مقدمه
سالمندی دوره‌ای مهم از حیات انسان‌هاست که با تغییرات جسمی، روان‌شناختی و اجتماعی شگرفی همراه است [1]. در دنیای مدرن و پیشرفته امروزی، توسعه اجتماعی‌اقتصادی منجر به کاهش رشد جمعیت و افزایش امید به زندگی در جهان شده، به‌ طوری که در حال حاضر رشد جمعیت سالمندان بیش از رشد کلی جمعیت جهان است [2]. بر اساس گزارش چشم‌انداز جمعیت جهان که توسط بخش اقتصاد و امور اجتماعی سازمان ملل تهیه شده است، سهم جمعیت 65‌ ساله و بالاتر در جهان 8/28 درصد (611/9 میلیون نفر) در سال 2015 است [3]. در کشور ایران، جمعیت سالمندی در ‌حال افزایش است، به‌‌طوری که نرخ جمعیت ایران نیز از 77447000 نفر در سال 2013 به 88064000 نفر در سال 2025 و به 100598000 نفر در سال 2050 و به 94324000 نفر در سال 2100 خواهد رسید [4]. 
بسیاری از مردم جهان، خود و دیگران را در گروه‌های طبقه‌بندی‌شده سنی مانند «سالمندی» و «میان‌سالی» قرار می‌دهند [5]. این طبقه‌بندی‌های سنی بر ادراکات و نگرش‌هایی تأثیر‌گذار است که مردم درباره خود و دیگران شکل می‌دهند [6]. ادراک از سالمندی، معیاری برای رضایت هر فرد از سالمندی خودش و بازتابی از تطابق فرد با تغییرات مرتبط با سالمندی است [7]. درک از سالمندی به درک هر شخص از فرایند پیری خودش در زمینه فرهنگی‌اجتماعی‌ای که قرار دارد، اطلاق می‌شود. می‌توان گفت درک از سالمندی توجه به تمام جنبه‌های آگاهی، درک، تجربه، ارزیابی و تفسیر است و شناخت مراحل سالمندی، خود نیز در این مفهوم جای می‌گیرد [8]. نگرش نسبت به دوران سالمندی به‌ صورت میزان دانش درباره پیری، تجربه‌ها (احساسات، انتظارات و نگرانی‌ها) و رفتار‌های (اقدامات و تصمیمات) مرتبط با سالمندی به‌‌عنوان یک تجربه شخصی تعریف می‌شود [9]. طبق نظریه لوی، اولین مرحله‌ای که فرد در فرایند درک خود به‌عنوان فردی بالغ طی می‌کند، درونی کردن کلیشه‌های مرتبط با پیری است که قبل از رسیدن فرد به سن پیری صورت می‌گیرد. البته این کلیشه‌ها تا زمانی که فرد نمود خارجی آن را پیدا نکند، مؤثر واقع نمی‌شود. نکته مهم دیگر در این ادراک آن است که فرد خود را عضوی از گروه سالمندان بداند، یعنی پیر بودن خود را پذیرفته باشد [10]. عوامل مؤثر بر ادراک از پیری در حوزه فردی شامل نوع نگرش به پیری، سن ذهنی، جنسیت، وضعیت سلامت، وضعیت اقتصادی، متأهل یا مجرد بودن، مذهب، آگاهی و دانش در زمینه سالمندی، میزان رضایت از پیری، میزان اعتقاد به کنترل درونی و در حیطه اجتماعی، تبعیض سنی، فرهنگ، روابط اجتماعی و خانوادگی و نوگرایی است [2]. در بسیاری از تحقیقات، جنبه‌های سلامت فردی و نگرش به آن به‌عنوان شاخصی مهم در ادراک از پیری شمرده شده است. تأکید بر جنبه‌های خاصی از وضعیت جسمی مانند داشتن استقلال و توانایی حفظ آن تا آخرین مراحل عمر از مواردی است که در این پژوهش‌ها به آن اشاره شده است [11]. 
