دوره 14، شماره 3 - ( پائیز 1398 )                   جلد 14 شماره 3 صفحات 297-284 | برگشت به فهرست نسخه ها

XML English Abstract Print

Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Ghezelsefloo M, Saadati N, Yousefi Z, Zamanpour M. Study the Effect of Resilience Training on Reducing Stress and Communication Problems in the Primary Caregivers of the Elderly With Alzheimer Disease. Salmand: Iranian Journal of Ageing 2019; 14 (3) :284-297
URL: http://salmandj.uswr.ac.ir/article-1-1503-fa.html
قزلسفلو مهدی، سعادتی نادره، یوسفی زهرا، زمانپور ملیحه. بررسی اثربخشی آموزش تاب‌آوری بر کاهش استرس و مشکلات ارتباطی در مراقبت‌کنندگان اصلی سالمندان مبتلا به آلزایمر شهر تهران. سالمند: مجله سالمندی ایران. 1398; 14 (3) :284-297

URL: http://salmandj.uswr.ac.ir/article-1-1503-fa.html

بررسی اثربخشی آموزش تاب‌آوری بر کاهش استرس و مشکلات ارتباطی در مراقبت‌کنندگان اصلی سالمندان مبتلا به آلزایمر شهر تهران
مهدی قزلسفلو1 ، نادره سعادتی 2، زهرا یوسفی3 ، ملیحه زمانپور4
1- گروه روان‌شناسی، دانشکده علوم انسانی و علوم ورزشی، دانشگاه گنبد کاووس، گنبد، ایران.
2- گروه مشاوره، دانشکده روان‌شناسی و علوم تربیتی، واحد خوراسگان (اصفهان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران. ، dr.nsaadati@gmail.com
3- گروه روان‌شناسی، دانشکده روان‌شناسی و علوم تربیتی، واحد خوراسگان (اصفهان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران.
4- گروه روان‌شناسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد اراک، اراک، ایران.
واژه‌های کلیدی: تاب‌آوری، استرس، مشکلات ارتباطی، سالمند، مراقب
متن کامل [PDF 3287 kb]   (3666 دریافت)     |   چکیده (HTML)  (7431 مشاهده)
متن کامل:   (4725 مشاهده)
مقدمه
سالمندی مرحله‌ای از سیر طبیعی زندگی انسان است که برای همه رخ می‌دهد [1]. سالمندی و پیری از مراحل حساس در تحول روانی انسان است و تغییرات جسمانی، شناختی و اجتماعی خاصی به همراه دارد [2]. هم‌زمان با افزایش نسبت سالمندان در اکثر کشورهای جهان، شمار افراد مبتلا به دمانس (زوال عقل) نیز افزایش یافته [3]. این مسئله به عنوان یک مشکل بهداشت جهانی، تلفات سنگینی بر افراد، جامعه و اقتصاد وارد کرده است [4]. بیماری آلزایمر به عنوان مهم‌ترین و شایع‌ترین علت زوال عقل، نوعی اختلال مزمن، پیچیده و پیش‌رونده عصبی است که سبب از‌دست‌رفتن تدریجی حافظه، تغییرات شخصیتی و اختلال در انجام فعالیت‌های روزانه بیمار می‌شود [7-5].
 از آنجا که بیماری آلزایمر دارای عواقب جدی برای بیمار و خانواده اوست، یکی از نگران‌کننده‌ترین اختلالات است؛ به‌گونه‌ای که اصطلاحاً از آن به عنوان «مراسم تدفین بی‌پایان» یاد می‌شود [8]. مطالعات نشان می‌دهد میزان ابتلای به این بیماری برای گروه‌های سنی کمتر از ۶۰ سال یک درصد، ولی برای افراد 65 سال و بیشتر پنج درصد است. این میزان پس از 65‌سالگی به ازای هر 5 سال افزایش عمر، دو برابر می‌شود [9]. آمار دقیقی از مبتلایان به این بیماری در ایران در دست نیست، ولی به گفته مدیرعامل انجمن آلزایمر ایران، در حال حاضر 212 هزار نفر به این بیماری مبتلا هستند که از هر 10 بیمار مبتلا به آلزایمر، 7 بیمار در منزل تحت مراقبت هستند [10]. این بیماران به دلیل اختلال شناختی و رفتاری در برآورده‌کردن نیازهای خود دچار مشکل هستند و بخش عمده مسئولیت فرد مبتلا به بیماری آلزایمر به عهده اعضای خانواده است [11]. مطالعات نشان می‌دهند خانواده‌ها بیش از 80 درصد مراقبت مورد‌نیاز این افراد را تأمین می‌کنند [12].
 مراقبان عضو خانواده سالمند مبتلا به آلزایمر با چالش‌های زیادی مواجه هستند؛ به‌گونه‌ای که مراقبت از این بیماران به «36 ساعت زندگی در روز» تعبیر شده است که جنبه‌های مختلف زندگی از جمله سلامتی، اشتغال و درآمد مراقبان را تحت تأثیر قرار می‌دهد [13]. پیامدها و عوارض بیماری آلزایمر از جمله تغییرات روان‌شناسی و روان‌پزشکی در کنار اختلال در فعالیت‌های روزمره زندگی، اختلال در حافظه و سایر عملکردهای شناختی (قضاوت و تفکر و غیره)، بیماران را نیازمند یاری و نظارت مراقبان بر فعالیت‌های روزمره آنان می‌کند [14]. به طوری که این مراقبان نیازمند مراقبت زیادی هستند [15]. بیشتر افراد مبتلا به آلزایمر، حداقل یک مراقبت‌کننده یا حمایت‌کننده دارند که معمولاً همسر یا خویشاوندان بیمار هستند [16]. 
مراقبت از بیماران مبتلا به آلزایمر یک فرایند مزمن استرس‌زاست که پیامدهای منفی بر سلامت جسمی و روانی مراقبان دارد [17]. مطالعات نشان داده‌اند بیش از 80 درصد از مراقبان بیماران آلزایمری سطوح بالای استرس را تجربه می‌کنند [20-18]. همچنین ثابت شده است مراقبت از فرد مبتلا به آلزایمر، از مراقبت از یک فرد ناتوان جسمی استرس‌زاتر است و در فرایند مراقبت از بیماران مزمن، غالباً مراقبان، مراقبت از سالمند را تجربه‌ای پراسترس می‌دانند [15].
