مقدمه
سرطان از علل مهم مرگ‌ومیر در سراسر جهان است. میزان بروز آن در بیشتر کشورها از سال 1990 افزایش یافته است و تهدید جدی در کشورهای در حال توسعه با سیستم بهداشتی سطح پایین است. محاسبه بار بیماری سرطان در کشورها برای تدوین استراتژی‌های کنترل سرطان ضروری است. محاسبه بار بیماری‌ها و عوامل خطر روشی است که در آن با استفاده از داده‌های پراکنده و ناقص موجود درباره بیماری‌ها و عوامل خطر منتسب به آن‌ها می‌توان شاخص‌هایی را محاسبه کرد که در اولویت‌بندی کنترل بیماری‌ها و عوامل خطر مؤثرند [1]. مشخصه این روش این است که می‌توان به‌طور هم‌زمان داده‌های مربوط به مرگ را با داده‌های مربوط به ناتوانی در یکدیگر ادغام کرد و آن‌ها را به‌صورت یک شاخص خلاصه‌شده، نشان داد [1]. 
شاخص‌های بار بیماری‌ها در ابتدای دهه 1990 معرفی شده‌‌اند تا به هر 3 موضوع میرایی، ناتوانی و کیفیت زندگی پرداخته شود [1، 2]. یکی از این شاخص‌ها، سال‌های زندگی با کیفیت تعدیل شده است که در تحلیل هزینه‌فایده کاربرد دارد [3]. شاخص دیگر امید زندگی بدون ناتوانی یا امید زندگی سالم است که جمعیت‌شناسان آن را ایجاد کردند و بیشتر در کشورهای صنعتی از آن استفاده می‌شود [2]. شاخص سال‌های زندگی با ناتوانی تعدیل‌شده بیشترین توجه را در میان این دسته از شاخص‌ها به خود اختصاص داده است [1]. شاخص شاخص سال‌های زندگی با ناتوانی تعدیل‌شده، سال‌های عمر تطبیق شده برای ناتوانی و بیماری‌های غیر کشنده و آسیب‌ها را در قالب «یک عدد» خلاصه و مشکلات سلامت جوامع را به‌صورت کمی بیان می‌کند. از این شاخص برای اولین بار جهت محاسبه بار جهانی بیماری‌ها استفاده شد [4، 5]. بدین منظور مهم‌ترین بیماری‌ها، صدمات و عوامل خطری که بیشترین بار مرگ و ناتوانی را موجب می‌شدند، مشخص شد. بار بیماری‌ها براساس شاخص سال‌های زندگی با ناتوانی تعدیل‌شده، مجموع سال‌های از‌دست‌رفته درنتیجه مرگ زودرس و سپری شدن با معلولیت و ناتوانی است [3]. 
مطالعاتی درخصوص بار سرطان انجام شده است. در این زمینه مطالعه رضا قلی و همکاران در خصوص بار سرطان پستان در زنان ایرانی در سال 1388 نشان داد کل بار سرطان پستان در زنان ایرانی 75811 سال و سال‌های از‌دست‌رفته به علت مرگ، 54938 سال است. میزان شاخص سال‌های زندگی با ناتوانی تعدیل‌شده در هر 100 هزار جمعیت زنان 220/91 سال بود. اوج سنی بار سرطان پستان در گروه سنی 45-59 سال دیده شد [6]. همچنین نتایج یک مطالعه کوهورت در اروپا در سال 2016 نشان داد بار عوامل خطر بیماری شامل 5 عامل خطر سیگار، چاقی، کمبود، فعالیت فیزیکی، مصرف الکل و دیابت نوع 2 است. 
نتایج حاصله نشان داد که پس از پیگیری 12 ساله، کل شاخص سال‌های زندگی با ناتوانی تعدیل‌شده، 34474 سال بود (معادل 382 سال در 1000 نفر) که توزیع آن در هر دو جنس مشابه بود [7]. باتوجه‌به شیوع بالای سرطان‌ها در گروه سالمندان به‌خصوص سرطان‌های پستان، روده بزرگ، پوست، معده، پروستات، ریه و مثانه و باتوجه‌به اینکه آگاهی از عوامل خطر این بیماری‌ها می‌تواند در برنامه‌ریزی‌هایی در سطح کلان در پیشگیری کمک کند، مطالعه حاضر طراحی و اجرا شد. یکی دیگر از ضرورت‌های طراحی و اجرای مطالعه یادشده ارائه مستندات پژوهشی به مسئولان و سیاست‌گذاران حوزه سلامت در جهت تدوین برنامه‌های سبک زندگی سالم و تدوین برنامه‌های غربالگری سرطان‌ها است. از این رو مطالعه حاضر با هدف بررسی بار عوامل خطر مهم منتسب به سرطان‌های شایع سالمندان در استان مرکزی در سال 1395 انجام شد. 