ادراک از سالمندی مؤلفه تأثیرگذاری در باب دوران سالمندی محسوب می‌شود، اما این موضوع از پیشینه پژوهشی قدرتمندی برخوردار نیست. در پژوهشی، ارتباط باورهای مذهبی و سلامت روانی از طریق واسطه‌گری هدفمندی در زندگی و ادراک پیری در معلمان بازنشسته بررسی شده است که نتایج آن نشان می‌دهد باورهای مذهبی از طریق هدفمندی در زندگی و ادراک مثبت از پیری عامل مهمی در بهبود سلامت روانی در معلمان بازنشسته است [12]. همچنین پژوهشی دیگر نشان می‌دهد شناخت مفهوم و عوامل مؤثر بر ادراک از پیری در سالمندان به‌عنوان پیش‌گویی‌کننده مناسب وضعیت سلامتی، عامل تعیین‌کننده میزان رضایت‌مندی در دوران سالمندی و تطابق با تغییرات مرتبط با پیری به شمار می‌آید. با توجه به نقش عوامل مختلف فردی و اجتماعی مؤثر بر آن و توجه به این نکته که ماهیت این عوامل در هر جامعه‌ای با دیگر جوامع متفاوت است، توصیه می‌شود کندوکاو بیشتری در مورد آن در جامعه ایران صورت بگیرد تا بر اساس این مفاهیم بتوان برنامه‌ریزی و اقدامات هدفمندی برای ارائه خدمات مناسب به سالمندان فراهم کرد [2]. لوی و مایرز در مطالعه طولی خود نشان دادند افرادی که نگرش‌های مطلوب‌تری نسبت به سالخوردگی خود گزارش کردند، بیست سال بعد فعالیت‌های ارتقا‌دهنده سلامتی بیشتر مانند ورزش ‌کردن، کاهش مصرف الکل و دخانیات و رژیم غذایی متعادل‌تری را نشان دادند.[13] در یک مطالعه پیگیرانه که بر روی افراد 18 تا 64‌ ساله انجام شد، نتایج نشان داد افرادی که نگرش‌های مثبت بیشتری نسبت به سالمندی خود داشتند، یک سال بعد عادت‌های غذایی سالم‌تر و متعادل‌تری را گزارش کردند [14]. با‌ این‌ حال، پژوهشی نشان داد، معمولاً سطوح آگاهی افراد نسبت به دوران سالمندی‌شان ضعیف و نگرش آن‌ها نسبت به سالمندان به‌‌صورت منفی است که می‌تواند بر نگرش آن‌ها نسبت به سالمندی خودشان نیز تأثیر بگذارد [5]. در پژوهشی که توسط اوکیه و اوبیکز با هدف بررسی تصورات قالبی و درک سالمندی توسط جوانان انجام شد، نتایج نشان داد اکثر جوانان درباره سالمندی خود کلیشه‌های منفی داشتند؛ به‌‌طوری که سالمندی را با تنبلی، بیماری، رفتار کودکانه، محافظه‌کاری و مخفی‌کاری همراه می‌دانستند [15].
با توجه به اهمیت و تأثیرگذاری ادراک از سالمندی در گذراندن دوره سالمندی، با پژوهش در این حوزه می‌توان به شناخت و درک عمیق‌تری از دوران سالمندی دست یافت و به تبع این آگاهی برنامه‌ریزی‌های مناسب‌تری برای توان‌بخشی و مراقبت از سالمندان تدوین کرد. در این راستا، سؤال اصلی پژوهش این است که اولاً نوجوانان و جوانان چه درکی از سالمندی دارند و چه تفاوتی بین ادراک از سالمندی در نوجوانان و جوانان وجود دارد؟
روش مطالعه
پژوهش حاضر با روش نظریه‌ مبنایی یا داده‌بنیاد (گراندد تئوری) انجام شده ‌است. نظریه مبنایی را تلاش برای یافتن نظریه‌ای دانسته‌اند که از شکل استقرایی مطالعه یک پدیده حاصل می‌شود و نشان‌دهنده آن پدیده است. در این روش، نظریه را باید کشف کرد و از طریق گردآوری منظم اطلاعات و تجزیه‌وتحلیل داده‌هایی که از آن پدیده برآمده است، آن را اثبات کرد [16]. به‌عبارت دیگر، در نظریه مبنایی، تحقیق هرگز از یک نظریه مشخص شروع نمی‌شود که بعد به اثبات برسد، بلکه پژوهش از یک حوزه مطالعاتی شروع می‌شود و نظریه از دل آن مطالعه بیرون می‌آید. از این ‌رو، در این پژوهش نیز نمونه‌گیری تا رسیدن به اشباع نظری ادامه پیدا کرد و پس از انتخاب 36 نفر نمونه‌گیری متوقف شد. بیست نفر از حجم نمونه، نوجوان و هفده نفر، جوان بودند. از بین نوجوانان، ده نفر دختر و ده نفر پسر و از بین جوانان هشت نفر دختر و نه نفر پسر بودند. معیار ورود نوجوانان به پژوهش، حضور در بازه سنی پانزده تا هجده سال و در جوانان، هجده تا 25 سال بود. معیار خروج، عدم حضور در این بازه سنی در هر گروه بود. سپس از افراد نمونه مصاحبه گرفته‌ شد. 
