دوره 13، شماره 1 - ( بهار 1397 )
جلد 13 شماره 1 صفحات 61-50 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Momeni K, Rafiee Z. Correlation of Social Support and Religious Orientation With Life Satisfaction in the Elderly. Salmand: Iranian Journal of Ageing 2018; 13 (1) :50-61
URL: http://salmandj.uswr.ac.ir/article-1-1189-fa.html
URL: http://salmandj.uswr.ac.ir/article-1-1189-fa.html
مومنی خدامراد، رفیعی زهرا. رابطه حمایت اجتماعی و جهت‌گیری مذهبی با رضایت از زندگی در سالمندان. سالمند: مجله سالمندی ایران. 1397; 13 (1) :50-61
خدامراد مومنی1 
، زهرا رفیعی 2
، زهرا رفیعی 2
1- گروه روانشناسی، دانشکده علوم اجتماعی و تربیتی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران.
2- گروه روانشناسی، دانشکده علوم اجتماعی و تربیتی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران. ، zahra.r3606@gmail.com
2- گروه روانشناسی، دانشکده علوم اجتماعی و تربیتی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران. ، zahra.r3606@gmail.com
متن کامل [PDF 2230 kb]
(3806 دریافت)
| چکیده (HTML) (8300 مشاهده)
متن کامل: (5237 مشاهده)
مقدمه
سالمندشدن جمعیت در سراسر دنیا و از جمله ایران پدیده‌ای روبه‌افزایش است. این موضوع در بررسی مقایسه‌ای بین نتایج حاصل از سرشماری‌های انجام‌شده در سال‌های اخیر قابل رؤیت است. نتایج سرشماری سال 1385، نشان داد 7/3 درصد از جمعیت را افراد سالمند تشکیل می‌دهند و این نسبت در سال 90 به 8/2درصد افزایش یافت. با توجه به این افزایش و اهمیت مسائل دوران سالمندی، رفع نیازها و مشکلات این گروه جمعیتی به عنوان ضرورت اجتماعی قابل طرح است [1].
محرومیت از فعالیت‌های اجتماعی، سالمندان را برای افسردگی مستعد می‌کند، زیرا پذیرفته‌نشدن از سوی دیگران و انزوای اجتماعی از علل مهم بیماری‌های روانی در دوره سالمندی به شمار می‌روند. در این سنین کاهش روابط اجتماعی، علاوه بر سلامت جسمی و روانی، بر نحوه زندگی و میزان رضایت از زندگی نیز تأثیر می‌گذارد [2].
رضایت از زندگی منعکس‌کننده توازن بین آرزوهای فرد و وضعیت فعلی او است و به عنوان مؤلفه شناختی رفاه ذهنی در نظر گرفته می‌شود که این رفاه ذهنی با وجود کاهش در توانایی‌های شناختی، اجتماعی و جسمانی سالمندان، کاهش نمی‌یابد. این پدیده «پارادوکس سالمندی» نامیده می‌شود [3]. یکی از شاخص‌های بهداشت روانی، میزان رضایت از زندگی است. منظور از رضایت از زندگی، نگرش فرد و ارزیابی عمومی از کلیت زندگی خود یا برخی از جنبه‌های زندگی همچون زندگی خانوادگی و تجربه آموزشی است. همچنین رضایت از زندگی بازتاب میان آرزوهای شخص و وضعیت فعلی او است. به بیان دیگر هرچه شکاف میان سطح آرزوهای فرد و وضعیت عینی او بیشتر شود، رضایتمندی او کاهش می‌یابد [4]. رضایت از زندگی یا بهزیستی دست‌یافته، ارزیابی افراد را از زندگی خود به طورکلی بازتاب می‌دهد و با کیفیت زندگی همراه است [5]. همچنین رضایت از زندگی شاخص اندازه‌گیری مهمی برای سلامت روان است [6].
یکی از متغیرهایی که بر میزان رضایت از زندگی مؤثر است، حمایت اجتماعی است و شامل اشکال مختلف کمک و یاری عرضه‌شده توسط اعضای خانواده، دوستان، همسایگان و دیگران می‌شود [8 ،7]. بررسی‌ها حاکی از آن هستند که حمایت اجتماعی یکی از مهم‌ترین جنبه‌ها در زندگی افراد سالمند است و عدم حمایت اجتماعی سالمندان زمینه‌ساز افسردگی است. حمایت اجتماعی را میزان برخورداری از محبت، همراهی، مراقبت، احترام، توجه و کمک دریافت‌شده توسط فرد از سوی افراد یا گروه‌های دیگر نظیر اعضای خانواده، دوستان و دیگران مهم تعریف کرده‌اند. حمایت اجتماعی ادراک‌شده بر وضعیت جسمی، روانی، رضایت از زندگی و جنبه‌های مختلف کیفیت زندگی افراد آثار زیادی دارد و عامل تعدیل‌کننده مؤثری در مقابله و سازگاری با شرایط استرس‌زای زندگی شناخته شده است [10 ،9].
تحقیقات انجام‌شده در چند دهه گذشته، در میان طیف گسترده‌ای از زمینه‌های اجتماعی و فرهنگ، ارتباط محکمی را بین حمایت اجتماعی، سلامت و رضایت از زندگی در تمام طول عمر و به‌ویژه در دوره سالمندی نشان داده است [13-11]. لویی در پژوهشی به این نتیجه رسید که فرد سالمند با بیماری‌های قلبی‌عروقی اگر با همسر و خانواده خودش زندگی کند و از نظر اقتصادی نیز شرایط نسبتاً خوبی داشته باشد، رضایتمندی بیشتری از زندگی دارد، زیرا حمایت اجتماعی بیشتری را از طرف خانواده دریافت می‌کند که می‌تواند به بهبود او کمک کند [14]. در ایران نیز مطالعاتی درباره حمایت اجتماعی و متغیرهای مرتبط با آن در دوران سالمندی انجام شده است [15]. حسینی، رضایی و کیخسروی بیگ‌زاده در پژوهشی با هدف تعیین ارتباط حمایت اجتماعی و رضایت از زندگی و افسردگی و شادکامی در سالمندان زن در شیراز نشان دادند که ارتباط مثبت و معناداری بین حمایت اجتماعی و دیگر مؤلفه‌های یادشده وجود دارد. از طریق حمایت اجتماعی است که افراد می‌توانند فشارهای روانی خود را تحمل کنند و از این طریق روی کمک دیگران حساب کنند. بنابراین حمایت اجتماعی عامل مهمی است که به رضایت از زندگی افراد کمک می‌کند. حمایت اجتماعی از طریق ایفای نقش واسطه‌ای میان عوامل تنش‌زای زندگی و بروز مشکلات جسمی و روانی و همچنین تقویت شناخت افراد، باعث کاهش تنش تجربه‌شده، افزایش میزان بقا و بهبود کیفیت زندگی و رضایت از زندگی افراد می‌شود [17 ،16].
متغیر مهم تأثیرگذار دیگر بر رضایت از زندگی سالمندان، جهت‌گیری مذهبی است. ناهماهنگی بین اهداف و تمایلات مذهبی و نیاز به برآورده شدن این اهداف و تمایلات که بیشتر به دلیل وجود مسائل و مشکلات خاص پدید می‌آید، در بروز نارضایتی از زندگی مؤثر است [18]. مطالعات اخیر، به طور مشخص گزارش کرده‌اند سطوح بالاتر از تعاملات مذهبی، رضایت از زندگی بسیار خوبی را در میان سالمندان آمریکایی‌تبار آفریقا [20 ،19]، سالمندان معلول و ناتوان [21]، سالمندان مناطق روستایی آمریکا [22] و همچنین سالمندان مهاجر آسیا پیش‌بینی می‌کند [23].
پس از بازنشستگی، منابع فرد (امکانات مادی و منابع معنوی) تعیین‌کننده جایگاه او در جامعه است. جایگاه مذهبی به فرد قدرتی می‌بخشد که دیگر نواقصش را تا حد زیادی جبران می‌کند، می‌تواند از این طریق بر دیگران تأثیر بگذارد و دیگران او را مهم تلقی کنند [25 ،24]. مذهب مجموعه‌ای سازمان‌یافته از اعتقادها، سیستم‌های فرهنگی و ایدئولوژی وابسته به انسانیت به منظور بقاست [26]. آلپورت و راس دو نوع جهت‌گیری مذهبی را معرفی کرده‌اند: «جهت‌گیری مذهبی درونی» و «جهت‌گیری مذهبی بیرونی». جهت‌گیری مذهبی درونی عبارت است از باورهای معنوی درونی فرد، نگرش فرد به مذهب و معنویت یا به دیگر اعمال معنوی یا مذهبی شخصی. در مقابل، افراد با جهت‌گیری مذهبی بیرونی مذهب را «ابزاری برای دستیابی به آرامش و اجتماعی‌شدن» در نظر می‌گیرند که مستلزم گرویدن به نظامی دینی مانند اسلام یا مسیحیت، ترجیح‌دادن نظام دینی خود به نظام‌های دینی دیگر و انجام فعالیت‌های مذهبی گروهی است. با وجود این، جهت‌گیری مذهبی بیرونی نیز بر اساس سیستم باورهای معنوی شخصی شکل می‌گیرد و به‌سادگی از جهت‌گیری مذهبی درونی جدا نمی‌شود [27]. صرف‌نظر از نژاد، جنسیت، طبقه اجتماعی، سن یا نوع مذهب، جهت‌گیری مذهبی از طریق کارکردهای فردی و اجتماعی مختلف همچون هنجاربخشی، هویت‌بخشی، معنابخشی، حمایت‌بخشی به ویژه حمایت روانی، افزایش خوش‌بینی، آرامش‌بخشی، افزایش همبستگی اجتماعی، بهبود روابط اجتماعی، کنترل اجتماعی، سامان بخشی و غیره می‌تواند به افزایش رضایت از زندگی بین سالمندان کمک کند [28].
