مقدمه
عواملی همچون کاهش تعداد موالید، بهبود وضعیت اقتصادی و اجتماعی، پیشرفت‌های چشمگیر در حوزه‌های مختلف دانش پزشکی و بهداشت و تسهیل دسترسی تعداد بیشتری از افراد به امکانات بهداشتی در نیم‌قرن گذشته، سبب ایجاد تغییراتی در هرم سنی جمعیت و افزایش تعداد سالمندان نسبت به کل جمعیت در سراسر جهان شده است [2 ،1]. 
جمعیت افراد سالمند در بیشتر کشورها و به ویژه در کشورهای درحال‌توسعه، به‌سرعت در حال افزایش است. بخش جمعیت سازمان ملل متحد پیش‌بینی کرده است تعداد افراد 65‌ساله و بیشتر، تا سال 2050 میلادی تقریباً دو برابر می‌شود و از 10/5 درصد در سال 2007 به حدود 21/8 درصد خواهد رسید [3]. در ایران نیز سرشماری‌ها از سرعت زیاد افزایش جمعیت سالمندان حکایت دارد. آخرین سرشماری انجام‌شده در سال 1390 رشد 8 درصدی جمعیت سالمندان ایرانی را نشان می‌دهد. پیش‌بینی می‌شود این رقم تا سال 1420 هجری شمسی، به بیشتر از 20 درصد برسد [4]. 
سرعت سالمند‌شدن جمعیت جهان و شواهد موجود که آمادگی‌نداشتن کشورها و نبود زیرساخت‌های لازم برای رویارویی با موج سالمندی، به ویژه در کشورهای درحال‌توسعه را نشان می‌دهد، اهمیت مطالعات مرتبط با روند سالخوردگی را به منظور مدیریت هرچه بهتر «پدیده پیر شدن جمعیت» آشکار می‌کند [5 ،2]. سالمندی که آخرین دوره از زندگی بشر است، از سن 60 تا 65 سالگی آغاز می‌شود و با افت عملکرد طبیعی جسمانی و روانی همراه است. این تغییرات اجتناب‌ناپذیر نیازهای خاصی را پیش روی این گروه سنی قرار می‌دهد [6 ،5]. در حوزه خدمات بهداشتی و درمانی، نیاز، به معنای وجود مشکل در حیطه سلامتی است که باید بررسی و ارزیابی شود.  اگر مشکل به‌درستی شناسایی و خدمات متناسب با آن ارائه شده باشد، نیاز برآورده شده است. در صورتی که مشکل به هر دلیلی شناسایی و خدمات درمانی و مراقبتی متناسب با آن ارائه نشده باشد، نیاز برآورده نشده است [7]. 
اختلالات روان در کنار بیماری‌هایی مانند مشکلات قلبی‌عروقی، بیماری‌های عضلانی‌اسکلتی و سوءتغذیه، بین سالمندان شیوع دارد [1]. در سالمندانی که دچار اختلال در سلامت روان هستند، به دلیل وجود مشکلات جسمانی و اجتماعی نیازها پیچیده‌تر است [8 ،7 ،5]. نتایج تحقیقات مختلف نشان می‌دهد بسیاری از نیازهای مراقبتی‌بهداشتی و اجتماعی سالمندان به صورت برآورده‌نشده باقی می‌ماند [10 ،9]. این نیازهای برآورده‌نشده می‌توانند سبب افزایش هزینه‌های مراقبتی، کاهش کیفیت زندگی و نارضایتی سالمندان شوند [11]. در نتیجه، شناسایی و اقدام برای برآوردن و رفع این نیازها، می‌تواند کیفیت زندگی و احساس رضایتمندی سالمندان را افزایش دهد، از سکونت سالمندان در مراکز مراقبتی شبانه‌روزی و اقامت طولانی در بیمارستان‌ها پیشگیری کند و نرخ مرگ‌ومیر آن‌ها را کاهش دهد [10 ،9].
برای برنامه‌ریزی برای ارائه خدمات درمانی مراجع محور، تعیین اهداف درمانی متناسب و منحصربه‌فرد و تمرکز نیرو و انرژی خدمات بهداشتی و اجتماعی در حوزه‌هایی که بیشترین و مهم‌ترین مسائل و مشکلات سالمندان وجود دارد، انجام ارزیابی جامعی از نیازهای این گروه ضروری است [12 ،7]. پرسش‌نامه نیازسنجی سالمندان کمبرول (CANE) ابزاری است که ارزیابی جامعی از نیازهای چندبعدی مربوط به حوزه‌های اجتماعی، روان‌شناختی، سلامت جسمی و نیازهای محیطی سالمندان را امکان‌پذیر می‌کند. این پرسش‌نامه به صورت مصاحبه با فرد سالمند، مراقبان غیررسمی به عنوان افرادی که کمک‌های غیررسمی و کارکنان مراکز که خدمات رسمی به سالمندان ارائه می‌دهند، انجام می‌شود و امکان مقایسه بین دیدگاه‌ها و تفاوت بین نظرات آن‌ها را فراهم می‌کند [14 ،13]. 
هر دو نوع نیازهای برآورده‌شده و برآورده‌نشده، شدت و نوع نیازها، کمک‌های دریافتی از منابع رسمی و غیررسمی و همچنین تناسب بین این کمک‌های دریافتی با کمک‌های مورد نیاز افراد و میزان رضایت سالمند از این کمک‌ها را می‌سنجد که طیف وسیعی از متخصصان شامل پزشکان، روان‌پزشکان، روان‌شناسان، مددکاران اجتماعی، کاردرمانگران و پرستاران می‌توانند از آن استفاده کنند و یادگیری آن بسیار ساده است. این پرسش‌نامه 24 بخش دارد که هر بخش از پنج قسمت تشکیل شده است. قسمت اول هر بخش، بخش اصلی و مدنظر پرسش‌نامه است و نمره‌دهی نیز بر اساس قسمت اول صورت می‌گیرد. همچنین دو بخش مربوط به مراقبان غیررسمی نیز وجود دارد. در نهایت دو نمره از پرسش‌نامه به دست می‌آید: نمره نیازهای برآورده‌نشده و نمره کل (نمره نیازهای برآورده‌شده+نیازهای برآورده‌نشده) [7]. این پرسش‌نامه ابتدا برای استفاده در سالمندان مبتلا به اختلالات روان توسعه یافت. سپس برای سالمندان سالم از نظر رفتاری و روانی نیز به کار برده شد [15 ،10 ،7] و هم‌اکنون به سیزده زبان ترجمه شده است [16]. رینولدز و همکارانش پرسش‌نامه CANE را اولین‌بار در سال 2000 میلادی با اقتباس از پرسش‌نامه CAN که برای ارزیابی نیازهای بزرگ‌سالان مبتلا به اختلال سلامت روان طراحی شده بود، توسعه دادند [7]. هانکوک و اورل آخرین بازبینی آن را در سال 2004 ، با نام CANE-IV منتشر کردند [13].
