مقدمه
امروزه بیماری همه‌گیر ناشی از ویروس کرونا یک چالش بزرگ بهداشت عمومی با تأثیر جهانی است [1]. کرونا ویروس‌ها تا پیش از سال 2002، 2 نوع شناخته‌شده CoVOC43 و CoV229E داشتند که عفونت‌های خفیفی در افراد دارای نقص سیستم ایمنی ایجاد می‌کردند،؛ اما در طول 2 دهه گذشته، جهان شاهد همه‌گیری 3 نوع کرونا ویروس خطرناک بوده است [2 ,3]. همه‌گیری بیماری نوپدید کووید ـ 19 تا به امروز اکثر نقاط جهان را درگیر کرده و شمار مبتلایان جهانی این بیماری از مرز 318 میلیون نفر گذشته است [4]. در ایران نیز طبق آخرین گزارش وزارت بهداشت، درمان و آموش پزشکی تا تاریخ 23 دی ماه 1400 بیش از 6 میلیون ابتلا و 132 هزار مورد مرگ ناشی از این بیماری ثبت شده است [4]. اکثر افراد جامعه مستعد ابتلا به ویروس کووید ـ 19 هستند، اما سالمندان به‌علت داشتن بیماری‌های زمینه‌ای همچون دیابت، فشار خون بالا و بیماری‌های قلبی‌عروقی، در معرض خطر ابتلا شدیدتر و بستری در بخش مراقبت‌های ویژه هستند [5].
همچنین مطالعات نشان‌دهنده افزایش قابل‌توجه میزان مرگ‌ومیر در سالمندان بالای 60 سال نسبت به سایر افراد است [6]. از سوی دیگر، تاکنون درمان کاملاً اثربخش برای این بیماری به جهان عرضه نشده است [7]. ازآنجایی‌که خطر ابتلا به این بیماری به‌ویژه شدت بالقوه آن، برای افراد جوان با افراد مسن متفاوت است، ممکن است سالمندان بیشتر نیازمند انجام رفتارهای پیشگیرانه باشند [1]. از مهم‌ترین رفتارهای پیشگیری‌کننده می‌توان به تزریق واکسن، استفاده از ماسک و رعایت فاصله اجتماعی اشاره کرد [8]. بلافاصله پس از شناسایی سندرم حاد تنفسی ناشی از ویروس کرونا (کووید ـ 19)، بسیاری از مؤسسات تحقیقاتی و شرکت‌های دارویی شروع به تولید واکسن‌ها و انجام آزمایش‌های بالینی برای ارزیابی ایمنی و اثربخشی آن‌ها کردند [9]. در دسامبر سال 2020، ده‌ها واکسن بر علیه این بیماری برای تجاری‌سازی در کشورهای مختلف تأیید شد [10]. برخی از آن‌ها شامل Pfizer–BioNTech، Moderna، Janssen، Sinopharm-BBIBP، Sputnik V، CoviVac و Covaxin بودند [11]. از سوی دیگر افزایش جهانی مرگ‌ومیر ناشی از این بیماری باعث تشدید فشار دولت‌ها در جهت تولید واکسن شد [12]. مطالعات نشان می‌دهند متوسط زمان مورد نیاز برای در دسترس بودن واکسن جدید بین 10 تا 15 سال است [13]. این در حالی است که باتوجه‌به اهمیت موضوع این بازه زمانی در ارتباط با برخی از واکسن‌های کووید ـ 19 کمتر از 1 سال بوده است. 
هدف ایمن‎سازی حفاظت فرد و جامعه در برابر بیماری‌های قابل‌پیشگیری با واکسن است. واکسن‌های مورد تأیید مرجع جهانی ازنظر میزان اثربخشی مورد اطمینان هستند و عوارض جانبی ناچیز دارند، اما به‌طور کلی هیچ واکسنی بدون عارضه نیست [14]. براساس گزارش سازمان بهداشت جهانی بیشتر افراد واکسن کووید ـ 19 را می‌پذیرند. پذیرش به انگیزه‌های فردی برای واکسیناسیون، تأثیرات اجتماعی و شغلی و در دسترس بودن بستگی دارد [14]. 
مسائل مربوط به پذیرش واکسیناسیون مدت‌هاست که وجود داشته است [15, 16]. ممکن است بی اعتمادی در‌مورد واکسیناسیون کووید ـ 19 نیز وجود داشته باشد و متعاقباً سرعت پذیرش واکسیناسیون کووید ـ 19 در سراسر جهان را مختل کند [17]. تردید در‌مورد واکسن به‌عنوان یکی از 10 تهدید برتر بهداشت جهانی، شناخته شده است [18]. همچنین عدم تمایل ممکن است نسبت به تحمل واکنش‌های نامطلوب کوتاه‌مدت مانند تب بالا یا درد دست‌ ناشی از واکسن‌ها باشند [18]. درنتیجه، برای ارائه‌دهندگان مراقبت‌های بهداشتی و سیاستگذاران مهم است که عوامل کلیدی را که قصد فرد برای واکسینه شدن کووید ـ 19 را توضیح می‌دهد، درک کنند [17]. باتوجه‌به بررسی‌های انجام‌شده، درخصوص تردید دریافت واکسن کووید ـ 19 در کشورهای با درآمد کم یا متوسط ​​اطلاعات اندکی وجود دارد [19].