مصاحبه به‌صورت نیمه‌ساختارمند بود. مصاحبه‌کننده طی مصاحبه به ترتیب، سؤالاتی را از مصاحبه‌شونده می‌پرسید و پاسخ او توسط دستگاه ضبط صوت ثبت می‌شد. هریک از سؤالات بازپاسخ و نسبت به سؤالات جدید منعطف بود. مدت زمان هر مصاحبه تقریباً سی دقیقه بود. سپس توسط پژوهشگر پیاده‌سازی شد. اطلاعات در سه مرحله کدگذاری باز، کدگذاری محوری و کدگذاری انتخابی بررسی و گزارش شدند. منظور از کدگذاری باز شیوه‌ای از بررسی، مقایسه و خرد کردن داده‌هاست که به مفهوم‌پردازی و مقوله‌پردازی می‌پردازد. در این مرحله، ده‌ها مفهوم شناسایی شدند. با کنار هم‌ گذاشتن مفاهیم مشابه در گروه، مقولات شناسایی شدند و مقوله‌پردازی انجام شد. بدین ترتیب واحد‌هایی که محقق با آن‌ها سروکار داشت کاهش یافت. این مرحله بخشی از کدگذاری محوری است.
در مرحله کدگذاری محوری، مقولات سازمان‌دهی شدند، یعنی مقولات با استفاده از یک متغیر به هم وصل شدند. در مرحله آخر یعنی کدگذاری انتخابی، یک مقوله از میان مقوله‌ها مهم‌تر دانسته می‌شود و بقیه به نحوی بدان ارتباط داده می‌شوند تا نظریه‌ای ساخته و پرداخته شود. سپس بر اساس کدگذاری محوری، مقوله‌ها در قالب متغیر شرایط علّی، شرایط زمینه‌ای، کنش و واکنش، پیامدها و مقوله هسته تحلیل شدند و بر مبنای کدگذاری انتخابی روابط بین مقولات با توجه به خصوصیات و ابعادشان مورد توجه قرار گرفت و مدل نهایی طراحی شد.
به منظور افزایش اعتبار در این پژوهش از چندین روش استفاده شده است. درگیری طولانی‌مدت و مشاهده مداوم، از جمله روش‌هایی بود که پژوهشگران در این پژوهش با هدف معتبر بودن داده‌ها استفاده کردند. درواقع پژوهشگران به‌طور کامل درگیر تحقیق شدند و با مشارکت‌کنندگان ارتباط صحیح و مناسب برقرار کردند و پذیرای مفاهیم عمیق در فرایند جمع‌آوری داده‌های کیفی شدند. بازبینی توسط همکار، روش دیگری بود که برای افزایش دقت علمی پژوهش استفاده شد. بعد از جمع‌آوری و تجزیه‌و‌تحلیل داده‌ها، یک فرد همکار که در زمینه روش تحقیق کیفی تجربه داشت، با سؤالات انتقادی و به چالش کشیدن تجزیه‌و‌تحلیل، داده‌ها را بازبینی و بررسی کرد.
بازبینی توسط مشارکت‌کنندگان هم برای افزایش اعتبار تجزیه‌وتحلیل داده‌ها استفاده شد. در این روش با هدف دقت علمی و صحت اعتبار تجزیه‌و‌تحلیل داده‌های ثبت‌شده، محققان در مصاحبه‌های پژوهشی، با مراجعه مجدد به دو نفر از مشارکت‌کنندگان، تأییدِ یافته‌های پژوهش را مورد بازبینی قرار دادند. درنهایت روش مثلث‌‌سازی محقق، به منظور تأیید و یا اطمینان از کامل بودن یافته‌ها مورد استفاده قرار گرفت. در روش مثلث‌سازی، بیش از یک پژوهشگر برای جمع‌آوری، تجزیه‌وتحلیل و تفسیر داده‌های ادراک از سالمندی نوجوانان و جوانان به کار گرفته شد.
یافته‌ها
بر اساس پاسخ‌های ارائه‌شده از مصاحبه‌شوندگان، همان‌طور که در جدول شماره 1 مشخص است، در مرحله کد‌گذاری باز، 121 مفهوم از مصاحبه‌ها استخراج شد که از این تعداد، 84 مفهوم از مصاحبه‌ با نوجوانان و 37 مفهوم از مصاحبه با جوانان به دست آمد.




پس از تحلیل و مقوله‌بندی مفاهیم، 32 مقوله محوری حاصل شد که از این تعداد هجده مقوله محوری مربوط به نوجوانان و چهارده مقوله محوری مربوط به جوانان است.
