مقدمه
در عصر حاضر پدیده سالمندی به‌عنوان پدیده‌ای جهان‌شمول مطرح است [1]. طی 50 سال اخیر توسعه اقتصادی‌اجتماعی، کاهش باروری و به دنبال آن کاهش رشد جمعیت و افزایش امید به زندگی به ایجاد تغییرات قابل‌ملاحظه‌ای در ساختار جمعیت جهان منجر شده [2] و افزایش تعداد افراد سالمند یا «پدیده سالمندی» در جهان را ایجاد کرده است [3].
جمعیت سالخورده یک نیروی جمعیتی قدرتمند و دگرگون‌کننده است [4]. در حال حاضر، بیشترین نرخ رشد جمعیتی در دنیا متعلق به گروه سالمندان (جمعیت 60 سال و بالاتر) است. پیش‌بینی می‌شود جمعیت سالمندان دنیا تا سال 2050، 3 برابر سال 2000 شود و به 2 میلیارد سالمند برسد [5]. ایران نیز مانند بسیاری از کشورهای دیگر با افزایش جمعیت سالمند مواجه است [6]، به‌طوری‌که طی 50 سال آینده 20 درصد افراد جامعه را سالمندان تشکیل می‌دهند و 26 میلیون نفر سالمند بالای 60 سال خواهیم داشت [3].
با افزایش تدریجی تعداد سالمندان در جامعه، نیازهای بهداشتی و درمانی آن‌ها نیز افزوده می‌شود [5]. بااین‌حال بسیاری از جوامع آمادگی لازم برای رویارویی با پدیده سالمندی و پیامدهای بهداشتی، اجتماعی و اقتصادی آن را ندارند [5]. ازاین‌رو نظام سلامت و درمان باید نیازها و انتظارات سالمندان ناتوان و کم توان را به‌عنوان بخش بزرگی از جامعه مصرف‌کننده خدمات درمانی و بهداشتی کشور در سال‌های آتی و آینده‌ای نزدیک ملاحظه کند و سالمندمحوری را در ارائه خدمات بهداشتی و درمانی این گروه مدنظر قرار دهد [7]. براساس بررسی‌های به‌عمل‌آمده 29 درصد از هزینه مراقبت‌های پزشکی توسط این گروه سنی مصرف می‌شود [8، 9]. همچنین، در حدود 60 درصد از هزینه‌های مراقبت‌های بهداشتی، 35 درصد از هزینه‌های ترخیص بیمارستانی و 47 درصد از روزهای بستری در بیمارستان را افراد سالمند به خود اختصاص می‌دهد [8].
افزایش مراجعات به بیمارستان‌ها و مراکز بهداشتی و درمانی و شیوع بیماری‌های مزمن در سالمندان هزینه‌های بسیار زیادی را به نظام سلامت ایران تحمیل می‌کند [10]. بنابراین، سیاستگذاران سلامت باید بر امکانات و زیرساخت‌های لازم برای ارائه خدمات مراقبت‌های بهداشتی پیشگیرانه و تشخیصی به سالمندان تمرکز کنند [10]. یکی از موضوعات مورد تأکید برای این قشر آسیب‌پذیر ارائه خدمات مراقبت سلامت سالمندان است که در قالب بیمارستان‌های دوستدار سالمند تبیین شده است [11]. حرکت به سمت بیمارستان‌های دوستدار سالمندان و آماده‌سازی نظام سلامت ایران برای جمعیت رو به رشد سالمندان، یکی از مهم‌ترین چالش‌های کوتاه‌مدت است [6، 10]. افزایش تقاضا برای تخت‌های بیمارستانی ایجاب می‌کند که در طراحی و ساخت بیمارستان‌های جدید و همچنین بازسازی بیمارستان‌های موجود، توجه ویژه‌ای به اصول دوستدار سالمند شود [6]. بیمارستان سازگار با سن ممکن است راهی را برای بیمارستان‌ها در نظام مراقبت‌های بهداشتی که به سرعت در حال حرکت هستند، فراهم کند تا مراقبت‌های با کیفیت بالا را بدون به خطر انداختن عملکرد و کیفیت زندگی برای سالمندان ضعیف ارائه دهند [12].
در سال 2004، سازمان بهداشت جهانی پروژه «مراقبت‌های بهداشتی اولیه سازگار با سن» را با هدف بهبود مراقبت، مشارکت، استقلال و منزلت سالمندان راه‌اندازی کرد [13]. در این زمینه، سازمان بهداشت جهانی سه اصل سازگار با سن را تعریف کرد: 1. آموزش کارکنان در سالمندان بالینی و رویکردهای آموزش به بیمار، 2. سیستم‌های مدیریت مراقبت‌های بهداشتی، 3. محیط فیزیکی [6، 11، 13].
در سال 2008، سازمان بهداشت جهانی مجموعه ابزار مراکز مراقبت اولیه بهداشتی سازگار با سن را منتشر کرد تا تعهد خود را برای ارتقای خدمات مراقبت‌های بهداشتی برای سالمندان برجسته کند [6]. سازمان بهداشت جهانی از این ابزار برای ارتقاء بیمارستان‌ها و مراکز بهداشتی سازگار با سن و همچنین سیستم‌های مدیریت مراقبت‌های اولیه سلامت استفاده کرده است [6]. مراقبت مناسب از بیماران مسن مستلزم به‌کارگیری نظام‌مند اصول بیمارستان دوستدار سالمند در تمام سیستم‌های عامل، ازجمله سازمان و محیط مراکز پزشکی و همچنین فرایندهای درمان بیمار است [14].
آموزش کارکنان و رویکردهای آموزش به بیمار به‌عنوان یکی از اصول سازگار با سن در بیمارستان دوستدار سالمند مطرح است. یکی از چالش‌های مستمری که بیمارستان‌ها با آن مواجه هستند، استخدام کارکنان با تخصص و مهارت‌های کافی در مراقبت از سالمندان است [10]. بنابراین کمبود شدید و مداوم کارکنان مراقبت‌های بهداشتی با آموزش تخصصی و تجربه درزمینه سالمندان وجود دارد [12]. در سال 2008، سازمان بهداشت جهانی دستورالعملی برای مراکز مراقبت بهداشتی اولیه دوستدار سالمند منتشر کرد [10]. آگاهی کارکنان بیمارستان از سالمندی طبیعی و ویژگی‌های آن، موضوع مهمی در تعامل آن‌ها با بیماران سالمند است. اکثر کارکنان بیمارستان، پیری را به‌عنوان یک بیماری درک می‌کنند و بیمارستان‌ها باید با این نگرش منفی مقابله کنند [10].
یکی دیگر از اهداف بیمارستان‌های دوستدار سالمند ایجاد سیستم‌های مدیریت مراقبت‌های بهداشتی است که از فرایندهای مراقبتی با کیفیت بالا برای افراد مسن حمایت می‌کند، اما بسیاری از این شیوه‌ها به‌خوبی اجرا نمی‌شوند [15]. مراقبت در بیمارستان دوستدار سالمندان مستلزم شناخت خطر عواقب نامطلوب برای افراد مسن در طول بستری در بیمارستان و پیش‌بینی و پیشگیری از مشکلات قابل‌حلی است که می‌تواند زمانی رخ دهد که بیمارستان مراقبت‌های بهداشتی را به افراد مسن ارائه می‌کند [13]. پارک و برند معتقد بودند که برای رفع نیازهای ویژه سالمندان و تفکر متفاوت درمورد مراقبت از بیماران سالمند در بیمارستان‌ها و مراکز مراقبت بهداشتی، باید یک تغییر فرهنگی در مدیران و ارائه‌دهندگان خدمات بهداشتی و مراقبت‌های پزشکی رخ دهد [10]. در‌عین‌حال متقاعد کردن مدیران بیمارستان‌ها در جهت تخصیص منابع برای این موضوع یک چالش است [12].
محیط فیزیکی اغلب به‌عنوان کانون اصلی حرکت بیمارستان به سمت دوستدار سالمند در نظر گرفته می‌شود [2]. جنبه‌های فیزیکی بیمارستان دوستدار سالمند به‌عنوان ویژگی‌های طراحی محیطی مانند ایمنی، نیازهای فیزیکی، اجتماعی و روانی سالمندان تعریف می‌شود [10]. خدمات متنوعی در بیمارستان‌های دوستدار سالمندان ارائه می‌شود، مثل دسترسی آسان به بیمارستان، زمان مناسب برای ویزیت، خدمات بهداشتی و مراقبت‌های پزشکی، آموزش کارکنان، محیط فیزیکی مناسب، توالت‌ها و تابلوهای راهنما، خدمات بستری، پذیرش و صدور صورتحساب برای بیماران سالمند [10]. افراد مسن ممکن است به‌دلیل انباشته شدن ضعف و ناتوانی نسبت به عوارض بیمارستانی آسیب‌پذیر باشند [15]. بنابراین ایجاد محیطی مناسب با سالمندان در بیمارستان‌ها ازجمله محیط فیزیکی متناسب می‌تواند بر توانایی‌های آن‌ها افزوده و موجب افزایش ایمنی سالمندان، کاهش استرس و تسهیل فرایند بهبودی آن‌ها شود [16]. چالش‌هایی که سالمندان در حال حاضر ازنظر کاهش شرایط سلامت، استقلال، هذیان، بی‌حرکتی، سقوط، زخم فشاری و سوء تغذیه با آن مواجه هستند، ممکن است به‌دلیل حوادث نامطلوب در محیط مراقبت‌های بهداشتی، بدتر شود.و می‌تواند دوره مراقبت را طولانی کند و بازگشت به زندگی در جامعه را به خطر بیندازد [13].
 شاخص دیده‌بان سالمندی در 4 بُعد امنیت درآمدی، وضعیت سلامت، قابلیت/توانمندی و مناسب‌سازی محیط، تلاش دارد تا تصویر کاملی از به‎زیستن سالمندان ارائه کند. در بعد وضعیت سلامت استان خراسان رضوی با نمره 67/26 درصد در رتبه پنجم در کل کشور قرار دارد [17]. بنابراین برای ایجاد محیط فیزیکی مناسب و ارائه خدمات درمانی با کیفیت برای سالمندان، مطالعه حاضر با هدف انطباق بیمارستان‌های آموزشی استان خراسان رضوی با معیارهای بیمارستان دوستدار سالمند در سال 1401 طراحی شد.

