دوره 18، شماره 3 - ( پاییز 1402 )
جلد 18 شماره 3 صفحات 459-438 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Ayoubi-Mahani S, Eghbali-Babadi M, Farajzadegan Z, Keshvari M. Facilitators and Barriers to Active Aging in Iran: A Gualitative Study. Salmand: Iranian Journal of Ageing 2023; 18 (3) :438-459
URL: http://salmandj.uswr.ac.ir/article-1-2557-fa.html
URL: http://salmandj.uswr.ac.ir/article-1-2557-fa.html
ایوبی ماهانی شهلا، اقبالی بابادی مریم، فرج زادگان زیبا، کشوری ماهرخ. عوامل بازدارنده و تسهیل‌کننده سالمندی فعال در ایران: یک مطالعه کیفی. سالمند: مجله سالمندی ایران. 1402; 18 (3) :438-459
1- گروه پرستاری بهداشت جامعه، دانشکده پرستاری و مامایی، دانشگاه علوم‌پزشکی اصفهان، اصفهان، ایران.
2- گروه پرستاری مراقبت‌های ویژه، مرکز تحقیقات مراقبت‌های پرستاری و مامایی، دانشکده پرستاری و مامایی، دانشگاه علوم‌پزشکی اصفهان، اصفهان، ایران. ،eghbali@nm.mui.ac.ir
3- گروه پزشکی اجتماعی و پیشگیری، دانشکده پزشکی، دانشگاه علوم‌پزشکی اصفهان، اصفهان، ایران.
4- گروه پرستاری بهداشت جامعه، مرکز تحقیقات مراقبت‌های پرستاری و مامایی، دانشکده پرستاری و مامایی، دانشگاه علوم‌پزشکی اصفهان، اصفهان، ایران.
2- گروه پرستاری مراقبت‌های ویژه، مرکز تحقیقات مراقبت‌های پرستاری و مامایی، دانشکده پرستاری و مامایی، دانشگاه علوم‌پزشکی اصفهان، اصفهان، ایران. ،
3- گروه پزشکی اجتماعی و پیشگیری، دانشکده پزشکی، دانشگاه علوم‌پزشکی اصفهان، اصفهان، ایران.
4- گروه پرستاری بهداشت جامعه، مرکز تحقیقات مراقبت‌های پرستاری و مامایی، دانشکده پرستاری و مامایی، دانشگاه علوم‌پزشکی اصفهان، اصفهان، ایران.
واژه‌های کلیدی: سالمندی فعال، عوامل بازدارنده، عوامل تسهیل‌کننده، سالمندی، متخصصین حوزه سالمندی، مطالعه کیفی
متن کامل [PDF 11764 kb]
(1333 دریافت)
| چکیده (HTML) (2542 مشاهده)
متن کامل: (4071 مشاهده)
مقدمه
سالمندی یکی از ویژگی‌های اجتناب‌ناپذیر زندگی است که در سال‌های اخیر به یک پدیده جهانی تبدیل شده است [1]. در سال 2018 تعداد افراد مسن برای اولین بار در تاریخ از کودکان بیشتر شد. پیش‌بینی می‌شود تا سال 2050، سالمندان 22 درصد از جمعیت جهان را تشکیل دهند [2]. طبق آمار اعلام‌شده، ایران دومین کشور جهان در سرعت رشد جمعیت سالمندان است [3]. در سال 2019 جمعیت افراد 65 سال و بالاتر، 6/4 درصد تخمین زده شده است [3] و ممکن است این نسبت به حدود 20 درصد در سال 2040 و تقریباً 31 درصد در سال 2050 افزایش یابد [3].
سالمندی جمعیت تبعات بسیاری همانند افزایش شدید بیماری‌های غیرواگیر مانند دیابت، سرطان و بیماری قلبی [5]، تغییر در نقش‌های اجتماعی و روابط خانوادگی، بازنشستگی و چالش‌های سلامت روان درپی خواهد داشت [6]. در کشور ایران نیز ارائه مراقبت از جمعیت رو به رشد سالمند یکی از مهم‌ترین چالش‌های پیش روی خانواده‌های ایرانی است [3]. لذا تدوین برنامه‌ها و استراتژی‌های کم‌هزینه و اثربخش در جهت حل مشکلات مربوط به پدیده سالمندی جمعیت ضروری است. در این راستا جوامع مختلف در دهه گذشته از استراتژیی‌های متفاوتی ازجمله «سالمندی فعال» برای مدیریت پیامدهای منفی سالمندی جمعیت استفاده کردند [7].
سالمندی فعال اصطلاحی است که برای توصیف پایداری مثبت بهزیستی ذهنی، سلامت جسمی، روانی، اجتماعی و همراهی مداوم در خانواده، گروه اولیه و اجتماع در طول فرایند سالمندی به کار می‌رود [8]. از دیدگاه سازمان بهداشت جهانی نیز سالمندی فعال، فرایند بهینه‌سازی فرصت‌ها برای سلامت، مشارکت و امنیت در جهت افزایش کیفیت زندگی فرد سالمند تعریف شده است [9]. این سازمان، چارچوب سیاستی سالمندی فعال را نیازمند اقدام بر 3 بعد اساسی سلامت، مشارکت و امنیت می داند. تأکید بعد «سلامت»، بر روی حفظ سبک زندگی سالم در همه مراحل زندگی و کاهش ریسک فاکتورهای محیطی است و این بعد سلامت فیزیکی، روانی و رفاه اجتماعی را نیز شامل می‌شود. دومین بعد، «مشارکت» است که به بهینه‌سازی فرصت‌های مربوط به فضای اجتماعی مانند اشتغال، سیاست، آموزش، هنر و مذهب اشاره می‌کند و این بعد نقش پررنگی را در سلامت روان و پویاییی سالمندان و داشتن زندگی با هدف برایی سالمندان ایفا و حس مهم و فعال بودن را در سالمند ایجاد می‌کند. بعد «امنیت» نیز به فعالیت‌هایی اشاره می‌کند که برای تضمین محافظت، شأن و توجه به نیازها و حقوق جسمی، اجتماعی و مالی سالمندانی که نمی‌توانند از خودشان حمایت کنند، طراحی شده است، بنای اصلی تئوری سالمندی فعال بر این است که افراد مسن قادر باشند بر طبق توانایی‌ها و ترجیحات خود به کار کردن ادامه دهند و از ناتوانی و وابستگی که برای افراد سالمند، خانواده‌ها و جوامع بسیار پرهزینه است، پیشگیری کنند یا آن را به تأخیر بیاندازند [10].
باتوجهبه اهمیت موضوع سالمندی فعال، نیاز به برنامه‌ریزی و ارائه خدمات بهداشتی و حمایت‌های مناسب برای تسهیل و افزایش کیفیت زندگی سالمندان ضروری به نظر می‌رسد [2]. یک عنصر ضروری اما اغلب نادیده گرفته‌شده در برنامه‌ریزی صحیح، زمان صرف‌شده برای شناسایی و درک موانع است. انجام این کار یک مرحله اساسی در برنامه‌ریزی موفق است [11].
یکی از عناصر ضروری در موفقیت و کارآمدی برنامه‌های سالمندی، لزوم بررسی دیدگاه کلیه افراد ذی‌ربط اعم از صاحب‌نظران و مجریان برنامه که تجربه کافی درزمینه تشخیص موانع و تسهیل‌کننده‌های اجرای یک برنامه موفق دارند و سالمندان که بزرگترین ذی‌نفعان پروژه‌های سالمندی فعال هستند، است [8]. درنتیجه بررسی دیدگاه سالمندان و صاحب‌نظران در این حوزه که دارای ابعاد گوناگون، پیچیده و وابسته به زمینه است، با رویکرد تحقیق کیفی و با استفاده از روش مصاحبه عمیق با صاحب‌نظران، بهترین رویکرد برای بررسی تجربه، معنا، دیدگاه افراد و کشف جزئیات یک پدیده غیر قابل شمارش و اندازه‌گیری است [12].
یک مطالعه مرور نظم‌مند بعد از بررسی 14 مطالعه کیفی پیرامون دیدگاه سالمندان در‌مورد استراتژی‌های شخصی مرتبط با سالمندی فعال در میان سالمندان در اروپا نشان داد اگر سالمندان اروپایی فعالیت‌های جدید بیاموزند، در ورزش شرکت کنند، روابط متعادلی داشته باشند و منابع مالی خود را مدیریت کنند، ازنظر ذهنی، اجتماعی و فیزیکی، فعال و همچنین ازنظر مالی مسئولیت‌پذیر خواهند بود [13]. همچنین مطالعه دیگری پیرامون موانع و تسهیل‌کننده‌های تحرک فعال برای سالمندی سالم بیان کرد که در نظر نگرفتن نیازهای افراد مسن و اثرات سلامتی و کمبود منابع انسانی و تخصص به‌عنوان موانع اصلی و ایجاد ساختارهای اداری جدید، طراحی پروژه‌هایی با نتایج سریع که باعث ایجاد آگاهی در بین شهروندان و سیاستمداران شود و همچنین اضافه کردن نیروی انسانی متخصص در ارتقای سلامت به‌عنوان تسهیل‌کننده محسوب می‌شوند [14]. علاوه‌براین مطالعه سویفت و همکاران نشان داد سن‌گرایی و نگرش‌های منفی نسبت به سن از‌طریق 3 مسیر تجسم و تهدید کلیشه‌ها و همچنین تبعیض سنی به‌عنوان موانع سالمندی فعال به شمار می‌رود [15].
مطالعاتی که پیرامون موضوع سالمندی فعال در سالمندان ایرانی انجام شده‌اند، به بررسی موضوعاتی ازقبیل نیازهای سلامت سالمندان جهت ترویج سالمندی فعال [16]، عوامل مؤثر بر ارائه خدمات سالمندی فعال [17]، اندازه‌گیری شاخص سالمندی فعال [8، 18]، مفهوم سالمندی فعال [19]، تعیین‌کننده‌های جمعیتی، اجتماعی و اقتصادی سالمندی فعال [20]، طراحی و روان سنجی ابزار اندازه‌گیری سالمندی فعال ایرانی [21 ]، تحلیل تجربه سالمندان ساکن در اجتماع از فعال بودن و استراتژی‌های سالمندی فعال [22] و سیاست‌های سالمندی فعال [23] پرداخته‌اند. مطالعه‌ای کیفی در‌مورد عوامل مؤثر بر سالمندی موفق زنان سالمند ایرانی نشان داد که موانع و عوامل تسهیل‌کننده سالمندی موفق شامل در دسترس بودن سیستم‌های حمایتی، وضعیت سلامت، ظرفیت‌های شخصی و فردی، ویژگی‌های شخصیتی و سبک زندگی است. همچنین داشتن حمایت خانوادگی قوی و مؤثر عامل مهمی در سالمندی موفق محسوب می‌شود [24]. مطالعه دیگری در راستای راهبردهای سالمندی موفق در زنان ایرانی مشخص کرد که پیشگیری از تهدیدها، خودکنترلی درونی در مقابل تهدیدها، مقابله با تهدیدها و بهینه‌سازی گذشت زمان باتوجهبه فرصت از‌طریق آموزش می‌تواند به ارتقای سالمندی موفق کمک کند [25].
مطالعاتی که موانع و تسهیل‌کننده‌های سالمندی فعال را در این جمعیت بررسی کرده‌اند، عمدتاً بر بررسی دیدگاه سالمندان، پیرامون موانع مشارکت اجتماعی سالمندان [26-28]، موانع مشارکت سالمندان در ورزش و تفریح فعال [29] و موانع سالمندی فعال براساس مفهوم «حق به شهر» پرداخته‌اند [30]. تمام مطالعات فوق به بررسی موانع از دیدگاه سالمندان و متمرکز بر مؤلفه مشارکت می‌باشند و دیدگاه صاحب‌نظران در حوزه سالمندی و با در نظر گرفتن تمامی مؤلفه‌های سالمندی فعال درزمینه موانع و تسهیل‌کننده‌های آن بررسی نشده است. همچنین اکثر مطالعات یادشده رویکرد کمی داشتند [8، 16-18، 20، 27-29] و تنها بر یکی از شهرهای کشور متمرکز بوده است. در صورتی که مطالعات کیفی می‌توانند دیدگاه‌ها و تجربیات افراد را دقیق‌تر از تحقیقات کمی مشخص کنند، زیرا شرکت‌کنندگان می‌توانند در حین بیان اطلاعات، خودشان را نیز ارائه کنند. علاوه‌براین، استفاده از روش‌های کیفی منجر به استخراج بینش‌های عمیق، بررسی رفتار، ادراکات و احساسات مشارکت‌کنندگان می‌شود [31]. ضمن اینکه افراد، بهترین منبع برای توصیف موقعیت‌ها، نیازها، احساسات و تجربیات خود در یک زمینه فرهنگی هستند [32].
بنابراین برنامه‌ریزی برای بسترهای سالمندی فعال در کشور ایران، یک اولویت اجتناب‌ناپذیر است و ازآنجاکه تدوین برنامه در این زمینه مبتنی بر شناخت موانع و تسهیل‌کننده‌ها از دیدگاه ذی‌نفعان است، این مطالعه با هدف بررسی عمیق دیدگاه افراد سالمند و صاحب‌نظر در حوزه سالمندی، پیرامون عوامل بازدارنده و تسهیل‌کننده سالمندی فعال با استفاده از روش تحلیل محتوای کیفی انجام شد.
روش مطالعه
این پژوهش، یک مطالعه کیفی با روش تحلیل محتوای مرسوم است.
محیط مطالعه
این مطالعه در سال 1401 در سالمندان شهر اصفهان و متخصصین حوزه سالمندی وابسته به دانشگاه‌های علوم‌پزشکی از شهرهای گیلان، تهران، اصفهان و تبریز انجام شد. علت انتخاب این استان‌ها قرار داشتن در لیست 10 استان اول ازنظر سالمندی جمعیت است.
نحوه انتخاب مشارکت‌کنندگان
مشارکت‌کنندگان شامل سالمندان مراجعه‌کننده به دو مرکز مراقبت روزانه و مرکز تفریحی‌فرهنگی باغ غدیر (باغ تجربه) در شهر اصفهان و افراد صاحب‌نظر در حوزه سالمندی شاغل در دانشگاه‌های علوم‌پزشکی در شهرهای پیش‌گفت بودند. معیارهای ورود برای سالمندان شامل محدوده سنی بالای 60 سال، توانایی انتقال مفاهیم و شرکت در مصاحبه، نداشتن بیماری شناختی، مشکلات شنوایی و کلامی، معلولیت‌های جسمی در انجام مراقبت از خود، معلولیت‌های روانی شناخته‌شده، عدم بستری در بیمارستان و تمایل به شرکت در پژوهش بود. محققین در زمان شناسایی سالمندان برای ورود به مطالعه، برخی از معیارهای ورود مربوطه را از‌طریق خود افراد، خانواده یا اطرافیان آن‌ها و همچنین اطلاعات موجود در مراکز مربوطه بررسی کردند. معیارهای ورود برای صاحب‌نظران نیز شامل متخصصین حوزه سالمندی، تمایل به شرکت در پژوهش و داشتن حداقل 2 سال سابقه کار درزمینه مراقبت‌های سالمندی بود و مشارکت‌کنندگانی که به هر دلیل قادر/ متمایل به ادامه شرکت در مطالعه نبودند، خارج شدند.
روش انتخاب و تعداد مشارکت‌کنندگان
پس از کسب مجوزهای لازم و دریافت کد اخلاق از کمیته اخلاق دانشگاه علوم‌پزشکی اصفهان و دریافت رضایت آگاهانه شفاهی و کتبی، تعداد 41 مشارکت‌کننده شامل 20 نفر سالمند و 21 نفر صاحب‌نظر درزمینه سالمندی با استفاده از روش نمونه‌گیری هدفمند با حداکثر تنوع انتخاب شدند. از سوی دیگر از روش نمونه‌گیری گلوله برفی نیز به منظور دسترسی به سایر افراد مطلع در‌مورد هدف مطالعه استفاده شد.
روش جمع‌آوری داده‌ها
جمع‌آوری داده‌ها بین فروردین تا مرداد 1401 با استفاده از مصاحبه‌های فردی عمیق نیمه ساختاریافته و گروه متمرکز انجام شد.
استفاده از بحث گروهی متمرکز در کنار مصاحبه‌های فردی، از‌طریق تعامل بین افراد، منجر به بارش افکار مشارکت‌کنندگان و کسب اطلاعات وسیع، عمیق و غنی پیرامون موضوع مورد نظر می‌شود. همچنین چگونگی تأثیرگذاری افراد بر یکدیگر و پاسخ‌های غیرکلامی در بحث با سایر افراد، اطلاعات به‌دست‌آمده از پاسخ‌های کلامی را تکمیل می‌کند. شرکت‌کنندگان در مجموع در 2 جلسه گروه متمرکز و 29 مصاحبه فردی شرکت کردند. مصاحبه‌ها و 2 جلسه گروه متمرکز (یک جلسه با 6 نفر از سالمندان و دیگری با 6 نفر از صاحب‌نظران) به‌صورت حضوری (با رعایت دستورالعمل‌های بهداشتی و رعایت فاصله فیزیکی باتوجهبه هم‌زمانی با همه‌گیری کووید-19) یا مجازی در فضای تیم لینک که امکان انتقال هم‌زمان صدا و تصویر وجود دارد و یا به‌صورت بر خط یا تلفنی به انتخاب ایشان، بعد از معرفی و شرح مختصری از اهداف مطالعه انجام شد. صاحب‌نظران در حوزه سالمندی از‌طریق ایمیل توسط یک متخصص سالمندی از تیم تحقیق و سالمندان به‌صورت حضوری به شرکت در مطالعه دعوت شدند.
در جلسات گروه متمرکز سالمندان، از بین 8 نفر، 2 سالمند درنهایت قادر به شرکت نشدند (برای 1 نفر از آن‌ها تاریخ برنامه‌ریزی‌شده نامناسب بود، 1سالمند به دلیل ابتلا به بیماری حضور نیافت) و درجلسات گروه متمرکز مربوط به متخصصین، از بین 8 نفر، 2 نفر به دلیل تعهدات مربوط به کار قادر به حضور در تاریخ مقرر نشدند. به منظور آشنایی بیشتر محقق با شرایط شرکت‌کنندگان و شکل‌گیری ساختار اولیه سؤالات ابتدا چند مصاحبه پایلوت انجام شد. مکان و زمان مصاحبه جهت به حداکثر رساندن همکاری در اختیار، تمایل و توان مصاحبه‌شونده بود، اما به‌طورمعمول، زمانی بین 20-45 دقیقه برای مصاحبه‌های فردی و 60-90 دقیقه برای گروه متمرکز متغیر بود. جلسات گروه متمرکز توسط نویسنده اول ـ کاندیدای دکترای تخصصی پرستاری آموزش‌دیده درزمینه انجام و تجزیه‌وتحلیل بحث‌های گروه متمرکز ـ مدیریت می‌شد. مدیر جلسات پاسخ‌ها را بررسی می‌کرد و بحث‌های عمیق و مشارکت همه شرکت‌کنندگان را تسهیل می‌کرد. مدیر گروه موضوعات اصلی را مستقیماً پس از هر گروه متمرکز در یک جلسه توجیهی مورد بحث قرار دادند. مصاحبه‌ها از‌طریق راهنمای سؤالات که در جدول شماره 1 ارائه شده است، هدایت شد. مصاحبه‌های فردی و گروهی تا زمان اشباع داده‌ها (یعنی تا زمانی که هیچ موضوع جدیدی ارائه نشود) انجام شد.