 از سوی دیگر مشکلات ارتباطی در بیماران آلزایمری بسیار شایع است و همین امر باعث می‌شود آن‌ها نتوانند منظور خود را به‌درستی به دیگران تفهیم کنند [5]. از این رو یکی از عوامل استرس‌زای جدی که مراقبان با آن روبه‌رو هستند، ضعف ارتباطی بیمار است [21]. این اختلال ارتباطی، می‌تواند به صورت ناتوانی در بیان گرسنگی، تشنگی، درد یا نیاز برای استفاده از توالت باشد. همچنین بروز بی‌قراری در این بیماران، به علت فقدان توانایی شناختی است. این اختلال باعث می‌شود راهکارهای سازگاری کاهش یابند و احتمال تنش قوت بگیرد [5]. 
توانایی‌های ویژه سالمند مبتلا به آلزایمر در برقراری ارتباط با اطرافیان در سیر مراحل بیماری رو به زوال می‌رود؛ به این ترتیب که در مراحل اولیه، تمرکز برای بیمار سخت می‌شود، در مراحل میانی برقراری مصاحبه به مدت طولانی و نیز خواندن مطلب دشوار می‌شود و در مراحل نهایی توانایی فهم معنی بسیاری از کلمات، مطالب و نیز قدرت بیان جملات از دست می‌رود [11]. نتایج مطالعه خاتونی و همکاران با هدف بررسی مشکلات مراقبان بیماران آلزایمری نشان داد مشکل برقراری ارتباط با بیمار، در اولویت و مشکل اقتصادی در مرحله آخر قرار دارد و 74 درصد مراقبان، مشکل در برقراری ارتباط با بیمارانشان را در حد بالا بیان کردند [10]. تأثیر مشکلات ارتباطی بیماران مبتلا به آلزایمر و نیز رفتارهای مشکل‌زای ناشی از آن مانند پرخاشگری، سرگردانی، تهاجم و غیره به طور معناداری با میزان افسردگی و خستگی مراقبان ارتباط دارد و به اهمیت تأثیر مشکلات ارتباطی بر نحوه و میزان مراقبت اشاره دارد [22].
با درنظرگرفتن این حقیقت که استرس بالای مراقبان بیماران آلزایمری و مشکلات ارتباطی آن‌ها تأثیر منفی در فرایند مراقبت آن‌ها ایجاد می‌کند، پیش‌بینی می‌شود مداخله‌های زودهنگام مؤثر برای حمایت از مراقبان بیماران آلزایمری، از پیامدهای منفی استرس و مشکلات ارتباطی که مراقبان با بیماران آلزایمری دارند، جلوگیری کند [10]. از جمله این مداخلات که می‌تواند استرس مراقبان را تعدیل کند و بر بهبود ارتباط آن‌ها با بیمارانشان مؤثر باشد، مداخله مبتنی بر آموزش تاب‌آوری است. از نظر ماستن، تاب‌آوری، صرف مقاومت منفعل در برابر آسیب‌ها یا شرایط تهدیدکننده نیست بلکه فرد تاب‌آور، مشارکت‌کننده فعال و سازنده محیط پیرامون خویش است [22]. تاب‌آوری قابلیت فرد در برقراری تعادل زیستی‌روانی و معنوی، در مقابل شرایط مخاطره‌آمیز و نوعی ترمیم خود است که با پیامدهای مثبت هیجانی، عاطفی و شناختی همراه است. افراد تاب‌آور دارای توانایی برگشت و کسب بهبودی، دارای خوش‌بینی و انعطاف‌پذیری فکری، ماهر در تبدیل مشکلات به عنوان فرصتی برای یادگیری و رشد، دارای پشتکار، حرمت خود، دارای شبکه حمایتی سالم، استقلال رأی، حس شوخ‌طبعی و توانایی حل مشکلات و حل تعارض هستند [23]. 
تاب‌آوری به عنوان توانایی چیره‌شدن بر استرس و گرفتاری است [24]. تاب‌آوری همچنین یک فرایند پویاست که با آن افراد در مواجهه با آسیب‌ها و فلاکت عملکرد سازشی نشان می‌دهند [25]. اگرچه تاب‌آوری تا حدی نوعی ویژگی شخصی و تا حدود دیگری نیز نتیجه تجربه محیطی افراد است، ولی انسان‌ها قربانی محیط و وراثت خود نیستند و می‌توان واکنش افراد در مقابل استرس، رویدادهای ناخوشایند و دشواری‌ها را تغییر داد؛ به طوری که بتوانند بر مشکلات و تأثیرات منفی محیط، غلبه کنند [26]. یافته‌ها ارتباط بین تاب‌آوری و استرس را تأیید کرده‌اند؛ برای مثال در آزمایشی که جنینگ انجام داد، یافته‌ها نشان داد تاب‌آوری به عنوان واسط و میانجی درد و استرس محسوب می‌شود و به این صورت افرادی که نمره بالا در تاب‌آوری گرفته بودند، در تحقیق استرس و درد کمتری گزارش کردند [27]. همچنین آموزش تاب‌آوری این امکان را به مراقبان بیماران آلزایمری می‌دهد تا به درک بهتری برسند و واکنش مناسبی را در شرایط چالش‌بر‌انگیز داشته باشند [28]. همچنین پژوهش‌ها نشان داده‌اند افرادی که تاب‌آوری پایینی دارند آسیب‌پذیرترند و فاقد جسارت، انگیزه تشویق و راهبردهای لازم برای تغییر شرایط تنش‌زا هستند و مشکلات خود را به صورت مبالغه‌آمیز بزرگ کرده و خود را قربانی حوادث می‌دانند [29].
در چندین مطالعه در کشورمان تأثیر آموزش تاب‌آوری بر استرس مادران کودکان مبتلا به سرطان و استرس والدین کودکان مبتلا به اُتیسم بررسی شده است، اما چنین مطالعه‌ای روی مراقبین اصلی سالمندان مبتلا به آلزایمر انجام نشده است [31 ،30]. همچنین با توجه به آسیب‌پذیری مراقبان بیماران آلزایمری از نظر جسمی و روحی که موجب کاهش مراقبت از آنان و زمینه‌ساز بروز مشکلاتی از قبیل انزوا، عدم سازگاری با تغییرات و عدم پذیرش نقش مراقبتی توسط مراقبان می‌شود، هدف پژوهش حاضر بررسی اثربخشی آموزش تاب‌آوری در کاهش استرس و مشکلات ارتباطی در مراقبت‌کنندگان اصلی سالمندان مبتلا به آلزایمر است.