روایی و پایایی این پرسش‌نامه در جمعیت سالمندان چندین کشور بررسی شده است. در مطالعه رینولدز و همکاران پس از طراحی پرسش‌نامه، اعتبار صوری، اعتبار محتوا، اعتبار وفاقی، اعتبار سازه همگرا و واگرا و اعتبار معیار، همچنین تکرارپذیری بین ارزیاب و آزمون‌بازآزمون پرسش‌نامه بررسی شد. در بررسی اعتبار صوری تعداد زیادی از متخصصان، پزشکان، مراقبان غیررسمی بیماران و سالمندان مبتلا به اختلالات روان در بریتانیا، سوئد و آمریکا حضور داشتند. اجماع کلی وجود داشت که CANE حوزه‌های اصلی نیازهای جمعیت هدف را پوشش می‌دهد و انتخاب کلمات و طول کلمات برای بیشتر خوانندگان مفید است. سهولت در خواندن نمره 71/8 و متوسط طول کلمات 4/4 نشان می دهد اکثر خوانندگان قادر به درک واژگان و لغات هستند که بر اعتبار صوری خوب پرسش‌نامه دلالت دارد [7]. نتایج مطالعه‌ای که روست و همکاران در هلند روی سالمندان مبتلا به دمانس متوسط تا شدید و مراقبان غیررسمی آن‌ها انجام دادند، اعتبار معیار، اعتبار سازه و تکرار پذیری آزمون‌بازآزمون قابل قبول پرسش‌نامه را نشان می‌دهد [16]. 
در سال 2009، فرناندز و همکاران اعتبار معیار، اعتبار سازه و تکرارپذیری پرسش‌نامه را بررسی کردند که نتایج آن دلالت بر قابل قبول بودن اعتبار و تکرارپذیری نسخه پرتغالی پرسش‌نامه دارد [17]. ساوسا و همکاران در برزیل امکان‌پذیری، تکرارپذیری و اعتبار معیار هم‌زمان پرسش‌نامه را در سالمندان محروم مبتلا به اختلال سلامت روان با دسترسی محدود به مراقبت‌های بهداشتی بررسی کردند. نتایج نشان‌دهنده امکان‌پذیربودن استفاده از پرسش‌نامه، تکرارپذیری و اعتبار معیار قابل قبول نسخه برزیلی پرسش‌نامه است [12]. در سال 2011، ابی حبیب و همکاران در سالمندان ساکن جنوب لبنان امکان‌پذیری، تکرارپذیری و اعتبار سازه نسخه عربی پرسش‌نامه را بررسی کردند که نتایج آن دلالت بر مقبولیت و اعتبار سازه خوب پرسش‌نامه دارد [15].
در مطالعه والترز و همکاران که در انگلستان انجام شد، با استفاده از پرسش‌نامه کمبرول نیازهای برآورده‌نشده سالمندان بیش از 75 سال شناسایی و سپس رفتارهای جست‌وجوی کمک آن‌ها بررسی شد. نتایج نشان می‌دهد سالمندان تنها برای 24 درصد از نیازهای خود به دنبال کمک هستند [18]. نتایج مطالعه پاسوس و همکاران در پرتغال که برای بررسی نیازهای برآورده‌شده و برآورده‌نشده سالمندان مبتلا به اختلال روان، اغلب با تشخیص دمانس و افسردگی انجام شد، سطح بالایی از نیازهای کلی (برآورده‌شده و برآورده‌نشده) مرتبط با این دو تشخیص را نشان می‌دهد [5]. مطالعه واندرپلاگ و همکاران که در هلند انجام شد، نشان می‌دهد نیازهای شناسایی‌شده افراد مبتلا به دمانس بیشتر از نیازهای شناسایی‌شده سالمندان بدون این تشخیص است [11].
تجربه کشورهای پیشرفته نشان داده است سالمندان که بخش بزرگی از جمعیت جامعه هستند، می‌توانند بار زیادی به سیستم‌های اجتماعی، اقتصادی و بهداشتی تحمیل کنند [2]. در نتیجه کشورهایی که در آینده با موج سالمندی روبه‌رو هستند، باید به موازات این افزایش جمعیت، عوامل تأثیرگذار بر سلامت و کیفیت زندگی سالمندان را شناسایی کنند و برای برآوردن نیازها و برطرف‌کردن مشکلاتی که سالمندان تأکید کرده‌اند، اقدامات مناسب و مقتضی را انجام دهند [17].
همان طور که پیش‌تر اشاره شد، جمعیت ایران نیز به‌سرعت به سمت سالمند‌شدن می‌رود [19]؛ این در حالی است که نتایج مطالعات نشان‌دهنده آمادگی‌نداشتن ایران برای رویارویی با پدیده سالخوردگی جمعیت و مدیریت نیازهای خاص این گروه است [20 ،2]. با توجه به اینکه هیچ‌گونه پرسش‌نامه سازمان یافته‌ای برای بررسی نیازهای سالمندان، به ویژه سالمندان مبتلا به اختلال سلامت روان در ایران وجود ندارد و از آنجایی که طبق پژوهش‌های صورت‌گرفته، اختلالات روان یکی از شکایات شایع دوران سالمندی در ایران است، استفاده از ابزار جامعی برای بررسی نیازهای سالمندان مبتلا به اختلالات روان در ایران ضروری به نظر می رسد [21 ،19]. نظر به اینکه CANE پرسش‌نامه‌ای است که نیازهای چندبعدی در سالمندان را به صورت جامع و نظام‌مند ارزیابی می‌کند و در پژوهش‌ها ویژگی‌های روان‌سنجی خوبی را نشان داده است، ابزار مناسبی برای استفاده در پژوهش‌ها و فعالیت‌های بالینی است [17]. بنابراین هدف از این مطالعه بررسی ویژگی‌های روان‌سنجی نسخه فارسی پرسش‌نامه نیازسنجی کمبرول در سالمندان ایرانی مبتلا به اختلال سلامت روان بود.