تجزیه‌وتحلیل داده‌ها
مطالعه کیفی حاضر با رویکرد کیفی تحلیل محتوای مرسوم انجام شد. در پژوهش حاضر جهت تجزیه‌وتحلیل داده‌ها از رویکرد لاندمن و گرانهایم استفاده شد. مصاحبه‌ها براساس نظر مشارکت‌کنندگان ضبط، به‌صورت کلمه به کلمه در نرم‌افزار مکس کیودا 2020 پیاده و سپس به واحدهای معنا تقسیم و کدهای اولیه استخراج شدند. سپس کدهای همگن و متجانس، ادغام و زیر طبقه‌ها و درنهایت طبقات اصلی شکل گرفتند.فرایند یادشده براساس اجماع 4 محقق و بحث و بازبینی واحدهای معنایی، کدها، زیرطبقات و طبقات انجام شد. داده‌ها پس از مصاحبه و بحث‌های گروهی با 37 نفر به اشباع رسیدند و 4 مصاحبه دیگر برای تأیید طبقات انجام شد [33]. اعتبار یافته‌ها از طریق بررسی مقبولیت، همسانی، تأییدپذیری و انتقال پذیری بررسی شد.
برای دستیابی به مقبولیت، درگیری مداوم با موضوع و داده‌های پژوهش وجود داشت. از نظرات اصلاحی صاحب‌نظران در ارتباط با روند انجام مصاحبه‌ها، تحلیل آن‌ها و داده‌های استخراج‌شده استفاده شد. متن مصاحبه‌ها و کدهای استخراج شده و همچنین زیرطبقات با برخی مشارکت‌کنندگان (3 سالمند و 3صاحب‌نظر) و برخی دست اندرکاران پژوهش کیفی در میان گذاشته شد. از نظرات آنان استفاده شد و سعی بر این بود که در انتخاب نمونه تنوع لازم در نظر گرفته شود. در‌مورد همسانی تلاش شد کلیه فعالیت‌های صورت‌گرفته شامل مراحل انجام کار و چگونگی داده‌های به‌دست‌آمده به دقت ثبت شوند. در تأییدپذیری متن تعدادی از مصاحبه‌ها، کدها و طبقات استخراج‌شده در اختیار همکاران پژوهشگر و 2 نفر از اساتید که با نحوه تحلیل تحقیقات کیفی آشنا و در تحقیق شرکت نداشته‌اند، گذاشته شد و از آنان درخواست شد تا صحت فرایند کدگذاری داده‌ها را بررسی کنند. در این پژوهش جهت افزایش قابلیت انتقال، تلاش شد با توصیف واضح، دقیق و هدفمند فرایند تحقیق، گام‌های اجرای مطالعه و خصوصیات جمعیت مورد مطالعه امکان پیگیری مسیر تحقیق و ارزشیابی قابلیت کاربرد داده‌های مطالعه برای دیگران فراهم شود.
یافته‌ها
در این مطالعه 29 مصاحبه فردی و 2 جلسه گروه متمرکز انجام شد. درمجموع 20 سالمند و 21 صاحب‌نظر (3 عضو هیئت علمی سالمندشناسی، 4 عضو هیئت علمی پرستاری سالمندی، 2 نفر از روسای معاونت بهداشتی، 3 پرستار خانه سالمندان، 3 روان‌پزشک، 3 پزشک اجتماعی و 3 مددکار اجتماعی) در مطالعه حاضر شرکت کردند. اکثریت سالمندان، بین سنین 60-65 سال (35 درصد)، زن (60 درصد)، متأهل (65 درصد)، تحصیلات دیپلم (40 درصد) و بازنشسته (60 درصد) بودند. اکثریت صاحب‌نظران، بین سنین 51-60 سال (52/38 درصد)، مرد (52/38 درصد)، متأهل (71/4)، تجربه کاری در حوزه سالمندی 7-10 سال (42/9 درصد) و دارای مدرک تحصیلی دکتری تخصصی (52/38 درصد) بودند. جدول شماره 2، مشخصات جمعیت‌شناختی مشارکت‌کنندگان را نشان می‌دهد.
مشارکت‌کنندگان در پژوهش به بیان موانع و تسهیل‌کننده‌های سالمندی فعال پرداختند. طی تحلیل داده‌ها 612 کد، 120 زیرطبقه، 24 طبقه فرعی و 8 طبقه اصلی استخراج شد. 4 طبقه اصلی برای عوامل بازدارنده سالمندی فعال، شامل موانع فردی، موانع خانوادگی، موانع ساختاری در جامعه و موانع سیستم بهداشتی و 4 طبقه اصلی برای تسهیل‌کننده‌های سالمندی فعال شامل ظرفیت وجودی سالمند، ظرفیت خانواده، ظرفیت جامعه و ظرفیت سیستم بهداشتی پدیدار شد که در جدول شماره 3 همراه با گزیده‌ای از نقل‌قول‌ها ارائه شده است.
عوامل بازدارنده سالمندی فعال
4 طبقه اصلی موانع فردی، موانع خانوادگی، موانع ساختاری در جامعه و موانع موجود در سیستم بهداشتی برای عوامل بازدارنده سالمندی فعال از دیدگاه مشارکت‌کنندگان پدیدار شد.
طبقه اصلی موانع فردی
موانع فردی شامل ناتوانی جسمی، اختلالات روانشناختی، غفلت از خود، کمبود دانش و موانع ارتباطی بود.
ناتوانی جسمی
شرکت‌کنندگان بیان کردند که با افزایش سن حواس 5 گانه دچار تغییر می‌شود که به دنبال آن ابتلا به بیماری‌های مزمن و کاهش قدرت بدنی و حرکتی اتفاق می‌افتد. سالمندان در دوران پیری به‌طور هم‌زمان به چند بیماری مبتلا می‌شوند که این مسئله، دارودرمانی آنان را با چالش‌هایی ازجمله تداخلات دارویی و تشدید مشکلات جسمانی روبه‌رو می‌کند.
اختلالات روانشناختی
مشارکت‌کنندگان طبق تجربیات خود بیان کردند که در این سنین کاهش عزت نفس و اعتماد به نفس سبب وابستگی بیشتر سالمند به اطرافیان می شود و اگر در این شرایط عزیزان نزدیک را از دست بدهند، دچار تنهایی، اضطراب و افسردگی می‌شوند. علاوه‌براین سالمندان اختلالات شناختی نسبت به اطرافیان و محیط را تجربه می‌کنند که درنهایت سبب فراموشی و کاهش انگیزه آن‌ها به زندگی می‌شود.
غفلت از خود
مشارکت‌کنندگان اذعان کردند که سالمندان نسبت به خودشان کم‌توجه بودند، وقت کافی و هزینه صرف نکردند و فقط در زمان عود بیماری به مراکز بهداشتی مراجعه می‌کنند. آن‌ها بیشتر بر مشکلات جسمانی خود تأکید دارند و علائم روانی را کم اهمیت جلوه می‌دهند.
کمبود دانش
از دیگر موانع سالمندی فعال از دیدگاه مشارکت‌کنندگان، کمبود دانش کافی سالمندان پیرامون مشکلات دوران سالمندی و همچنین تسهیلات موجود برای سالمندان، سطح سواد پایین و عدم آگاهی آن‌ها از تکنولوژی و فناوری‌های مورد نیاز است.
موانع ارتباطی
شرکت‌کنندگان بیان کردند، احساس عقب‌ماندگی، خجالت و عدم علاقه به برقراری ارتباط با دیگران، یکی دیگر از موانع سالمندی فعال است. همچنین تحولات سریع جامعه سبب تشدید چنین احساساتی در سالمندان شده است.
طبقه اصلی موانع خانوادگی
موانع خانوادگی شامل سوءرفتار با سالمند و گذار خانواده است.
سوءرفتار با سالمند
بر اساس بیانات شرکت‌کنندگان، سوءرفتار بـا سالمند ممکن است به اشکال مختلف نظیر غفلت از سالمند و بی‌توجهی به نیازهای جسمی (غذا، دارو، گرما، سرما و نیازهای اساسی)، بی‌توجهی به مشکلات اقتصادی، نیازهای عاطفی‌روانی و اجتماعی، عدم توجه به ایمنی محیط منزل و مسائل درمانی بروز کند. نوع دیگری از سوءرفتار با سالمند حمایت بیش از حد خانواده و تصمیم‌گیری در مسائل زندگی وی و درنتیجه سلب استقلال سالمند است.
گذار خانواده
شرکت‌کنندگان بیان کردند، در جریان گذار جمعیتی، روند کلی تغییرات خانواده به سوی هسته‌ای شدن خانواده‌ها، مهاجرت به شهرها و از بین رفتن زیرساخت‌های جامعه روستایی، اشتغال بیشتر زنان، کاهش فرزندآوری، افزایش طلاق و افزایش شکاف بین نسلی شده است که می‌تواند ناامنی‌های مالی و فقر خانواده‌ها را به دنبال داشته باشد.
طبقه اصلی موانع ساختاری در جامعه
موانع ساختاری شامل بحران اقتصادی، چالش‌های اجتماعی، محیط ناامن و مشکلات فرهنگی بود.
بحران اقتصادی
براساس نظرات مشارکت‌کنندگان، کمبود منابع مالی در کشور برای ایجاد زیر ساخت‌های مناسب در دوران سالمندی، کمبود پشتوانه مالی برای اجرای برنامه‌ریزی، نبود فرصت اشتغال برای سالمند، فقدان تسهیلات بانکی، تورم بالا همراه با حقوق و درآمد کم، می‌تواند وابستگی اقتصادی سالمند به دیگران را تشدید کند.
چالش‌های اجتماعی
براساس تجارب شرکت‌کنندگان، کاهش سرمایه اجتماعی و رفتارهای سالم و اخلاقی در جامعه مانند صداقت و اعتماد، بازنشستگی زودتر از موعد، کمبود مراکز رفاهی و تفریحی، نبود جایگاه ویژه برای سالمند در جامعه، ضعف در تکریم سالمند و بحران کرونا از چالش‌های اجتماعی دوران سالمندی محسوب می‌شوند. سالمندان دریای بیکرانی از تجربه و دانش هستند که مطالب ارزشمندی برای به اشتراک گذاشتن با نسل جوان دارند؛ این درحالی است که از این سرمایه‌های اجتماعی و تجارب ارزنده آن‌ها استفاده نمی‌شود. مشارکت ندادن سالمندان در فعالیت‌ها و برنامه‌های اجتماعی و نیز سوءاستفاده مالی از آن‌ها در جامعه از دیگر چالش‌ها درزمینه اجتماعی است.
محیط ناامن
مشارکت‌کنندگان در این زمینه اذعان کردند که فضاهای شهری، بستر فیزیکی مناسبی برای سالمندان نیست و کمبود فضاها و بناهای دوستدار سالمند احساس می‌شود. و امکانات فیزیکی در سطح شهر، مراکز بهداشتی‌درمانی،فضای اقامتی آن‌ها و وسایل حمل‌ونقل عمومی مطابق با نیازهای دوران سالمندی نیست.
مشکلات فرهنگی
از دیدگاه مشارکت‌کنندگان، دید منفی سن‌گرایی در جامعه یکی از مهم‌ترین چالش‌های فرهنگی در رابطه با سالمندان محسوب می‌شود. تنوع فرهنگی در سطح جامعه و عدم تعادل بین آن‌ها، تبعیض قومی‌‌نژادی، عدم توجه به تطابق جنسیتی در مراقبت و تجمل‌گرایی در خانواده و اجتماع از موانع فرهنگی سالمندی فعال است.
طبقه اصلی موانع سیستم بهداشتی
موانع موجود در سیستم بهداشتی در این مطالعه به‌عنوان یکی دیگر از موانع جدی سالمندی فعال توسط مشارکت‌کنندگان معرفی شد که شامل نیروی انسانی ناکارامد، پاسخ‌گویی نامناسب در ارائه خدمات و سوء‌مدیریت است.
نیروی انسانی ناکارآمد
مشارکت‌کنندگان بیان کردند که کمبود نیروی انسانی متخصص و باتجربه، بی‌انگیزگی آن‌ها و ارتباط ضعیف بین اعضای تیم سلامت موجب کاهش دقت در انجام صحیح غربالگری و پیگیری سالمند برای مراجعه به موقع می‌شود.
پاسخ‌گویی نامناسب در ارائه خدمات
فاصله زیاد محل زندگی تا مراکز ارائه خدمات سلامت، مشکلات رفت‌وآمد، معطلی در مراکز، عدم وجود سیستم نوبت‌دهی منظم، عدم وجود خدمات تخصصی در مراکز بهداشتی و پراکنده بودن و ناهماهنگی این خدمات در ارجاع از موانع سیستم بهداشتی در مطالعه حاضر طبق تجربیات مشارکت‌کنندگان است. همچنین علی‌رغم ضرورت وجود سیستم خدمات پرستاری، به عنوان خط مقدم مراقبت از سالمندان، تاکنون جایگاه مشخصی برای پرستاران سالمندی تعریف نشده است.
سوء‌مدیریت
یکی دیگر از موانع بهداشتی سالمندی فعال بیان‌شده توسط مشارکت‌کنندگان، سوء مدیریت در این حوزه است که می‌توان به ناهماهنگی بین بخش‌های مختلف توسعه و دستگاه‌های عضو شورای ملی سالمندان در اجرای برنامه‌ها و توزیع ناعادلانه منابع و کمبود هدایت سرمایه‌گذاری‌ها در بعد سالمندی اشاره کرد. همچنین برنامه‌ریزی مناسب و مؤثر به منظور بالابردن سرمایه اجتماعی و جلب اعتماد سالمندان برای مراجعه به مراکز بهداشتی صورت نگرفته است. اغلب برنامه‌ریزی‌ها برای آموزش پرسنل در ساعات اداری است که دارای ارباب‌رجوع بوده و بازخورد مؤثری نداشته است. ازطرفی عدم تناسب برنامه‌های ابلاغی از وزارتخانه با امکانات موجود در مراکز بهداشتی و واقع‌بینانه نبودن آن‌ها از دیگر سوء‌مدیریت‌ها در این زمینه است. باتوجهبه اهمیت نقش ظرفیت‌های مردمی در ارائه خدمات سالمندی، بی‌توجهی در این زمینه در برنامه‌ریزی‌های مدیریتی نیز به چشم می‌خورد.
تسهیل‌کننده‌های سالمندی فعال
4 طبقه اصلی ظرفیت وجودی سالمند، ظرفیت خانواده، ظرفیت جامعه و ظرفیت سیستم بهداشتی برای تسهیل‌کننده‌های سالمندی فعال از دیدگاه مشارکت‌کنندگان پدیدار شد.
طبقه اصلی ظرفیت وجودی سالمند
ظرفیت وجودی سالمند شامل داشتن فراغت بال، احساس خودکارآمدی، منبع تجربه و گرایش به فعالیت‌های جمعی است.
فراغت بال
از دیدگاه مشارکت‌کنندگان، سالمندان در اوقات فراغت می‌توانند به انجام فعالیت فیزیکی و ورزش، صرف وقت برای یادگیری، فعالیت‌های سرگرم‌کننده مانند حل کردن جدول و تماشای فیلم، مشارکت در انجام امور خانگی مانند باغبانی، کشاورزی و همکاری در رشد و تکامل نوادگان بپردازند. توجه به مسئله وقت آزاد سالمندان در این دوران برای هدایت به سمت سالمندی فعال و ایجاد روابط اجتماعی سالم در این زمینه مورد توجه است.
احساس خودکارآمدی
براساس تجارب مشارکت‌کنندگان توجه به توانمندی‌های سالمندان و احساس خودکارآمدی در این دوران مانند خوش‌بینی و امیدواری به زندگی، داشتن آرامش و ظرفیت روحی بالا تسهیل‌کننده‌های وجودی سالمندان است که از آن‌ها می‌توان در راستای ارتقا سالمندی فعال کمک گرفت. همچنین بالا بودن سطح تاب‌آوری و نگرش مثبت در سالمندان منجر به احساس توانمندی برای کنترل بیماری‌ها و مهرورزی بی‌شائبه در آن‌ها شده است که متعاقباً همراه با افزایش عزت نفس و مقابله موفق با تجربیات منفی است.
منبع تجربه
مشارکت‌کنندگان بیان کردند که سالمندان با مشورت دادن به جوانان با استفاده از مهارت‌ها، آموخته‌های پیشین و تجارب زیسته خود از سالمندی احساس مفید بودن می‌کنند و موجب مشارکت آن‌ها و ارتقای سالمندی فعال می‌شود.
گرایش به فعالیت‌های جمعی
از دیدگاه مشارکت‌کنندگان، گرایش به فعالیت‌های جمعی و مشارکت مانند برنامه‌ریزی روزانه، تفریحات جمعی هفتگی یا ماهانه و مشارکت در جلسات و مراسم‌های مذهبی، از عوامل مهم و تأثیرگذار بر سلامت جسمی، روحی، کیفیت زندگی و فعال بودن سالمند است. همچنین پیشینه تربیتی سالمند در زمینه مشارکت و نیز تمایل به شرکت در فعالیت‌های اجتماعی به‌عنوان یک استراتژی‌های کلیدی برای تقویت توانمندسازی آن‌ها به شمار می‌رود.
طبقه اصلی ظرفیت خانواده
این طبقه اصلی، 2 طبقه فرعی حمایت خانواده و همدلی خانواده با سالمند را دربر می‌گیرد.
حمایت خانواده
مشارکت‌کنندگان اذعان کردند که یکی از عوامل تأثیرگذار در ارتقای سالمندی فعال، حمایت، همراهی و تشویق خانواده برای انجام فعالیت است. همچنین حفظ جایگاه و نقش آن‌ها در خانواده منجر حفظ تکریم و استقلال در آن‌ها می‌شود. ازطرفی وجود سبک زندگی فعال در خانواده، انگیزه سالمندان را به داشتن زندگی فعال افزایش می‌دهد و کیفیت زندگی سالمندان را در سال‌های طلایی عمرشان بهبود می‌بخشد.
همدلی خانواده با سالمند
از دیدگاه مشارکت‌کنندگان، همدلی خانواده با فرد سالمند از دیگر عوامل تسهیل‌کننده در ارتقای سالمندی فعال است و لازمه آن، داشتن دانش کافی پیرامون سالمندی و افزایش درک اعضای خانواده از سالمند است که منجر به افزایش امید به زندگی در سالمند، راحتی خیال و فعالیت بیشتر وی می‌شود.
طبقه اصلی ظرفیت جامعه
این طبقه اصلی، دو طبقه فرعی منابع بالقوه اجتماعی و آداب و رسوم فرهنگی را دربر می‌گیرد.
منابع بالقوه اجتماعی
براساس تجارب شرکت‌کنندگان درنتیجه افزایش انزوای اجتماعی سالمندان، نیاز به تقویت تسهیلات اجتماعی موجود ازجمله استفاده از رسانه‌های جمعی مانند صدا‌و‌سیما و شبکه سلامت، آموزش و پرورش جهت ارائه آموزش‌های مربوط به سالمندی از سنین پایین، ظرفیت دانشگاه‌ها برای تربیت نیروی متخصص و استفاده از کارآفرینان برای ایجاد اشتغال درزمینه ارتقا سالمندی فعال احساس می‌شود. همچنین افزایش تعداد مراکز مراقبت روزانه سالمند و هدایت خدمات خیرین و سمن‌ها به سمت سالمندی و انجام امور مربوط به آن‌ها و استفاده از توان و ظرفیت شهرداری‌ها کمک شایانی به ارتقای سالمندی فعال خواهد کرد.