ادراک نوجوانان از سالمندی در سه طبقه اصلی و زیرطبقاتی مانند:
چالش‌های بین‌فردی
ارتباطات خانوادگی، کیفیت جامعه‌پذیری، پویایی‌های نظام خانواده، ارتباط با دیگران و چالش‌های خانوادگی؛ 
چالش‌های درون‌فردی
رفتارهای معطوف به آینده، سازگاری با شرایط سالمندی، فرایند‌های درون‌روانی، شاخص‌های فردی، افکار سازنده، افکار تخریبگر، دلهره‌آور، امید‌بخشی، مرگ و تنهایی، به‌هم‌ریختگی روانی و ثبات روانی؛
چالش‌های بیرونی
توجه به سلامت جسمانی و چالش‌های معیشتی بود. همچنین ادراک جوانان از سالمندی در دو طبقه اصلی و طبقات فرعی همچون چالش‌های امیدبخش: توجه به خانواده، کیفیت گذراندن مراحل قبلی زندگی، ویژگی‌های شخصیتی، یادگیری و اثرپذیری، کیفیت نظام خانواده، افکار سازنده، موفقیت و ارزشمندی، رضایت و یکپارچگی روانی و حمایت خانواده؛ 
چالش‌های دلهره‌آور: تخریبگر، انفعال و ناتوانی جسمانی، چالش‌های جسمانی، چالش‌های روانی و مرگ بود.
در پیوستار معنایی و خط سیر داستان درنهایت مقوله هسته‌ای (پدیده) پژوهش برای نوجوانان در دو پیوستار معنایی دلهره‌‌آور یا امیدبخش قرار گرفت. در این میان مسائلی چون تنهایی، طردشدگی، ناامیدی، ناتوانی و ضعف جسمانی از سالمندی پدیده‌ای دلهره‌آور می‌سازد. یکی از مصاحبه‌شوندگان گفت: «وقتی کسی به سالمندی می‌رسه، خیلی از کارها رو نمی‌تونه دیگه مثل قبل انجام بده، ناتوان می‌شه و دیگه کارایی جوانی رو نداره». از سوی دیگر اما جنبه امیدبخش سالمندی برای نوجوانان در پختگی و دست‌یابی به اهداف خلاصه می‌شود. دختر 16‌ساله گفت: «درسته که آدم در سالمندی ناتوان می‌شه اما در عوض تجربه‌های زیادی در اون سن داره و حس بزرگی و پختگی پیدا می‌کنه». مقوله هسته‌ای برای جوانان نیز در یک پیوستار معنایی میان انفعال و ناتوانی جسمانی و موفقیت و ارزشمندی قرار گرفته‌ است. یکی از مصاحبه‌شوندگان مرد با 23 سال سن گفت: «سالمندی برای من یعنی زمانی که به یک موفقیتی رسیده باشم و خودم رو تو روزهای خوبی ببینم».
علل چگونگی ادراک از پدیده سالمندی در نوجوانان و جوانان نیز تفاوت‌ها و شباهت‌های بسیاری دارد. نوجوانان در این زمینه حول محور مقولاتی چون ارتباطات خانوادگی، رفتارهای معطوف به آینده، کیفیت جامعه‌پذیری، سازگاری با شرایط سالمندی و فرایندهای درون‌روانی پاسخ‌هایی ارائه داده‌اند. همچنین جوانان در مورد علل چگونگی ادراک از پدیده سالمندی به مفاهیمی همچون توجه به خانواده، کیفیت گذراندن مراحل قبلی زندگی، ویژگی‌های شخصیتی اشاره کرده‌اند. در این میان مفهوم ارتباطات خانوادگی از سوی نوجوانان و مفهوم توجه به خانواده از سوی جوانان قرابت معنایی بالایی دارند. به‌عنوان نمونه یکی از مصاحبه‌شوندگان گفت: «کسی که در خانواده تأیید شده باشد، بعدش میان دوستان‌اش تأیید می‌شود و اعتمادبنفس بالایی پیدا می‌کند و فرد موفقی می‌شود». این جمله بیانگر تأثیر عمیق خانواده بر روی ادراک از موفقیت در دوران سالمندی است.
به همین ترتیب مقوله رفتارهای معطوف به آینده که از مصاحبه‌های نوجوانان استخراج شده است با مفهوم کیفیت گذراندن مراحل قبلی زندگی از سوی جوانان مترادف است. یکی از مصاحبه‌شوندگان با هفده سال سن در این مورد می‌گوید: «سالمند موفق کسی است که در جوانی‌اش هم برای سالمندی برنامه‌ریزی کرده باشد». همان‌طور که پیش‌تر مطرح شد، نوجوانان مقولاتی چون کیفیت جامعه‌پذیری، سازگاری با شرایط سالمندی و فرایندهای درون‌روانی را نیز در راستای علل کیفیت ادراک از سالمندی مطرح کرده‌اند. برای مثال یکی از شرکت‌کنندگان در مورد نقش فرایند‌های درون‌روانی در باب توجه به علاقه‌مندی‌ها این‌طور گفت: «به نظرم سالمند موفق کسی است که هرکاری دوست داشته انجام داده است و در دوران پیری افسوس گذشته رو نمی‌خورد».