روش مطالعه
این مطالعه یک مطالعه توصیفی‌تحلیلی و از نوع مطالعات ثانویه گذشته‌نگر بود که در دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی تصویب شده است. جامعه آماری شامل تمام افراد 60 سال و بالاتر مبتلا به هر نوع سرطان در استان مرکزی بود. در این پژوهش نمونه‌گیری به‌صورت تمام شماری در طی 1 سال بود. معیار ورود به مطالعه افراد 60 سال و بالاتر مبتلا به سرطان براساس مستندات موجود در گزارش‌های کشوری و استانی منتشرشده، که بیش از 6 ماه در استان مرکزی سکونت داشتند، بود. کدهای پوچ (کدهای تکراری، کدهای اشتباه و غیره) به‌عنوان معیار خروج در نظر گرفته شد.
داده‌های کلیه سالمندان مبتلا به سرطان و مرگ ناشی از سرطان شامل میزان بروز انواع سرطان در هریک از زیرگروه‌های سنی، میزان مرگ از تمام علل و مرگ ناشی از سرطان‌های سالمندان برحسب زیرگروه‌های سنی، میانه سن مرگ به دلیل انواع سرطان، میانه سن شروع سرطان و میانه طول مدت بیماری در هر گروه سنی و جنسی، امید زندگی استاندارد، متوسط سن شروع بیماری با استفاده از داده‌های بیماران موجود در پایگاه‌های اطلاعاتی ثبت مرگ، طول زمان بیماری از زمان ابتلا تا زمان مرگ یا در موارد نادر، بهبود و داده‌های عوامل خطر منتسب به سرطان با استفاده از سیستم نرم‌ا‌فزار ثبت مرگ  و ثبت سرطان از آخرین گزارش کشوری ثبت مرگ و ثبت سرطان (موجود در مرکز بهداشت استان مرکزی و معاونت بهداشت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی) که در سال 1396 منتشر شده است استخراج شد و همراه با سایر موارد ابتلا و مرگ‌ها بر اساس سن و جنس ابتدا در نرم‌افزار اکسل پردازش و سپس اطلاعات وارد نرم‌افزار دیسمود 2 شد و محاسبات لازم انجام شد. 
معیار های تشخیص سرطان در این مطالعه بر اساس نسخه 10 طبقه‌بندی بین‌المللی آماری بیماری‌ها بود. اطلاعات جمعیتی از درگاه ملی آمار ایران و عوامل خطر از نرم افزار ثبت سرطان به دست آمد. ازآنجایی‌که بار بیماری‌ها براساس نظام ثبت مرگ تنظیم می‌شود و مرگ‌ها در نرم‌افزار کشوری ثبت مرگ معمولاً براساس یک نوع سرطان ثبت می‌شوند، بنابراین بار بیماری و عوامل خطر براساس هر مورد سرطان ثبت‌شده انجام شد. علاوه‌برآن در این مطالعه سال‌های از‌دست‌رفته با ناتوانی براساس بروز و شیوع همان سرطانی که عامل مرگ بوده است،محاسبه شد. در محاسبه بار سرطان‌ها براساس روش محاسبه بار بیماری‌ها ، سال‌های از‌دست‌رفته عمر شامل مرگ زودرس ناشی از هر نوع سرطان و نیز سال‌هایی از عمر که به علت ابتلا به انواع سرطان با ناتوانی و ناخوشی می‌گذرد، اندازه‌گیری شد و به‌صورت یک عدد مشخص بیان می‌شود که در واقع همان سال های زندگی تعدیل‌شده با ناتوانی‌های ناشی از سرطان است. به منظور محاسبه بار بیماری‌ها از مجموع 2 شاخص سال های از‌دست‌فته عمر و  سال های از‌دست‌رفته با ناتوانی استفاده شد [8]. بنابراین در این مطالعه در صورت بروز هم‌زمان دو یا چند سرطان، در محاسبات و تحلیل نهایی، بیماری عامل مرگ مدنظر بود. برای اندازه‌گیری میزان اثر هر عامل خطر در هریک از سرطان‌های سالمندان از فرمول شماره 1 استفاده شد [9].

 
در این فرمول PIF‌ سهم تأثیر بالقوه، Pi شیوع عامل خطر در شرایط واقعی، Pi شیوع عامل خطر در شرایط فرضی، RRi شاخص اثر عامل خطر و i نشاندهنده سطوح مختلف عامل خطر است. مقدار سهم هر عامل خطر در بروز بیماری با مقایسه مقدار اثر عامل خطر در شرایط واقعی با شرایط فرضی محاسبه می‌شود. برای شرایط فرضی در مطالعه حاضر حالتی در نظر گرفته می‌شود که در آن شیوع عامل خطر در حد صفر رسیده باشد. این حالت ایده‌آل‌ترین حالت ممکن است. البته می‌توان مقدار PIF را در شرایط واقعی‌تر نیز محاسبه کرد. پس از اندازه‌گیری PIF برای هر عامل خطر و بیماری مربوط به آن و در نظر گرفتن بار هریک از بیماری‌ها سهم هر عامل خطر در مقدار بار بیماری ناشی از آن محاسبه می‌شود.
به منظور بررسی روایی و پایایی داده‌ها از ثبت کدهای غیرممکن (مثل انتساب سرطان‌های دستگاه تناسلی مردان در جنس مؤنث) و کدهای غیرمحتمل (مثل سرطان‌های دهان، معده و غیره در سن زیر 5 سال) و کدهای بیهوده (سرطان بدون ذکر نوع و جزئیات آن) جلوگیری شد.

