مقدمه 
جمعیت دنیا به سرعت در حال پیر شدن است. از آنجا که این جمعیت افزایش می‌یابد، نیاز بیشتری به ارتقا سلامت و کیفیت زندگی سالمندان وجود دارد. کشف کردن درمان‌های‌ جدید، استراتژی‌های پیشگیری، بهبود رفتارهای بهداشتی و استفاده از دارو موجب بهبود در خدمات بهداشتی و درمانی خواهد شد [1]. مشکلات مرتبط با دارو در بیماران سالمند و افراد آسیب‌پذیر، یکی از اصول کیفیت مراقبت بهداشتی و موضوعات ایمنی در این دهه است [2]. استفاده از گیاهان به عنوان دارو از موضوعاتی بوده که از گذشته مورد توجه بوده است [3]. 
سازمان بهداشت جهانی، داروهای گیاهی را به عنوان مؤلفه اصلی مراقبت‌های اولیه سلامت تشخیص داده است [4]. داروهای گیاهی حاوی طیف وسیعی از ترکیبات فعال دارویی هستند که در بعضی از موارد مشخص نیست کدام‌یک از این ترکیبات اثر درمانی ایجاد می‌کنند [3]. امروزه بسیاری از سالمندان از فرآورده‌های طبیعی و گیاهی مختلف استفاده می‌کنند و اعتقاد دارند که این فرآورده‌ها به علت طبیعی بودن، بی‌ضرر هستند. اغلب سالمندان درباره مصرف داروهای گیاهی با پزشکان خود مشورت نمی‌کنند و فرض را بر این می‌گذارند که این‌گونه فراورده‌ها دارو نیستند، بلکه گیاهی و بی‌ضرر هستند [5].
 بر‌اساس مطالعات انجام‌شده در ایالت متحده در سال 2007 حدود 38 درصد از بزرگسالان این کشور از طب مکمل و جایگزین استفاده کرده‌اند، اما آمارها حاکی از آن است که استفاده از طب مکمل و جایگزین در کشورهای آسیای شرقی بیشتر از ایالت متحده، کانادا و استرالیاست و بر‌اساس یک مطالعه دیگر مشخص شد که بیش از یک‌سوم سالمندان و بزرگسالان در آلمان از گیاهان دارویی استفاده کرده‌اند [6].
مطالعات نشان می‌دهند که مصرف داروهای گیاهی بیشتر به صورت خوددرمانی یا با مشاوره از دیگران انجام می‌شود، هرچند در کشورهایی مانند آلمان تجویز داروهای گیاهی توسط پزشکان نیز انجام می‌شود، اما هنوز تجویز این داروها بین پزشکان خیلی مرسوم نیست [3] نیز طبق مطالعات انجام‌شده برآورد شده است که حدود 60 درصد جمعیت دنیا و 60 تا 90 درصد از جمعیت کشورهای در‌حال‌توسعه به طب سنتی وابسته هستند. در ایران نیز میزان استفاده از طب مکمل 42/2 تا 62/5 درصد بیان شده [7] و سهم استفاده از طب گیاهی 38/4 درصد بوده است [8]. 
سازمان بهداشت جهانی تحقیق روی گیاهان دارویی با سابقه مصرف طولانی‌مدت روی انسان را با پذیرش دستورالعمل و ضوابط خاص مجاز دانسته و طبق این دستورالعمل، تجارب سنتی که شامل استفاده طولانی‌مدت و داشتن زمینه تاریخ پزشکی و فرهنگی است، باید به عنوان اصل در انجام تحقیق در نظر گرفته شود [9]. علیرغم علاقه و استفاده سالمندان آمریکایی از گیاهان دارویی اغلب مطالعه‌هایی که روی داروهای گیاهی انجام شده، دقیق و کامل نیستند و بیشتر بر فرآورده‌های غیر‌استاندارد و مقادیر مصرف غیر‌مشخص انجام شده است. مشکلی که درباره داروهای گیاهی وجود دارد این است که بدون انجام مطالعات دقیق و کافی روی اثر‌بخشی و بی‌خطر بودن این فرآورده‌ها و بدون دخالت اداره مواد غذایی و دارویی ایالات متحده آمریکا ‌و داشتن تأییدیه آن، این داروها به عنوان مکمل‌های درمانی وارد بازار می‌شوند. سازمان غذا و داروی ایالات متحده نیز درباره مکمل‌ها هیچ‌گونه دخالتی ندارد، مگر جایی که مشکلات ثبت‌شده و مستندی درباره این فرآورده‌ها مشاهده شود [10]. 