روش مطالعه
مطالعه حاضر یک مطالعه توصیفی‌مقطعی است که درطول 6 ماهه دوم سال 1401 انجام شد. جامعه پژوهش شامل 16 بیمارستان آموزشی‌درمانی در منطقه استان خراسان رضوی بود.
معیارهای ورود به مطالعه شامل بیمارستان‌هایی که با مجوز وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به‌عنوان بیمارستان آموزشی‌درمانی در منطقه استان خراسان رضوی معرفی شده‌اند و بیماران سالمند را بستری می‌کنند، بود. نمونه‌گیری به‌صورت سرشماری از کلیه بیمارستان‌های آموزشی استان خراسان رضوی که شامل بیمارستان‌های ( قائم (عج)، امام رضا (ع)، امید، ابن سینا، شهید هاشمی‌نژاد، خاتم‌الانبیا، طالقانی، منتصریه، امدادی) در دانشگاه علوم‌پزشکی مشهد، بیمارستان علامه بهلول گنابادی دانشگاه علوم‌پزشکی گناباد، بیمارستان نهم دی دانشگاه علوم‌پزشکی تربت حیدریه، بیمارستان‌های محمد واسعی، حشمتیه و امداد شهید بهشتی دانشگاه علوم‌پزشکی سبزوار و بیمارستان‌های حکیم و 22 بهمن دانشگاه علوم‌پزشکی نیشابور بود، انجام شد.
ابزار جمع‌آوری داده‌ها «پرسش‌نامه بیمارستان‌های دوستدار سالمند» است. این پرسش‌نامه توسط دکتر احمد احمدی برای پایان‌نامه دکتری مدیریت خدمات بهداشتی و درمانی [6، 10] تهیه شده است. برای تهیه این پرسش‌نامه ابتدا ابزار کلیدی منتشره توسط سازمان بهداشت جهانی برای ارزیابی وضعیت بیمارستان‌ها و مراکز بهداشتی درمانی ارائه مراقبت‌های اولیه سلامت [18] و پرسش‌نامه راشمی در دانشگاه بنگلور هندوستان، توسط دو نفر و به‌طور مجزا با روش ترجمه معکوس ترجمه و با نظر متخصصان امر بومی‌سازی شده است. روایی محتوی آن با ارسال چک‌لیست به تعداد 7 تن از متخصصان و لحاظ نمودن نظرات آنان، مورد تأیید قرار گرفته است. این چک‌لیست مشتمل بر 50 گویه است که در 9 بعد به شرح زیر وضعیت ارائه خدمات سلامت به سالمندان مراجعه‌کننده به بیمارستان را ارزیابی می‌کند. بعد وضعیت دسترسی سالمندان مراجعه‌کننده به بیمارستان (3 گویه)، بعد وضعیت برنامه زمانی مناسب برای سالمندان جهت مراجعه مجدد به بیمارستان (4 گویه)، بعد وضعیت ارائه خدمات و مراقبت‌های سلامت به سالمندان مراجعه‌کننده به بیمارستان (11 گویه)، بعد وضعیت اطلاعرسانی و آموزش به سالمندان مراجعه‌کننده به بیمارستان (6 گویه)، بعد وضعیت محیط فیزیکی بیمارستان برای سالمندان مراجعه‌کننده به بیمارستان (8 گویه)، بعد وضعیت توالت‌های بیمارستان برای سالمندان مراجعه‌کننده به بیمارستان (7 گویه)، بعد وضعیت تابلوهای راهنما در بیمارستان برای سالمندان مراجعه‌کننده به بیمارستان (3 گویه)، بعد وضعیت خدمات بستری برای سالمندان مراجعه‌کننده به بیمارستان (4 گویه)، بعد وضعیت پذیرش و پرداخت هزینه برای سالمندان مراجعه‌کننده به بیمارستان (4 گویه).
 پاسخ درنظر گرفته‌شده برای هر گویه در 3 حالت بلی، خیر و تاحدودی در نظر گرفته شده است. باتوجه‌به اینکه این چک‌لیست دارای 50 آیتم است و دارای 3 گزینه خیر، تا حدودی و بله هست، دامنه نمرات برای هر سؤال بین صفر تا 2 و برای کل چک‌لیست بین صفر تا 100 در نظر گرفته شده است، به‌طوری‌که برای پاسخ بله امتیاز 2 و برای تا حدودی امتیاز 1 و برای خیر امتیاز صفر لحاظ خواهد شد. ازاین‌رو نمره بیشتر هر آیتم و گویه نشان‌دهنده انطباق بیشتر با وضعیت بیمارستان از لحاظ دوستدار سالمند بودن دارد. باتوجه‌به تعداد گویه‌ها در حیطه فضای فیزیکی حداقل نمره صفر و حداکثرنمره50، در حیطه آموزش کارکنان حداقل نمره صفر و حداکثر 12 و در حیطه سیستم‌های مدیریت مراقبت‌های بهداشتی حداقل نمره صفر و حداکثر نمره 38 درنظر گرفته شده است. 
بعد از تصویب طرح پژوهشی در شورای تحصیلات تکمیلی دانشکده پرستاری، اخذ مجوز از کمیته اخلاق دانشگاه علوم‌پزشکی گناباد و دریافت مجوز ورود به محیط پژوهش و جمع‌آوری داده‌ها انجام شد. پژوهشگر با داشتن معرفی‌نامه کتبی و هماهنگی با مسئولین هر بیمارستان، بعد از ارائه توضیحات لازم درمورد اهداف مطالعه، پرسش‌نامه مربوطه را تکمیل و داده‌های مشاهده‌ای را نیز ثبت کرد. گویه‌های مربوط به فضای فیزیکی از روش مشاهده، گویه‌های مربوط به آموزش کارکنان و سیستم‌های مدیریت مراقبت‌های بهداشتی از طریق مشاهده و بررسی مستندات دفتر بهبود کیفیت و واحد آموزش بیمارستان‌ها تکمیل شد. تحلیل داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار SPSS نسخه 23 انجام شد. برای تحلیل یافته‌ها از آمارهای توصیفی مانند میانگین و انحراف‌معیار و تعداد و درصد استفاده شد.