زمینه‌های چگونگی ادراک از سالمندی نیز در بین نوجوانان و جوانان شایان توجه است. در مورد زمینه‌های ادراک از سالمندی، مفهوم خانواده نیز فصل مشترک چگونگی ادراک نوجوانان و جوانان از سالمندی است. به‌عنوان نمونه نوجوان پانزده‌ساله‌ای ذیل مقوله پویایی‌های نظام خانواده در مورد کیفیت فرزندپروری گفت: «اگر کسی بچه‌دار شود، مهم است که چطور اون بچه را تربیت می‌کند، چون همون رفتاری که فرد با بچه‌اش دارد، اون‌ هم با اون فرد همون رفتار را در آینده دارد». همچنین توجه به سلامت جسمانی یکی از مقوله‌های زمینه‌ای مهم از نظر نوجوانان است. یکی از مصاحبه‌شوندگان در مورد استقلال و عدم وابستگی گفت: «نمی‌خواهم در دوران سالمندی سربار بچه هایم باشم، دلم می‌خواهد مستقل باشم، مثلاً توی خونه باغچه داشته باشم، بعد بچه‌هام بیایند خونه‌ام».
از سوی دیگر جوانان در مورد زمینه‌های کیفیت ادراک از سالمندی به مقوله یادگیری و اثرپذیری اشاره کرده‌اند. شرکت‌کننده 23‌ساله‌ای در مورد تأثیرپذیری از رسانه‌ها گفت: «توی یک‌سری از فیلم‌ها آدم‌های پیری را نشان می‌دهند که در کنار نوه‌هایشان هستند و وقتی آدم اون‌ها را می‌بیند دوست دارد اون‌جوری بشود». البته مقوله ارتباط با دیگران که از مصاحبه‌های نوجوانان استخراج شده است با مفهوم فوق شباهت دارد. یکی از مصاحبه‌شوندگان نوجوان گفت: « دوست دارم در سالمندی با دیگران رفت‌وآمد داشته باشم و با دوستانم بیرون بروم».
کنش‌ها و واکنش‌های موجود در فرایند ادراک از سالمندی در نوجوانان و جوانان شباهت بسیاری با یکدیگر دارد. کنش و واکنش نسبت به پدیده سالمندی نیز در یک پیوستار دو‌مقوله‌ای بین افکار سازنده و افکار تخریبگر قرار می‌گیرد. مفاهیمی چون پذیرش تنهایی، تداوم سرزندگی و استقلال فردی ذیل مقوله افکار سازنده قرار می‌گیرند. یکی از مصاحبه‌شوندگان گروه جوان گفت: «در دوران سالمندی هم پرانرژی و سرپا هستم و هم همین کارهایی که الآن انجام می‌دهم را در دوران سالمندی بهتر انجام می‌دهم». در همین راستا مفاهیمی چون نگرانی از وضعیت مالی، یاد کردن مرگ، حسرت جوانی و خودکشی ذیل مقوله افکار تخریبگر قرار می‌گیرند. نوجوان 16‌ساله‌ای گفت: «یکی از نگرانی‌های دوران سالمندی‌ام این است که چطور هزینه‌های مالی‌ام تأمین می‌شود. دوست ندارم به خاطر هزینه‌های کوچک به دیگران وابسته باشم».
پیامدهای ادراک از سالمندی به تبع چگونگی ادراک فرد از پدیده سالمندی متغیر است. در این راستا پیامدهای سالمندی از نظر نوجوانان به چالش‌های خانوادگی، مرگ و تنهایی، به‌هم‌ریختگی روانی، ثبات روانی و چالش‌های معیشتی تقسیم می‌شود. برای مثال یکی از مصاحبه‌شوندگان گروه نوجوان در مورد مرگ و تنهایی گفت: «فکر می‌کنم بزرگ‌ترین دغدغه‌ام در دوران سالمندی این باشد که اون‌قدر تنها بشوم و توی موقعیت و شرایط بدی قرار بگیرم که کسی رو نداشته باشم که کمکم کند». همچنین مصاحبه‌شونده دیگری بیان می‌کند: «وقتی سالمند می‌شوی موقعی که یه نفر رو می‌بینی، می‌فهمی که چطور آدمی هست، از حرف زدن‌اش، می‌تونی تشخیص بدی آدم خوبی هست یا نه».
 جوانان پیامدهای سالمندی را رضایت و یکپارچگی روانی، حمایت خانواده، چالش‌های جسمانی، چالش‌های روانی و مرگ در نظر می‌گیرند. جوان 25‌ ساله‌ای از مصاحبه‌شوندگان بیان می‌کند: «جنبه مثبت سالمندی این است که بیشتر بهت سر می‌زنند و دورت شلوغ‌تر می‌شود و از نظر عاطفی بیشتر هوات رو دارند». از سویی جوان دیگری در مورد مرگ گفت: «آدم در سالمندی دیگر نمی‌تواند ریسک خاصی انجام بدهد و درواقع یه جورایی باید منتظر مرگ باشد».