روش‌ مطالعه
این پژوهش از طرح‌های تجربی و کاربردی است که به صورت پیش‌آزمون و پس‌آزمون با گروه کنترل به همراه پیگیری دوماهه و با استفاده از گزینش تصادفی عضویت گروهی اجرا شد. به این دلیل که مراقبت از سالمندان مبتلا به آلزایمر در منزل در اغلب موارد، مشکلات روانی و ارتباطی بین مراقبان اصلی و سالمند را نشان‌ می‌دهد، انتخاب نمونه از بین مراقبان اصلی (همسر، فرزند و عروس) خانواده‌هایی انجام شد که از خدمات مرکز توان‌بخشی در منزل سالمندان همراز زندگی، واقع در میدان فاطمی تهران تحت نظارت سازمان بهزیستی در بازه زمانی مهر و آبان 1396 بهره برده بودند. در این تحقیق از روش نمونه‌گیری دردسترس استفاده شده است؛ به این صورت که از بین مراقبان اصلی 47 سالمند مبتلا به آلزایمر درخواست‌کننده خدمات در منزل (اعم از پزشکی، پرستاری، کار درمانی و غیره) این مرکز، با رعایت اصل رازداری، همکاری با رضایت، نداشتن سابقه بیماری و تحت درمان نبودن (دارویی و روان‌درمانی) درخواست شد تا به پرسش‌نامه‌های استرس ادراک‌شده و مشکلات ارتباطی پاسخ دهند و پس از غربالگری اولیه 29 نفر نمره بالا در استرس و مشکلات ارتباطی کسب کردند که از این بین با توجه به ملاک‌های ورود، 24 نفر انتخاب و به صورت تصادفی در دو گروه آزمایش (12 نفر) و کنترل (12 نفر) جایگزین شدند. 
سپس در اتاق جلسات مرکز خدمات توان‌بخشی در منزل سالمندان همراز زندگی، در مورد گروه آزمایشی به مدت هشت جلسه گروهی و به مدت یک ماه به صورت جلسات 90 دقیقه‌ای هفته‌ای دو جلسه آموزش تاب‌آوری اجرا شد. در این پژوهش برای جمع‌آوری داده‌ها و بررسی میزان استرس و مشکلات ارتباطی قبل و بعد از اجرای مداخله مدنظر از پرسش‌نامه استرس ادراک‌شده و مشکلات ارتباطی استفاده شد. استرس ادراک‌شده توسط کوهن، کامارک و همکاران تهیه شده است و استرس عمومی ادراک‌شده در طی یک ماه گذشته و نیز افکار و احساسات درباره حوادث تنش‌زا، مهارگری، غلبه و کنارآمدن با استرس‌های تجربه‌شده را می‌سنجد [32]. همچنین این مقیاس، عوامل خطرزا در اختلال‌های رفتاری را بررسی می‌کند و فرایند روابط تنش‌زا را نشان می‌دهد. در پژوهش حاضر نسخه ۱۴‌ماده‌ای آن به کار برده شد. به این ابزار بر اساس مقیاس لیکرت پنج‌درجه‌‌ای (هیچ=0، کم=1، متوسط=۲، زیاد=۳ و خیلی زیاد=۴) پاسخ داده می‌شود. درباره سؤال‌های مثبت (۱۳، ۱۰، ۹، ۷، ۶، ۵، ۴) امتیازات به طور معکوس محاسبه می‌شود. در کل دامنه نمره‌ها بین صفر تا ۵۶ است [33]. ضرایب قابلیت اعتماد همسانی درونی مقیاس از طریق آلفای کرونباخ، در دامنه‌ای از0/84 تا 0/86 در دانشجویان به دست آمده است [32]. در ایران ضریب آلفای کرونباخ این پرسش‌نامه ۸۵/۰ بود [18]. روایی محتوایی برگردان فارسی این پرسش‌نامه توسط ده نفر از استادان صاحب‌نظر دانشگاه علوم پزشکی مشهد تأیید شده است [33]. در این پژوهش میزان قابلیت اعتماد این پرسش‌نامه از طریق محاسبه آلفای‌کرونباخ با 24 نفر از مراقبان اصلی سالمندان مبتلا به آلزایمر، 0/82 به دست آمده است.
همچنین خاتونی و زهری پرسش‌نامه مشکلات ارتباطی در‌ 47 سؤال را که مربوط به مشکلات موجود در برقراری ارتباط با سالمند مبتلا به آلزایمر بود تهیه کردند [10]. 18 آیتم از بخش اخیر، منعکس‌کننده مشکلات مراقبت‌کننده در فهمیدن و درک سخنان، درخواست‌ها، نیازها، معنا و مفهوم اعمال و رفتار بیمار و 29 آیتم منعکس‌کننده مشکل در فهماندن درخواست‌ها و موضوعات به بیمار بود. دامنه پاسخ‌دهی به آیتم‌ها پنج‌رتبه‌ای (همیشه تا هرگز) بود. نمره کمتر از 36 نشان‌دهنده میزان مشکل ارتباطی در حد کم، نمره 36 تا 72 نشان‌دهنده حد متوسط و نمره بالاتر از 72 نشان‌دهنده حد زیاد توصیف شد. 
برای بررسی روایی پرسش‌نامه از روش روایی محتوا استفاده شد. پرسش‌نامه برای 10 استاد دانشکده پرستاری و مامایی، یک روان‌پزشک، دو پرستار و دو مددکار اجتماعی که در انجمن آلزایمر شاغل بودند و نیز پنج نفر از نمایندگان نمونه‌ها، ارسال شد تا درباره محتوای پرسش‌نامه اظهار نظر کنند. با جمع‌بندی موارد ذکرشده و اعمال تغییرات، پرسش‌نامه از سوی دو نفر از متخصصان بازبینی شد تا اصلاحات نهایی صورت گیرد. به این ترتیب پس از انجام اصلاحات، تعداد آیتم‌های پرسش‌نامه از 42 سؤال به 47 سؤال افزایش یافت، همچنین آیتم‌ها به گونه‌ای تنظیم شدند که به‌راحتی از سوی افراد با سطوح سنی و تحصیلی مختلف قابل درک و پاسخگویی باشد. خاتونی و زهری به منظور بررسی پایایی پرسش‌نامه از دو روش بازآزمایی و تعیین همسانی درونی استفاده کردند که همسانی درونی آن را از طریق آلفای کرونباخ 0/96 گزارش کردند. [10]. 