آداب و رسوم فرهنگی
مشارکت‌کنندگان بیان کردند که حفظ شأن و منزلت سالمند در راستای آداب و رسوم فرهنگ کشور ما و داشتن رسومی چون دیدار سالمندان در اعیادی مانند نوروز و شب یلدا و مشورت و گفت‌وگوی مؤثر با آن‌ها در تصمیم‌گیری‌ها به‌عنوان عامل تسهیل‌کننده فرهنگی در سالمندی فعال محسوب می‌شود.
طبقه اصلی ظرفیت سیستم بهداشتی
این طبقه اصلی، دو طبقه فرعی تعهد نظام سلامت به سلامت سالمندان و اسناد بالادستی معتبر را دربر می‌گیرد.
تعهد نظام سلامت به سلامت سالمندان
مشارکت‌کنندگان بیان کردند که وجود سامانه یکپارچه بهداشت و پرونده‌های الکترونیک سلامت دسترسی به پیگیری و ارائه خدمات بهتر را فراهم کرده است. ارائه خدمات رایگان در مراکز بهداشتی و همچنین استفاده از ظرفیت رابطین بهداشت و سفیران سلامت در این مراکز با هدف انتقال پیام‌های بهداشتی به سالمندان و خانواده‌های آن‌ها می‌توانند باعث بالا رفتن سطح آگاهی، افزایش سطح بهداشت جامعه و متعاقباً تغییر رفتار بهداشتی شود.
اسناد بالا دستی معتبر
وجود سند ملی سالمندی کشور براساس برنامه‌های بین‌المللی و استراتژی‌های منطقه‌ای و نیز دستورالعمل‌های غربالگری و بسته‌های خدمتی، همچنین تشکیل شورای سیاستگذاری سالمندی در دانشگاه‌ها در سیستم سلامت جهت ارتقای سلامت سالمند، از تسهیل‌کننده‌های اشاره‌شده توسط مشارکت‌کنندگان در این زمینه هستند.
بحث
مطالعه حاضر با هدف کشف عوامل بازدارنده و تسهیل‌کننده سالمندی فعال از دیدگاه افراد سالمند و صاحب‌نظر در حوزه سالمندی انجام شد. در ادامه موانع سالمندی فعال همراه با عوامل تسهیل‌کننده مرتبط، مورد بحث قرار خواهد گرفت.
یافته‌های مطالعه حاضر نشان داد یکی از موانع سالمندی فعال، موانع فردی است. در این راستا، مطالعات بسیاری به موانع فردی ازجمله ناتوانی جسمی [34-36]، اختلالات روانی [35، 37]، کمبود دانش و سواد ناکافی [41، 38، 39]، انزوا و عدم برقرای ارتباط با دیگران [15، 37] و غفلت و بی‌توجهی نسبت به خود [40، 41]، به‌عنوان عوامل بازدارنده سالمندی فعال اشاره کرده‌اند. ناتوانی جسمی نیز در این مطالعه همراستا با نظریه فرسودگی است که فرایند پیری را غیر قابل اجتناب می‌داند و با گذشت زمان، صدمات داخل سلولی ناشی از فرسودگی و از هم گسیختگی ممکن است تا آن حدی گسترش یابد که به ظرفیت سلول جهت تداوم غلبه کند و منجر به ناتوانی شود [42]. عوامل فردی بازدارنده سالمندی فعال دیگری که توسط مشارکت‌کنندگان مطالعه حاضر بیان نشد، اما در متون مختلف به آن اشاره شده است، می‌توان به سوء‌تغذیه [43]، کاهش عملکردهای عصبی و شناختی [44]، تغییرات مورفولوژیکی و بیوشیمیایی در مغز فرد سالمند، سقوط سالمند، بی‌اختیاری ادرار در زنان سالمند [45]، عدم اعتماد‌به‌نفس، ترس از طرد شدن و دیدگاه‌های فرد نسبت به توانایی‌های خود [46-48] اشاره کرد.
در کنار موانع فردی سالمندی فعال، مجموعه‌ای از خصوصیات و ویژگی‌های شخصیتی فرد سالمند می‌تواند موجب تسهیل سالمندی فعال شود. در این راستا مطالعات بسیاری نیز به ویژگی‌هایی چون تمایل فردی سالمند برای ورود به عرصه مشارکت اجتماعی، سلامت جسمی و روانی، خودباوری، خودکارآمدی، ویژگی‌های اجتماعی-اقتصادی مانند سابقه شغلی و تجارب وی از زندگی، پیشینه تربیتی جهت مشارکت اجتماعی [26، 49، 50]، وجود تصورات مثبت و خوش‌بینی نسبت به پیری، شادی [37، 51]، داشتن فراغت بال [34، 51] به‌عنوان عوامل تسهیل‌کننده سالمندی فعال اشاره کرده است. گرایش به فعالیت‌های جمعی و مشارکت اجتماعی در این مطالعه هم راستا با نظریه فعالیت است که یک رابطه مثبت بین فعالیت و رضایت از زندگی را فرض می‌کند و بیان می‌کند رضایت در دوران پیری، به حفظ فعال روابط و تلاش‌های شخصی فرد بستگی دارد [42]. همچنین خودکارآمدی در سالمندی هم جهت با نظریه تعالی سالمندی است که اعتقاد دارد افراد به موازات سالمند شدن بر دیدگاه‌های محدودی که قبلاً داشتند فائق می‌آیند، کمتر خود محورند و بیشتر احساس خودکارآمدی دارند [52]. علاوه‌بر تسهیل‌کننده‌های یادشده در مطالعه حاضر، عواملی چون استعداد سالمند [34]، سواد و مهارت استفاده از فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی [53]، شخصیت برون‌گرا، مسئولیت‌پذیری و اعتقادات مذهبی فرد سالمند [26، 49] و استطاعت مالی وی نیز می‌تواند سالمندی فعال را تسهیل کند [49].
از دیگر موانع سالمندی فعال، سوءرفتار با سالمند و گذار خانواده است. سوء رفتار با سالمند از معضلات عمده سلامت اجتماعی در جوامع امروزی به شمار می‌رود که به طرق مختلف همچون بی‌توجهی به نیازهای جسمی، روانی، اجتماعی، اقتصادی و درمانی صورت می‌گیرد. در این راستا مطالعات مختلف نیز، سوءاستفاده فیزیکی، روانی، مالی، جنسی، غفلت و رهاسازی، تهدید کلامی، پرخاشگری و زورگویی را به‌عنوان انواعی از سوءرفتار با سالمند اشاره کرده‌اند [54-56]. همچنین برخی از خانواده‌ها با حمایت بیش از حد و تصمیم‌گیری به‌جای سالمند موجب سلب اختیار و ممانعت از سالمندی فعال می‌شوند [57]. گذار خانواده نیز به‌عنوان موانع سالمندی فعال در مطالعه حاضر مطرح شده است. در این راستا نتایج مطالعات مختلف نیز گذار جمعیتی و کاهش باروری را سبب غفلت از حمایت و مراقبت از سالمندان می‌دانند [58-60]. علاوه‌بر موانع یادشده، مطالبات بیش از حد خانواده و دوستان از فرد سالمند، نامناسب بودن وضعیت شریک زندگی، عدم حضور شریک و همراه و روابط ضعیف خانوادگی به‌عنوان دیگر عوامل خانوادگی بازدارنده سالمندی فعال اشاره‌شده در مرور متون است که در نتایج مطالعه حاضر یافت نشد [46، 60].
درمقابل موانع خانوادگی یادشده، ظرفیت خانواده می‌تواند به‌عنوان تسهیل‌کننده سالمندی فعال درنظرگرفته شود. در این راستا مطالعات موجود به مواردی چون شیوه تربیتی فرد در خانواده، تجارب مثبت از مشارکت اجتماعی در خانواده، خانواده مشارکت پرور و تأیید و همراهی سالمند توسط خانواده که موجب دریافت انگیزه از اطرافیان و خانواده و فائق آمدن بر مشکلات موجود می‌شود، اشاره کرده‌اند. فردی که در خانواده‌ای زندگی می‌کند که مشارکت اجتماعی به‌عنوان یک عادت رفتاری و هنجار خانوادگی شناخته شده است، درواقع در مسیر زندگی عادی خود فعالیت‌های اجتماعی خود را با شکل متفاوت و متأثر از سالمندی ادامه خواهد داد [26، 61، 62]. همچنین همدلی خانواده با سالمند هم راستا با نظریه ذهن است که به توانایی درک افراد دیگر از‌طریق نسبت دادن حالات ذهنی به آن‌ها (یعنی حدس زدن آنچه در ذهن آن‌ها می‌گذرد) اشاره می‌کند [63].
از دیگر عوامل بازدارنده سالمندی فعال در مطالعه حاضر، موانع ساختاری است که در این راستا نتایج مرور متون نشان داد مسئله بازنشستگی و نبود فرصت اشتغال افراد سالمند در کنار تورم بالا و کمبود منابع مالی موجب وابستگی اقتصادی سالمندان می‌شود. افراد سالمند با بازنشستگی اجباری و بیکاری به حاشیه رانده می‌شوند و درنتیجه آن‌ها با بحران اقتصادی به‌عنوان یک عامل بازدارنده سالمندی فعال روبه‌رو خواهند شد [15، 30، 43، 49]. همچنین عواملی چون جرم و جنایت در محل سکونت، قرار گرفتن در معرض رفتارهای ضداجتماعی [49]، عدم مشارکت در شبکه‌های اجتماعی، انزوای اجتماعی ناشی از فاصله‌گذاری اجتماعی در طول همه‌گیری کووید-19 فرصت‌های سالمندان را برای داشتن یک زندگی فعال کاهش داده است [64-66]. زمانی که فرصت‌های زندگی فعال به خطر بیفتد، افرادی که منابع فیزیکی و روانی کمتری دارند، در برابر کاهش فعالیت آسیب‌پذیرتر می‌شوند [65]. همچنین محیط و تعلق اجتماعی سالمند یکی از عوامل تأثیرگذار بر روی سطح مشارکت اجتماعی سالمندی فعال است که مشارکت‌کنندگان مطالعه حاضر به آن اشاره نکرده‌اند. برای مثال مناطقی که عمدتاً از افراد با استانداردهای پایین زندگی و سوابق تحصیلی پایین و یا سوابق مهاجرتی تشکیل شده‌اند، فقدان ساختارهای آموزشی کافی مانع مشارکت اجتماعی سالمند می‌شود [67].
محیط ناامن از دیگر عوامل بازدارنده سالمندی فعال است. محیط به‌عنوان یک عامل مهم بر سلامت و رفاه سالمندان در سراسر جهان شناخته شده است که در مطالعات مختلف نیز این موانع شامل سر و صدای بیش از حد، روشنایی ناکافی، ترافیک سنگین، شرایط نامناسب سطح پیاده‌رو، آلودگی هوا، عدم دفع صحیح زباله‌ها [46، 49، 68، 69]، امکانات و زیرساخت‌های نامناسب مانند دسترسی به پارک‌ها برای فعالیت بدنی، شرایط محیطی نامطلوب، سگ‌های ولگرد، حمل‌ونقل نامناسب بوده است [34].
مشکلات فرهنگی نیز به‌عنوان یکی دیگر از موانع سالمندی فعال در مطالعه حاضر مطرح شد که در این راستا مطالعات مختلف نیز به وجود کلیشه‌های منفی در‌مورد سالمندان [70] ازجمله ناباروری، فاقد خلاقیت، باری بر دوش خانواده و جامعه، ضعیف، وابسته، بیمار، منزوی و عدم توانایی در یادگیری مهارت‌های جدید اشاره کرده‌اند که این کلیشه‌ها موجب ایجاد احساسات منفی، تعصب و اعمال تبعیض نسبت به آن‌ها می‌شود [15، 71].
در مقابل موانع مربوط به ساختار جامعه جهت سالمندی فعال، عامل ظرفیت جامعه ازجمله منابع بالقوه اجتماعی و آداب و رسوم فرهنگی می‌تواند به‌عنوان تسهیل‌کننده سالمندی فعال در نظرگرفته شود که این عوامل همراستا با متون موجود است [26، 35، 71]. همچنین سایر عوامل تسهیل‌کننده مانند گفت‌وگوی و احیای همبستگی بین نسلی [67، 72]، تأسیس شهرهای دوستدار سالمند [73]، افزایش دسترسی به فناوری‌های اطلاعاتی ارتباطی [72، 74]، ترویج پیاده‌روی و دوچرخه‌سواری [14]، به تعویق انداختن بازنشستگی و طولانی کردن مدت زمان اشتغال در سایر مطالعات بیان شده است [75].
نیروی انسانی ناکارآمد، پاسخ‌گویی نامناسب در ارائه خدمات و سوء مدیریت به‌عنوان موانع سیستم بهداشتی مطرح شدند. در این راستا مطالعه بروچرت و همکاران به کمبود منابع انسانی و تخصص، عمدتاً به دلیل اولویت کم سالمندی فعال و تمرکز سیستم‌های بهداشتی بر بیماری‌های واگیردار نسبت به چنین موضوعی به‌عنوان موانع سالمندی فعال اشاره کرده‌اند [14]. همچنین دوتچ و همکاران عدم دسترسی کافی، نامناسب بودن و مقرون به صرفه نبودن مراقبت‌های بهداشتی را به‌عنوان مانع سالمندی فعال ذکر کرده‌اند. در این مطالعه به عواملی چون کمبود مراکز مراقبت طولانی‌مدت، افزایش پرداخت از جیب داروها، محدودیت خدمات بیمه‌ای، افزایش زمان انتظار برای جراحی انتخابی اشاره شد که در نتایج مطالعه حاضر یافت نشد [76]. این مانع یکی از موانع جدی سیستم بهداشتی در کشور ایران محسوب می‌شود که مطالعات زیادی به آن اشاره داشتند [77-79]. بنابراین استراتژی‌های منابع انسانی سالمندی نظام سلامت، باید همراستا با نیازهای سالمندان، اسناد بالادستی، موقعیت استراتژیک نظام سلامت و روندهای گستره سلامت سالمندی نگاشته شود.
در مقابل موانع سیستم بهداشتی جهت سالمندی فعال در مطالعه حاضر، مشارکت‌کنندگان به تعهد نظام سلامت به سلامت سالمندان و وجود اسناد بالادستی معتبر به‌عنوان عامل تسهیل‌کننده اشاره کردند. در بیشتر کشورها نیز، بر ایجاد یک تغییر اساسی در مراقبت بالینی سالمندان تأکید شده است. به‌جای تلاش برای مدیریت بیماری‌ها و علائم متعدد به شیوه‌ای از هم‌گسیخته، باید بر مداخلاتی تأکید کرد که ظرفیت‌های جسمی و ذهنی سالمندان را در طول زندگی‌شان بهینه می‌کند. این امر به نوبه خود مستلزم تغییر در نحوه سازماندهی خدمات در نظام سلامت است و باید یکپارچگی بیشتری در داخل سیستم بهداشتی و بین خدمات بهداشتی و اجتماعی وجود داشته باشد [80]. درزمینه وجود اسناد بالادستی، در این مطالعه به اجرای ناقص قوانین فعلی و ضرورت اجرایی کردن این اسناد به شیوه‌ای اصولی و صحیح اشاره شد که در راستای ایجاد چنین تغییراتی، آگاه‌سازی پرسنل در این زمینه، اجرایی کردن اسناد بالا دستی، انجام اقدامات لازم در سطح ملی و بین‌المللی و تغییر پارادایم سازمان بهداشت جهانی به سمت پذیرش چارچوب سالمندی فعال مورد نیاز است [64، 72].
نقاط قوت و محدودیت‌های پژوهش
مهم‌ترین نقطه قوت پژوهش حاضر، توجه به عوامل بازدارنده و درکنار آن در نظر گرفتن موارد تسهیل‌کننده در زمینه‌های دستیابی به سالمندی فعال در فرهنگ و ساختار جامعه حاضر در 5 شهر منتخب است. علاوه‌براین مطالعه حاضر موانع و تسهیل‌کننده‌های سالمندی فعال را از دیدگاه و تجربیات سالمندان و متخصصین حوزه سالمندی بررسی کرد. درک تجربیات عملی شرکت‌کنندگان، نگرانی‌های اصلی، زمینه‌های فرهنگی و موقعیت‌ها می‌تواند به سیاستگذاران و متخصصان سالمندی کمک کند تا موانع را در سالمندی فعال شناسایی و در جهت افزایش و تقویت عوامل تسهیل‌کننده گام بردارند.
درزمینه محدودیت‌های مطالعه حاضر، ما موانع و تسهیل‌کننده‌های سالمندی فعال را از دیدگاه‌ها و تجربیات سالمندان و متخصصین حوزه سالمندی در ایران بررسی کردیم، اما ممکن است به دلیل تفاوت‌ها و شرایط فرهنگی در جوامع دیگر قابل تعمیم نباشد. از سوی دیگر، بررسی دیدگاه اعضای خانواده سالمندان برای شناسایی موانع و عوامل تسهیل‌کننده در جهت برطرف کردن آن‌ها توصیه می‌شود. باتوجهبه اینکه تحلیل محتوای کیفی منوط به تفسیر ذهنی محقق از یافته‌ها است، خطر سوگیری در مطالعه وجود دارد که محقق سعی کرد به این موضوع توجه داشته باشد. ازجمله محدودیت‌های دیگر عدم امکان مصاحبه با برخی از متخصصین حوزه سالمندی به دلیل نداشتن فرصت و همکاری نکردن برخی از سالمندان برای مصاحبه بود. همچنین به دلیل هم‌زمانی با همه‌گیری ویروس کرونا و مسافت طولانی با برخی متخصصین، تعدادی از مصاحبه‌ها به‌صورت مجازی انجام شد که محققین سعی کردند با استفاده از نرم‌افزارهایی که امکان انتقال هم‌زمان صدا و تصوری را دارند، بر محدودیت‌های ناشی از آن تا حد امکان فائق آیند.
نتیجه‌گیری نهایی
باتوجهبه سرعت بالای پیری جمعیت در کشور ایران، زمینه‌سازی و فراهم کردن بسترهای سالمندی فعال یک اولویت اجتناب‌ناپذیر است. این مطالعه طیف گسترده‌ای از موانع و تسهیل‌کننده‌های سالمندی فعال را شناسایی کرد که مانع سیستم بهداشتی به‌عنوان یکی از موانع جهت توجه و پرداختن به آن برای برنامه‌ریزی‌های سالمندی فعال مطرح شد. بنابراین، منبع ارزشمندی برای ذی‌نفعان ازجمله متخصصین حوزه سالمندی، محققین و مراکز مراقبت‌های بهداشتی، جهت شناسایی عوامل بازدارنده و تسهیل‌کننده‌های سالمندی فعال و کاربرد آن در برنامه‌ریزی و توسعه برنامه‌های مداخله‌ای ارتقای سالمندی فعال فراهم می‌کند. مطالعات بیشتر درخصوص شناسایی راهکارهای مؤثر جهت مرتفع کردن موانع و تقویت تسهیل‌کننده‌های سالمندی فعال توصیه می‌شود.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
پس از کسب مجوزهای لازم و دریافت کد اخلاق (IR.MUI.NUREMA.REC.1400.131) از کمیته اخلاق دانشگاه علوم‌پزشکی اصفهان و رضایت شفاهی و کتبی آگاهانه از شرکت‌کنندگان، هدف از مطالعه و روش انجام کار، برای آن‌ها توضیح داده شد. همچنین کسب اجازه جهت ضبط مصاحبه، اطمینان‌دهی برای حذف فایل‌ها پس از اتمام پژوهش، داوطلبانه بودن همکاری و انصراف در هر زمان از مطالعه، تضمین ناشناس بودن و محرمانه بودن اطلاعات انجام شد.