در مطالعه‌ای که اکبری و همکاران در سال 1388 درباره مصرف داروهای گیاهی بین سالمندان انجام دادند، نشان داده شد 91 درصد سالمندان معتقد بودند که گیاهان دارویی در درمان آن‌ها مؤثر بوده است [11]. حیدری‌فر و همکاران در سال 1392 در مطالعه‌ای که در شهر قم انجام دادند، دریافتند که در 35/48 درصد افراد مطالعه‌شده برای درمان و 11/55 درصد برای پیشگیری از داروهای گیاهی استفاده می‌کردند و مصرف داروهای گیاهی در زنان به طور معناداری بیشتر از مردان بود [12]. 
در مطالعه دیگری که درباره مصرف داروهای گیاهی در شهر کاشان در سال 1397 انجام شد، مشخص شد که 67/8 درصد از افراد شرکت‌کننده در مطالعه از گیاهان دارویی استفاده می‌کردند. اگبابیکا و همکاران در مطالعه‌ای که در سال 2018 بین سالمندان ساکن انگلیس انجام دادند، از مصرف هم‌زمان مکمل‌های دارویی و داروهای گیاهی با سایر داروهای تجویز‌شده سؤال کرده بودند. نتایج این مطالعه نشان داد شیوع مصرف داروهای گیاهی و مکمل‌ها بین ساکنین 6/33 درصد بود و زنان به طور معناداری بیشتر از مردان از داروهای گیاهی استفاده می‌کردند. 
شاه‌فهد‌خان و همکاران در سال 2017 در مطالعه‌ای تحت عنوان ارزیابی روند تجویز داروهای گیاهی بین پزشکان که در هند انجام شد، این مطالعه نشان داد در طول یک سال 31 درصد پزشکان هیچ داروی گیاهی تجویز نکرده و 69 درصد حداقل یک قلم دارو تجویز کرده بودند [4].
میبدی و همکاران در مطالعه‌ای که در سال 1399 روی 1824 نسخه‌های دارویی در شهر یزد انجام دادند، دریافتند که تنها 120 نسخه‌ حاوی داروهای گیاهی، یعنی معادل 6/6 درصد بوده‌اند. میانگین قلم داروی گیاهی 0/22±1/50 در هر نسخه‌ بوده است. این تحقیق نشان داد میزان تجویز بین پزشکان عمومی 6/7 درصد متخصصین 8 درصد و پزشکان فوق تخصص تنها 3 درصد بوده است [3]. 
بیشتر مطالعات انجام‌شده بر علاقه سالمندان برای مصرف گیاهان دارویی تأکید دارد و مطالعاتی که درباره تجویز داروهای گیاهی توسط پزشکان در نسخه‌ها بسیار اندک است، با‌توجه‌به اطلاعاتی که در سایت سازمان غذا و داروی ایران منتشر شده است، 2553 قلم داروی گیاهی تأیید شده و با اشکال دارویی مختلف در اختیار داروخانه‌ها قرار دارد [13]؛ بنابراین سؤالی که ما در این تحقیق به آن پاسخ خواهیم داد، این است که با‌توجه‌به علاقه و اعتمادی که سالمندان به گیاهان دارویی دارند، میزان تجویز گیاهان دارویی بین نسخه‌های پزشکان چیست؟ و در صورت تجویز چه داروهایی هستند؟ برای چه نوع بیماری و توسط کدام پزشکان تجویز شده‌اند؟ برای پاسخ به این سؤالات ما نسخه‌های مراجعه‌شده به داروخانه‌های شهر تهران را بررسی کردیم.