یافته‌ها
در این مطالعه اطلاعات مربوط به 16 بیمارستان آموزشی‌درمانی استان خراسان رضوی تحلیل آماری شد.
همان‌طورکه در جدول شماره 2 مشاهده می‌شود، میانگین و انحراف‌معیار نمره حیطه فضای فیزیکی، آموزش کارکنان، سیستم مدیریتی و نمره کل پرسش‌نامه به‌ترتیب 8/28±26/00، 3/45±3/93، 3/79±4/00 و 11/75±33/93 بود.




همان‌طورکه در جدول شماره 2 مشاهده می‌شود، هیچ‌یک از بیمارستان‌ها پارکینگ اختصاصی برای سالمندان نداشته است. بااین‌حال، بیش از 80 درصد بیمارستان‌ها نزدیک ایستگاه اتوبوس یا ایستگاه مترو بودند. هیچ‌کدام از بیمارستان‌ها ورودی مجزا مخصوص سالمندان نداشتند. 
امکانات ارتباطی برای سالمندان در فضاهای سرپایی و بستری در 62 درصد بیمارستان‌ها فراهم نبود. 56 درصد از بیمارستان‌ها از نور مناسب برخوردار بودند. 68 درصد بیمارستان‌ها دارای درها و اتاق‌های عریض بودند و 68 درصد از بیمارستان‌ها در طبقات به آسانسور دسترسی داشتند. 87 درصد از بیمارستان‌ها دارای محیطی پیچیده بودند که بیماران به راحتی نمی‌توانستند به بخش‌های مختلف دسترسی داشته باشند. کف بیش از80 درصد از بیمارستان‌ها لغزنده بود و مناسب تردد سالمندان نبود. 68 درصد از بیمارستان‌ها دارای رمپ برای استفاده افراد از ویلچر و نرده برای راه‌پله‌ها بودند.
بیش از نیمی از بیمارستان‌ها فاقد توالت درتمام فضاهای مهم بیمارستان، فاقد توالت فرنگی و فاقد همراهی جهت مراقبت از سالمندان در هنگام توالت رفتن بود. در 68 درصد از بیمارستان‌ها، درهای توالت از هر دو طرف باز نمی‌شد. توالت‌ها در 62 درصد از بیمارستان‌ها دارای زنگ اخبار بود و بیش از 80 درصد توالت‌ها دستگیره کمکی برای بلند شدن داشتند.
در بیش از 80 درصد از بیمارستان‌ها تابلوهای راهنما در تمامی بخش‌ها نصب شده بود. بااین‌حال 37 درصد از آن‌ها کلمات درشت و واضح داشت و 100 درصد تابلوها به زبان فارسی و انگلیسی نوشته شده بود و از گویش‌های محلی استفاده نشده بود.
بالای90 درصد از بیمارستان‌ها در فرایند پذیرش و تسویه حساب اولویتی برای سالمندان نداشتند. فقط 12 درصد از بیمارستان‌ها به سیستم مددکاری قوی جهت کاهش هزینه‌ها برای سالمندان اشاره کردند. همانطور که در جدول شماره 4 مشاهده می‌شود، تعداد تخت‌های بیش از 90 درصد بیمارستان‌ها فاقد پروتکل‌هایی برای غربالگری سالمندان بود و بیش از 75 درصد بیمارستان‌ها درخصوص ارتباطات با سالمندان، 4 بیماری اصلی سالمندان (آلزایمر، سقوط، بی‌اختیاری ادرار، افسردگی) و مبانی تعامل با آن‌ها، مشاوره‌های پیشگیرانه و تذکر علائم خطر کارکنان را آموزش نداده‌اند.