حامی مالی
این مطالعه برگرفته از یافته‌های پایان‌نامه دکتری تخصصی پرستاری شهلا ایوبی ماهانی در دانشگاه علوم‌پزشکی اصفهان (کد: 3400354) است. حمایت مالی این مطالعه توسط دانشگاه علوم‌پزشکی اصفهان انجام شده است.
مشارکت نویسندگان
تمام نویسندگان در طراحی، اجرا و نگارش همه بخش‌های پژوهش حاضر مشارکت داشتند.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.
تشکر و قدردانی
از معاونت پژوهشی دانشگاه علوم‌پزشکی اصفهان و کلیه شرکت‌کنندگان به دلیل همکاری ارزشمندشان در این مطالعه تشکر و قدردانی می‌شود.
سالمندی یکی از ویژگی‌های اجتناب‌ناپذیر زندگی است که در سال‌های اخیر به یک پدیده جهانی تبدیل شده است [1]. در سال 2018 تعداد افراد مسن برای اولین بار در تاریخ از کودکان بیشتر شد. پیش‌بینی می‌شود تا سال 2050، سالمندان 22 درصد از جمعیت جهان را تشکیل دهند [2]. طبق آمار اعلام‌شده، ایران دومین کشور جهان در سرعت رشد جمعیت سالمندان است [3]. در سال 2019 جمعیت افراد 65 سال و بالاتر، 6/4 درصد تخمین زده شده است [3] و ممکن است این نسبت به حدود 20 درصد در سال 2040 و تقریباً 31 درصد در سال 2050 افزایش یابد [3].
سالمندی جمعیت تبعات بسیاری همانند افزایش شدید بیماری‌های غیرواگیر مانند دیابت، سرطان و بیماری قلبی [5]، تغییر در نقش‌های اجتماعی و روابط خانوادگی، بازنشستگی و چالش‌های سلامت روان درپی خواهد داشت [6]. در کشور ایران نیز ارائه مراقبت از جمعیت رو به رشد سالمند یکی از مهم‌ترین چالش‌های پیش روی خانواده‌های ایرانی است [3]. لذا تدوین برنامه‌ها و استراتژی‌های کم‌هزینه و اثربخش در جهت حل مشکلات مربوط به پدیده سالمندی جمعیت ضروری است. در این راستا جوامع مختلف در دهه گذشته از استراتژیی‌های متفاوتی ازجمله «سالمندی فعال» برای مدیریت پیامدهای منفی سالمندی جمعیت استفاده کردند [7].
سالمندی فعال اصطلاحی است که برای توصیف پایداری مثبت بهزیستی ذهنی، سلامت جسمی، روانی، اجتماعی و همراهی مداوم در خانواده، گروه اولیه و اجتماع در طول فرایند سالمندی به کار می‌رود [8]. از دیدگاه سازمان بهداشت جهانی نیز سالمندی فعال، فرایند بهینه‌سازی فرصت‌ها برای سلامت، مشارکت و امنیت در جهت افزایش کیفیت زندگی فرد سالمند تعریف شده است [9]. این سازمان، چارچوب سیاستی سالمندی فعال را نیازمند اقدام بر 3 بعد اساسی سلامت، مشارکت و امنیت می داند. تأکید بعد «سلامت»، بر روی حفظ سبک زندگی سالم در همه مراحل زندگی و کاهش ریسک فاکتورهای محیطی است و این بعد سلامت فیزیکی، روانی و رفاه اجتماعی را نیز شامل می‌شود. دومین بعد، «مشارکت» است که به بهینه‌سازی فرصت‌های مربوط به فضای اجتماعی مانند اشتغال، سیاست، آموزش، هنر و مذهب اشاره می‌کند و این بعد نقش پررنگی را در سلامت روان و پویاییی سالمندان و داشتن زندگی با هدف برایی سالمندان ایفا و حس مهم و فعال بودن را در سالمند ایجاد می‌کند. بعد «امنیت» نیز به فعالیت‌هایی اشاره می‌کند که برای تضمین محافظت، شأن و توجه به نیازها و حقوق جسمی، اجتماعی و مالی سالمندانی که نمی‌توانند از خودشان حمایت کنند، طراحی شده است، بنای اصلی تئوری سالمندی فعال بر این است که افراد مسن قادر باشند بر طبق توانایی‌ها و ترجیحات خود به کار کردن ادامه دهند و از ناتوانی و وابستگی که برای افراد سالمند، خانواده‌ها و جوامع بسیار پرهزینه است، پیشگیری کنند یا آن را به تأخیر بیاندازند [10].
باتوجهبه اهمیت موضوع سالمندی فعال، نیاز به برنامه‌ریزی و ارائه خدمات بهداشتی و حمایت‌های مناسب برای تسهیل و افزایش کیفیت زندگی سالمندان ضروری به نظر می‌رسد [2]. یک عنصر ضروری اما اغلب نادیده گرفته‌شده در برنامه‌ریزی صحیح، زمان صرف‌شده برای شناسایی و درک موانع است. انجام این کار یک مرحله اساسی در برنامه‌ریزی موفق است [11].
یکی از عناصر ضروری در موفقیت و کارآمدی برنامه‌های سالمندی، لزوم بررسی دیدگاه کلیه افراد ذی‌ربط اعم از صاحب‌نظران و مجریان برنامه که تجربه کافی درزمینه تشخیص موانع و تسهیل‌کننده‌های اجرای یک برنامه موفق دارند و سالمندان که بزرگترین ذی‌نفعان پروژه‌های سالمندی فعال هستند، است [8]. درنتیجه بررسی دیدگاه سالمندان و صاحب‌نظران در این حوزه که دارای ابعاد گوناگون، پیچیده و وابسته به زمینه است، با رویکرد تحقیق کیفی و با استفاده از روش مصاحبه عمیق با صاحب‌نظران، بهترین رویکرد برای بررسی تجربه، معنا، دیدگاه افراد و کشف جزئیات یک پدیده غیر قابل شمارش و اندازه‌گیری است [12].
یک مطالعه مرور نظم‌مند بعد از بررسی 14 مطالعه کیفی پیرامون دیدگاه سالمندان در‌مورد استراتژی‌های شخصی مرتبط با سالمندی فعال در میان سالمندان در اروپا نشان داد اگر سالمندان اروپایی فعالیت‌های جدید بیاموزند، در ورزش شرکت کنند، روابط متعادلی داشته باشند و منابع مالی خود را مدیریت کنند، ازنظر ذهنی، اجتماعی و فیزیکی، فعال و همچنین ازنظر مالی مسئولیت‌پذیر خواهند بود [13]. همچنین مطالعه دیگری پیرامون موانع و تسهیل‌کننده‌های تحرک فعال برای سالمندی سالم بیان کرد که در نظر نگرفتن نیازهای افراد مسن و اثرات سلامتی و کمبود منابع انسانی و تخصص به‌عنوان موانع اصلی و ایجاد ساختارهای اداری جدید، طراحی پروژه‌هایی با نتایج سریع که باعث ایجاد آگاهی در بین شهروندان و سیاستمداران شود و همچنین اضافه کردن نیروی انسانی متخصص در ارتقای سلامت به‌عنوان تسهیل‌کننده محسوب می‌شوند [14]. علاوه‌براین مطالعه سویفت و همکاران نشان داد سن‌گرایی و نگرش‌های منفی نسبت به سن از‌طریق 3 مسیر تجسم و تهدید کلیشه‌ها و همچنین تبعیض سنی به‌عنوان موانع سالمندی فعال به شمار می‌رود [15].
مطالعاتی که پیرامون موضوع سالمندی فعال در سالمندان ایرانی انجام شده‌اند، به بررسی موضوعاتی ازقبیل نیازهای سلامت سالمندان جهت ترویج سالمندی فعال [16]، عوامل مؤثر بر ارائه خدمات سالمندی فعال [17]، اندازه‌گیری شاخص سالمندی فعال [8، 18]، مفهوم سالمندی فعال [19]، تعیین‌کننده‌های جمعیتی، اجتماعی و اقتصادی سالمندی فعال [20]، طراحی و روان سنجی ابزار اندازه‌گیری سالمندی فعال ایرانی [21 ]، تحلیل تجربه سالمندان ساکن در اجتماع از فعال بودن و استراتژی‌های سالمندی فعال [22] و سیاست‌های سالمندی فعال [23] پرداخته‌اند. مطالعه‌ای کیفی در‌مورد عوامل مؤثر بر سالمندی موفق زنان سالمند ایرانی نشان داد که موانع و عوامل تسهیل‌کننده سالمندی موفق شامل در دسترس بودن سیستم‌های حمایتی، وضعیت سلامت، ظرفیت‌های شخصی و فردی، ویژگی‌های شخصیتی و سبک زندگی است. همچنین داشتن حمایت خانوادگی قوی و مؤثر عامل مهمی در سالمندی موفق محسوب می‌شود [24]. مطالعه دیگری در راستای راهبردهای سالمندی موفق در زنان ایرانی مشخص کرد که پیشگیری از تهدیدها، خودکنترلی درونی در مقابل تهدیدها، مقابله با تهدیدها و بهینه‌سازی گذشت زمان باتوجهبه فرصت از‌طریق آموزش می‌تواند به ارتقای سالمندی موفق کمک کند [25].
مطالعاتی که موانع و تسهیل‌کننده‌های سالمندی فعال را در این جمعیت بررسی کرده‌اند، عمدتاً بر بررسی دیدگاه سالمندان، پیرامون موانع مشارکت اجتماعی سالمندان [26-28]، موانع مشارکت سالمندان در ورزش و تفریح فعال [29] و موانع سالمندی فعال براساس مفهوم «حق به شهر» پرداخته‌اند [30]. تمام مطالعات فوق به بررسی موانع از دیدگاه سالمندان و متمرکز بر مؤلفه مشارکت می‌باشند و دیدگاه صاحب‌نظران در حوزه سالمندی و با در نظر گرفتن تمامی مؤلفه‌های سالمندی فعال درزمینه موانع و تسهیل‌کننده‌های آن بررسی نشده است. همچنین اکثر مطالعات یادشده رویکرد کمی داشتند [8، 16-18، 20، 27-29] و تنها بر یکی از شهرهای کشور متمرکز بوده است. در صورتی که مطالعات کیفی می‌توانند دیدگاه‌ها و تجربیات افراد را دقیق‌تر از تحقیقات کمی مشخص کنند، زیرا شرکت‌کنندگان می‌توانند در حین بیان اطلاعات، خودشان را نیز ارائه کنند. علاوه‌براین، استفاده از روش‌های کیفی منجر به استخراج بینش‌های عمیق، بررسی رفتار، ادراکات و احساسات مشارکت‌کنندگان می‌شود [31]. ضمن اینکه افراد، بهترین منبع برای توصیف موقعیت‌ها، نیازها، احساسات و تجربیات خود در یک زمینه فرهنگی هستند [32].
بنابراین برنامه‌ریزی برای بسترهای سالمندی فعال در کشور ایران، یک اولویت اجتناب‌ناپذیر است و ازآنجاکه تدوین برنامه در این زمینه مبتنی بر شناخت موانع و تسهیل‌کننده‌ها از دیدگاه ذی‌نفعان است، این مطالعه با هدف بررسی عمیق دیدگاه افراد سالمند و صاحب‌نظر در حوزه سالمندی، پیرامون عوامل بازدارنده و تسهیل‌کننده سالمندی فعال با استفاده از روش تحلیل محتوای کیفی انجام شد.
روش مطالعه
این پژوهش، یک مطالعه کیفی با روش تحلیل محتوای مرسوم است.
محیط مطالعه
این مطالعه در سال 1401 در سالمندان شهر اصفهان و متخصصین حوزه سالمندی وابسته به دانشگاه‌های علوم‌پزشکی از شهرهای گیلان، تهران، اصفهان و تبریز انجام شد. علت انتخاب این استان‌ها قرار داشتن در لیست 10 استان اول ازنظر سالمندی جمعیت است.
نحوه انتخاب مشارکت‌کنندگان
مشارکت‌کنندگان شامل سالمندان مراجعه‌کننده به دو مرکز مراقبت روزانه و مرکز تفریحی‌فرهنگی باغ غدیر (باغ تجربه) در شهر اصفهان و افراد صاحب‌نظر در حوزه سالمندی شاغل در دانشگاه‌های علوم‌پزشکی در شهرهای پیش‌گفت بودند. معیارهای ورود برای سالمندان شامل محدوده سنی بالای 60 سال، توانایی انتقال مفاهیم و شرکت در مصاحبه، نداشتن بیماری شناختی، مشکلات شنوایی و کلامی، معلولیت‌های جسمی در انجام مراقبت از خود، معلولیت‌های روانی شناخته‌شده، عدم بستری در بیمارستان و تمایل به شرکت در پژوهش بود. محققین در زمان شناسایی سالمندان برای ورود به مطالعه، برخی از معیارهای ورود مربوطه را از‌طریق خود افراد، خانواده یا اطرافیان آن‌ها و همچنین اطلاعات موجود در مراکز مربوطه بررسی کردند. معیارهای ورود برای صاحب‌نظران نیز شامل متخصصین حوزه سالمندی، تمایل به شرکت در پژوهش و داشتن حداقل 2 سال سابقه کار درزمینه مراقبت‌های سالمندی بود و مشارکت‌کنندگانی که به هر دلیل قادر/ متمایل به ادامه شرکت در مطالعه نبودند، خارج شدند.
روش انتخاب و تعداد مشارکت‌کنندگان
پس از کسب مجوزهای لازم و دریافت کد اخلاق از کمیته اخلاق دانشگاه علوم‌پزشکی اصفهان و دریافت رضایت آگاهانه شفاهی و کتبی، تعداد 41 مشارکت‌کننده شامل 20 نفر سالمند و 21 نفر صاحب‌نظر درزمینه سالمندی با استفاده از روش نمونه‌گیری هدفمند با حداکثر تنوع انتخاب شدند. از سوی دیگر از روش نمونه‌گیری گلوله برفی نیز به منظور دسترسی به سایر افراد مطلع در‌مورد هدف مطالعه استفاده شد.
روش جمع‌آوری داده‌ها
جمع‌آوری داده‌ها بین فروردین تا مرداد 1401 با استفاده از مصاحبه‌های فردی عمیق نیمه ساختاریافته و گروه متمرکز انجام شد.
استفاده از بحث گروهی متمرکز در کنار مصاحبه‌های فردی، از‌طریق تعامل بین افراد، منجر به بارش افکار مشارکت‌کنندگان و کسب اطلاعات وسیع، عمیق و غنی پیرامون موضوع مورد نظر می‌شود. همچنین چگونگی تأثیرگذاری افراد بر یکدیگر و پاسخ‌های غیرکلامی در بحث با سایر افراد، اطلاعات به‌دست‌آمده از پاسخ‌های کلامی را تکمیل می‌کند. شرکت‌کنندگان در مجموع در 2 جلسه گروه متمرکز و 29 مصاحبه فردی شرکت کردند. مصاحبه‌ها و 2 جلسه گروه متمرکز (یک جلسه با 6 نفر از سالمندان و دیگری با 6 نفر از صاحب‌نظران) به‌صورت حضوری (با رعایت دستورالعمل‌های بهداشتی و رعایت فاصله فیزیکی باتوجهبه هم‌زمانی با همه‌گیری کووید-19) یا مجازی در فضای تیم لینک که امکان انتقال هم‌زمان صدا و تصویر وجود دارد و یا به‌صورت بر خط یا تلفنی به انتخاب ایشان، بعد از معرفی و شرح مختصری از اهداف مطالعه انجام شد. صاحب‌نظران در حوزه سالمندی از‌طریق ایمیل توسط یک متخصص سالمندی از تیم تحقیق و سالمندان به‌صورت حضوری به شرکت در مطالعه دعوت شدند.
در جلسات گروه متمرکز سالمندان، از بین 8 نفر، 2 سالمند درنهایت قادر به شرکت نشدند (برای 1 نفر از آن‌ها تاریخ برنامه‌ریزی‌شده نامناسب بود، 1سالمند به دلیل ابتلا به بیماری حضور نیافت) و درجلسات گروه متمرکز مربوط به متخصصین، از بین 8 نفر، 2 نفر به دلیل تعهدات مربوط به کار قادر به حضور در تاریخ مقرر نشدند. به منظور آشنایی بیشتر محقق با شرایط شرکت‌کنندگان و شکل‌گیری ساختار اولیه سؤالات ابتدا چند مصاحبه پایلوت انجام شد. مکان و زمان مصاحبه جهت به حداکثر رساندن همکاری در اختیار، تمایل و توان مصاحبه‌شونده بود، اما به‌طورمعمول، زمانی بین 20-45 دقیقه برای مصاحبه‌های فردی و 60-90 دقیقه برای گروه متمرکز متغیر بود. جلسات گروه متمرکز توسط نویسنده اول ـ کاندیدای دکترای تخصصی پرستاری آموزش‌دیده درزمینه انجام و تجزیه‌وتحلیل بحث‌های گروه متمرکز ـ مدیریت می‌شد. مدیر جلسات پاسخ‌ها را بررسی می‌کرد و بحث‌های عمیق و مشارکت همه شرکت‌کنندگان را تسهیل می‌کرد. مدیر گروه موضوعات اصلی را مستقیماً پس از هر گروه متمرکز در یک جلسه توجیهی مورد بحث قرار دادند. مصاحبه‌ها از‌طریق راهنمای سؤالات که در جدول شماره 1 ارائه شده است، هدایت شد. مصاحبه‌های فردی و گروهی تا زمان اشباع داده‌ها (یعنی تا زمانی که هیچ موضوع جدیدی ارائه نشود) انجام شد.
تجزیه‌وتحلیل داده‌ها
مطالعه کیفی حاضر با رویکرد کیفی تحلیل محتوای مرسوم انجام شد. در پژوهش حاضر جهت تجزیه‌وتحلیل داده‌ها از رویکرد لاندمن و گرانهایم استفاده شد. مصاحبه‌ها براساس نظر مشارکت‌کنندگان ضبط، به‌صورت کلمه به کلمه در نرم‌افزار مکس کیودا 2020 پیاده و سپس به واحدهای معنا تقسیم و کدهای اولیه استخراج شدند. سپس کدهای همگن و متجانس، ادغام و زیر طبقه‌ها و درنهایت طبقات اصلی شکل گرفتند.فرایند یادشده براساس اجماع 4 محقق و بحث و بازبینی واحدهای معنایی، کدها، زیرطبقات و طبقات انجام شد. داده‌ها پس از مصاحبه و بحث‌های گروهی با 37 نفر به اشباع رسیدند و 4 مصاحبه دیگر برای تأیید طبقات انجام شد [33]. اعتبار یافته‌ها از طریق بررسی مقبولیت، همسانی، تأییدپذیری و انتقال پذیری بررسی شد.
برای دستیابی به مقبولیت، درگیری مداوم با موضوع و داده‌های پژوهش وجود داشت. از نظرات اصلاحی صاحب‌نظران در ارتباط با روند انجام مصاحبه‌ها، تحلیل آن‌ها و داده‌های استخراج‌شده استفاده شد. متن مصاحبه‌ها و کدهای استخراج شده و همچنین زیرطبقات با برخی مشارکت‌کنندگان (3 سالمند و 3صاحب‌نظر) و برخی دست اندرکاران پژوهش کیفی در میان گذاشته شد. از نظرات آنان استفاده شد و سعی بر این بود که در انتخاب نمونه تنوع لازم در نظر گرفته شود. در‌مورد همسانی تلاش شد کلیه فعالیت‌های صورت‌گرفته شامل مراحل انجام کار و چگونگی داده‌های به‌دست‌آمده به دقت ثبت شوند. در تأییدپذیری متن تعدادی از مصاحبه‌ها، کدها و طبقات استخراج‌شده در اختیار همکاران پژوهشگر و 2 نفر از اساتید که با نحوه تحلیل تحقیقات کیفی آشنا و در تحقیق شرکت نداشته‌اند، گذاشته شد و از آنان درخواست شد تا صحت فرایند کدگذاری داده‌ها را بررسی کنند. در این پژوهش جهت افزایش قابلیت انتقال، تلاش شد با توصیف واضح، دقیق و هدفمند فرایند تحقیق، گام‌های اجرای مطالعه و خصوصیات جمعیت مورد مطالعه امکان پیگیری مسیر تحقیق و ارزشیابی قابلیت کاربرد داده‌های مطالعه برای دیگران فراهم شود.