آنچه واضح است این است که رفتار انسان بازتابی از عوامل مختلف است [20]. این مسئله نقش مدل‌ها و نظریه‌های مطالعه رفتار را در برنامه‌ریزی‌های بهداشتی مشخص می‌کند. یکی از نظریه‌هایی که به‌طور گسترده در تحقیقات مربوط به رفتار سلامتی به‌ کار رفته است، نظریه رفتار برنامه‌ریزی‌شده است که رابطه بین انگیزش و رفتار را مورد بررسی قرار می‌دهد. طبق مفروضات این نظریه، تصمیم در انجام هر رفتاری برخاسته از یک فرآیند هدفگراست و از توالی منطقی برخوردارست. مهم‌ترین عامل تعیین‌کننده هر رفتاری قصـد فـرد در انجـام آن رفتـار اسـت. قصـد نمایانگر انگیزه فرد، یا برنامه هوشـیارانه یا تصـمیم بـرای انجـام عملـی اسـت. براساس مفروضات این نظریه، قصد فرد در انجام هر رفتاری به نوبه خـود تحـت تـأثیر 3 عامل مؤثر دیگر شامل نگرش نسبت به رفتار، یعنی احساس کلی تمایل یا تنفر نسبت به یک رفتار مشخص، هنجار ذهنی به معنای باور شخص در‌مورد اینکه بیشتر افراد مهم در زندگی وی فکر می‌کنند او باید یا نباید به انجام رفتار موردنظر بپردازد و احساس کنترل رفتار که بیانگر این است که شخص چقدر احساس می‌کند مطابق با رفتار مشخص وضع‌شده برخورد می‌کنند، است [21, 22]. حال باتوجه‌به اینکه سالمندان از گروه‌های هدف دریافت واکسن کووید ـ 19 هستند ازاین‌رو مطالعه حاضر با هدف شناسایی عوامل مؤثر بر دریافت واکسن کووید ـ 19 در بین سالمندان عضو یک کانون بازنشستگی در شهر قم اجرا شد.

روش مطالعه
پژوهش حاضر از نوع همبستگی است که با استفاده از روش الگویابی علی در سال 1400 انجام شده است. ﺟﺎﻣﻌﻪ آﻣﺎری پژوهش را سالمندان عضو کانون بازنشستگی تأمین اجتماعی ﺷﻬﺮ قم ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدادند. این مرکز، بزرگ‌ترین کانون بازنشستگی شهر قم با بیش از 6000 عضو است که اقشار مختلف شغلی را پوشش می‌دهد. انتخاب نمونه به روش نمونه‌گیری تصادفی ساده و با استفاده از لیست اعضای کانون و جدول اعداد تصادفی انجام شد. برای حجم نمونه پژوهش‌های مبتنی بر مدل‌یابی معادلات ساختاری تعداد 5 تا 20 شرکت‌کننده به ازای هر متغیر پیشنهاد شده است [23]. 
بنابراین با در نظر گرفتن حداکثر حجم نمونه، تعداد 200 سالمند وارد مطالعه شدند. معیارهای ورود به مطالعه شامل سالمندان فعال در کانون‌های بازنشستگی، سن بالای 60 سال، حداقل سواد خواندن و نوشتن و تمایل به شرکت در مطالعه بود. همچنین عدم تکمیل کامل پرسش‌نامه و همکاری نکردن با تیم تحقیق معیارهای خروج از مطالعه محسوب می‌شدند. قبل از انجام مطالعه و پس از تصویب طرح توسط کمیته اخلاق در پژوهش دانشگاه علوم‌پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی قم، موافقت کانون بازنشستگی تأمین اجتماعی قم جهت تعیین وقت مناسب برای تکمیل پرسش‌نامه‌ها کسب شد. ضمناً علاوه‌بر دریافت رضایت کتبی از سالمندان، به آن‌ها در‌مورد محرمانه بودن اطلاعات اطمینان داده شد. پس از آن افراد با رضایت آگاهانه وارد مطالعه شدند و اقدام به تکمیل پرسش‌نامه کردند.
ﺑﺮای ﺟﻤﻊآوری اﻃﻼﻋﺎت از یک ﭘﺮﺳﺶﻧﺎﻣﻪ چندبخشی اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪ که از طریق مصاحبه با سالمندان و به روش خودگزارش‌دهی تکمیل شد. بخش اول ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻃﻼﻋﺎت ﺟﻤﻌﻴﺖﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﺷﺎﻣﻞ سن، جنس، وضعیت تاهل، وضعیت درآمد، تحصیلات، سابقه بیماری زمینه‌ای، سابقه دریافت واکسن و سابقه ابتلا به بیماری کرونا و بخش دوم مربوط شامل پرسش‌نامه محقق‌ساخته سازه‌های نظریه رفتار برنامه‌ریزی‌شده بود. در این بخش سازه نگرش نسبت به دریافت واکسن کووید ـ 19 و نگرانی نسبت به ایمن و اثربخش بودن واکسن با 8 سؤال (برای مثال: واکسن کووید19 در کاهش خطر عوارض ناشی از بیماری مؤثر است.)، با طیف لیکرت 5 گزینه‌ای از کاملاً مخالفم (نمره 1) تا کاملاً موافقم (نمره 5) سنجیده شد. کسب نمره بالاتر نشان داشتن نگرش مثبت نسبت به دریافت واکسن بود. سازه هنجارهای انتزاعی ترغیب‌کننده دریافت واکسن کووید ـ 19 با 6 سؤال (برای مثال: بیشتر افرادی که برای من مهم هستند، در برابر کووید19 واکسینه می‌شوند.) و 4 سؤال انگیزش برای پیروی (برای مثال: من می خواهم همان کاری را که متخصصان علم پزشکی در‌مورد واکسن کووید19 توصیه می‌کنند، انجام دهم). درمجموع 10 سؤال با طیف لیکرت 5 گزینه‌ای از کاملاً مخالفم (نمره 1) تا کاملاً موافقم (نمره 5) سنجیده شد. کسب نمره بالاتر نشان داشتن هنجار انتزاعی مثبت نسبت به دریافت واکسن بود. سازه کنترل رفتاری درک‌شده نسبت به دریافت واکسن شامل 3 سؤال (برای مثال: دریافت یا عدم دریافت واکسن کووید ـ 19 کاملاً به نظر و تمایل شخصی خودم بستگی دارد.) با مقیاس لیکرت 5 گزینه‌ای از کاملاً مخالفم (نمره 1) تا کاملاً موافقم (نمره 5) سنجیده شد. کسب نمره بالاتر نشان داشتن کنترل رفتاری درک‌شده مثبت نسبت به دریافت واکسن بود. قصد رفتاری دریافت واکسن کووید ـ 19 نیز با یک سؤال (من قصد دارم واکسن کووید19 را دریافت کنم.) 5 گزینه ای از کاملاً مخالفم (نمره 1) تا کاملاً موافقم (نمره 5) سنجیده شد. کسب نمره بالاتر نشان داشتن قصد مثبت نسبت به دریافت واکسن بود. بخش آخر شامل تعداد دفعات دریافت واکسن کووید ـ 19 بود.