الگوی حاصل از کدگذاری مصاحبه‌ها به این صورت است که تأثیرات متقابل شرایط زمینه‌ای و کنش/واکنش با شرایط علّی منجر به شکل‌گیری ادراک از پدیده سالمندی می‌شود. فعل و انفعالات مربوط به علل، زمینه‌ها و کنش/واکنش شرایطی را به وجود می‌آورد که ادراک فرد از سالمندی یا به‌صورت مثبت، یعنی امیدبخش در نوجوانان و موفقیت و ارزشمندی در جوانان، یا منفی یعنی دلهره‌آور در نوجوانان و انفعال و ناتوانی جسمانی در جوانان باشد. به تبع این ادراک مثبت یا منفی، پیامدهای حاصل از آن نیز مثبت یا منفی خواهد بود (تصویر شماره 1). 

بحث
هدف تحقیق حاضر، بررسی ادراک از سالمندی در جوانان و نوجوانان بود. روند رو به رشد جمعیت سالمندان از یکسو و این واقعیت که تغییرات دنیای امروز سالمندی را به یک فرایند چندوجهی تبدیل کرده است که می‌تواند تحت‌تأثیر ادراک فرد از سالمندی قرار گیرد. به علاوه مقیاس‌هایی که ویژگی‌های مطلوب دارند نیز اساساً ارزشی‌اند یا فقط یک بُعد از ادراک از سالمندی مانند نگرانی از پیر شدن یا احساس پیری را در نظر می‌گیرند [17]. با این اوصاف، فهم عمیق ادراک افراد از سالمندی، زمینه‌ای برای شناسایی و ارائه تصویری جامع از ادراک از سالمندی افراد در اختیارمان قرار می‌دهد.
در این تحقیق ادراک نوجوان از سالمندی در مؤلفه‌های اصلی چالش‌های بین فردی، چالش‌های درون‌فردی و چالش‌های بیرونی شناسایی شد. این مطالب با یافته‌های مسعودنیا درباره ادراک و باورها نسبت به سالمندی همسوست و معتقد است مؤلفه‌های خط زمانی مزمن و دوره‌ای، برآیندهای مثبت و منفی سالمندی، تظاهرات هیجانی و کنترل مثبت و منفی در ادراک سالمندی وجود دارد [18]. همچنین یافته‌های پژوهش حاضر به نوعی دیگر نتایج پژوهش بیگی را تبیین می‌کند. بیگی در پژوهش خود نشان می‌دهد ادراک از سالمندی در سالمندان مبتلا به دیابت نوع 2، نامطلوب است. این عدم مطلوبیت، ارتباط معنادار و معکوسی با استقلال عملکردی دارد [19]. به تعبیری همان‌طور که الگوی ادراک از سالمندی در جوانان نشان می‌دهد، چالش‌های جسمانی پیامد ادراک منفی از پدیده سالمندی است. ادراکی که نتیجه شرایط زمینه‌ای و کنش و واکنش‌های منفی با پدیده سالمندی است. همچنین یافته‌های پژوهشی دیگر [20] نشان می‌دهد ادراک از سالمندی با سن، وضعیت تأهل، تحصیلات، وضعیت زندگی، وضعیت اقتصادی، وضعیت سلامتی و استقلال در امور روزانه زندگی ارتباط دارد. در همین راستا، ادراک از سالمندی با میزان رضایت از زندگی مرتبط است. به بیان دیگر، درک مثبت و مطلوب از سالمندی، رضایت از زندگی را در پی دارد. یافته‌های پژوهش حاضر نیز نشان می‌دهد ادراک مثبت از پدیده سالمندی نیز پیامدهای مطلوبی به دنبال خود دارد. نتایج یک طرح پژوهشی نشان می‌دهد ادراک از سالمندی پیشگویی‌کننده مناسبی برای اضطراب مرگ است [21]. در همین راستا وجود یک برنامه جامع مراقبتی برای کاهش اضطراب مرگ سالمندان ضروری است. همان‌طور که نتایج پژوهش حاضر تبیین می‌کند چه در نوجوانان و چه در جوانان مسائل مرتبط با مرگ و تنهایی پیامد ادراک نامطلوب از سالمندی است.
ادراکات مثبت نوجوانان با مفاهیمی مثل امید‌بخش و در جوانان با مفاهیمی مانند موفقیت و ارزشمندی در سالمندی همراه بود. ادراکات منفی نوجوانان، چالش‌های دلهره‌آور و در جوانان انفعال و ناتوانی جسمانی بود. درواقع در ادراکات مثبت و منفی نوجوانان و جوانان تمایز وجود داشت، اما از نظر فرایند ادراکی از سالمندی به‌طور جامع تفاوتی چشمگیر مشخص نشد و این به منزله هم‌پوشانی ادراکی جامع این دو گروه سنی مجاور با وجود تمایزات ادراکی جزئی از دوره سالمندی است.