یافته‌ها
در این مطالعه 29 مصاحبه فردی و 2 جلسه گروه متمرکز انجام شد. درمجموع 20 سالمند و 21 صاحب‌نظر (3 عضو هیئت علمی سالمندشناسی، 4 عضو هیئت علمی پرستاری سالمندی، 2 نفر از روسای معاونت بهداشتی، 3 پرستار خانه سالمندان، 3 روان‌پزشک، 3 پزشک اجتماعی و 3 مددکار اجتماعی) در مطالعه حاضر شرکت کردند. اکثریت سالمندان، بین سنین 60-65 سال (35 درصد)، زن (60 درصد)، متأهل (65 درصد)، تحصیلات دیپلم (40 درصد) و بازنشسته (60 درصد) بودند. اکثریت صاحب‌نظران، بین سنین 51-60 سال (52/38 درصد)، مرد (52/38 درصد)، متأهل (71/4)، تجربه کاری در حوزه سالمندی 7-10 سال (42/9 درصد) و دارای مدرک تحصیلی دکتری تخصصی (52/38 درصد) بودند. جدول شماره 2، مشخصات جمعیت‌شناختی مشارکت‌کنندگان را نشان می‌دهد.
مشارکت‌کنندگان در پژوهش به بیان موانع و تسهیل‌کننده‌های سالمندی فعال پرداختند. طی تحلیل داده‌ها 612 کد، 120 زیرطبقه، 24 طبقه فرعی و 8 طبقه اصلی استخراج شد. 4 طبقه اصلی برای عوامل بازدارنده سالمندی فعال، شامل موانع فردی، موانع خانوادگی، موانع ساختاری در جامعه و موانع سیستم بهداشتی و 4 طبقه اصلی برای تسهیل‌کننده‌های سالمندی فعال شامل ظرفیت وجودی سالمند، ظرفیت خانواده، ظرفیت جامعه و ظرفیت سیستم بهداشتی پدیدار شد که در جدول شماره 3 همراه با گزیده‌ای از نقل‌قول‌ها ارائه شده است.
عوامل بازدارنده سالمندی فعال
4 طبقه اصلی موانع فردی، موانع خانوادگی، موانع ساختاری در جامعه و موانع موجود در سیستم بهداشتی برای عوامل بازدارنده سالمندی فعال از دیدگاه مشارکت‌کنندگان پدیدار شد.
طبقه اصلی موانع فردی
موانع فردی شامل ناتوانی جسمی، اختلالات روانشناختی، غفلت از خود، کمبود دانش و موانع ارتباطی بود.
ناتوانی جسمی
شرکت‌کنندگان بیان کردند که با افزایش سن حواس 5 گانه دچار تغییر می‌شود که به دنبال آن ابتلا به بیماری‌های مزمن و کاهش قدرت بدنی و حرکتی اتفاق می‌افتد. سالمندان در دوران پیری به‌طور هم‌زمان به چند بیماری مبتلا می‌شوند که این مسئله، دارودرمانی آنان را با چالش‌هایی ازجمله تداخلات دارویی و تشدید مشکلات جسمانی روبه‌رو می‌کند.
اختلالات روانشناختی
مشارکت‌کنندگان طبق تجربیات خود بیان کردند که در این سنین کاهش عزت نفس و اعتماد به نفس سبب وابستگی بیشتر سالمند به اطرافیان می شود و اگر در این شرایط عزیزان نزدیک را از دست بدهند، دچار تنهایی، اضطراب و افسردگی می‌شوند. علاوه‌براین سالمندان اختلالات شناختی نسبت به اطرافیان و محیط را تجربه می‌کنند که درنهایت سبب فراموشی و کاهش انگیزه آن‌ها به زندگی می‌شود.
غفلت از خود
مشارکت‌کنندگان اذعان کردند که سالمندان نسبت به خودشان کم‌توجه بودند، وقت کافی و هزینه صرف نکردند و فقط در زمان عود بیماری به مراکز بهداشتی مراجعه می‌کنند. آن‌ها بیشتر بر مشکلات جسمانی خود تأکید دارند و علائم روانی را کم اهمیت جلوه می‌دهند.
کمبود دانش
از دیگر موانع سالمندی فعال از دیدگاه مشارکت‌کنندگان، کمبود دانش کافی سالمندان پیرامون مشکلات دوران سالمندی و همچنین تسهیلات موجود برای سالمندان، سطح سواد پایین و عدم آگاهی آن‌ها از تکنولوژی و فناوری‌های مورد نیاز است.
موانع ارتباطی
شرکت‌کنندگان بیان کردند، احساس عقب‌ماندگی، خجالت و عدم علاقه به برقراری ارتباط با دیگران، یکی دیگر از موانع سالمندی فعال است. همچنین تحولات سریع جامعه سبب تشدید چنین احساساتی در سالمندان شده است.
طبقه اصلی موانع خانوادگی
موانع خانوادگی شامل سوءرفتار با سالمند و گذار خانواده است.
سوءرفتار با سالمند
بر اساس بیانات شرکت‌کنندگان، سوءرفتار بـا سالمند ممکن است به اشکال مختلف نظیر غفلت از سالمند و بی‌توجهی به نیازهای جسمی (غذا، دارو، گرما، سرما و نیازهای اساسی)، بی‌توجهی به مشکلات اقتصادی، نیازهای عاطفی‌روانی و اجتماعی، عدم توجه به ایمنی محیط منزل و مسائل درمانی بروز کند. نوع دیگری از سوءرفتار با سالمند حمایت بیش از حد خانواده و تصمیم‌گیری در مسائل زندگی وی و درنتیجه سلب استقلال سالمند است.
گذار خانواده
شرکت‌کنندگان بیان کردند، در جریان گذار جمعیتی، روند کلی تغییرات خانواده به سوی هسته‌ای شدن خانواده‌ها، مهاجرت به شهرها و از بین رفتن زیرساخت‌های جامعه روستایی، اشتغال بیشتر زنان، کاهش فرزندآوری، افزایش طلاق و افزایش شکاف بین نسلی شده است که می‌تواند ناامنی‌های مالی و فقر خانواده‌ها را به دنبال داشته باشد.
طبقه اصلی موانع ساختاری در جامعه
موانع ساختاری شامل بحران اقتصادی، چالش‌های اجتماعی، محیط ناامن و مشکلات فرهنگی بود.
بحران اقتصادی
براساس نظرات مشارکت‌کنندگان، کمبود منابع مالی در کشور برای ایجاد زیر ساخت‌های مناسب در دوران سالمندی، کمبود پشتوانه مالی برای اجرای برنامه‌ریزی، نبود فرصت اشتغال برای سالمند، فقدان تسهیلات بانکی، تورم بالا همراه با حقوق و درآمد کم، می‌تواند وابستگی اقتصادی سالمند به دیگران را تشدید کند.
چالش‌های اجتماعی
براساس تجارب شرکت‌کنندگان، کاهش سرمایه اجتماعی و رفتارهای سالم و اخلاقی در جامعه مانند صداقت و اعتماد، بازنشستگی زودتر از موعد، کمبود مراکز رفاهی و تفریحی، نبود جایگاه ویژه برای سالمند در جامعه، ضعف در تکریم سالمند و بحران کرونا از چالش‌های اجتماعی دوران سالمندی محسوب می‌شوند. سالمندان دریای بیکرانی از تجربه و دانش هستند که مطالب ارزشمندی برای به اشتراک گذاشتن با نسل جوان دارند؛ این درحالی است که از این سرمایه‌های اجتماعی و تجارب ارزنده آن‌ها استفاده نمی‌شود. مشارکت ندادن سالمندان در فعالیت‌ها و برنامه‌های اجتماعی و نیز سوءاستفاده مالی از آن‌ها در جامعه از دیگر چالش‌ها درزمینه اجتماعی است.
محیط ناامن
مشارکت‌کنندگان در این زمینه اذعان کردند که فضاهای شهری، بستر فیزیکی مناسبی برای سالمندان نیست و کمبود فضاها و بناهای دوستدار سالمند احساس می‌شود. و امکانات فیزیکی در سطح شهر، مراکز بهداشتی‌درمانی،فضای اقامتی آن‌ها و وسایل حمل‌ونقل عمومی مطابق با نیازهای دوران سالمندی نیست.
مشکلات فرهنگی
از دیدگاه مشارکت‌کنندگان، دید منفی سن‌گرایی در جامعه یکی از مهم‌ترین چالش‌های فرهنگی در رابطه با سالمندان محسوب می‌شود. تنوع فرهنگی در سطح جامعه و عدم تعادل بین آن‌ها، تبعیض قومی‌‌نژادی، عدم توجه به تطابق جنسیتی در مراقبت و تجمل‌گرایی در خانواده و اجتماع از موانع فرهنگی سالمندی فعال است.
طبقه اصلی موانع سیستم بهداشتی
موانع موجود در سیستم بهداشتی در این مطالعه به‌عنوان یکی دیگر از موانع جدی سالمندی فعال توسط مشارکت‌کنندگان معرفی شد که شامل نیروی انسانی ناکارامد، پاسخ‌گویی نامناسب در ارائه خدمات و سوء‌مدیریت است.
نیروی انسانی ناکارآمد
مشارکت‌کنندگان بیان کردند که کمبود نیروی انسانی متخصص و باتجربه، بی‌انگیزگی آن‌ها و ارتباط ضعیف بین اعضای تیم سلامت موجب کاهش دقت در انجام صحیح غربالگری و پیگیری سالمند برای مراجعه به موقع می‌شود.
پاسخ‌گویی نامناسب در ارائه خدمات
فاصله زیاد محل زندگی تا مراکز ارائه خدمات سلامت، مشکلات رفت‌وآمد، معطلی در مراکز، عدم وجود سیستم نوبت‌دهی منظم، عدم وجود خدمات تخصصی در مراکز بهداشتی و پراکنده بودن و ناهماهنگی این خدمات در ارجاع از موانع سیستم بهداشتی در مطالعه حاضر طبق تجربیات مشارکت‌کنندگان است. همچنین علی‌رغم ضرورت وجود سیستم خدمات پرستاری، به عنوان خط مقدم مراقبت از سالمندان، تاکنون جایگاه مشخصی برای پرستاران سالمندی تعریف نشده است.
سوء‌مدیریت
یکی دیگر از موانع بهداشتی سالمندی فعال بیان‌شده توسط مشارکت‌کنندگان، سوء مدیریت در این حوزه است که می‌توان به ناهماهنگی بین بخش‌های مختلف توسعه و دستگاه‌های عضو شورای ملی سالمندان در اجرای برنامه‌ها و توزیع ناعادلانه منابع و کمبود هدایت سرمایه‌گذاری‌ها در بعد سالمندی اشاره کرد. همچنین برنامه‌ریزی مناسب و مؤثر به منظور بالابردن سرمایه اجتماعی و جلب اعتماد سالمندان برای مراجعه به مراکز بهداشتی صورت نگرفته است. اغلب برنامه‌ریزی‌ها برای آموزش پرسنل در ساعات اداری است که دارای ارباب‌رجوع بوده و بازخورد مؤثری نداشته است. ازطرفی عدم تناسب برنامه‌های ابلاغی از وزارتخانه با امکانات موجود در مراکز بهداشتی و واقع‌بینانه نبودن آن‌ها از دیگر سوء‌مدیریت‌ها در این زمینه است. باتوجهبه اهمیت نقش ظرفیت‌های مردمی در ارائه خدمات سالمندی، بی‌توجهی در این زمینه در برنامه‌ریزی‌های مدیریتی نیز به چشم می‌خورد.
تسهیل‌کننده‌های سالمندی فعال
4 طبقه اصلی ظرفیت وجودی سالمند، ظرفیت خانواده، ظرفیت جامعه و ظرفیت سیستم بهداشتی برای تسهیل‌کننده‌های سالمندی فعال از دیدگاه مشارکت‌کنندگان پدیدار شد.
طبقه اصلی ظرفیت وجودی سالمند
ظرفیت وجودی سالمند شامل داشتن فراغت بال، احساس خودکارآمدی، منبع تجربه و گرایش به فعالیت‌های جمعی است.
فراغت بال
از دیدگاه مشارکت‌کنندگان، سالمندان در اوقات فراغت می‌توانند به انجام فعالیت فیزیکی و ورزش، صرف وقت برای یادگیری، فعالیت‌های سرگرم‌کننده مانند حل کردن جدول و تماشای فیلم، مشارکت در انجام امور خانگی مانند باغبانی، کشاورزی و همکاری در رشد و تکامل نوادگان بپردازند. توجه به مسئله وقت آزاد سالمندان در این دوران برای هدایت به سمت سالمندی فعال و ایجاد روابط اجتماعی سالم در این زمینه مورد توجه است.
احساس خودکارآمدی
براساس تجارب مشارکت‌کنندگان توجه به توانمندی‌های سالمندان و احساس خودکارآمدی در این دوران مانند خوش‌بینی و امیدواری به زندگی، داشتن آرامش و ظرفیت روحی بالا تسهیل‌کننده‌های وجودی سالمندان است که از آن‌ها می‌توان در راستای ارتقا سالمندی فعال کمک گرفت. همچنین بالا بودن سطح تاب‌آوری و نگرش مثبت در سالمندان منجر به احساس توانمندی برای کنترل بیماری‌ها و مهرورزی بی‌شائبه در آن‌ها شده است که متعاقباً همراه با افزایش عزت نفس و مقابله موفق با تجربیات منفی است.
منبع تجربه
مشارکت‌کنندگان بیان کردند که سالمندان با مشورت دادن به جوانان با استفاده از مهارت‌ها، آموخته‌های پیشین و تجارب زیسته خود از سالمندی احساس مفید بودن می‌کنند و موجب مشارکت آن‌ها و ارتقای سالمندی فعال می‌شود.
گرایش به فعالیت‌های جمعی
از دیدگاه مشارکت‌کنندگان، گرایش به فعالیت‌های جمعی و مشارکت مانند برنامه‌ریزی روزانه، تفریحات جمعی هفتگی یا ماهانه و مشارکت در جلسات و مراسم‌های مذهبی، از عوامل مهم و تأثیرگذار بر سلامت جسمی، روحی، کیفیت زندگی و فعال بودن سالمند است. همچنین پیشینه تربیتی سالمند در زمینه مشارکت و نیز تمایل به شرکت در فعالیت‌های اجتماعی به‌عنوان یک استراتژی‌های کلیدی برای تقویت توانمندسازی آن‌ها به شمار می‌رود.
طبقه اصلی ظرفیت خانواده
این طبقه اصلی، 2 طبقه فرعی حمایت خانواده و همدلی خانواده با سالمند را دربر می‌گیرد.
حمایت خانواده
مشارکت‌کنندگان اذعان کردند که یکی از عوامل تأثیرگذار در ارتقای سالمندی فعال، حمایت، همراهی و تشویق خانواده برای انجام فعالیت است. همچنین حفظ جایگاه و نقش آن‌ها در خانواده منجر حفظ تکریم و استقلال در آن‌ها می‌شود. ازطرفی وجود سبک زندگی فعال در خانواده، انگیزه سالمندان را به داشتن زندگی فعال افزایش می‌دهد و کیفیت زندگی سالمندان را در سال‌های طلایی عمرشان بهبود می‌بخشد.
همدلی خانواده با سالمند
از دیدگاه مشارکت‌کنندگان، همدلی خانواده با فرد سالمند از دیگر عوامل تسهیل‌کننده در ارتقای سالمندی فعال است و لازمه آن، داشتن دانش کافی پیرامون سالمندی و افزایش درک اعضای خانواده از سالمند است که منجر به افزایش امید به زندگی در سالمند، راحتی خیال و فعالیت بیشتر وی می‌شود.
طبقه اصلی ظرفیت جامعه
این طبقه اصلی، دو طبقه فرعی منابع بالقوه اجتماعی و آداب و رسوم فرهنگی را دربر می‌گیرد.
منابع بالقوه اجتماعی
براساس تجارب شرکت‌کنندگان درنتیجه افزایش انزوای اجتماعی سالمندان، نیاز به تقویت تسهیلات اجتماعی موجود ازجمله استفاده از رسانه‌های جمعی مانند صدا‌و‌سیما و شبکه سلامت، آموزش و پرورش جهت ارائه آموزش‌های مربوط به سالمندی از سنین پایین، ظرفیت دانشگاه‌ها برای تربیت نیروی متخصص و استفاده از کارآفرینان برای ایجاد اشتغال درزمینه ارتقا سالمندی فعال احساس می‌شود. همچنین افزایش تعداد مراکز مراقبت روزانه سالمند و هدایت خدمات خیرین و سمن‌ها به سمت سالمندی و انجام امور مربوط به آن‌ها و استفاده از توان و ظرفیت شهرداری‌ها کمک شایانی به ارتقای سالمندی فعال خواهد کرد.
آداب و رسوم فرهنگی
مشارکت‌کنندگان بیان کردند که حفظ شأن و منزلت سالمند در راستای آداب و رسوم فرهنگ کشور ما و داشتن رسومی چون دیدار سالمندان در اعیادی مانند نوروز و شب یلدا و مشورت و گفت‌وگوی مؤثر با آن‌ها در تصمیم‌گیری‌ها به‌عنوان عامل تسهیل‌کننده فرهنگی در سالمندی فعال محسوب می‌شود.
طبقه اصلی ظرفیت سیستم بهداشتی
این طبقه اصلی، دو طبقه فرعی تعهد نظام سلامت به سلامت سالمندان و اسناد بالادستی معتبر را دربر می‌گیرد.
تعهد نظام سلامت به سلامت سالمندان
مشارکت‌کنندگان بیان کردند که وجود سامانه یکپارچه بهداشت و پرونده‌های الکترونیک سلامت دسترسی به پیگیری و ارائه خدمات بهتر را فراهم کرده است. ارائه خدمات رایگان در مراکز بهداشتی و همچنین استفاده از ظرفیت رابطین بهداشت و سفیران سلامت در این مراکز با هدف انتقال پیام‌های بهداشتی به سالمندان و خانواده‌های آن‌ها می‌توانند باعث بالا رفتن سطح آگاهی، افزایش سطح بهداشت جامعه و متعاقباً تغییر رفتار بهداشتی شود.
اسناد بالا دستی معتبر
وجود سند ملی سالمندی کشور براساس برنامه‌های بین‌المللی و استراتژی‌های منطقه‌ای و نیز دستورالعمل‌های غربالگری و بسته‌های خدمتی، همچنین تشکیل شورای سیاستگذاری سالمندی در دانشگاه‌ها در سیستم سلامت جهت ارتقای سلامت سالمند، از تسهیل‌کننده‌های اشاره‌شده توسط مشارکت‌کنندگان در این زمینه هستند.
بحث
مطالعه حاضر با هدف کشف عوامل بازدارنده و تسهیل‌کننده سالمندی فعال از دیدگاه افراد سالمند و صاحب‌نظر در حوزه سالمندی انجام شد. در ادامه موانع سالمندی فعال همراه با عوامل تسهیل‌کننده مرتبط، مورد بحث قرار خواهد گرفت.