 جهت ارزیابی روایی محتوا پرسش‌نامه، از 10 نفر از متخصصان آموزش بهداشت درخواست ‌شد پس از مطالعه دقیق ابزار، دیدگاه‌های اصلاحی خود را به‌صورت کتبی ارائه کنند. همچنین تأکید شد که در ارزیابی کیفی روایی محتوا، موارد رعایت دستور زبان، استفاده از کلمات مناسب، اهمیت سؤالات، قرارگیری سؤالات در جای مناسب خود، زمان تکمیل ابزار طراحی‌شده را مدنظر قرار دهند. جهت ارزیابی پایایی، ثبات درونی سازه‌ها از طریق محاسبه ضریب آلفای کرونباخ در محدوده 0/68 تا 0/91 برای سازه‌های مورد مطالعه تأمین شد.
برای تحلیل داده‌ها از روش ﺣﺪاﻗﻞ ﻣﺮﺑﻌﺎت ﺟﺰﺋﯽ و ﺑﺎ ﻧﺮم‌اﻓﺰار اﺳﻤﺎرت ﭘﯽال‌اس نسخه 3 اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪ. ﺑﺮای ارزیﺎﺑﯽ ﺑﺮازش اﻟﮕﻮ ﺷﺎﺧﺺﻫﺎی ﺿﺮایﺐ ﻣﻌﻨادار ﻣﺴﯿﺮ، ﺿﺮیﺐ ﺗﻌﯿﯿﻦ و ﺷﺎﺧﺺ اﻓﺰوﻧﮕﯽ ﺑﺮرﺳﯽ شدند. ﺿﺮیﺐ ﻣﺴﯿﺮ ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ ﻣﯿﺰان ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻣﺘﻐﯿﺮی ﺑﺮ ﻣﺘﻐﯿﺮ دیﮕﺮ اﺳﺖ. ﻫﺮﭼﻪ ﻣﻘﺪار ایﻦ ﺷﺎﺧﺺ بزرگتر ﺑﺎﺷﺪ، ﺑﺮازش، ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ، اﻣﺎ ﻣﻘﺪار 0/1 ﺣﺪاﻗﻞ قابل‌ﻗﺒﻮل ﻣﻌﺮﻓﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ؛ ﻣﺸﺮوط ﺑﺮ اینکه ﻣﻘﺪار ﺿﺮایﺐ ﻣﺴﯿﺮ، ﻣﻌنادار ﺑﺎﺷﺪ و آن را ﺗﺄیﯿﺪ ﮐﻨﺪ. درﺻﻮرﺗﯽﮐﻪ ایﻦ ﻣﻘﺪار ﺑﯿﺶ از 1/96 ﺑﺎﺷﺪ، ﻧﺸﺎن از ﺻﺤﺖ راﺑﻄﻪ ﺑﯿﻦ ﺳﺎزهﻫﺎ و ﺗﺄیﯿﺪ ﻓﺮﺿﯿﻪ راﺑﻄﻪ ﺑﯿﻦ دو ﺳﺎزه در ﺳﻄﺢ اﻃﻤﯿﻨﺎن 95 درﺻﺪ اﺳﺖ. 
معیار بعدی، ﺿﺮیﺐ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺑﺮای ﻣﺘﺼﻞ ﮐﺮدن ﺑﺨﺶ اﻧﺪازهﮔﯿﺮی و ﺑﺨﺶ ﺳﺎﺧﺘﺎری اﻟﮕﻮﺳﺎزی ﻣﻌﺎدﻻت ﺳﺎﺧﺘﺎری، ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽرود و ﻧﺸﺎن از ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻣﺘﻐﯿﺮی ﺑﺮون‌زا ﺑﺮ ﻣﺘﻐﯿﺮی درون‌زا دارد. ایﻦ ﺷﺎﺧﺺ ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ ﻣﺠﻤﻮع ﻣﺠﺬور ﺿﺮایﺐ ﻣﺴﯿﺮ وارده ﺑﻪ یﮏ ﻣﺘﻐﯿﺮ درون‌زا. هرﭼﻪ ﻣﻘﺪار ایﻦ ﺷﺎﺧﺺ بیشتر ﺑﺎﺷﺪ، ﺑﺮازش، ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ، اﻣﺎ ﻣﻘﺎدیﺮ 0/19، 0/33 و 0/67 ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﻘﺪار ﻣﻼک ﺑﺮای ﻣﻘﺎدیﺮ ﺿﻌﯿﻒ، ﻣﺘﻮﺳﻂ و ﻗﻮی ﻣﻌﺮﻓﯽ ﺷﺪه‌اﻧﺪ. 