روش مطالعه
مطالعه حاضر به صورت تحلیل ثانویه انجام شد. داده‌های ثانویه، داده‌هایی هستند که در گذشته برای اهداف دیگری جمع‌آوری شده‌اند و بر‌اساس این داده‌ها، تحلیل ثانویه در جهت اهداف جدید انجام می‌شود [14, 15].
مطالعه اولیه از نوع مقطعی بود که جامعه آماری سالمندان شهر تهران بودند. داده‌ها در سال 11399 از بین نسخه‌های مردان و زنان سالمند 60 و بالاتر از 60 سال مراجعه‌کننده به داروخانه‌های شهر تهران‌ با روش نمونه‌گیری تصادفی خوشه‌ای جمع‌آوری  و بررسی شدند. به این صورت که ابتدا 2169 داروخانه تحت پوشش 3 دانشگاه علوم پزشکی تهران‌، ایران و شهید بهشتی که در مناطق 22 گانه شهر تهران هستند را لیست کرده و هر داروخانه را به عنوان یک خوشه در نظر گرفته، سپس خوشه‌ها را به روش تصادفی‌ ساده انتخاب (84 داروخانه ) و بعد از هر خوشه، تعداد نمونه مورد‌نظر به صورت تصادفی ساده انتخاب شدند. 
حجم نمونه مطالعه‌شده اولیه با استفاده از فرمول کوکران و با در نظر گرفتن نوع نمونه‌گیری که تصادفی خوشه‌ای بود، 1593 عدد نسخه‌ به دست آمده بود که در این تحقیق از 84 داروخانه در سطح شهر تهران نمونه‌گیری شد که 18 داروخانه از داروخانه‌های تحت پوشش دانشگاه علوم‌پزشکی تهران (21 درصد)، 36 داروخانه از داروخانه‌های تحت پوشش دانشگاه علوم‌پزشکی ایران (43 درصد) و در‌نهایت 30 داروخانه از داروخانه‌های تحت پوشش دانشگاه شهید بهشتی (36 درصد) به طور تصادفی خوشه‌ای انتخاب شد و در این 84 داروخانه، 1593 سالمند به طور تصادفی نمونه‌گیری شدند، به صورتی که 335 نسخه‌ از داروخانه‌های تحت پوشش دانشگاه تهران، 573 نسخه‌ از داروخانه‌های تحت پوشش دانشگاه علوم‌پزشکی شهید بهشتی و 685 نسخه از داروخانه‌های تحت پوشش دانشگاه علوم‌پزشکی ایران جمع‌آوری شد که هنگام تجزیه‌وتحلیل بعد از جداسازی داده‌ها، 1591 نسخه‌ در مطالعه بررسی شدند. 
پرسش‌نامه محقق‌ساخته دارای سؤالات مربوط به ویژگی‌های جمعیت‌شناختی سالمندان، پوشش دانشگاه داروخانه بازدید‌شده، منطقه شهرداری، تعداد داروهای تجویز‌شده، نام داروها، گروه‌های دارویی، نوع بیمه‌ها و نیز مشخصات پزشکان تجویز‌کننده دارو، شامل سن، جنس، نوع تخصص و تجربه کاری بود. (تجربه کاری با استفاده از شماره نظام پزشکی و با هماهنگی سازمان نظام پزشکی از زمان دریافت شماره نظام پزشکی محاسبه شد.)
تجزیه‌و‌تحلیل آماری
داده‌های حاصل با استفاده از آمار توصیفی، شامل شاخص‌های میانگین و پراکندگی و آمار استنباطی و استفاده از آزمون‌های مجذور خی، تی‌تست، تی‌مستقل و نرم‌افزار آماری SPSS نسخه‌ 24 تجزیه‌و‌تحلیل شدند. سطح معناداری کمتر یا مساوی 0/05 ‌و دامنه اطمینان 95 درصد ملاک پژوهش بود.