یافته‌های مطالعه حاضر نشان داد یکی از موانع سالمندی فعال، موانع فردی است. در این راستا، مطالعات بسیاری به موانع فردی ازجمله ناتوانی جسمی [34-36]، اختلالات روانی [35، 37]، کمبود دانش و سواد ناکافی [41، 38، 39]، انزوا و عدم برقرای ارتباط با دیگران [15، 37] و غفلت و بی‌توجهی نسبت به خود [40، 41]، به‌عنوان عوامل بازدارنده سالمندی فعال اشاره کرده‌اند. ناتوانی جسمی نیز در این مطالعه همراستا با نظریه فرسودگی است که فرایند پیری را غیر قابل اجتناب می‌داند و با گذشت زمان، صدمات داخل سلولی ناشی از فرسودگی و از هم گسیختگی ممکن است تا آن حدی گسترش یابد که به ظرفیت سلول جهت تداوم غلبه کند و منجر به ناتوانی شود [42]. عوامل فردی بازدارنده سالمندی فعال دیگری که توسط مشارکت‌کنندگان مطالعه حاضر بیان نشد، اما در متون مختلف به آن اشاره شده است، می‌توان به سوء‌تغذیه [43]، کاهش عملکردهای عصبی و شناختی [44]، تغییرات مورفولوژیکی و بیوشیمیایی در مغز فرد سالمند، سقوط سالمند، بی‌اختیاری ادرار در زنان سالمند [45]، عدم اعتماد‌به‌نفس، ترس از طرد شدن و دیدگاه‌های فرد نسبت به توانایی‌های خود [46-48] اشاره کرد.
در کنار موانع فردی سالمندی فعال، مجموعه‌ای از خصوصیات و ویژگی‌های شخصیتی فرد سالمند می‌تواند موجب تسهیل سالمندی فعال شود. در این راستا مطالعات بسیاری نیز به ویژگی‌هایی چون تمایل فردی سالمند برای ورود به عرصه مشارکت اجتماعی، سلامت جسمی و روانی، خودباوری، خودکارآمدی، ویژگی‌های اجتماعی-اقتصادی مانند سابقه شغلی و تجارب وی از زندگی، پیشینه تربیتی جهت مشارکت اجتماعی [26، 49، 50]، وجود تصورات مثبت و خوش‌بینی نسبت به پیری، شادی [37، 51]، داشتن فراغت بال [34، 51] به‌عنوان عوامل تسهیل‌کننده سالمندی فعال اشاره کرده است. گرایش به فعالیت‌های جمعی و مشارکت اجتماعی در این مطالعه هم راستا با نظریه فعالیت است که یک رابطه مثبت بین فعالیت و رضایت از زندگی را فرض می‌کند و بیان می‌کند رضایت در دوران پیری، به حفظ فعال روابط و تلاش‌های شخصی فرد بستگی دارد [42]. همچنین خودکارآمدی در سالمندی هم جهت با نظریه تعالی سالمندی است که اعتقاد دارد افراد به موازات سالمند شدن بر دیدگاه‌های محدودی که قبلاً داشتند فائق می‌آیند، کمتر خود محورند و بیشتر احساس خودکارآمدی دارند [52]. علاوه‌بر تسهیل‌کننده‌های یادشده در مطالعه حاضر، عواملی چون استعداد سالمند [34]، سواد و مهارت استفاده از فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی [53]، شخصیت برون‌گرا، مسئولیت‌پذیری و اعتقادات مذهبی فرد سالمند [26، 49] و استطاعت مالی وی نیز می‌تواند سالمندی فعال را تسهیل کند [49].
از دیگر موانع سالمندی فعال، سوءرفتار با سالمند و گذار خانواده است. سوء رفتار با سالمند از معضلات عمده سلامت اجتماعی در جوامع امروزی به شمار می‌رود که به طرق مختلف همچون بی‌توجهی به نیازهای جسمی، روانی، اجتماعی، اقتصادی و درمانی صورت می‌گیرد. در این راستا مطالعات مختلف نیز، سوءاستفاده فیزیکی، روانی، مالی، جنسی، غفلت و رهاسازی، تهدید کلامی، پرخاشگری و زورگویی را به‌عنوان انواعی از سوءرفتار با سالمند اشاره کرده‌اند [54-56]. همچنین برخی از خانواده‌ها با حمایت بیش از حد و تصمیم‌گیری به‌جای سالمند موجب سلب اختیار و ممانعت از سالمندی فعال می‌شوند [57]. گذار خانواده نیز به‌عنوان موانع سالمندی فعال در مطالعه حاضر مطرح شده است. در این راستا نتایج مطالعات مختلف نیز گذار جمعیتی و کاهش باروری را سبب غفلت از حمایت و مراقبت از سالمندان می‌دانند [58-60]. علاوه‌بر موانع یادشده، مطالبات بیش از حد خانواده و دوستان از فرد سالمند، نامناسب بودن وضعیت شریک زندگی، عدم حضور شریک و همراه و روابط ضعیف خانوادگی به‌عنوان دیگر عوامل خانوادگی بازدارنده سالمندی فعال اشاره‌شده در مرور متون است که در نتایج مطالعه حاضر یافت نشد [46، 60].
درمقابل موانع خانوادگی یادشده، ظرفیت خانواده می‌تواند به‌عنوان تسهیل‌کننده سالمندی فعال درنظرگرفته شود. در این راستا مطالعات موجود به مواردی چون شیوه تربیتی فرد در خانواده، تجارب مثبت از مشارکت اجتماعی در خانواده، خانواده مشارکت پرور و تأیید و همراهی سالمند توسط خانواده که موجب دریافت انگیزه از اطرافیان و خانواده و فائق آمدن بر مشکلات موجود می‌شود، اشاره کرده‌اند. فردی که در خانواده‌ای زندگی می‌کند که مشارکت اجتماعی به‌عنوان یک عادت رفتاری و هنجار خانوادگی شناخته شده است، درواقع در مسیر زندگی عادی خود فعالیت‌های اجتماعی خود را با شکل متفاوت و متأثر از سالمندی ادامه خواهد داد [26، 61، 62]. همچنین همدلی خانواده با سالمند هم راستا با نظریه ذهن است که به توانایی درک افراد دیگر از‌طریق نسبت دادن حالات ذهنی به آن‌ها (یعنی حدس زدن آنچه در ذهن آن‌ها می‌گذرد) اشاره می‌کند [63].
از دیگر عوامل بازدارنده سالمندی فعال در مطالعه حاضر، موانع ساختاری است که در این راستا نتایج مرور متون نشان داد مسئله بازنشستگی و نبود فرصت اشتغال افراد سالمند در کنار تورم بالا و کمبود منابع مالی موجب وابستگی اقتصادی سالمندان می‌شود. افراد سالمند با بازنشستگی اجباری و بیکاری به حاشیه رانده می‌شوند و درنتیجه آن‌ها با بحران اقتصادی به‌عنوان یک عامل بازدارنده سالمندی فعال روبه‌رو خواهند شد [15، 30، 43، 49]. همچنین عواملی چون جرم و جنایت در محل سکونت، قرار گرفتن در معرض رفتارهای ضداجتماعی [49]، عدم مشارکت در شبکه‌های اجتماعی، انزوای اجتماعی ناشی از فاصله‌گذاری اجتماعی در طول همه‌گیری کووید-19 فرصت‌های سالمندان را برای داشتن یک زندگی فعال کاهش داده است [64-66]. زمانی که فرصت‌های زندگی فعال به خطر بیفتد، افرادی که منابع فیزیکی و روانی کمتری دارند، در برابر کاهش فعالیت آسیب‌پذیرتر می‌شوند [65]. همچنین محیط و تعلق اجتماعی سالمند یکی از عوامل تأثیرگذار بر روی سطح مشارکت اجتماعی سالمندی فعال است که مشارکت‌کنندگان مطالعه حاضر به آن اشاره نکرده‌اند. برای مثال مناطقی که عمدتاً از افراد با استانداردهای پایین زندگی و سوابق تحصیلی پایین و یا سوابق مهاجرتی تشکیل شده‌اند، فقدان ساختارهای آموزشی کافی مانع مشارکت اجتماعی سالمند می‌شود [67].
محیط ناامن از دیگر عوامل بازدارنده سالمندی فعال است. محیط به‌عنوان یک عامل مهم بر سلامت و رفاه سالمندان در سراسر جهان شناخته شده است که در مطالعات مختلف نیز این موانع شامل سر و صدای بیش از حد، روشنایی ناکافی، ترافیک سنگین، شرایط نامناسب سطح پیاده‌رو، آلودگی هوا، عدم دفع صحیح زباله‌ها [46، 49، 68، 69]، امکانات و زیرساخت‌های نامناسب مانند دسترسی به پارک‌ها برای فعالیت بدنی، شرایط محیطی نامطلوب، سگ‌های ولگرد، حمل‌ونقل نامناسب بوده است [34].
مشکلات فرهنگی نیز به‌عنوان یکی دیگر از موانع سالمندی فعال در مطالعه حاضر مطرح شد که در این راستا مطالعات مختلف نیز به وجود کلیشه‌های منفی در‌مورد سالمندان [70] ازجمله ناباروری، فاقد خلاقیت، باری بر دوش خانواده و جامعه، ضعیف، وابسته، بیمار، منزوی و عدم توانایی در یادگیری مهارت‌های جدید اشاره کرده‌اند که این کلیشه‌ها موجب ایجاد احساسات منفی، تعصب و اعمال تبعیض نسبت به آن‌ها می‌شود [15، 71].
در مقابل موانع مربوط به ساختار جامعه جهت سالمندی فعال، عامل ظرفیت جامعه ازجمله منابع بالقوه اجتماعی و آداب و رسوم فرهنگی می‌تواند به‌عنوان تسهیل‌کننده سالمندی فعال در نظرگرفته شود که این عوامل همراستا با متون موجود است [26، 35، 71]. همچنین سایر عوامل تسهیل‌کننده مانند گفت‌وگوی و احیای همبستگی بین نسلی [67، 72]، تأسیس شهرهای دوستدار سالمند [73]، افزایش دسترسی به فناوری‌های اطلاعاتی ارتباطی [72، 74]، ترویج پیاده‌روی و دوچرخه‌سواری [14]، به تعویق انداختن بازنشستگی و طولانی کردن مدت زمان اشتغال در سایر مطالعات بیان شده است [75].
نیروی انسانی ناکارآمد، پاسخ‌گویی نامناسب در ارائه خدمات و سوء مدیریت به‌عنوان موانع سیستم بهداشتی مطرح شدند. در این راستا مطالعه بروچرت و همکاران به کمبود منابع انسانی و تخصص، عمدتاً به دلیل اولویت کم سالمندی فعال و تمرکز سیستم‌های بهداشتی بر بیماری‌های واگیردار نسبت به چنین موضوعی به‌عنوان موانع سالمندی فعال اشاره کرده‌اند [14]. همچنین دوتچ و همکاران عدم دسترسی کافی، نامناسب بودن و مقرون به صرفه نبودن مراقبت‌های بهداشتی را به‌عنوان مانع سالمندی فعال ذکر کرده‌اند. در این مطالعه به عواملی چون کمبود مراکز مراقبت طولانی‌مدت، افزایش پرداخت از جیب داروها، محدودیت خدمات بیمه‌ای، افزایش زمان انتظار برای جراحی انتخابی اشاره شد که در نتایج مطالعه حاضر یافت نشد [76]. این مانع یکی از موانع جدی سیستم بهداشتی در کشور ایران محسوب می‌شود که مطالعات زیادی به آن اشاره داشتند [77-79]. بنابراین استراتژی‌های منابع انسانی سالمندی نظام سلامت، باید همراستا با نیازهای سالمندان، اسناد بالادستی، موقعیت استراتژیک نظام سلامت و روندهای گستره سلامت سالمندی نگاشته شود.
در مقابل موانع سیستم بهداشتی جهت سالمندی فعال در مطالعه حاضر، مشارکت‌کنندگان به تعهد نظام سلامت به سلامت سالمندان و وجود اسناد بالادستی معتبر به‌عنوان عامل تسهیل‌کننده اشاره کردند. در بیشتر کشورها نیز، بر ایجاد یک تغییر اساسی در مراقبت بالینی سالمندان تأکید شده است. به‌جای تلاش برای مدیریت بیماری‌ها و علائم متعدد به شیوه‌ای از هم‌گسیخته، باید بر مداخلاتی تأکید کرد که ظرفیت‌های جسمی و ذهنی سالمندان را در طول زندگی‌شان بهینه می‌کند. این امر به نوبه خود مستلزم تغییر در نحوه سازماندهی خدمات در نظام سلامت است و باید یکپارچگی بیشتری در داخل سیستم بهداشتی و بین خدمات بهداشتی و اجتماعی وجود داشته باشد [80]. درزمینه وجود اسناد بالادستی، در این مطالعه به اجرای ناقص قوانین فعلی و ضرورت اجرایی کردن این اسناد به شیوه‌ای اصولی و صحیح اشاره شد که در راستای ایجاد چنین تغییراتی، آگاه‌سازی پرسنل در این زمینه، اجرایی کردن اسناد بالا دستی، انجام اقدامات لازم در سطح ملی و بین‌المللی و تغییر پارادایم سازمان بهداشت جهانی به سمت پذیرش چارچوب سالمندی فعال مورد نیاز است [64، 72].
نقاط قوت و محدودیت‌های پژوهش
مهم‌ترین نقطه قوت پژوهش حاضر، توجه به عوامل بازدارنده و درکنار آن در نظر گرفتن موارد تسهیل‌کننده در زمینه‌های دستیابی به سالمندی فعال در فرهنگ و ساختار جامعه حاضر در 5 شهر منتخب است. علاوه‌براین مطالعه حاضر موانع و تسهیل‌کننده‌های سالمندی فعال را از دیدگاه و تجربیات سالمندان و متخصصین حوزه سالمندی بررسی کرد. درک تجربیات عملی شرکت‌کنندگان، نگرانی‌های اصلی، زمینه‌های فرهنگی و موقعیت‌ها می‌تواند به سیاستگذاران و متخصصان سالمندی کمک کند تا موانع را در سالمندی فعال شناسایی و در جهت افزایش و تقویت عوامل تسهیل‌کننده گام بردارند.
درزمینه محدودیت‌های مطالعه حاضر، ما موانع و تسهیل‌کننده‌های سالمندی فعال را از دیدگاه‌ها و تجربیات سالمندان و متخصصین حوزه سالمندی در ایران بررسی کردیم، اما ممکن است به دلیل تفاوت‌ها و شرایط فرهنگی در جوامع دیگر قابل تعمیم نباشد. از سوی دیگر، بررسی دیدگاه اعضای خانواده سالمندان برای شناسایی موانع و عوامل تسهیل‌کننده در جهت برطرف کردن آن‌ها توصیه می‌شود. باتوجهبه اینکه تحلیل محتوای کیفی منوط به تفسیر ذهنی محقق از یافته‌ها است، خطر سوگیری در مطالعه وجود دارد که محقق سعی کرد به این موضوع توجه داشته باشد. ازجمله محدودیت‌های دیگر عدم امکان مصاحبه با برخی از متخصصین حوزه سالمندی به دلیل نداشتن فرصت و همکاری نکردن برخی از سالمندان برای مصاحبه بود. همچنین به دلیل هم‌زمانی با همه‌گیری ویروس کرونا و مسافت طولانی با برخی متخصصین، تعدادی از مصاحبه‌ها به‌صورت مجازی انجام شد که محققین سعی کردند با استفاده از نرم‌افزارهایی که امکان انتقال هم‌زمان صدا و تصوری را دارند، بر محدودیت‌های ناشی از آن تا حد امکان فائق آیند.
نتیجه‌گیری نهایی
باتوجهبه سرعت بالای پیری جمعیت در کشور ایران، زمینه‌سازی و فراهم کردن بسترهای سالمندی فعال یک اولویت اجتناب‌ناپذیر است. این مطالعه طیف گسترده‌ای از موانع و تسهیل‌کننده‌های سالمندی فعال را شناسایی کرد که مانع سیستم بهداشتی به‌عنوان یکی از موانع جهت توجه و پرداختن به آن برای برنامه‌ریزی‌های سالمندی فعال مطرح شد. بنابراین، منبع ارزشمندی برای ذی‌نفعان ازجمله متخصصین حوزه سالمندی، محققین و مراکز مراقبت‌های بهداشتی، جهت شناسایی عوامل بازدارنده و تسهیل‌کننده‌های سالمندی فعال و کاربرد آن در برنامه‌ریزی و توسعه برنامه‌های مداخله‌ای ارتقای سالمندی فعال فراهم می‌کند. مطالعات بیشتر درخصوص شناسایی راهکارهای مؤثر جهت مرتفع کردن موانع و تقویت تسهیل‌کننده‌های سالمندی فعال توصیه می‌شود.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
پس از کسب مجوزهای لازم و دریافت کد اخلاق (IR.MUI.NUREMA.REC.1400.131) از کمیته اخلاق دانشگاه علوم‌پزشکی اصفهان و رضایت شفاهی و کتبی آگاهانه از شرکت‌کنندگان، هدف از مطالعه و روش انجام کار، برای آن‌ها توضیح داده شد. همچنین کسب اجازه جهت ضبط مصاحبه، اطمینان‌دهی برای حذف فایل‌ها پس از اتمام پژوهش، داوطلبانه بودن همکاری و انصراف در هر زمان از مطالعه، تضمین ناشناس بودن و محرمانه بودن اطلاعات انجام شد.
حامی مالی
این مطالعه برگرفته از یافته‌های پایان‌نامه دکتری تخصصی پرستاری شهلا ایوبی ماهانی در دانشگاه علوم‌پزشکی اصفهان (کد: 3400354) است. حمایت مالی این مطالعه توسط دانشگاه علوم‌پزشکی اصفهان انجام شده است.
مشارکت نویسندگان
تمام نویسندگان در طراحی، اجرا و نگارش همه بخش‌های پژوهش حاضر مشارکت داشتند.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.
تشکر و قدردانی
از معاونت پژوهشی دانشگاه علوم‌پزشکی اصفهان و کلیه شرکت‌کنندگان به دلیل همکاری ارزشمندشان در این مطالعه تشکر و قدردانی می‌شود.