یافته‌ها
براساس سرشماری سال 1395، جمعیت استان مرکزی 1429475 نفر برآورد شد که از این تعداد، 155695 نفر (10/9 درصد) را جمعیت گروه 60 سال به بالا تشکیل می‌دادند. همچنین موارد جدید سرطان در سال 1395 در استان 1769 مورد بود که از این تعداد، 1011 مورد آن (57/15 درصد) در گروه سالمندان رخ داده است (جدول شماره 1). 


بار منتسب به عوامل خطر مختلف برای سرطان‌های مورد مطالعه به شرح زیر به دست آمد: باتوجه‌به نتایج جدول شماره 1 بیشترین بار سرطان پوست منتسب به مواجهه با نور خورشید (526/71) و کمترین بار آن منتسب به مصرف الکل (95/22) است (جدول شماره 2). 


باتوجه‌به نتایج جدول شماره 3 بیشترین بار سرطان معده منتسب به مواجهه سابقه خانوادگی (79305/88) و کمترین بار آن منتسب به مصرف الکل (2676/23) است (جدول شماره 3). 


باتوجه‌به نتایج جدول شماره 4 بیشترین بار سرطان روده بزرگ منتسب به مواجهه عدم مصرف میوه (4063/18) و کمترین بار آن منتسب به چاقی (408/87) است (جدول شماره 4).


باتوجه‌به نتایج جدول شماره 5 بیشترین بار سرطان پستان منتسب به عدم ازدواج (6488/58) و کمترین بار آن منتسب به سن قاعدگی (49/91) است (جدول شماره 5).


در خصوص سرطان ریه بیشترین بار منتسب به مواجهه با سموم (2646/53) و کمترین بار آن منتسب به عدم مصرف میوه (37/14) است. همچنین بیشترین بار سرطان مثانه منتسب به سابقه خانوادگی (10194/71) و کمترین بار آن منتسب به شغل پرخطر (109/91) و بیشترین بار سرطان تخمدان منتسب به چاقی (13129/21) و کمترین بار آن منتسب به استفاده از الکل (81/88) است. دررابطه‌با سرطان پروستات بیشترین بار منتسب به داشتن سابقه پزشکی (7244/08) و کمترین بار آن منتسب به عدم فعالیت فیزیکی (1656/59) است.