یافته‌ها
نتایج حاصل از بررسی 1591 نسخه‌ بیمار سالمند نشان داد میانگین و انحراف معیار سن سالمندان 7/84±70/51 است.همچنین از مجموع 1591 سالمند نمونه‌گیری‌شده، گروه‌های سنی 60 تا 74 سال، 75 تا 84 و بالای 85 سال به ترتیب، 73، 21 و 5/9 درصد شرکت‌کنندگان را تشکیل می‌دادند و در مجموع 54 درصد شرکت‌کنندگان زن و 46 درصد مرد بودند. 36/6 درصد سالمندان تحصیلات ابتدایی داشتند و در مجموع 1214 نفر (76/3 درصد) از سالمندان متأهل بودند. مجموع بیمه‌شدگان 1568 نفر (98/6 درصد) بودند. میانگین و انحراف معیار سن پزشکان و سابقه کاری به ترتیب، 11±53/25 و 10/5±‌25/5 سال بود. از مجموع 1591 پزشک تجویز‌کننده نسخه‌ها، 415 نفر (26/1 درصد) زن و 1176 نفر (73/9 درصد) مرد بودند.
همچنین در مجموع، پزشکان تجویز‌کننده 402 نفر (25 درصد) عمومی و 1189 نفر (75 درصد) متخصص بودند. میانگین تعداد دارو در هر نسخه‌ 3/7 قلم دارو بوده و تنها در 79 نسخه (5 درصد) داروهای گیاهی تجویز شده‌اند. بررسی‌های بیشتر نشان داد از میان 79 نسخه‌ دارای تجویز گیاهان دارویی، (70 نسخه‌) 92/1 درصد دارای 1 قلم داروی گیاهی، (5 نسخه) 6/6 درصد دارای 2 قلم داروی گیاهی‌ و (1 نسخه‌) 1/3 درصد دارای 5 قلم داروی گیاهی بوده‌اند که ملین‌ها (پسیلیوم و سی لاکس) با 22/8 درصد بیشترین تجویز و سپس داروی درمان فراموشی (جینکو) با میزان 13/8 درصد، داروی مقوی و نیروزا (جنسینک) 11/5 درصد، داروهای درمان‌کننده پروستات 11/4 درصد و داروهای ضد‌سرفه و خلط‌آور با میزان 8 درصد به ترتیب،  بیشترین تجویزها را داشته‌اند. 
نتایج بررسی نسخه‌ها نشان داد تنها در 79 نسخه‌ (5 درصد) داروهای گیاهی تجویز شده‌اند که ملین‌ها با 22/8 درصد بیشترین تجویز و سپس داروی درمان فراموشی (جینکو)، داروی مقوی و نیروزا (جنسینک)، داروهای درمان‌کننده پروستات و داروهای ضد‌سرفه و خلط‌آور به ترتیب با میزان 13/8 درصد‌، 11/5 درصد، 11/4 درصد‌ و 8 درصد بیشترین تجویزها را داشته‌اند (جدول شماره 1).


آزمون کای‌دو نشان داد از نظر آماری بین تحصیلات سالمندان و داشتن تجویز داروهای گیاهی (018/P=0)، داشتن بیمه و تجویز داروهای گیاهی (004/P=0) و نیز پلی فارماسی و داشتن تجویز داروهای گیاهی (000/P=0) رابطه معناداری یافت شد، اما هیچ رابطه معناداری بین جنسیت و وضعیت تأهل سالمندان با تجویز داروهای گیاهی یافت نشد. همچنین آزمون کای‌دو نشان داد هیچ رابطه معناداری بین جنسیت پزشکان تجویز‌کننده و تجویز داروهای گیاهی وجود ندارد. میزان تجویز داروهای گیاهی در پزشکان عمومی 5/7 درصد و در پزشکان متخصص 4/7 درصد است، اما رابطه معناداری بین پزشکان عمومی و متخصص در داشتن تجویز داروهای گیاهی یافت نشد (جدول شماره 2).


نتایج آزمون تی‌مستقل نشان داد بین سن سالمندان، سن پزشکان تجویز‌کننده و سابقه کار آن‌ها با داشتن تجویز داروی گیاهی هیچ رابطه معناداری وجود ندارد، اما بین تعداد داروی تجویز‌شده در نسخه‌ها و داشتن تجویز داروی گیاهی رابطه معناداری وجود دارد (000/P=0) (جدول شماره 3).