References
1.Lemoine M. Defining aging. Biology & Philosophy. 2020; 35(5):46. [Link]
2.United Nations. World Population Ageing 2019. New York: United Nations; 2019. [Link]
3.Mehri N, Messkoub M, Kunkel S. Trends, determinants and the implications of population aging in Iran. Ageing International. 2020; 45(3):327-43. [DOI:10.1007/s12126-020-09364-z]
4.Mohaqeqi Kamal SH, Basakha M. [Prevalence of chronic diseases among the older adults in Iran: Does socioeconomic status matter? (Persian)] Iranian Journal of Ageing. 2022; 16(4):468-81. [DOI:10.32598/sija.2022.16.4.767.2]
5.Ferrucci L, Gonzalez‐Freire M, Fabbri E, Simonsick E, Tanaka T, Moore Z, et al. Measuring biological aging in humans: A quest. Aging Cell. 2020; 19(2):e13080. [DOI:10.1111/acel.13080] [PMID] [PMCID]
6.Luo MS, Chui EWT, Li LW. The Longitudinal Associations between physical health and mental health among older adults. Aging & Mental Health. 2020; 24(12):1990-8. [DOI:10.1080/13607863.2019.1655706] [PMID]
7.Zaidi A, Um J. The Asian active ageing index: Results for Indonesia and Thailand. Social Development Working Papers. 2019; 1-90. [Link]
8.Movahed M, Majidi M. [Active Aging Index and related factors among aged people in Shiraz in 1397 (Persian)]. Journal of Advanced Biomedical Sciences. 2019; 9(4):1819-28. [Link]
9.Walker A, Maltby T. Active ageing: A strategic policy solution to demographic ageing in the European :union:. International Journal of Social Welfare. 2012; 21(1):S117-30. [DOI:10.1111/j.1468-2397.2012.00871.x]
10.World Health Organization. Active ageing: A policy framework. Geneva: World Health Organization; 2002. [Link]
11.Khalili S, Mahzari M. [Knowing the obstacles to the implementation of strategic plans and their prioritization (Persian]. Strategic Management Research. 2014; 20(56):111-32. [Link]
12.Porter M, Bhattacharya S. Investigation of staff and patients' opinions of a proposed trial of elective single embryo transfer. Human Reproduction. 2005; 20(9):2523-30. [DOI:10.1093/humrep/dei094] [PMID]
13.Klugar M, Cáp J, Klugarová J, Marecková J, Roberson DN, Kelnarová Z. The personal active aging strategies of older adults in Europe: A systematic review of qualitative evidence. JBI Database of Systematic Reviews and Implementation Reports. 2016; 14(5):193-257. [DOI:10.11124/JBISRIR-2016-002393] [PMID]
14.Brüchert T, Quentin P, Baumgart S, Bolte G. Barriers, facilitating factors, and intersectoral collaboration for promoting active mobility for healthy aging-a qualitative study within local government in Germany. International Journal of Environmental Research and Public Health. 2021; 18(7):3807. [DOI:10.3390/ijerph18073807] [PMID] [PMCID]
15.Swift HJ, Abrams D, Lamont RA, Drury L. The risks of ageism model: How ageism and negative attitudes toward age can be a barrier to active aging. Social Issues and Policy Review. 2017; 11(1):195-231. [DOI:10.1111/sipr.12031]
16.Balooch Rafsanjani E, Morowatisharifabad MA, Jambarsang S, Mirzaei M. [Health-related needs of older adults in Rafsanjan County, Kerman, Iran (Persian)]. Iranian Journal of Ageing. 2022; 17(2):232-45. [DOI:10.32598/sija.2022.3183.1]
17.Gholipour Z, Mahmoodi Majd Abadi Farahani M, Riahi L, Hajinabi K. [Factors affecting in providing active aging services in Iran (Persian)]. Journal of Healthcare Management. 2019; 10(2):61-72. [Link]
18.Tajvar M, Yaseri M, Mahmoudi R, Karami B. [Active aging index and its individual determinants in Tehran, Iran (Persian)]. Journal of School of Public Health and Institute of Public Health Research. 2020; 18(2):139-58. [Link]
19.Dorri S, Hakimi H, Rafii F, Ashghali Farahani M, Mohammadi H. [Concept of active aging in diabetics: A qualitative article (Persian)]. Hayat. 2019; 25(3):325-41. [Link]
20.Razeghi Nasrabad HB, Alimondegari M, Rezvanian Z. [Demographic-social and economic determinants of active aging among retirees of some government offices in Babol (Persian)]. Strategic Research on Social Problems in Iran. 2020; 9(4):51-76. [Link]
21.Mohammadi E, Allahyari T, Darvishpoor Kakhaki A, Saraei H. [Determining psychometric properties of Iranian active aging measurement instrument (Persian)]. Iranian Journal of Ageing. 2018; 12(4):414-29. [DOI:10.21859/sija.12.4.414]
22.Mohammadi E, Allahyari T, Darvishpoor Kakhaki A, Saraei H, Fereshtehnejad SM. [Analysis of being active based on older adults' experience: A qualitative study of active aging strategies (Persian)]. Iranian Journal of Ageing. 2017; 11(4):504-17. [DOI:10.21859/sija-1104504]
23.Haghshenas N. [Assessing the sociodemographic policies of active aging and challenges ahead in Iran (Persian)]. Marifat Frhangi Ejtemaii Journal. 2013; 4(1):101-20. [Link]
24.Javadi Pashaki N, Mohammadi F, Jafaraghaee F, Mehrdad N. Factors influencing the successful aging of Iranian old adult women. Iranian Red Crescent Medical Journal. 2015; 17(7):e22451.[DOI:10.5812/ircmj.22451v2] [PMID] [PMCID]
25.Javadi-Pashaki N, Mohammadi F, Jafaraghaee F, Mehrdad N. Keeping up with the caravan of life: Successful aging strategies for Iranian women. International Journal of Qualitative Studies on Health and Well-being. 2015; 10:29500. [DOI:10.3402/qhw.v10.29500] [PMID] [PMCID]
26.Amini R, Mohammadi Shahboulaghi F, Norouzi Tabrizi K, Setareh Forouzan A. [Facilitators and barriers to social participation of community-dwelling older adults in Iran: A qualitative study (Persian)]. Iranian Journal of Ageing. 2021; 16(2):172-87. [DOI:10.32598/sija.16.2.3052.1]
27.KhazaeePool M, Naghibi SA. [Correlates and barriers of social participation in elderly living in Mazandaran, Iran (Persian)]. Payesh (Health Monitor). 2022; 21(2):183-96. [DOI:10.52547/payesh.21.2.183]
28.Mansouri T, Farhadi A, Borhaninejad VR, Kojaie Bidgoli A, Navvabi Rigi SD, Hosseinabadi R. [Factors and barriers affecting the social participation of older people (Persian)]. J North Khorasan Univ Med Sci. 2018; 9(4):66-74. [Link]
29.Saffari M, Ghore M. [Factors inhibiting the participation of the elderly in sports and active recreation (Persian)]. Journal of Sport Management and Motor Behavior. 2017; 13(26):129-40. [Link]
30.Momenkiaee M, Parvin S, Addelyan Rasi H. [Barriers to active aging based on the theory of the right to the city: A qualitative study in the city of Karaj (Persian)]. Quarterly Journal of Social Work. 2020; 9(1):40-65. [Link]
31.Rahman MS. The advantages and disadvantages of using qualitative and quantitative approaches and methods in language "testing and assessment" research: A literature review. Journal of Education and Learning. 2017;6(1):102-12. [Link]
32.Creswell JW, Guetterman TC. Educational research: Planning, conducting, and evaluating quantitative and qualitative research. New York: Pearson; 2018. [Link]
33.Graneheim UH, Lindgren B-M, Lundman B. Methodological challenges in qualitative content analysis: A discussion paper. Nurse Education Today. 2017; 56:29-34. [DOI:10.1016/j.nedt.2017.06.002] [PMID]
34.Lin WI, Chen ML, Cheng JC. The promotion of active aging in Taiwan. Ageing international. 2014; 39(2):81-96. [DOI:10.1007/s12126-013-9192-5]
35.da Silva Sousa NF, de Azevedo Barros MB. Level of active aging: Influence of environmental, social and health-related factors. Archives of Gerontology and Geriatrics. 2020; 90:104094. [DOI:10.1016/j.archger.2020.104094] [PMID]
36.Galenkamp H, Deeg DJ. Increasing social participation of older people: Are there different barriers for those in poor health? Introduction to the special section. European Journal of Ageing. 2016; 13(2):87-90. [DOI:10.1007/s10433-016-0379-y] [PMID] [PMCID]
37.Paúl C, Teixeira L, Ribeiro O. Active aging in very old age and the relevance of psychological aspects. Frontiers in Medicine. 2017; 4:181. [DOI:10.3389/fmed.2017.00181] [PMID] [PMCID]
38.Mahmoodi R, Hassanzadeh A, Rahimi M. Health literacy and its dimensions in elderly people in Farsan city, Iran. Journal of Education and Health Promotion. 2021; 10:362. [DOI:10.4103/jehp.jehp_149_21] [PMID] [PMCID]
39.Morán JFO, García-Cuevas JLM, Gómez FME, Vila-Cha C, Serra N, Zamillo D, et al. Design of an App for the Awareness of Active Ageing Linked to Cultural Heritage. In: García-Alonso J, Fonseca C, editors. Gerontechnology III. IWoG 2020. Lecture Notes in Bioengineering. Cham: Springer; 2021. [DOI:10.1007/978-3-030-72567-9_13]
40.Dahl N, Ross A, Ong P. Self-neglect in older populations: A description and analysis of current approaches. Journal of Aging & Social Policy. 2020; 32(6):537-58. [DOI:10.1080/08959420.2018.1500858] [PMID]
41.Yu M, Gu L, Jiao W, Xia H, Wang W. Predictors of self-neglect among community-dwelling older adults living alone in China. Geriatric Nursing. 2019; 40(5):457-62. [DOI:10.1016/j.gerinurse.2019.02.002] [PMID]
42.Liu C, Bai X. Handbook of theories of aging. Oxfordshire: Taylor & Francis; 2019.
43.Hernandez DC, Johnston CA. Individual and environmental barriers to successful aging: The importance of considering environmental supports. American Journal of Lifestyle Medicine. 2016; 11(1):21-3. [DOI:10.1177/1559827616672617] [PMID] [PMCID]
44.Erdő F, Denes L, de Lange E. Age-associated physiological and pathological changes at the blood-brain barrier: A review. Journal of Cerebral Blood Flow & Metabolism. 2017; 37(1):4-24. [DOI:10.1177/0271678X16679420] [PMID] [PMCID]
45.Alvarenga-Martins N, Pinto PF, Arreguy-Sena C, Campos Paschoalin H, Alves de Moura DC, Vasconcelos Teixeira C. Urinary incontinence: An analysis in the perspective of aging policies. Journal of Nursing UFPE/Revista de Enfermagem UFPE. 2017; 11(3):1189-99. [Link]
46.Withall J, Thompson JL, Fox KR, Davis M, Gray S, De Koning J, et al. Participant and public involvement in refining a peer-volunteering active aging intervention: Project ACE (Active, Connected, Engaged). The Gerontologist. 2018; 58(2):362-75. [DOI:10.1093/geront/gnw148]
47.Castle SC. Despite active public health campaigns, death from falls increased 30% in the past decade: Is ageism part of the barrier to self-awareness? Clinics in Geriatric Medicine. 2019; 35(2):147-59. [DOI:10.1016/j.cger.2019.01.002] [PMID]
48.Dsouza SA, Rajashekar B, Dsouza H, Kumar K. Falls in Indian older adults: A barrier to active ageing.Asian Journal of Gerontology & Geriatrics. 2014; 9:33-40. [Link]
49.Annear M, Keeling S, Wilkinson T, Cushman G, Gidlow B, Hopkins H. Environmental influences on healthy and active ageing: A systematic review. Ageing & Society. 2014; 34(4):590-622. [DOI:10.1017/S0144686X1200116X]
50.Bethancourt HJ, Rosenberg DE, Beatty T, Arterburn DE. Barriers to and facilitators of physical activity program use among older adults. Clinical Medicine & Research. 2014; 12(1-2):10-20. [DOI:10.3121/cmr.2013.1171] [PMID] [PMCID]
51.Zhou W, Qiu Y, Tian H. Promoting active aging through sports participation: A qualitative exploration of serious leisure among older Chinese adults. Journal of Aging and Physical Activity. 2022; 31(1):135-43. [DOI:10.1123/japa.2021-0343] [PMID]
52.Abreu T, Araújo L, Ribeiro O. Religious factors and gerotranscendence in later life: A scope review of empirical studies. Current Psychology. 2023; 42: 13938–50. [DOI:10.1007/s12144-022-02706-x]
53.Vazova T. The role of educational technologies-a barrier or prerequisite for the provision of innovative and quality long-term care for the elderly in Bulgaria. INTED2022 Proceedings. 2022; 1171-5. [DOI:10.21125/inted.2022.0356]
54.Castro VC, Rissardo LK, Carreira L. Violence against the Brazilian elderlies: An analysis of hospitalizations. Revista Brasileira De Enfermagem. 2018; 71(Suppl 2):777-85. [DOI:10.1590/0034-7167-2017-0139] [PMID]
55.Nozarpour J, Fallahi-Khoshknab M, Arsalani N, Norouzi Tabrizi K, Ahmadi F. [Explaining the concept of violence against the older adult: A hybrid study (Persian)]. Salmand: Iranian Journal of Ageing. 2022; 17(1):134-53. [DOI:10.32598/sija.2022.3302.1]
56.Kalaycı I, Ozkul M. The elderly as social victims of modernization: Abuse and neglect of the elderly in Turkey. In: Shankardass M, editor. International handbook of elder abuse and mistreatment. Singapore: Springer; 2020. [DOI:10.1007/978-981-13-8610-7_20]
57.Rahimi V, Heidari M, Nezarat S, Zahedi A, Mojadam M, Deris S. [Factors related to elder abuse within the family (Persian)]. Quarterly Journal of Geriatric Nursing. 2016; 3(1):89-100. [DOI:10.21859/jgn.3.1.89]
58.Kpessa-Whyte M. Aging and demographic transition in Ghana: State of the elderly and emerging issues. The Gerontologist. 2018; 58(3):403-8. [DOI:10.1093/geront/gnx205] [PMID]
59.Shafritz J. International encyclopedia of public policy and administration. New York: Routledge; 2019. [DOI:10.4324/9780429045103]
60.Zainuddin FHB, Hamidi MB, Wahab HBA. The barriers of financial support towards successful aging among the participants of activity center for the older persons in Malaysia. Global Social Welfare. 2020; 7:367-81. [DOI:10.1007/s40609-020-00182-4]
61.Gyasi RM, Abass K, Adu-Gyamfi S. How do lifestyle choices affect the link between living alone and psychological distress in older age? Results from the AgeHeaPsyWel-HeaSeeB study. BMC Public Health. 2020; 20(1):859. [DOI:10.1186/s12889-020-08870-8] [PMID] [PMCID]
62.Katagiri K, Kim JH. Factors determining the social participation of older adults: A comparison between Japan and Korea using EASS 2012. PloS One. 2018; 13(4):e0194703. [DOI:10.1371/journal.pone.0194703] [PMID] [PMCID]
63.Quesque F, Rossetti Y. What do theory-of-mind tasks actually measure? Theory and practice. Perspectives on Psychological Science. 2020; 15(2):384-96. [DOI:10.1177/1745691619896607] [PMID]
64.Sayin Kasar K, Karaman E. Life in lockdown: Social isolation, loneliness and quality of life in the elderly during the COVİD-19 pandemic: A scoping review. Geriatric Nursing. 2021; 42(5):1222-9. [DOI:10.1016/j.gerinurse.2021.03.010] [PMID] [PMCID]
65.Siltanen S, Portegijs E, Saajanaho M, Pynnönen K, Kokko K, Rantanen T. Self-rated resilience and mobility limitations as predictors of change in active aging during COVID-19 restrictions in Finland: A longitudinal study. European Journal of Ageing. 2021; 19(3):475-84. [DOI:10.1007/s10433-021-00634-6] [PMID] [PMCID]
66.Daniali SS, Rahimi M, Salarvand S. Age discrimination in delivery of health services to old people during COVID-19 pandemic: a scoping review study. Journal of Gerontology and Geriatrics. 2022; 70:68-82. [DOI:10.36150/2499-6564-N415]
67.Friebe J, Schmidt-Hertha B. Activities and barriers to education for elderly people. Journal of Contemporary Educational Studies/Sodobna Pedagogika. 2013; 64(1):11-26. [Link]
68.Mitra R, Siva H, Kehler M. Walk-friendly suburbs for older adults? Exploring the enablers and barriers to walking in a large suburban municipality in Canada. Journal of Aging Studies. 2015; 35:10-9. [DOI:10.1016/j.jaging.2015.07.002] [PMID]
69.Clarke P, Twardzik E. The role of the built environment for healthy aging: Barriers and enablers. In: Ferraro KF, Carr D, editors. Handbook of aging and the social sciences. Cambridge: Academic Press; 2021. [DOI:10.1016/B978-0-12-815970-5.00008-5]
70.Thakkar B. Beyond the barriers of aging-coping, caring, and contributions of older women. In: Shankardass MK, editor. Older women and well-being. Singapore: Springer; 2021. [DOI:10.1007/978-981-16-4605-8_2]
71.Ibrahim Fahim H, Gaber Sos D, Adel Hakim S, Ahmed Hamza S. Facilitators ABD barriers of active aging among Egyptians: A community based study in Cairo governorate, Egypt. Al-Azhar Medical Journal. 2020; 49(1):103-16. [DOI:10.21608/amj.2020.67542]
72.Zelalem AT, Adamek ME, Gebremariam Kotecho M. Barriers to active aging in rural Ethiopia: A call for a paradigm shift to a rights-based approach.Journal of Aging & Social Policy. 2023; 35(4):440-62. [DOI:10.1080/08959420.2022.2139988] [PMID]
73.Plouffe L, Kalache A. Towards global age-friendly cities: Determining urban features that promote active aging. Journal of Urban Health. 2010; 87(5):733-9. [DOI:10.1007/s11524-010-9466-0] [PMID] [PMCID]
74.Dogra S, Dunstan DW, Sugiyama T, Stathi A, Gardiner PA, Owen N. Active aging and public health: Evidence, implications, and opportunities. Annual Review of Public Health. 2022; 43:439-59. [DOI:10.1146/annurev-publhealth-052620-091107] [PMID]
75.Foster L. Active ageing, pensions and retirement in the UK. Journal of Population Ageing. 2018; 11(2):117-32. [DOI:10.1007/s12062-017-9181-7] [PMID] [PMCID]
76.Doetsch J, Pilot E, Santana P, Krafft T. Potential barriers in healthcare access of the elderly population influenced by the economic crisis and the troika agreement: A qualitative case study in Lisbon, Portugal. International Journal for Equity in Health. 2017; 16(1):184. [DOI:10.1186/s12939-017-0679-7] [PMID] [PMCID]
77.Sedeh GS, Mahfoozpour S, Hessam S, Tabibi SJ. [The necessity of aligning the human resources strategies of health system with the mega-trends of the older people health domain (Persian)]. Depiction of Health. 2018; 9(3):172-85. [Link]
78.Rezapoor A, Ebadifard Azar F, Abbasi broujeni P. [Situation of resource allocation in Iranian, s health system (Persian)]. Journal of Hospital. 2013; 11(4):53-64. [Link]
79.Asghari Sarem A, Markazi Moghaddam N. [Analysis of success crucial factors for human resource development at health sector (Persian)]. Public Organzations Management. 2015; 3(3):27-50. [Link]
80.Araujo de Carvalho I, Epping-Jordan J, Pot AM, Kelley E, Toro N, Thiyagarajan JA, et al. Organizing integrated health-care services to meet older people's needs. Bulletin of the World Health Organization. 2017; 95(11):756-63. [DOI:10.2471/BLT.16.187617] [PMID] [PMCID]
1.Lemoine M. Defining aging. Biology & Philosophy. 2020; 35(5):46. [Link]
2.United Nations. World Population Ageing 2019. New York: United Nations; 2019. [Link]
3.Mehri N, Messkoub M, Kunkel S. Trends, determinants and the implications of population aging in Iran. Ageing International. 2020; 45(3):327-43. [DOI:10.1007/s12126-020-09364-z]
