتمال خطای نوع اول 0/05، توان آزمون 0/80 و با در نظر گرفتن احتمال ریزش 10 درصد، 35 نفر در هر گروه تعیین شد.
نمونه‌ها بر اساس معیارهای ورود، رضایت به شرکت در پژوهش، تشخیص پرفشاری خون توسط پزشک متخصص مرکز تأیید و تحت درمان، عدم ابتلا به بیماری‌های روانی شناخته‌شده، مصرف نکردن سیگار و سایر دخانیات، عدم مشارکت سالمندان در برنامه‌های خانواده‌محور در 3 ماه اخیر، دسترسی به تلفن ثابت یا همراه در منزل، آشنایی به زبان فارسی انتخاب شدند. معیارهای خروج نیز انصراف از ادامه همکاری، فوت سالمند، فشار خون بحرانی و شرکت نکردن در 2 جلسه یا بیشتر از جلسات آزمایش بودند. نمونه‌گیری به شیوه در دسترس با تخصیص تصادفی انجام شد.
پژوهشگر پس از دریافت معرفی‌نامه از معاونت پژوهشی دانشکده و کسب مجوز به محیط پژوهش که یکی از مراکز خدمات جامع سلامت اصفهان بود، مراجعه کرده و در روزهای متوالی از میان سالمندان مراجعه‌کننده به مرکز که واجد شرایط بودند، نمونه‌گیری را آغاز کرد. از آنجا که همه نمونه‌ها در یک زمان در دسترس نبودند؛ بنابراین در چند مرحله نمونه‌ها انتخاب شدند تا حجم نمونه به 70 نفر رسید. سپس به صورت تخصیص تصادفی در 2 گروه آزمون و کنترل قرار داده شدند. تخصیص تصادفی با استفاده از 2 کارت و نوشتن اعداد 1 و 2 روی کارت‌ها بود. افرادی که کارت شماره 1 را انتخاب کردند، در گروه آزمایش و افرادی که کارت شماره 2 را انتخاب کردند، در گروه کنترل قرار گرفتند.
ابزار گردآوری داده‌ها، فشارسنج جیوه‌ای مدل Riester Nova 1032 ساخت کشور آلمان، گوشی پزشکی، چک‌لیست ثبت فشار خون سالمند، پرسش‌نامه نیازسنجی و پرسش‌نامه مشخصات جمعیت‌شناختی واحدهای مورد پژوهش شامل سن، جنس، شغل، تأهل، بیمه، سطح تحصیلات و نسبت مراقب با سالمند بود که از طریق مصاحبه با بیمار و پرونده پزشکی بیمار تکمیل شد. برای تأیید اعتبار علمی و عملی ابزار، در تمام مراحل پژوهش از یک دستگاه فشارسنج و یک گوشی پزشکی استفاده شد. در ابتدای آزمایش، اواسط و انتهای آزمایش هر 2 ابزار کالیبره شدند. اندازه‌گیری فشار خون برای تمام نمونه‌ها توسط خود پژوهشگر و با رعایت نکات مورد تأیید انجمن قلب آمریکا از دست راست در وضعیت نشسته، در 3 زمان شروع نمونه‌گیری، بلافاصله بعد از آزمایش و 3 ماه بعد از اتمام آزمایش انجام شد.
گروه کنترل فقط مراقبت‌ها و آموزش‌های روتین را دریافت کردند، اما برای گروه آزمون، آزمایش برنامه مبتنی بر مدل جانسون به صورت هفته‌ای 1 جلسه اجرا شد. برای این منظور الگوی پای‌بندی به رژیم دارویی/MAM متشکل از 3 مفهوم اقدام هدفمند، رفتار الگوسازی‌شده و فیدبک به کار گرفته شد. آزمایش در این مطالعه با تمرکز بر مفاهیم مدل پای‌بندی به صورت ترکیبی از جلسات گروهی، بحث گروهی، مصاحبه چهره به چهره، سخنرانی، دادن کتابچه آموزشی و بازدید از منزل انجام شد.