همچنین بررسی نسخه‌های دارای داروی گیاهی نشان داد بین پزشکان متخصص، متخصصین عفونی با 14 درصد تجویز، طب فیزیک با 12 درصد ، ارتوپدی با 9/2 درصد، مغز و اعصاب با 7/6 درصد و گوارش 7/5 درصد‌ به ترتیب، بیشترین تجویز‌های داروهای گیاهی را داشته‌اند و آزمون کای‌دو نیز رابطه معناداری بین انواع تخصص و تجویز داروی گیاهی را نشان داد (042/P=0)(جدول شماره 4).


بحث 
گیاه‌درمانی یکی از کهن‌ترین شیوه‌های درمانی است و به‌کارگیری گیاهان به عنوان دارو توسط انسان به هزاران سال پیش برمی‌گردد. در این تحقیق سعی شد میزان تجویز داروهای گیاهی بین نسخه‌های سالمندان مراجعه‌کننده به داروخانه‌های شهر تهران بررسی شود. این مطالعه نشان داد میزان تجویز داروهای گیاهی بین نسخه‌ها تنها 5 درصد‌ است. در مطالعه مشابهی که میبدی و همکاران در شهر یزد انجام دادند، این میزان 6/6 درصد است [3] که نشان‌دهنده این است که تمایل پزشکان یزد برای تجویز داروهای گیاهی بیشتر از پزشکان تهرانی بوده است‌. 
در مطالعه دیگری که در سال 1389 خانوی و همکاران در تهران انجام دادند، نشان داد که از 5040 نسخه ارزیابی‌شده تنها (3/8 درصد‌) 194 نسخه‌ واجد داروی گیاهی است [16]. نتایج مطالعه ما نشان داد در مقایسه با سال 1389 تمایل پزشکان تهرانی برای تجویز داروهای گیاهی بیشتر شده است که می‌تواند به دلیل ساخت داروهای گیاهی متنوع با اشکال و دُز دارویی مناسب باشد. 
در مطالعه دیگری که در انگلیس انجام شد، شیوع مصرف داروی گیاهی 6/3 درصد گزارش شد [17] که در مقایسه با این مطالعه، شیوع تجویز داروهای گیاهی بین سالمندان ساکن انگلیس بیشتر است. نتایج مطالعه نشان می‌دهد که ملین‌ها بیشترین درصد تجویز را داشته‌اند و پس از آن، داروهای ضدفراموشی، مقوی و نیروزا و سپس ضد‌سرفه ‌از بیشترین داروهای تجویزی توسط پزشکان بوده‌اند، اما در مطالعه میبدی داروهای ضد‌سرفه، گوارشی و ضد‌التهاب به ترتیب، بیشترین تعداد را داشته‌اند. 
به طور کلی این نکته حائز اهمیت است که وجود اشکال دارویی مناسب می‌تواند پزشکان را برای تجویز داروهای گیاهی ترغیب کند، زیرا مصرف داروها به صورت جوشانده‌ یا سایر راه‌های سنتی شاید به صورت خودسرانه بین سالمندان رایج باشد، اما پزشکان معمولاً از داروهای گیاهی که شکل و دُز مناسب را دارند، تجویز می‌کنند؛ بنابراین افزایش تولید اشکال مناسب داروهای گیاهی می‌تواند پزشکان را برای تجویز بیشتر ترغیب کند. 
این مطالعه نشان داد داروهای گیاهی ملین به دلیل شکل مناسب خوراکی و اثرات خوب درمانی بین پزشکان از محبوبیت بیشتری برخوردار هستند. همچنین نتایج این مطالعه نشان داد داروهای ضد‌فراموشی، مقوی و نیروزا علیرغم اینکه تازه وارد بازار دارویی ایران شده‌اند، بین پزشکان تهرانی از استقبال خوبی برای تجویز برخوردار هستند. 
مطالعه اخیر نشان می‌دهد بین سن، وضعیت تأهل و جنس سالمندان با تجویز داروهای گیاهی هیچ رابطه معناداری وجود ندارد، اما سطح تحصیلات رابطه معناداری با تجویز داروهای گیاهی نشان می‌دهد در مقایسه با مطالعه اکبری و همکاران، تقریباً نتایج مشابهی به دست آمده، به جز سطح تحصیلات که در مطالع اکبری هیچ رابطه معناداری با میزان تجویز داروهای گیاهی نداشت [11].