همچنین بیش از 90 درصد از بیمارستان‎ها هیچ آموزشی برای ارائه توصیه‌های پیشگیرانه به سالمندان نداشتند.
همان‌طورکه در جدول شماره 5 مشاهده می‌شود 100 درصد از بیمارستان‌ها فاقد خط تلفن خاص سالمندان جهت نوبت‌گیری، فاقد زمان خاص ویزیت و معاینه بودند.


بیمارستان‌ها فاقد متخصص طب سالمندی و فاقد کلینیک مجزای چند تخصصی برای سالمندان بودند. مطالعه حاضر نشان داد تنها 12 درصد از بیمارستان‌ها اقداماتی را برای توجیه نسخه دارویی و اولویت سالمندان در ارائه داروها، ارائه کرده‌اند. همچنین نتایج نشان داد که هیچ‌یک از بیمارستان‌ها دارای سیستم اولویت، صف / پیشخوان مجزا و فرایند پذیرش اختصاصی برای سالمندان نبودند.
بیمارستان‌ها فاقد بخش مخصوص سالمندان بودند، امکانات تفریحی در بیش از 90 درصد از بیمارستان‌ها دردسترس نبود ولیکن بیشتر از 90 درصد از بیمارستان‌ها به نمازخانه دسترسی داشتند.

