دوره 17، شماره 1 - ( بهار 1401 )
جلد 17 شماره 1 صفحات 43-28 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Nabavi S H, Asadi-Lari M, Mousavi M, Rashedi V, Fadayevatan R. The Multilevel Analysis of the Social Network in the Older Adults on the Urban-Heart 2. Salmand: Iranian Journal of Ageing 2022; 17 (1) :28-43
URL: http://salmandj.uswr.ac.ir/article-1-2184-fa.html
URL: http://salmandj.uswr.ac.ir/article-1-2184-fa.html
نبوی سید حمید، اسدی لاری محسن، موسوی میر طاهر، راشدی وحید، فدای وطن رضا. تحلیل چندسطحی شبکه اجتماعی سالمندان بر اساس داده‌های فاز دوم مطالعه عدالت در سلامت شهری. سالمند: مجله سالمندی ایران. 1401; 17 (1) :28-43
سید حمید نبوی1 
، محسن اسدی لاری2 ، میر طاهر موسوی3 ، وحید راشدی1 ، رضا فدای وطن 4
، محسن اسدی لاری2 ، میر طاهر موسوی3 ، وحید راشدی1 ، رضا فدای وطن 4
1- گروه سالمندی، مرکز تحقیقات سالمندی ایران، دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی، تهران، ایران.
2- گروه اپیدمیولوژی، مرکز تحقیقات انکوپاتولوژی، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم‌پزشکی ایران، تهران، ایران.
3- مرکز تحقیقات مدیریت رفاه اجتماعی، دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی، تهران، ایران.
4- گروه سالمندی، مرکز تحقیقات سالمندی ایران، دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی، تهران، ایران. ، reza1092@yahoo.com
2- گروه اپیدمیولوژی، مرکز تحقیقات انکوپاتولوژی، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم‌پزشکی ایران، تهران، ایران.
3- مرکز تحقیقات مدیریت رفاه اجتماعی، دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی، تهران، ایران.
4- گروه سالمندی، مرکز تحقیقات سالمندی ایران، دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی، تهران، ایران. ، reza1092@yahoo.com
متن کامل [PDF 5681 kb]
(1233 دریافت)
| چکیده (HTML) (2901 مشاهده)
References
متن کامل: (688 مشاهده)
مقدمه
یکی از مفاهیم اصلی در مطالعات سالمندی، مفهوم شبکه اجتماعی است [1, 2]. شبکه اجتماعی را در معنای عینی، ساختار شبکه و در معنای ذهنی، کیفیت و درک سالمندان در روابط با دیگران تعریف می‌کنند [3]. این روابط شامل روابط شخصی، خانوادگی، دوستان و افراد هم‌محله‌ای است. شبکه اجتماعی با مفاهیمی نظیر تعامل اجتماعی و یکپارچگی اجتماعی قرین است و در سالمندان در مفاهیمی نظیر حمایت اجتماعی، سرمایه اجتماعی، انزوای اجتماعی و تنهایی کاربرد آن ملموس می‌شود.
تغییرات اجتماعی نظیر مدرنیزاسیون همراه با تغییرات وسیعی در زندگی افراد سالمند بوده است [4]. به‌طور مثال تغییر خانواده از شکل گسترده به شکل هسته‌ای [5] و تغییر فعالیت اقتصادی خانواده از فعالیت‌های کشاورزی به مشاغل مدرن با تغییر و کاهش نقش سالمندان همراه بوده است [6]. سالمند شدن افراد همراه با تغییراتی در نقش‌های اجتماعی آنان و درنتیجه، تغییر شکل روابط اجتماعی سالمندان است. ترک خانه توسط فرزندان و مرگ اعضای خانواده و دوستان [7, 8]، تغییرات تکنولوژیک در روابط مانند استفاده از گوشی‌های هوشمند [7] و فرایند‌های اجتماعی نظیر بازنشسته شدن سالمندان منجر به تغییر شبکه اجتماعی سالمند می‌شود؛ به‌طوری که روابط افراد بازنشسته از نوع رسمی محیط کار به روابط غیررسمی با خانواده و دوستان تغییر می‌یابد [9].
راوه و کان یکی از مؤلفه‌های سالمندی موفق را درگیر شدن پویای سالمند در زندگی می‌دانند [10] و سیمن و همکاران نیز ویژگی‌های شبکه اجتماعی سالمندان را از عوامل سالمندی موفق معرفی می‌کنند [11]. مطالعات نیز نشان داده‌اند شبکه اجتماعی یکی از عوامل مهم در سلامت و طول عمر سالمندان است [12] و با بهروزی سالمندان [14 ،13]، افسردگی سالمندان [15, 16] و نقص شناختی [17] مرتبط است.
با توجه به اهمیت شبکه اجتماعی در سلامت و بهروزی دوران سالمندی، شناخت عوامل مؤثر بر آن اهمیت ویژه‌ای می‌یابد. به نظر می‌رسد این عوامل را می‌توان در دو دسته عوامل فردی و منطقه‌ای قرار داد. در دسته عوامل سطح فردی می‌توان به تفاوت‌های سنی در دوران سالمندی [18]، جنسیت [19]، وضعیت تأهل [20 ،16]، همراهان زندگی [21, 22]، تحصیلات [23] و وضعیت اقتصادی خانوار [24, 25] اشاره کرد. در مدل انتقال روابط اجتماعی نیز سن و جنسیت از عوامل مهم شبکه اجتماعی تلقی شده است. مطالعات نیز نشان داده‌اند با افزایش سن، شبکه اجتماعی سالمندان کوچک‌تر می‌شود و سالمندان به کیفیت این شبکه بیش از کمیت آن اهمیت می‌دهند [26] و زنان سالمند شبکه اجتماعی بزرگ‌تری نسبت به مردان دارند [18]. کمیت شبکه اجتماعی در سلامتی سالمندان مرد و کیفیت شبکه اجتماعی در سلامتی سالمندان زن مهم بوده است [27]. همچنین وضعیت اقتصادی پایین سالمندان با میزان حضورشان در شبکه‌های اجتماعی مرتبط است و این مسئله با پیامد‌هایی در سلامتی آن‌ها مشخص می‌شود [28, 29]. در دسته عوامل فردی، آنچنان‌که مطالعات نشان داده‌اند نه‌تنها شبکه اجتماعی سالمندان بر سلامت جسمی، روانی و شناختی سالمندان تأثیرگذار است [30, 31, 32]، بلکه شبکه اجتماعی سالمندان نیز تحت‌تأثیر ابعاد مختلف سلامتی قرار می‌گیرد. چنانچه نشان داده شده است بیماری‌های مزمن ناتوان‌کننده‌ای نظیر سکته یا آفازی می‌تواند شبکه اجتماعی سالمند را کاهش دهد [34 ،33].
از سوی دیگر، در کنار عوامل سطح فردی، عوامل سطح منطقه‌ای نیز قرار دارند که شبکه اجتماعی سالمندان را تحت‌تأثیر قرار می‌دهند، در حالی که عوامل فردی ویژگی افراد محسوب می‌شوند، عوامل سطح منطقه‌ای عواملی هستند که ویژگی منطقه محسوب می‌شود [35] و در سطوح بالاتری از واحد تحلیل قرار می‌گیرند و همه افراد داخل آن منطقه را تحت‌تأثیر خود قرار می‌دهند. به‌طور مثال می‌توان به محله‌هایی که سالمندان در آن زندگی می‌کنند [36, 37] یا حتی محل نگهداری سالمندان [38] به‌عنوان یک متغیر سطح منطقه‌ای اشاره کرد. آنتونوچی و همکاران فرهنگ، نژاد و قومیت سالمندان را به‌عنوان فاکتورهای بافتاری در شبکه اجتماعی سالمندان مهم می‌دانند [7] و در ادامه، از ارزش‌های فرهنگی هر جامعه در شبکه اجتماعی سالمندان و مراقبت از آنان سخن به میان می‌آورند. دیگر مطالعات نیز به فرهنگ، نژاد و قومیت به عنوان تعیین‌کننده‌های سطح منطقه‌ای شبکه اجتماعی سالمندان توجه کرده‌اند [21 ،19]. سایر مطالعات نیز نشان داده‌اند محله‌ها و ثروت جوامع به‌عنوان یک متغیر سطح منطقه‌ای بر احساس تنهایی سالمندان مؤثر بوده است [39, 40]. سیمپلیکن در تبیین انسجام اجتماعی علاوه بر عوامل فردی و بین‌فردی به متغیرهای سازمانی، اجتماعی و سیاسی نظیر فرهنگ سازمان‌ها، گروه‌ها و خانواده‌ها، وضعیت اقتصادی جوامع، دسترسی افراد جامعه به گروه‌های داوطلب، دسترسی به سرویس‌های متنوع اجتماعی و سرویس‌های حمل و نقل و قوانین در سطوح متفاوت اشاره دارد [41].
از آنجا که بیشتر مطالعات در مورد شبکه اجتماعی سالمندان به ارتباط آن با حوزه‌های مختلف سلامتی پرداخته‌اند و بنا به دانش نویسنده مطالعات اندکی در مورد متغیرهای سطوح غیرفردی در مورد شبکه اجتماعی سالمندان به معنای عام و سالمندان ایرانی به‌صورت خاص وجود دارد، این مقاله با هدف تعیین سهم عوامل فردی و منطقه‌ای در شبکه اجتماعی سالمندان با رویکرد تحلیل چندسطحی داده‌های فاز دوم مطالعه عدالت شهری و ابزار پاسخ‌گویی بر روی 5760 فرد بالای 60 سال انجام شد.
روش مطالعه
در این مطالعه مقطعی از دو منبع داده استفاده شد. داده اول، فاز دوم مطالعه عدالت شهری و ابزار پاسخ‌گویی شامل مناطق 22 گانه تهران و نتایج آن بود. از این منبع در سنجش شبکه اجتماعی سالمندان و تعیین‌کننده‌های فردی و منطقه‌ای استفاده شد. منبع دوم داده‌ها، سالنامه آماری شهرداری تهران در سال 1391 بود [42] که برای تعیین‌کننده‌های سطح منطقه‌ای مورد استفاده قرار گرفت.
جمعیت مطالعه حاضر، داده‌های فاز دوم مطالعه عدالت شهری و ابزار پاسخ‌گویی در مهرماه 1391 در شهر تهران بود. در این طرح، چهارچوب نمونه‌گیری، نقشه جامع شهر تهران در سال 1390 به تفکیک مناطق و محله‌ها بود. نمونه‌گیری شامل سه فاز بود که در فاز اول نمونه‌گیری، همه مناطق 22 گانه و در فاز دوم تمامی 386 محله به‌عنوان طبقه در نظر گرفته شدند. در فاز سوم نیز هر بلوک به‌عنوان یک خوشه از طبقه در نظر گرفته شد. جزئیات بیشتر شیوه نمونه‌گیری در مقالات آمده است [43, 44]. در این مطالعه، 34700 خانوار شهر تهران وارد مطالعه شدند که از این تعداد، 15099 نفر سالمند بودند و نهایتاً 5760 سالمند بالای 60 سال که به پرسش‌نامه‌های منتخب خانوار پاسخ داده بودند، وارد مطالعه شدند.