در مجموع می‌توان گفت مذهب حداقل از سه طریق بر رضایت از زندگی فرد اثر می‌گذارد: 1. مذهب به انسان احساس معنی‌دار بودن زندگی را می‌دهد؛ 2. پیشنهاد اصول و احکام مذهبی به‌عنوان سبک سالمی برای زندگی؛ 3. برخورداری از خوش‌بینی و حمایت دیگران با شرکت در مراسم جمعی دینی [29]. مطالعات قفران روی 120 سالمند بیوه و متأهل 60 تا 75 ساله نشان داد گرایش‌های مذهبی در سالمندانی که همسرانشان فوت کرده‌اند بیشتر از آن‌هایی است که همسرانشان زنده هستند، ولی تفاوت معنی‌داری بین زنان و مردان بیوه در مذهبی‌بودن مشاهده نشد [30].
از آنجا که پدیده سالمندی در تمامی جنبه‌های زندگی جوامع بشری، از جمله در طیف گسترده‌ای از ساختارهای سنتی، ارزش‌ها، هنجارها و ایجاد سازمان‌های اجتماعی تحولات چشمگیری به وجود می‌آورد، مقابله با چالش‌های فراروی این پدیده و استفاده از تدابیر مناسب برای ارتقای وضعیت جسمی، روحی و اجتماعی سالمندان اهمیت بسزایی دارد و در دستور کار تمام جوامع بین‌المللی قرار گرفته است [31]. از سوی دیگر در دهه‌های اخیر و به‌ویژه بعد از دهه 1990، یکی ازشاخص‌ها و معیارهای قابل سنجش، معتبر و باارزش برای تعیین نیازها و ارتقای سطح سلامتی، بهداشتی، اجتماعی، رفاهی و توانبخشی تمام اقشار جامعه خصوصاً سالمندان، ارزیابی میزان رضایت از زندگی آن‌هاست.
بنابراین با توجه به آنچه گفته شد، اهمیت دوره سالمندی و ضرورت و اهمیت برنامه‌ریزی به منظور بررسی و شناخت عوامل مرتبط با رضایت از زندگی این قشر از جامعه، نقشی که جهت‌گیری مذهبی می‌تواند در رضـایت از زنـدگی داشـته باشد و از آنجایی که در زمینه حمایت اجتماعی و جهت‌گیری مذهبی و تأثیر این دو متغیر بر رضایت از زندگی در بین سالمندان تاکنون مطالعه‌ای انجام نشده است و خلأ پژوهشی بسیاری در این زمینه وجود دارد، این پژوهش با هدف تعیین ارتباط حمایت اجتماعی و جهت‌گیری مذهبی با رضایت از زندگی در سالمندان انجام شد.
روش مطالعه
روش پژوهش حاضر، توصیفی از نوع همبستگی است. جامعه آماری پژوهش حاضر شامل تمامی سالمندان 60 سال و بیشتر ساکن در خانه سالمندان شهرکرمانشاه در سال 1395 بود که آمار آنان 200 نفر بود. حجم نمونه با استفاده ازجدول مورگان 126 نفر شامل (48 مرد و 78 زن) تعیین شد و به صورت در دسترس انتخاب شدند. شرایط ورود سالمندان به مطالعه عبارت بود از: داشتن رضایت آگاهانه برای شرکت در پژوهش، توانایی پاسخ‌گویی به سؤالات به لحاظ جسمانی و روانی و سکونت در خانه سالمندان.
معیارهای خروج از مطالعه نیز شامل وجود بیماری یا اختلال بسیار شدید ذهنی (دمانس، آلزایمر، اسکیزوفرنی، افسردگی شدید) بر اساس پرونده پزشکی و تجربه سوگ (مرگ نزدیکان) در شش ماه گذشته می‌شد. بدین ترتیب پژوهشگران در طول روزهای هفته به مراکز مربوطه مراجعه کردند و پس از معرفی خود، بیان اهداف پژوهش، ارائه توضیحات لازم درباره نحوه تکمیل پرسش‌نامه‌ها و گرفتن رضایت کتبی از سالمندان، پرسش‌نامه‌ها در اختیار آنان قرار گرفت. دانشگاه رازی کرمانشاه پژوهش حاضر را تأیید کرده است. پرسش‌نامه‌های به‌کاربرده‌شده در این مطالعه شامل پرسش‌نامه‌های حمایت اجتماعی فیلیپس و همکاران، رضایت از زندگی داینر و همکاران، جهت‌گیری مذهبی آلپورت و راس و برگه اطلاعات جمعیت‌شناختی بود.
پرسش‌نامه حمایت اجتماعی
فیلیپس و همکاران در سال 1986 پرسش‌نامه حمایت اجتماعی را برای سنجش حمایت اجتماعی طراحی کردند. این پرسش‌نامه شامل 23 سؤال است که به صورت بله و خیر تنظیم شده است. در پژوهش خباز و همکاران ضریب آلفای محاسبه‌شده برای این پرسش‌نامه 0/74 به دست آمد [32]. در مطالعه ابراهیمی قوام پایایی آزمون در نمونه دانشجویی در کل مقیاس0/9 و در نمونه دانش‌آموزان 0/7بود [33].
مقیاس رضایت از زندگی
مقیاس رضایت از زندگی داینر و همکاران برای ارزیابی میزان رضایت زندگی افراد ساخته شده است که شامل پنج گزاره است و در قالب هفت درجه‌ای لیکرت تنظیم شده است. در نسخه اصلی پرسش‌نامه پایایی آن به روش آزمون و بازآزمون 0/82 و پایایی به روش آلفای کرونباخ 0/87 به دست آمد [34]. در پژوهش بیانی و همکاران اعتبار مقیاس رضایت از زندگی با استفاده از روش آلفای کرونباخ 0/83 و با روش بازآزمایی 0/69به دست آمده است [35].
مقیاس جهت‌گیری مذهبی
آلپورت و راس در سال 1967 مقیاس جهت‌گیری مذهبی را برای سنجش جهت‌گیری‌های مذهبی درونی و برونی ساخته‌اند و شامل 21 سؤال است که در قالب چهار درجه‌ای لیکرت تنظیم شده است. عبارات 1 تا 12 مربوط به جهت‌گیری مذهبی بیرونی و عبارات 13 تا 21 مربوط به جهت‌گیری مذهبی درونی است. این آزمون در سال 1377 در ایران ترجمه و هنجاریابی شده است و جان‌بزرگی اعتبار و روایی آن را به دست آورده است. همسانی درونی آن با استفاده از آلفای کرونباخ0/71و پایایی بازآزمایی آن 0/74 است [36].
پس از گرفتن مجوز از معاونت پژوهشی بهزیستی استان کرمانشاه، با مراجعه به دو مرکز از مراکز نگهداری از سالمندان شهر کرمانشاه، فهرست کاملی از سالمندان ساکن سرای سالمندان شهیدیاری و مهرنیکان دریافت شد. از بین آن‌ها 126 نفر به صورت داوطلبانه و در دسترس انتخاب شدند. ابتدا در خصوص پرسش‌نامه‌های جهت‌گیری مذهبی، حمایت اجتماعی و رضایت از زندگی توضیحات کاملی داده شد. همچنین به آن‌ها اطمینان کامل داده شد که اطلاعات شخصی آن‌ها محرمانه خواهد ماند و از اطلاعات به‌دست‌آمده فقط در پژوهش‌های علمی استفاده خواهد شد. پس از جمع‌آوری پرسش‌نامه‌ها، به منظور تحلیل داده‌های جمع‌آوری‌شده از روش‌های آماری ضریب همبستگی پیرسون و تحلیل رگرسیون هم‌زمان استفاده شد.
یافته‌ها
از 126 نفری که به پرسش‌نامه‌ها پاسخ دادند، 62 درصد زن و 38 درصد مرد بودند. 58 درصد در رده سنی 60 تا 70 سال، 31 درصد در رده سنی 70 تا 80 سال و 11درصد در رده سنی 80 سال و بیشتر بودند. میانگین سن سالمندان69/76 و انحراف استاندارد 9 بود. از نظر تحصیلات 53 درصد زیردیپلم، 27 درصد دیپلم، 13/5درصد فوق دیپلم و 6/5 درصد لیسانس و بالاتر بودند.