 بحث 
یافته‌های مطالعه حاضر نشان داد مواجهه با نور خورشید، سابقه خانوادگی، عدم مصرف میوه، عدم ازدواج، مواجهه با سموم، چاقی و سوابق بیماری بیشتر فاکتورهای خطر در خصوص سرطان‌های پوست، معده، روده بزرگ، پستان، ریه، تخمدان و پروستات است.
در مطالعه حاضر بار سرطان پوست نسبت به سایر سرطان‌ها کمتر به دست آمد که می‌تواند به دلیل درمان مناسب آن و همچنین پاسخ‌گویی بهتر به درمان و طول عمر بیشتر بیماران باشد. یافته‌های گوردن نشان داد عوامل بی‌شماری خطر ابتلا به سرطان پوست را افزایش می‌دهند و ممکن است به‌عنوان شاخص‌های پیش‌آگهی مهم این بیماری باشند [10]. اوشیوالوا در مطالعه‌ای با عنوان رشد عوامل خطر سرطان پوست نشان داد که عدم استفاده از مواد ضدآفتاب برای پوست و سابقه خانوادگی بیشتر بار خطر را در در این زمینه دارند [11]. براساس یافته‌های مطالعه حاضر نیز مواجهه با نور خورشید مهم‌ترین عامل خطر در سرطان پوست است، درحالی‌که سابقه خانوادگی بار کمتری را به خود اختصاص داده است.
 در مطالعه‌ای که جهت بررسی بار سرطان پوست و عوامل خطر منتسب به آن در استرالیا انجام شد، بیان شد که 13 درصد از موارد سرطان پوست منتسب به وزن، 13 درصد منتسب به استعمال سیگار و 6 درصد منتسب به مصرف الکل است [12]. در مطالعه حاضر کمترین عامل خطر منتسب به مصرف الکل بود. البته مصرف سیگار در مطالعه حاضر نیز از نظر عوامل خطر برای بار منتسب به سرطان پوست در رتبه دوم قرار داشت. علت عدم تفاوت یافته مطالعه حاضر با مطالعه انجام شده در استرالیا می‌تواند ناشی از فاکتورهای اجتماعی حاکم بر بافت هر دو جامعه باشد.
با بررسی بار منتسب به عوامل خطر مختلف برای سرطان معده مشخص شد که بیشترین بار منتسب به سرطان معده مربوط به سابقه خانوادگی و بعد از آن سابقه پزشکی و چاقی بود و کمترین آن مربوط مصرف الکل بود نکته قابل‌توجه اینکه میزان دالی سرطان معده در زنان و مردان تقریباً مساوی بود و بیشترین قسمت آن مربوط به سال‌های از‌دست‌رفته زندگی بود. یوسفی و همکاران در سال 2018 در مطالعه‌ای مروری نظام‌مند به این نتیجه رسیدند که فاکتورهای ژنتیکی و محیطی متعددی مانند رژیم غذایی و سبک زندگی و ارتقای سطح تحصیلات و آگاهی افراد در ابتلا به سرطان معده دخیل هستند [13]. یافته‌های این مطالعه همسو با یافته‌های مطالعه حاضر است. علاوه‌براین پوراولاجال و همکاران در سال 2020 در یک مطالعه فراتحلیل نشان دادند که عفونت هلیکوباکتریال، سیگار کشیدن، اضافه وزن، کاهش مصرف میوه، نوشیدن قهوه و چای سیاه و مصرف گوشت قرمز و نمک بیشتر عوامل خطر در بحث سرطان معده هستند [14]. در مطالعه‌ای برخی از عوامل خطر سرطان معده مثل رژیم غذایی، سبک زندگی، عوامل ژنتیکی سابقه خانوادگی، مصرف سیگار و چاقی مطرح‌ شده است. در این مطالعه 74/7 درصد از سرطان معده منتسب به هلیکوباکتر پیلوری شناخته شد [15] که در مطالعه حاضر این یافته به دست نیامد. اما در مطالعه ما فاکتورهای سیگار و اضافه وزن از جمله عوامل خطر مهم به شمار می‌رود.
در این مطالعه بالاترین بار منتسب سرطان روده بزرگ مربوط به عدم مصرف میوه و بعد از آن مصرف گوشت قرمز و سابقه خانوادگی بیماری به دست آمد. همچنین برای سرطان روده بزرگ نیز در مطالعات مختلف عوامل خطر مورد بررسی قرار گرفتند. یافته‌های لواندوسکا و همکاران در سال 2022 نشان داد که چاقی، فعالیت بدنی کم، سیگار کشیدن فعال و غیرفعال و مصرف زیاد نمک و گوشت قرمز با افزایش خطر ابتلا به سرطان روده بزرگ مرتبط است [16]. جانسون و همکاران در یک مطالعه فراتحلیل به این نتیجه رسیدند که مهم‌ترین عوامل خطر در ارتباط با سرطان روده شامل بیماری‌های التهابی روده، سابقه خانوادگی، سیگار کشیدن، مصرف گوشت قرمز و فعالیت بدنی است [17]. نتایج هر دو مطالعه تأییدکننده یافته‌های مطالعه ما است.
 در مطالعه سنتر و همکاران [15] مشخص شد که 24/9 درصد از بار سرطان روده بزرگ منتسب به جنس (جنس مرد به زن) بود. عوامل دیگری نظیر سیگار، مصرف الکل و چاقی به‌عنوان عوامل مهم برای بار سرطان روده بزرگ معرفی شدند که یافته‌های مطالعه حاضر را درباره استعمال سیگار تأیید می‌کند. 