در جلسات علاوه بر خود سالمندان، عضو فعال خانواده (مراقب غیررسمی) نیز شرکت داشت. 3 جلسه اول به مفهوم اقدام هدفمند (نیاز درک‌شده، اثربخشی درک‌شده، ایمنی درک‌شده)، جلسه چهارم به مفهوم رفتار الگوسازی‌شده (دسترسی، روتین و یادآوری) پرداخته شد. جلسات به صورت گروه‌های 5 تا 6 نفره و در سالن اجتماعات مرکز هر هفته در زمان 30 تا 60 دقیقه برگزار شد. مفهوم سوم (بازخورد) طی 2 جلسه بازدید در منزل انجام شد. محتوای جلسات برنامه پای‌بندی به رژیم دارویی مبتنی بر مدل جانسون به شرح جدول شماره 1 است.
در پایان به سؤالات نمونه‌ها پاسخ داده می‌شد و شماره تلفن به تمام نمونه‌های مطالعه‌شده داده شد و در فاصله بین جلسات محقق پاسخگوی تمام سؤالات افراد مطالعه‌شده بود. تجزیه‌و‌تحلیل داده‌ها با روش تحلیل داده‌های کمّی و با استفاده از آمار توصیفی مانند میانگین و انحراف معیار و آمار استنباطی شامل آزمون‌های تی‌مستقل، کای‌اسکوئر و آزمون آنالیز واریانس اندازه‌گیری تکراری انجام شد. سطح معناداری کمتر 0/05 در نظر گرفته شد.
یافته‌ها
نتایج مطالعه نشان داد 2 گروه از نظر مشخصات جمعیت‌شناختی اختلاف آماری معناداری نداشتند (جدول‌های شماره 2 و 3).
برای تعیین وضعیت نرمالیته متغیرها از آزمون کولموگروف‌اسمیرنف استفاده شد که تمام متغیرها توزیع نرمال داشتند (05/P>0). بر اساس هدف مطالعه، میانگین فشار خون سیستول و دیاستول 2 گروه ابتدای مطالعه از نظر آماری تفاوت معناداری نداشت (05/P>0
آزمون آنالیز واریانس اندازه‌گیری تکراری نشان داد در گروه آزمون فشار خون سیستولیک و دیاستولیک در 3 زمان روند کاهشی داشت (001/P<0)، اما در گروه کنترل، روند تغییرات میانگین فشار خون سیستولیک به صورت معناداری بالا رفته است و درباره فشار خون دیاستولیک با وجود کاهش معنا در زمان پس‌آزمون، اما 3 ماه تفاوت معناداری نداشت (63/P=0) (جدول شماره 4).
بحث
نتایج مطالعه نشان داد بیشتر بیماران در هر 2 گروه آزمایش و کنترل زن، متأهل، با تحصیلات ابتدایی و راهنمایی، خانه‌دار و با درآمد ماهانه در حد نیاز بودند. همچنین نتایج این مطالعه نشان داد برنامه پای‌بندی به رژیم دارویی مبتنی بر مدل جانسون می‌تواند در کاهش فشار خون سالمندان مبتلا مؤثر باشد. یافته‌‌‌های حاصل از مطالعه تباری و همکاران نشان داد برنامه آموزشی خانواده‌محور بر مدیریت دارویی سالمندان مبتلا به بیماری‌های ایسکمیک قلبی مؤثر است [11] که همسو با مطالعه حاضر است.
رضایی و همکاران با بررسی تأثیر بحث گروهی مبتنی بر سبک زندگی سالم خانواده‌محور بر کنترل پرفشاری خون اعلام کردند آزمایشات خانواده‌محور در کاهش فشار خون سیستولیک و دیاستولیک بیماران مبتلا به پرفشاری خون مفید است [25]. توجه به خانواده و نقش آن در ارتقای سلامت بیماران و همچنین مقوله کنترل فشار خون بیماران سالمند از اشتراکات 2 مطالعه است، اما در مطالعه حاضر با تلفیق مدل پای‌بندی دارویی جانسون و الگوی توانمندسازی خانواده‌محور سعی در ارتقای تبعیت دارویی و کاهش فشار خون شد. یزدان‌پناه و همکاران، استفاده از برنامه‌های آموزشی مبتنی بر مدل اعتقاد بهداشتی را با تقویت تبعیت دارویی در کاهش فشار خون بیماران سالمند مؤثر می‌دانند [26].