ﻣﻌﯿﺎر بعدی، ارﺗﺒﺎط ﭘﯿﺶﺑﯿﻦ یﺎ ﺷﺎﺧﺺ اﻓﺰوﻧﮕﯽ ﻧﺎم دارد. هدف ایﻦ ﺷﺎﺧﺺ، ﺑﺮرﺳﯽ ﺗﻮاﻧﺎیﯽ اﻟﮕﻮ در ﭘﯿﺶﺑﯿﻨﯽ ﺑﻪ روش ﭼﺸﻢﭘﻮﺷﯽ اﺳﺖ. اﻟﮕﻮﻫﺎیﯽ ﮐﻪ دارای ﺑﺮازش قابل‌ﻗﺒﻮل در ﺑﺨﺶ ﺳﺎﺧﺘﺎری ﻫﺴﺘﻨﺪ، ﺑﺎیﺪ ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ ﭘﯿﺶﺑﯿﻨﯽ ﺷﺎﺧﺺﻫﺎی ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺳﺎزهﻫﺎی درون‌زای اﻟﮕﻮ را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ. هرﭼﻪ ﻣﻘﺪار ایﻦ ﺷﺎﺧﺺ بیشتر ﺑﺎﺷﺪ، ﺑﺮازش، ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ [22]. درنهایت، ﺑﺮای ارزیﺎﺑﯽ ﺑﺮازش ﺑﺨﺶ ﮐﻠﯽ اﻟﮕﻮ از ﻣﻌﯿﺎر آزمون نیکویی برازش  اﺳﺘﻔﺎده شد [23]. مقادیر 0/01، 0/25 و 0/36 این شاخص به‌ترتیب نشانه برازش ضعیف، متوسط و قوی مدل هستند. این شاخص، مجذور ضرب 2 مقدار متوسط مقادیر اشتراکی و متوسط ضریب تعیین است و به‌صورت ﻓﺮﻣﻮل شماره 1 ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﯽﺷﻮد: 



یافته‌ها
از 200 نفر 181 نفر پرسش‌نامه را تکمیل کردند (میزان پاسخ‌گویی). میانگین و انحراف‌معیار سن شرکت‌کنندگان 8/7±62/8 بود و 80/1 درصد از ایشان را مردان تشکیل می‌دادند. 27/6 درصد افراد شرکت‌کننده تحصیلات مبتدی داشتند. 44/2 درصد بیماری زمینه‌ای داشتند. 97/7 درصد درباره بیماری کرونا اطلاعات کسب کرده بودند که بیشترین منبع اطلاعات رادیو و تلویزیون بود. 49/7 درصد دُز بوستر واکسن را دریافت کرده بودند.
جدول شماره 1 میزان سازه‌های نظریه رفتار برنامه‌ریزی‌شده بر میزان دریافت واکسن در بین شرکت‌کنندگان را نشان می‌دهد.


در بین سازه‌ها، قصد دریافت واکسن با 84/5 درصد، نمره میانگین از حداکثر نمره قابل‌اکتساب دارای بیشترین فراوانی و نگرانی از عوارض واکسن 33/4 درصد نمره میانگین از حداکثر نمره قابل‌اکتساب دارای کمترین فراوانی به دست آمدند. همچنین طبق یافته‌های جدول شماره 1، وضعیت سازه‌های نظریه رفتار برنامه‌ریزی‌شده در حد مطلوب ارزیابی شد. 
شاخص ضریب تعیین R2 برای متغیرهای اصلی قصد دریافت واکسن و رفتار واکسیناسیون به‌ترتیب برابر با 0/370 و 0/345 بود. به‌عبارتی مقدار R2 برای متغیر رفتار نشان‌دهنده این مفهوم است که مدل درمجموع توانسته حدود 34 درصد از تغییرات انجام رفتار واکسیناسیون را پیش‌بینی کند. همچنین 37 درصد قصد دریافت واکسن توسط سازه‌های نظریه رفتار برنامه‌ریزی‌شده، تبیین می‌شد.
تصویر شماره 1 و جدول شماره 2 ﺿﺮایﺐ ﻣﺴﯿﺮ را ﻧﺸﺎن ﻣﯽدهد ﮐﻪ ﻣﺒﯿﻦ ﺷﺪت ارﺗﺒﺎط ﺑﯿﻦ ﻣﺘﻐﯿﺮهاﺳﺖ.

براساس نتایج جدول، رابطه مثبت معنادار بین قصد دریافت واکسن (0/05>P و 0/597=β) با رفتار واکسیناسیون مشاهده شد. همچنین بین ترس از عوارض واکسن (0/05>P- و 0/162-=β) و نگرش (0/05>P و 0/356=β) و کنترل رفتاری (0/05>P و 0/171=β) با قصد دریافت واکسن رابطه معنادار وجود داشت، اما سازه هنجارهای انتزاعی و انگیزش پیروی با قصد دریافت واکسن رابطه معنادار نداشت. ﺷﺎﺧﺺ اﻓﺰوﻧﮕﯽ، کیفیت مدل ساختاری را در جدول شماره 3 نشان می‌دهد که باتوجه‌به مقدار ضریب تغییرات شاخص افزونگی در بین سازه‌ها کیفیت مدل ساختاری مطلوب است.