روش مطالعه
ابتدا با هدف معادل‌سازی فرهنگی و زبانی پرسش‌نامه کمبرول، پس از تهیه و کسب اجازه از نویسنده اصلی مطابق با پروتکل ترجمه و معادل‌سازی International Quality of Life Assessment Project: IQOLA، دو مترجم که زبان مادری‌شان فارسی بود، نسخه اصلی را به صورت جداگانه به زبان فارسی ترجمه کردند. مترجمان همچنین از لحاظ دشواری هر یک از عبارات و واژه‌ها و جملات، به نمره‌دهی در مقیاسی صدنمره‌ای اقدام کردند. در این مقیاس نمره صفر به منزله کاملاً آسان و و نمره صد به‌منزله ترجمه بی‌نهایت دشوار در نظر گرفته شد. سپس در جلسه‌ای با حضور مترجمان و محقق، کیفیت ترجمه فارسی از نظر وضوح، کاربرد زبان مشترک، معادل‌سازی مفهومی و مقبولیت بررسی شد. با استفاده از نسخه به‌دست‌آمده با ده نفر از سالمندان مبتلا به اختلال سلامت روان، مصاحبه انجام شد و نسخه فارسی به‌دست‌آمده از نظر سهولت و قابل درک بودن بررسی شد. سپس مترجم سوم که زبان مادری‌اش انگلیسی بود، نسخه فارسی را به انگلیسی ترجمه کرد و نسخه انگلیسی برای مقایسه با نسخه اصلی، برای طراح اصلی پرسش‌نامه ارسال شد. پس از اینکه طراح اصلی نسخه ارسال‌شده را تأیید کرد و مجوزهای لازم از سازمان بهزیستی گرفته شد، جمع‌آوری داده‌ها آغاز شد. 
در این مطالعه حجم نمونه پنج برابر تعداد بخش‌های پرسش‌نامه در نظر گرفته شد. روش نمونه‌گیری به صورت نمونه‌گیری دردسترس بود. در مراکز نگهداری شبانه‌روزی با راهنمایی کارکنان مرکز، سالمندانی که تشخیص روان‌پزشکی داشتند شناسایی شدند و پس از کسب رضایت، سالمندانی که حداقل نمره هفت را در آزمون کوتاه شناختی کسب می‌کردند، وارد مطالعه می‌شدند. در مراکز روزانه نیز سالمندان مراجعه‌کننده‌ای که شرایط ورود به مطالعه را داشتند، در تحقیق شرکت کردند. در مرحله اول برای بررسی تکرارپذیری نسخه فارسی پرسش‌نامه، نمونه 50 نفره‌ای از سالمندان مبتلا به اختلال سلامت روان و 50 نفر از مراقبان غیررسمی آن‌ها انتخاب شدند. پس از توضیح درباره مطالعه و هدف از انجام آن، 50 نفر از سالمندان و 41 نفر از مراقبانشان اعلام رضایت و در مطالعه شرکت کردند. برای تکمیل پرسش‌نامه کمبرول با سالمندان و سپس مراقبان آن‌ها به صورت جداگانه مصاحبه انجام شد. علاوه بر آن پرسش‌نامه‌های SF36 و MBI در سالمندان و پرسش‌نامه GHQ12 در مراقبان تکمیل شد. سپس به فاصله حدوداً دو هفته، مجدداً با 46 نفر از سالمندان و 35 نفر از مراقبان که برایشان امکان‌پذیر بود برای بار دوم در مصاحبه شرکت کنند، مصاحبه و پرسش‌نامه کمبرول تکمیل شد. 
در مرحله بعد 73 سالمند دیگر که مبتلا به اختلال سلامت روان بودند، پس از اعلام رضایت به مطالعه وارد شدند و پرسش‌نامه کمبرول، SF36 و MBI برای آن‌ها تکمیل شد. در زمان تکمیل پرسش‌نامه‌ها برای جلوگیری از خستگی و نارضایتی سالمندان از طولانی‌شدن مدت زمان مصاحبه، پس از تکمیل یک پرسش‌نامه، زمانی برای استراحت به سالمند داده می‌شد و بعد از اعلام آمادگی سالمند، پرسش‌نامه‌های دیگر در همان روز تکمیل می‌شد. در این مطالعه برای ارزیابی تکرارپذیری نسخه فارسی، از ضریب ICC برای بررسی میزان همبستگی بین نمرات به‌دست‌آمده از پرسش‌نامه کمبرول و ضریب توافق کاپا برای بررسی میزان توافق بین نمره هر بخش در دو بار آزمون استفاده شد. برای بررسی اعتبار سازه همگرا و واگرا، ماتریس همبستگی برای اولین قسمت از هر 26 بخش پرسش‌نامه تشکیل شد و میزان همبستگی بین بخش‌های مختلف پرسش‌نامه به دست آمد. سپس بر اساس فرضیه‌های تئوریکی، وجود همبستگی‌های مثبت یا منفی بین بخش‌های مورد انتظار (اعتبار سازه همگرا) یا فقدان همبستگی، برای بخش‌هایی که مشخصاً نباید بین آن‌ها ارتباطی وجود داشته باشد (اعتبار سازه واگرا)، بررسی شد.
از آنجا که هیچ پرسش‌نامه استاندارد دیگری برای بررسی نیازهای سالمندان مبتلا به اختلال سلامت روان وجود نداشت، برای ارزیابی اعتبار معیار هم‌زمان از پرسش‌نامه‌های 36 سؤالی کیفیت زندگی ((SF36 و شاه مقیاس شاخص بارتل ((MBI در سالمندان و پرسش‌نامه 12 سؤالی سلامت عمومی (GHQ12) برای بخش استرس روانی مراقبان استفاده شد. میزان همبستگی (اسپیرمن) بین نمرات کامل کمبرول با نمره کامل SF36 و MBI و نمره نیازهای برآورده‌نشده کمبرول با نمره کامل SF36 و نمره بخش استرس روانی مراقبان و نمره کامل GHQ12 محاسبه شد. در این مطالعه به منظور امکان مقایسه نتایج تحقیق حاضر با نتایج مطالعه انجام‌شده در انگلستان که میزان همبستگی بین نمرات کامل پرسش‌نامه SF36 و پرسش‌نامه کمبرول محاسبه شده بود، نمره کامل پرسش‌نامه SF36 محاسبه شد. روایی و پایایی تمام این پرسش‌نامه‌ها قبلاً در ایران بررسی شده و قابلیت استفاده از آن‌ها در جمعیت ایرانی تایید شده است [24-22]. 