ابزار این مطالعه، پرسش‌نامه شبکه اجتماعی سالمندان در قالب دو سؤال کلی، دور یا نزدیک بودن سالمند با دوستان و آشنایان (فاصله نزدیک 15 تا 20 دقیقه پیاده‌روی یا 5 تا 10 دقیقه با وسیله نقلیه) و دفعات رفت و آمد سالمند با دوستان و آشنایان (ملاقات در منزل یکدیگر یا هرگونه برنامه مشترک) به ورت هر روزه، هفتگی، ماهانه، سالیانه یا هیچ‌وقت در سطوح اعضای خانوار، فامیل و خویشاوندان و دوستان و همسایگان بود. حداقل نمره شبکه اجتماعی سالمندان یک و حداکثر نمره 5 بود.
تعیین‌کننده‌های فردی شامل فاکتورهای سن (60 تا 74 سال، 75 تا 85 سال و بالای 85 سال)، جنس، تحصیلات (بی‌سواد، توانایی خواندن و نوشتن، دیپلم و دانشگاهی)، وضعیت تأهل (متأهل و بدون همسر شامل مجرد، بیوه و جداشده)، بازنشستگی (تأمین اجتماعی، بیمه کشوری و لشکری، خصوصی، سایر و بدون بازنشستگی)، سلامت خودگزارش‌شده (سالمند سلامت خود را در مقایسه با سال گذشته چگونه ارزیابی می‌کند با سه پاسخ بهتر، بدون تغییر و بدتر از سال گذشته)، سلامت روانی (بر اساس پرسش‌نامه سلامت عمومی)، وضعیت اقتصادی خانوار و بُعد خانوار بود.
برای سنجش وضعیت اقتصادی خانوار از روش برآورد دارایی خانوار استفاده شد که تسهیلات و دارایی‌های خانوار شامل سرانه زیربنای محل سکونت، تصرف محل سکونت، حمام، آشپزخانه، توالت، فاضلاب، خودرو، موبایل، فریزر، ماشین ظرفشویی، ماکروفر و کامپیوتر بود. برای محاسبه شاخص اقتصادی خانوار مبتنی بر برآورد تسهیلات و دارایی خانوار از تکنیک تحلیل مؤلفه‌های اصلی استفاده شد.
تعیین‌کننده‌های سطح منطقه‌ای شامل داده‌های مربوط به فضای سبز، سرانه مراکز بهداشتی درمانی، سرانه مراکز فرهنگی تفریحی، تعداد کانون سالمندان، احساس امنیت، هویت اجتماعی، احساس تعهد، حاکمیت قانون، مسئولیت‌پذیری و کنترل فساد بود که از سالنامه آماری شهرداری تهران سال 1391 استخراج شد. داده‌های زمان انتظار برای رسیدن اتوبوس برحسب دقیقه، درصد جمعیت زیر خط فقر، شاخص سالمندی و ضریب جینی نیز از نتایج فاز دوم مطالعه عدالت شهری و ابزار پاسخ‌گویی به دست آمد. نحوه سنجش این متغیر‌ها در گزارشات ذکر شده است [45 ،42].
در تجزیه و تحلیل داده‌ها از مدل خطی تحلیل چندسطحی استفاده شد و برای انتخاب میان مدل رگرسیون معمولی و مدل رگرسیون چندسطحی، شاخص ضریب همبستگی درون‌کلاسی مورد استفاده قرار گرفت که بر اساس متون، شاخص ضریب همبستگی درون‌کلاسی بین 0/05 تا 0/20 قابل قبول است [46]. برای انتخاب مدل صفر علاوه بر شاخص ضریب همبستگی درون‌کلاسی، سه شاخص معیار اطلاعات اکالکی، معیار اطلاعات بیزین و لگاریتم درست‌نمایی مورد استفاده قرار گرفت. مقدار شاخص ضریب همبستگی درون‌کلاسی بر اساس فرمول شماره 1 و تعیین‌کننده‌های سطح فردی شبکه اجتماعی سالمندان با فرمول شماره 2، تعیین‌کننده‌های سطح منطقه‌ای شبکه اجتماعی سالمندان با فرمول شماره 3 سنجیده شد. تجزیه و تحلیل داده‌ها با نرم‌افزار Stata نسخه 14 انجام شد.
.jpg)
فرمول شماره 1، σ2between واریانس بین‌گروهی و σ2within واریانس درون‌گروهی را نشان می‌دهد.
در فرمول‌های 2 و 3، b و m به معنای واریانس حالت صفر و کامل هستند.
یافته‌ها
آمار توصیفی متغیرهای سطح فردی و منطقه‌ای در جدول شماره 1 نشان می‌دهد میانگین شبکه اجتماعی سالمندان بالای 85 سال کمتر از سالمندان سنین 60 تا 85 سال بود.
.jpg)
.jpg)
میانگین شبکه اجتماعی در سالمندان زن و متأهلین بیشتر از مردان و سالمندان بدون همسر بود. از سوی دیگر، با افزایش رتبه تحصیلی سالمندان میانگین شبکه اجتماعی آن‌ها نیز افزایش یافته بود. سالمندانی که بازنشسته نشده بودند در مقایسه با سالمندانی که بازنشسته بودند، میانگین شبکه اجتماعی بالاتری داشتند. همچنین سالمندانی که سلامت جسمی خود را بهتر گزارش داده بودند و سالمندانی که از سلامت روانی نیز برخوردار بودند در مقایسه با سالمندانی که سلامت جسمی خود را بد گزارش کرده بودند و سلامت روانی نداشتند، میانگین شبکه اجتماعی بالاتری داشتند. سالمندان منطقه 10 شهرداری تهران دارای کمترین میانگین شبکه اجتماعی (0/32±1/07) و سالمندان منطقه 6 شهرداری تهران دارای بالاترین میانگین شبکه اجتماعی (0/82±2/70) در شهر تهران بودند.
در ادامه، برای رسیدن به مدل مطلوب برای شبکه اجتماعی سالمندان چند گام برداشته شد. در ابتدا برای مدل صفر، متغیر پیامد یعنی شبکه اجتماعی سالمندان وارد مدل شد و از وارد کردن سایر متغیرهای پیش‌بین آن در سطح فردی و منطقه‌ای اجتناب شد. به مدل صفر شبکه اجتماعی متغییرهای سطح فردی و در ادامه متغییرهای سطح منطقه افزوده شد. با محاسبه شاخص ضریب همبستگی درون‌کلاسی مشخص شد که این متغیر شبکه اجتماعی سالمندان شرایط مناسب را برای تحلیل چندسطحی داراست (0/108=شاخص ضریب همبستگی درون‌کلاسی). طبق جدول شماره 2، مقدار شاخص ضریب همبستگی درون‌کلاسی در بازه 0/05 تا 0/2 قرار دارد و مقدار معیار اطلاعات اکالکی و معیار اطلاعات بیزین در مدل دوم نسبت به مدل اول کاهش داشته و لگاریتم درست‌نمایی نیز افزایش داشته است.
.jpg)
بنابراین مدل دوم به‌عنوان مدل مناسب در نظر گرفته شد. سطح فردی، 0/05 واریانس و سطح منطقه‌ای 0/006 واریانس کل 0/056 را تبیین کردند. با اضافه کردن متغیرهای پیش‌بین، سطح فردی 20/60 درصد و سطح منطقه‌ای 19 درصد واریانس شبکه اجتماعی سالمندان را به صورت زیر تبیین کردند:
[سطح فردی) 20/60=[0/560 / 0/056-0/21)
[سطح منطقه‌ای) 19=[ 0/006 / 0/006-0/12)
در گام سوم برای تبیین شبکه اجتماعی سالمندان متغیرهای پیش‌بین سطح فردی و منطقه‌ای وارد مدل شدند. مطابق جدول شماره 3 ضرایب رگرسیونی نشان داد سالمندان گروه سنی 60 تا 84 سال در مقایسه با سالمندان بالای 85 سال، سالمندان بی‌سواد و سالمندان با سلامت جسمی خودگزارش‌شده خوب، با شبکه اجتماعی بالاتری ارتباط داشتند، در حالی که سالمندان با سلامت جسمی خودگزارش‌شده بد دارای شبکه اجتماعی پایین‌تری بودند.
.jpg)
در سطح منطقه نیز احساس امنیت منطقه و کنترل فساد بالا با شبکه اجتماعی بالاتر و مسئولیت‌پذیری بالا و زمان بیشتر انتظار برای رسیدن اتوبوس با شبکه اجتماعی پایین‌تر همراه بود.
بحث
جمعیت سالمند ایران در حال افزایش است و پیش‌بینی‌ها نیز حاکی از افزایش چشم‌گیر آن در دهه‌های آتی خواهد بود، به گونه‌ای که در سال 2050 جمعیت بالای 60 سال در ایران به بیش از 30 درصد خواهد رسید [47]. از آنجا که شبکه اجتماعی یکی از تعیین‌کننده‌های سلامت، کیفیت زندگی و بهروزی سالمندان است، این مطالعه با هدف تعیین عوامل مؤثر بر شبکه اجتماعی سالمندان در سطح فردی و منطقه‌ای انجام شد.
