مقدمه
اولین مورد گزارش‌شده کرونا در ووهان، استان هوبئی چین در دسامبر 2019 گزارش شد [1]. بیماری کرونا بسیار مسری و خطر عفونت‌زایی و شیوع گسترده بسیار بالایی دارد و با‌توجه‌به پاندمی سریعی که در دنیا داشته در 30 ژانویه 2020، توسط سازمان جهانی بهداشت، شرایط اضطراری جهانی بهداشت عمومی اعلام شد [1 ,2]. اولین مورد مثبت از این بیماری در ایران در 29 بهمن 1398 اعلام شد و به‌مرور در بسیاری از شهرهای ایران موارد جدید کشف شد [3]. کنترل کووید-19 اقدامی چندجانبه و فراسازمانی است، بنابراین حتی با اجرای سیاست‌ها و برنامه‌های خوب، اگر گرایش ملی و مردمی به سمت کنترل کووید-19 نباشد، ممکن است نتایج اثربخش و کارا نباشد و کنترل خوبی صورت نگیرد. 
در پاییز 1398 تعداد موارد ابتلا و مرگ‌و‌میر به‌طور قابل‌توجهی افزایش یافت و پیک‌های متعدد افزایش مرگ‌و‌میر و ابتلا رخ داد. بنابراین وزارت بهداشت ایران تصمیم بر قرنطینه سراسری و تعطیلی کلی کشور در بهار 1399، پاییز 1399 و تابستان 1400 گرفت. به صورتی که در هر دوره حدود 2 هفته کل ادارات دولتی و فعالیت‌های شغلی، مدارس و دانشگاه‌ها تعطیل شدند. پس از این مدت، با بررسی‌های صورت‌گرفته شهرها به 4 وضعیت قرمز، نارنجی، زرد و سفید تقسیم شدند و برای هر‌یک از وضعیت‌ها محدودیت‌های زیاد تا کم در نظر گرفته شد. تعطیلی‌های بلندمدت می‌تواند به اقتصاد کشورها آسیب‌های عظیمی وارد کند، با‌این‌حال، به نظر می‌رسد تعطیلی‌های مداوم و دوره‌ای بر کاهش ابتلا و مرگ‌و‌میرها تأثیر دارد، بنابراین این رویکرد بایستی در دوره‌های زمانی بلندمدت اجرا شود. تعطیلی‌های سراسری می‌تواند بر سلامت جسمی و روانی سالمندان اثرات منفی بگذارد. بسیاری از سالمندان در شرایط قرنطینه تجربه خشونت و سوءاستفاده‌ها را گزارش کرده‌اند. مزایای تعطیلی کلی ایران بیش از معایب آن است، با‌این‌حال دولت‌ها باید برنامه‌ها و طرح‌های حمایتی از مردم و کسب‌و‌کارها را در نظر بگیرند تا سختی‌های بیشتری به مردم تحمیل نشود. دولت می‌تواند با دادن اختیار تام مدیریت کووید-19 به شهرها به‌صورت مجزا به برنامه ریزی‌های محلی، دقیق و منظم تر این همه‌گیری کمک کند، از سوی دیگر برنامه‌ها و سیاست‌ها در سطوح ملی را با‌توجه‌به شرایط متفاوت شهرها در نظر گیرد [4]. 
یکی از گروه‌های آسیب‌پذیر در دوره همه‌گیری کووید-19، سالمندان هستند. با‌توجه‌به بررسی‌های صورت‌گرفته مطالعات اندکی در‌زمینه سالمندان در بلایا انجام شده است. مطالعه کراولو و همکاران نشان داد حمایت‌های خانواده بر بار مشکلات و تنش‌های روحی و روانی سالمندان مؤثر است. همچنین هر نوع حمایت خانواده از سالمندان می‌تواند بار بیماری فرد را کاهش دهد. سالمندان غالباً از‌نظر مرگ‌و‌میر و ابتلا به کووید-19 از نوع کرونا بیشترین افراد در معرض خطر هستند و با‌توجه‌به وضعیت جسمانی و روحی نسبتاً ضعیفی که دارند بیشترین آسیب‌پذیری را دارند [5]. مطالعه پیسولا و همکاران با هدف کشف نیازهای سلامت روان افراد سالمند ایزوله‌شده در خانه به علت کووید-19 انجام شد. موضوعات اصلی مصاحبه‌ها در پنج مضمون ارتباطات، منابع و استراتژی‌های مقابله، حالت‌های تأثیرگذار و احساسات، ادراکات و تأملات در‌مورد آینده و اقدامات مشارکتی قرار گرفت. بسیاری از سالمندان ناراحتی، اضطراب، عصبانیت، عدم اطمینان و خستگی را گزارش کردند. همچنین افرادی که به‌صورت تنها و در محیط‌های کوچک و بسته زندگی می‌کردند نگرانی بیشتری داشتند. استفاده از فناوری‌های ارتباطی راهکار مفیدی برای کاهش نگرانی سالمندان است [6]. مطالعه ی لوزا و همکاران نشان داد در دوران تعطیلی‌های سراسری دسترسی به خدمات سلامتی نسبتاً کاهش یافته بود. با‌این‌حال سالمندان در تلاش بودند تا اطلاعات خود را در‌مورد واکسیناسیون بالا ببرند. استفاده از فناوری اطلاعات راهکاری مناسبی برای رفع مشکلاتشان بود. در‌حالی‌که استفاده از وسایل هوشمند نیز خود یک چالش بزرگ محسوب می‌شد [7]. مطالعه کاسار و همکاران نشان داد انزوای اجتماعی سالمندان در دوران کووید-19 افزایش یافته بود. استفاده از فناوری، استفاده از درمان‌های رفتاری شناختی و مداخلات فردی راهکارهای حل چالش‌های سالمندان در دوران همه‌گیری بود [8].
با‌توجه‌به اینکه جمعیت بسیار زیادی از جامعه ایران سالمند هستند و همچنین با‌توجه‌به اینکه دولت ایران دوره‌های مختلفی کل کشور را تعطیل کرد، هم‌راستا شدن با مشکلات اقتصادی و سیاسی ایران، سالمندان را تحت فشار‌های روحی، روانی و جسمی مضاعفی قرار داد. بنابراین این مطالعه با هدف تبیین تجارب زیسته سالمندان از دوره‌های تعطیلی‌های سراسری در زمان همه‌گیری کووید-19 در ایران و به‌صورت کیفی در سال 1400 انجام شد.