ماهیت برنامه‌های آموزشی و دادن اطلاعات به بیمار از دلایل نتایج یکسان است، اما در مطالعه حاضر، علاوه بر گنجاندن مطالب آموزشی به نقش خانواده هم توجه شد. سون و همکاران، یک آزمایش مبتنی بر جامعه شامل آموزش بیماران، خدمات فراخوان و یادآوری و کاهش هزینه‌های پرداخت از جیب برای بهبود تبعیت دارویی در سالمندان مبتلا به پرفشاری خون در کره انجام دادند که بر اساس آن تبعیت دارویی سالمندان مبتلا به پرفشاری خون ارتقا یافت [27].
میونگ سوک و همکاران، خدمات آموزشی مبتنی بر پیامک را در ارتقای تبعیت دارویی، خودکارآمدی فشار خون و رفتارهای خودمراقبتی و در‌نهایت، کنترل فشار خون سالمندان مؤثر می‌داند [28].
یکی از نتایج حاصل از مرور نظام‌مند کورنیاواتی و همکاران، تأثیر خانواده در افزایش تبعیت از درمان بیماران مبتلا به پرفشاری خون بود [30]. از مهم‌ترین دلایل توجیه نتایج یکسان و همسویی مطالعات، ماهیت آزمایشات آموزشی در زمینه پاسخ به سؤالات، ارتقای اطلاعات و تغییر و بهبود آگاهی بیماران و گروه‌های هدف است. در برخی مطالعات هم مشارکت ضعیف خانواده در امر مراقبت و درمان بیماران مبتلا به پرفشاری خون بررسی شده که باعث کاهش تبعیت دارویی شده‌اند. از این مطالعات می‌توان به مطالعه اولوکری و همکاران اشاره کرد که بعد از بررسی 420 بیمار و اعضای خانواده آن‌ها اعلام کردند بیماران با حمایت ضعیف خانواده، تبعیت دارویی ضعیفی داشتند [31].
مشارکت بیماران و خانواده‌های آن‌ها موجب می‌شود که علاوه بر کسب آگاهی در زمینه اهمیت پای‌بندی به درمان حس پذیرش و احترام در آنان تقویت شده و در راستای کنترل بیماری خود بیشتر تلاش کنند. در آزمایشاتی که به خانواده توجه شده و مورد آموزش قرار گرفته‌اند، میزان موفقیت آزمایشات بالاتر است. همچنین محقق در این مطالعه با اضافه کردن یک بازه زمانی 3 ماهه به عنوان پیگیری، تأثیر آزمایش در گذر زمان را هم بررسی کرد و می‌توان گفت این آزمایش در کاهش فشار خون اثر طولانی‌مدت دارد، اما مهم‌ترین تفاوت بین مطالعات استفاده از آزمایشات آموزشی خاص و بر اساس مدل و با مشارکت خانواده می باشد که محقق در مطالعه حاضر از یک مدل موفق و مؤثر بهره گرفته و جلسات آموزشی آن چارچوب و روند معینی داشت.
از محدودیت‌های این مطالعه می‌توان به زمان تشخیص پرفشاری خون اشاره کرد که در نظر گرفته نشد، در حالی که شرایط برای سالمندی که به تازگی تشخیص پرفشاری خون برایش مسجل شده، متفاوت است. همچنین تعداد کم نمونه‌ها از دیگر محدودیت های پژوهش است که پیشنهاد می‌شود همچنین مطالعه‌ای در نمونه‌های بیشتر بررسی شود.