همچنین گروه 14‌نفری پرسش‌نامه‌ها را پس از 14 روز مجدداً تکمیل کردند که ضریب همبستگی پیرسون را 0/95 به دست آوردند. در پژوهش حاضر نیز ضریب پایایی این پرسش‌نامه با استفاده از آلفای کرونباخ 0/90 به دست آمد. اجرای پژوهش به این ترتیب بود که پس از انتخاب، نمونه‌ها به صورت تصادفی در گروه‌های آزمایش و کنترل جایگزین شدند. مدل مداخله تاب‌آوری برای گروه آزمایش در هشت جلسه به صورت هفته‌ای دو جلسه و در روزهای سه‌شنبه و پنجشنبه از ساعت 11 الی 12:30 در مرکز مشاوره خدمات توان‌بخشی سالمندان در منزل همراز زندگی، واقع در میدان فاطمی تهران اجرا شد و به مدت یک ماه به طول انجامید؛ در حالی که در این مدت گروه کنترل برنامه و آموزش خاصی را دریافت نکردند؛ از این رو به دلیل مسائل اخلاقی به گروه کنترل تعهد داده شد پس از پایان جلسه‌ها گروه آزمایش، آن‌ها نیز تحت مداخله قرار گرفتند. 
طی مداخله ضمن ارائه رهنمودهایی برای مشارکت اعضا و تشریح چگونگی انجام کار، به آموزش چارچوب کلی بحث در خصوص تاب‌آوری و خصوصیات افراد تاب‌آور (شادی، خردمندی و بینش، شوخ‌طبعی، همدلی، کفایت‌های عقلانی، هدفمندی در زندگی و ثبات قدم)، شناخت موقعیت‌های ناخوشایند زندگی و افزایش سازگاری و تحمل در حیطه فردی و همچنین آشنایی با عوامل حمایت داخلی (خوش‌بینی، حرمت خود و منبع کنترل)، آشنایی با عوامل حمایت خارجی (سیستم حمایت اجتماعی، مسئولیت‌پذیری فردی و پذیرش نقش‌های معنادار)، آشنایی با راه‌های ایجاد تاب‌آوری (هدفمندی و امیدداشتن به آینده، عمل‌کردن، خودآگاهی، پرورش اعتمادبه‌نفس، خود‌مراقبتی) پرداخته شد. بلافاصله پس از اتمام جلسات درمانی پس‌آزمون و دو ماه پس از آن نیز مرحله پیگیری درباره هر دو گروه انجام شد. سپس اطلاعات مربوط به سه مرحله پیش‌آزمون، پس‌آزمون و پیگیری، در گروه کنترل و آزمایش، جهت تجزیه و تحلیل پس از بررسی آزمون نرمالیتی برابری واریانس‌ها (لوین)، توزیع طبیعی داده‌ها (کولموگروف‌اسمیرنف) و فرض برابری واریانس‌های درون آزمودنی (آزمون کرویت موخلی)، از آزمون تحلیل واریانس اندازه‌گیری مکرر با بیست و دومین نسخه SPSS و در سطح معناداری 0/05=Pاستفاده شد.
یافته‌ها
از بین مراقبان سالمندان مبتلا به آلزایمر در گروه آزمایش 3 نفر (25 درصد) همسر، 7 نفر (58/3 درصد) فرزند و 2 نفر (16/7 درصد) عروس و برای گروه کنترل 2 نفر (16/7 درصد) همسر، 7 نفر (58/3 درصد) فرزند و 3 نفر (25 درصد) عروس بودند. از نظر میزان تحصیلات مراقبان، 2 نفر دارای مدرک تحصیلی دیپلم، 1 نفر دارای مدرک کاردانی، 7 نفر دارای مدرک لیسانس و 2 نفر دارای مدرک فوق‌لیسانس بودند و مراقبان گروه کنترل نیز 3 نفر دارای مدرک تحصیلی کاردانی، 7 نفر دارای مدرک لیسانس و 2 نفر دارای مدرک فوق‌لیسانس بودند. میانگین سنی مراقبان گروه آزمایش43/33 سال و انحراف معیار 5/85 و مراقبان گروه کنترل 41/50 سال و انحراف معیار 9/05 بود.
اطلاعات کلی جمعیت‌شناختی برای هر دو گروه در جدول شماره 1 ارائه شده است. اطلاعات جدول شماره 2 حاکی از کاهش نمره استرس و مشکلات ارتباطی در گروه آزمایش نسبت به گروه کنترل در مرحله پس‌آزمون و پایداری در مرحله پیگیری است.در جدول شماره 3 با توجه به معنادارنبودن آزمون‌های لوین، کلموگروف‌اسمیرنف و کرویت موخلی به ترتیب فرض همگنی واریانس‌ها، توزیع طبیعی داده‌ها و فرض برابری واریانس‌های درون آزمودنی رعایت شده است.







بر اساس نتایج جدول شماره 4، سطح معناداری تحلیل واریانس آزمون اندازه‌گیری مکرر نشان می‌دهد مداخله تاب‌آوری در گروه آزمایش در مرحله پس‌آزمون و پیگیری در نمره‌های استرس و مشکلات ارتباطی در سطح 0/05=P معنادار است؛ بنابراین می‌توان گفت تفاوت معناداری بین میانگین نمره‌های استرس و مشکلات ارتباطی در پس‌آزمون و پیگیری وجود دارد.



در جدول شماره 5 و تصویر شماره 1 نتایج آزمون بنفرینی نشان می‌دهد تفاوت میانگین استرس و مشکلات ارتباطی بین مراحل پیش‌آزمون با پس‌آزمون و پیگیری معنادار است (0/0001=P)، اما تفاوت میانگین بین پس‌آزمون و پیگیری در هیچ‌یک از متغیرهای پژوهش معنادار نیست که بیانگر آن است که نتایج حاصل در مرحله پیگیری بازگشت نداشته و اثر مداخله پایدار بوده است.