از طرفی باورها و ادراکات نسبت به سالمندی، تأثیر بسزایی بر بهزیستی و سلامت افراد و جامعه دارد، به‌طوری که از منظر روان‌شناسی می‌توان با فهم ادراک گروه‌های سنی مختلف از سالمندی‌شان به تأثیر نقش مسائل مختلف فردی و اجتماعی در گذشته و حال و به تبع آن نحوه ادراک افراد، نکات قابل تأملی را شناسایی و به منظور ارائه برنامه‌های روان‌شناختی و راهبردی برای حال و آینده در سطح فردی و اجتماعی به کار برد.
نتیجه‌گیری نهایی
این مطالعه به منظور رسیدن به اهداف تحقیق و پاسخ به سؤالات اساسی مانند اینکه الگوی ادراک نوجوانان و جوانان از سالمندی چگونه است و چه تفاوتی بین فرایند ادراک از سالمندی در نوجوانان و جوانان وجود دارد، اطلاعات مورد‌نیاز در قالب روش نظریه مبنایی جمع‌آوری، تجزیه‌و‌تحلیل و تدوین شد. الگوی نهایی به‌دست‌آمده نشان می‌دهد بین فرایند ادارک از سالمندی در نوجوان و جوانان شباهت‌های قابل توجهی وجود دارد. سن و تجربه زیسته افراد در گروه جوانان بیشتر از گروه نوجوان است، اما ساختار معنایی و ادراکی این دو گروه در ساحت محتوایی مفاهیم نزدیک به یکدیگر است.
با توجه به اینکه پژوهش حاضر با روش کیفی گراندد تئوری انجام شده است، محدود بودن جامعه آماری به شهر تهران و بازه سنی ویژه نوجوانان و جوانان و تنوع وسیع در نوع ادراک از سالمندی از یکسو و محدودیت‌های روش‌شناختی مانند نبود شیوه دقیق برای سنجش روایی داده‌ها از سوی دیگر، از جمله محدودیت هایی هستند که تعمیم نتایج را با دشواری همراه کرده است. الگوی به‌دست‌آمده در چارچوب دو گروه سنی مطالعه‌شده قابل طرح است و برای شناسایی عمیق‌تر و دقیق‌تر از این مسئله، می‌توان مطالعه ادراک از سالمندی نوجوانان و جوانان در سایر نقاط جغرافیایی جامعه ایران را با نتایج این مطالعه همراه کرد.
از آنجایی که این مطالعه به فهم ادراک دو گروه سنی نوجوانان و جوانان از سالمندی پرداخته است، از نتایج به‌دست‌آمده آن می‌توان از طریق ایجاد گفتمان مثبت و طراحی برنامه‌های روان‌شناختی در سطح فردی و اجتماعی به اصلاح ادراکات آسیب‌زای این دو گروه پرداخت. از داده‌های پژوهش حاضر می‌توان به‌عنوان مبنایی برای تدوین یک ابزار بومی مناسب در حوزه ادراک از سالمندی استفاده کرد. می‌توان با مطالعه تطبیقی ادراک از سالمندی در جامعه ایرانی و با نگاه مقایسه‌ای به تفکیک جنسیت، قومیت و طبقه اجتماعی، اطلاعات تکمیلی باارزشی فراهم آورد. علاوه بر این‌ها، انجام مطالعات بین‌فرهنگی برای فهم بهتر ادراک از سالمندی در جوامع مختلف توصیه می‌شود. این‌گونه مطالعات می‌توانند اطلاعات غنی فراهم آورند.

ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
همه اصول اخلاقی در این مقاله رعایت شده است. شرکت کنندگان اجازه داشتند هر زمان که مایل بودند از پژوهش خارج شوند. همچنین همه شرکت کنندگان در جریان روند پژوهش بودند. اطلاعات آن ها محرمانه نگه داشته شد.

حامی مالی
این پژوهش هیچ‌گونه کمک مالی از سازمانی‌های دولتی، خصوصی و غیرانتفاعی دریافت نکرده است.

مشارکت نویسندگان
مفهوم‌سازی: محمد کهربایی; روش‌شناسی: عبدالله معتمدی و جواد چنگی; تحقیق: محمد کهربایی و جواد چنگی; نگارش پیش‌نویس اصلی: محمد کهربایی و جواد چنگی؛ نگارش، نقد و ویرایش: محمد کهربایی؛ منابع: جواد چنگی; نظارت: عبدالله معتمدی.

تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.