نتیجه‌گیری نهایی
برنامه پای‌بندی به رژیم دارویی مبتنی بر خانواده بر اساس مدل جانسون در کاهش فشار خون سالمندان مبتلا به پرفشاری خون مؤثر بوده و این بدین معناست که این طرح دارویی به عنوان یک آزمایش پرستاری و یک روش آسان و کم‌هزینه و در دسترس می‌تواند در برنامه دارویی این سالمندان نقش بسیار مهمی داشته باشد. بسیاری از سالمندان و خانواده‌های آنان با وجود گذشت زمان زیادی از ابتلا به بیماری، هنوز اطلاعات کمی درباره بیماری و عوارض ناشی از آن دارند و از رژیم دارویی تجویزشده تبعیت نمی‌کنند.
در راستای پرستار جامع‌گر و با توجه به اهمیت نقش خانواده در درمان بیمار، لازم است در مراقبت‌های پرستاری به آموزش خانواده هم توجه شود. از آنجا که مشارکت خانواده و ارتقای پای‌بندی به رژیم دارویی نقش بسیار مهمی در کنترل عوارض بیماری در سالمندان دارد؛ بنابراین آموزش توسط پرسنل سیستم خدمات بهداشتی دارویی، به ویژه پرستاران بسیار کمک‌کننده خواهد بود.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
اصول اخلاقی در این مقاله رعایت شده است. شرکت‌کنندگان اجازه داشتند هر زمان که مایل بودند از پژوهش خارج شوند. همچنین همه شرکت‌کنندگان در جریان روند پژوهش بودند. اطلاعات آن‌ها محرمانه نگه داشته شد. همچنین تمام اصول اخلاقی به تأیید کمیته اخلاق دانشگاه علوم‌پزشکی اصفهان با کد IR.MUI.RESEARCH.REC.1398.410 رسیده است.
حامی مالی
این مطالعه بخشی از یک پایان‌نامه مصوب در اخلاق دانشگاه علوم‌پزشکی اصفهان است که در مرکز خدمات جامع سلامت شهید اول اصفهان انجام شد.
مشارکت نویسندگان
تمام نویسندگان در آماده‌سازی این مقاله به یک اندازه مشارکت داشته‌اند.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.
تشکر و قدردانی
از مسئولان تحصیلات تکمیلی دانشگاه و همکاری صمیمانه ریاست و مدیریت محترم مرکز، سالمندان و همراهان گرانقدری که بدون همکاری آن‌ها این تحقیق ممکن نبود؛ نهایت سپاس‌گزاری به عمل می‌آید.
References
1.Kooshyar H, Shoorvazi M, Dalir Z, Hosseini M. [Health literacy and its relationship with medical adherence and health-related quality of life in diabetic community-residing elderly (Persian)]. Journal of Mazandaran University of Medical Sciences. 2014; 23(1):134-43. [Link]
2.Tripathi N, Kishore J, Babu BV. Prevalence of hypertension in indian tribal adult population: A scoping review. Journal of Advanced Research in Medicine. 2020; 7(1):5-13. [DOI:10.24321/2349.7181.202002]
3.Zhou B, Carrillo-Larco RM, Danaei G, Riley LM, Paciorek CJ, Stevens GA, et al. Worldwide trends in hypertension prevalence and progress in treatment and control from 1990 to 2019: A pooled analysis of 1201 population-representative studies with 104 million participants. The Lancet. 2021; 398(10304):957-80. [DOI:10.1016/S0140-6736(21)01330-1] [PMID]
4.Luo X, Yang H, He Z, Wang S, Chen T, Li C. Numbers and mortality risk of hypertensive patients with or without elevated body mass index in China. International Journal of Environmental Research and Public Health. 2022; 19(1):116. [DOI:10.3390/ijerph19010116] [PMID] [PMCID]
5.Oori MJ, Mohammadi F, Norozi K, Fallahi-Khoshknab M, Ebadi A, Gheshlagh RG. Prevalence of HTN in Iran: Meta-analysis of published studies in 2004-2018. Current Hypertension Reviews. 2019; 15(2):113-22. [DOI:10.2174/1573402115666190118142818] [PMID] [PMCID]
6.Cheraghi P, Mihandoost Yeganeh Z, Dosti Irani A, Sangestani M, Cheraghi Z, Khezeli M. Study on the prevalence of hypertension and its associated factors in the elderly population. Journal of Geriatric Nursing. 2015; 1(3):73-86. [Link]