پس از بررسی عادی‌بودن داده‌های هر متغیر با آزمون کولموگروف اسمیرنوف، نتایج نشان داد زیرمقیاس‌های متغیر حمایت اجتماعی، رضایت از زندگی، جهت‌گیری مذهبی درونی و جهت‌گیری مذهبی بیرونی در سطح 0/05>P معنی‌داری بوده و از توزیع عادی تبعیت می‌کند. میانگین و انحراف استاندارد متغیرهای پژوهش در جدول شماره 1 گزارش شده است.
سالمندشدن جمعیت در سراسر دنیا و از جمله ایران پدیده‌ای روبه‌افزایش است. این موضوع در بررسی مقایسه‌ای بین نتایج حاصل از سرشماری‌های انجام‌شده در سال‌های اخیر قابل رؤیت است. نتایج سرشماری سال 1385، نشان داد 7/3 درصد از جمعیت را افراد سالمند تشکیل می‌دهند و این نسبت در سال 90 به 8/2درصد افزایش یافت. با توجه به این افزایش و اهمیت مسائل دوران سالمندی، رفع نیازها و مشکلات این گروه جمعیتی به عنوان ضرورت اجتماعی قابل طرح است [1].
محرومیت از فعالیت‌های اجتماعی، سالمندان را برای افسردگی مستعد می‌کند، زیرا پذیرفته‌نشدن از سوی دیگران و انزوای اجتماعی از علل مهم بیماری‌های روانی در دوره سالمندی به شمار می‌روند. در این سنین کاهش روابط اجتماعی، علاوه بر سلامت جسمی و روانی، بر نحوه زندگی و میزان رضایت از زندگی نیز تأثیر می‌گذارد [2].
رضایت از زندگی منعکس‌کننده توازن بین آرزوهای فرد و وضعیت فعلی او است و به عنوان مؤلفه شناختی رفاه ذهنی در نظر گرفته می‌شود که این رفاه ذهنی با وجود کاهش در توانایی‌های شناختی، اجتماعی و جسمانی سالمندان، کاهش نمی‌یابد. این پدیده «پارادوکس سالمندی» نامیده می‌شود [3]. یکی از شاخص‌های بهداشت روانی، میزان رضایت از زندگی است. منظور از رضایت از زندگی، نگرش فرد و ارزیابی عمومی از کلیت زندگی خود یا برخی از جنبه‌های زندگی همچون زندگی خانوادگی و تجربه آموزشی است. همچنین رضایت از زندگی بازتاب میان آرزوهای شخص و وضعیت فعلی او است. به بیان دیگر هرچه شکاف میان سطح آرزوهای فرد و وضعیت عینی او بیشتر شود، رضایتمندی او کاهش می‌یابد [4]. رضایت از زندگی یا بهزیستی دست‌یافته، ارزیابی افراد را از زندگی خود به طورکلی بازتاب می‌دهد و با کیفیت زندگی همراه است [5]. همچنین رضایت از زندگی شاخص اندازه‌گیری مهمی برای سلامت روان است [6].
یکی از متغیرهایی که بر میزان رضایت از زندگی مؤثر است، حمایت اجتماعی است و شامل اشکال مختلف کمک و یاری عرضه‌شده توسط اعضای خانواده، دوستان، همسایگان و دیگران می‌شود [8 ،7]. بررسی‌ها حاکی از آن هستند که حمایت اجتماعی یکی از مهم‌ترین جنبه‌ها در زندگی افراد سالمند است و عدم حمایت اجتماعی سالمندان زمینه‌ساز افسردگی است. حمایت اجتماعی را میزان برخورداری از محبت، همراهی، مراقبت، احترام، توجه و کمک دریافت‌شده توسط فرد از سوی افراد یا گروه‌های دیگر نظیر اعضای خانواده، دوستان و دیگران مهم تعریف کرده‌اند. حمایت اجتماعی ادراک‌شده بر وضعیت جسمی، روانی، رضایت از زندگی و جنبه‌های مختلف کیفیت زندگی افراد آثار زیادی دارد و عامل تعدیل‌کننده مؤثری در مقابله و سازگاری با شرایط استرس‌زای زندگی شناخته شده است [10 ،9].
تحقیقات انجام‌شده در چند دهه گذشته، در میان طیف گسترده‌ای از زمینه‌های اجتماعی و فرهنگ، ارتباط محکمی را بین حمایت اجتماعی، سلامت و رضایت از زندگی در تمام طول عمر و به‌ویژه در دوره سالمندی نشان داده است [13-11]. لویی در پژوهشی به این نتیجه رسید که فرد سالمند با بیماری‌های قلبی‌عروقی اگر با همسر و خانواده خودش زندگی کند و از نظر اقتصادی نیز شرایط نسبتاً خوبی داشته باشد، رضایتمندی بیشتری از زندگی دارد، زیرا حمایت اجتماعی بیشتری را از طرف خانواده دریافت می‌کند که می‌تواند به بهبود او کمک کند [14]. در ایران نیز مطالعاتی درباره حمایت اجتماعی و متغیرهای مرتبط با آن در دوران سالمندی انجام شده است [15]. حسینی، رضایی و کیخسروی بیگ‌زاده در پژوهشی با هدف تعیین ارتباط حمایت اجتماعی و رضایت از زندگی و افسردگی و شادکامی در سالمندان زن در شیراز نشان دادند که ارتباط مثبت و معناداری بین حمایت اجتماعی و دیگر مؤلفه‌های یادشده وجود دارد. از طریق حمایت اجتماعی است که افراد می‌توانند فشارهای روانی خود را تحمل کنند و از این طریق روی کمک دیگران حساب کنند. بنابراین حمایت اجتماعی عامل مهمی است که به رضایت از زندگی افراد کمک می‌کند. حمایت اجتماعی از طریق ایفای نقش واسطه‌ای میان عوامل تنش‌زای زندگی و بروز مشکلات جسمی و روانی و همچنین تقویت شناخت افراد، باعث کاهش تنش تجربه‌شده، افزایش میزان بقا و بهبود کیفیت زندگی و رضایت از زندگی افراد می‌شود [17 ،16].
متغیر مهم تأثیرگذار دیگر بر رضایت از زندگی سالمندان، جهت‌گیری مذهبی است. ناهماهنگی بین اهداف و تمایلات مذهبی و نیاز به برآورده شدن این اهداف و تمایلات که بیشتر به دلیل وجود مسائل و مشکلات خاص پدید می‌آید، در بروز نارضایتی از زندگی مؤثر است [18]. مطالعات اخیر، به طور مشخص گزارش کرده‌اند سطوح بالاتر از تعاملات مذهبی، رضایت از زندگی بسیار خوبی را در میان سالمندان آمریکایی‌تبار آفریقا [20 ،19]، سالمندان معلول و ناتوان [21]، سالمندان مناطق روستایی آمریکا [22] و همچنین سالمندان مهاجر آسیا پیش‌بینی می‌کند [23].
پس از بازنشستگی، منابع فرد (امکانات مادی و منابع معنوی) تعیین‌کننده جایگاه او در جامعه است. جایگاه مذهبی به فرد قدرتی می‌بخشد که دیگر نواقصش را تا حد زیادی جبران می‌کند، می‌تواند از این طریق بر دیگران تأثیر بگذارد و دیگران او را مهم تلقی کنند [25 ،24]. مذهب مجموعه‌ای سازمان‌یافته از اعتقادها، سیستم‌های فرهنگی و ایدئولوژی وابسته به انسانیت به منظور بقاست [26]. آلپورت و راس دو نوع جهت‌گیری مذهبی را معرفی کرده‌اند: «جهت‌گیری مذهبی درونی» و «جهت‌گیری مذهبی بیرونی». جهت‌گیری مذهبی درونی عبارت است از باورهای معنوی درونی فرد، نگرش فرد به مذهب و معنویت یا به دیگر اعمال معنوی یا مذهبی شخصی. در مقابل، افراد با جهت‌گیری مذهبی بیرونی مذهب را «ابزاری برای دستیابی به آرامش و اجتماعی‌شدن» در نظر می‌گیرند که مستلزم گرویدن به نظامی دینی مانند اسلام یا مسیحیت، ترجیح‌دادن نظام دینی خود به نظام‌های دینی دیگر و انجام فعالیت‌های مذهبی گروهی است. با وجود این، جهت‌گیری مذهبی بیرونی نیز بر اساس سیستم باورهای معنوی شخصی شکل می‌گیرد و به‌سادگی از جهت‌گیری مذهبی درونی جدا نمی‌شود [27]. صرف‌نظر از نژاد، جنسیت، طبقه اجتماعی، سن یا نوع مذهب، جهت‌گیری مذهبی از طریق کارکردهای فردی و اجتماعی مختلف همچون هنجاربخشی، هویت‌بخشی، معنابخشی، حمایت‌بخشی به ویژه حمایت روانی، افزایش خوش‌بینی، آرامش‌بخشی، افزایش همبستگی اجتماعی، بهبود روابط اجتماعی، کنترل اجتماعی، سامان بخشی و غیره می‌تواند به افزایش رضایت از زندگی بین سالمندان کمک کند [28].