شرکت‌کنندگان در این مطالعه زنان و مردان بیشتر از 60 سال بودند که طبق تشخیص روان‌پزشک و بر اساس معیارهای DSM-V، مبتلا به نوعی اختلال در سلامت روان بودند و توانستند در تست کوتاه ارزیابی شناختی [25] حداقل نمره 7 را کسب کنند. سالمندانی که به‌تنهایی قادر به پاسخ‌گویی به سؤالات نبودند یا علائم اختلال روان آن‌ها در روند مصاحبه مشکل ایجاد می‌کرد، در مطالعه وارد نشدند. شرکت‌کنندگان می‌توانستند در هر مرحله و به هر دلیلی از شرکت در مطالعه انصراف دهند. کمیته اخلاق دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز این مطالعه را تأیید کرده است.
یافته‌ها
شرکت‌کنندگان در این مطالعه 123 نفر (62 زن و 61 مرد) از سالمندان مبتلا به اختلال سلامت روان مراجعه‌کننده به مراکز روزانه یا ساکن مراکز نگهداری شبانه‌روزی سالمندان و 41 نفر از مراقبان غیررسمی آن‌ها بودند. میانگین سنی شرکت‌کنندگان در این مطالعه (42/9)72 سال بود. مشخصات اجتماعی و بالینی شرکت‌کنندگان در جدول شماره 1 آمده است. از آمار توصیفی برای محاسبه شاخص‌های تمایل مرکزی و پراکندگی برای متغیرهای کمی و محاسبه مقادیر فراوانی مطلق و نسبی برای متغیرهای کیفی تحت مطالعه استفاده شد.

تکرارپذیری در دفعات آزمون
برای بررسی تکرارپذیری در دفعات آزمون پرسش‌نامه به فاصله حدوداً دو هفته با 50 نفر از سالمندان و 36 نفر از مراقبان غیررسمی آن‌ها، به صورت جداگانه، مصاحبه شد. سپس ضریب همبستگی درون طبقه‌ای (ICC) بین نمرات حاصل از دو بار آزمون و تکمیل پرسش‌نامه و همچنین ضریب توافق کاپا برای نمرات هر بخش در دو بار آزمون برای سالمندان و مراقبان آن‌ها محاسبه شد. ضریب ICC برای نمرات کل در سالمندان و مراقبان، به ترتیب، 0/95 و 0/97 به دست آمد (جدول شماره 2). ضریب کاپا در حوزه سالمندان برای 62 درصد از بخش‌ها عالی (0/75

اعتبار معیار هم‌زمان
برای بررسی اعتبار معیار هم‌زمان نسخه فارسی پرسش‌نامه کمبرول، در غیاب یک استاندارد طلایی از پرسش‌نامه‌های 36 سؤالی کیفیت زندگی، شاه مقیاس شاخص بارتل و پرسش‌نامه 12 سؤالی بررسی سلامت عمومی استفاده شد. نتایج حاصل از بررسی اعتبار معیار هم‌زمان نشان داد همبستگی منفی بین نمره کامل CANE و نمره کامل SF36 (0/79=r) و نمره کامل CANE و نمره کامل MBI (0/78-=r)، همچنین همبستگی زیاد بین بخش استرس روانی مراقبان با نمره کامل GHQ12 (0/87=r) وجود دارد (P<0/01). این نتایج نشان‌دهنده اعتبار معیار هم‌زمان خوب نسخه فارسی پرسش‌نامه کمبرول است (جدول شماره 4).

اعتبار سازه همگرا و واگرای پرسش‌نامه با تشکیل ماتریس همبستگی برای اولین قسمت از هر 26 بخش پرسش‌نامه ارزیابی شد. سپس وجود همبستگی مثبت یا منفی بین بخش‌هایی که انتظار می‌رفت باید چنین همبستگی‌هایی بین آن‌ها وجود داشته باشد (همگرا) یا اینکه مشخصاً هیچ رابطه‌ای نباید وجود داشته باشد (واگرا)، بررسی شد. اعتبار سازه همگرا با همبستگی معنادار در حوزه‌هایی که انتظار می‌رفت با تخریب حافظه آسیب ببینند، مشخص شد. اعتبار سازه واگرا با همبستگی منفی بین بخش اطلاعات با بخش‌های دیگر مشخص شد. نتایج حاصل در جدول شماره 5 آمده است.

بحث
مطالعات و پیش‌بینی‌های انجام‌شده در سراسر جهان، افزایش سریع سالمندان را نسبت به کل جمعیت نشان می‌دهد [21]. افت عملکرد جسمانی و روانی که به طور طبیعی طی روند سالخوردگی روی می‌دهد، سازگاری فرد با محیط اطراف را تحت تأثیر قرار می‌دهد و نیازهای خاصی را پیش روی سالمندان قرار می‌دهد [6]. در کنار بیماری‌های جسمانی مانند بیماری‌های قلبی‌عروقی و عضلانی‌اسکلتی که در سنین سالمندی شیوع دارند، مطالعات مربوط به سالمندی نشان داده‌اند اختلالات روانی و عاطفی نیز در این سنین شایع هستند [20]. سالمندانی که به نوعی از اختلالات سلامت روان مبتلا هستند، نیازهای پیچیده‌ای دارند [7 ،5]. پژوهش‌ها نشان داده است شناسایی و تلاش برای رفع این نیازها می‌تواند کیفیت زندگی و سطح سلامت و رضایتمندی سالمندان را افزایش دهد [10 ،9]. بنابراین ارزیابی نظام‌مند نیازهای بیماران جزو اصلی از سیستم مدرن مراقبت از سلامت روان مبتنی بر جامعه برای برنامه‌ریزی، مراقبت، هماهنگی و نظارت در نظر گرفته می‌شود.