7.Bae SG, Jeon HJ, Yang HS, Kim BK, Park KS. Medication adherence and its predictors in community elderly patients with hypertension. Korean Journal of Health Promotion. 2015; 15(3):121-8. [DOI:10.15384/kjhp.2015.15.3.121]
8.Fakhri A, Morshedi H, Mohammadi Zeidi I. Effectiveness of theory based education on medication adherence in older adults with hypertension. Jundishapur Scientific Medical Journal. 2017; 16(2):161-74. [Link]
9.Haghighi M, Ilali E, Yazdani J, Taraghi Z. [Relationship between cognitive status and medication adherence among elderly patients with hypertension (Persian)]. Journal of Health Research in Community. 2020; 5(4):33-44. [Link]
10.Hawkins LA, Kilian S, Firek A, Kashner TM, Firek CJ, Silvet H. Cognitive impairment and medication adherence in outpatients with heart failure. Heart & Lung. 2012; 41(6):572-82. [DOI:10.1016/j.hrtlng.2012.06.001] [PMID]
11.Tabari F, Zakerimoghadam M, Hejazi ZS. The effect of the family-centered educational program on medication management in elderly patients with ischemic heart disease. Iranian Journal of Nursing Research. 2019; 14(1):14-20. [DOI:10.1016/j.hrtlng.2012.06.001] [PMID]
12.Mikaili N, Ghasemi MA, Salari S, Sakeni Z. [Theoretical and practical dimensions of adherence to treatment in patients: A review study (Persian)]. Medical Journal of Mashhad University of Medical Sciences. 2019; 62(2):1403-19. [Link]
13.Foley L, Larkin J, Lombard-Vance R, Murphy AW, Hynes L, Galvin E, et al. Prevalence and predictors of medication non-adherence among people living with multimorbidity: A systematic Review and Meta-Analysis. BMJ Open. 2021; 11(9):e044987. [DOI:10.1136/bmjopen-2020-044987] [PMID] [PMCID]
14.Bastani P, Bikineh P, Mehralian G, Sadeghkhani O, Rezaee R, Kavosi Z, et al. Medication adherence among the elderly: Applying grounded theory approach in a developing country. Journal of Pharmaceutical Policy and Practice. 2021; 14(1):1-8. [DOI:10.1186/s40545-021-00340-9] [PMID] [PMCID]
15.Hemmati Maslakpak M, Safaie M. Effect of reminder cards on adherence to treatment in patients with uncontrolled hypertension. Iranian Journal of Nursing Research. 2016; 11(5):26-31. [DOI:10.21859/ijnr-11055]
16.Kaur RJ. Elderly and medication non-adherence. Journal of The Indian Academy of Geriatrics. 2019; 15(1):1-12. [Link]
17.Johnson MO, Chesney MA, Goldstein RB, Remien RH, Catz S, Gore-Felton C, et al. Positive provider interactions, adherence self-efficacy, and adherence to antiretroviral medications among HIV-infected adults: A mediation model. AIDS Patient Care & STDs. 2006; 20(4):258-68. [DOI:10.1089/apc.2006.20.258] [PMID] [PMCID]
18.Johnson MJ. The medication adherence model: A guide for assessing medication taking. Research and Theory for Nursing Practice. 2002; 16(3):179-92. [DOI:10.1891/rtnp.16.3.179.53008] [PMID]
19.Stawarz K, Rodríguez MD, Cox AL, Blandford A. Understanding the use of contextual cues: Design implications for medication adherence technologies that support remembering. Digital Health. 2016; 2:2055207616678707. [DOI:10.1177/2055207616678707] [PMID] [PMCID]
20.Kaakinen JR. Family health care nursing: Theory, practice, and research. Philadelphia: F.A. Davis Company; 2018. [Link]
21.Heydari M, Sh E, Masoudi RE, Kheiri SO, Jivad NA. The effect of family-centered care on the family caregivers’ burden of patients with epilepsy. Journal of Clinical Nursing and Midwifery. 2018; 7(2):146-57. [Link]