محاسبه بار سرطان ریه در مطالعه شیه و همکاران در سال 2017 نشان داد دالی در مردان حدوداً 2 برابر زنان است، اما بار این سرطان نسبت به برخی از سرطان‌ها مانند سرطان معده، مثانه و پروستات کمتر است [18] که این نتایج مشابه نتایج مطالعات در سایر نقاط کشور است. در مطالعه حاضر نشان داده شد که بیشترین بار سرطان ریه ابتدا منتسب به سموم سپس الکل و در مرحله بعد مصرف قهوه است و سیگار در رتبه چهارم قرار دارد. یافته‌های مطالعه ام بی جی در سال 2022 نشان داد که قرار گرفتن در معرض دود تنباکو عامل اصلی سرطان ریه است و افزایش قرار گرفتن در معرض مواد سرطان‌زا شغلی و محیطی، مصرف الکل و سابقه بیماری ریه خطر ابتلا به سرطان ریه را افزایش می‌دهد [19].
 در مطالعه‌ای در فیلیپین [3] بیان شد که بروز سرطان ریه در سال 2008، 10871 مورد و مرگ آن 9871 مورد است و نشان داده شد که 65 درصد از بار این سرطان منتسب به مصرف سیگار است که بسیار بیشتر از مطالعه حاضر بود. این گونه تفاوت‌ها می‌تواند به دلیل تفاوت‌های جغرافیایی و محیطی و سبک زندگی جوامع مختلف به‌ویژه مصرف سیگار در زنان باشد. 
در مطالعه‌ای که در استان مرکزی مشخص شد که سرطان مثانه یکی از شایع‌ترین سرطان‌های استان مرکزی پس از سرطان پوست بین سال‌های 80 تا 85 است [20]. مطالعه کومبرباچ و همکاران در یک مطالعه مروری نظام‌مند در سال 2018 به این نتیجه رسیدند که سرطان مثانه در سراسر جهان شایع است و عوامل خطر اصلی آن سیگار کشیدن و قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی خاص در محیط‌های کاری و عمومی است [21]. در مطالعه‌ای که توسط صالحی و همکاران [22] انجام شد بار جهانی، منطقه‌ای و ملی سرطان مثانه در سال 1990 تا 2016 مورد بررسی قرار گرفت. در این مطالعه نیز بیان شد که در سال 2016 تعداد 437/442 مورد بروز سرطان مثانه در ایران رخ داده است که منجر به 186/99 مرگ شده است. در همین مطالعه بیان شد که 26/84 درصد و 7/29 درصد از موارد مرگ و میر سرطان مثانه به‌ترتیب مربوط به استعمال سیگار و وجود دیابت بوده است [22].
 نتایج مطالعه حاضر نشان داد که کمترین بار ناشی از سرطان مثانه منتسب به مشاغل پرخطر و بیشترین آن منتسب به سابقه خانوادگی بود. عوامل دیگری همچون دیابت، چاقی و مصرف الکل مقادیر نسبتاً پایینی از بار سرطان مثانه را تشکیل می‌دادند، اما بار سرطان مثانه منتسب به مصرف سیگار و همچنین وجود عفونت بالا بود. مطالعات نشان می‌دهند که بار سرطان مثانه در کشورهای غربی و اروپایی رو به کاهش است که از جمله دلایل این موضوع تغییر در عاداتی مانند سیگار کشیدن بیان کرده‌اند [8]. براساس گزارشی از سازمان بهداشت جهانی که در جهت همه‌گریر استفاده از سیگار منتشر شده است، نشان داده شد که کاهش مصرف سیگار هم در مردان و هم در زنان در کشورهای پیشرفته در حال رخداد است [8]. یکی دیگر از دلایل کاهش بار سرطان مثانه تغییر در مشاغل پرخطر و ممنوعیت‌های زندگی در پیرامون این مشاغل در کشورهای پیشرفته است [8]. باتوجه‌به این موضوع می‌توان گفت که نتایج این مطالعه و احتمالاً سایر نتایج از سایر مناطق ایران بر‌خلاف گزارش‌های کشورهای غربی و اروپایی است و بار نسبتاً بالای سرطان مثانه به دلیل افزایش عوامل خطری همچون سیگار و عفونت است.
در مطالعه حاضر بالاترین بار سرطان پستان منتسب به عدم ازدواج، سابقه خانوادگی و در جایگاه سوم عفونت بود. همان‌طورکه گفته شد باتوجه‌به تفاوت‌های محیطی عامل سن قاعدگی در مطالعه حاضر کمترین بار سرطان پستان را باعث می‌شد. یافته‌های یک مطالعه در سال 2021 نشان داد که عواملی نظیر شاخص توده بدنی، سن و تعداد زایمان از مهم‌ترین عوامل مؤثر بر سرطان پستان است [23]. در مطالعات دیگر [24] نشان داده شده است که نزدیک به 3/6 درصد از مورد جدید سرطان پستان منتسب به اضافه وزن است. هرچند چاقی در مطالعه حاضر از عواملی بود که بار سرطان پستان کمتر منتسب به آن بود. در این راستا می‌توان بیان کرد که در حقیقت عوامل دیگری نظیر سابقه خانوادگی، عفونت و عدم ازدواج نقش پر رنگ‌تری داشته‌اند.