بحث
نتایج مطالعه در ارتباط با تعیین میزان انطباق بیمارستان‌های آموزشی استان خراسان رضوی با معیار بیمارستان دوستدار سالمند در حیطه فضای فیزیکی حاکی از آن بود که، بیمارستان‌های مورد مطالعه فاقد جایگاه پارک خودرو مخصوص سالمندان و فاقد ورودی مجزا جهت سالمندان بودند، ولیکن در نزدیکی اکثر بیمارستان‌ها ایستگاه اتوبوس واقع شده است. 
امکانات ارتباطی برای سالمندان در فضاهای سرپایی و بستری در 62 درصد از بیمارستان‌ها فراهم نبود. 56 درصد از بیمارستان‌ها از نور مناسب برخوردار بودند. در 68 درصد از بیمارستان‌ها درب‌های آسانسور و اتاق‌ها، عریض بودند و 68 درصد ازبیمارستان‌ها در طبقات به آسانسور دسترسی داشتند. 87 درصد از بیمارستان‌ها دارای محیطی پیچیده بودند که بیماران به راحتی نمی‌توانستند به بخش‌های مختلف دسترسی داشته باشند. کف بیش از 80 درصد از بیمارستان‌ها لغزنده بود و مناسب تردد سالمندان نبود. 68 درصد از بیمارستان‌ها دارای رمپ برای استفاده افراد از ویلچر و نرده برای راه‌پله‌ها بودند.
بیش از نیمی از بیمارستان‌ها فاقد توالت در تمام فضاهای مهم بیمارستان، فاقد توالت فرنگی و فاقد همراهی جهت مراقبت از سالمندان در هنگام توالت رفتن بودند. در 68 درصد از بیمارستان‌ها، درب‌های توالت از هر 2 طرف باز نمی‌شد. توالت‌ها در 62 درصد از بیمارستان‌ها دارای زنگ اخبار بود وبیش از 80 درصد توالت‌ها دستگیره کمکی برای بلند شدن داشتند.
در بیش از 80 درصد از بیمارستان‎های مورد‌مطالعه در پژوهش حاضر، تابلوهای راهنما در تمامی بخش‌ها نصب شده بود. وجود تابلوها با کلمات درشت و واضح برای سالمندان با اختلال بینایی بسیار مهم است. بااین‌حال فقط 37 درصد از تابلوها کلمات درشت و واضح داشت. 
در مطالعه کیانی و همکاران، محیط فیزیکی را عامل گسترش بیمارستان دوستدار سالمند دانسته‌اند و در این بعد، بیشترین بار عاملی را «دسترسی آسان به بیمارستان‌ها از طریق وسایل نقلیه عمومی» عنوان کردند [19].
در مقایسه پژوهش حاضر با پژوهش احمدی [10]، بیمارستان‌های مورد ارزیابی در استان تهران نسبت به بیمارستان‌های آموزشی استان خراسان رضوی در حیطه فضای فیزیکی، وضعیت مناسب‌تری دارند. درمورد توالت‌ها در هر دو مطالعه، در بیش از نیمی از بیمارستان‌ها فاقد توالت‌ها فاقد در بودند که از هر 2 طرف باز می‌شد که می‌تواند سلامت و ایمنی بیماران مسن را در شرایط بحرانی تهدید کند. وجود زنگ اخبار در بیش از نیمی از بیمارستان‌ها و دستگیره کمکی برای بلند شدن در توالت‌ها از نقاط قوت بیش از نیمی از بیمارستان‌ها در هر 2 مطالعه بود. 
جنت علیپور و همکاران در مطالعه خود عنوان کردند که نامناسب بودن شرایط فیزیکی و محیطی پیرامون سالمندان در محیط بیمارستان منجر به محدودیت حرکت و کاهش ایمنی آنان شده و به کاهش عملکرد در بیماران سالمند بستری منجر می‌شود [20]. 
باستانی و همکاران در مطالعه خود بیان کردند که امکانات فیزیکی مثل وجود آسانسور، نرده و پله می‌تواند موجب کاهش لیز خوردن، سقوط و شکستگی اندام سالمندان و همچنین کاهش آسیب‌پذیری و ارتقاء سلامت این گروه و صرفه‌جویی در هزینه‌ها شود [5].
باتوجه‌به مشکلات مشاهده‌شده در فضای فیزیکی بیمارستان‌های مورد بررسی و اهمیت اصلاح آن‌ها در بهبود خدمات‌دهی به سالمندان، به نظر می‌رسد با آگاه‌سازی مدیران و مسئولین و توجیه لزوم توجه به مواردی همچون داشتن رمپ یا کف مناسب جهت جلوگیری از لیز خوردن سالمندان یا وجود توالت در فضاهای مهم بیمارستان می‌توان در جهت رفع نواقص مشاهده‌شده اقداماتی انجام داد. مسائل مالی در اغلب موارد به‌عنوان چالش مهم درزمینه این تغییرات می‌تواند مانع جدی باشد، اما بسیاری از این تغییرات با صرف هزینه کم و با مدیریت صحیح تا حدود زیادی قابل‌اصلاح است.