22.Saeid Y, Salaree MM, Ebadi A, Moradian ST. Family Intensive Care Unit Syndrome (FICUS): Letters to the editor. Journal of Critical Care Nursing. 2019; 12(2):1-3. [Link]
23.Parvareshan S, Shamsalinia AB, Jahanshahi ME, Hajiahmadi MA. Impact of family-based empowering model on the per-ceived threat and self-efficacy of families of diabetic elderly at risk of falling. Journal of Clinical Nursing and Midwifery. 2018; 7(2):96-107. [Link]
24.Hedayati B. Effect of family-based empowerment model on the self-efficacy of hypertensive elderly people. Iranian Journal of Ageing. 2018; 13(1):86-97. [DOI:10.21859/sija.13.1.86]
25.Rezaie B, Khademvatan K, Alinejad V. [The impact of family-oriente lifestyle -based group discussion ion the controling hypertension (Persian)]. Nursing and Midwifery Journal. 2016; 14(6):535-42. [Link]
26.Yazdanpanah Y, Saleh Moghadam AR, Mazlom SR, Haji Ali Beigloo R, Mohajer S. [Effect of an educational program based on health belief model on medication adherence in elderly patients with hypertension (Persian)]. Evidence Based Care. 2019; 9(1):52-62. [Link]
27.Son KJ, Son HR, Park B, Kim HJ, Kim CB. A community-based intervention for improving medication adherence for elderly patients with hypertension in Korea. International Journal of Environmental Research and Public Health. 2019; 16(5):721. [DOI:10.3390/ijerph16050721] [PMID] [PMCID]
28.Myoungsuk KI. Effects of customized long-message service and phone-based health-coaching on elderly people with hypertension. Iranian Journal of Public Health. 2019; 48(4):655. [PMCID] [PMID]
29.Woodham N, Taneepanichskul S, Somrongthong R, Auamkul N. Medication adherence and associated factors among elderly hypertension patients with uncontrolled blood pressure in rural area, Northeast Thailand. Journal of Health Research. 2018; 32(6):449-58 . [DOI:10.1108/JHR-11-2018-085]
30.Kurniawati ND, Wahyuni ED, Toulasik YA. Family support improves hypertensive patient drug compliance. Indian Journal of Public Health Research & Development. 2019; 10(8):2660-5. DOI:10.5958/0976-5506.2019.02270.8]
31.Olowookere AJ, Olowookere SA, Talabi AO, Etonyeaku AC, Adeleke OE, Akinboboye OO. Perceived family support and factors influencing medication adherence among hypertensive patients attending a Nigerian tertiary hospital. Annals of Tropical Medicine & Public Health. 2015; 8(6):241-5. [DOI:10.4103/1755-6783.162668]
2.Tripathi N, Kishore J, Babu BV. Prevalence of hypertension in indian tribal adult population: A scoping review. Journal of Advanced Research in Medicine. 2020; 7(1):5-13. [DOI:10.24321/2349.7181.202002]
3.Zhou B, Carrillo-Larco RM, Danaei G, Riley LM, Paciorek CJ, Stevens GA, et al. Worldwide trends in hypertension prevalence and progress in treatment and control from 1990 to 2019: A pooled analysis of 1201 population-representative studies with 104 million participants. The Lancet. 2021; 398(10304):957-80. [DOI:10.1016/S0140-6736(21)01330-1] [PMID]
4.Luo X, Yang H, He Z, Wang S, Chen T, Li C. Numbers and mortality risk of hypertensive patients with or without elevated body mass index in China. International Journal of Environmental Research and Public Health. 2022; 19(1):116. [DOI:10.3390/ijerph19010116] [PMID] [PMCID]