اما در مطالعه‌ای که در ایالات متحده انجام شد، تحصیلات بالای دبیرستان به طور معناداری با تجویز داروهای گیاهی ارتباط دارد که با مطالعه ما هم‌راستاست [18]. در مطالعه‌ای که در انگلیس انجام شد، زنان به طور معناداری بیشتر از مردان از داروی گیاهی استفاده کرده بودند [17] که علیرغم اینکه در مطالعه ما در مردان تجویز داروهای گیاهی بیشتر بود، اما رابطه معناداری یافت نشد. 
همچنین این مطالعه نشان داد‌ تجویز داروهای گیاهی به طور معناداری با داشتن بیمه، پلی فارماسی و تعداد داروهای تجویزشده در نسخه‌ها ارتباط دارد. سالمندان به دلیل داشتن بیماری‌های مزمن متعدد از تعداد زیادی دارو استفاده می‌کنند که این خود احتمال تجویز داروی گیاهی را افزایش می‌دهد.
همچنین داشتن بیمه‌ می‌تواند تعداد مراجعات به پزشک را نیز افزایش دهد که خود باعث افزایش تجویز داروهای متعدد و در‌نهایت، افزایش احتمال تجویز داروی گیاهی نیز خواهد بود.به طور کلی، نتایج مطالعات نشان می‌دهند بیشتر پزشکان، داروی گیاهی را به تنهایی تجویز نکرده، بلکه به عنوان مکمل در کنار سایر داروهای شیمیایی تجویز می‌کنند. مطالعه حیدری‌فر و همکاران هم نشان داد داشتن بیمه رابطه معناداری با تجویز داروهای گیاهی دارد که با نتایج مطالعه ما هم‌راستاست [12].
نتایج این مطالعه نشان می‌دهد سن، جنس و سابقه کاری پزشکان هیچ رابطه معناداری با تجویز داروی گیاهی ندارد، در حالی که در مطالعه میبدی در یزد، تجویز داروهای گیاهی با سن پزشکان، رابطه معناداری را نشان می‌دهد که مطالعه خانوی و همکاران نیز رابطه معناداری بین سن پزشکان و تجویز دروهای گیاهی پیدا کرده‌اند که می‌تواند به دلیل بیشتر بودن میانگین سنی پزشکان و داشتن تجربه و اعتقاد بیشتر پزشکان با سنین بیشتر به تجویز داروهای گیاهی باشد.
همچنین این مطالعه نشان داد هرچند بین پزشکان زن، تجویز داروهای گیاهی بیشتر از پزشکان مردان است، اما نتیجه آزمون کای‌دو هیچ رابطه معناداری نشان نداد. مطالعه هیلا و همکاران در سال 2017 نشان داد رابطه معناداری بین جنسیت و تجویز داروهای گیاهی وجود ندارد که با نتایج مطالعه ما هم‌راستاست، در حالی که در مطالعه میبدی و همکاران، مردان به طور معناداری بیشتر از زنان داروی گیاهی تجویز کرده‌اند [3].
در این مطالعه هرچند که میزان تجویز داروهای گیاهی بین پزشکان عمومی بیشتر از متخصصین بود، اما آزمون کای‌دو هیچ رابطه معناداری بین آن دو نشان نداد، اما بررسی بیشتر تجویز داروها بین متخصصین مختلف نشان داد، رابطه معناداری بین تجویز داروهای گیاهی بین متخصصین مختلف وجود دارد. نتایج نشان دادند در 14 درصد نسخه‌های متخصصین عفونی و 12/5 درصد متخصصین طب فیزیک و 9/2 درصد نسخه‌های متخصصین ارتوپدی داروی گیاهی تجویز شده است. 
