اهداف: ادراک زمان، مهارت شناختی بنیادی و پیچیده‌ای است که امکان ادراک زنجیره‌ای از رویدادها و فعالیت‌ها و پیش‌بینی وقوع حوادث در آینده را را فراهم می‌آورد. سرعت گذر زمان تحت‌تأثیر نحوه عملکرد مناطق مختلف مغز و فرایندهای شناختی پایه ازجمله توجه و حافظه قرار دارد. با توجه به تغییر کارکردهای مذکور در سنین مختلف هدف اصلی این پژوهش، تعیین تفاوت ادراک زمان در زنان و مردان جوان و کهنسال بود.
مواد و روش‌ها: طرح پژوهش حاضر از نوع علّی-مقایسه‌ای بود و جامعه موردمطالعه را تمام زنان و مردان جوان (30-20 ساله) و کهنسال (70-60 ساله) ساکن شهرهای تبریز و مرند تشکیل می‌دادند. تعداد نمونه اولیه را 64 نفر دربرمی‌گرفت که در دو گروه 32 نفری (نصف زن و نصف مرد) قرار گرفتند. نمونه‌گیری این پژوهش به‌صورت نمونه‌گیری دردسترس صورت گرفت و در انجام پژوهش از ابزارهای اندازه‌گیری مانند معاینه مختصر وضعیت روانی، آزمون افسردگی بک و تکلیف بازتولید زمان استفاده شد. ابتدا تکلیف بازتولید زمان برای هریک از آزمودنی‌ها به‌صورت انفرادی به اجرا درآمد. اجرای آزمون افسردگی بک و آزمون معاینه مختصر وضعیت روانی به‌دلیل جلوگیری از ایجاد خستگی و تأثیر آن در درک زمان، بعد از اجرای تکلیف رایانه‌ای ادراک زمان صورت گرفت. در تکلیف بازتولید زمانی، تصویر دایره در صفحه‌نمایش رایانه در مدت زمان‌های 400، 500 و 600 میلی‌ثانیه به‌عنوان زمان کوتاه و 1800، 2000 و 2200 میلی‌ثانیه به‌عنوان زمان طولانی ارائه شد. درمجموع، تعداد 80 کوشش (40 کوشش برای بازه زمانی کوتاه و 40 کوشش برای بازه زمانی طولانی) به‌طورمتوالی و تصادفی ارائه شد. پس از ارائه هر محرک، آزمودنی با فشاردادن کلید فاصله صفحه‌کلید رایانه، مدت زمان حضور محرک را بازتولید می‌کرد. داده‌های 30 جوان (15 مرد و 15 زن) و 27 کهنسال (12 مرد و 15 زن) با استفاده از آزمون تحلیل واریانس چندمتغیری (مانوا) مورد تجزیه‌وتحلیل قرار گرفت.
یافته‌ها: نتایج نشان داد که بین دو گروه سنی (جوان و سالمند) در متغیر ادراک زمان تفاوت معناداری وجود داشت (0/007>P)، به‌طوری‌که سالمندان در هردو بازه زمانی کوتاه و طولانی بازتولید کوتاه‌تری دارند، اما جوانان بازۀ زمانی کوتاه را طولانی‌تر و بازۀ زمانی طولانی را کوتاه‌تر از مدت زمان حضور محرک بازتولید کردند. این در حالی است که در متغیر جنسیت بین دو گروه (زن و مرد) تفاوت معناداری وجود نداشت (0/244>P).
نتیجه‌گیری: یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که سن بر ادراک زمان تأثیر می‌گذارد، به‌نحوی‌که زمان ادراک‌شده در نزد افراد کهنسال کوتاه‌تر از زمان فیزیکی است. بر مبنای الگوی دروازه توجه در تبیین ادراک زمان، چنانچه منابع توجه کمتری به گذر زمان اختصاص یا ظرفیت حافظه کاهش یابد، برآورد زمان کوتاه‌تر خواهد بود. براساس تغییرات شناختی مربوط به کهنسالی، با افزایش سن توانایی‌های شناختی افراد کهنسال تقلیل می‌یابد. ازآنجاکه شواهد نشان‌دهنده آن است که پردازش دقیق فواصل زمانی به ظرفیت حافظه و توجه بستگی دارد؛ بنابراین، تغییرات در هریک از فرایندهای شناختی مذکور می‌تواند در تفاوت‌های مربوط به سن در ادراک زمان تأثیرگذار باشد و احتمالاً به‌دلیل همین عوامل، بازتولید زمان در افراد مسن کوتاه‌تر می‌شود.