5.Oori MJ, Mohammadi F, Norozi K, Fallahi-Khoshknab M, Ebadi A, Gheshlagh RG. Prevalence of HTN in Iran: Meta-analysis of published studies in 2004-2018. Current Hypertension Reviews. 2019; 15(2):113-22. [DOI:10.2174/1573402115666190118142818] [PMID] [PMCID]
6.Cheraghi P, Mihandoost Yeganeh Z, Dosti Irani A, Sangestani M, Cheraghi Z, Khezeli M. Study on the prevalence of hypertension and its associated factors in the elderly population. Journal of Geriatric Nursing. 2015; 1(3):73-86. [Link]
7.Bae SG, Jeon HJ, Yang HS, Kim BK, Park KS. Medication adherence and its predictors in community elderly patients with hypertension. Korean Journal of Health Promotion. 2015; 15(3):121-8. [DOI:10.15384/kjhp.2015.15.3.121]
8.Fakhri A, Morshedi H, Mohammadi Zeidi I. Effectiveness of theory based education on medication adherence in older adults with hypertension. Jundishapur Scientific Medical Journal. 2017; 16(2):161-74. [Link]
9.Haghighi M, Ilali E, Yazdani J, Taraghi Z. [Relationship between cognitive status and medication adherence among elderly patients with hypertension (Persian)]. Journal of Health Research in Community. 2020; 5(4):33-44. [Link]
10.Hawkins LA, Kilian S, Firek A, Kashner TM, Firek CJ, Silvet H. Cognitive impairment and medication adherence in outpatients with heart failure. Heart & Lung. 2012; 41(6):572-82. [DOI:10.1016/j.hrtlng.2012.06.001] [PMID]
11.Tabari F, Zakerimoghadam M, Hejazi ZS. The effect of the family-centered educational program on medication management in elderly patients with ischemic heart disease. Iranian Journal of Nursing Research. 2019; 14(1):14-20. [DOI:10.1016/j.hrtlng.2012.06.001] [PMID]
12.Mikaili N, Ghasemi MA, Salari S, Sakeni Z. [Theoretical and practical dimensions of adherence to treatment in patients: A review study (Persian)]. Medical Journal of Mashhad University of Medical Sciences. 2019; 62(2):1403-19. [Link]
13.Foley L, Larkin J, Lombard-Vance R, Murphy AW, Hynes L, Galvin E, et al. Prevalence and predictors of medication non-adherence among people living with multimorbidity: A systematic Review and Meta-Analysis. BMJ Open. 2021; 11(9):e044987. [DOI:10.1136/bmjopen-2020-044987] [PMID] [PMCID]
14.Bastani P, Bikineh P, Mehralian G, Sadeghkhani O, Rezaee R, Kavosi Z, et al. Medication adherence among the elderly: Applying grounded theory approach in a developing country. Journal of Pharmaceutical Policy and Practice. 2021; 14(1):1-8. [DOI:10.1186/s40545-021-00340-9] [PMID] [PMCID]
15.Hemmati Maslakpak M, Safaie M. Effect of reminder cards on adherence to treatment in patients with uncontrolled hypertension. Iranian Journal of Nursing Research. 2016; 11(5):26-31. [DOI:10.21859/ijnr-11055]
16.Kaur RJ. Elderly and medication non-adherence. Journal of The Indian Academy of Geriatrics. 2019; 15(1):1-12. [Link]
17.Johnson MO, Chesney MA, Goldstein RB, Remien RH, Catz S, Gore-Felton C, et al. Positive provider interactions, adherence self-efficacy, and adherence to antiretroviral medications among HIV-infected adults: A mediation model. AIDS Patient Care & STDs. 2006; 20(4):258-68. [DOI:10.1089/apc.2006.20.258] [PMID] [PMCID]
18.Johnson MJ. The medication adherence model: A guide for assessing medication taking. Research and Theory for Nursing Practice. 2002; 16(3):179-92. [DOI:10.1891/rtnp.16.3.179.53008] [PMID]
19.Stawarz K, Rodríguez MD, Cox AL, Blandford A. Understanding the use of contextual cues: Design implications for medication adherence technologies that support remembering. Digital Health. 2016; 2:2055207616678707. [DOI:10.1177/2055207616678707] [PMID] [PMCID]