نتایج مطالعه در ارتباط با تعیین میزان انطباق بیمارستان‌های آموزشی استان خراسان رضوی با معیارهای دوستدار سالمند در حیطه آموزش کارکنان حاکی از آن بود که در بیش از 90 درصد از بیمارستان‌ها فاقد پروتکل‌هایی برای غربالگری سالمندان بودند و بیش از 75 درصد از بیمارستان‌ها درخصوص ارتباطات با سالمندان، 4 بیماری اصلی سالمندان (آلزایمر، سقوط، بی‎اختیاری ادرار، افسردگی)، مبانی تعامل با آن‌ها ، مشاوره‌های پیشگیرانه و تذکر علائم خطر، کارکنان را آموزش نداده‌اند.
طبق مطالعه کیانی و همکاران در بعد آموزش کارکنان، بیشترین بار عاملی «تقویت مهارت‌های ارتباطی کلامی و غیرکلامی» است [19].
کای تران و ماری دوگ وایت در مطالعه خود پیشنهادکرده‌اندکه یک دستورالعمل ملی با توصیه‌های کاربردی و قابل‌استفاده در کانادا تدوین شود تا بتواند از یک مراقبت جهانی دوستدار سالمند در سراسر کانادا حمایت کند [21]. نتایج پژوهش احمدی و همکاران [10] در این خصوص با پژوهش حاضر همسو بود. 
مودجه و همکاران یکی از عناصر کلیدی بیمارستان دوستدار سالمند را استفاده از کارکنان ماهر و دلسوز در تیم‌های مراقبتی تأثیر‌گذار عنوان کردند [15].
هوانگ و همکاران در مطالعه خود اشاره کردند که کمبود حیاتی در کارکنان متخصص و با تجربه در مراقبت از سالمندان، ارائه خدمت و مراقبت موفق به آنان را به خطر می‌اندازد [12].
ازآنجایی‌که آموزش برقراری ارتباط کلامی صحیح با سالمندان به کارکنان و پزشکان، صبوری آنان را در برخورد با سالمندان افزایش می‌دهد، مشکلات زیادی درزمینه مسائل ارتباطی وجود دارد. همچنین اطلاعات مورد‌نیاز پرسنل درخصوص دستورالعمل‌های ضروری مربوط به بیماری‌ها و شرایط سالمندان و موضوعات مشاوره‌ای مورد نیاز در این زمینه کم است؛ بنابراین می‌تواند با مدیریت مناسب و صحیح در بیمارستان‌ها، آموزش کارکنان و پرسنل مرتبط درخصوص این مباحث در دستور کار قرار گیرد و در برنامه‌های آموزشی بیمارستان‌ها و کارگاه‌هایی که ماهیانه و یا دوره‌ای برگزار می‌شود، گنجانده شود.
نتایج مطالعه درارتباط‌با تعیین میزان انطباق بیمارستان‌های آموزشی استان خراسان رضوی با معیارهای دوستدار سالمند در حیطه سیستم‌های مدیریت مراقبت‌های بهداشتی حاکی از آن بود که، بیمارستان‌ها فاقد خط تلفن خاص سالمندان جهت نوبت‌گیری و فاقد زمان خاص ویزیت و معاینه بودند. 
در هیچ‌کدام از بیمارستان‌ها سیستم اولویت‌گذاری برای سالمندان در خدمات بیمارستان تعریف نشده بود و وجود نداشت. در کانترهای بیمارستان‌ها صف خاصی برای سالمندان وجود نداشت. بیمارستان‌ها فاقد متخصص طب سالمندی و فاقد کلینیک مجزای چند تخصصی برای سالمندان بودند. بیمارستان‌ها فاقد بخش مخصوص سالمندان بود. امکانات تفریحی در بیش از 90 درصد بیمارستان‌ها دردسترس نبود، ولیکن بیشتر از 90 درصد از بیمارستان‌ها به نماز‌خانه دسترسی داشتند.
کیانی و همکاران در مطالعه خود ذکر کردند که وجود بخش سرپایی مجزا، صف مجزا، سیستم اولویت‌گذاری برای سالمندان و تطبیق اقدامات مراکز ارائه خدمات با روال‌های اجرایی مربوط به نیازهای خاص سالمندان از ضرورت‌های مهم در بیمارستان‌های دوستدار سالمند بود و سازمان بهداشت جهانی نیز بر این موضوع تأکید می‌کند [19]. 
یکی از چالش‌های مطرح‌شده در پژوهش هوانگ و همکاران متقاعد کردن مدیریت ارشد بیمارستان درمورد ارزش خدمات سالمندان است [12].مطالعه احمدی و همکاران [10] با مطالعه حاضر همسو است.
باتوجه‌به این موضوع که سالمندان و به‌خصوص سالمندان بیمار نیازمند توجهات و مراقبت‌های خاص هستند، همان‌گونه که ایجاد بیمارستان‌های دوستدار کودک از اولویت‌های برنامه‌های کشوری است و به منظور تداوم وجود سیاست‌ها در این خصوص به آموزش کارکنان و پایش و ارزیابی دوره‌ای عملکرد بیمارستان‌ها توجه خاص می‌شود، نیازمند جذب متخصصین سالمندی یا پرستاران متخصص سالمندی، توجیه مسئولین و برنامه‌ریزان و افراد تاثیرگذار در برنامه‌های سیاستی بیمارستان‌ها درخصوص سالمندان و ایجاد دستورالعمل‌های مشابه به تناسب شرایط سالمندی هستیم.