در مجموع می‌توان گفت مذهب حداقل از سه طریق بر رضایت از زندگی فرد اثر می‌گذارد: 1. مذهب به انسان احساس معنی‌دار بودن زندگی را می‌دهد؛ 2. پیشنهاد اصول و احکام مذهبی به‌عنوان سبک سالمی برای زندگی؛ 3. برخورداری از خوش‌بینی و حمایت دیگران با شرکت در مراسم جمعی دینی [29]. مطالعات قفران روی 120 سالمند بیوه و متأهل 60 تا 75 ساله نشان داد گرایش‌های مذهبی در سالمندانی که همسرانشان فوت کرده‌اند بیشتر از آن‌هایی است که همسرانشان زنده هستند، ولی تفاوت معنی‌داری بین زنان و مردان بیوه در مذهبی‌بودن مشاهده نشد [30].
از آنجا که پدیده سالمندی در تمامی جنبه‌های زندگی جوامع بشری، از جمله در طیف گسترده‌ای از ساختارهای سنتی، ارزش‌ها، هنجارها و ایجاد سازمان‌های اجتماعی تحولات چشمگیری به وجود می‌آورد، مقابله با چالش‌های فراروی این پدیده و استفاده از تدابیر مناسب برای ارتقای وضعیت جسمی، روحی و اجتماعی سالمندان اهمیت بسزایی دارد و در دستور کار تمام جوامع بین‌المللی قرار گرفته است [31]. از سوی دیگر در دهه‌های اخیر و به‌ویژه بعد از دهه 1990، یکی ازشاخص‌ها و معیارهای قابل سنجش، معتبر و باارزش برای تعیین نیازها و ارتقای سطح سلامتی، بهداشتی، اجتماعی، رفاهی و توانبخشی تمام اقشار جامعه خصوصاً سالمندان، ارزیابی میزان رضایت از زندگی آن‌هاست.
بنابراین با توجه به آنچه گفته شد، اهمیت دوره سالمندی و ضرورت و اهمیت برنامه‌ریزی به منظور بررسی و شناخت عوامل مرتبط با رضایت از زندگی این قشر از جامعه، نقشی که جهت‌گیری مذهبی می‌تواند در رضـایت از زنـدگی داشـته باشد و از آنجایی که در زمینه حمایت اجتماعی و جهت‌گیری مذهبی و تأثیر این دو متغیر بر رضایت از زندگی در بین سالمندان تاکنون مطالعه‌ای انجام نشده است و خلأ پژوهشی بسیاری در این زمینه وجود دارد، این پژوهش با هدف تعیین ارتباط حمایت اجتماعی و جهت‌گیری مذهبی با رضایت از زندگی در سالمندان انجام شد.
روش مطالعه
روش پژوهش حاضر، توصیفی از نوع همبستگی است. جامعه آماری پژوهش حاضر شامل تمامی سالمندان 60 سال و بیشتر ساکن در خانه سالمندان شهرکرمانشاه در سال 1395 بود که آمار آنان 200 نفر بود. حجم نمونه با استفاده ازجدول مورگان 126 نفر شامل (48 مرد و 78 زن) تعیین شد و به صورت در دسترس انتخاب شدند. شرایط ورود سالمندان به مطالعه عبارت بود از: داشتن رضایت آگاهانه برای شرکت در پژوهش، توانایی پاسخ‌گویی به سؤالات به لحاظ جسمانی و روانی و سکونت در خانه سالمندان.
معیارهای خروج از مطالعه نیز شامل وجود بیماری یا اختلال بسیار شدید ذهنی (دمانس، آلزایمر، اسکیزوفرنی، افسردگی شدید) بر اساس پرونده پزشکی و تجربه سوگ (مرگ نزدیکان) در شش ماه گذشته می‌شد. بدین ترتیب پژوهشگران در طول روزهای هفته به مراکز مربوطه مراجعه کردند و پس از معرفی خود، بیان اهداف پژوهش، ارائه توضیحات لازم درباره نحوه تکمیل پرسش‌نامه‌ها و گرفتن رضایت کتبی از سالمندان، پرسش‌نامه‌ها در اختیار آنان قرار گرفت. دانشگاه رازی کرمانشاه پژوهش حاضر را تأیید کرده است. پرسش‌نامه‌های به‌کاربرده‌شده در این مطالعه شامل پرسش‌نامه‌های حمایت اجتماعی فیلیپس و همکاران، رضایت از زندگی داینر و همکاران، جهت‌گیری مذهبی آلپورت و راس و برگه اطلاعات جمعیت‌شناختی بود.
پرسش‌نامه حمایت اجتماعی
فیلیپس و همکاران در سال 1986 پرسش‌نامه حمایت اجتماعی را برای سنجش حمایت اجتماعی طراحی کردند. این پرسش‌نامه شامل 23 سؤال است که به صورت بله و خیر تنظیم شده است. در پژوهش خباز و همکاران ضریب آلفای محاسبه‌شده برای این پرسش‌نامه 0/74 به دست آمد [32]. در مطالعه ابراهیمی قوام پایایی آزمون در نمونه دانشجویی در کل مقیاس0/9 و در نمونه دانش‌آموزان 0/7بود [33].
مقیاس رضایت از زندگی
مقیاس رضایت از زندگی داینر و همکاران برای ارزیابی میزان رضایت زندگی افراد ساخته شده است که شامل پنج گزاره است و در قالب هفت درجه‌ای لیکرت تنظیم شده است. در نسخه اصلی پرسش‌نامه پایایی آن به روش آزمون و بازآزمون 0/82 و پایایی به روش آلفای کرونباخ 0/87 به دست آمد [34]. در پژوهش بیانی و همکاران اعتبار مقیاس رضایت از زندگی با استفاده از روش آلفای کرونباخ 0/83 و با روش بازآزمایی 0/69به دست آمده است [35].
مقیاس جهت‌گیری مذهبی
آلپورت و راس در سال 1967 مقیاس جهت‌گیری مذهبی را برای سنجش جهت‌گیری‌های مذهبی درونی و برونی ساخته‌اند و شامل 21 سؤال است که در قالب چهار درجه‌ای لیکرت تنظیم شده است. عبارات 1 تا 12 مربوط به جهت‌گیری مذهبی بیرونی و عبارات 13 تا 21 مربوط به جهت‌گیری مذهبی درونی است. این آزمون در سال 1377 در ایران ترجمه و هنجاریابی شده است و جان‌بزرگی اعتبار و روایی آن را به دست آورده است. همسانی درونی آن با استفاده از آلفای کرونباخ0/71و پایایی بازآزمایی آن 0/74 است [36].
پس از گرفتن مجوز از معاونت پژوهشی بهزیستی استان کرمانشاه، با مراجعه به دو مرکز از مراکز نگهداری از سالمندان شهر کرمانشاه، فهرست کاملی از سالمندان ساکن سرای سالمندان شهیدیاری و مهرنیکان دریافت شد. از بین آن‌ها 126 نفر به صورت داوطلبانه و در دسترس انتخاب شدند. ابتدا در خصوص پرسش‌نامه‌های جهت‌گیری مذهبی، حمایت اجتماعی و رضایت از زندگی توضیحات کاملی داده شد. همچنین به آن‌ها اطمینان کامل داده شد که اطلاعات شخصی آن‌ها محرمانه خواهد ماند و از اطلاعات به‌دست‌آمده فقط در پژوهش‌های علمی استفاده خواهد شد. پس از جمع‌آوری پرسش‌نامه‌ها، به منظور تحلیل داده‌های جمع‌آوری‌شده از روش‌های آماری ضریب همبستگی پیرسون و تحلیل رگرسیون هم‌زمان استفاده شد.
یافته‌ها
از 126 نفری که به پرسش‌نامه‌ها پاسخ دادند، 62 درصد زن و 38 درصد مرد بودند. 58 درصد در رده سنی 60 تا 70 سال، 31 درصد در رده سنی 70 تا 80 سال و 11درصد در رده سنی 80 سال و بیشتر بودند. میانگین سن سالمندان69/76 و انحراف استاندارد 9 بود. از نظر تحصیلات 53 درصد زیردیپلم، 27 درصد دیپلم، 13/5درصد فوق دیپلم و 6/5 درصد لیسانس و بالاتر بودند.
پس از بررسی عادی‌بودن داده‌های هر متغیر با آزمون کولموگروف اسمیرنوف، نتایج نشان داد زیرمقیاس‌های متغیر حمایت اجتماعی، رضایت از زندگی، جهت‌گیری مذهبی درونی و جهت‌گیری مذهبی بیرونی در سطح 0/05>P معنی‌داری بوده و از توزیع عادی تبعیت می‌کند. میانگین و انحراف استاندارد متغیرهای پژوهش در جدول شماره 1 گزارش شده است.
نتایج ضریب همبستگی بین جهت‌گیری مذهبی درونی با رضایت از زندگی معنی‌دار و مثبت بود (0/249، 0/001=P<r). حال آنکه بین جهت‌گیری مذهبی بیرونی و حمایت اجتماعی با رضایت از زندگی رابطه معناداری مشاهده نشد (جدول شماره 2).