برای شناسایی حوزه‌هایی که مهم‌ترین و بیشترین نیازهای سالمندان وجود دارد، استفاده از ابزارهایی که ارزیابی کامل، نظام‌مند و سازمان‌یافته از نیازهای مختلف سالمندان را امکان‌پذیر کند، ضروری است [7]. یکی از بهترین و جامع‌ترین این ابزارها، پرسش‌نامه نیازسنجی کمبرول است که نیازهای سالمندان را در حوزه‌های مختلف بررسی می‌کند و امکان ثبت نظرات فرد سالمند، مراقبان غیررسمی او و کارکنان ارائه‌دهنده خدمات را فراهم می‌کند. میزان و نوع کمک دریافتی را بررسی و نیازهای برآورده‌شده و برآورده‌نشده سالمند را مشخص می‌کند [7]. در افراد سالمند مبتلا به اختلال سلامت روان، غالباً به دلیل اینکه مشکلات ناشی از بیماری و سالمندی و ناتوانی‌های فیزیکی و اجتماعی نیز وجود دارد، نیازها نیز به همان مقدار پیچیده خواهند بود [8 ،7 ،5]. ارزیابی جامع چنین نیازهایی اعم از برآورده‌شده و برآورده‌نشده به سیستم خدمات بهداشتی کمک می‌کند انرژی و هزینه‌ها را برای تهیه طرح مراقبت ویژه هر فرد متمرکز کند [12 ،7].
مقوله پیچیده‌بودن نیازهای سلامت روان و نحوه ارزیابی آن‌ها موضوعی با طیف گسترده نظرات است و شامل دیدگاه‌های مختلف می‌شود. منابع قانون‌گذاری تدارک سرویس‌های جامع هماهنگ از جمله سرویس‌های اجتماعی و خدمات بهداشتی را مشخص کرده‌اند [9]. اختلال سلامت روان عمدتاً با مشقت اجتماعی مرتبط است و این دو مقوله بر هم تأثیرگذارند؛ هر دو هم عامل کمک‌کننده و هم نتیجه خواهند بود [14 ،9]. بنابراین پی‌ریزی ارزیابی مراقبت‌های اجتماعی در ابزارهای ارزیابی اختلالات سلامت روان جایگاه منحصربه‌فردی پیدا خواهد کرد که این ارزیابی در پرسش‌نامه نیازسنجی کمبرول وجود دارد. علاوه بر حوزه‌های مراقبت اجتماعی، این پرسش‌نامه نیازهای مراقبتی جسمانی، روان‌شناختی و محیطی را نیز ارزیابی می‌کند [14 ،7]. بنابراین نتایج این مطالعه می‌تواند به تهیه پرسش‌نامه جامعی برای بررسی نیازهای سالمندان ایرانی مبتلا به اختلال سلامت روان منجر شود که با توجه به انفجار سالمندی پیش رو و ضرورت آمادگی کشور برای مواجهه با این پدیده، می‌تواند به سیاست‌گذاران و محققان برای برنامه‌ریزی‌ها و اقدامات آتی کمک کند.
پس از جمع‌آوری و بررسی داده‌های به‌دست‌آمده از پرسش‌نامه کمبرول، مشخص شد بیشترین تعداد نیازهای برآورده‌نشده که سالمندان عنوان کرده‌اند، به ترتیب مربوط به بخش‌های فعالیت‌های روزانه، مزایای قانونی، ارتباطات صمیمی، مصاحبت، ناراحتی های روانی، سلامت جسمانی، رفتار، حافظه، سوءاستفاده، غفلت و بی‌اختیاری ادراری است. بیشترین تعداد نیازهای برآورده‌نشده که مراقبان گزارش کرده اند، به ترتیب مربوط به بخش‌های ناراحتی‌های روانی، رفتار، مزایای قانونی، ارتباطات صمیمی، فعالیت‌های روزانه، سلامت جسمانی و مصاحبت است. اکثر بخش‌هایی که بیشترین نیازهای برآورده‌نشده برای آن‌ها ثبت شده است، در حوزه سالمندان و مراقبان مشترک است. یکی از این بخش‌ها، بخش فعالیت‌های روزانه است که میزان فعالیت‌های اجتماعی، تفریحی و آموزشی سالمندان را بررسی می‌کند. بررسی نمرات این بخش نشان می‌دهد که سالمندان شرکت‌کننده در این مطالعه، به ویژه سالمندان مقیم خانه‌های سالمندان، در تدارک و پرداختن به فعالیت‌های مورد علاقه خود تا حد زیادی به دیگران وابسته‌اند و در بیشتر موارد برنامه‌های تدارک دیده‌شده متناسب با نیاز و توانایی‌های فرد سالمند نیست. در نتیجه هیچ‌گونه احساس رضایت و خشنودی به همراه ندارد و با وجود تلاش‌های صورت‌گرفته نیازهای مربوط به این حوزه از نیازهای سالمندان به صورت برآورده‌نشده باقی می‌ماند.
بررسی نمرات بخش مزایایی قانونی نشان می‌دهد تعداد قابل توجهی از سالمندان و مراقبان آن‌ها مزایای پرداخت‌شده را کافی نمی‌دانند. اغلب سالمندان، به ویژه افرادی که شغل آزاد داشتند و مستمری دریافت نمی کنند، با مشکلات اقتصادی بسیاری روبه‌رو هستند و از عدم حمایت و تأمین مالی شکایت دارند. 
نیازهای مربوط به حوزه ناراحتی‌های روانی سالمندان شرکت‌کننده در این مطالعه، به ویژه سالمندان مقیم خانه‌های سالمندان نیز در موارد بسیاری به صورت برآورده‌نشده باقی مانده بود. شکایت این افراد و گزارش مراقبان آن‌ها از احساس یأس، دلواپسی و اضطراب سالمندان نشان می‌دهد اقدامات و خدمات ارائه‌شده در این زمینه ناکافی یا ناکارآمد است و ضروری است زمینه‌های ایجادکننده این ناراحتی‌ها برای هر فرد شناسایی شود و در صورت امکان برای برطرف‌کردن عوامل زمینه‌ای و ایجاد احساس آرامش و رضایت خاطر سالمندان اقدامات لازم صورت گیرد. در غیر این صورت ارائه خدمات روان‌پزشکی و روان‌شناسی متناسب با نیاز سالمند، به صورت منظم و منحصر به فرد ارائه شود.