4.Mohaqeqi Kamal SH, Basakha M. [Prevalence of chronic diseases among the older adults in Iran: Does socioeconomic status matter? (Persian)] Iranian Journal of Ageing. 2022; 16(4):468-81. [DOI:10.32598/sija.2022.16.4.767.2]
5.Ferrucci L, Gonzalez‐Freire M, Fabbri E, Simonsick E, Tanaka T, Moore Z, et al. Measuring biological aging in humans: A quest. Aging Cell. 2020; 19(2):e13080. [DOI:10.1111/acel.13080] [PMID] [PMCID]
6.Luo MS, Chui EWT, Li LW. The Longitudinal Associations between physical health and mental health among older adults. Aging & Mental Health. 2020; 24(12):1990-8. [DOI:10.1080/13607863.2019.1655706] [PMID]
7.Zaidi A, Um J. The Asian active ageing index: Results for Indonesia and Thailand. Social Development Working Papers. 2019; 1-90. [Link]
8.Movahed M, Majidi M. [Active Aging Index and related factors among aged people in Shiraz in 1397 (Persian)]. Journal of Advanced Biomedical Sciences. 2019; 9(4):1819-28. [Link]
9.Walker A, Maltby T. Active ageing: A strategic policy solution to demographic ageing in the European :union:. International Journal of Social Welfare. 2012; 21(1):S117-30. [DOI:10.1111/j.1468-2397.2012.00871.x]
10.World Health Organization. Active ageing: A policy framework. Geneva: World Health Organization; 2002. [Link]
11.Khalili S, Mahzari M. [Knowing the obstacles to the implementation of strategic plans and their prioritization (Persian]. Strategic Management Research. 2014; 20(56):111-32. [Link]
12.Porter M, Bhattacharya S. Investigation of staff and patients' opinions of a proposed trial of elective single embryo transfer. Human Reproduction. 2005; 20(9):2523-30. [DOI:10.1093/humrep/dei094] [PMID]
13.Klugar M, Cáp J, Klugarová J, Marecková J, Roberson DN, Kelnarová Z. The personal active aging strategies of older adults in Europe: A systematic review of qualitative evidence. JBI Database of Systematic Reviews and Implementation Reports. 2016; 14(5):193-257. [DOI:10.11124/JBISRIR-2016-002393] [PMID]
14.Brüchert T, Quentin P, Baumgart S, Bolte G. Barriers, facilitating factors, and intersectoral collaboration for promoting active mobility for healthy aging-a qualitative study within local government in Germany. International Journal of Environmental Research and Public Health. 2021; 18(7):3807. [DOI:10.3390/ijerph18073807] [PMID] [PMCID]
15.Swift HJ, Abrams D, Lamont RA, Drury L. The risks of ageism model: How ageism and negative attitudes toward age can be a barrier to active aging. Social Issues and Policy Review. 2017; 11(1):195-231. [DOI:10.1111/sipr.12031]
16.Balooch Rafsanjani E, Morowatisharifabad MA, Jambarsang S, Mirzaei M. [Health-related needs of older adults in Rafsanjan County, Kerman, Iran (Persian)]. Iranian Journal of Ageing. 2022; 17(2):232-45. [DOI:10.32598/sija.2022.3183.1]
17.Gholipour Z, Mahmoodi Majd Abadi Farahani M, Riahi L, Hajinabi K. [Factors affecting in providing active aging services in Iran (Persian)]. Journal of Healthcare Management. 2019; 10(2):61-72. [Link]
18.Tajvar M, Yaseri M, Mahmoudi R, Karami B. [Active aging index and its individual determinants in Tehran, Iran (Persian)]. Journal of School of Public Health and Institute of Public Health Research. 2020; 18(2):139-58. [Link]
19.Dorri S, Hakimi H, Rafii F, Ashghali Farahani M, Mohammadi H. [Concept of active aging in diabetics: A qualitative article (Persian)]. Hayat. 2019; 25(3):325-41. [Link]
20.Razeghi Nasrabad HB, Alimondegari M, Rezvanian Z. [Demographic-social and economic determinants of active aging among retirees of some government offices in Babol (Persian)]. Strategic Research on Social Problems in Iran. 2020; 9(4):51-76. [Link]
21.Mohammadi E, Allahyari T, Darvishpoor Kakhaki A, Saraei H. [Determining psychometric properties of Iranian active aging measurement instrument (Persian)]. Iranian Journal of Ageing. 2018; 12(4):414-29. [DOI:10.21859/sija.12.4.414]
22.Mohammadi E, Allahyari T, Darvishpoor Kakhaki A, Saraei H, Fereshtehnejad SM. [Analysis of being active based on older adults' experience: A qualitative study of active aging strategies (Persian)]. Iranian Journal of Ageing. 2017; 11(4):504-17. [DOI:10.21859/sija-1104504]
23.Haghshenas N. [Assessing the sociodemographic policies of active aging and challenges ahead in Iran (Persian)]. Marifat Frhangi Ejtemaii Journal. 2013; 4(1):101-20. [Link]
24.Javadi Pashaki N, Mohammadi F, Jafaraghaee F, Mehrdad N. Factors influencing the successful aging of Iranian old adult women. Iranian Red Crescent Medical Journal. 2015; 17(7):e22451.[DOI:10.5812/ircmj.22451v2] [PMID] [PMCID]
25.Javadi-Pashaki N, Mohammadi F, Jafaraghaee F, Mehrdad N. Keeping up with the caravan of life: Successful aging strategies for Iranian women. International Journal of Qualitative Studies on Health and Well-being. 2015; 10:29500. [DOI:10.3402/qhw.v10.29500] [PMID] [PMCID]
26.Amini R, Mohammadi Shahboulaghi F, Norouzi Tabrizi K, Setareh Forouzan A. [Facilitators and barriers to social participation of community-dwelling older adults in Iran: A qualitative study (Persian)]. Iranian Journal of Ageing. 2021; 16(2):172-87. [DOI:10.32598/sija.16.2.3052.1]
27.KhazaeePool M, Naghibi SA. [Correlates and barriers of social participation in elderly living in Mazandaran, Iran (Persian)]. Payesh (Health Monitor). 2022; 21(2):183-96. [DOI:10.52547/payesh.21.2.183]
28.Mansouri T, Farhadi A, Borhaninejad VR, Kojaie Bidgoli A, Navvabi Rigi SD, Hosseinabadi R. [Factors and barriers affecting the social participation of older people (Persian)]. J North Khorasan Univ Med Sci. 2018; 9(4):66-74. [Link]
29.Saffari M, Ghore M. [Factors inhibiting the participation of the elderly in sports and active recreation (Persian)]. Journal of Sport Management and Motor Behavior. 2017; 13(26):129-40. [Link]
30.Momenkiaee M, Parvin S, Addelyan Rasi H. [Barriers to active aging based on the theory of the right to the city: A qualitative study in the city of Karaj (Persian)]. Quarterly Journal of Social Work. 2020; 9(1):40-65. [Link]
31.Rahman MS. The advantages and disadvantages of using qualitative and quantitative approaches and methods in language "testing and assessment" research: A literature review. Journal of Education and Learning. 2017;6(1):102-12. [Link]
32.Creswell JW, Guetterman TC. Educational research: Planning, conducting, and evaluating quantitative and qualitative research. New York: Pearson; 2018. [Link]
33.Graneheim UH, Lindgren B-M, Lundman B. Methodological challenges in qualitative content analysis: A discussion paper. Nurse Education Today. 2017; 56:29-34. [DOI:10.1016/j.nedt.2017.06.002] [PMID]
34.Lin WI, Chen ML, Cheng JC. The promotion of active aging in Taiwan. Ageing international. 2014; 39(2):81-96. [DOI:10.1007/s12126-013-9192-5]
35.da Silva Sousa NF, de Azevedo Barros MB. Level of active aging: Influence of environmental, social and health-related factors. Archives of Gerontology and Geriatrics. 2020; 90:104094. [DOI:10.1016/j.archger.2020.104094] [PMID]
36.Galenkamp H, Deeg DJ. Increasing social participation of older people: Are there different barriers for those in poor health? Introduction to the special section. European Journal of Ageing. 2016; 13(2):87-90. [DOI:10.1007/s10433-016-0379-y] [PMID] [PMCID]
37.Paúl C, Teixeira L, Ribeiro O. Active aging in very old age and the relevance of psychological aspects. Frontiers in Medicine. 2017; 4:181. [DOI:10.3389/fmed.2017.00181] [PMID] [PMCID]
38.Mahmoodi R, Hassanzadeh A, Rahimi M. Health literacy and its dimensions in elderly people in Farsan city, Iran. Journal of Education and Health Promotion. 2021; 10:362. [DOI:10.4103/jehp.jehp_149_21] [PMID] [PMCID]
39.Morán JFO, García-Cuevas JLM, Gómez FME, Vila-Cha C, Serra N, Zamillo D, et al. Design of an App for the Awareness of Active Ageing Linked to Cultural Heritage. In: García-Alonso J, Fonseca C, editors. Gerontechnology III. IWoG 2020. Lecture Notes in Bioengineering. Cham: Springer; 2021. [DOI:10.1007/978-3-030-72567-9_13]
40.Dahl N, Ross A, Ong P. Self-neglect in older populations: A description and analysis of current approaches. Journal of Aging & Social Policy. 2020; 32(6):537-58. [DOI:10.1080/08959420.2018.1500858] [PMID]
41.Yu M, Gu L, Jiao W, Xia H, Wang W. Predictors of self-neglect among community-dwelling older adults living alone in China. Geriatric Nursing. 2019; 40(5):457-62. [DOI:10.1016/j.gerinurse.2019.02.002] [PMID]
42.Liu C, Bai X. Handbook of theories of aging. Oxfordshire: Taylor & Francis; 2019.
43.Hernandez DC, Johnston CA. Individual and environmental barriers to successful aging: The importance of considering environmental supports. American Journal of Lifestyle Medicine. 2016; 11(1):21-3. [DOI:10.1177/1559827616672617] [PMID] [PMCID]
44.Erdő F, Denes L, de Lange E. Age-associated physiological and pathological changes at the blood-brain barrier: A review. Journal of Cerebral Blood Flow & Metabolism. 2017; 37(1):4-24. [DOI:10.1177/0271678X16679420] [PMID] [PMCID]
45.Alvarenga-Martins N, Pinto PF, Arreguy-Sena C, Campos Paschoalin H, Alves de Moura DC, Vasconcelos Teixeira C. Urinary incontinence: An analysis in the perspective of aging policies. Journal of Nursing UFPE/Revista de Enfermagem UFPE. 2017; 11(3):1189-99. [Link]
46.Withall J, Thompson JL, Fox KR, Davis M, Gray S, De Koning J, et al. Participant and public involvement in refining a peer-volunteering active aging intervention: Project ACE (Active, Connected, Engaged). The Gerontologist. 2018; 58(2):362-75. [DOI:10.1093/geront/gnw148]
47.Castle SC. Despite active public health campaigns, death from falls increased 30% in the past decade: Is ageism part of the barrier to self-awareness? Clinics in Geriatric Medicine. 2019; 35(2):147-59. [DOI:10.1016/j.cger.2019.01.002] [PMID]
48.Dsouza SA, Rajashekar B, Dsouza H, Kumar K. Falls in Indian older adults: A barrier to active ageing.Asian Journal of Gerontology & Geriatrics. 2014; 9:33-40. [Link]
49.Annear M, Keeling S, Wilkinson T, Cushman G, Gidlow B, Hopkins H. Environmental influences on healthy and active ageing: A systematic review. Ageing & Society. 2014; 34(4):590-622. [DOI:10.1017/S0144686X1200116X]
50.Bethancourt HJ, Rosenberg DE, Beatty T, Arterburn DE. Barriers to and facilitators of physical activity program use among older adults. Clinical Medicine & Research. 2014; 12(1-2):10-20. [DOI:10.3121/cmr.2013.1171] [PMID] [PMCID]
51.Zhou W, Qiu Y, Tian H. Promoting active aging through sports participation: A qualitative exploration of serious leisure among older Chinese adults. Journal of Aging and Physical Activity. 2022; 31(1):135-43. [DOI:10.1123/japa.2021-0343] [PMID]
52.Abreu T, Araújo L, Ribeiro O. Religious factors and gerotranscendence in later life: A scope review of empirical studies. Current Psychology. 2023; 42: 13938–50. [DOI:10.1007/s12144-022-02706-x]
53.Vazova T. The role of educational technologies-a barrier or prerequisite for the provision of innovative and quality long-term care for the elderly in Bulgaria. INTED2022 Proceedings. 2022; 1171-5. [DOI:10.21125/inted.2022.0356]
54.Castro VC, Rissardo LK, Carreira L. Violence against the Brazilian elderlies: An analysis of hospitalizations. Revista Brasileira De Enfermagem. 2018; 71(Suppl 2):777-85. [DOI:10.1590/0034-7167-2017-0139] [PMID]
55.Nozarpour J, Fallahi-Khoshknab M, Arsalani N, Norouzi Tabrizi K, Ahmadi F. [Explaining the concept of violence against the older adult: A hybrid study (Persian)]. Salmand: Iranian Journal of Ageing. 2022; 17(1):134-53. [DOI:10.32598/sija.2022.3302.1]
56.Kalaycı I, Ozkul M. The elderly as social victims of modernization: Abuse and neglect of the elderly in Turkey. In: Shankardass M, editor. International handbook of elder abuse and mistreatment. Singapore: Springer; 2020. [DOI:10.1007/978-981-13-8610-7_20]
57.Rahimi V, Heidari M, Nezarat S, Zahedi A, Mojadam M, Deris S. [Factors related to elder abuse within the family (Persian)]. Quarterly Journal of Geriatric Nursing. 2016; 3(1):89-100. [DOI:10.21859/jgn.3.1.89]
58.Kpessa-Whyte M. Aging and demographic transition in Ghana: State of the elderly and emerging issues. The Gerontologist. 2018; 58(3):403-8. [DOI:10.1093/geront/gnx205] [PMID]
59.Shafritz J. International encyclopedia of public policy and administration. New York: Routledge; 2019. [DOI:10.4324/9780429045103]
60.Zainuddin FHB, Hamidi MB, Wahab HBA. The barriers of financial support towards successful aging among the participants of activity center for the older persons in Malaysia. Global Social Welfare. 2020; 7:367-81. [DOI:10.1007/s40609-020-00182-4]
61.Gyasi RM, Abass K, Adu-Gyamfi S. How do lifestyle choices affect the link between living alone and psychological distress in older age? Results from the AgeHeaPsyWel-HeaSeeB study. BMC Public Health. 2020; 20(1):859. [DOI:10.1186/s12889-020-08870-8] [PMID] [PMCID]
62.Katagiri K, Kim JH. Factors determining the social participation of older adults: A comparison between Japan and Korea using EASS 2012. PloS One. 2018; 13(4):e0194703. [DOI:10.1371/journal.pone.0194703] [PMID] [PMCID]
63.Quesque F, Rossetti Y. What do theory-of-mind tasks actually measure? Theory and practice. Perspectives on Psychological Science. 2020; 15(2):384-96. [DOI:10.1177/1745691619896607] [PMID]
64.Sayin Kasar K, Karaman E. Life in lockdown: Social isolation, loneliness and quality of life in the elderly during the COVİD-19 pandemic: A scoping review. Geriatric Nursing. 2021; 42(5):1222-9. [DOI:10.1016/j.gerinurse.2021.03.010] [PMID] [PMCID]
65.Siltanen S, Portegijs E, Saajanaho M, Pynnönen K, Kokko K, Rantanen T. Self-rated resilience and mobility limitations as predictors of change in active aging during COVID-19 restrictions in Finland: A longitudinal study. European Journal of Ageing. 2021; 19(3):475-84. [DOI:10.1007/s10433-021-00634-6] [PMID] [PMCID]
66.Daniali SS, Rahimi M, Salarvand S. Age discrimination in delivery of health services to old people during COVID-19 pandemic: a scoping review study. Journal of Gerontology and Geriatrics. 2022; 70:68-82. [DOI:10.36150/2499-6564-N415]
67.Friebe J, Schmidt-Hertha B. Activities and barriers to education for elderly people. Journal of Contemporary Educational Studies/Sodobna Pedagogika. 2013; 64(1):11-26. [Link]
68.Mitra R, Siva H, Kehler M. Walk-friendly suburbs for older adults? Exploring the enablers and barriers to walking in a large suburban municipality in Canada. Journal of Aging Studies. 2015; 35:10-9. [DOI:10.1016/j.jaging.2015.07.002] [PMID]
69.Clarke P, Twardzik E. The role of the built environment for healthy aging: Barriers and enablers. In: Ferraro KF, Carr D, editors. Handbook of aging and the social sciences. Cambridge: Academic Press; 2021. [DOI:10.1016/B978-0-12-815970-5.00008-5]
70.Thakkar B. Beyond the barriers of aging-coping, caring, and contributions of older women. In: Shankardass MK, editor. Older women and well-being. Singapore: Springer; 2021. [DOI:10.1007/978-981-16-4605-8_2]
71.Ibrahim Fahim H, Gaber Sos D, Adel Hakim S, Ahmed Hamza S. Facilitators ABD barriers of active aging among Egyptians: A community based study in Cairo governorate, Egypt. Al-Azhar Medical Journal. 2020; 49(1):103-16. [DOI:10.21608/amj.2020.67542]
72.Zelalem AT, Adamek ME, Gebremariam Kotecho M. Barriers to active aging in rural Ethiopia: A call for a paradigm shift to a rights-based approach.Journal of Aging & Social Policy. 2023; 35(4):440-62. [DOI:10.1080/08959420.2022.2139988] [PMID]
73.Plouffe L, Kalache A. Towards global age-friendly cities: Determining urban features that promote active aging. Journal of Urban Health. 2010; 87(5):733-9. [DOI:10.1007/s11524-010-9466-0] [PMID] [PMCID]
74.Dogra S, Dunstan DW, Sugiyama T, Stathi A, Gardiner PA, Owen N. Active aging and public health: Evidence, implications, and opportunities. Annual Review of Public Health. 2022; 43:439-59. [DOI:10.1146/annurev-publhealth-052620-091107] [PMID]
75.Foster L. Active ageing, pensions and retirement in the UK. Journal of Population Ageing. 2018; 11(2):117-32. [DOI:10.1007/s12062-017-9181-7] [PMID] [PMCID]
76.Doetsch J, Pilot E, Santana P, Krafft T. Potential barriers in healthcare access of the elderly population influenced by the economic crisis and the troika agreement: A qualitative case study in Lisbon, Portugal. International Journal for Equity in Health. 2017; 16(1):184. [DOI:10.1186/s12939-017-0679-7] [PMID] [PMCID]
77.Sedeh GS, Mahfoozpour S, Hessam S, Tabibi SJ. [The necessity of aligning the human resources strategies of health system with the mega-trends of the older people health domain (Persian)]. Depiction of Health. 2018; 9(3):172-85. [Link]
78.Rezapoor A, Ebadifard Azar F, Abbasi broujeni P. [Situation of resource allocation in Iranian, s health system (Persian)]. Journal of Hospital. 2013; 11(4):53-64. [Link]
79.Asghari Sarem A, Markazi Moghaddam N. [Analysis of success crucial factors for human resource development at health sector (Persian)]. Public Organzations Management. 2015; 3(3):27-50. [Link]
80.Araujo de Carvalho I, Epping-Jordan J, Pot AM, Kelley E, Toro N, Thiyagarajan JA, et al. Organizing integrated health-care services to meet older people's needs. Bulletin of the World Health Organization. 2017; 95(11):756-63. [DOI:10.2471/BLT.16.187617] [PMID] [PMCID]
نوع مطالعه: پژوهشي |
موضوع مقاله:
سالمند شناسی
دریافت: 1401/10/13 | پذیرش: 1402/2/10 | انتشار: 1402/7/9
دریافت: 1401/10/13 | پذیرش: 1402/2/10 | انتشار: 1402/7/9
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
تمامی آثار نشریه سالمند: مجله سالمندی ایران تحت مجوز Creative Commons
Attribution-NonCommercial 4.0 هستند.
تماس با ما
تلفن دفتر نشریه:
تلفن مستقیم:02171732827(تماس فقط روزهای شنبه، یکشنبه و سه شنبه ساعت 10 الی 12) 021221800- داخلی 2827
ایمیل: salmand2010@gmail.com
تلفن ناشر : 02145355000 - 02145355555