نتیجه‌گیری نهایی
باتوجه‌به نتایج پژوهش حاضر، ازنظر محیط فیزیکی، 60 درصد از بیمارستان‌ها با معیارهای بیمارستان دوستدار سالمند انطباق نداشتند. ازنظر آموزش کارکنان، 82 درصد از بیمارستان‌ها با معیارهای بیمارستان دوستدار سالمند انطباق نداشتند.
ازنظر سیستم‌های مدیریت مراقبت‌های بهداشتی، 89 درصد از بیمارستان‌ها با معیارهای بیمارستان دوستدار سالمند انطباق نداشتند.بنابراین برای ارائه مراقبت مناسب به سالمندان ضروری است که مؤلفه‌های بیمارستان دوستدار سالمند به‌خصوص در حیطه‌های آموزش پرسنل و برنامه‌های ویژه مراقبت‌های دوران سالمندی مورد توجه جدی قرار گیرد. 

محدودیت‌های پژوهش
باتوجه‌به جدید بودن موضوع و این که تاکنون مطالعه‌ای در بیمارستان‌های آموزشی استان خراسان رضوی با این عنوان انجام نشده بود، گاهی توجیه مدیران و مسئولان جهت ضرورت انجام این مطالعه بسیار سخت بود. پراکندگی بیمارستان‌ها در منطقه و شرایط هماهنگی زمانبر بود و دسترسی پژوهشگر را به داده‌ها در انجام تحقیق با مشکل مواجه می‌کرد.

پیشنهادات جهت پژوهش‌های بعدی
بررسی انطباق بیمارستان‌ها با معیارهای بیمارستان دوستدار سالمند در سایر دانشگاه‌ها؛ تعیین عوامل مؤثر بر میزان دانش و آگاهی کارکنان در حوزه سالمندی؛ تعیین عوامل موثر برنگرش مدیران در حوزه سالمندی؛ مقایسه بیمارستان‌های دانشگاهی با بیمارستان‌های غیردانشگاهی و خصوصی در خصوص دوستدار سالمند بودن.

ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
رعایت مصوبات کمیته اخلاق دانشگاه علوم‌پزشکی گناباد (1401.078IR.GMU.REC.)

حامی مالی
این مقاله حاصل پایان نامه دانشجویی مقطع ارشد خانم صالحه عباسیان در دانشکده پرستاری ، دانشگاه علوم پزشکی گناباد بوده و با حمایت معاونت تحقیقات و فناوری ان دانشگاه انجام شده است.

مشارکت نویسندگان
تمامی نویسندگان در آماده‌سازی این مقاله مشارکت داشتند.

تعارض منافع
بنا بر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.

تشکر و قدردانی
 از معاونین محترم تخقیقات و فناوری، اساتید محترم در دانشگاه‌های علوم‌پزشکی استان خراسان رضوی، مسئولین بیمارستان‌های آموزشی درمانی استان خراسان رضوی و مشارکت‌کنندگان در این پژوهش و داوران این مقاله تشکر و قدردانی می‌شود.