در مطالعه حاضر بار سرطان تخمدان بیشتر از همه عوامل چاقی و سن اولین بارداری منتسب بود. در یک مطالعه فراتحلیل مشخص شد که عوامل خطری همچون سن قاعدگی، سن یائسگی، عوامل ژنتیکی، مصرف الکل، سیگار و عدم فعالیت فیزیکی به‌عنوان خطر سرطان تخمدان است. در مطالعه انجام‌شده بار قابل‌پیشگیری سرطان تخمدان ارزیابی شد. در این مطالعه اضافه وزن و چاقی 41/9 درصد از بار سرطان اندومتر و چاقی به تنهایی 34/5 درصد از آن را باعث می‌شد. همچنین 8/1 درصد از سرطان‌های اندومتر منتسب به عدم مصرف قرصه‌ای پیشگیری‌کننده از بارداری بود. همچنین در مطالعه پیش‌گفت نشان داده شد شاخص توده‌ بدنی بالاتر خطر سرطان تخمدان را افزایش و استفاده طولانی مدت داروهای پیشگیری‌کننده از بارداری خوراکی خطر آن را کاهش می‌دهد، اما بار منتسب به اضافه وزن ،چاقی و عوامل هورمونی ازنظر آماری معنادار نبود که این نتایج همسو با نتایج مطالعه حاضر بود و در مطالعه ما نیز نشان داده شد که بیشترین بار سرطان تخمدان منتسب به چاقی است [25].
ال شامی و همکاران در مطالعه‌ای که در فاصله سال‌های 2019 تا 2021 در فلسطین در بین 5618 نفر انجام دادند، به این نتیجه دست یافتند که شناسایی‌شده‌ترین عامل قابل‌اصلاح سرطان تخمدان شامل اعتیاد به سیگار بود، درحالی‌که کمترین عامل شناسایی‌شده داشتن درمان لقاح آزمایشگاهی بود. شناسایی‌شده‌ترین عامل خطر سرطان تخمدان غیر قابل‌اصلاح داشتن کیست تخمدان بود، درحالی‌که کمترین عامل شناسایی‌شده داشتن آندومتریوزبود. شناسایی‌شده‌ترین عامل محافظتی سرطان تخمدان تغذیه با شیر مادربود، درحالی‌که کمترین آن استفاده طولانی‌مدت از قرص بود [26].
در مطالعه‌ای نشان داده شد که بیش از 0/99 درصد میزان بروز استانداردشده سنی سرطان پروستات در سن بالای 50 سال قرار داشت [27] و این نتایج با نتایج مطالعه ما و بسیاری از مطالعات جهان هم‌خوانی داشت. درباره عوامل خطری که بار سرطان پروستات به آن عوامل منتسب بود، بیشترین بار محاسبه‌شده مربوط به سابقه پزشکی سایر بیماری‌ها و بعد از آن عفونت پروستات و سابقه خانوادگی است. در مطالعات مختلف عوامل خطر مختلفی برای ایجاد سرطان پروستات مطرح شده است، اما به بررسی بار منتسب به عوامل پرداخته نشده است. سابقه خانوادگی، سن، مصرف سیگار، چاقی و مصرف گوشت قرمز ، استعمال سیگار و مصرف مشروبات الکلی از عواملی هستند که برای ابتلا به سرطان پروستات مطرح شده‌اند [28-30]. گانداگلیا و همکاران در سال 2021 در مطالعه‌ای که در آن داده‌های 158 کشور مورد بررسی قرار گرفت، به این نتیجه رسیدند که سابقه خانوادگی، نژاد و سندرم‌های ارثی از عوامل خطر ثابت شده برای سرطان پروستات هستند. عوامل خطر قابل‌اصلاح ممکن است بر خطر ابتلا به سرطان پروستات و مرگ ناشی از این بیماری تأثیر بگذارد، اما شواهد کمی برای هرگو‌نه نشانه واضح برای پیشگیری به‌جز تشخیص زودهنگام برای کاهش مرگ‌ومیر سرطان پروستات وجود دارد [31].
مطالعه حاضر با محدودیت‌هایی مواجه بود. ازجمله این محدودیت‌ها می‌توان گفت که باتوجه‌به اینکه آخرین گزارش کشوری سرطان مربوط به سال 1396 است که موارد سرطان در سال‌های قبل را مورد تحلیل قرار داده، بنابراین دسترسی به اطلاعات جدیدتر که ویرایش شده و پالایش شده باشد، مقدور نبود. 
باتوجه‌به اینکه عوامل خطر سرطان‌ها متعدد بوده و دقیقاً نمی‌توان گفت که کدام عامل خطر به کدام سرطان اختصاص دارد و تحقیقات در این زمینه هر روز به‌روز و کامل‌تر می‌شود، بنابراین در این تحقیق برای انتساب عوامل خطر به هر سرطان با استفاده از کتب مرجع و مقالات موجود در مجلات معتبر دنیا ، برای هر سرطان عوامل خطر رایج که بیشترین احتمال را برای بیماری‌زایی داشته باشد، انتخاب شد و قطعاً عواملی وجود دارد که یا در کتب و مجلات بیان نشده یا تأثیر آن‌ها کمتر دیده شده است که از ذکر و بررسی آن‌ها خودداری شد. باتوجه‌به اینکه غربالگری و انجام آزمایشات منظم و دوره‌ای می‌تواند در جلوگیری از افزایش میزان بروز و بار ناشی از سرطان‌ها مؤثر باشد، پیشنهاد می‌شود این مهم مورد توجه جدی متولیان سلامت کشور قرار گیرد. به‌علاوه باتوجه‌به عدم مطالعات مختلف در سایر نقاط کشور و عدم اطلاع از عوامل خطر و میزان‌های مربوطه به سرطان‌های سالمندان لازم است این سنین در بررسی سرطان‌ها بیشتر مورد توجه قرار بگیرند و مطالعات مختلف در این زمینه انجام شود. 