بر اساس ICC، حدود 11 درصد واریانس شبکه اجتماعی توسط متغیرهای سطح منطقه و حدود 79 درصد واریانس شبکه اجتماعی توسط سطح فردی تبیین شد. این در حالی است که مطالعه مورر و سورمیجر نشان داد 8 درصد از اندازه شبکه اجتماعی سالمندان و 6 درصد تنهایی سالمندان با متغیرهای سطح منطقه قابل تبیین است [39]. همچنین مطالعه دیگری نشان داد روابط اجتماعی جمعیت بالای 15 سال در حدود 14 درصد در سطح منطقه است [48]. در حالی که در مطالعه حاضر مدل نهایی تحلیل چندسطحی نشان داد 21 درصد واریانس شبکه اجتماعی سالمندان در سطح فردی را متغیرهای سطح فردی و 19 درصد شبکه اجتماعی سالمندان در سطح منطقه را متغیرهای سطح منطقه تبیین می‌کنند. در مورد متغیرهای سطح فردی شبکه اجتماعی، گروه سنی 60 تا 75 سال، بی‌سواد، سلامت خودگزارش‌شده خوب و دارای سلامت روان با شبکه اجتماعی بالا و سالمندان با سلامت جسمی خودگزارش‌شده بد با شبکه اجتماعی پایین مرتبط بودند. سالمندان 60 تا 84 سال شبکه اجتماعی بهتری نسبت به سالمندان بالای 85 سال داشتند که سایر مطالعات نیز نتایج مشابهی گزارش کردند [26 ،7]. به نظر می‌رسد از سنینی که ناتوانی‌های مرتبط با سن کاملاً مستقر می‌شوند و عوارض خود را نشان می‌دهند و نگرش‌های جامعه نیز مطابق با آن نسبت به روابط اجتماعی سالمند دچار تغییر می‌شوند، شبکه اجتماعی سالمندان دچار کاهش می‌شود. در مطالعه حاضر و سالمندان زن و مرد تفاوتی از نظر شبکه اجتماعی نداشتند. این در حالی است که در سایر مطالعات عموماً زنان سالمند دارای شبکه اجتماعی بالاتری نسبت به مردان بودند [27 ،18] که می‌تواند به دلیل محدود بودن روابط زنان با سایر افراد جامعه نسبت به مردان به دلایل فرهنگی باشد. از سوی دیگر، مطالعه حاضر مانند مطالعه فیوری و همکاران [3] نشان داد تفاوتی از نظر شبکه اجتماعی بین سالمندان متأهل و غیرمتأهل وجود ندارد، زیرا سالمند متأهل روابطی خانواده‌محور و سالمندان غیرمتأهل روابط دوست‌محور دارند. همچنین سایر مطالعات نشان داده‌اند شبکه اجتماعی در سالمندان با تحصیلات بالا بیشتر می‌شود، زیرا تحصیلات بالاتر با شغل و موقعیت اقتصادی بالاتری همراه است و از سوی دیگر نیز باعث افزایش و تغییر در شبکه اجتماعی سالمندان می‌شود [7]. اما نتایج مطالعه حاضر عکس این موضوع بود، به‌طوری که شبکه اجتماعی در سالمندان بی‌سواد بیشتر بود. به نظر می‌رسد روابط اجتماعی را می‌توان برحسب توسعه اقتصادی-اجتماعی طبقه‌بندی کرد، به گونه‌ای که افراد با تحصیلات پایین روابط درون‌خانوادگی بیشتر و قوی‌تری دارند که در یک سیکل موجب تقویت همدیگر می‌شوند.اما افرادی که دارای تحصیلات بالاتری هستند، روابط میان آن‌ها بین‌گروهی و خارج‌گروهی است. از این‌رو، از آنجا که بیشتر سالمندان این مطالعه تحصیلات حداقلی داشتند، شکل روابطشان درون‌خانوادگی و درون‌گروهی بوده است.
مطالعات نشان داده‌اند بازنشستگی با کاهش شبکه اجتماعی همراه است [50 ،49]، اما مطالعه حاضر، نشان داد نوع سیستم‌های بازنشستگی رایج در ایران، چه آن‌ها که مربوط به سیستم‌های کارگری هستند (نظیر تأمین اجتماعی) و چه آن‌هایی که در مشاغل دولتی و لشگری شاغل بودند یا از مشاغل خصوصی بازنشسته شده اند، تفاوتی در شبکه اجتماعی سالمندان ایجاد نمی‌کند، زیرا این سیستم‌های بازنشستگی در ایران بیشتر در پرداخت مستمری تفاوت دارند و تفاوتی از نظر اجتماعی را سبب نمی‌شوند.همچنان که مطالعه پیش‌رو نشان داد شبکه اجتماعی سالمندان از نظر وضعیت اقتصادی خانوار تفاوتی ندارند. مطالعات دیگر نشان داده‌اند وضعیت اقتصادی چه از نظر تفاوت‌های ساختاری که در شکل روابط ایجاد می‌کنند و چه به واسطه تفاوت‌هایی که در سلامتی سالمندان اثر می‌گذارند، می‌تواند شبکه اجتماعی را تحت‌تأثیر خود قرار دهد [18 ،7]؛ اما چنین اثرگذاری در مطالعه حاضر در خصوص وضعیت اقتصادی خانوار با شبکه اجتماعی سالمندان مشاهده نشد. باید به این نکته توجه داشت که به دلیل نقش تعدیل‌کنندگی وضعیت اقتصادی اجتماعی در مورد سایر متغیر‌ها نباید از متغیر وضعیت اقتصادی اجتماعی غافل شد. بعد خانوار نیز در مطالعه حاضر بر شبکه اجتماعی سالمندان اثرگذار نبود، چنانچه به نظر می‌رسید کمیت روابط در دوران سالمندی اهمیت نداشته باشد [20].
مطالعه حاضر مانند سایر مطالعات [30 ,31, 32] نشان داد سلامت جسمی و سلامت روان با شبکه اجتماعی بالاتر در سالمندان مرتبط است. به نظر می‌رسد سلامت جسمی حتی از جنبه ذهنی و سلامت روانی نه‌تنها زمینه ورود فرد به اجتماع را فراهم می‌سازند و از این نظر با شبکه اجتماعی سالمندان مرتبط هستند. از سوی دیگر، سبب می‌شوند فرد از مزایای شبکه اجتماعی بالاتر مانند حمایت اجتماعی و سرمایه اجتماعی بهتر برخوردار شود و سلامتی خود را بهتر حفظ کند.
متغیرهای فردی در این مطالعه در سه گروه متغیرهای جمعیت‌شناختی، متغیرهای اقتصادی و سلامتی گنجانده شدند، اما به نظر می‌رسد برای تبیین بهتر متغیرهای فرد، سایر عوامل نظیر شغلی که سالمند داشته است و همچنین ویژگی‌های شخصیتی نیز باید در نظر گرفته شوند. در مورد متغیرهای سطح منطقه‌ای فرض بر این بوده است که این متغیر‌ها تنها افراد همان منطقه را تحت‌تأثیر قرار می‌دهند. این در حالی است که ممکن است در میان متغیرهای منطقه‌ای، متغیر‌هایی نظیر بیمارستان‌های مرجعی وجود داشته باشند که سالمندان بخواهند از تمام شهر به آن رجوع کنند یا سالمندانی که در محله‌های حاشیه‌ای مناطق خود زندگی می‌کنند، بخواهند از امکانات و فضاهای سایر مناطق به دلایلی نظیر نزدیکی به آن‌ها یا مرجع بودن آن‌ها استفاده کنند.
متغیرهای سطح منطقه‌ای نشان دادند احساس امنیت بالاتر و کنترل فساد بالاتر با شبکه اجتماعی بیشتر و مسئولیت‌پذیری بیشتر و صرف زمان بیشتر در ایستگاه شهری برای رسیدن اتوبوس با شبکه اجتماعی کمتر در سالمندان همراه بوده است. به نظر می‌رسد احساس امنیت که سالمند از طرف جامعه دریافت می‌کند و همچنین کنترلی که جامعه بر روی فساد دارد و متعاقباً درک سالمند از آن، زمینه انسجام و یکپارچگی اجتماعی است [51]، زیرا انسجام اجتماعی، ساخت اجتماعی و شکل شبکه اجتماعی را تعیین می‌کند [52]. سایر مطالعات نیز به فرهنگ سازمان‌ها، گروه‌ها و خانواده‌ها، وضعیت اقتصادی جوامع، دسترسی افراد جامعه به گروه‌های داوطلب، دسترسی به سرویس‌های متنوع اجتماعی و سرویس‌های حمل و نقل، قوانین و حتی قومیت، نژاد و ثروت جوامع به‌عنوان عوامل فراتر از سطح فردی اشاره دارند [41 ،39 ،19 ،7]. کمپرمن نیز احساس تعلق به محله را به‌طور غیرمستقیم با احساس تنهایی و شبکه اجتماعی سالمندان مرتبط می‌داند [53].
نتیجه‌گیری نهایی
با توجه به اینکه موضوعات مورد مطالعه در سالمندی پدیده زیستی، روانی ـ اجتماعی هستند و به‌طور مضاعفی درهم‌تنیدگی دارند، برای درک بهتر مسائل سالمندان نیاز به داشتن داده در سطوح مختلف فردی و غیرفردی است. با توجه به اهمیت شبکه اجتماعی در سلامت، کیفیت زندگی و بهروزی سالمندان، علاوه بر توجه به متغیرهای سطح فردی نظیر سن، تحصیلات، سلامت جسمی و روانی، باید به متغیرهای سطوح غیرفردی نظیر احساس امنیت، کنترل فساد و مسئولیت‌پذیری در کنار تسهیلات زندگی شهری نیز جهت بهبود شبکه اجتماعی سالمندان توجه کرد.
از محدودیت‌های این مطالعه می‌توان به این امر اشاره کرد که تنها از داده‌های سطح فردی و منطقه‌ای استفاده شد و چنانچه تحلیل این مطالعه نشان داد 80 درصد تغییرات شبکه اجتماعی در سطح فردی و 11 درصد در سطح منطقه‌ای بود. از این‌رو، به نظر می‌رسد 9 درصد باقیمانده به عوامل محله‌ای یا حتی در سطح کلان‌تر به سطح استانی و ملی مربوط باشد که در مطالعه ما به علت نبود داده در نظر گرفته نشد. از سوی دیگر، با وجود اینکه هرگونه برنامه ارتقای سلامت در سالمندان نیازمند داشتن داده‌ها و اطلاعات در سطوح مختلف است، اما عمدتاً در مطالعات کشوری به داده‌ها در سطح فردی توجه می‌شود. از این‌رو انجام مطالعات چندسطحی (که در مقایسه با رویکردهای رگرسیون چندمتغیره دیدگاه کامل‌تری نسبت به عوامل مؤثر بر پدیده مورد نظر را برای محققین و سیاست‌گذاران فراهم می‌سازد) با مشکل مواجه می‌شود. هرچند با توجه به پویایی مفاهیم اجتماعی از جمله شبکه اجتماعی سالمندان، داده‌های مورد استفاده در این مطالعه ارزشمند و دارای وسعت است، تاحدودی نیازمند به‌روزرسانی است.
در مورد مطالعات آتی پیشنهاد می‌شود در کنار داده‌های سطوح فردی و منطقه‌ای، داده‌های سطح محله نیز وارد مدل تحلیل چندسطحی شوند تا برآورد مدلی بهتری از شبکه اجتماعی سالمند ارائه شود. همچنین در بررسی متغیر پیامد شبکه اجتماعی، نوع شبکه اجتماعی سالمندان نیز مدنظر قرار گیرد.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این مطالعه با کد اخلاق IR.USWR.REC.1397.175 در دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی ثبت شده است.
حامی مالی
این مقاله حاصل پایان‌نامه مقطع دکتری آقای سید حمید نبوی در دانشکده علوم‌تربیتی و رفاه اجتماعی، دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی می‌باشد
مشارکت نویسندگان
تمام نویسندگان در آماده‌سازی این مقاله مشارکت داشته‌اند.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.
تشکر و قدردانی
نویسندگان از مشارکت مؤثر منوچهر تیموری قدردانی می‌کنند.