 



بحث
هدف پژوهش حاضر بررسی اثربخشی آموزش تاب‌آوری بر کاهش استرس و مشکلات ارتباطی در مراقبت‌کنندگان اصلی سالمندان مبتلا به آلزایمر بود. این پژوهش از طرح‌های تجربی و کاربردی است که به صورت پیش‌آزمون و پس‌آزمون با گروه کنترل به همراه پیگیری دوماهه و با استفاده از گزینش تصادفی عضویت گروهی اجرا شد. بر اساس نتایج پژوهش، مداخله تاب‌آوری در گروه آزمایشی در مرحله پس‌آزمون و پیگیری در نمره‌های استرس و مشکلات ارتباطی در سطح 05/0=P معنادار است؛ بنابراین می‌توان گفت تفاوت معناداری بین میانگین نمره‌های استرس و مشکلات ارتباطی در پس‌آزمون و پیگیری وجود دارد.
نتایج این پژوهش با نتایج مارتین کاراسکو و همکاران که اثربخشی برنامه‌های آموزشی‌روانی را در کاهش بار مراقبت و استرس، ارتقای مهارت‌های حل مسئله و افزایش بهزیستی عمومی مراقبان سالمندان مبتلا به آلزایمر مؤثر می‌دانند همسو بود [34]. همچنین با نتایج تحقیق مونی نی و همکاران که نشان دادند مداخلات آموزشی مبتنی بر تاب‌آوری در کاهش اضطراب و فشار مراقبت مؤثر است و نتایج وانگ و همکاران که تأثیر برنامه‌های آموزشی را در کاهش استرس و ارتقای کیفیت زندگی مراقبین سالمند مبتلا به آلزایمر مثبت ارزیابی کردند و نتایج روسا و همکاران (آموزش مهارت‌های تاب‌آوری به کاهش استرس ادراک‌شده مراقبین و بالطبع افزایش سلامت جسمی و روانی مراقبین منجر می‌شود) همسو بود [37-35]. همچنین نتایج این پژوهش، با نتایج پژوهش گریفین و وست که دریافتند تاب‌آوری روی بهبود ارتباط با دیگران مؤثر است و نتایج ژین و همکاران و بزازیان و همکاران که نشان دادند آموزش مبتنی بر تاب‌آوری موجب افزایش مهارت‌های ارتباطی، خودکارآمدی و ... می‌شود، همسو بودند [40-38].
در تبیین این یافته‌ها می‌توان گفت تاب‌آوری با افزایش عواطف مثبت و کاهش عواطف و احساسات منفی، مقابله با شرایط دشوار زندگی را سهل‌تر کرده و توانایی چیره‌شدن بر مشکلات را افزایش می‌دهد. این عامل می‌تواند استرس را کاهش دهد. پژوهش‌ها نیز نشان داده‌اند توانایی تاب‌آوری می‌تواند به افراد کمک کند تا هیجانات مثبت بیشتری را تجربه کنند [41]. مشارکت مراقبان در برنامه آموزش تاب‌آوری موجب شده است آن‌ها برای رویارویی با استرس بالا احساس توانمندی بیشتر داشته باشند و با مشکلات پیش‌بینی‌نشده خوش‌بینانه‌تر مواجه شوند. به علاوه با برخورد مسئله‌مدارانه با مشکلات به ارتقای سلامت روان خود در ابعاد مختلف کمک کنند [42]. همچنین مداخلات آموزشی مبتنی بر تاب‌آوری به رویارویی مؤثرتر مراقبان با عوارض منفی مراقبت منجر می‌شود و آموزش راهکارهای رویارویی با مشکلات ناشی از مراقبت به کاهش مشکلات جسمی و روانی مراقبان خانوادگی سالمندان مبتلا به آلزایمر کمک می‌کند. مشارکت فعال مراقبان سالمند مبتلا به آلزایمر در برنامه‌های حمایتگر نیز، به کاهش فشار مراقبتی، ارتقای سلامت روانی و معنوی و تجربه رویارویی مؤثرتر مراقب با عوارض منفی منجر می‌شود. مشارکت در گروه‌های حمایتگر می‌تواند مصداق توانمندسازی مراقبان برای رویارویی با مشکلات مراقبت از سالمندان مبتلا به آلزایمر باشد [43]. 
مراقبان با تاب‌آوری بالاتر به طور مؤثرتری قادر به استفاده از مکانیسم‌های سازگاری و ارائه مراقبت بهتر از سالمند هستند. به علاوه مشارکت آن‌ها در فعالیت‌های اجتماعی، ورزشی، تفریحی و سرگرمی بیش از مراقبان با تاب‌آوری ضعیف است [44]. همچنین تاب‌آوری به عنوان یک عامل مقاوم درونی عمل می‌کند و با افزایش توان حل مسئله و افزایش انگیزه فرد برای مقابله با مشکلات، به افراد کمک می‌کند بتوانند استرس را تعدیل کنند. درواقع توانمندی ناشی از تاب‌آوری به افراد تاب‌آور امکان مدیریت شرایط دشوار و استرس‌زای زندگی را می‌دهد و امکان رشد و تعادل مثبت را برای فرد مهیا می‌کند. تمام این توانمندی‌ها به افراد می‌کند تا با شرایط زندگی راحت‌تر برخورد کرده و به هنگام بروز مشکلات، بتوانند با حل مسئله با مشکلات کنار آمده و به آرامش درونی بیشتری برسند [31].