نیازهای برآورده‌نشده سالمندان در زمینه مصاحبت، ارتباطات صمیمی و رفتار نیز نشان‌دهنده ضرورت استفاده از خدمات روان‌شناسی و روان‌پزشکی با مشارکت فعال اعضای خانواده و مراقبان و آشنایی بیشتر وابستگان این افراد با نیازها و روش‌های صحیح و مناسب برخورد با سالمندان و نیازهای آنان است. یکی از حرفه‌ها و تخصص‌های توانبخشی که می‌تواند در برآورده‌کردن و برطرف‌کردن نیازهای برآورده‌نشده شناسایی‌شده در این مطالعه کمک کند، تخصص کاردرمانی است که به نظر می‌رسد در حوزه خدمات‌رسانی به سالمندان چندان به آن توجه نمی‌شود؛ چنانکه برخی از مراکز شرکت‌کننده در این مطالعه در کادر تخصصی خود از کاردرمانگر استفاده نمی‌کردند. با توجه به خدماتی که متخصصان این حرفه می‌توانند به سالمندان ارائه دهند، حضور کاردرمانگران در این حیطه ضروری است و مسئولان باید توجه ویژه‌ای به این موضوع داشته باشند.
در مطالعه حاضر ضریب همبستگی درون‌طبقه‌ای برای نمرات کل (نیازهای برآورده‌شده و برآورده‌نشده) در سطح معنی‌داری 5 درصد، در سالمندان و مراقبان، به ترتیب 0/95 و 0/97 به دست آمد، ضریب ICC بالاتر از 0/8 نشان از عالی‌بودن میزان تکرارپذیری نمرات پرسش‌نامه در دو بار آزمون دارد. این ضریب در مطالعه انگلستان برای سالمندان 0/87، برای مراقبان آن‌ها 0/97 و برای کارکنان 0/93 به دست آمده بود [7]. در مطالعه پرتغال این ضریب برای سالمندان 0/81، برای مراقبان0/91 و برای کارکنان 0/92 گزارش شده است [17]. نتایج به‌دست‌آمده از مطالعه حاضر به نتایج مطالعات انگلستان و پرتغال بسیار نزدیک است و با آن‌ها همخوانی دارد. بالاتربودن ضریب ICC در حوزه سالمندان در این مطالعه می‌تواند به علت کمتربودن شدت آسیب‌های شناختی در سالمندان شرکت‌کننده در پژوهش حاضر در مقایسه با مشارکت‌کنندگان در دو مطالعه عنوان شده باشد. 
در مطالعه حاضر در بررسی توافق بین دو جلسه ارزیابی در هر بخش با استفاده از ضریب کاپا کوهن در سالمندان توافق بین 0/48 تا 1 به دست آمد. همچنین ضریب توافق کاپا در مراقبان 0/65 تا 1 مشاهده شد. ضریب توافق در بخش اطلاعات در سالمندان کمترین و 0/48به دست آمد. مطابق با معیار Fleiss ضریب کاپای بالاتر از 0/75 یک توافق عالی، بین 0/60 تا 0/74 توافق خوب، بین 0/40 تا 0/59 توافق نسبتاً خوب و کاپای کمتر از 0/40 توافق ضعیف را نشان می‌دهد [17 ،7]. بنابراین با توجه به این معیار بین نمرات بخش‌های مختلف پرسش‌نامه در دوبار آزمون توافق نسبتاً خوب تا عالی وجود دارد. ضریب کاپا در مطالعه پرتغال برای سالمندان 0/56 تا 1، برای مراقبان آن‌ها 0/33 تا 1 و برای کارکنان 57/0 تا 1 گزارش شده بود. این ضریب در مطالعه انگلستان در سالمندان، مراقبان و کارکنان به ترتیب 0/29 تا 1، 0/44 تا 1 و 0/35 تا 1 به دست آمده بود. این ضریب برای مراقبان در مطالعه هلند بین 0/38 تا 1 بود [16]. ضریب کاپای به‌دست‌آمده در پژوهش حاضر در حوزه سالمندان تقریباً با نتیجه مطالعه پرتغال همخوانی دارد. 
در مطالعه حاضر نتایج بررسی اعتبار سازه همگرا و واگرا که با تشکیل یک ماتریس همبستگی برای اولین قسمت از هر 26 بخش پرسش‌نامه به دست آمد نیز با مطالعه رینولدز و همکارانش، روست و همکارانش و فرناندز و همکارانش همخوانی دارد [17 ،16 ،7]. در مطالعه حاضر در حوزه مراقبان همبستگی های معناداربین بخش حافظه و بخش‌های مراقبت از منزل (0/451=r)، مراقبت از خود (0/319=r)و پول (0/645=r) به دست آمد (P<0/01) که این همبستگی در مطالعه انگلستان به ترتیب P<0/001) 0/43، 0/54، 0/50 به دست آمده بود. همبستگی بین بخش‌های ذکرشده در حوزه سالمندان در مطالعه حاضر به ترتیب (0/263، 0/348، 0/265=r) به دست آمد که این همبستگی‌ها در مطالعه فرناندز و همکارانش به ترتیب (P<0/01 ، 0/334، 0/40، 0/465=r) به دست آمده بود.
بررسی اعتبار معیار هم‌زمان به دلیل نبود پرسش‌نامه دیگری در زمینه سنجش نیازهای سالمندان کمی پیچیده بود. با توجه به اینکه مطالعات انجام‌شده در دیگر کشورها ارتباط بین نیازهای برآورده‌نشده و کیفیت زندگی نامطلوب سالمندان نشان داده‌اند و همچنین از آنجا که وضعیت جسمانی تأثیر مستقیمی بر عملکرد و میزان استقلال فردی یا نیاز به دریافت کمک از دیگران دارد، پرسش‌نامه‌هایی در زمینه بررسی کیفیت زندگی و وضعیت جسمانی برای بررسی اعتبار معیار هم‌زمان انتخاب شدند که در جامعه ایرانی ویژگی‌های روان‌سنجی خوبی را نشان داده بودند. نتایج بررسی اعتبار معیار هم‌زمان همبستگی مناسب بین کمبرول و پرسش‌نامه‌های معتبر SF36، MBI و GHQ12 را نشان داد که در مقایسه با نتایج بررسی انجام‌شده در انگلستان همبستگی بالاتری را نشان می‌دهد.