یکی از مفاهیم اصلی در مطالعات سالمندی، مفهوم شبکه اجتماعی است [1, 2]. شبکه اجتماعی را در معنای عینی، ساختار شبکه و در معنای ذهنی، کیفیت و درک سالمندان در روابط با دیگران تعریف می‌کنند [3]. این روابط شامل روابط شخصی، خانوادگی، دوستان و افراد هم‌محله‌ای است. شبکه اجتماعی با مفاهیمی نظیر تعامل اجتماعی و یکپارچگی اجتماعی قرین است و در سالمندان در مفاهیمی نظیر حمایت اجتماعی، سرمایه اجتماعی، انزوای اجتماعی و تنهایی کاربرد آن ملموس می‌شود.
تغییرات اجتماعی نظیر مدرنیزاسیون همراه با تغییرات وسیعی در زندگی افراد سالمند بوده است [4]. به‌طور مثال تغییر خانواده از شکل گسترده به شکل هسته‌ای [5] و تغییر فعالیت اقتصادی خانواده از فعالیت‌های کشاورزی به مشاغل مدرن با تغییر و کاهش نقش سالمندان همراه بوده است [6]. سالمند شدن افراد همراه با تغییراتی در نقش‌های اجتماعی آنان و درنتیجه، تغییر شکل روابط اجتماعی سالمندان است. ترک خانه توسط فرزندان و مرگ اعضای خانواده و دوستان [7, 8]، تغییرات تکنولوژیک در روابط مانند استفاده از گوشی‌های هوشمند [7] و فرایند‌های اجتماعی نظیر بازنشسته شدن سالمندان منجر به تغییر شبکه اجتماعی سالمند می‌شود؛ به‌طوری که روابط افراد بازنشسته از نوع رسمی محیط کار به روابط غیررسمی با خانواده و دوستان تغییر می‌یابد [9].
راوه و کان یکی از مؤلفه‌های سالمندی موفق را درگیر شدن پویای سالمند در زندگی می‌دانند [10] و سیمن و همکاران نیز ویژگی‌های شبکه اجتماعی سالمندان را از عوامل سالمندی موفق معرفی می‌کنند [11]. مطالعات نیز نشان داده‌اند شبکه اجتماعی یکی از عوامل مهم در سلامت و طول عمر سالمندان است [12] و با بهروزی سالمندان [14 ،13]، افسردگی سالمندان [15, 16] و نقص شناختی [17] مرتبط است.
با توجه به اهمیت شبکه اجتماعی در سلامت و بهروزی دوران سالمندی، شناخت عوامل مؤثر بر آن اهمیت ویژه‌ای می‌یابد. به نظر می‌رسد این عوامل را می‌توان در دو دسته عوامل فردی و منطقه‌ای قرار داد. در دسته عوامل سطح فردی می‌توان به تفاوت‌های سنی در دوران سالمندی [18]، جنسیت [19]، وضعیت تأهل [20 ،16]، همراهان زندگی [21, 22]، تحصیلات [23] و وضعیت اقتصادی خانوار [24, 25] اشاره کرد. در مدل انتقال روابط اجتماعی نیز سن و جنسیت از عوامل مهم شبکه اجتماعی تلقی شده است. مطالعات نیز نشان داده‌اند با افزایش سن، شبکه اجتماعی سالمندان کوچک‌تر می‌شود و سالمندان به کیفیت این شبکه بیش از کمیت آن اهمیت می‌دهند [26] و زنان سالمند شبکه اجتماعی بزرگ‌تری نسبت به مردان دارند [18]. کمیت شبکه اجتماعی در سلامتی سالمندان مرد و کیفیت شبکه اجتماعی در سلامتی سالمندان زن مهم بوده است [27]. همچنین وضعیت اقتصادی پایین سالمندان با میزان حضورشان در شبکه‌های اجتماعی مرتبط است و این مسئله با پیامد‌هایی در سلامتی آن‌ها مشخص می‌شود [28, 29]. در دسته عوامل فردی، آنچنان‌که مطالعات نشان داده‌اند نه‌تنها شبکه اجتماعی سالمندان بر سلامت جسمی، روانی و شناختی سالمندان تأثیرگذار است [30, 31, 32]، بلکه شبکه اجتماعی سالمندان نیز تحت‌تأثیر ابعاد مختلف سلامتی قرار می‌گیرد. چنانچه نشان داده شده است بیماری‌های مزمن ناتوان‌کننده‌ای نظیر سکته یا آفازی می‌تواند شبکه اجتماعی سالمند را کاهش دهد [34 ،33].
از سوی دیگر، در کنار عوامل سطح فردی، عوامل سطح منطقه‌ای نیز قرار دارند که شبکه اجتماعی سالمندان را تحت‌تأثیر قرار می‌دهند، در حالی که عوامل فردی ویژگی افراد محسوب می‌شوند، عوامل سطح منطقه‌ای عواملی هستند که ویژگی منطقه محسوب می‌شود [35] و در سطوح بالاتری از واحد تحلیل قرار می‌گیرند و همه افراد داخل آن منطقه را تحت‌تأثیر خود قرار می‌دهند. به‌طور مثال می‌توان به محله‌هایی که سالمندان در آن زندگی می‌کنند [36, 37] یا حتی محل نگهداری سالمندان [38] به‌عنوان یک متغیر سطح منطقه‌ای اشاره کرد. آنتونوچی و همکاران فرهنگ، نژاد و قومیت سالمندان را به‌عنوان فاکتورهای بافتاری در شبکه اجتماعی سالمندان مهم می‌دانند [7] و در ادامه، از ارزش‌های فرهنگی هر جامعه در شبکه اجتماعی سالمندان و مراقبت از آنان سخن به میان می‌آورند. دیگر مطالعات نیز به فرهنگ، نژاد و قومیت به عنوان تعیین‌کننده‌های سطح منطقه‌ای شبکه اجتماعی سالمندان توجه کرده‌اند [21 ،19]. سایر مطالعات نیز نشان داده‌اند محله‌ها و ثروت جوامع به‌عنوان یک متغیر سطح منطقه‌ای بر احساس تنهایی سالمندان مؤثر بوده است [39, 40]. سیمپلیکن در تبیین انسجام اجتماعی علاوه بر عوامل فردی و بین‌فردی به متغیرهای سازمانی، اجتماعی و سیاسی نظیر فرهنگ سازمان‌ها، گروه‌ها و خانواده‌ها، وضعیت اقتصادی جوامع، دسترسی افراد جامعه به گروه‌های داوطلب، دسترسی به سرویس‌های متنوع اجتماعی و سرویس‌های حمل و نقل و قوانین در سطوح متفاوت اشاره دارد [41].
از آنجا که بیشتر مطالعات در مورد شبکه اجتماعی سالمندان به ارتباط آن با حوزه‌های مختلف سلامتی پرداخته‌اند و بنا به دانش نویسنده مطالعات اندکی در مورد متغیرهای سطوح غیرفردی در مورد شبکه اجتماعی سالمندان به معنای عام و سالمندان ایرانی به‌صورت خاص وجود دارد، این مقاله با هدف تعیین سهم عوامل فردی و منطقه‌ای در شبکه اجتماعی سالمندان با رویکرد تحلیل چندسطحی داده‌های فاز دوم مطالعه عدالت شهری و ابزار پاسخ‌گویی بر روی 5760 فرد بالای 60 سال انجام شد.
روش مطالعه
در این مطالعه مقطعی از دو منبع داده استفاده شد. داده اول، فاز دوم مطالعه عدالت شهری و ابزار پاسخ‌گویی شامل مناطق 22 گانه تهران و نتایج آن بود. از این منبع در سنجش شبکه اجتماعی سالمندان و تعیین‌کننده‌های فردی و منطقه‌ای استفاده شد. منبع دوم داده‌ها، سالنامه آماری شهرداری تهران در سال 1391 بود [42] که برای تعیین‌کننده‌های سطح منطقه‌ای مورد استفاده قرار گرفت.
جمعیت مطالعه حاضر، داده‌های فاز دوم مطالعه عدالت شهری و ابزار پاسخ‌گویی در مهرماه 1391 در شهر تهران بود. در این طرح، چهارچوب نمونه‌گیری، نقشه جامع شهر تهران در سال 1390 به تفکیک مناطق و محله‌ها بود. نمونه‌گیری شامل سه فاز بود که در فاز اول نمونه‌گیری، همه مناطق 22 گانه و در فاز دوم تمامی 386 محله به‌عنوان طبقه در نظر گرفته شدند. در فاز سوم نیز هر بلوک به‌عنوان یک خوشه از طبقه در نظر گرفته شد. جزئیات بیشتر شیوه نمونه‌گیری در مقالات آمده است [43, 44]. در این مطالعه، 34700 خانوار شهر تهران وارد مطالعه شدند که از این تعداد، 15099 نفر سالمند بودند و نهایتاً 5760 سالمند بالای 60 سال که به پرسش‌نامه‌های منتخب خانوار پاسخ داده بودند، وارد مطالعه شدند.
ابزار این مطالعه، پرسش‌نامه شبکه اجتماعی سالمندان در قالب دو سؤال کلی، دور یا نزدیک بودن سالمند با دوستان و آشنایان (فاصله نزدیک 15 تا 20 دقیقه پیاده‌روی یا 5 تا 10 دقیقه با وسیله نقلیه) و دفعات رفت و آمد سالمند با دوستان و آشنایان (ملاقات در منزل یکدیگر یا هرگونه برنامه مشترک) به ورت هر روزه، هفتگی، ماهانه، سالیانه یا هیچ‌وقت در سطوح اعضای خانوار، فامیل و خویشاوندان و دوستان و همسایگان بود. حداقل نمره شبکه اجتماعی سالمندان یک و حداکثر نمره 5 بود.
تعیین‌کننده‌های فردی شامل فاکتورهای سن (60 تا 74 سال، 75 تا 85 سال و بالای 85 سال)، جنس، تحصیلات (بی‌سواد، توانایی خواندن و نوشتن، دیپلم و دانشگاهی)، وضعیت تأهل (متأهل و بدون همسر شامل مجرد، بیوه و جداشده)، بازنشستگی (تأمین اجتماعی، بیمه کشوری و لشکری، خصوصی، سایر و بدون بازنشستگی)، سلامت خودگزارش‌شده (سالمند سلامت خود را در مقایسه با سال گذشته چگونه ارزیابی می‌کند با سه پاسخ بهتر، بدون تغییر و بدتر از سال گذشته)، سلامت روانی (بر اساس پرسش‌نامه سلامت عمومی)، وضعیت اقتصادی خانوار و بُعد خانوار بود.
برای سنجش وضعیت اقتصادی خانوار از روش برآورد دارایی خانوار استفاده شد که تسهیلات و دارایی‌های خانوار شامل سرانه زیربنای محل سکونت، تصرف محل سکونت، حمام، آشپزخانه، توالت، فاضلاب، خودرو، موبایل، فریزر، ماشین ظرفشویی، ماکروفر و کامپیوتر بود. برای محاسبه شاخص اقتصادی خانوار مبتنی بر برآورد تسهیلات و دارایی خانوار از تکنیک تحلیل مؤلفه‌های اصلی استفاده شد.