نتایج ضریب رگرسیون نشان داد که 11 درصد از واریانس رضایت از زندگی با متغیرهای پیش‌بین قابل تبیین بود. به ازای هر واحد افزایش در نمره جهت‌گیری مذهبی درونی نمره رضایت از زندگی 0/286افزایش می‌یافت و به ازای هر واحد افزایش در نمره حمایت اجتماعی، نمره رضایت از زندگی به میزان 0/180افزایش می‌یافت (جدول شماره3).
بحث
این مطالعه با هدف بررسی رابطه حمایت اجتماعی و جهت‌گیری مذهبی با رضایت از زندگی روی 126 نفر از سالمندان انجام شد. روش این پژوهش، همبستگی‌توصیفی است. نتایج یافته‌های این پژوهش نشان داد بین متغیر جهت‌گیری مذهبی بیرونی و درونی با رضایت از زندگی در سطح 0/05<P همبستگی وجود داشت و بین حمایت اجتماعی و رضایت از زندگی رابطه وجود نداشت. همچنین جهت‌گیری مذهبی درونی، جهت‌گیری مذهبی بیرونی و حمایت اجتماعی قادر به پیش‌بینی واریانس رضایت از زندگی بود (R2=11%).
این مطالعه با هدف بررسی رابطه حمایت اجتماعی و جهت‌گیری مذهبی با رضایت از زندگی روی 126 نفر از سالمندان انجام شد. روش این پژوهش، همبستگی‌توصیفی است. نتایج یافته‌های این پژوهش نشان داد بین متغیر جهت‌گیری مذهبی بیرونی و درونی با رضایت از زندگی در سطح 0/05<P همبستگی وجود داشت و بین حمایت اجتماعی و رضایت از زندگی رابطه وجود نداشت. همچنین جهت‌گیری مذهبی درونی، جهت‌گیری مذهبی بیرونی و حمایت اجتماعی قادر به پیش‌بینی واریانس رضایت از زندگی بود (R2=11%).
مطالعه مبنی بر اینکه بین جهت‌گیری مذهبی با رضایت زندگی رابطه وجود دارد، تأیید شد. این نتایج با یافته‌های تحقیقات دیگر همخوانی دارد [37 ،30 ،27 ،25 ،12] و با نتایج برخی مطالعات همخوانی ندارد [39 ،38]. در تبیین این نتایج می‌توان گفت داشتن اعتقادات مذهبی می‌تواند به زندگی افراد معنی دهد و باعث گرویدن به ارزش‌های مثبت جامعه شود. همچنین مذهب و اعتقادات مذهبی می‌تواند فکر افراد و جامعه را مثبت نگه دارد و مانند نگهدارنده سلامت روانی و اجتماعی آنان در تمام مراحل زندگی عمل کند. احساس بهزیستی یا رضایت از زندگی یکی از ویژگی‌های مهم روانی است که فرد واجد سلامت باید آن را داشته باشد. رضایت از زندگی مفهومی پایدار و فراگیر است که احساس و نظر کلی مردم جامعه را درباره جهانی که در آن زندگی می‌کنند، منعکس می‌کند. دینر و همکاران رضایت از زندگی را نشانه‌ای بارز از سازگاری موفقیت‌آمیز فرد با تغییر در موقعیت‌های گوناگون زندگی تعریف می‌کنند. بر خلاف انتظار معمول، رضایتمندی از زندگی با سن افت نمی‌کند و عموماً در سراسر دوره زندگی پایدار می‌ماند [40].
همچنین نتایج نشان داد بین حمایت اجتماعی و رضایت از زندگی رابطه‌ای وجود ندارد که احتمال آن می‌رود ناشی از حجم کم نمونه و انتخاب حجم نمونه به صورت در دسترس باشد. از سویی حمایت اجتماعی می‌تواند نقش میانجی‌گری بین خودباوری و رضایت از زندگی داشته باشد. تحقیقات نشان داده‌اند خودباوری به فراگیری حمایت اجتماعی منجر می‌شود و بدین ترتیب، افزایش کیفیت روابط را رقم می‌زند که به نوبه خود باعث افزایش سطح رضایت از زندگی می‌شود. تحقیقات قبلی نشان داده‌اند افراد با سطوح بالاتر خودباوری، احتمال بیشتری برای دریافت حمایت اجتماعی دارند و افراد بهره‌مند‌شده از حمایت اجتماعی زیاد، میزان رضایت از زندگی بیشتری را نشان می‌دهند [34].
نتایج حاکی از آن بود که جهت‌گیری مذهبی و حمایت اجتماعی قادر به پیش‌بینی رضایت از زندگی بود. سالخوردگی مرحله نهایی رشد است که در آن بازنگری و روشن‌کردن و معنابخشیدن به چگونگی گذراندن زندگی گذشته انجام می‌شود. ادامه رشد فرد در این دوره زمانی میسر است که بتواند خود را با واقع‌بینی و انعطاف‌پذیری با تغییرات و فقدان‌ها سازگار کند و سال‌های عمر خود را با احساس ارزشمندی و مؤثر بودن بگذراند. از آنجا که فرد با ایمان ارتباطات و اعتقادات معنوی دارد، کمتر احساس رهاشدگی، پوچی و تنهایی می‌کند و در نتیجه رضایت زندگی بیشتری دارد [41].
همچنین باید اشاره کرد که مذهب حداقل از سه طریق بر زندگی فرد اثر می‌گذارد: 1. مذهب به انسان احساس معنی‌داربودن زندگی را می‌دهد و با طرد احساس پوچی و ایجاد آرامش در او باعث امیدواری می‌شود؛ 2. پیشنهاد اصول و احکام مذهبی به عنوان سبک سالمی برای زندگی؛ 3 . داشتن خوش‌بینی و حمایت دیگران با شرکت در مراسم جمعی دینی [42 ،29] که بنا بر آنچه ذکر شد و تأثیراتی که مذهب بر زندگی فرد دارد، دور از انتظار نیست که بتواند پیش‌بینی‌کننده رضایت از زندگی سالمندان باشد. نتایج مطالعه هارمن، هاید و چانگهام در تأیید نتایج مطالعه حاضر است. در مطالعه آنان که به اندازه‌گیری و پیش‌بینی مذهب، معنویت، حمایت اجتماعی و کیفیت زندگی در میان مردم سالمند اتیوپی درآدیس‌آبابا پرداختند، نتایج حاکی از آن بود که مذهب‌گرایی و حمایت اجتماعی، هر دو، همبستگی مثبت و زیادی را با میزان کیفیت زندگی نشان داده‌اند و هر دو می‌توانند از ایجاد محرومیت‌ها جلوگیری کنند. بنابراین می‌توان گفت با توجه به نیازی که سالمندان به حمایت اطرافیان دارند، تأثیرحمایت اجتماعی و نگرش مذهبی بر میزان رضایت از زندگی آن‌ها مؤثر است و این عوامل به افزایش رضایتمندی از زندگی آن‌ها کمک می‌کند [8].
از بُعد پژوهشی پیشنهاد می‌شود نقش دیگر متغیرها مثل مسائل روانی، احساس تنهایی، مسائل هیجانی، میزان حمایت اجتماعی دریافتی از طریق جوامع در میزان رضایت از زندگی سالمندان بررسی شود. از بُعد کاربردی نیز انتظار می‌رود با توجه به نتایج حاصل‌شده مسئولان حوزه سلامت در برنامه‌های خود در خصوص سالمندان به نقش و اهمیت حمایت اجتماعی و جهت‌گیری مذهبی در رضایت از زندگی آنان واقف باشند و تدارکات و اقدامات مقتضی را انجام دهند.
نتیجه‌گیری نهایی
افراد سالمند نیز به دلیل تجاربی که از زندگی کسب کرده‌اند، جزو سرمایه‌های جامعه محسوب می‌شوند، بنابراین باید به رسیدگی به نیازهای روحی و جسمی این افراد در جامعه توجه شود. بهتر است برای افزایش رضایت از زندگی سالمندان با برگزاری مراسم مذهبی و مفرح به صورت گروهی به این مهم پرداخته شود، زیرا شرکت در چنین فعالیت‌هایی علاوه بر تأمین بعد معنوی برای آنان، یکی از منابع حمایت اجتماعی در میان سالمندان شناخته شده است. از سویی با توجه به نتایج حاصل‌شده، می‌توان با افزایش پایبندی سالمندان به گرایش‌های مذهبی و فراهم‌کردن فضایی به منظور برگزاری مراسم مذهبی برای ارتقای رضایت از زندگی آن‌ها گامی مؤثر برداشت.
از جمله محدودیت‌هایی که در این پژوهش وجود داشت، می‌توان به کم‌بودن حجم نمونه اشاره کرد که بر تعمیم‌پذیری آن اثر می‌گذارد. از این رو پیشنهاد می‌شود در مطالعات آتی از حجم نمونه وسیع‌تری استفاده شود. همچنین انتخاب شرکت‌کنندگان به صورت در دسترس می‌تواند اعتبار بیرونی پژوهش را تهدید کند، بنابراین پیشنهاد می‌شود در صورت امکان مطالعات آتی برای افزایش اعتبار بیرونی نمونه‌ها به صورت تصادفی انتخاب شوند. از دیگر محدودیت‌ها می‌توان به نوع پژوهش اشاره کرد که توصیفی‌همبستگی است و نمی‌توان روابط علت و معلولی از آن استخراج کرد.