همچنین برای بررسی برازش مدل کلی، ازمعیاری به نام آزمون نیکویی برازش استفاده شد. شاخص آزمون نیکویی برازش مدل مطالعه در پیش‌بینی رفتارهای محافظتی 0/470 به دست آمد که از مطلوبیت برازش کلی مدل حکایت داشت (جدول شماره 3).

بحث 
مطالعه حاضر با هدف شناسایی عوامل موثر بر دریافت واکسن علیه کووید ـ 19 با استفاده از نظریه رفتار برنامه‌ریزی‌شده در بین سالمندان عضو کانون بازنشستگی شهر قم اجرا شد. باتوجه‌به نتایج، وضعیت سازه‌های نظریه رفتار برنامه‌ریزی‌شده در پیش‌بینی میزان دریافت واکسن از سوی شرکت‌کنندگان در پژوهش در حد مطلوب ارزیابی شد، یافته حاضر با مطالعه یاحقی و همکاران [17] که به بررسی ترس از ابتلا به کووید ـ 19 و قصد ایرانیان برای واکسینه شدن براساس نظریه رفتار برنامه‌ریزی‌شده پرداخته بودند، همخوانی دارد.
نتایج نشان داد در بین سازه‌های نظریه رفتار برنامه‌ریزی‌شده، سازه قصد دریافت واکسن دارای بیشترین فراوانی بود. این یافته با مطالعه تیموتی کالاگان و همکاران [24] که به بررسی همبستگی و نابرابری در قصد واکسیناسیون علیه کووید ـ 19 پرداخته بودند و مطالعه آنتیا رودز و همکاران [25] که به بررسی قصد واکسیناسیون علیه کووید ـ 19 در استرالیا پرداخته بودند، هم‌خوانی دارد، اما با مطالعه یاحقی و همکاران [17] هم‌خوانی ندارد. این تفاوت در نتایج می‌تواند ناشی از تفاوت سنی گروه‌های مورد بررسی در مطالعه به‌عنوان یک عامل تأثیر گذار باشد. نتایج مطالعه حاضر نشان داد نگرانی از عوارض واکسن دارای کمترین فراوانی بود؛ این در حالی است که در مطالعه سید علوی و همکاران [26] که یک نظرسنجی در‌مورد پذیرش و نگرانی واکسن علیه کووید ـ 19 در میان مالزیایی‌ها بود، بیش از 90 درصد از شرکت‌کنندگان در پژوهش در خصوص عوارض احتمالی واکسن نگرانی داشتند؛ نتایج این مطالعه با مطالعه حاضر هم‌خوانی ندارد؛ این تفاوت می‌تواند ناشی از تفاوت‌های جمعیت‌شناختی و نوع واکسن‌های مورد استفاده و تأییدشده در کشورهای مورد مطالعه باشد. 
اثربخشی نظریه رفتار برنامه‌ریزی‌شده در توضیح رفتارهای انسانی به‌طور گسترده در پژوهش‌های پیشین مورد مطالعه قرار گرفته است [27-29]. در پژوهش حاضر نیز، در مجموع سازه‌های نظریه رفتار برنامه‌ریزی‌شده پیش‌بینی‌کننده 34 درصد از تغییرات رفتار واکسیناسیون و 37 درصد از تغییرات قصد انجام واکسیناسیون بودند؛ این درحالی است که در مطالعه یاحقی و همکاران [17] سازه‌های نظریه پیش‌بینی‌کننده 67 درصد از قصد رفتار بودند؛ این تفاوت می‌تواند ناشی از تفاوت در متغیرهای جمعیت‌شناختی اثر گذار بر قصد دریافت واکسن باشد.
براساس نتایج رابطه معکوس و معناداری بین ترس از عوارض واکسن با قصد دریافت واکسن وجود داشت. به‌عبارت‌دیگر با افزایش ترس از عوارض واکسن، میزان قصد دریافت کاهش می‌یافت. این یافته با مطالعه کیائو و همکاران [30] که به بررسی درک خطر، نگرش منفی نسبت به واکسیناسیون عمومی و پذیرش واکسن علیه کووید ـ 19 در بین دانشجویان کارولینای جنوبی پرداخته بودند و مطالعه گاگنو برونون و همکاران [31] که یک بررسی مقطعی با عنوان قصد دریافت واکسن علیه کووید ـ 19 در کارکنان مراقبت‌های بهداشتی فرانسه در طول موج اول همه‌گیری بود و مطالعه دتوس و همکاران [32] که به بررسی قصد شرکت در کارآزمایی بالینی واکسن علیه کووید ـ 19 در فرانسه در طول همه‌گیری پرداخته بود؛ هم راستا است، اما نتایج مطالعه با یافته‌های مطالعه وانگ و همکاران [33] که به بررسی نقش منابع اطلاعاتی مؤثر بر انگیزه انجام واکسیناسیون علیه کووید ـ 19 با استفاده از نظریه انگیزش محفاظتی در بین دانشجویان در چین پرداخته بود، تناقض دارد. به‌طور دقیق‌تر، آن‌ها دریافتند که آسیب‌پذیری درک‌شده (یعنی ساختاری شبیه به ترس در مطالعه حاضر) با قصد افراد برای واکسینه شدن علیه کووید ـ 19 مرتبط نیست. این امر احتمالاً می‌تواند ناشی از تفاوت در متغیرهای زمینه‌ای و تفاوت‌های فرهنگی و اجتماعی در جمعیت‌های مورد مطالعه باشد؛ به‌طوری‌که شمولی و همکاران [34] ارتباط بین آسیب‌پذیری ادراک‌شده کووید ـ 19 و قصد واکسینه شدن را در بین دانشجویان دانشگاه‌های کشور چین بررسی کردند، اما مطالعه حاضر این ارتباط را در بین جمعیت سالمندان ایرانی بررسی کرده است. ازآنجایی‌که شدت عفونت ناشی از کووید ـ 19 در دو کشور متفاوت است، ممکن است شرکت‌کنندگان در مطالعه شمولی و همکاران سطوح پایینی از درک آسیب‌پذیری داشته باشند که متعاقباً به ارتباط غیر قابل‌توجه با قصد واکسینه شدن منجر می‌شود. از سوی دیگر تفاوت در سن و آسیب‌پذیری شرکت‌کنندگان در 2 مطالعه نیز می‌تواند از دلایل این اختلاف باشد. 