تعیین‌کننده‌های سطح منطقه‌ای شامل داده‌های مربوط به فضای سبز، سرانه مراکز بهداشتی درمانی، سرانه مراکز فرهنگی تفریحی، تعداد کانون سالمندان، احساس امنیت، هویت اجتماعی، احساس تعهد، حاکمیت قانون، مسئولیت‌پذیری و کنترل فساد بود که از سالنامه آماری شهرداری تهران سال 1391 استخراج شد. داده‌های زمان انتظار برای رسیدن اتوبوس برحسب دقیقه، درصد جمعیت زیر خط فقر، شاخص سالمندی و ضریب جینی نیز از نتایج فاز دوم مطالعه عدالت شهری و ابزار پاسخ‌گویی به دست آمد. نحوه سنجش این متغیر‌ها در گزارشات ذکر شده است [45 ،42].
در تجزیه و تحلیل داده‌ها از مدل خطی تحلیل چندسطحی استفاده شد و برای انتخاب میان مدل رگرسیون معمولی و مدل رگرسیون چندسطحی، شاخص ضریب همبستگی درون‌کلاسی مورد استفاده قرار گرفت که بر اساس متون، شاخص ضریب همبستگی درون‌کلاسی بین 0/05 تا 0/20 قابل قبول است [46]. برای انتخاب مدل صفر علاوه بر شاخص ضریب همبستگی درون‌کلاسی، سه شاخص معیار اطلاعات اکالکی، معیار اطلاعات بیزین و لگاریتم درست‌نمایی مورد استفاده قرار گرفت. مقدار شاخص ضریب همبستگی درون‌کلاسی بر اساس فرمول شماره 1 و تعیین‌کننده‌های سطح فردی شبکه اجتماعی سالمندان با فرمول شماره 2، تعیین‌کننده‌های سطح منطقه‌ای شبکه اجتماعی سالمندان با فرمول شماره 3 سنجیده شد. تجزیه و تحلیل داده‌ها با نرم‌افزار Stata نسخه 14 انجام شد.
فرمول شماره 1، σ2between واریانس بین‌گروهی و σ2within واریانس درون‌گروهی را نشان می‌دهد.
در فرمول‌های 2 و 3، b و m به معنای واریانس حالت صفر و کامل هستند.
یافته‌ها
آمار توصیفی متغیرهای سطح فردی و منطقه‌ای در جدول شماره 1 نشان می‌دهد میانگین شبکه اجتماعی سالمندان بالای 85 سال کمتر از سالمندان سنین 60 تا 85 سال بود.
میانگین شبکه اجتماعی در سالمندان زن و متأهلین بیشتر از مردان و سالمندان بدون همسر بود. از سوی دیگر، با افزایش رتبه تحصیلی سالمندان میانگین شبکه اجتماعی آن‌ها نیز افزایش یافته بود. سالمندانی که بازنشسته نشده بودند در مقایسه با سالمندانی که بازنشسته بودند، میانگین شبکه اجتماعی بالاتری داشتند. همچنین سالمندانی که سلامت جسمی خود را بهتر گزارش داده بودند و سالمندانی که از سلامت روانی نیز برخوردار بودند در مقایسه با سالمندانی که سلامت جسمی خود را بد گزارش کرده بودند و سلامت روانی نداشتند، میانگین شبکه اجتماعی بالاتری داشتند. سالمندان منطقه 10 شهرداری تهران دارای کمترین میانگین شبکه اجتماعی (0/32±1/07) و سالمندان منطقه 6 شهرداری تهران دارای بالاترین میانگین شبکه اجتماعی (0/82±2/70) در شهر تهران بودند.
در ادامه، برای رسیدن به مدل مطلوب برای شبکه اجتماعی سالمندان چند گام برداشته شد. در ابتدا برای مدل صفر، متغیر پیامد یعنی شبکه اجتماعی سالمندان وارد مدل شد و از وارد کردن سایر متغیرهای پیش‌بین آن در سطح فردی و منطقه‌ای اجتناب شد. به مدل صفر شبکه اجتماعی متغییرهای سطح فردی و در ادامه متغییرهای سطح منطقه افزوده شد. با محاسبه شاخص ضریب همبستگی درون‌کلاسی مشخص شد که این متغیر شبکه اجتماعی سالمندان شرایط مناسب را برای تحلیل چندسطحی داراست (0/108=شاخص ضریب همبستگی درون‌کلاسی). طبق جدول شماره 2، مقدار شاخص ضریب همبستگی درون‌کلاسی در بازه 0/05 تا 0/2 قرار دارد و مقدار معیار اطلاعات اکالکی و معیار اطلاعات بیزین در مدل دوم نسبت به مدل اول کاهش داشته و لگاریتم درست‌نمایی نیز افزایش داشته است.
بنابراین مدل دوم به‌عنوان مدل مناسب در نظر گرفته شد. سطح فردی، 0/05 واریانس و سطح منطقه‌ای 0/006 واریانس کل 0/056 را تبیین کردند. با اضافه کردن متغیرهای پیش‌بین، سطح فردی 20/60 درصد و سطح منطقه‌ای 19 درصد واریانس شبکه اجتماعی سالمندان را به صورت زیر تبیین کردند:
[سطح فردی) 20/60=[0/560 / 0/056-0/21)
[سطح منطقه‌ای) 19=[ 0/006 / 0/006-0/12)
در گام سوم برای تبیین شبکه اجتماعی سالمندان متغیرهای پیش‌بین سطح فردی و منطقه‌ای وارد مدل شدند. مطابق جدول شماره 3 ضرایب رگرسیونی نشان داد سالمندان گروه سنی 60 تا 84 سال در مقایسه با سالمندان بالای 85 سال، سالمندان بی‌سواد و سالمندان با سلامت جسمی خودگزارش‌شده خوب، با شبکه اجتماعی بالاتری ارتباط داشتند، در حالی که سالمندان با سلامت جسمی خودگزارش‌شده بد دارای شبکه اجتماعی پایین‌تری بودند.
در سطح منطقه نیز احساس امنیت منطقه و کنترل فساد بالا با شبکه اجتماعی بالاتر و مسئولیت‌پذیری بالا و زمان بیشتر انتظار برای رسیدن اتوبوس با شبکه اجتماعی پایین‌تر همراه بود.
بحث
جمعیت سالمند ایران در حال افزایش است و پیش‌بینی‌ها نیز حاکی از افزایش چشم‌گیر آن در دهه‌های آتی خواهد بود، به گونه‌ای که در سال 2050 جمعیت بالای 60 سال در ایران به بیش از 30 درصد خواهد رسید [47]. از آنجا که شبکه اجتماعی یکی از تعیین‌کننده‌های سلامت، کیفیت زندگی و بهروزی سالمندان است، این مطالعه با هدف تعیین عوامل مؤثر بر شبکه اجتماعی سالمندان در سطح فردی و منطقه‌ای انجام شد.
بر اساس ICC، حدود 11 درصد واریانس شبکه اجتماعی توسط متغیرهای سطح منطقه و حدود 79 درصد واریانس شبکه اجتماعی توسط سطح فردی تبیین شد. این در حالی است که مطالعه مورر و سورمیجر نشان داد 8 درصد از اندازه شبکه اجتماعی سالمندان و 6 درصد تنهایی سالمندان با متغیرهای سطح منطقه قابل تبیین است [39]. همچنین مطالعه دیگری نشان داد روابط اجتماعی جمعیت بالای 15 سال در حدود 14 درصد در سطح منطقه است [48]. در حالی که در مطالعه حاضر مدل نهایی تحلیل چندسطحی نشان داد 21 درصد واریانس شبکه اجتماعی سالمندان در سطح فردی را متغیرهای سطح فردی و 19 درصد شبکه اجتماعی سالمندان در سطح منطقه را متغیرهای سطح منطقه تبیین می‌کنند. در مورد متغیرهای سطح فردی شبکه اجتماعی، گروه سنی 60 تا 75 سال، بی‌سواد، سلامت خودگزارش‌شده خوب و دارای سلامت روان با شبکه اجتماعی بالا و سالمندان با سلامت جسمی خودگزارش‌شده بد با شبکه اجتماعی پایین مرتبط بودند. سالمندان 60 تا 84 سال شبکه اجتماعی بهتری نسبت به سالمندان بالای 85 سال داشتند که سایر مطالعات نیز نتایج مشابهی گزارش کردند [26 ،7]. به نظر می‌رسد از سنینی که ناتوانی‌های مرتبط با سن کاملاً مستقر می‌شوند و عوارض خود را نشان می‌دهند و نگرش‌های جامعه نیز مطابق با آن نسبت به روابط اجتماعی سالمند دچار تغییر می‌شوند، شبکه اجتماعی سالمندان دچار کاهش می‌شود. در مطالعه حاضر و سالمندان زن و مرد تفاوتی از نظر شبکه اجتماعی نداشتند. این در حالی است که در سایر مطالعات عموماً زنان سالمند دارای شبکه اجتماعی بالاتری نسبت به مردان بودند [27 ،18] که می‌تواند به دلیل محدود بودن روابط زنان با سایر افراد جامعه نسبت به مردان به دلایل فرهنگی باشد. از سوی دیگر، مطالعه حاضر مانند مطالعه فیوری و همکاران [3] نشان داد تفاوتی از نظر شبکه اجتماعی بین سالمندان متأهل و غیرمتأهل وجود ندارد، زیرا سالمند متأهل روابطی خانواده‌محور و سالمندان غیرمتأهل روابط دوست‌محور دارند. همچنین سایر مطالعات نشان داده‌اند شبکه اجتماعی در سالمندان با تحصیلات بالا بیشتر می‌شود، زیرا تحصیلات بالاتر با شغل و موقعیت اقتصادی بالاتری همراه است و از سوی دیگر نیز باعث افزایش و تغییر در شبکه اجتماعی سالمندان می‌شود [7]. اما نتایج مطالعه حاضر عکس این موضوع بود، به‌طوری که شبکه اجتماعی در سالمندان بی‌سواد بیشتر بود. به نظر می‌رسد روابط اجتماعی را می‌توان برحسب توسعه اقتصادی-اجتماعی طبقه‌بندی کرد، به گونه‌ای که افراد با تحصیلات پایین روابط درون‌خانوادگی بیشتر و قوی‌تری دارند که در یک سیکل موجب تقویت همدیگر می‌شوند.اما افرادی که دارای تحصیلات بالاتری هستند، روابط میان آن‌ها بین‌گروهی و خارج‌گروهی است. از این‌رو، از آنجا که بیشتر سالمندان این مطالعه تحصیلات حداقلی داشتند، شکل روابطشان درون‌خانوادگی و درون‌گروهی بوده است.