در مطالعه حاضرهمبستگی منفی بین پرسش‌نامه کمبرول و پرسش‌نامه 36 سؤالی کیفیت زندگی )P≤0/001 0/78-( به دست آمد؛ در حالی که این همبستگی در مطالعه انگلستان 0/24- به دست آمده بود. همچنین همبستگی با پرسش‌نامه بارتل در مطالعه حاضر (P≤0/001) 0/79- و در مطالعه انگلستان (P≤0/001) 0/5- بود. همبستگی با پرسش‌نامه سلامت عمومی در مطالعه حاضر (P≤0/001) 0/87 و در مطالعه انگلستان (P≤0/001) 0/6 به دست آمد. تفاوت در میزان همبستگی‌های به‌دست‌آمده در مطالعه حاضر در مقایسه با مطالعه انگلستان می‌تواند به این سبب باشد که همبستگی بیان‌شده در مطالعه انگلستان مربوط به حوزه کارکنان است، در حالی که در مطالعه حاضر کارکنان ارائه‌دهنده خدمات در مطالعه مشارکت نداشتند و همبستگی‌های عنوان‌شده مربوط به حوزه سالمندان است. همچنین در این مطالعه همبستگی بین نمرات کامل پرسش‌نامه کمبرول با نمره کامل پرسش‌نامه SF36 بالاتر از همبستگی بین نمره نیازهای برآورده‌نشده کمبرول با نمره SF36 به دست آمد، در حالی که این نتایج، با توجه به اطلاعات به‌دست‌آمده از مطالعات انجام‌شده در گذشته که نشان‌دهنده ارتباط بین نیازهای برآورده‌نشده و سطح پایین کیفیت زندگی و افزایش کیفیت زندگی در صورت برآوردن نیازهای شناسایی‌شده است، دور از انتظار بود. 

این نتایج می‌تواند نشان‌دهنده این موضوع باشد که وجود نیازهای برآورده‌نشده به طور حتم سبب کاهش کیفیت زندگی سالمندان ایرانی خواهد بود، اما برآوردن این نیازها به صورت معمول و مرسوم ضرورتاً سبب رضایت خاطر و بهبود کیفیت زندگی سالمندان ایرانی نخواهد شد. چنانکه تعدادی از سالمندان شرکت‌کننده در این مطالعه عنوان کردند به نیازهایشان به‌خوبی رسیدگی می‌شود ولی این وابستگی و نیاز به کمک و همچنین نوع و نحوه برخورد اطرافیان را دون شأن خود می‌دانند و احساس رضایتی از وضعیت خود ندارند. با توجه به تفاوت‌های فرهنگی، مذهبی و نژادی جوامع و این نکته که کیفیت زندگی مقوله‌ای کاملاً انتزاعی است، این نتایج قابل قبول خواهد بود. 
پژوهشگران در این تحقیق نیز همانند دیگر تحقیقات با محدودیت‌هایی روبه‌رو بودند که از جمله مهم‌ترین آن‌ها دسترسی‌نداشتن به تعداد قابل قبول کارکنان مراکز ارائه‌دهنده خدمات و مراقبان غیررسمی سالمندان بود؛ کارکنان و مراقبانی که می‌توانستند در شناسایی نوع و سطح کمک دریافتی سالمند و تناسب این خدمات دریافتی با نیاز سالمند و در نهایت در تصمیم‌گیری برای ثبت یک نیاز، به عنوان نیاز برآورده شده یا برآورده‌نشده به محقق کمک کنند. در این مطالعه بخش الکل، به دلیل تمایل‌نداشتن تعداد قابل توجهی از شرکت‌کنندگان به دلایل مختلف به پاسخ‌گویی به پرسش این بخش، تکمیل نشد.
نتیجه‌گیری نهایی
با توجه به نتایج به‌دست‌آمده از مطالعه، نسخه فارسی پرسش‌نامه نیاز سنجی کمبرول برای سالمندان، اعتبار و تکرار‌پذیری مناسبی دارد و می‌تواند در پژوهش‌های بالینی و فعالیت‌های کلینیکی روزانه برای شناسایی نیازهای سالمندان ایرانی مبتلا به اختلال روان استفاده شود.
در انجام این مطالعه مانند مطالعات دیگر، پژوهشگران با محدودیت‌هایی روبه‌رو بودند. از جمله این محدودیت‌ها می توان به این نکات اشاره کرد: تمایل‌نداشتن تعداد بیشتری از مراکز نگهداری شبانه‌روزی برای شرکت در مطالعه، تعداد کم مراقبان غیررسمی شرکت‌کننده در مطالعه و دشواری در دسترسی به آن‌ها به ویژه برای انجام مصاحبه مجدد در بررسی تکرارپذیری و دسترسی‌نداشتن به تعداد مناسب کارکنان ارائه‌دهنده خدمات برای اطمینان از نوع و سطح کمک مورد نیاز سالمندان.
پیشنهاد می‌شود در آینده مطالعاتی انجام شود که در آن کارکنان ارائه‌دهنده خدمات به سالمندان به عنوان متخصصان و افرادی که مسئولیت برنامه‌ریزی و ارائه خدمات بهداشتی و درمانی به سالمندان را بر عهده دارند، حضور داشته باشند. همچنین به دلیل لزوم شناسایی و مقایسه دیدگاه‌های این افراد با دیدگاه سالمندان در مورد نیازهای افراد سالمند که یکی از اهداف پرسش‌نامه کمبرول است، حضور این افراد ضروری است. 
تشکر و قدردانی
این پژوهش بخشی از پایان‌نامه خانم مژده حیدری دانشجوی کارشناسی ارشد مدیریت توانبخشی است که با حمایت مالی معاونت پژوهش و فناوری دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور (شماره طرح: 9417-PHT) انجام شده است. ضمن تشکر از معاونت پژوهش و فناوری دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور، نویسندگان بر خود لازم می‌دانند از مدیریت و کارکنان مراکز ارائه‌دهنده خدمات به سالمندان و تمامی سالمندان و مراقبان شرکت‌کننده در این مطالعه کمال قدردانی را داشته باشند.
 

References

1. Hosseini R, Moslehi A, Hamidian MT, Tghian AR. [The relation between chronic disease and disability in elderly of Amirkola (Persian)]. Iranian Journal of Ageing. 2014; 9(2):80-7.