نتیجه‌گیری نهایی
براساس نتایج این مطالعه میزان بروز و بار ناشی از سرطان‌های شایع سنین سالمندی با افزایش سن افزایش می‌یابد و سالمندان در معرض ابتلا به این سرطان‌ها هستند. همچنین نتایج بار منتسب به عوامل خطر مختلف برای سرطان‌های شایع نشان داد که برخی از عوامل مانندسابقه خانوادگی، سابقه پزشکی، سیگار، چاقی و عدم فعالیت ورزشی در اکثر این سرطان‌ها و بار منتسب به آن‌ها بیشترین نقش را دارند. این نتایج می‌تواند در برنامه‌ریزی جهت پیشگیری سطح اول مشتمل بر آموزش صحیح و آگاهی بخشی از طریق رسانه‌ها و شناساندن عوامل خطر و از بین بردن این عوامل در سطح جامعه میان‌سالان و سالمندان برای کاهش میزان بروز این سرطان‌ها کمک‌کننده باشد. 

ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
در راستای رعایت ملاحظات اخلاقی، باتوجه‌به موضوع محرمانه بودن پاره‌ای از داده‌های استخراج‌شده و رعایت جوانب اخلاقی در مطالعه مواردی از قبیل اتخاذ تدابیری برای جلوگیری از انتشار اطلاعات بیماران و رعایت حریم خصوصی آن‌ها و همچنین انتشار صادقانه و دقیق نتایج، و رعایت کلیه حقوق مادی و معنوی بیماران مورد توجه قرار گرفت. این مطالعه با کد اخلاق (IR.USWR.REC.1396.326) در دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی تصویب شده است.