مطالعات نشان داده‌اند بازنشستگی با کاهش شبکه اجتماعی همراه است [50 ،49]، اما مطالعه حاضر، نشان داد نوع سیستم‌های بازنشستگی رایج در ایران، چه آن‌ها که مربوط به سیستم‌های کارگری هستند (نظیر تأمین اجتماعی) و چه آن‌هایی که در مشاغل دولتی و لشگری شاغل بودند یا از مشاغل خصوصی بازنشسته شده اند، تفاوتی در شبکه اجتماعی سالمندان ایجاد نمی‌کند، زیرا این سیستم‌های بازنشستگی در ایران بیشتر در پرداخت مستمری تفاوت دارند و تفاوتی از نظر اجتماعی را سبب نمی‌شوند.همچنان که مطالعه پیش‌رو نشان داد شبکه اجتماعی سالمندان از نظر وضعیت اقتصادی خانوار تفاوتی ندارند. مطالعات دیگر نشان داده‌اند وضعیت اقتصادی چه از نظر تفاوت‌های ساختاری که در شکل روابط ایجاد می‌کنند و چه به واسطه تفاوت‌هایی که در سلامتی سالمندان اثر می‌گذارند، می‌تواند شبکه اجتماعی را تحت‌تأثیر خود قرار دهد [18 ،7]؛ اما چنین اثرگذاری در مطالعه حاضر در خصوص وضعیت اقتصادی خانوار با شبکه اجتماعی سالمندان مشاهده نشد. باید به این نکته توجه داشت که به دلیل نقش تعدیل‌کنندگی وضعیت اقتصادی اجتماعی در مورد سایر متغیر‌ها نباید از متغیر وضعیت اقتصادی اجتماعی غافل شد. بعد خانوار نیز در مطالعه حاضر بر شبکه اجتماعی سالمندان اثرگذار نبود، چنانچه به نظر می‌رسید کمیت روابط در دوران سالمندی اهمیت نداشته باشد [20].
مطالعه حاضر مانند سایر مطالعات [30 ,31, 32] نشان داد سلامت جسمی و سلامت روان با شبکه اجتماعی بالاتر در سالمندان مرتبط است. به نظر می‌رسد سلامت جسمی حتی از جنبه ذهنی و سلامت روانی نه‌تنها زمینه ورود فرد به اجتماع را فراهم می‌سازند و از این نظر با شبکه اجتماعی سالمندان مرتبط هستند. از سوی دیگر، سبب می‌شوند فرد از مزایای شبکه اجتماعی بالاتر مانند حمایت اجتماعی و سرمایه اجتماعی بهتر برخوردار شود و سلامتی خود را بهتر حفظ کند.
متغیرهای فردی در این مطالعه در سه گروه متغیرهای جمعیت‌شناختی، متغیرهای اقتصادی و سلامتی گنجانده شدند، اما به نظر می‌رسد برای تبیین بهتر متغیرهای فرد، سایر عوامل نظیر شغلی که سالمند داشته است و همچنین ویژگی‌های شخصیتی نیز باید در نظر گرفته شوند. در مورد متغیرهای سطح منطقه‌ای فرض بر این بوده است که این متغیر‌ها تنها افراد همان منطقه را تحت‌تأثیر قرار می‌دهند. این در حالی است که ممکن است در میان متغیرهای منطقه‌ای، متغیر‌هایی نظیر بیمارستان‌های مرجعی وجود داشته باشند که سالمندان بخواهند از تمام شهر به آن رجوع کنند یا سالمندانی که در محله‌های حاشیه‌ای مناطق خود زندگی می‌کنند، بخواهند از امکانات و فضاهای سایر مناطق به دلایلی نظیر نزدیکی به آن‌ها یا مرجع بودن آن‌ها استفاده کنند.
متغیرهای سطح منطقه‌ای نشان دادند احساس امنیت بالاتر و کنترل فساد بالاتر با شبکه اجتماعی بیشتر و مسئولیت‌پذیری بیشتر و صرف زمان بیشتر در ایستگاه شهری برای رسیدن اتوبوس با شبکه اجتماعی کمتر در سالمندان همراه بوده است. به نظر می‌رسد احساس امنیت که سالمند از طرف جامعه دریافت می‌کند و همچنین کنترلی که جامعه بر روی فساد دارد و متعاقباً درک سالمند از آن، زمینه انسجام و یکپارچگی اجتماعی است [51]، زیرا انسجام اجتماعی، ساخت اجتماعی و شکل شبکه اجتماعی را تعیین می‌کند [52]. سایر مطالعات نیز به فرهنگ سازمان‌ها، گروه‌ها و خانواده‌ها، وضعیت اقتصادی جوامع، دسترسی افراد جامعه به گروه‌های داوطلب، دسترسی به سرویس‌های متنوع اجتماعی و سرویس‌های حمل و نقل، قوانین و حتی قومیت، نژاد و ثروت جوامع به‌عنوان عوامل فراتر از سطح فردی اشاره دارند [41 ،39 ،19 ،7]. کمپرمن نیز احساس تعلق به محله را به‌طور غیرمستقیم با احساس تنهایی و شبکه اجتماعی سالمندان مرتبط می‌داند [53].
نتیجه‌گیری نهایی
با توجه به اینکه موضوعات مورد مطالعه در سالمندی پدیده زیستی، روانی ـ اجتماعی هستند و به‌طور مضاعفی درهم‌تنیدگی دارند، برای درک بهتر مسائل سالمندان نیاز به داشتن داده در سطوح مختلف فردی و غیرفردی است. با توجه به اهمیت شبکه اجتماعی در سلامت، کیفیت زندگی و بهروزی سالمندان، علاوه بر توجه به متغیرهای سطح فردی نظیر سن، تحصیلات، سلامت جسمی و روانی، باید به متغیرهای سطوح غیرفردی نظیر احساس امنیت، کنترل فساد و مسئولیت‌پذیری در کنار تسهیلات زندگی شهری نیز جهت بهبود شبکه اجتماعی سالمندان توجه کرد.
از محدودیت‌های این مطالعه می‌توان به این امر اشاره کرد که تنها از داده‌های سطح فردی و منطقه‌ای استفاده شد و چنانچه تحلیل این مطالعه نشان داد 80 درصد تغییرات شبکه اجتماعی در سطح فردی و 11 درصد در سطح منطقه‌ای بود. از این‌رو، به نظر می‌رسد 9 درصد باقیمانده به عوامل محله‌ای یا حتی در سطح کلان‌تر به سطح استانی و ملی مربوط باشد که در مطالعه ما به علت نبود داده در نظر گرفته نشد. از سوی دیگر، با وجود اینکه هرگونه برنامه ارتقای سلامت در سالمندان نیازمند داشتن داده‌ها و اطلاعات در سطوح مختلف است، اما عمدتاً در مطالعات کشوری به داده‌ها در سطح فردی توجه می‌شود. از این‌رو انجام مطالعات چندسطحی (که در مقایسه با رویکردهای رگرسیون چندمتغیره دیدگاه کامل‌تری نسبت به عوامل مؤثر بر پدیده مورد نظر را برای محققین و سیاست‌گذاران فراهم می‌سازد) با مشکل مواجه می‌شود. هرچند با توجه به پویایی مفاهیم اجتماعی از جمله شبکه اجتماعی سالمندان، داده‌های مورد استفاده در این مطالعه ارزشمند و دارای وسعت است، تاحدودی نیازمند به‌روزرسانی است.
در مورد مطالعات آتی پیشنهاد می‌شود در کنار داده‌های سطوح فردی و منطقه‌ای، داده‌های سطح محله نیز وارد مدل تحلیل چندسطحی شوند تا برآورد مدلی بهتری از شبکه اجتماعی سالمند ارائه شود. همچنین در بررسی متغیر پیامد شبکه اجتماعی، نوع شبکه اجتماعی سالمندان نیز مدنظر قرار گیرد.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این مطالعه با کد اخلاق IR.USWR.REC.1397.175 در دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی ثبت شده است.
حامی مالی
این مقاله حاصل پایان‌نامه مقطع دکتری آقای سید حمید نبوی در دانشکده علوم‌تربیتی و رفاه اجتماعی، دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی می‌باشد
مشارکت نویسندگان
تمام نویسندگان در آماده‌سازی این مقاله مشارکت داشته‌اند.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.
تشکر و قدردانی
نویسندگان از مشارکت مؤثر منوچهر تیموری قدردانی می‌کنند.