آموزش تاب‌آوری که آموزش راه‌های جلب حمایت اجتماعی را نیز دربر دارد، توان کنترل محیط و ارتباط مؤثر با دیگران را مقدور می‌کند که همین امر موجب می‌شود افراد تاب‌آور در شرایط دشوار زندگی حمایت اجتماعی بیشتری دریافت کنند و درنتیجه بار استرس آن‌ها کاهش می‌یابد و راحت‌تر می‌توانند با بیماران آلزایمری خود ارتباط برقرار کنند [45]. همچنین تاب‌آوری باعث ایجاد راهبردهای کنارآمدن و سازوکارهای دفاعی بهتر در افراد است. افراد با تاب‌آوری بالا در مقابل رویدادهای استرس‌زا با خوش‌بینی، ابراز وجود و اعتمادبه‌نفس برخورد می‌کنند. درنتیجه رویدادها را قابل‌کنترل می‌بینند. نگرش‌های خوش‌بینانه، پردازش اطلاعات را مؤثرتر می‌کند و فرد راهبردهای مقابله‌ای بیشتری را به کار می‌گیرد و توان کنارآمدن با شرایط دشوار افزایش می‌یابد و تنش را کاهش می‌دهد. بنابراین تاب‌آوری انعطاف‌پذیری فرد را افزایش می‌دهد و این ویژگی باعث افزایش سازگاری افراد با شرایط مختلف می‌شود. همچنین تاب‌آوری با کاهش هیجانات منفی، سلامت روان افراد را افزایش داده و میزان رضایت‌مندی از زندگی نیز افزایش می‌یابد [42]. 
طبق نظر لوپریزی و همکاران، توانایی حل‌کردن مشکلات، توانایی حل تعارض و توانمند‌بودن در مهارت‌های ارتباطی از ویژگی‌های بارز افراد تاب‌آور ذکر شده است [44]. اسکات و همکاران نیز ارتباط بین تاب‌آوری و فشار مراقبتی را در مطالعه خود بررسی کردند. نتایج مطالعات آنان نشان داد مراقبان غیررسمی که نمره تاب‌آوری بالاتری دارند، فشار مراقبتی ناشی از مراقبت را کمتر تجربه می‌کنند. به علاوه نتایج مطالعات آنان نشان داد مراقبانی که اطلاعات بیشتری درباره بیماری آلزایمر دارند، فشار مراقبتی کمتری تجربه می‌کنند [46]. 
طبق نظر دنت توانایی حل‌کردن مشکلات و مهارت‌های حل تعارض به عنوان ویژگی‌های بارز افراد تاب‌آور ذکر شده است [47]. بنابراین آموزش تاب‌آوری باعث می‌شود افراد در مواجهه با ناملایمات و تغییرات زندگی موفق شوند. آن‌ها قادر به اداره‌کردن و شناختن محیط برای غلبه بر فشارهای زندگی و برآورده‌کردن ضروریات آن می‌شوند. آن‌ها قادر به سازگاری سریع و شناخت وضعیت، فهم روشن وقایع، برقراری ارتباط و عمل انعطاف‌پذیر می‌شوند. از آنجایی که کاهش سلامت روانی در مراقبان خانوادگی می‌تواند بر وظایف مراقبتی آنان اثرات سوء گذاشته و آنان را بیشتر در معرض بیماری‌های مزمن مانند بیماری‌های قلبی، دیابت و مرگ قرار دهد، مداخلات غیردارویی در این زمینه جهت بهبود سلامت روان این افراد توصیه می‌شود؛ زیرا استفاده از برنامه آموزش تاب‌آوری موجب می‌شود این گروه از افراد آسیب‌پذیر جامعه به طور مؤثرتری قادر به استفاده از مکانیسم سازگاری باشند. نتایج مطالعات احمدی و همکاران نیز نشان می‌دهند مراقبان با توان تاب‌آوری کمتر نسبت به افراد دارای تاب‌آوری بیشتر، به دلیل مشکلات جسمی، مراجعات بیشتری به پزشک دارند. تاب‌آوری موجب افزایش خود‌مراقبتی مراقبان می‌شود و می‌تواند به تغییرات مطلوب در عادات و سبک زندگی منجر شود و توان فرد را برای مقابله با استرس‌های مربوط به مراقبت از سالمند افزایش و احتمال بروز مشکلان جسمانی و روانی را کاهش ‌دهد [43].
نتیجه‌گیری نهایی
با توجه به اینکه مراقبان سالمندان مبتلا به آلزایمر با استرس‌های ناشی از مراقبت از سالمند روبه‌رو هستند، نیاز به استفاده از راهکارهای ارتقای سلامت جسم و روان این افراد مطرح است و از آنجایی که مراقبین خانوادگی، قربانیان خاموش و از اعضای کلیدی مراقبت از سالمندان مبتلا به آلزایمر محسوب می‌شوند. برنامه آموزش تاب‌آوری که رویکردی چندبعدی است و در افکار، عواطف و رفتارهای مرتبط با افراد و مراقبان مداخله می‌کند، می‌تواند تأثیر بسزایی در کاهش استرس و افزایش مهارت‌های ارتباطی در آن‌ها باشد. از جمله محدودیت‌های پژوهش حاضر، تعداد محدود آزمودنی‌ها بود؛ بنابراین پیشنهاد می‌شود در مطالعات بعدی تعداد نمونه بیشتری انتخاب شوند. همچنین مطالعه حاضر در شهر تهران انجام گرفته است و قابل‌تعمیم به دیگر نقاط کشور نیست، بنابراین پیشنهاد می‌شود مطالعات مشابه در سایر مناطق کشور انجام شود.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
پژوهش حاضر در کمیته پژوهشی دانشگاه گنبدکاووس و همچنین کمیته پژوهشی معاونت امور توان‌بخشی بهزیستی استان تهران به تأیید رسیده است.
حامی مالی
این مقاله برگرفته از طرح پژوهشی دانشگاه گنبد کاووس و کمیته پژوهشی معاونت امور توانبخشی بهزیستی استان تهران و با تأمین منابع مالی مرکز خدمات توانبخشی در منزل سالمندی همراز زندگی اجرا شد.
مشارکت نویسندگان
مفهوم‌سازی: ملیحه زمانپور و مهدی قزلسفلو؛ روش‌شناسی: نادره سعادتی، زهرا یوسفی و مهدی قزلسفلو؛ اعتبارسنجی: زهرا یوسفی، نادره سعادتی و ملیحه زمانپور؛ تحقیق و بررسی: نادره سعادتی، زهرا یوسفی؛ ویراستاری و نهایی‌سازی نوشته: نادره سعادتی و مهدی قزلسفلو.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد..
References
  1. Sadri Damirchi E, Ghomi M, Esmaeli Ghazi Valoii F. [Effectiveness of life review group therapy on psychological well-being and the life expectancy of elderly women (Persian)]. Iranian Journal of Ageing. 2017; 12(3):312-25. [DOI:10.21859/sija.12.3.312]
  2. Zamani SN, Bahrainian SA, Ashrafi S, Moqtaderi SH. [Effect of spiritual intelligence on quality of life and psychological well being among elderly living at nursing homes in Bandar Abbas (Persian)]. Journal of Geriatric Nursing. 2015; 1(4):82-94.