 

References
1.Foroughan M, Mohammadi Shahbolaghi F. [Perception of healthy lifestyle among Iranian elders: A qualitative research (Persian)]. Salmand: Iranian Journal of Ageing. 2016; 10(4):132-9. [Link]
2.Sadegh Moghadam L, Foroughan M, Mohammadi F, Ahmadi F, Farhadi A, Nazari S, et al. [Aging perception in older adults (Persian)]. Salmand: Iranian Journal of Ageing. 2016; 10(4):202-9. [Link]
3.Safarkhanlu H, Rezaei Qahroudy Z. [Developments in the population of the elderly in iran and the world (Persian)]. Amar. 2017; 5(3):8-16. [Link]
4.Motamedi A. [Aging psychology(Persian)]. Tehran: Samat Publications, 2017. [Link]
5.Shinan-Altman S, Werner P. Subjective age and its correlates among middle-aged and older adelts. The International Journal of Aging and Human Development. 2019; 88(1):3-21. [DOI:10.1177/0091415017752941] [PMID]
6.Garstka TA, Schmitt MT, Branscombe NR, Hummert ML. How young and older adults differ in their responses to perceived age discrimination. Psychology and Aging. 2004; 19(2):326-35. [PMID]
7.de Freitas MC, Queiroz TA, de Sousa JA. [The meaning of old age and the aging experience of in the elderly (Portuguese)]. Revista da Escola de Enfermagem da U S P. 2010; 44(2):407-12. [DOI:10.1590/S0080-62342010000200024] [PMID]
8.Banks J, Breeze E, Cheshire H, Cox K, Demakakos P, Emmerson  C, et al. Retirement, health and relationships of the older population in England: The 2004 English Longitudinal Study Of Ageing (Wave 2). London: The Institute for Fiscal Studies; 2006. [Link]
9.Janecková H, Dragomirecká E, Holmerová I, Vanková H. The attitudes of older adults living in institutions and their caregivers to ageing. Central European Journal of Public Health. 2013; 21(2):63-71. [DOI:10.21101/cejph.a3774] [PMID]
10.da Silva Mda G, Boemer MR.The experience of aging: A phenomenological perspective. Revista Latino-Americana de Enfermagem. 2009; 17(3):380-6. [DOI:10.1590/S0104-11692009000300016] [PMID]
11.Ingrand I, Houeto JL, Gil R, Mc Gee H, Ingrand P, Paccalin M. The validation of a French-language version of the Aging Perceptions Questionnaire (APQ) and its extension to a population aged 55 and over. BMC Geriatrics. 2012; 12:17. [DOI:10.1186/1471-2318-12-17] [PMID] [PMCID]
12.Abbasi M, Adavi H, Hojati M. [Relationship between religious beliefs and psychological health through purposefulness intermediation in life and aging perception in retired teachers (Persian)]. Ravanshenasi Piri. 2016; 2(6):195-204. [Link]
13.Levy BR, Myers LM. Preventive health behaviors influenced by self-perceptions of aging. Preventive Medicine. 2004; 39(3):625-9. [DOI:10.1016/j.ypmed.2004.02.029] [PMID]
14.Klusmann V, Sproesser G, Wolff JK, Renner B. Positive self-perceptions of aging promote healthy eating behavior across the life span via social-cognitive processes. The Journals of Gerontology: Series B. 2017; 74(5): 735-44. [DOI:10.1093/geronb/gbx139] [PMID]
15.Okoye UO, Obikeze DS. Stereotypes and perceptions of the elderly by the youth in Nigeria: Implications for social policy. Journal of Applied Gerontology. 2005; 24(5):439-52. [DOI:10.1177/0733464805278648]
16.Corbin J, Strauss A. Basics of qualitative research: Techniques and procedures for developing grounded theory. New York: Sage publications; 2015. [Link]
17.Haghi Asgarabadi F, Kraskian Azizari A, Jamhari F. [Determining the psychometric characteristics of the aging perception questionnaire in Iranian elderly (Persian)]. Ravansanji. 2017; 6(22):59-76. [Link]
18.Masoudnia E. [Perceptions and beliefs on aging and their impact on elderly general health: An appraisal of self-regulation model (Persian)]. Salmand: Iranian Journal of Ageing. 2016; 11(2):310-21. [DOI:10.21859/sija-1102310]
19.Bastani F, Beigi Boroujeni P. [The association between the perception of aging and functional independence in the elderly patients with type II diabetes mellitus (Persian)]. Iran Journal of Nursing. 2019; 32(117):7-22. [DOI:10.29252/ijn.32.117.7]
20.Abolhasani F, Bastani F. Successful ageing in the dimensions of life satisfaction and perception of ageing in the Iranian elderly adults referring to the health center in the West of Tehran, Iran. Iran Journal of Nursing. 2019; 31(116):61-74. [DOI:10.29252/ijn.31.116.61]
21.Mohammadpour A, Sadeghmoghadam L, Shareinia H, Jahani S, Amiri F. Investigating the role of perception of aging and associated factors in death anxiety among the elderly. Clinical Interventions in Aging. 2018; 13:405-10. [DOI:10.2147/CIA.S150697] [PMID] [PMCID]