References
1.Alley DE, Putney NM, Rice M, Bengtson VL. The increasing use of theory in social gerontology: 1990-2004. The Journals of Gerontology. Series B, Psychological Sciences and Social Sciences. 2010; 65(5):583-90. [DOI:10.1093/geronb/gbq053] [PMID] [PMCID]
2.Wenger GC. Social networks and gerontology.Reviews in Clinical Gerontology. 1996; 6(3):285-93. [DOI:10.1017/S0959259800004780]
3.Fiori KL, Smith J, Antonucci TC. Social network types among older adults: A multidimensional approach. The Journals of Gerontology. Series B, Psychological Sciences and Social Sciences. 2007; 62(6):P322-30. [DOI:10.1093/geronb/62.6.P322] [PMID]
4.Vauclair CM, Marques S, Lima ML, Bratt C, Swift HJ, Abrams D. Subjective social status of older people across countries: The role of modernization and employment. The Journals of Gerontology. Series B, Psychological Sciences and Social Sciences. 2015; 70(4):650-60. [DOI:10.1093/geronb/gbu074] [PMID]
5.Herlofson K, Hagestad G. Challenges in moving from macro to micro: Population and family structures in ageing societies. Demogr Research. 2011; 25:337-70. [DOI:10.4054/DemRes.2011.25.10]
6.Edmondson R, Scharf T. Rural and urban ageing. London: Rout; 2015. [Link]
7.Antonucci TC, Ajrouch KJ, Webster NJ, Zahodne LB. Social relations across the life span: Scientific advances, emerging issues, and future challenges. Annual Review of Developmental Psychology. 2019; 1:313-36. [DOI:10.1146/annurev-devpsych-121318-085212]
8.Cornwell B, Laumann EO, Schumm LP. The social connectedness of older adults: A national profile. American Sociological Review. 2008; 73(2):185-203. [DOI:10.1177/000312240807300201] [PMID] [PMCID]
9.Thomas PA. Trajectories of Social Engagement and Limitations in Late Life. Journal of Health and Social Behavior. 2011; 52(4):430-43. [DOI:10.1177/0022146511411922] [PMID]
10.Rowe JW, Kahn RL. Successful aging 2.0: Conceptual expansions for the 21st century. The Journals of Gerontology. Series B, Psychological Sciences and Social Sciences. 2015; 70(4):593-6. [DOI:10.1093/geronb/gbv025] [PMID]
11.Seeman TE, Berkman LF, Charpentier PA, Blazer DG, Albert MS, Tinetti ME. Behavioral and psychosocial predictors of physical performance: MacArthur studies of successful aging. The Journals of Gerontology. Series A, Biological Sciences and Medical Sciences. 1995; 50(4):M177-83. [DOI:10.1093/gerona/50A.4.M177] [PMID]
12.Cornwell EY, Waite LJ. Social disconnectedness, perceived isolation, and health among older adults. Journal of Health and Social Behavior. 2009; 50(1):31-48. [DOI:10.1177/002214650905000103] [PMID] [PMCID]
13.Wang X. Subjective well-being associated with size of social network and social support of elderly. Journal of Health Psychology. 2016; 21(6):1037-42. [DOI:10.1177/1359105314544136] [PMID]
14.Mohseni M, Iranpour A, Naghibzadeh-Tahami A, Kazazi L, Borhaninejad V. The relationship between meaning in life and resilience in older adults: A cross-sectional study. Health Psychology Report. 2019; 7(2):133–8 [DOI:10.5114/hpr.2019.85659]
15.Domènech-Abella J, Lara E, Rubio-Valera M, Olaya B, Moneta MV, Rico-Uribe LA, et al. Loneliness and depression in the elderly: The role of social network. Social Psychiatry and Psychiatric Epidemiology. 2017; 52(4):381-90. [DOI:10.1007/s00127-017-1339-3] [PMID]
16.Domènech-Abella J, Mundó J, Haro JM, Rubio-Valera M. Anxiety, depression, loneliness and social network in the elderly: Longitudinal associations from The Irish Longitudinal Study on Ageing (TILDA). Journal of Affective Disorders. 2019; 246:82-8. [DOI:10.1016/j.jad.2018.12.043] [PMID]
17.Wang B, He P, Dong B. Associations between social networks, social contacts, and cognitive function among Chinese nonagenarians/centenarians. Archives of Gerontology and Geriatrics. 2015; 60(3):522-7. [DOI:10.1016/j.archger.2015.01.002] [PMID]
18.Antonucci TC, Ajrouch KJ, Birditt KS. The convoy model: Explaining social relations from a multidisciplinary perspective. The Gerontologist. 2014; 54(1):82-92. [DOI:10.1093/geront/gnt118] [PMID] [PMCID]
19.Litwin H, Shiovitz-Ezra S. Social network type and subjective well-being in a national sample of older Americans. The Gerontologist. 2011; 51(3):379-88. [DOI:10.1093/geront/gnq094] [PMID] [PMCID]
20.August KJ, Sorkin DH. Marital status and gender differences in managing a chronic illness: The function of health-related social control. Social Science & Medicine . 2010; 71(10):1831-8. [DOI:10.1016/j.socscimed.2010.08.022] [PMID] [PMCID]
21.Chan A, Malhotra C, Malhotra R, Ostbye T. Living arrangements, social networks and depressive symptoms among older men and women in Singapore. International Journal of Geriatric Psychiatry. 2011; 26(6):630-9. [PMID]
22.Leung YY, Teo SL, Chua MB, Raman P, Liu C, Chan A. Living arrangements, social networks and onset or progression of pain among older adults in Singapore. Geriatrics & Gerontology International. 2016; 16(6):693-700. [PMID]
23.Santini ZI, Koyanagi A, Tyrovolas S, Haro JM, Fiori KL, Uwakwa R, et al. Social network typologies and mortality risk among older people in China, India, and Latin America: A 10/66 Dementia Research Group population-based cohort study. Social Science & Medicine. 2015; 147:134-43. [DOI:10.1016/j.socscimed.2015.10.061] [PMID]
24.Goldman AW, Cornwell B. Social disadvantage and instability in older adults’ ties to their adult children. Journal of Marriage and The Family. 2018; 80(5):1314-32. [DOI:10.1111/jomf.12503] [PMID] [PMCID]
25.Stringhini S, Zaninotto P, Kumari M, Kivimäki M, Lassale C, Batty GD. Socio-economic trajectories and cardiovascular disease mortality in older people: The English Longitudinal Study of Ageing. International Journal of Epidemiology. 2018; 47(1):36-46. [DOI:10.1093/ije/dyx106] [PMID] [PMCID]
26.Bruine de Bruin W, Parker AM, Strough J. Age differences in reported social networks and well-being. Psychology and Aging. 2020; 35(2):159-68. [DOI:10.1037/pag0000415] [PMID] [PMCID]
27.Caetano SC, Silva CM, Vettore MV. Gender differences in the association of perceived social support and social network with self-rated health status among older adults: A population-based study in Brazil. BMC Geriatrics. 2013; 13(1):1-4. https://link.springer.com/article/10.1186/1471-2318-13-122#citeas
28.Cornwell B. Social disadvantage and network turnover. The Journals of Gerontology. 2015; 70(1):132-42. [DOI:10.1093/geronb/gbu078] [PMID] [PMCID]
29.Borhaninejad V, Shati M, Bhalla D, Iranpour A, Fadayevatan R. A population-based survey to determine association of perceived social support and self-efficacy with self-care among elderly with diabetes mellitus (Kerman City, Iran). International Journal of Aging & Human Development. 2017; 85(4):504-17. [DOI:10.1177/0091415016689474] [PMID]
30.Valtorta NK, Kanaan M, Gilbody S, Hanratty B. Loneliness, social isolation and risk of cardiovascular disease in the English Longitudinal Study of Ageing. European Journal of Preventive Cardiology. 2018; 25(13):1387-96. [DOI:10.1177/2047487318792696] [PMID]
31.Santini ZI, Jose PE, Cornwell EY, Koyanagi A, Nielsen L, Hinrichsen C, et al. Social disconnectedness, perceived isolation, and symptoms of depression and anxiety among older Americans (NSHAP): A longitudinal mediation analysis. The Lancet Public Health. 2020; 5(1):e62-70. [DOI:10.1016/S2468-2667(19)30230-0]
32.Balouch S, Rifaat E, Chen HL, Tabet N. Social networks and loneliness in people with Alzheimer’s dementia. International Journal of Geriatric Psychiatry. 2019; 34(5):666-73. [DOI:10.1002/gps.5065] [PMID]
33.Northcott S, Moss B, Harrison K, Hilari K. A systematic review of the impact of stroke on social support and social networks: Associated factors and patterns of change. Clinical Rehabilitation. 2016; 30(8):811-31. [PMID]
34.Davidson B, Howe T, Worrall L, Hickson L, Togher L. Social participation for older people with aphasia: The impact of communication disability on friendships. Topics in Stroke Rehabilitation. 2008; 15(4):325-40. [PMID]
35.Chalabi M, Amirkafi M. [Multilevel analysis of social isolaltion (Persian)]. Iranian Journal of Sociology. 2004; 5(2):3-31. [Link]
36.Li F, Fisher KJ, Brownson RC, Bosworth M. Multilevel modelling of built environment characteristics related to neighbourhood walking activity in older adults. Journal of Epidemiology and Community Health. 2005; 59(7):558-64. [DOI:10.1136/jech.2004.028399] [PMID] [PMCID]
37.Feng Z, Wang WW, Jones K, Li Y. An exploratory multilevel analysis of income, income inequality and self-rated health of the elderly in China. Social Science & Medicine. 2012; 75(12):2481-92. [DOI:10.1016/j.socscimed.2012.09.028] [PMID] [PMCID]
38.You LM, Aiken LH, Sloane DM, Liu K, He GP, Hu Y, et al. Hospital nursing, care quality, and patient satisfaction: Cross-sectional surveys of nurses and patients in hospitals in China and Europe. International Journal of Nursing Studies. 2013; 50(2):154-61. [DOI:10.1016/j.ijnurstu.2012.05.003] [PMID]
39.Moorer P, Suurmeijer TPBM. The effects of neighbourhoods on size of social network of the elderly and loneliness: A multilevel approach. Urban Studies. 2001; 38(1):105-18. [DOI:10.1080/00420980125431]
40.Niedzwiedz CL, Richardson EA, Tunstall H, Shortt NK, Mitchell RJ, Pearce JR. The relationship between wealth and loneliness among older people across Europe: Is social participation protective? Preventive Medicine. 2016; 91:24-31. [DOI:10.1016/j.ypmed.2016.07.016] [PMID]
41.Simplican SC, Leader G, Kosciulek J, Leahy M. Defining social inclusion of people with intellectual and developmental disabilities: An ecological model of social networks and community participation. Research in Developmental Disabilities. 2015; 38:18-29. [DOI:10.1016/j.ridd.2014.10.008] [PMID]
42.Statistical Information System of Tehran Province. [Tehran municipality statistical year book (Persian)] [Internet]. 2021 [Updated 2021 January 25]. Available from: https://amar.thmporg.ir/
43.Asadi-Lari M, Vaez-Mahdavi MR, Faghihzadeh S, Cherghian B, Esteghamati A, Farshad AA, et al. Response-oriented measuring inequalities in Tehran: Second round of UrbanHealth Equity Assessment and Response Tool (Urban HEART-2), concepts and framework. Medical Journal of The Islamic Republic Of Iran. 2013; 27(4):236-48. [PMID]
44.Rashedi V, Asadi-Lari M, Delbari A, Fadayevatan R, Borhaninejad V, Foroughan M. Prevalence of diabetes type 2 in older adults: Findings from a large population-based survey in Tehran, Iran (Urban HEART-2). Diabetes & Metabolic Syndrome. 2017; 11(Suppl 1):S347-50. [DOI:10.1016/j.dsx.2017.03.014] [PMID]
45.Municipality of Tehran. [Examining citizens’ health status and urban servicies among 22 municipality regions of Tehran (Persian)]. Tehran: Municipality of Tehran; 2012. [Link]