 

 

References
1.Safdari R, Sadeghi F, Mohammadiazar M. [Aged care and services programs in Iran: Looking at the performance of relevant organizations (Persian)]. Payavard Salamat. 2016; 10(2):155-66. [Link]
2.Frank CC, Feldman S, Wyman R. Caring for older patients in primary care: Wisdom and innovation from Canadian family physicians. Canadian Family Physician. 2018; 64(6):416-8. [PMID]
3.Azimzadeh E, Gholamali M, Nourshahi M. [Relationship between elderly body composition indices and static and dynamic balance in relation to their rate of falling (Persian)]. Iranian Journal of Ageing. 2013; 7(4):67-74. [Link]
4.Kuo YL, Chen IJ. Facilitating a change model in age-friendly hospital certification: Strategies and effects. Plos One. 2019; 14(4):e0213496. [DOI:10.1371/journal.pone.0213496] [PMID] [PMCID]
5.Bastani P, Dehghani M, Ahmadi Marzaleh M. [Assessing shiraz pharmacies according to senior-friendly criteria (Persian)]. Iranian Journal of Ageing. 2017; 12(1):116-23. [DOI:10.21859/sija-1201116]
6.Ahmadi Teymourlouy A, Seyyedin H, Fadaye-Vatan R, Omrani A. Assessing the suitability of the design, safety and physical environment of hospitals for the elderly: A case study in Iran. Iranian Journal of Health, Safety and Environment. 2019; 6(1):1213-20. [Link]
7.Alimohammadzadeh Kh, Mohebbi SF, Bolboli S, Mohebbi SM. [Factors and implications of elder friendly medical centers: A qualitative research (Persian)]. Middle Eastern Journal of Disability Studies.2019; 9:70. [Link]
8.Sedeh G, Mahfoozpour S, Hessam S, Tabibi SJ. [The necessity of aligning the human resources strategies of health system with the mega-trends of the older people health domain (Persian). Depiction of Health. 2018; 9(3):172-85. [Link]
9.Adib Roshan F, Talebpour M, Peymanizad H, Purazat AA. [Identify the characteristics of the elderly-friendly city in Iran 2050 (Persian)]. Journal of vision Future Cities. 2020; 1(2):51-61. [Link]
10.Ahmadi A, Seyedin H, Fadaye-Vatan R. Towards age-friendly hospitals in developing countries: A case study in Iran. Health Promotion Perspectives. 2015; 5(1):42-51. [DOI:10.15171/hpp.2015.006] [PMID] [PMCID]
11.Kyani F, Mahmoudi Majdabadi Farahani M, Hajinabi K. [Factors affecting the development of age-friendly hospitals in Iran: Factor analysis (Persian)]. Journal of Clinical Nursing and Midwifery. 2019; 8 (2):355-67. [Link]
12.Huang AR, Larente N, Morais JA. Moving towards the age-friendly hospital: A paradigm shift for the hospital-based care of the elderly. Canadian Geriatrics Journal. 2011; 14(4):100-3. [DOI:10.5770/cgj.v14i4.8] [PMID] [PMCID]
13.Tavares J, Santinha G, Rocha NP. Age-friendly health care: A systematic review. Healthcare. 2021; 9(1):83. [DOI:10.3390/healthcare9010083] [PMID] [PMCID]
14.Kim YS, Han SH, Hwang JH, Park JM, Lee J, Choi J, et al. Development of the Korean framework for senior-friendly hospitals: A Delphi study. BMC Health Services Research. 2017; 17(1):528. [DOI:10.1186/s12913-017-2480-0] [PMID] [PMCID]
15.Mudge AM, Young A, McRae P, Graham F, Whiting E, Hubbard RE. Qualitative analysis of challenges and enablers to providing age friendly hospital care in an Australian health system. BMC Geriatrics. 2021; 21(1):147. [DOI:10.1186/s12877-021-02098-w] [PMID] [PMCID]
16Rahmanpour MS, Tirgar A, Ebadi A, Sum S, Nikpour M. [Determining the components of the structural characteristics assessment tool for the age-friendly hospitals (Persian)]. Journal of Gerontology. 2019; 4(2):1-10. [DOI:10.29252/joge.4.1.1]
17.Zanjari N, Sadeghi R. [Measuring of older adults' well-being in provinces of Iran using AgeWatch Index (Persian)]. Iranian Journal of Ageing. 2022; 16(4):498-517. [DOI:10.32598/sija.2022.16.4.2814.1]
18.WHO Ageing and Health Programme. Active ageing: Towards age-friendly primary health care. Geneva: World Health Organization; 2004. [Link]
19.Tajvar M, Torabi M, Dargahi H, Atashbahar O, Sajadi HS. [Assessing the Isfahan hospitals based on the World Health Organization's Age-Friendly Hospital Model: A mixed method study (Persian)]. Salmand: Iranian Journal of Ageing. 2023; 18(2):234-51. [Link]
20.Jannat Alipour Z, Fotoukian Z, Ahmadi H. [Elderly-friendly hospitals, a step towards improving the health of the elderly-A review study (Persian)]. Quarterly Journal of Caspian Health and Aging. 2021; 6(2):22-41. [Link]
21.Tran K, Wright MD. Senior friendly hospital care: A review of guidelines. Ottawa: Canadian Agency for Drugs and Technologies in Health; 2019. [Link]