تشکر و قدردانی
از تمامی سالمندان ساکن در سرای سالمندان شهرکرمانشاه که صبورانه با ما همکاری کردند و همچنین کارکنان این مراکز که با همکاری بی‌شائبه خود موجب اشتیاق ما در اتمام این پروژه بودند، صمیمانه کمال تشکر و قدردانی را داریم. این مقاله مستخرج از پایان‌نامه نیست و حامی مالی ندارد.
همچنین نتایج نشان داد بین حمایت اجتماعی و رضایت از زندگی رابطه‌ای وجود ندارد که احتمال آن می‌رود ناشی از حجم کم نمونه و انتخاب حجم نمونه به صورت در دسترس باشد. از سویی حمایت اجتماعی می‌تواند نقش میانجی‌گری بین خودباوری و رضایت از زندگی داشته باشد. تحقیقات نشان داده‌اند خودباوری به فراگیری حمایت اجتماعی منجر می‌شود و بدین ترتیب، افزایش کیفیت روابط را رقم می‌زند که به نوبه خود باعث افزایش سطح رضایت از زندگی می‌شود. تحقیقات قبلی نشان داده‌اند افراد با سطوح بالاتر خودباوری، احتمال بیشتری برای دریافت حمایت اجتماعی دارند و افراد بهره‌مند‌شده از حمایت اجتماعی زیاد، میزان رضایت از زندگی بیشتری را نشان می‌دهند [34].
نتایج حاکی از آن بود که جهت‌گیری مذهبی و حمایت اجتماعی قادر به پیش‌بینی رضایت از زندگی بود. سالخوردگی مرحله نهایی رشد است که در آن بازنگری و روشن‌کردن و معنابخشیدن به چگونگی گذراندن زندگی گذشته انجام می‌شود. ادامه رشد فرد در این دوره زمانی میسر است که بتواند خود را با واقع‌بینی و انعطاف‌پذیری با تغییرات و فقدان‌ها سازگار کند و سال‌های عمر خود را با احساس ارزشمندی و مؤثر بودن بگذراند. از آنجا که فرد با ایمان ارتباطات و اعتقادات معنوی دارد، کمتر احساس رهاشدگی، پوچی و تنهایی می‌کند و در نتیجه رضایت زندگی بیشتری دارد [41].
همچنین باید اشاره کرد که مذهب حداقل از سه طریق بر زندگی فرد اثر می‌گذارد: 1. مذهب به انسان احساس معنی‌داربودن زندگی را می‌دهد و با طرد احساس پوچی و ایجاد آرامش در او باعث امیدواری می‌شود؛ 2. پیشنهاد اصول و احکام مذهبی به عنوان سبک سالمی برای زندگی؛ 3 . داشتن خوش‌بینی و حمایت دیگران با شرکت در مراسم جمعی دینی [42 ،29] که بنا بر آنچه ذکر شد و تأثیراتی که مذهب بر زندگی فرد دارد، دور از انتظار نیست که بتواند پیش‌بینی‌کننده رضایت از زندگی سالمندان باشد. نتایج مطالعه هارمن، هاید و چانگهام در تأیید نتایج مطالعه حاضر است. در مطالعه آنان که به اندازه‌گیری و پیش‌بینی مذهب، معنویت، حمایت اجتماعی و کیفیت زندگی در میان مردم سالمند اتیوپی درآدیس‌آبابا پرداختند، نتایج حاکی از آن بود که مذهب‌گرایی و حمایت اجتماعی، هر دو، همبستگی مثبت و زیادی را با میزان کیفیت زندگی نشان داده‌اند و هر دو می‌توانند از ایجاد محرومیت‌ها جلوگیری کنند. بنابراین می‌توان گفت با توجه به نیازی که سالمندان به حمایت اطرافیان دارند، تأثیرحمایت اجتماعی و نگرش مذهبی بر میزان رضایت از زندگی آن‌ها مؤثر است و این عوامل به افزایش رضایتمندی از زندگی آن‌ها کمک می‌کند [8].
از بُعد پژوهشی پیشنهاد می‌شود نقش دیگر متغیرها مثل مسائل روانی، احساس تنهایی، مسائل هیجانی، میزان حمایت اجتماعی دریافتی از طریق جوامع در میزان رضایت از زندگی سالمندان بررسی شود. از بُعد کاربردی نیز انتظار می‌رود با توجه به نتایج حاصل‌شده مسئولان حوزه سلامت در برنامه‌های خود در خصوص سالمندان به نقش و اهمیت حمایت اجتماعی و جهت‌گیری مذهبی در رضایت از زندگی آنان واقف باشند و تدارکات و اقدامات مقتضی را انجام دهند.
نتیجه‌گیری نهایی
افراد سالمند نیز به دلیل تجاربی که از زندگی کسب کرده‌اند، جزو سرمایه‌های جامعه محسوب می‌شوند، بنابراین باید به رسیدگی به نیازهای روحی و جسمی این افراد در جامعه توجه شود. بهتر است برای افزایش رضایت از زندگی سالمندان با برگزاری مراسم مذهبی و مفرح به صورت گروهی به این مهم پرداخته شود، زیرا شرکت در چنین فعالیت‌هایی علاوه بر تأمین بعد معنوی برای آنان، یکی از منابع حمایت اجتماعی در میان سالمندان شناخته شده است. از سویی با توجه به نتایج حاصل‌شده، می‌توان با افزایش پایبندی سالمندان به گرایش‌های مذهبی و فراهم‌کردن فضایی به منظور برگزاری مراسم مذهبی برای ارتقای رضایت از زندگی آن‌ها گامی مؤثر برداشت.
از جمله محدودیت‌هایی که در این پژوهش وجود داشت، می‌توان به کم‌بودن حجم نمونه اشاره کرد که بر تعمیم‌پذیری آن اثر می‌گذارد. از این رو پیشنهاد می‌شود در مطالعات آتی از حجم نمونه وسیع‌تری استفاده شود. همچنین انتخاب شرکت‌کنندگان به صورت در دسترس می‌تواند اعتبار بیرونی پژوهش را تهدید کند، بنابراین پیشنهاد می‌شود در صورت امکان مطالعات آتی برای افزایش اعتبار بیرونی نمونه‌ها به صورت تصادفی انتخاب شوند. از دیگر محدودیت‌ها می‌توان به نوع پژوهش اشاره کرد که توصیفی‌همبستگی است و نمی‌توان روابط علت و معلولی از آن استخراج کرد.
تشکر و قدردانی
از تمامی سالمندان ساکن در سرای سالمندان شهرکرمانشاه که صبورانه با ما همکاری کردند و همچنین کارکنان این مراکز که با همکاری بی‌شائبه خود موجب اشتیاق ما در اتمام این پروژه بودند، صمیمانه کمال تشکر و قدردانی را داریم. این مقاله مستخرج از پایان‌نامه نیست و حامی مالی ندارد.
References
- World Health Organization. Ageing and life course. Geneva: World Health Organization; 2015.
- Hojati H, Hojati H, Sharifnia SH, Salmasi A, Hoseinzadeh A, Farhadi S. [Comparison of loneliness, belonging and life satisfaction in the elderlies living at home with the nursing home residents (Persian)]. Journal of Health & Care. 2012; 14(3):9-15.
- Nakahara J. Effects of social activities outside the home on life satisfaction among elderly people living alone. International Journal of Psychological Studies. 2013; 5(1):112-20. doi: 10.5539/ijps.v5n1p112
- Shamsaei F, Oshtorani F, Oshtorani A. [Comparison of life satisfaction in blind and deaf students with normal students of Hamadan’s schools in 2014 (Persian)]. Pajouhan Scientific Journal. 2014; 13(1):52-60.
- Lu M, Yang G, Skora E, Wang G, Cai Y, Sun Q, et al. Self-esteem, social support,and life satisfaction in Chineseparents of children with autism spectrum disorder. Research in Autism Spectrum Disorders. 2015; 17:70–77. doi: 10.1016/j.rasd.2015.05.003
- Pilar Matud M, Bethencourt JM, Ibáñez I. Relevance of genderroles in life satisfaction in adult people. Personality and Individual Differences. 70: 206–211. doi: 10.1016/j.paid.2014.06.046
- Barrera M, Sandler IN, Ramsay TB. Preliminary development of a scale of social support: Studies on college students. American Journal of Community Psychology. 1981; 9(4):435–47. doi: 10.1007/bf00918174
- Hamren K, Chungkham HS, Hyde M. Religion, spirituality, social support and quality of life: Measurement and predictors CASP-12(v2) amongst older Ethiopians living in Addis Ababa. Aging & Mental Health. 2014; 19(7):610–21. doi: 10.1080/13607863.2014.952709
- Ingersoll B, Silverman A. Comparative group psychotherapy for the Aged. The Gerontologist. 1978; 18(2):201–6. doi: 10.1093/geront/18.2.201
- Farhadi A, Obeidavi Z, Movahedi Y, Rahimi M, Mobasher A. [The comparison and relationship of social support and stress with life satisfaction among the elderly of Khorramabad city in 2013 (Persian)]. yafte. 2015; 17(2):14-22
- Crimmins EM, Preston SH, Cohen B. The role of social networks and social integration. In: Crimmins EM, Preston SH, Cohen B, editors. Explaining divergent levels of longevity in high-income countries. Washington, D.C.: National Academies Press; 2011.