  3. Signe A, Elmståhl S. Psychosocial intervention for family caregivers of people with dementia reduces caregiver’s burden: Development and effect after 6 and 12 months. Scandinavian Journal of Caring Sciences. 2008; 22(1):98-109. [DOI:10.1111/j.1471-6712.2007.00498.x] [PMID]
  4. Moniz-Cook E, Vernooij-Dassen M, Woods B, Orrell M, Network I. Psychosocial interventions indementia care research: The INTERDEM manifesto. Aging and Mental Health. 2011; 15(3):283-90. [DOI:10.1080/13607863.2010.543665] [PMID]
  5. Egan M, Bérubé D, Racine G, Leonard C, Rochon E. Methods to enhance verbal communication between individuals with Alzheimer’s disease and their formal and informal caregivers: A systematic review. International Journal of Alzheimer’s Disease. 2010; 2010(906818):1-12. [DOI:10.4061/2010/906818] [PMID] [PMCID]
  6. Krishnamurthy V, Issac NS, Natarajan J. Computational identification of Alzheimer's disease specific transcription factors using microarray gene expression data. Journal of Proteomics & Bioinformatics. 2009; 2(12):505-8. [DOI:10.4172/jpb.1000113]
  7. Chaudhuri JD, Das S. The role of caregivers in the management of Alzheimer’s disease: Examples from Asian Countries. Sultan Qaboos University Medical Journal. 2006; 6(2):11-8. [PMID] [PMCID]
  8. Thies W, Bleiler L.Alzheimer’s disease facts and figures. Alzheimer’s & Dementia. 2011; 7(2):208-44. [DOI:10.1016/j.jalz.2011.02.004] [PMID]
  9. Bastani F, Hosseini RS, Javanbakhtian Ghahfarokhi R. [The effect of group discussion and telephone counselling on perceived stress of women as caregivers of patient with Alzheimer disease (Persian)]. Journal of Clinical Nursing and Midwifery. 2012; 1 (1):61-72.
  10. Yektatalab S, Sharif F, Petramfar P. [Caring for patients with Alzheimer’s disease in nursing homes: A qualitative content analysis (Persian)]. Journal of Qualitative Research in Health Sciences. 2012; 1(3):240-53. [DOI:10.1016/S0924-9338(12)74631-X]
  11. Khatooni M, Zohari S. A. [Survey on communicative problems between elders with Alzheimer disease and their family care givers (Persian)]. Iranian Journal of Ageing. 2010; 5(3):36-42.
  12. Mohammadi F, Fallahi Khoshknab M, Khanakeh H. [Caregivers ‘needs for Alzheimer’s elderly: An analysis of family corers’ experience (Persian)]. Journal of Nursing and Midwifery Faculty.2011; 21(72):29-36.
  13. Bastani F, Ghasemi E, Negarandeh R, Haghani H. [General self-efficacy among family’s female caregiver of elderly with Alzheimer’s disease (Persian)]. Hayat. 2012; 18(2):27-37.
  14. Abdollahpour I, Noroozian M, Nedjat S, Majdzadeh R. [Psychiatric symptoms in patients with dementia: Prevalence and their relationship with caregiver burden (Persian)]. Iranian Journal of Epidemiology. 2011; 7(2):51-9.
  15. Brodaty H, Donkin M. Family caregivers of people with dementia. Dialogues in Clinical Neuroscience. 2009; 11(2):217-28.
  16. Brodaty H, Green A, Koschera A. Meta‐analysis of psychosocial interventions for caregivers of people with dementia. Journal of the American Geriatrics Society. 2003; 51(5):657-64. [DOI:10.1034/j.1600-0579.2003.00210.x] [PMID]
  17. Mansouri T, Dehdari T, Seyedfatemi N, Gohari MR, Barkhordari M. [The effect of communication skills training on perceived stress of caregivers of elderly with Alzheimer’s disease referral to Iranian Alzheimer Association in 2012 (Persian)]. Razi Journal of Medical Sciences. 2014; 21(121):52-62.
  18. Etters L, Goodall D, Harrison BE. Caregiver burden among dementia patient caregivers: A review of the literature. Journal of the American Association of Nurse Practitioners. 2008; 20(8):423-8. [DOI:10.1111/j.1745-7599.2008.00342.x] [PMID]
  19. Farran CJ, Loukissa D, Perraud S, Paun O. Alzheimer’s disease caregiving information and skills. Part II: Family caregiver issues and concerns. Research in Nursing & Health. 2004; 27(1):40-51. [DOI:10.1002/nur.20006] [PMID]
  20. Savundranayagam MY, Hummert ML, Montgomery RJ. Investigating the effects of communication problems on caregiver burden. The Journals of Gerontology Series B. 2005; 60(1):S48-55 [DOI:10.1093/geronb/60.1.S48] [PMID]
  21. Broughton M, Smith ER, Baker R, Angwin AJ, Pachana NA, Copland DA, et al. Evaluation of a caregiver education program to support memory and communication in dementia: A controlled pre-test-post-test study with nursing home staff. International Journal of Nursing Studies. 2011; 48(11):1436-44. [DOI:10.1016/j.ijnurstu.2011.05.007] [PMID]
  22. Millán-Calenti JC, Gandoy-Crego M, Antelo-Martelo M, López-Martinez M, Riveiro-López MP, Mayán-Santos JM. Helping the family carers of Alzheimer’s patients: From theory to practice. A preliminary study. Archives of Gerontology and Geriatrics. 2000; 30(2):131-8. [DOI:10.1016/S0167-4943(00)00044-3]
  23. Masten AS. Ordinary magic: Resilience processes in development. American Psychologist. 2001; 56(3):227-38. [DOI:10.1037//0003-066X.56.3.227] [PMID]
  24. Kordich Hall D, Pearson J. Resilience - giving children the skills to bounce back. Education and Health. 2005; 23(1):2-15.