نتایج مطالعه حاضر نشان داد بین نگرش و کنترل رفتاری درک‌شده، به‌عبارتی احساس کلی شخص از اینکه چقدر مطابق با رفتار مشخص وضع‌شده برخورد می‌کنند، با قصد دریافت واکسن رابطه مثبت و معناداری وجود دارد. به بیان دیگر با افزایش نگرش و کنترل رفتاری درک‌شده، قصد دریافت واکسن نیز افزایش می‌یابد. این یافته به‌خوبی با آنچه مطالعات قبلی درخصوص قصد واکسیناسیون بیان کرده بودند، مطابقت دارد [17، 34-38]. برای مثال، گویدری و همکاران [38] دریافتند بزرگسالان آمریکایی که نسبت به واکسیناسیون علیه کووید ـ 19 نگرش مثبت‌تری را گزارش کرده بودند، تمایل بیشتری برای واکسیناسیون داشتند. ژانگ و همکاران [35] نیز گزارش کردند کارگران چینی که کنترل رفتاری بیشتری داشتند، تمایل بیشتری برای واکسیناسیون علیه کووید ـ 19 نشان دادند، اما در مطالعه چیا-وی فن و همکاران [20] سازه کنترل رفتاری درک‌شده پیش‌بینی‌کننده قابل‌توجهی در‌مورد قصد جذب واکسیناسیون کووید ـ 19 نبود.
در مطالعه حاضر بین سازه‌های هنجارهای انتزاعی و انگیزش پیروی با قصد دریافت واکسن رابطه معناداری یافت نشد. این یافته با نتایج مطالعه چیا-وی فن و همکاران [20] که به بررسی نظریه رفتار برنامه‌ریزی‌شده در توضیح قصد دریافت واکسن علیه کووید ـ 19 در بین دانشجویان پرداخته بود، هم راستا است، اما با مطالعه یاحقی و همکاران [17] و مطالعه گویدری و همکاران [38] تفاوت دارد. درمجموع باتوجه‌به مقدار ضریب تغییرات شاخص افزونگی در بین سازه‌ها و میزان شاخص نیکویی برازش، کیفیت مدل ساختاری مطلوب است. 
در پژوهش حاضر از روش خودگزارش‌دهی جهت جمع‌آوری داده‌های اولیه استفاده شد. بنابراین، مطالعه حاضر دارای سوگیری‌های روشی مرتبط با این نوع جمع‌آوری مانند سوگیری تک رتبه‌ای، سوگیری یادآوری و سوگیری مطلوبیت اجتماعی است. همچنین تنها سالمندان عضو یک کانون بازنشستگی مورد بررسی قرار گرفت که قابلیت تعمیم نتایج را تحت تأثیر قرار می‌دهد. علاوه‌برآن، مطالعه حاضر موانع مربوط به عدم تمایل به واکسینه شدن علیه کووید ـ 19 را ارزیابی نکرد. بنابراین، مشخص نیست که آیا عوامل مهمی وجود دارد که ممکن است افراد را از دریافت واکسن باز دارد یا خیر؟ در همین راستا پیشنهاد می‌شود مطالعات آینده برای کشف موانع واکسیناسیون علیه کووید ـ 19 طراحی شوند. 

نتیجه‌گیری نهایی
مطالعه حاضر از نظریه رفتار برنامه‌ریزی‌شده برای درک مناسب از قصد پذیرش واکسن‌های علیه کووید ـ 19 در بین سالمندان عضو کانون بازنشستگی شهر قم استفاده کرد. باتوجه‌به نتایج، به نظر می‌رسد نظریه رفتار برنامه‌ریزی‌شده یک مدل کارآمد با تمرکز بر نگرش، کنترل رفتاری درک‌شده و ترس در تبیین قصد سالمندان برای واکسیناسیون علیه کووید ـ 19 باشد و می‌توان با استفاده از روش‌های تعدیل یا اصلاح و کنترل سازه‌های این نظریه جهت تأثیر بر قصد رفتاری برای اقدام به واکسیناسیون استفاده کرد.
در همین راستا باید در کنار توزیع متناسب واکسن در جامعه، کارشناسان بهداشت و درمان برای مقابله با اطلاعات نادرست در‌مورد اثربخشی و ایمنی واکسن‌های موجود تلاش‌های مؤثری داشته باشند؛ همچنین به نظر می‌رسد باتوجه‌به اینکه بیشترین میزان مرگ در بین سالمندان است، مداخلات آموزشی هدفمند در آینده برای افزایش قصد واکسن نیز مورد نیاز است.

ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
 این مطالعه مصوب شورای پژوهشی و کمیته اخلاق در پژوهش دانشگاه علوم‌پزشکی قم با شناسه اخلاق IR.MUQ.REC.1400.134 است.

حامی مالی
این مطالعه با حمایت مالی دانشگاه علوم‌پزشکی قم انجام گرفت.

مشارکت نویسندگان
 روش‌شناسی: زهرا طاهری خرامه و محدثه صدری؛ جمع‌آوری و تجزیه وتحلیل داده‌ها: زهرا طاهری خرامه؛ نوشتن پیش‌نویس اصلی، نوشتن، بررسی و ویرایش نهایی ‌و مفهوم‌سازی: همه نویسندگان.

تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان این مقاله تعارض منافع ندارد.

References
1.Korn L, Siegers R, Eitze S, Sprengholz P, Taubert F, Böhm R, et al. Age differences in covid-19 preventive behavior. European Psychologist. 2022; 26(4):359-72. [DOI:10.1027/1016-9040/a000462]
2.Sahin AR, Erdogan A, Agaoglu PM, Dineri Y, Cakirci AY, Senel ME, et al. 2019 novel coronavirus (COVID-19) outbreak: A review of the current literature. EJMO. 2020; 4(1):1-7. [Link]
3.Guarner J. Three emerging coronaviruses in two decades: The story of SARS, MERS, and now COVID-19. American Journal of Clinical Pathology. 2020; 153(4):420-1. [DOI:10.1093/ajcp/aqaa029]
4.Worldometer. COVID-19 Coronavirus pandemic 2021 [Internet]. 2021 [Updated 2023 October 08]. Available from: [Link]
5.Asgari M, Choobdari A, Sakhaie S. [The analysis of psychological experiences of the elderly in the pandemic of coronavirus disease: A phenomenological study (Persian)]. Aging Psychology. 2021; 7(2):123-7. [Link]
6.Chen J, Qi T, Liu L, Ling Y, Qian Z, Li T, et al. Clinical progression of patients with COVID-19 in Shanghai, China. Journal of Infection. 2020; 80(5):e1-6. [DOI:10.1016/j.jinf.2020.03.004] [PMID] [PMCID]
7.Pezeshki MZ, Shojaeefar E. [The necessity of urgent low-cost epidemiological studies with short duration about the role of BCG vaccine in preventing and controlling of COVID-19 in Iran (Persian)]. Payesh (Health Monitor). 2020; 19(2):139-44. [DOI:10.29252/payesh.19.2.139]
8.Bish A, Michie S. Demographic and attitudinal determinants of protective behaviours during a pandemic: A review. British Journal of Health Psychology. 2010; 15(4):797-824. [DOI:10.1348/135910710X485826] [PMID] [PMCID]
9.Krammer F. SARS-CoV-2 vaccines in development. Nature. 2020; 586(7830):516-27. [DOI:10.1038/s41586-020-2798-3] [PMID]
10.Patwary MM, Bardhan M, Disha AS, Hasan M, Haque MZ, Sultana R, et al. Determinants of covid-19 vaccine acceptance among the adult population of bangladesh using the health belief model and the theory of planned behavior model. Vaccines. 2021; 9(12):1393. [DOI:10.3390/vaccines9121393] [PMID] [PMCID]
11.Tumban E. Lead SARS-CoV-2 candidate vaccines: Expectations from phase III trials and recommendations post-vaccine approval. Viruses. 2021; 13(1):54. [DOI:10.3390/v13010054] [PMID] [PMCID]
12.Graham BS. Rapid COVID-19 vaccine development. Science. 2020; 368(6494):945-6. [DOI:10.1126/science.abb8923] [PMID]
13.Shimabukuro T, Nair N. Allergic reactions including anaphylaxis after receipt of the first dose of Pfizer-BioNTech COVID-19 vaccine. JAMA. 2021; 325(8):780-1. [DOI:10.1001/jama.2021.0600] [PMID] [PMCID]
14.WHO. Covid-19 vaccines: Safety surveillance manual. Geneva: WHO; 2020. [Link]
15.Hotez P. America and Europe's new normal: The return of vaccine-preventable diseases. Pediatric Research. 2019; 85(7):912–4. [DOI:10.1038/s41390-019-0354-3] [PMID]
16.Dubé E, Vivion M, MacDonald NE. Vaccine hesitancy, vaccine refusal and the anti-vaccine movement: influence, impact and implications. Expert Review of Vaccines. 2015; 14(1):99-117. [DOI:10.1586/14760584.2015.964212] [PMID]
17.Yahaghi R, Ahmadizade S, Fotuhi R, Taherkhani E, Ranjbaran M, Buchali Z, et al. Fear of covid-19 and perceived covid-19 infectability supplement theory of planned behavior to explain Iranians' intention to get covid-19 vaccinated. Vaccines. 2021; 9(7):684. [DOI:10.3390/vaccines9070684] [PMID] [PMCID]
18.Trogen B, Oshinsky D, Caplan A. Adverse consequences of rushing a SARS-CoV-2 vaccine: Implications for public trust. JAMA. 2020; 323(24):2460-1. [DOI:10.1001/jama.2020.8917] [PMID]
19.Sallam M. COVID-19 vaccine hesitancy worldwide: A concise systematic review of vaccine acceptance rates. Vaccines. 2021; 9(2):160. [DOI:10.3390/vaccines9020160] [PMID] [PMCID]
20.Fan CW, Chen IH, Ko NY, Yen CF, Lin CY, Griffiths MD, et al. Extended theory of planned behavior in explaining the intention to COVID-19 vaccination uptake among mainland Chinese university students: An online survey study. Human Vaccines & Immunotherapeutics. 2021; 17(10):3413-20. [DOI:10.1080/21645515.2021.1933687] [PMID] [PMCID]