همچنین‌ بین نسخه‌های متخصصین سرطان، زنان، چشم و طب اورژانس هیچ داروی گیاهی تجویز نشده بود، در حالی که در مطالعه خانوی و همکاران بیشترین تجویزهای گیاهان دارویی مربوط به متخصصین قلب و کمترین آن‌ها مربوط به متخصصین ریه بوده است [16]. در مطالعه میبدی و همکاران نیز متخصصین جراح عمومی، داخلی و اطفال بیشترین تجویز داروهای گیاهی را داشته‌اند. در مطالعه ویلیامز و همکاران نیز بیشترین تجویز مربوط به متخصصین اطفال و جراحی عمومی بوده که نتایج هیچ‌یک از این مطالعات با پژوهش اخیر ‌هم‌راستا نبوده‌اند که جامعه آماری و زمان تحقیق انجام‌شده می‌تواند در این تفاوت مؤثر باشد.
محدودیت‌های این تحقیق شامل عدم تمایل بسیاری از داروخانه‌های خصوصی در همکاری با این تحقیق، عدم تمایل بسیاری از داروخانه‌ها به حضور محقق در داروخانه و عدم دسترسی کامل به پزشکان جهت پرسش‌های احتمالی از نسخه‌های تجویز‌شده بود.
نتیجه‌گیری نهایی
نتایج حاصل از این مطالعه نشان داد سطح تحصیلات، سن، داشتن بیمه، تعداد داروهای تجویزی و نوع تخصص پزشکان می‌تواند در تجویز داروهای گیاهی رابطه معناداری داشته باشد، اما انجام پژوهش‌هایی با جامعه آماری بزرگ‌تر و در نظر گرفتن رابطه بیماری‌های مختلف با تجویز داروهای گیاهی و میزان محدودیت‌های پزشکان در تجویز داروهای گیاهی در کنار سایر داروها می‌تواند نتایج دقیق‌تری نشان دهد.
همچنین انجام مطالعه‌ مستقیم در زمینه بررسی و تعیین تمایل و نگرش پزشکان شهر تهران نسبت به تجویز داروهای گیاهی ضروری است. در پایان با‌توجه‌به تمایل زیاد سالمندان برای استفاده از داروهای گیاهی باید راهکارهای مناسب برای افزایش آگاهی و تمایل پزشکان نسبت به کاربرد داروهای گیاهی مد نظر قرار گیرد.

ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
پروپوزال این تحقیق توسط کمیته اخلاق دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی با کد اخلاق IR.USWR.REC.1400.144  تأیید شد. 

حامی مالی
تأمین مالی این پژوهش توسط معاونت محترم تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی انجام شده است و هیچ‌گونه شرطی مبنی بر حذف یا عدم انتشار یافته‌هایی که از نظر حمایت‌کننده پژوهش مطلوب نیست در قرارداد وجود نداشته است.

مشارکت نویسندگان
مفهوم‌سازی، روش‌شناسی، بررسی، نگارش پیش‌نویس اصلی: ملیحه صبور، ژاله زندیه؛ نگارش و ویرایش نقد: احمد دلبری.

تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان این مقاله تعارض منافع ندارد.

تشکر و قدردانی
نویسندگان این مقاله از مرکز تحقیقات سالمندی، گرد‌آوران اطلاعات و همه داروخانه‌ها، پزشکان و سالمندان مشارکت‌کننده در پژوهش قدر‌دانی می‌کنند.