  25. Connor KM, Davidson JR. Development of a new resilience scale: The Connor‐Davidson Resilience Scale (CD‐RISC). Depression and Anxiety. 2003; 18(2):76-82. [DOI:10.1002/da.10113] [PMID]
  26. Noone SJ, Hastings RP. Building psychological resilience in support staff caring for people with intellectual disabilities: Pilot evaluation of an acceptance-based intervention. Journal of Intellectual Disabilities. 2009; 13(1):43-53. [DOI:10.1177/1744629509103519] [PMID]
  27. Friborg O, Hjemdal O, Rosenvinge JH, Martinussen M, Aslaksen PM, Flaten MA. Resilience as a moderator of pain and stress. Journal of Psychosomatic Research. 2006; 61(2):213-9. [DOI:10.1016/j.jpsychores.2005.12.007] [PMID]
  28. Jennings DA. [The effects of resiliency training on physical activity participation, job satisfaction, and protective factors among nonmanagerial females at the worksite [PhD. dissertation]. Utah: University of Utah; 2002.
  29. Momeni K, Karimi H. [Comparison of mental health between elderly admitted in sanitarium with elderly in sited in personal home (Persian)]. Journal of Kermanshah University of Medical Sciences. 2011; 14(4):328-35.
  30. Shareh H. [The effect of work stress, coping strategies, resilience and mental health on job satisfaction among anesthesia technicians (Persian)]. Journal of Fundamentals of Mental Health. 2011; 13(1):20-9.
  31. Hosseni. T, Salimi. M. [The effect of resilience training on the stress of mothers with cancer children in Imam Khomeini Hospital (Persian)]. Health Psychology Journal. 2012; 1(4):97-109.
  32. Jadidian A, Solgi M. [Effectiveness of resilience training on reduction of parental stress of autistic childrens mothers (Persian)]. Scientific Journal of Ilam University of Medical Sciences. 2015; 23(4):95-105.
  33. Cohen S, Kamarck T, Mermelstein R. A global measure of perceived stress. Journal of Health and Social Behavior. 1983; 24:358-96. [DOI:10.2307/2136404] [PMID]
  34. Hashemi T, Peymannia B. [The relationship between (D) type of personality, and perceived stress with health behaviors in women with breast cancer (Persian)]. International Journal of Palliative Nursing. 2014; 1(4):36-44.
  35. Martín‐Carrasco M, Martín MF, Valero CP, Millán PR, García CI, Montalbán SR, et al. Effectiveness of a psychoeducational intervention program in the reduction of caregiver burden in Alzheimer’s disease patients’ caregivers. International Journal of Geriatric Psychiatry. 2009; 24(5):489-99. [DOI:10.1002/gps.2142] [PMID]
  36. Monini P, Tognetti A, Cinque R, Di Franco F, Bartorelli L. [The importance of awareness: An experience of small support groups for the caregivers of Alzheimer’s disease patients (Persian)]. Archives of Gerontology and Geriatrics. 2001; 1(33):267-71. [DOI:10.1016/S0167-4943(01)00148-0]
  37. Wang JJ, Hsu YC, Cheng SF. The effects of reminiscence in promoting mental health of Taiwanese elderly. International Journal of Nursing Studies. 2005; 42(1):31-6. [DOI:10.1016/j.ijnurstu.2004.05.010] [PMID]
  38. Rosa E, Lussignoli G, Sabbatini F, Chiappa A, Di Cesare S, Lamanna L, et al. Needs of caregivers of the patients with dementia. Archives of Gerontology and Geriatrics. 2010; 51(1):54-8. [DOI:10.1016/j.archger.2009.07.008] [PMID]
  39. Griffith J, West C. Master resilience training and its relationship to individual well-being and stress buffering among army national guard soldiers. The Journal of Behavioral Health Services & Research. 2013; 40(2):140-55. [DOI:10.1007/s11414-013-9320-8] [PMID]
  40. Xin Z, Li P, Jinsheng W, Min L, Minqin Z, Anqiang Y, et al. Effect of resilience training onself-awareness and coping style of warship soldiers. Journal of Third Military Medical University. 2013; 2013(15):24.
  41. Bazzazian S, Rajabi A. [Self-efficacy, social support and quality of life in patients with type II diabetes (Persian)]. Journal of Behavioral Science. 2011; 3(10):25-39.
  42. Smith JM, Alloy LB. A roadmap to rumination: A review of the definition, assessment, and conceptualization of this multifaceted construct. Clinical Psychology Review. 2009; 29(2):116-28. [DOI:10.1016/j.cpr.2008.10.003] [PMID] [PMCID]
  43. Ahmadi R, Sharifi Darmandi P. [A studyof the effect of resilience training on mental health of people with drug dependency at Touska Camp in Tehran (Persian)]. Quarterly of Clinical Psychology Studies. 2014; 4(16):1-17.
  44. Mohammadi Shahbolaghi F. [Selfefficacyand burden of caregiver’s asfamily members of elderly with Alzheimer disease in Tehran (Persian)]. Iranian Journal of Ageing. 2006; 6(1):26-33.
  45. Loprinzi CE, Prasad K, Schroeder DR, Sood A. Stress Management and Resilience Training (SMART) program to decrease stress and enhance resilience among breast cancer survivors: A pilot randomized clinical trial. Clinical Breast Cancer. 2011; 11(6):364-8. [DOI:10.1016/j.clbc.2011.06.008] [PMID]
  46. Scott CB. Alzheimer’s disease caregiver burden: Does resilience matter? Journal of Human Behavior in the Social Environment. 2013; 23(8):879-92. [DOI:10.1080/10911359.2013.803451]
  47. Dent M. Stop stealing childhood in the name of education: A plea to ask WHY? Maryland: Office of Federal Education Minister; 2013.
نوع مطالعه: پژوهشي | موضوع مقاله: مدیریت توانبخشی
دریافت: 1396/12/19 | پذیرش: 1397/9/11 | انتشار: 1398/8/19
ارسال نظر درباره این مقاله : نام کاربری یا پست الکترونیک شما:
CAPTCHA
ارسال پیام به نویسنده مسئول

بازنشر اطلاعات
Creative Commons License این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است.

کلیه حقوق این وب سایت متعلق به نشريه سالمند: مجله سالمندي ايران می باشد.

طراحی و برنامه نویسی : یکتاوب افزار شرق

© 2024 CC BY-NC 4.0 | Iranian Journal of Ageing

Designed & Developed by : Yektaweb