21.Ajzen I. Perceived behavioral control, self‐efficacy, locus of control, and the theory of planned behavior 1. Journal of Applied Social Psychology. 2002; 32(4):665-83. [DOI:10.1111/j.1559-1816.2002.tb00236.x]
22.Ajzen I. The theory of planned behavior. Organizational Behavior and Human Decision Processes. 1991; 50(2):179-211. [DOI:10.1016/0749-5978(91)90020-T]
23.Sommestad T, Karlz H, Hallberg J. A meta-analysis of studies on protection motivation theory and information security behaviour. International Journal of Information Security and Privacy. 2015; 9(1):26-46. [DOI:10.4018/IJISP.2015010102]
24.Callaghan T, Moghtaderi A, Lueck JA, Hotez P, Strych U, Dor A, et al. Correlates and disparities of intention to vaccinate against COVID-19. Social Science & Medicine (1982). 2021; 272:113638. [DOI:10.1016/j.socscimed.2020.113638] [PMID] [PMCID]
25.Rhodes A, Hoq M, Measey M-A, Danchin M. Intention to vaccinate against COVID-19 in Australia. The Lancet Infectious Diseases. 20201; 21(5):e110. [DOI:10.1016/S1473-3099(20)30724-6] [PMID]
26.Syed Alwi SAR, Rafidah E, Zurraini A, Juslina O, Brohi IB, Lukas S. A survey on COVID-19 vaccine acceptance and concern among Malaysians. BMC Public Health. 2021; 21(1):1129. [DOI:10.1186/s12889-021-11071-6] [PMID] [PMCID]
27.Rich A, Brandes K, Mullan B, Hagger MS. Theory of planned behavior and adherence in chronic illness: A meta-analysis. Journal of Behavioral Medicine. 2015; 38(4):673-88. [DOI:10.1007/s10865-015-9644-3] [PMID]
28.Hagger MS, Hamilton K. Effects of socio-structural variables in the theory of planned behavior: A mediation model in multiple samples and behaviors. Psychology & Health. 2021; 36(3):307-33. [DOI:10.1080/08870446.2020.1784420] [PMID]
29.Armitage CJ, Conner M. Efficacy of the theory of planned behaviour: A meta‐analytic review. British Journal of Social Psychology. 2001; 40(4):471-99. [DOI:10.1348/014466601164939] [PMID]
30.Qiao S, Tam CC, Li X. Risk exposures, risk perceptions, negative attitudes toward general vaccination, and COVID-19 vaccine acceptance among college students in South Carolina. American Journal of Health Promotion. 2022; 36(1):175-9. [DOI:10.1101/2020.11.26.20239483] [PMID]
31.Gagneux-Brunon A, Detoc M, Bruel S, Tardy B, Rozaire O, Frappe P, et al. Intention to get vaccinations against COVID-19 in French healthcare workers during the first pandemic wave: A cross-sectional survey. Journal of Hospital Infection. 2021; 108:168-73. [DOI:10.1016/j.jhin.2020.11.020] [PMID] [PMCID]
32.Detoc M, Bruel S, Frappe P, Tardy B, Botelho-Nevers E, Gagneux-Brunon A. Intention to participate in a COVID-19 vaccine clinical trial and to get vaccinated against COVID-19 in France during the pandemic. Vaccine. 2020; 38(45):7002-6. [DOI:10.1016/j.vaccine.2020.09.041] [PMID] [PMCID]
33.Wang PW, Ahorsu DK, Lin CY, Chen IH, Yen CF, Kuo YJ, et al. Motivation to have COVID-19 vaccination explained using an extended protection motivation theory among university students in China: The role of information sources. Vaccines. 2021; 9(4):380. [DOI:10.3390/vaccines9040380] [PMID] [PMCID]
34.Shmueli L. Predicting intention to receive COVID-19 vaccine among the general population using the health belief model and the theory of planned behavior model. BMC Public Health. 2021; 21(1):804. [DOI:10.1186/s12889-021-10816-7] [PMID] [PMCID]
35.Zhang KC, Fang Y, Cao H, Chen H, Hu T, Chen Y, et al. Behavioral intention to receive a COVID-19 vaccination among Chinese factory workers: Cross-sectional online survey. Journal of Medical Internet Research. 2021; 23(3):e24673. [DOI:10.2196/24673] [PMID] [PMCID]
36.Sturman D, Auton JC, Thacker J. Knowledge of social distancing measures and adherence to restrictions during the COVID‐19 pandemic. Health Promotion Journal of Australia. 2021; 32(2):344-51. [DOI:10.1002/hpja.443] [PMID] [PMCID]
37.Cordina M, Lauri MA, Lauri J. Attitudes towards COVID-19 vaccination, vaccine hesitancy and intention to take the vaccine. Pharmacy Practice (Granada). 2021; 19(1):2317. [DOI:10.18549/PharmPract.2021.1.2317] [PMID] [PMCID]
38.Guidry JP, Laestadius LI, Vraga EK, Miller CA, Perrin PB, Burton CW, et al. Willingness to get the COVID-19 vaccine with and without emergency use authorization. American Journal of Infection Control. 2021; 49(2):137-42. [DOI:10.1016/j.ajic.2020.11.018] [PMID] [PMCID]