روش مطالعه
این مطالعه با روش کیفی از نوع پدیدارشناسی تفسیری از 9 مهر 1400 تا 10 بهمن 1400 انجام شد. محیط انجام پژوهش استان‌های فارس، کرمانشاه و تهران در ایران بود و اطلاعات ازطریق مصاحبه با سالمندان جمع‌آوری شد. داده‌ها با رویکرد اسمیت جهت تبیین تجارب زیسته سالمندان از دوره‌های تعطیلی‌های سراسری در زمان همه‌گیری کووید-19 در ایران آنالیز شدند.

مشارکت‌کنندگان
معیارهای مشارکت‌کنندگان جهت ورود به مصاحبه: 1. در مواجهه با تعطیلی سراسری بوده باشد؛ 2. دارای سن بالای 60 سال باشد؛ 3. توانایی جسمی و روحی برای انجام مصاحبه داشته باشد. معیار خروج از مطالعه: 1. عدم تمایل مشارکت‌کننده جهت شرکت در مطالعه؛ 2. اختلالات شناختی (تشخیص صحیح مکان و زمان و شناخت افراد و محیط پیرامون).
روش نمونه‌گیری، هدفمند بود. افرادی که غنی از اطلاعات مذکور بودند شناسایی شدند. سپس با توضیح اهداف و اهمیت پژوهش به این افراد و کسب رضایت ایشان و همچنین مراجعه پژوهشگر در زمان مناسب با آن‌ها مصاحبه انجام شد. از شماره‌های #1، #2 و غیره برای نام‌گذاری افراد استفاده شد. اسم افراد در فرم‌های جمعیت‌شناختی وارد نشد.

جمع‌آوری داده‌ها
از سالمندان سؤالات عمیق و نیمه‌ساختاریافته‌ای در خصوص تجارب شان در مواجهه با کووید-19 و در خانه ماندن به علت تعطیلی‌های سراسری پرسیده شد. سؤالات شامل این موارد بود: «تجربه شما در قرنطینه و تعطیلی‌های سراسری در زمان همه‌گیری کووید-19 چگونه بوده است؟» و «در دوران همه‌گیری کووید-19 چه مشکلاتی داشتید؟». بر‌اساس پاسخ‌هایی که مشارکت‌کنندگان می‌دادند، سؤالات ردیابی‌کننده نیز پرسیده شد. مدت‌زمان مصاحبه بین 45 تا 120 دقیقه بود. برای مصاحبه‌هایی که بیش از 60 دقیقه طول می‌کشید زمان 10 دقیقه‌ای برای استراحت در نظر گرفته شد. مصاحبه‌ها در مکانی آرام انجام شد. با اشباع داده‌ها، مصاحبه‌ها خاتمه یافت. سؤالات پیگیری‌کننده‌ای از‌جمله «چگونه؟»، «چرا؟»، «می‌شود در مورد ... بیشتر توضیح دهید؟» نیز حین مصاحبه پرسیده شد. همچنین در هنگام صحبت پیرامون موضوع مورد‌بحث، جنبه‌های متعدد دیگری از نظرات مصاحبه‌شوندگان که در حین گفت‌و‌گو مطرح شد مورد بررسی قرار گرفت. 16 مصاحبه با 16 نفر مشارکت‌کننده انجام شد. در‌نهایت با اشباع داده‌ها و تکراری شدن کدها، مصاحبه‌ها خاتمه یافت. به‌منظور جلوگیری از بروز اشکالات احتمالی در ضبط صدای مصاحبه‌شوندگان، مصاحبه‌ها با 2 ضبط صوت، ضبط شدند و بلافاصله پیاده‌سازی شدند.

تحلیل داده‌ها
هم‌زمان با جمع‌آوری داده‌ها، تحلیل هم انجام شد. تمام مصاحبه‌ها بلافاصله پس از ضبط به‌صورت کلمه‌به‌کلمه نوشته شد. محققان در حین مصاحبه یادداشت‌برداری هم کردند. بعد از انجام هر مصاحبه، ابتدا متن آن روی کاغذ آورده شد و چندین بار مرور شد تا درک کلی از آن حاصل شود. برای هر‌یک از متون مصاحبه یک خلاصه تفسیری نوشته شد و نسبت به درک و استخراج معانی نهفته در آن اقدام شد. تجزیه‌و‌تحلیل داده‌ها با رویکرد اسمیت و همکاران انجام شد که مراحل گام‌به‌گام آن به این شرح است: 1. مطالعه و بازخوانی متن؛ 2. نکته‌برداری اولیه؛ 3. توسعه مضمون‌های ظاهریافته؛ 4. جست‌وجوی ارتباط بین مضامین؛ 5. حرکت به سمت مورد جدید؛ 6. جست‌وجوی مضامین و زیرمضامین نهایی [9, 10].
برای تحلیل داده‌ها از روش دستی استفاده شد. مرور متون و منابع پس از تحلیل داده‌ها صورت گرفت.