حامی مالی
مطالعه حاضر برگرفته از رساله دکترا با عنوان «تعیین بار سرطان‌های شایع سالمندان و عوامل خطر متنسب به آن‌ها در سال 1395 در استان مرکزی» است و با حمایت مالی دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی اجرا شده است. 

مشارکت نویسندگان
مفهوم‌سازی، ویراستاری و نهایی‌سازی نوشته، تأمین مالی: احمد امانی، احمدعلی اکبری کامرانی؛ روش‌شناسی، اعتبار‌سنجی، تحلیل، تحقیق و بررسی، مابع، نگارش پیش‌نویس، بصری‌سازی، نظارت، مدیریت پروژه: کل نویسندگان. 

تعارض منافع
هیچ‌گونه تضاد منافعی بین نویسندگان وجود ندارد.

Reference
1.Lopez AD. The evolution of the Global Burden of Disease framework for disease, injury and risk factor quantification: Developing the evidence base for national, regional and global public health action. Globalization and Health. 2005; 1(1):5. [DOI:10.1186/1744-8603-1-5] [PMID] [PMCID]
2.Lincoln D, Muscatello D. Burden of disease New South Wales-Feasibility Report. New South Wales Public Health Bulletin Supplementary Series. 2002; 13(5):1-37. [DOI:10.1071/NB02S50]
3.Global Burden of Disease Cancer Collaboration. The global burden of cancer 2013. JAMA Oncology. 2015; 1(4):505-27. [Link]
4.World Health Organization. The world heath report 2002: Reducing risks, promoting healthy life. Geneva: World Health Organization; 2002. [Link]
5.O’Donovan MR, Sezgin D, Liew A, O’Caoimh R. Burden of disease, disability-adjusted life years and frailty prevalence. QJM : Monthly Journal of the Association of Physicians. 2019; 112(4):261-7. [DOI:10.1093/qjmed/hcy291] [PMID]
6.Rezagholi T, Yavari P, Abolhasani F, Etemad K, Khosravi A, Hashemi Nazari S, et al. [Estimating the burden of breast cancer in Iranian Women in 2009 (Persian)]. Iranian Journal of Epidemiology. 2015; 10(4):32-40. [Link]
7.Tsilidis KK, Papadimitriou N, Capothanassi D, Bamia C, Benetou V, Jenab M, et al. Burden of cancer in a large consortium of prospective cohorts in Europe. Journal of The National Cancer Institute. 2016; 108(10):djw127. [DOI:10.1093/jnci/djw127]
8.Mathers CD, Vos ET, Stevenson CE, Begg SJ. The Australian burden of disease study: Measuring the loss of health from diseases, injuries and risk factors. The Medical Journal of Australia. 2000; 172(12):592-6. [DOI:10.5694/j.1326-5377.2000.tb124125.x] [PMID]
9.Naghavi M, Abolhassani F, Pourmalek F, Lakeh M, Jafari N, Vaseghi S, et al. The burden of disease and injury in Iran 2003. Popul Health Metr. 2009; 7:9. [PMID]
10.Gordon R. Skin cancer: An overview of epidemiology and risk factors. Seminars in Oncology Nursing. 2013; 29(3):160-9. [DOI:10.1016/j.soncn.2013.06.002] [PMID]
11.Оshyvalova ОО. Studying risk factors for skin cancer development. Wiadomosci Lekarskie. 2017; 70(3 pt 1):503-7. [PMID]
12.Shih ST, Carter R, Sinclair C, Mihalopoulos C, Vos T. Economic evaluation of skin cancer prevention in Australia. Preventive Medicine. 2009; 49(5):449-53. [DOI:10.1016/j.ypmed.2009.09.008] [PMID]
13.Yusefi AR, Bagheri Lankarani K, Bastani P, Radinmanesh M, Kavosi Z. Risk factors for gastric cancer: A systematic review. Asian Pacific Journal of Cancer Prevention. 2018; 19(3):591-603. [PMID]
14.Poorolajal J, Moradi L, Mohammadi Y, Cheraghi Z, Gohari-Ensaf F. Risk factors for stomach cancer: A systematic review and meta-analysis. Epidemiology and Health. 2020; 42:e2020004. [DOI:10.4178/epih.e2020004] [PMID] [PMCID]
15.Center MM, Jemal A, Ward E. International trends in colorectal cancer incidence rates. Cancer Epidemiology and Prevention Biomarkers. 2009; 18(6):1688-94. [DOI:10.1158/1055-9965.EPI-09-0090] [PMID]
16.Lewandowska A, Rudzki G, Lewandowski T, Stryjkowska-Góra A, Rudzki S. Title: Risk factors for the diagnosis of colorectal cancer. Cancer Control. 2022; 29:10732748211056692. [DOI:10.1177/10732748211056692] [PMID] [PMCID]
17.Johnson CM, Wei C, Ensor JE, Smolenski DJ, Amos CI, Levin B, et al. Meta-analyses of colorectal cancer risk factors. Cancer Causes Control. 2013; 24(6):1207-22. [DOI:10.1007/s10552-013-0201-5] [PMID] [PMCID]
18.Shih ST, Carter R, Heward S, Sinclair C. Economic evaluation of future skin cancer prevention in Australia. Preventive Medicine. 2017; 99:7-12. [DOI:10.1016/j.ypmed.2017.01.013] [PMID]
19.Mbeje NP, Ginindza T, Jafta N. Epidemiological study of risk factors for lung cancer in KwaZulu-Natal, South Africa. International Journal of Environmental Research and Public Health. 2022; 19(11):6752. [DOI:10.3390/ijerph19116752] [PMID] [PMCID]
20.Mohaghegh F, Hamta A, Shariatzade MA. [The study of cancer incidence and cancer registration in Markazi province between 2001-2006 and comparison with national statistics, Iran (Persian)]. Journal of Arak University of Medical Sciences. 2008; 11(2):84-93. [Link]
21.Cumberbatch MGK, Jubber I, Black PC, Esperto F, Figueroa JD, Kamat AM, et al. Epidemiology of bladder cancer: A systematic review and contemporary update of risk factors in 2018. European Urology. 2018; 74(6):784-95. [DOI:10.1016/j.eururo.2018.09.001] [PMID]
22.Salehi A, Khezri AA, Malekmakan L, Aminsharifi A. Epidemiologic status of bladder cancer in Shiraz, southern Iran. Asian Pacific Journal of Cancer Prevention. 2011; 12(5):1323-7. [PMID]
23.Łukasiewicz S, Czeczelewski M, Forma A, Baj J, Sitarz R, Stanisławek A. Breast cancer-epidemiology, risk factors, classification, prognostic markers, and current treatment strategies-An updated review. Cancers. 2021; 13(17):4287. [DOI:10.3390/cancers13174287] [PMID] [PMCID]
24.Mousavi SM, Montazeri A, Mohagheghi MA, Jarrahi AM, Harirchi I, Najafi M, et al. Breast cancer in Iran: An epidemiological review. The Breast Journal. 2007; 13(4):383-91. [DOI:10.1111/j.1524-4741.2007.00446.x] [PMID]
25.Collaborative Group On Epidemiological Studies Of Ovarian Cancer; Beral V, Gaitskell K, Hermon C, Moser K, Reeves G, et al. Menopausal hormone use and ovarian cancer risk: Individual participant meta-analysis of 52 epidemiological studies. The Lancet. 2015; 385(9980):1835-42. [DOI:10.1016/S0140-6736(14)61687-1] [PMID]
26.Elshami M, Tuffaha A, Yaseen A, Alser M, Al-Slaibi I, Jabr H, et al. Awareness of ovarian cancer risk and protective factors: A national cross-sectional study from Palestine. PLoS One. 2022; 17(3):e0265452. [DOI:10.1371/journal.pone.0265452] [PMID] [PMCID]
27.Abad M, Gangy R, Sharifian E, Nikdel R, Jafarzadeh M, Jafarzadeh F. [Epidemiologic distribution of cancer in a 10-yearstudy: Retrospective review of hospital records and pathology centers of North Khorasan Province from 2003 to 2012 (Persian)]. Journal of North Khorasan University of Medical Sciences. 2015; 6(4):689-96. [DOI:10.29252/jnkums.6.4.689]
28.Sim HG, Cheng CW. Changing demography of prostate cancer in Asia. European Journal of Cancer. 2005; 41(6):834-45. [DOI:10.1016/j.ejca.2004.12.033] [PMID]
29.Pourmand G, Salem S, Mehrsai A, Lotfi M, Amirzargar MA, Mazdak H, et al. The risk factors of prostate cancer: A multicentric case-control study in Iran. Asian Pacific Journal of Cancer Prevention. 2007; 8(3):422-8. [PMID]
30.Sadjadi A, Nooraie M, Ghorbani A, Alimohammadian M, Zahedi MJ, Darvish-Moghadam S, et al. The incidence of prostate cancer in Iran: Results of a population-based cancer registry. Archives of Iranian Medicine. 2007; 10(4):481-5. [PMID]
31.Gandaglia G, Leni R, Bray F, Fleshner N, Freedland SJ, Kibel A, et al. Epidemiology and prevention of prostate cancer. European Urology Oncology. 2021; 4(6):877-92. [DOI:10.1016/j.euo.2021.09.006] [PMID]