2. Yavari K, Basakha M, Sadeghi H, Naseri AR. [Economic aspects of ageing (Persian)]. Iranian Journal of Ageing. 2015; 10(1):92-105.
3. Mirzaei M, Shams Ghahfarokhi M. [Demography of Elder Population in Iran Over the Period 1956 To 2006 (Persian)]. Iranian Journal of Ageing. 2007; 2(3):326-31.
4. Iran Shanghai Cooperation Organization (SCo). Atlas of selected results of the 2011 national population and housing census. 2011-2012. Tehran: Iran Shanghai Cooperation Organization (SCo).
5. Passos J, Sequeira C, Fernandes L. The needs of older people with mental health problems: A particular focus on dementia patients and their carers. International Journal of Alzheimer’s Disease. 2012; 2012:1–7. [DOI:10.1155/2012/638267]
6. Momeni K, Karimi H. [The comparison of general health of the residents/non residents in the elder house (Persian)]. Iranian Journal of Ageing. 2010; 5(3):23-9.
7. Reynolds T, Thornicroft G, Abas M, Woods B, Hoe J, Leese M, et al. Camberwell Assessment of Needs for the Elderly: Development , Validity and Reliability. British Journal of Psychiatry. 176:444–52. [DOI:10.1192/bjp.176.5.444]
8. Sultan S, Classen D, Stansfeld S. Older People with Long-term Mental Illness: A Survey in a Community Rehabilitation Services Using the Camberwell Assessment of Needs for the Elderly. British Journal of Medical Practitioners. 2011; 4(4):438-42.
9. Smith F, Orrell M. Does the patient-centred approach help identify the needs of older people attending primary care. Age & Ageing. 2007; 36(6):628-31. [DOI:10.1093/ageing/afm131]
10. Miranda-Castillo C, Woods B, Galboda K, Olojugba C, Orrell M. Unmet needs , quality of life and support networks of people with dementia living at home. Health and Quality of Life Outcomes. 2010; 8(1):132-46. [DOI:10.1186/1477-7525-8-132]
11. Van Der Ploeg E, Bax D, Boorsma M. A Cross Sectional Study to Compare Care Needs of Individuals with and without Dementia in Residential Homes in the Netherland. BMC Geriatrics. 2013; 13(1):1. [DOI:10.1186/1471-2318-13-51]
12. Sausa R, Scazufca M, Menezes P, Crepaldi A, Prince M. Feasibility and Reliability of the Elderly Version of the Camberwell Assessment of Needs for the Elderly (CANE): Results from Sao Paulo Ageing & Health Study. Revista Brasileira de Psiquiatria. 2009; 31(1):34-8. [DOI:10.1590/S1516-44462009000100009]
13. Hancock G, Orrell M. The Camberwell Assessment of Needs for the Elderly (CANE) Manual. London: Gaskell. 2004.
14. Walters K, Liffe S, See Tai S, Orrell M. Assessing Needs from Patient , Career and Proffessional Perspective: Camberwell Assessment of Needs for the Elderly in Primary Care. Age & Ageing. 2000; 29(6):505-10. [DOI:10.1093/ageing/29.6.505]
15. Abi Habib L, Chemaitelly H, Jaalouk L, Karam N. Developing Capacities in Ageing Studies in the Middle East: Implementation of an Arabic Version of the CANE-IV among Community-dwelling Older Adults in Lebanon. Ageing & Mental Health. 2011; 15(5):605-17. [DOI:10.1080/13607863.2011.562351]
16. Van Der Roest H, Meiland F, Van Hout H, Jonker C, Droes R. Validity and Reliability the Dutch Version of the Camberwell Assessment of Needs for the Elderly in Community-dwelling People with Dementia. International Psychogeriatrics. 2008; 20(6):1273. [DOI:10.1017/S1041610208007400]
17. Fernandes L, Goncaves-Pereira M, Leuschner A, Martins S, et al. Validation Study of the Camberwell Assessment of Needs for the Elderly in Portugal. International Psychogeriatrica. 2009; 21(1):94-102. [DOI:10.1017/S1041610208008041]
18. Walters K, Liffe S, Orrell M. An exploration of help-seeking behaviour in older people with unmet needs. Family Practice. 2001; 18:277-82. [DOI:10.1093/fampra/18.3.277]
19. Mortazavi SS, Mohammad K, Eftekhar Ardebili H, Dorali Beni R, Mahmoodi M, Hassanzadeh Keshteli A. Mental disorder prevention and physical activity in Iranian elderly. International Journal of Preventive Medicine. 2012; 3(1):s64-s72. [PMID] [PMCID]
20. Shoaee F, Nejati V. [Elderly-Caring Service Pattern in USA Comparing with Iran (Persian)]. Iranian Journal of Ageing. 2008; 3(1):68-77.
21. Karbalaee Z, Mohammadi Shahbalahi F, Falahi M, Hossein Zade S. [The effect of recreation therapy on depression symptom in older adults referred elected day care center in Tehran (Persian)]. Iranian Journal of Ageing. 2015; 10(2):130-137.
22. Montazeri, Vahdaninia, Gandek G. The Short Form Health Survey (SF36): Translation and Validation Study of the Iranian Version. Quality Life Research. 2005; 14(3):875-82. [DOI:10.1007/s11136-004-1014-5] [PMID]
23. Tagharrobi Z, Sharifi K, Sooky Z. [Psychometric evaluation of Shah version of modified Barthel index in elderly people residing in Kashan Golabchi nursing home (Persian)]. Feyz. 2011; 15(3):213-224
24. Montazeri A, Harirchi A, Shariati M, Garmaroudy G, Ebadi M, Fateh A. The 12-item General Health Questionnaire (GHQ12): Translation and Validation Study of the Iranian Version.  Health and Quality of Life Outcomes. 2003; 1:66. [DOI:10.1186/1477-7525-1-19]
25. Bakhtiyari F, Foroughan M, Fakhrzadeh H, Nazari N, Najafi B, Alizadeh M, et al. [Validation of the Persian Version of the Abbreviated Mental Test (AMT) in Elderly Residents of Kahrizak Charity Foundation (Persian)]. Iranian Journal of Diabets and Metabolism. 2014; 13(6):487-494.