روش‌های کاهش خطا
جهت حصول اطمینان از استحکام داده‌های کیفی معیارهای گوبا و لینکلن شامل اعتبار‌، انتقال‌پذیری‌، قابلیت اعتماد و تأیید‌پذیری به کار گرفته شد [11].
پژوهشگران پس از اخذ مجوزهای لازم و دریافت معرفی‌نامه از معاونت پژوهشی دانشگاه علوم‌پزشکی شیراز (با کد اخلاق: IR.SUMS.REC.1401.036) و تأییدیه حراست دانشگاه علوم‌پزشکی شیراز، آن را به نمونه‌های پژوهش ارائه کردند. سپس با معرفی خود به مشارکت‌کنندگان و توضیح در خصوص هدف پژوهش و نیز اطمینان دادن به ایشان که کلیه موارد ثبت‌شده در طی مصاحبه محرمانه خواهد ماند، مشارکت‌کنندگانی که تمایل به شرکت در مطالعه داشتند انتخاب شدند. در ضمن به مشارکت‌کنندگان این اطمینان داده شد که در هر مرحله از پژوهش تمایل به ادامه نداشته باشند می‌توانند از فرایند مصاحبه خارج می‌شوند. سایر ملاحظات اخلاقی شامل این موارد بود: 1. اخذ رضایت‌نامه کتبی از متخصصان؛ 2. اطمینان به مشارکت‌کنندگان که در صورت تمایل نتایج مطالعه در اختیار آن‌ها قرار داده خواهد شد؛ 3. رعایت ملاحظات اخلاقی از‌نظر محرمانه بودن اطلاعات واحدهای پژوهش؛ 4. تشکر و قدردانی از کلیه افرادی که در ارتباط با انجام پژوهش با ما همکاری کردند؛ 5. اخذ مجوز از کمیته اخلاق؛ 6. مختار بودن فرد در ادامه مصاحبه‌ها و یا حتی شرکت در مطالعه.

یافته‌ها
از 16 مشارکت‌کننده، 9 نفر مرد و 7 نفر بودند. آن‌ها در میانگین سنی 73 سال و در بازه سنی 65 تا 82 سال بودند. مشخصات جمعیت‌شناختی و شغلی مشارکت‌کنندگان در جدول شماره 1 نشان داده شده است.


تجارب زیسته سالمندان از دوره‌های تعطیلی‌های سراسری در زمان همه‌گیری کووید-19 در ایران در 3 مضمون اصلی تنش‌های روحی‌روانی، اقدامات تاب‌آوری (التیام‌بخش) و تنش‌های اقتصادی قرار گرفت. زیرمضمون‌ها نیز در جدول شماره 2 آورده شده است.