20.Kaakinen JR. Family health care nursing: Theory, practice, and research. Philadelphia: F.A. Davis Company; 2018. [Link]
21.Heydari M, Sh E, Masoudi RE, Kheiri SO, Jivad NA. The effect of family-centered care on the family caregivers’ burden of patients with epilepsy. Journal of Clinical Nursing and Midwifery. 2018; 7(2):146-57. [Link]
22.Saeid Y, Salaree MM, Ebadi A, Moradian ST. Family Intensive Care Unit Syndrome (FICUS): Letters to the editor. Journal of Critical Care Nursing. 2019; 12(2):1-3. [Link]
23.Parvareshan S, Shamsalinia AB, Jahanshahi ME, Hajiahmadi MA. Impact of family-based empowering model on the per-ceived threat and self-efficacy of families of diabetic elderly at risk of falling. Journal of Clinical Nursing and Midwifery. 2018; 7(2):96-107. [Link]
24.Hedayati B. Effect of family-based empowerment model on the self-efficacy of hypertensive elderly people. Iranian Journal of Ageing. 2018; 13(1):86-97. [DOI:10.21859/sija.13.1.86]
25.Rezaie B, Khademvatan K, Alinejad V. [The impact of family-oriente lifestyle -based group discussion ion the controling hypertension (Persian)]. Nursing and Midwifery Journal. 2016; 14(6):535-42. [Link]
26.Yazdanpanah Y, Saleh Moghadam AR, Mazlom SR, Haji Ali Beigloo R, Mohajer S. [Effect of an educational program based on health belief model on medication adherence in elderly patients with hypertension (Persian)]. Evidence Based Care. 2019; 9(1):52-62. [Link]
27.Son KJ, Son HR, Park B, Kim HJ, Kim CB. A community-based intervention for improving medication adherence for elderly patients with hypertension in Korea. International Journal of Environmental Research and Public Health. 2019; 16(5):721. [DOI:10.3390/ijerph16050721] [PMID] [PMCID]
28.Myoungsuk KI. Effects of customized long-message service and phone-based health-coaching on elderly people with hypertension. Iranian Journal of Public Health. 2019; 48(4):655. [PMCID] [PMID]
29.Woodham N, Taneepanichskul S, Somrongthong R, Auamkul N. Medication adherence and associated factors among elderly hypertension patients with uncontrolled blood pressure in rural area, Northeast Thailand. Journal of Health Research. 2018; 32(6):449-58 . [DOI:10.1108/JHR-11-2018-085]
30.Kurniawati ND, Wahyuni ED, Toulasik YA. Family support improves hypertensive patient drug compliance. Indian Journal of Public Health Research & Development. 2019; 10(8):2660-5. DOI:10.5958/0976-5506.2019.02270.8]
31.Olowookere AJ, Olowookere SA, Talabi AO, Etonyeaku AC, Adeleke OE, Akinboboye OO. Perceived family support and factors influencing medication adherence among hypertensive patients attending a Nigerian tertiary hospital. Annals of Tropical Medicine & Public Health. 2015; 8(6):241-5. [DOI:10.4103/1755-6783.162668]
نوع مطالعه: پژوهشي |
موضوع مقاله:
طب سالمندی
دریافت: 1400/10/16 | پذیرش: 1401/3/24 | انتشار: 1402/1/10
دریافت: 1400/10/16 | پذیرش: 1401/3/24 | انتشار: 1402/1/10
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
تماس با ما
تهران، اوین، بلوار دانشجو، خیابان کودکیار، دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی، مرکز تحقیقات سالمندی.
تلفن دفتر نشریه:
تلفن مستقیم:02171732827(تماس فقط روزهای شنبه، یکشنبه و سه شنبه ساعت 10 الی 12) 021221800- داخلی 2827
ایمیل: salmand2010@gmail.com
تلفن ناشر : 02145355000 - 02145355555