References
1.Al‐Omar HA, Al‐Sultan MS, Abu‐Auda HS. Prescribing of potentially inappropriate medications among the elderly population in an ambulatory care setting in a Saudi Military Hospital: trend and cost. Geriatrics & gerontology international. 2013; 13(3):616-21. [DOI:10.1111/j.1447-0594.2012.00951.x] [PMID]
2.Fick DM, Cooper JW, Wade WE, Waller JL, Maclean JR, Beers MH. Updating the beers criteria for potentially inappropriate medication use in older adults: results of a US consensus panel of experts. Archives of internal medicine. 2003; 163(22):2716-24. [DOI:10.1001/archinte.163.22.2716] [PMID]
3.Nabi Meybodi M, Arbab Tafti N, Ramezani V, Tavakolian Ardakani M, Akrami M. [Evaluation of herbal medicine administration by physicians in the prescriptions of Yazd state pharmacy (Persian)]. Journal of Shahid Sadoughi University of Medical Sciences. 2020; 28(10):3144-52. [DOI:10.18502/ssu.v28i10.4924]
4.Khan SF, Khan R, Qureshi AW, Zaman S, Khan ZUA, Ullah S. Evaluation of recent trends of prescribing herbal drugs among the prescribers; a pilot study. International Journal of Basic Medical Sciences and Pharmacy (IJBMSP). 2018; 7(2):36-8. [Link]
5.Golami Kh. [geriatric pharmacotherapy (Persian)]. Tehran: Daf Publishing; 2014. [Link]
6.Schnabel K, Binting S, Witt CM, Teut M. Use of complementary and alternative medicine by older adults-a cross-sectional survey. BMC geriatrics. 2014; 14:38. [DOI:10.1186/1471-2318-14-38] [PMID] [PMCID]
7.Anbari K. [Use of complementary and alternative mediecine methods and its related factors in person referred to health centers in Khorramabad (Persian)]. Complementary Medicine Journal of Faculty of Nursing & Midwifery. 2015. https://www.sid.ir/paper/705297/en
8.Mohamadi S, Sahaf R, Karimi M, Akbari Kamrani AA, Shati M, Mirabzadeh A, et al. Assessment of lippia citriodora oil effect on sleep disturbances in ageing: a double blind randomized controlled trial (Persian)]. Salmand: Iranian Journal of Ageing. 2020; 15(1):93-82. [DOI:10.32598/sija.15.1.2234.2]
9.WHO. National policy on traditional medicine and regulation of herbal medicines: Report of a WHO global survey. Geneva: World Health Organization; 2005. https://apps.who.int/iris/handle/10665/43229
10.Olsen CG, Tindall WN, Clasen ME. Geriatric pharmacotherapy: a guide for the helping professional. American Journal of Pharmaceutical Education. 2007; 71(4):75. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1959218/
11.Akbari N, Parvin N, Sereshti M, Safdari Dehcheshmeh F. [Study about different types of medicinal plants used by elderly people in Shahrekord city, Iran, 2009 (Persian)]. Journal of Shahrekord Uuniversity of Medical Sciences. 2011; 12(4):26-32. [Link]
12.Heidarifar R, Mehran N, Momenian S, Mousavi SM, Kouhbor M, Hajiali Gol A. [A study of the status of use of drug plants and its related factors in Qom city, Iran (Peersian)]. Qom University of Medical Sciences Journal. 2013; 7(4):95-100. [Link]
13.Medical Equipment Department. [2553 types of herbal medicines are approved and available in pharmacies in different medicinal forms (Persian)]. Tehran: Medical Equipment Department; 2022. [Link]
14.Saboor M, Kamrani A-A, Momtaz YA, Sahaf R. Prevalence and associated factors of potentially inappropriate medications among Iranian older adults. Medicinski Glasnik. 2019; 16(1):121-7. [DOI:10.17392/989-19]
15.Saboor M, Momtaz YA, Kamrani AA, Sahaf R. Prescription pattern among Iranian community dwelling older adults. Medicinski Glasnik. 2019; 16(1):115-20. [DOI:10.17392/986-19]
16.Khanavi M, Gholami K, Khodadadi M, Chaman R, Hadjiakhoundi A. [Study of Tehran physician’s intensity for administration of herbal drug based on their prescription in the time period between 2007-2008 in 3 university related drugstores (Persian)]. Journal of Medicinal Plants. 2011; 10(40):69-79. [Link]
17.Agbabiaka TB, Spencer NH, Khanom S, Goodman C. Prevalence of drug-herb and drug-supplement interactions in older adults: a cross-sectional survey. British Journal of General Practice. 2018; 68(675):e711-7. [DOI:10.3399/bjgp18X699101] [PMID] [PMCID]
18.Rashrash M, Schommer JC, Brown LM. Prevalence and predictors of herbal medicine use among adults in the United States. Journal of Patient Experience. 2017; 4(3):108-13. [DOI:10.1177/2374373517706612] [PMID] [PMCID]