مضمون اول مستخرج از تحلیل داده‌ها تنش‌های روحی‌روانی بود که شامل زیرمضمون‌های غمگین بودن، احساس پایان زندگی، ترس، استرس، بدبینی، استفاده از داروی خواب‌آور، بی‌خوابی، انکار بیماری، تنهایی، عصبانیت، ترس از حرف مردم و ناامیدی بود:
مضمون اول از تحلیل داده‌ها شامل تنش‌های روحی و روانی بود. شرایط کرونا توسط این سالمندان بسیار غمگین‌کننده توصیف شده است به‌صورتی‌که برخی از آنان حساس پایان زندگی را گزارش کرده اند. در‌عین‌حال از ابتلای خود و یا نزدیکان به بیماری هراس داشته‌اند. این شرایط برای سالمندان گاه بدبینی نسبت به آینده به همراه داشته است. در‌عین‌حال برخی از آنان به دلیل این اضطراب و ترس دچار بی‌خوابی شده‌اند و به همین دلیل داروی‌های خواب‌آور استفاده می‌کرده‌اند . عصبانیت از وضعیت موجود و مشکلات ایجاد‌شده یکی دیگر از مفاهیم استخراج‌شده در این مطالعه بوده است. این سالمندان از اینکه مردم درباره آن‌ها صحبت‌های نامناسب کنند دچار ناراحتی و ترس بوده‌اند و همین شرایط ناامیدی نسبت به آینده و بهبود وضعیت را به‌وجود آورده است.
سالمند زن 62 ساله احساس ناراحتی خود در دوران کرونا را به این صورت بیان می‌کرد: «خیلی ناراحت می‌شدم اون روزها. همش می‌گفتم چرا این‌جوری شده که آرزوی دیدن بچه‌هام رو دارم. همش می‌گفتم وقتی اوضاع این‌قدر خرابه، حالا بچه‌های منم توی محیط کار هستند نکنه بی‌احتیاطی کنند و کرونا بگیرند. خیلی ناراحت می‌شدم که مردم توی همه دنیا دارن می‌میرند. من فشار خون دارم، ولی اون روزها با اینکه وقت دکتر داشتم از ترس نرفتم، می‌ترسیدم اونجا مریض بشم. گفتم تحمل می‌کنم. به‌خاطر قرنطینه پسرم بیکار شده بود و من خیلی براش غصه می‌خوردم. با اینکه بیرون نمی‌آمدم، ولی دلشوره و استرس داشتم.»
سالمند زن 65 احساس ترس و ناامیدی خود در دوران کرونا را به این صورت بیان می‌کرد: «همین که بچه هام سالم بودن و زنگ می‌زدن راضی بودم. من امیدوار بودم. نمی‌گفتم کرونا نیست، ولی من مرگ و زندگی رو دست خدا می‌دونم. تا خدا نخواد کسی نمی‌میره. فقط اینکه دامادم کارگره و اون روزها دچار مشکل مالی شده بود، من خیلی براش ناراحت بودم. با اقوام نزدیکم ارتباط نداشتم اون روزها، همش می‌ترسیدم یکی‌مون کرونا بگیره بمیره، بدون اینکه همدیگه رو دیده باشیم. هروقت می‌شنیدم یکی مرده حتی اگر دلیلش کرونا نبود، باز هم استرس می‌گرفتم. از طرفی هم بچه‌ها من رو خیلی می‌ترسوندند.»
سالمند زن 74 احساس ترس خود در دوران کرونا را به این صورت بیان می‌کرد: «هر روز صبح که بیدار می‌شدم فکر می‌کردم منم کرونا گرفتم، اولاً حتی از اومدن توی حیاط خودمون هم می‌ترسیدم. شب با قرص خواب می‌خوابیدم. خیلی دوست ندارم به اون روزا فکر کنم، مثل زندان بود. همش دعا می‌کردم زودتر دارو پیدا بشه و بگذره. من قبلاً با همسایه‌ها رفت‌و‌آمد داشتم. با خانم همسایه‌مون می‌رفتم خرید یا سبزی پاک می‌کردم، ولی اون روز‌ها بچه‌هام گفتند دیگه نباید با هیچ‌کس ارتباط داشته باشم. حوصله‌ام سر می‌رفت، فقط تلویزیون بود که اونم همش اخبار بد می‌گفت.»
سالمند مرد 81 احساس تنهایی خود در دوران کرونا را به این صورت بیان می‌کرد: «بچه‌ها یکی دو بار زنگ زدند، کسی بهم سر نزد. احساس تنهایی می‌کردم. فکر می‌کردم توی همون روزها از غصه می‌میرم. همش دلشوره مرگ داشتم. از بس بچه‌ها من رو ترسونده بودند. راستش روزهای قرنطینه خیلی به من بد گذشت. من رو دور انداختند. اون روزها که قرنطینه بودیم بچه‌ها در خونه‌شون رو هم برای من باز نمی‌کردند با اینکه توی یک ساختمون زندگی می‌کنیم. همش توی خونه راه می‌رفتم و سیگار می‌کشیدم. قبلا یه نصفه قرص آلپروزولام می‌خوردم که دیگه از همون روزا یه کامل می‌خوردم تا خوابم ببره. به من گفتند نباید در رو برای کسی باز کنم و در اصلی ساختمان رو قفل کرده بودند. احساس می‌کردم زندانی شدم.» 
مضمون دوم اقدامات تاب‌آوری برای مقابله با اثرات نامطلوب کرونا بود. سالمندان با انجام راز‌و‌نیاز و نیاش‌ها، مانند دعا و نماز می‌توانستند تقریباً خود را با شرایط همه‌گیری ایجاد‌شده سازگار کنند. انسجام خانوادگی و ارتباطات خانوادگی قوی به ایجاد احساس آرامش و امید به آینده کمک‌ می‌کرد. همچنین سالمندان با قانع کردن خود به این صورت که شرایط برای همه اتفاق افتاده و بایستی به گونه ای با آن کنار آمد خود را با شرایط موجود وفق می‌دادند تا امیدواری نسبت به آینده و بهبود شرایط افزایش پیدا کند.
سالمند مرد 73 رویکرد مقابله‌ای خود در دوران کرونا را به این صورت بیان می‌کرد: «توی روزای قرنطینه دیگه بیرون نمی‌رفتم. هم می‌ترسیدم، هم می‌گفتند همه‌جا بسته است. اذیت می‌شدیم، ولی حداقل امنیت داشتیم. من مشکلم اون روزها بچه‌ها بودن.خیلی نگرانشون بودم. خب بالاخره توی جای شلوغ زندگی می‌کنند. همش می‌ترسیدم نکنه کرونا بگیرن. همش دستم سمت آسمون بود و نیایش می‌کردم که خدایا خودت کمک کن. خودت بچه‌هام رو حفظ کن. وقتی مدام هشدار می‌دادند، همش می‌ترسیدم. مثل اینکه دنیا به آخر رسیده. آدم یادش به آژیر زمان جنگ می‌افتاد. نا‌خودآگاه استرس و دلهره می‌گرفتم.»
مضمون سوم که سالمندان در دوران همه‌گیری کرونا با آن مواجه بودند تنش‌های اقتصادی بود. مشکلات اقتصادی از‌جمله افزایش قیمت کالاهای مصرفی، بحران‌های اقتصادی و تحریم‌ها و تنش‌های داخل کشور به بدتر شدن احساس سالمندان منجر شده بود. از طرف دیگر به علت کرونا بسیاری از سالمندان شغل خود را از دست داده بودند و بیکاری مزید بر علت شده بود که شرایط روحی و روانی مناسبی نداشته باشند.
سالمند مرد 78 ساله مشکلات اقتصادی خود در دوران کرونا را به این صورت بیان می‌کرد: «اون روزها بیشتر سخت می‌گذشت. من درآمد خاصی ندارم. کار هم می‌تونم بکنم. دخترم برام پول می‌فرسته. اون روزها خیلی بی‌پول شده بودم. صاحب‌خونه هم شاکی شده بود. همسرم مریض شد، ولی ما نتونستیم بریم دکتر، توی خونه موندیم تا خوب شد. من زیاد توی خونه نموندم. فقط جاهای شلوغ نمی‌رفتم. از صبح بی‌هدف می‌زدم بیرون تا شب. من دیالیز می‌شم. اون روزها تصمیم گرفتم دیگه دیالیز نرم تا بمیرم، ولی از طرفی دلم برای خانمم می‌سوخت. چون به‌جز من کسی رو نداره. ما هر دو ترسیده بودیم، ولی بی‌پولی بیشتر از هر چیزی عذابم می‌داد.» 
سالمند مرد 78 ساله مشکلات اقتصادی خود در دوران کرونا را به این صورت بیان می‌کرد: «اون روزها کار من تعطیل شده بود و کلاً توی خونه بودیم. از اینکه همش توی خونه بودم داشتم دیوونه می‌شدم. درد بی‌پولی و بیکاری از یک طرف، ترس از کرونا و پول دوا و درمون از طرف دیگه. عصبی شده بودم، با بچه‌ها و زنم مدام دعوام می‌شد. اگر حمایت‌های خانمم نبود، یه بلایی سر خودم می‌آوردم. دلشوره داشتم، همش راه می‌رفتم. شب هم خوب نمی‌خوابیدم. راه می‌رفتم یا چایی می‌خوردم. چاره‌ای نبود مجبور بودیم تحمل کنیم.» 