- Muckenhuber J, Stronegger WJ, Freidl W. Social capital affects the health of older people more strongly than that of younger people. Ageing and Society. 2012; 33(5):853–70. doi: 10.1017/s0144686x12000219
- Lee EO. Religion and spirituality as predictors of wellbeing among Chinese American and Korean American older adults. Journal of Religion, Spirituality & Aging. 2007; 19(3):77-100. doi: 10.1300/j496v19n03_06
- Fardinejad Z, Ahadi H. [The relationship of general health and perceived social support with life satisfaction in elderly people (Persian)]. Journal of Behavioral Sciences. 2013; 5(15):87-100.
- Hoseini SM, Rezaei A, Keykhosravi Z. [A comparison of old men and women’s social support, life satisfaction, happiness and depression (Persian)]. Sociology of Women. 2011; 2(4):143-61.
- Ghaedi GH, Yaaghoobi H. [A study on the relationship between different dimensions of perceived social support and different aspects of wellbeing (Persian)]. Armaghan-e- Danesh. 2008; 13(2):69-81.
- Parpoochi B, Ahmadi M, Sohrabi F. [The relationship of religiousness and social support with life satisfaction among university students (Persian)]. Knowledge & Research in Applied Psychology. 2013; 14(3):60-68.
- Masoudi R, Soleimani MA, Qorbani M, Hasheminia AM, Pour Dehkordi AH, Bahrami N. [The effect of family centered empowerment model on the quality of life in elderly people (Persian)]. Journal of Qazvin University of Medical Sciences. 2010; 1(14):51-64.
- Krause N. Common facets of religion, unique facets of religion, and life satisfaction among older African Americans. The Journals of Gerontology Series B: Psychological Sciences and Social Sciences. 2004; 59(2):S109–17. doi: 10.1093/geronb/59.2.s109
- Levin JS, Chatters LM, Taylor RJ. Religious effects on health status and life satisfaction among black Americans. The Journals of Gerontology Series B: Psychological Sciences and Social Sciences. 1995; 50B(3):S154–63. doi: 10.1093/geronb/50b.3.s154
- Moberg DO. Disabilities, spirituality, and well-being inlate life: Research foundations for study and practice. Journal of Religion, Spirituality & Aging. 2008; 20(4):313-40. doi: 10.1080/15528030802232379
- Yoon DP, Lee EKO. The impact of religiousness,spirituality, and social support on psychological well-being among older adults in rural areas. Journal of Gerontological Social Work. 2007; 48(3-4):281–98. doi: 10.1300/j083v48n03_01
- Roh S, Lee KH, Yoon DP. General well-being of Korean immigrant elders: The significance of religiousness/spirituality and social support. Journal of Social Service Research. 2013;39(4):483–97. doi: 10.1080/01488376.2012.709451
- Hazan H. Antropology of aging. In: Bergman S, Margulec I, editors. Aging in Israel: Selected topics in gerontology. Tel Aviv: Publishing House; 1984.
- Zahednejhad SH, Fazeli Y, Rezayi H, Haghighizadeh MH. [Association of coping strategies and religiosity with life satisfaction of old people living in nursing homes of Ahvaz city, Iran. (Persian)]. Salmand. 2016; 10(4):30-39.
- Scholer K. The everything world's religions Book: Explore the beliefs, traditions, and cultures of ancient and modern religions. Avon, Massachusetts: Adams Media; 2010.
- Park J, Roh S, Yeo Y. Religiosity, social support, and life satisfaction among elderly Korean immigrants. Gerontologist. 2012; 52(5):641-9. doi: 10.1093/geront/gnr103
- Hajizade Meimandi M, Zare Shahabadi A, Marvinam N, Abotorabi Zarchi F. [A survey of the relationship between religiosity and life satisfaction among elderly women in Yazd (Persian)]. Womens Strategic Studies. 2012; 15(58):191-235.
- Rabani R, Behesgti SS. [An empirical study of the relationship between religiosity and life satisfaction (Persian)]. Oloom-e Ejtemaei. 2011; 8(1):79-102.
- Aliakbari Dehkordi M, Oraki M, Barghi Irani Z. [Relation betweereligious orientation with anxiety about death, and alienation in aged peoples (seniors) in Tehran (Persian)]. Social Psychology Research. 2011; 1(2):140-59.
- Amani R. [The effectiveness of structured group reminiscence on the enhancement of elderly’s positive self-concept (Persian)]. Journal of Aging Psychology 2015; 1(1):1-9.
- Khabaz M, Behjati Z, Naseri M. [Relationship between social support and coping styles and resiliency in adolescents (Persian)]. Journal of Applied Psychology 2011; 5(4):108-123.
- Ebrahimighavam S. [Check the validity of the three concepts of locus of control, self-esteem and social support (Persian)] [MSc. thesis]. Tehran: Islamic Azad University; 1992.
- Diener E, Emmons RA, Larsen RJ, Griffin S. The satisfaction with life scale. Journal of Personality Assessment. 1985; 49(1):71–5. doi: 10.1207/s15327752jpa4901_13
- Bayani A, Mohammad Koocheky A, Goodarzi H. [The reliability and validity of the satisfaction with life scale (Persian)]. Developmental Psychology. 2007; 3(11):259-265.
- John Bozorgi, M. [Evaluate the effectiveness of psychotherapy with or without religious orientation of the anxiety and stress. (Persian)] [PhD thesis]. Tehran: University of Tarbiat Modaress; 1998.
- Shkolnik T, Weiner C, Malik L, Festinger Y. The effect of Jewish religiosity of elderly Israelis on their life satisfaction, health, function and activity. Journal of Cross-Cultural Gerontology. 2001; 16(3):201-19. doi: 10.1023/a:1011917825551
- Van Ness PH, Kasl SV. Religion and cognitive dysfunction in an elderly cohort. The Journals of Gerontology Series B: Psychological Sciences and Social Sciences. 2003; 58(1):S21-S29. doi: 10.1093/geronb/58.1.s21
- Chen YY, Koenig HG. Do people turn to religion in times of stress? An examination of change in religiousness among elderly, medically ill patients. Journal of Nervous and Mental Disease. 2006; 194(2):114-20. doi: 10.1097/01.nmd.0000198143.63662.fb
- Diener E, Suh EM, Lucas RE, Smith HL. Subjective well-being: Three decades of progress. Psychological Bulletin. 1999; 125(2):276–302. doi: 10.1037/0033-2909.125.2.276
- Lotfabadi H. [Development Psychology (2) Adolescence, youth and adults (Persian)]. Tehran: SAMT; 2005.
- Lee EK, Sharpe T. Understanding religious/spiritual coping and support resources among African American older adults: A mixed-method approach. Journal of Religion, Spirituality & Aging. 2007; 19(3):55-75. doi: 10.1300/j496v19n03_05
فهرست منابع
1. World Health Organization. Ageing and life course. Geneva: World Health Organization; 2015.
2. Hojati H, Hojati H, Sharifnia SH, Salmasi A, Hoseinzadeh A, Farhadi S. [Comparison of loneliness, belonging and life satisfaction in the elderlies living at home with the nursing home residents (Persian)]. Journal of Health & Care. 2012; 14(3):9-15.
3. Nakahara J. Effects of social activities outside the home on life satisfaction among elderly people living alone. International Journal of Psychological Stud-ies. 2013; 5(1):112-20. doi: 10.5539/ijps.v5n1p112 [DOI:10.5539/ijps.v5n1p112]
4. Shamsaei F, Oshtorani F, Oshtorani A. [Comparison of life satisfaction in blind and deaf students with normal students of Hamadan's schools in 2014 (Persian)]. Pajouhan Scientific Journal. 2014; 13(1):52-60.