بحث
نتایج این مطالعه نشان داد تجارب زیسته سالمندان از دوره‌های تعطیلی‌های سراسری در زمان همه‌گیری کووید-19 در ایران در 3 مضمون اصلی تنش‌های روحی‌روانی، اقدامات تاب‌آوری (التیام‌بخش) و تنش‌های اقتصادی قرار می‌گیرد.
مطالعات انجام‌شده در سایر پایگاه‌های انگلیسی زبان بررسی شد. همچنین مطالعات بسیار کمی در این حوزه وجود داشت، ولی سعی شد از مطالعات مشابه نیز استفاده شود.
بیماری‌های همه‌گیر تأثیر روانی‌اجتماعی قابل‌توجهی دارند. اضطراب سلامت، هراس، اختلالات سازگاری، افسردگی، استرس مزمن و بی‌خوابی شاخه‌های اصلی هستند. اطلاعات نادرست و عدم قطعیت باعث ترس جمعی می‌شود. در این میان، افراد مسن، آسیب‌پذیر هستند. انزوای اجتماعی سالمندان به دلیل آسیب‌پذیری‌های زیستی، روانی و اجتماعی آن‌ها به‌عنوان یک «نگرانی جدی بهداشت عمومی» ذکر می‌شود. فاصله‌گذاری اجتماعی، اگرچه یک استراتژی اصلی برای مبارزه با کووید-19 است، اما یکی از دلایل اصلی تنهایی است [12]. تنهایی یک عامل خطر بزرگ برای سالمندان است و می‌تواند مشکلات آن‌ها را دوچندان کند. وقتی کووید-19 شروع شد، همه‌چیز برای سالمندان دشوارتر شد. این خبر مبنی بر اینکه سالمندان بیشتر از دیگران در معرض خطر ابتلا به کووید-19 شدید هستند، سالمندان را تنهاتر کرد [13]. در‌زمینه قرنطینه طولانی‌مدت و فاصله‌گذاری اجتماعی، تنهایی می‌تواند به یکی از اجزای اصلی انواع اختلالات روان‌پزشکی ازطریق یک تصویر بالینی نامحسوس یا به شدت اعلام‌شده تبدیل شود. ممکن است به ناامیدی و دلسردی منجر شود که می‌تواند به اختلالات افسردگی و اقدامات بالقوه خود تخریبی بینجامد. ممکن است ترس‌ها را تشدید کند و یک یا چند نوع از اختلالات اضطرابی، از‌جمله انواع نشانگان ترس را تشدید کند [14]. در مطالعه حاضر نیز یکی از زیر‌مضمون‌های تنش‌های روحی و روانی، تنهایی بود که اکثر شرکت‌کنندگان به آن اشاره کرده‌اند. سالمندانی که تنها زندگی می‌کنند، حمایت اجتماعی ندارند، نگران انتقال بیماری هستند، سلامتی ضعیفی دارند، در معرض تبعیض قرار می‌گیرند، در طول همه‌گیری از‌نظر روانی تحت تأثیر قرار می‌گیرند که این باعث می‌شود سطح استرس، اضطراب و افسردگی بالاتری در آن‌ها ایجاد شود [15].
مطالعه مروری کاسار و همکاران نشان داد انزوای اجتماعی سالمندان در دوران کووید-19 افزایش یافته بود. استفاده از فوریت‌های فناوری، استفاده از درمان‌های رفتاری‌شناختی و مداخلات فردی، راهکارهای حل چالش‌های سالمندان در دوران همه‌گیری بود [8]. هم‌راستا با مطالعه حاضر، مطالعه ی کراولو و همکاران نشان داد حمایت‌های خانواده بر بار مشکلات و تنش‌های روحی و روانی سالمندان مؤثر است. همچنین هر نوع حمایت خانواده از سالمندان می‌تواند بار بیماری فرد را کاهش دهد [5]. در مطالعه حاضر نیز انسجام خانوادگی به‌عنوان یکی از زیر‌مجموعه‌های اقدامات تاب‌آوری / التیام‌بخش بیان شده است.
روابط خانوادگی بخش مهمی از حمایت اجتماعی از سالمندان است، زیرا محیط مهمی است که یک اثر و حمایت را فراهم می‌کند. از‌این‌رو، حمایت خانواده و روابط ممکن است راه‌حلی برای حفاظت از سلامت روانی و روانی سالمندان در سراسر وضعیت همه‌گیر باشد. مطالعات نشان داده‌اند که سالمندان در خانواده‌های کم‌کارکرد با همبستگی ضعیف بیشتر احساس افسردگی و تنهایی می‌کنند [16].
مطالعه ییلدریم و همکاران نشان داد سطح اضطراب سالمندانی که روابط خانوادگی آن‌ها در طول همه‌گیری تحت تأثیر منفی قرار گرفته است، در مقایسه با افرادی که اظهار داشتند روابط خانوادگی آن‌ها در طول همه‌گیری تحت تأثیر قرار نگرفته است، تأثیر بیشتری بر سطح افسردگی آن‌ها داشته است [15]. علاوه‌براین مطالعات گزارش می‌دهند کیفیت خواب اعضای خانواده به دلیل محدودیت‌های شیوع بیماری بدتر می‌شود و به علائم عاطفی منفی و مشکلات رفتاری و روانی در خانواده منجر می‌شود [15]. در مطالعه حاضر نیز بی‌خوابی به‌عنوان یکی از زیر‌مضمون‌های تنش روحی‌روانی ذکر شده است.
کیفیت خواب تحت تأثیر احساس تنهایی در این گروه سنی قرار دارد. مدت‌زمان خواب بین افراد مسن تنها و غیرتنها تفاوتی ندارد [14].
مطالعه نقوی با هدف درک چگونگی تجربه فاصله‌گذاری اجتماعی و خانه‌نشینی از دیدگاه سالمندان انجام شد. بر‌اساس یافته‌ها، سالمندان ترکیبی از هیجانات مثبت و منفی را طی دوران خانه‌نشینی تجربه کرده و همچنین به نظر می‌رسد خردمندی دوران سالمندی به آن‌ها به‌منظور استفاده / خلق راهکارهای مقابله‌ای به‌منظور گذران این دوران کمک کرده است. با‌توجه‌به اینکه حفظ روابط اجتماعی برای اکثر مصاحبه‌شوندگان نکته‌ای حیاتی به شمار می‌رفت، لازم است خانواده‌ها با گفت‌وگوی صحیح و بدون پنهان‌کاری شرایط پیش‌آمده را توضیح داده و در کنار رعایت دستورالعمل‌های بهداشتی، زمینه‌های گوناگون امکان حفظ ارتباط اجتماعی را برای سالمندان فراهم کنند [17].
مطالعه مرادی و همکاران نیز نشان داد مضامین مشکلات روان‌شناختی، سوء‌رفتار، تبعیض‌های سنی و مراقب از سالمندان جزء مهم‌ترین مفاهیم استخراج‌شده از مطالعات انجام‌شده در دنیا بودند [18]. مفاهیم استخراج‌شده از مطالعه مرادی و همکاران نیز با مضامین استخراج‌شده از مطالعه حاضر هم‌خوانی داشت.
ارتباط اجتماعی در خلال فروپاشی سلامت عمومی بسیار حیاتی است. اکثر سالمندان با تلفن‌های هوشمند یا زبان رسانه راحت نیستند، از‌این‌رو اقدامات احتیاطی برای یک بیماری همه‌گیر باید به زبان ساده برای آن‌ها توضیح داده شود. اختلالات شناختی و مشکلاتی مانند سرگردانی، تحریک‌پذیری و علائم روان‌پریشی می‌تواند هراس را بدتر کند و رعایت نکات احتیاطی فاصله‌گذاری و بهداشت را برای آن‌ها دشوار می‌کند. علاوه‌بر‌این، افراد مبتلا به اختلالات سلامت روان (از‌جمله افراد مسن) آسیب‌پذیرتر و در طول چنین بحرانی مستعد تشدید هستند. استرس قابل‌توجهی که توسط «بار اطلاعات» ایجاد می‌شود، می‌تواند به بی‌اعتمادی نسبت به مراقبت‌های بهداشتی منجر شود که ممکن است به اجتناب از قرنطینه منجر شود و پیامدهای وخیم سلامت عمومی را به همراه داشته باشد [12]. در مطالعه انجام‌شده نیز بیشترین زیر‌مضمون‌ها مربوط به تنش‌های روحی‌روانی ایجاد‌شده در زمان قرنطینه، از‌جمله عصبانیت، سردرگمی، استرس، ترس، توهم و غیره بود.
برای درک عمیق‌تر از پیامدهای روانی و ذهنی اخیر ناشی از بیماری همه‌گیر، باید احساساتی مانند ترس و خشم را نیز در نظر گرفت و مشاهده کرد. ترس یک مکانیسم دفاعی طبیعی در برابر رویدادهای بالقوه تهدید‌کننده است که نیاز به توجه بیشتری دارد، زیرا زمانی که مزمن یا نامتعادل باشد، می‌تواند به یک جزء کلیدی از اختلالات روانی مختلف تبدیل شود. در طول یک بیماری همه‌گیر، مانند کووید-19، احساساتی مانند ترس و عصبانیت، میزان تظاهر علائم را افزایش می‌دهد و سطح بالایی از اضطراب و استرس را در گروه‌های اجتماعی آسیب‌پذیر مانند سالمندان و افراد دارای اختلالات روانی موجود و همچنین افراد سالم حفظ می‌کند [16].
در مطالعه‌ای در ترکیه که با هدف تعیین تأثیر اضطراب بر سطوح افسردگی سالمندان در قرنطینه در طول همه‌گیری کووید-19 انجام شد و داده‌ها در دوره‌ای که منع رفت‌و‌آمد برای سالمندان وضع شده بود جمع‌آوری شده بود؛ داده‌ها با استفاده از مدل معادلات ساختاری تجزیه‌و‌تحلیل شدند. بر‌اساس مدل معادلات ساختاری، اضطراب به‌عنوان پیش‌بینی‌کننده افسردگی تعیین شد. اضطراب بر افسردگی سالمندان تأثیر می‌گذارد. بنابراین توصیه می‌شود مداخلات حمایتی روان‌شناختی مناسب و اطلاعات قابل‌درک در‌مورد بیماری همه‌گیر به آن‌ها ارائه شود تا سطح اضطراب و افسردگی آن‌ها در طول همه‌گیری کاهش یابد [15].
علاوه‌بر‌این در مطالعه‌ای در آرژانتین گزارش شده است که کیفیت مراقبتی‌ای که افراد مسن مبتلا به زوال عقل ساکن در جامعه دریافت می‌کرده‌اند، به‌شدت تحت تأثیر همه‌گیری کووید-19 قرار گرفته است. هدف مطالعه بررسی این بود که قرنطینه اجباری اعمال‌شده به دلیل کووید-19 تا چه اندازه بر علائم رفتاری افراد مبتلا به زوال عقل پس از 8 هفته اول قرنطینه تأثیر گذاشته است. یافته‌های مهم افزایش اضطراب‌، بی‌خوابی، افسردگی، بدتر شدن اختلال راه رفتن، و افزایش استفاده از داروهای روان‌گردان برای کنترل علائم رفتاری بود. هنگامی که فراوانی علائم رفتاری را در هر دسته از گروه‌های زوال عقل مقایسه کردند، متوجه شدند اضطراب، افسردگی و بی‌خوابی در افراد مبتلا به زوال عقل خفیف در مقایسه با افراد مبتلا به زوال عقل شدید شایع‌تر بود. نوع و الگوی استفاده از خدمات توان‌بخشی را قبل و در طول دوره انزوا تحلیل کردند و مشاهده کردند که قاعدتاً خدمات توان‌بخشی در اکثر افراد به دلیل قرنطینه متوقف شده است [19].
مطالعه گیردهار و همکاران به بررسی مشکلات سلامت روان سالمندان به دلیل انزوای اجتماعی اجباری و روش‌های مختلف کاهش اثرات نامطلوب انزوای اجتماعی می‌پردازد. در این مطالعه متون مرتبط با موضوع سالمندان، بیماری همه‌گیر، کووید-19 و انزوای اجتماعی مورد مطالعه قرار گرفتند. یافته‌ها نشان داد جمعیت سالمند آسیب‌پذیرترین گروه در برابر بیماری کرونا هستند. علاوه بر عفونت، انزوای اجتماعی و قرنطینه، آن‌ها را در رده خطر بالایی برای مشکلات مختلف سلامت جسمی و روحی قرار می‌دهد. بیماری همه‌گیر ممکن است باعث تشدید یا عود ترس‌ها ، اختلالات اضطرابی، اختلال وسواس فکری‌اجباری شود. ممکن است تجربیات شخصی فاجعه‌باری داشته باشد که به اختلال استرس پس از سانحه منجر شود. اقدامات مختلفی مانند مداخلات تسهیل‌کننده اجتماعی، درمان‌های روان‌شناختی، ارائه مراقبت‌های بهداشتی و اجتماعی، مداخلات دوستی و توسعه مهارت‌های اوقات فراغت می‌تواند در کاهش پیامدهای سلامت روان در طول انزوا مفید باشد. ارتقای احساس امنیت فیزیکی و اجتماعی، امید، ارتباط، آرامش و کارآمدی جامعه در کنترل یا کاهش اثرات نامطلوب بالقوه انزوای اجتماعی مؤثر است [14].
همچنین در مطالعه حاضر یکی از مضمون‌های اصلی به‌دست‌آمده تنش‌های اقتصادی ایجاد‌شده ناشی از قرنطینه عمومی است. دولت‌ها در سراسر جهان برای مقابله با تأثیر مستقیم این بیماری بر سیستم سلامت و پیامدهای اقتصادی، مالی و اجتماعی این بیماری همه‌گیر به چالش کشیده شده‌اند [19].
مطالعه ی پیسولا و همکاران با هدف کشف نیازهای سلامت روان افراد سالمند ایزوله‌شده در خانه به علت کووید-19 انجام شد و نشان داد موضوعات اصلی مصاحبه‌ها در 5 مضمون ارتباطات، منابع و استراتژی‌های مقابله، حالت‌های تأثیرگذار و احساسات، ادراکات و تأملات در‌مورد آینده و اقدامات مشارکتی قرار گرفت. بسیاری از سالمندان در معرض ناراحتی، اضطراب، عصبانیت و خستگی قرار گرفتند. همچنین افرادی که به‌صورت تنها و در محیط‌های کوچک و بسته زندگی می‌کردند نگرانی بیشتری داشتند. استفاده از فناوری‌های ارتباطی راهکار مفیدی برای کاهش نگرانی سالمندان است [6].
مطالعه ی آگوستینا لوزا و همکاران با عنوان «مطالعه کیفی روی سالمندان و دسترسی به خدمات سلامتی در دوران قرنطینه به علت کووید-19» در آرژانتین انجام شد. مضمون‌های اصلی شامل دسترسی به مشاوره‌های منظم، دسترسی به داروهای حیاتی، مشاوره‌های اضطراری و نقش اطلاعات و فناوری ارتباطات بود. دسترسی به خدمات سلامتی نسبتاً کاهش یافته بود. بااین‌حال سالمندان در تلاش بودند تا اطلاعات خود را در‌مورد واکسیناسیون بالا ببرند. استفاده از فناوری اطلاعات راهکاری مناسب برای رفع مشکلاتشان بود. در‌حالی‌که استفاده از وسایل هوشمند نیز خود یک چالش بزرگ محسوب می‌شد [7].