5. Lu M, Yang G, Skora E, Wang G, Cai Y, Sun Q, et al. Self-esteem, social support,and life satisfaction in Chineseparents of children with autism spectrum disorder. Research in Autism Spectrum Disorders. 2015; 17:70–77. doi: 10.1016/j.rasd.2015.05.003 [DOI:10.1016/j.rasd.2015.05.003]
6. Pilar Matud M, Bethencourt JM, Ibá-ez I. Relevance of genderroles in life satisfaction in adult people. Personality and Individual Differences. 70: 206–211. doi: 10.1016/j.paid.2014.06.046 [DOI:10.1016/j.paid.2014.06.046]
7. Barrera M, Sandler IN, Ramsay TB. Preliminary development of a scale of social support: Studies on college students. American Journal of Community Psychology. 1981; 9(4):435–47. doi: 10.1007/bf00918174 [DOI:10.1007/BF00918174]
8. Hamren K, Chungkham HS, Hyde M. Religion, spirituality, social support and quality of life: Measurement and predictors CASP-12(v2) amongst older Ethiopians living in Addis Ababa. Aging & Mental Health. 2014; 19(7):610–21. doi: 10.1080/13607863.2014.952709 [DOI:10.1080/13607863.2014.952709]
9. Ingersoll B, Silverman A. Comparative group psychotherapy for the Aged. The Gerontologist. 1978; 18(2):201–6. doi: 10.1093/geront/18.2.201 [DOI:10.1093/geront/18.2.201]
10. Farhadi A, Obeidavi Z, Movahedi Y, Rahimi M, Mobasher A. [The comparison and relationship of social support and stress with life satisfaction among the elderly of Khorramabad city in 2013 (Persian)]. yafte. 2015; 17(2):14-22
11. Crimmins EM, Preston SH, Cohen B. The role of social networks and social integration. In: Crimmins EM, Preston SH, Cohen B, editors. Explaining diver-gent levels of longevity in high-income countries. Washington, D.C.: National Academies Press; 2011.
12. Muckenhuber J, Stronegger WJ, Freidl W. Social capital affects the health of older people more strongly than that of younger people. Ageing and Society. 2012; 33(5):853–70. doi: 10.1017/s0144686x12000219 [DOI:10.1017/S0144686X12000219]
13. Lee EO. Religion and spirituality as predictors of wellbeing among Chinese American and Korean American older adults. Journal of Religion, Spirituality & Aging. 2007; 19(3):77-100. doi: 10.1300/j496v19n03_06 [DOI:10.1300/J496v19n03_06]
14. Fardinejad Z, Ahadi H. [The relationship of general health and perceived social support with life satisfaction in elderly people (Persian)]. Journal of Behav-ioral Sciences. 2013; 5(15):87-100.
15. Hoseini SM, Rezaei A, Keykhosravi Z. [A comparison of old men and women's social support, life satisfaction, happiness and depression (Persian)]. Soci-ology of Women. 2011; 2(4):143-61.
16. Ghaedi GH, Yaaghoobi H. [A study on the relationship between different dimensions of perceived social support and different aspects of wellbeing (Per-sian)]. Armaghan-e- Danesh. 2008; 13(2):69-81.
17. Parpoochi B, Ahmadi M, Sohrabi F. [The relationship of religiousness and social support with life satisfaction among university students (Persian)]. Knowledge & Research in Applied Psychology. 2013; 14(3):60-68.
18. Masoudi R, Soleimani MA, Qorbani M, Hasheminia AM, Pour Dehkordi AH, Bahrami N. [The effect of family centered empower-ment model on the quality of life in elderly people (Persian)]. Journal of Qazvin University of Medical Sciences. 2010; 1(14):51-64.
19. Krause N. Common facets of religion, unique facets of religion, and life satisfaction among older African Americans. The Journals of Gerontology Series B: Psychological Sciences and Social Sciences. 2004; 59(2):S109–17. doi: 10.1093/geronb/59.2.s109 [DOI:10.1093/geronb/59.2.S109]
20. Levin JS, Chatters LM, Taylor RJ. Religious effects on health status and life satisfaction among black Americans. The Journals of Gerontology Series B: Psy-chological Sciences and Social Sciences. 1995; 50B(3):S154–63. doi: 10.1093/geronb/50b.3.s154 [DOI:10.1093/geronb/50B.3.S154]
21. Moberg DO. Disabilities, spirituality, and well-being inlate life: Research foundations for study and practice. Journal of Religion, Spirituality & Aging. 2008; 20(4):313-40. doi: 10.1080/15528030802232379 [DOI:10.1080/15528030802232379]
22. Yoon DP, Lee EKO. The impact of religiousness,spirituality, and social support on psychological well-being among older adults in rural areas. Journal of Gerontological Social Work. 2007; 48(3-4):281–98. doi: 10.1300/j083v48n03_01 [DOI:10.1300/J083v48n03_01]
23. Roh S, Lee KH, Yoon DP. General well-being of Korean immigrant elders: The significance of religiousness/spirituality and social support. Journal of So-cial Service Research. 2013;39(4):483–97. doi: 10.1080/01488376.2012.709451 [DOI:10.1080/01488376.2012.709451]
24. Hazan H. Antropology of aging. In: Bergman S, Margulec I, editors. Aging in Israel: Selected topics in gerontology. Tel Aviv: Publishing House; 1984.
25. Zahednejhad SH, Fazeli Y, Rezayi H, Haghighizadeh MH. [Association of coping strategies and religiosity with life satisfaction of old people living in nursing homes of Ahvaz city, Iran. (Persian)]. Salmand. 2016; 10(4):30-39.
26. Scholer K. The everything world's religions Book: Explore the beliefs, traditions, and cultures of ancient and modern religions. Avon, Massachusetts: Ad-ams Media; 2010.
27. Park J, Roh S, Yeo Y. Religiosity, social support, and life satisfaction among elderly Korean immigrants. Gerontologist. 2012; 52(5):641-9. doi: 10.1093/geront/gnr103 [DOI:10.1093/geront/gnr103]
28. Hajizade Meimandi M, Zare Shahabadi A, Marvinam N, Abotorabi Zarchi F. [A survey of the relationship between religiosity and life satisfaction among elderly women in Yazd (Persian)]. Womens Strategic Studies. 2012; 15(58):191-235.
29. Rabani R, Behesgti SS. [An empirical study of the relationship between religiosity and life satisfaction (Persian)]. Oloom-e Ejtemaei. 2011; 8(1):79-102.
30. Aliakbari Dehkordi M, Oraki M, Barghi Irani Z. [Relation betweereligious orientation with anxiety about death, and alienation in aged peoples (seniors) in Tehran (Persian)]. Social Psychology Research. 2011; 1(2):140-59.
31. Amani R. [The effectiveness of structured group reminiscence on the enhancement of elderly's positive self-concept (Persian)]. Journal of Aging Psychology 2015; 1(1):1-9.
32. Khabaz M, Behjati Z, Naseri M. [Relationship between social support and coping styles and resiliency in adolescents (Persian)]. Journal of Applied Psy-chology 2011; 5(4):108-123.
33. Ebrahimighavam S. [Check the validity of the three concepts of locus of control, self-esteem and social support (Persian)] [MSc. thesis]. Tehran: Islamic Azad University; 1992.
34. Diener E, Emmons RA, Larsen RJ, Griffin S. The satisfaction with life scale. Journal of Personality Assessment. 1985; 49(1):71–5. doi: 10.1207/s15327752jpa4901_13 [DOI:10.1207/s15327752jpa4901_13]
35. Bayani A, Mohammad Koocheky A, Goodarzi H. [The reliability and validity of the satisfaction with life scale (Persian)]. Developmental Psychology. 2007; 3(11):259-265.
36. John Bozorgi, M. [Evaluate the effectiveness of psychotherapy with or without religious orientation of the anxiety and stress. (Persian)] [PhD thesis]. Tehran: University of Tarbiat Modaress; 1998.
37. Shkolnik T, Weiner C, Malik L, Festinger Y. The effect of Jewish religiosity of elderly Israelis on their life satisfaction, health, function and activity. Journal of Cross-Cultural Gerontology. 2001; 16(3):201-19. doi: 10.1023/a:1011917825551 [DOI:10.1023/A:1011917825551]
38. Van Ness PH, Kasl SV. Religion and cognitive dysfunction in an elderly cohort. The Journals of Gerontology Series B: Psychological Sciences and Social Sciences. 2003; 58(1):S21-S29. doi: 10.1093/geronb/58.1.s21 [DOI:10.1093/geronb/58.1.S21]
39. Chen YY, Koenig HG. Do people turn to religion in times of stress? An examination of change in religiousness among elderly, medically ill patients. Jour-nal of Nervous and Mental Disease. 2006; 194(2):114-20. doi: 10.1097/01.nmd.0000198143.63662.fb [DOI:10.1097/01.nmd.0000198143.63662.fb]
40. Diener E, Suh EM, Lucas RE, Smith HL. Subjective well-being: Three decades of progress. Psychological Bulletin. 1999; 125(2):276–302. doi: 10.1037/0033-2909.125.2.276 [DOI:10.1037/0033-2909.125.2.276]
41. Lotfabadi H. [Development Psychology (2) Adolescence, youth and adults (Persian)]. Tehran: SAMT; 2005.
42. Lee EK, Sharpe T. Understanding religious/spiritual coping and support resources among African American older adults: A mixed-method approach. Journal of Religion, Spirituality & Aging. 2007; 19(3):55-75. doi: 10.1300/j496v19n03_05 [DOI:10.1300/J496v19n03_05]
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
تماس با ما
تهران، اوین، بلوار دانشجو، خیابان کودکیار، دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی، مرکز تحقیقات سالمندی.
تلفن دفتر نشریه:
تلفن مستقیم:02171732827(تماس فقط روزهای شنبه، یکشنبه و سه شنبه ساعت 10 الی 12) 021221800- داخلی 2827
ایمیل: salmand2010@gmail.com
تلفن ناشر : 02145355000 - 02145355555