نتیجه‌گیری نهایی
با‌توجه‌به اینکه محدودیت‌های اجتماعی شدید، فاصله‌گذاری اجتماعی و اقدامات قرنطینه برای جلوگیری از شیوع کووید-19 نگرانی‌ها را در‌مورد سلامت روان سالمندان افزایش داده است،  تجزیه‌و‌تحلیل و شناسایی مفاهیم روان‌شناختی و عوامل محافظتی و تهیه پیشنهادات و دستورالعمل‌های عملی برای محافظت از سلامت روان سالمندان در دوران کووید-19 بسیار مهم است.
محدودیت‌های مطالعه شامل عدم همکاری برخی سالمندان در زمینه‌های انجام مصاحبه‌ها بود که برای حل کردن این مشکل سعی شد تعامل خوبی با سالمندان صورت گیرد.
پیشنهادهایی در رابطه با نتایج مطالعه: 1. با مشاوره تلفنی به سالمندان اطلاعات و انگیزه داده شود. 2. به خانواده‌هایی که در منزل سالمند دارند در‌زمینه مراقبت و نگهداری از آن‌ها در این دوران اطلاعات لازم داده شود. 3. در‌زمینه مشکلات اقتصادی سالمندان در این دوران به سازمان‌های مربوطه اطلاع‌رسانی شود تا در این زمینه تدابیر لازم انجام شود.

ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
ابتدا پژوهشگران مجوز تحقیق و معرفی‌نامه خود را از معاونت پژوهشی دانشکده مدیریت و اطلاعات پزشکی دانشگاه علوم‌پزشکی شیراز، دریافت کردند.  (کداخلاق: IR.SUMS.REC.1401.036).

حامی مالی
این طرح با کمک مالی دانشگاه علوم‌پزشکی شیراز (کد: 24402) انجام شد.

مشارکت نویسندگان
ایده و طراحی مطالعه: ریتا رضایی و میلاد احمدی مرزاله؛ اولین پیش‌نویس نسخه خطی، تجزیه‌و‌تحلیل داده‌ها و نظارت بر مطالعه، خوانش نهایی: همه نویسندگان.

تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان این مقاله تعارض منافع ندارد.

تشکر و قدردانی
نویسندگان مایل‌اند از کمک ارزشمند خانم افسانه کیوان شکوه در مرکز مشاوره تحقیقاتی دانشگاه علوم‌پزشکی شیراز به خاطر کمک بسیار ارزشمندشان در ویرایش مقاله تشکر کنند.

References
1.Huang C, Wang Y, Li X, Ren L, Zhao J, Hu Y, et al. Clinical features of patients infected with 2019 novel coronavirus in Wuhan, China. The Lancet. 2020; 395(10223):497-506. [DOI:10.1016/S0140-6736(20)30183-5] [PMID]
2.Chen N, Zhou M, Dong X, Qu J, Gong F, Han Y, et al. Epidemiological and clinical characteristics of 99 cases of 2019 novel coronavirus pneumonia in Wuhan, China: A descriptive study. The Lancet. 2020; 395(10223):507-13. [Link]
3.Peyravi M, Soltani A, Ahmadi M, Marzaleh MA. Iran coping experiences with covid-19: Strategies and recommendations. Disaster Medicine and Public Health Preparedness. 2022; 16(3):845-6. [DOI:10.1017/dmp.2020.441] [PMID] [PMCID]
4.Peyravi M, Dehbozorgi M, Ahmadi Marzaleh M. Two-week lockdown in iran due to COVID-19: Impacts, challenges, and recommendations. Disaster Medicine and Public Health Preparedness. 2022; 16(4):1313-4. [DOI:10.1017/dmp.2021.28] [PMID] [PMCID]
5.Cravello L, Martini E, Viti N, Campanello C, Assogna F, Perotta D. Effectiveness of a family support intervention on caregiving burden in family of elderly patients with cognitive decline after the covid-19 lockdown. Frontiers in Psychiatry. 2021; 12:590104. [DOI:10.3389/fpsyt.2021.590104] [PMID] [PMCID]
6.Pisula P, Salas Apaza JA, Baez GN, Loza CA, Valverdi R, Discacciati V, et al. A qualitative study on the elderly and mental health during the COVID-19 lockdown in Buenos Aires, Argentina-Part 1. Medwave. 2021; 21(4):e8186. [PMID]
7.Loza CA, Baez G, Valverdi R, Pisula P, Salas Apaza J, Discacciati V, et al. A qualitative study on the elderly and accessibility to health services during the COVID-19 lockdown in Buenos Aires, Argentina-Part 2. Medwave. 2021; 21(4):e8192. [PMID]
8.Sayin Kasar K, Karaman E. Life in lockdown: Social isolation, loneliness and quality of life in the elderly during the COVİD-19 pandemic: A scoping review. Geriatric Nursing (New York, N.Y.). 2021; 42(5):1222-19. [PMID]
9.Larkin M, Flowers P, Smith JA. Interpretative phenomenological analysis: Theory, method and research. Newcastle upon Tyne: Sage; 2021. [Link]
10.Jeong H, Othman J. Using interpretative phenomenological analysis from a realist perspective. The Qualitative Report. 2016; 21(3):558-70. [DOI:10.46743/2160-3715/2016.2300]
11.Schwandt TA, Lincoln YS, Guba EG. Judging interpretations: But is it rigorous? Trustworthiness and authenticity in naturalistic evaluation. New Directions for Evaluation. 2007; 2007(114):11-25. [DOI:10.1002/ev.223]
12.Banerjee D. The impact of Covid‐19 pandemic on elderly mental health. International Journal of Geriatric Psychiatry. 2020; 35(12):1466-7. [DOI:10.1002/gps.5320] [PMID] [PMCID]
13.Naeim M, Rezaeisharif A, Kamran A. COVID-19 has made the elderly lonelier. Dementia and Geriatric Cognitive Disorders Extra. 2021; 11(1):26-8. [DOI:10.1159/000514181] [PMID] [PMCID]
14.Girdhar R, Srivastava V, Sethi S. Managing mental health issues among elderly during COVID-19 pandemic. Journal of Geriatric Care and Research. 2020; 7(1):32-5. [Link]
15.Yildirim H, Işik K, Aylaz R. The effect of anxiety levels of elderly people in quarantine on depression during covid-19 pandemic. Social Work in Public Health. 2021;36(2):194-204. [DOI:10.1080/19371918.2020.1868372] [PMID]
16.Lee K, Jeong GC, Yim J. Consideration of the psychological and mental health of the elderly during COVID-19: A theoretical review. International Journal of Environmental Research and Public Health. 2020; 17(21):8098. [DOI:10.3390/ijerph17218098] [PMID] [PMCID]
17.Naghavi A. [The opporttunity and threats of COVID-19: Lessons from the perspective of older adults (Persian)]. Journal of Family Research. 2021; 16(4):439-52. [Link]
18.Moradi M, Navab E, Sharifi F, Namadi B, Rahimidoost M. [The effects of the covid-19 pandemic on the elderly: A systematic review (Persian)]. Salmand: Iranian Journal of Ageing. 2021; 16(1):2-29. [DOI:10.32598/sija.16.1.3106.1]
19.Cohen G, Russo MJ, Campos JA, Allegri RF. COVID-19 epidemic in Argentina: Worsening of behavioral symptoms in elderly subjects with dementia living in the community. Frontiers in Psychiatry. 2020; 11:866. [DOI:10.3389/fpsyt.2020.00866] [PMID] [PMCID]