46.Sajjadi H, Harouni GG, Rafiey H, Vaez-Mahdavi M, Vameghi M, Mohaqeqi Kamal SH. Contextual and individual determinants of mental health: A cross-sectional multilevel study in Tehran, Iran. Journal of Preventive Medicine and Public Health. 2020; 53(3):189-97. [DOI:10.3961/jpmph.19.150] [PMID] [PMCID]
47.World Health Organization. WorldPopulationAgeing. World Health Organization; 2015. [Link]
48.Van den Berg P, Arentze T, Timmermans H. A multilevel analysis of factors influencing local social interaction. Transportation. 2015; 42(5):807-26. [DOI:10.1007/s11116-015-9648-4]
49.Tomini F, Tomini SM, Groot W. Understanding the value of social networks in life satisfaction of elderly people: A comparative study of 16 European countries using SHARE data. BMC Geriatrics 2016; 16(1):203. [PMID]
50.Tang F. Retirement patterns and their relationship to volunteering. Nonprofit and Voluntary Sector Quarterly. 2016; 45(5):910-30. [DOI:10.1177/0899764015602128]
51.Sapsford R, Tsourapas G, Abbott P, Teti A. Corruption, trust, inclusion and cohesion in North Africa and the Middle East. Applied Research in Quality of Life. 2019; 14(1):1-21. [DOI:10.1007/s11482-017-9578-8]
52.Deindl C, Brandt M, Hank K. Social networks, social cohesion, and later-life health. Social Indicators Research. 2016; 126(3):1175-87. [DOI:10.1007/s11205-015-0926-5]
53.Kemperman A, van den Berg P, Weijs-Perrée M, Uijtdewillegen K. Loneliness of older adults: Social network and the living environment. International Journal of Environmental Research and Public Health. 2019; 16(3):406. [DOI:10.3390/ijerph16030406] [PMID] [PMCID]V
2.Wenger GC. Social networks and gerontology.Reviews in Clinical Gerontology. 1996; 6(3):285-93. [DOI:10.1017/S0959259800004780]
3.Fiori KL, Smith J, Antonucci TC. Social network types among older adults: A multidimensional approach. The Journals of Gerontology. Series B, Psychological Sciences and Social Sciences. 2007; 62(6):P322-30. [DOI:10.1093/geronb/62.6.P322] [PMID]
4.Vauclair CM, Marques S, Lima ML, Bratt C, Swift HJ, Abrams D. Subjective social status of older people across countries: The role of modernization and employment. The Journals of Gerontology. Series B, Psychological Sciences and Social Sciences. 2015; 70(4):650-60. [DOI:10.1093/geronb/gbu074] [PMID]
5.Herlofson K, Hagestad G. Challenges in moving from macro to micro: Population and family structures in ageing societies. Demogr Research. 2011; 25:337-70. [DOI:10.4054/DemRes.2011.25.10]
6.Edmondson R, Scharf T. Rural and urban ageing. London: Rout; 2015. [Link]
7.Antonucci TC, Ajrouch KJ, Webster NJ, Zahodne LB. Social relations across the life span: Scientific advances, emerging issues, and future challenges. Annual Review of Developmental Psychology. 2019; 1:313-36. [DOI:10.1146/annurev-devpsych-121318-085212]
8.Cornwell B, Laumann EO, Schumm LP. The social connectedness of older adults: A national profile. American Sociological Review. 2008; 73(2):185-203. [DOI:10.1177/000312240807300201] [PMID] [PMCID]
9.Thomas PA. Trajectories of Social Engagement and Limitations in Late Life. Journal of Health and Social Behavior. 2011; 52(4):430-43. [DOI:10.1177/0022146511411922] [PMID]
10.Rowe JW, Kahn RL. Successful aging 2.0: Conceptual expansions for the 21st century. The Journals of Gerontology. Series B, Psychological Sciences and Social Sciences. 2015; 70(4):593-6. [DOI:10.1093/geronb/gbv025] [PMID]
11.Seeman TE, Berkman LF, Charpentier PA, Blazer DG, Albert MS, Tinetti ME. Behavioral and psychosocial predictors of physical performance: MacArthur studies of successful aging. The Journals of Gerontology. Series A, Biological Sciences and Medical Sciences. 1995; 50(4):M177-83. [DOI:10.1093/gerona/50A.4.M177] [PMID]
12.Cornwell EY, Waite LJ. Social disconnectedness, perceived isolation, and health among older adults. Journal of Health and Social Behavior. 2009; 50(1):31-48. [DOI:10.1177/002214650905000103] [PMID] [PMCID]
13.Wang X. Subjective well-being associated with size of social network and social support of elderly. Journal of Health Psychology. 2016; 21(6):1037-42. [DOI:10.1177/1359105314544136] [PMID]
14.Mohseni M, Iranpour A, Naghibzadeh-Tahami A, Kazazi L, Borhaninejad V. The relationship between meaning in life and resilience in older adults: A cross-sectional study. Health Psychology Report. 2019; 7(2):133–8 [DOI:10.5114/hpr.2019.85659]
15.Domènech-Abella J, Lara E, Rubio-Valera M, Olaya B, Moneta MV, Rico-Uribe LA, et al. Loneliness and depression in the elderly: The role of social network. Social Psychiatry and Psychiatric Epidemiology. 2017; 52(4):381-90. [DOI:10.1007/s00127-017-1339-3] [PMID]
16.Domènech-Abella J, Mundó J, Haro JM, Rubio-Valera M. Anxiety, depression, loneliness and social network in the elderly: Longitudinal associations from The Irish Longitudinal Study on Ageing (TILDA). Journal of Affective Disorders. 2019; 246:82-8. [DOI:10.1016/j.jad.2018.12.043] [PMID]
17.Wang B, He P, Dong B. Associations between social networks, social contacts, and cognitive function among Chinese nonagenarians/centenarians. Archives of Gerontology and Geriatrics. 2015; 60(3):522-7. [DOI:10.1016/j.archger.2015.01.002] [PMID]
18.Antonucci TC, Ajrouch KJ, Birditt KS. The convoy model: Explaining social relations from a multidisciplinary perspective. The Gerontologist. 2014; 54(1):82-92. [DOI:10.1093/geront/gnt118] [PMID] [PMCID]
19.Litwin H, Shiovitz-Ezra S. Social network type and subjective well-being in a national sample of older Americans. The Gerontologist. 2011; 51(3):379-88. [DOI:10.1093/geront/gnq094] [PMID] [PMCID]
20.August KJ, Sorkin DH. Marital status and gender differences in managing a chronic illness: The function of health-related social control. Social Science & Medicine . 2010; 71(10):1831-8. [DOI:10.1016/j.socscimed.2010.08.022] [PMID] [PMCID]
21.Chan A, Malhotra C, Malhotra R, Ostbye T. Living arrangements, social networks and depressive symptoms among older men and women in Singapore. International Journal of Geriatric Psychiatry. 2011; 26(6):630-9. [PMID]
22.Leung YY, Teo SL, Chua MB, Raman P, Liu C, Chan A. Living arrangements, social networks and onset or progression of pain among older adults in Singapore. Geriatrics & Gerontology International. 2016; 16(6):693-700. [PMID]
23.Santini ZI, Koyanagi A, Tyrovolas S, Haro JM, Fiori KL, Uwakwa R, et al. Social network typologies and mortality risk among older people in China, India, and Latin America: A 10/66 Dementia Research Group population-based cohort study. Social Science & Medicine. 2015; 147:134-43. [DOI:10.1016/j.socscimed.2015.10.061] [PMID]
24.Goldman AW, Cornwell B. Social disadvantage and instability in older adults’ ties to their adult children. Journal of Marriage and The Family. 2018; 80(5):1314-32. [DOI:10.1111/jomf.12503] [PMID] [PMCID]
25.Stringhini S, Zaninotto P, Kumari M, Kivimäki M, Lassale C, Batty GD. Socio-economic trajectories and cardiovascular disease mortality in older people: The English Longitudinal Study of Ageing. International Journal of Epidemiology. 2018; 47(1):36-46. [DOI:10.1093/ije/dyx106] [PMID] [PMCID]
26.Bruine de Bruin W, Parker AM, Strough J. Age differences in reported social networks and well-being. Psychology and Aging. 2020; 35(2):159-68. [DOI:10.1037/pag0000415] [PMID] [PMCID]
27.Caetano SC, Silva CM, Vettore MV. Gender differences in the association of perceived social support and social network with self-rated health status among older adults: A population-based study in Brazil. BMC Geriatrics. 2013; 13(1):1-4. https://link.springer.com/article/10.1186/1471-2318-13-122#citeas
28.Cornwell B. Social disadvantage and network turnover. The Journals of Gerontology. 2015; 70(1):132-42. [DOI:10.1093/geronb/gbu078] [PMID] [PMCID]
29.Borhaninejad V, Shati M, Bhalla D, Iranpour A, Fadayevatan R. A population-based survey to determine association of perceived social support and self-efficacy with self-care among elderly with diabetes mellitus (Kerman City, Iran). International Journal of Aging & Human Development. 2017; 85(4):504-17. [DOI:10.1177/0091415016689474] [PMID]
30.Valtorta NK, Kanaan M, Gilbody S, Hanratty B. Loneliness, social isolation and risk of cardiovascular disease in the English Longitudinal Study of Ageing. European Journal of Preventive Cardiology. 2018; 25(13):1387-96. [DOI:10.1177/2047487318792696] [PMID]
31.Santini ZI, Jose PE, Cornwell EY, Koyanagi A, Nielsen L, Hinrichsen C, et al. Social disconnectedness, perceived isolation, and symptoms of depression and anxiety among older Americans (NSHAP): A longitudinal mediation analysis. The Lancet Public Health. 2020; 5(1):e62-70. [DOI:10.1016/S2468-2667(19)30230-0]
32.Balouch S, Rifaat E, Chen HL, Tabet N. Social networks and loneliness in people with Alzheimer’s dementia. International Journal of Geriatric Psychiatry. 2019; 34(5):666-73. [DOI:10.1002/gps.5065] [PMID]
33.Northcott S, Moss B, Harrison K, Hilari K. A systematic review of the impact of stroke on social support and social networks: Associated factors and patterns of change. Clinical Rehabilitation. 2016; 30(8):811-31. [PMID]
34.Davidson B, Howe T, Worrall L, Hickson L, Togher L. Social participation for older people with aphasia: The impact of communication disability on friendships. Topics in Stroke Rehabilitation. 2008; 15(4):325-40. [PMID]
35.Chalabi M, Amirkafi M. [Multilevel analysis of social isolaltion (Persian)]. Iranian Journal of Sociology. 2004; 5(2):3-31. [Link]
36.Li F, Fisher KJ, Brownson RC, Bosworth M. Multilevel modelling of built environment characteristics related to neighbourhood walking activity in older adults. Journal of Epidemiology and Community Health. 2005; 59(7):558-64. [DOI:10.1136/jech.2004.028399] [PMID] [PMCID]
37.Feng Z, Wang WW, Jones K, Li Y. An exploratory multilevel analysis of income, income inequality and self-rated health of the elderly in China. Social Science & Medicine. 2012; 75(12):2481-92. [DOI:10.1016/j.socscimed.2012.09.028] [PMID] [PMCID]
38.You LM, Aiken LH, Sloane DM, Liu K, He GP, Hu Y, et al. Hospital nursing, care quality, and patient satisfaction: Cross-sectional surveys of nurses and patients in hospitals in China and Europe. International Journal of Nursing Studies. 2013; 50(2):154-61. [DOI:10.1016/j.ijnurstu.2012.05.003] [PMID]
39.Moorer P, Suurmeijer TPBM. The effects of neighbourhoods on size of social network of the elderly and loneliness: A multilevel approach. Urban Studies. 2001; 38(1):105-18. [DOI:10.1080/00420980125431]
40.Niedzwiedz CL, Richardson EA, Tunstall H, Shortt NK, Mitchell RJ, Pearce JR. The relationship between wealth and loneliness among older people across Europe: Is social participation protective? Preventive Medicine. 2016; 91:24-31. [DOI:10.1016/j.ypmed.2016.07.016] [PMID]
41.Simplican SC, Leader G, Kosciulek J, Leahy M. Defining social inclusion of people with intellectual and developmental disabilities: An ecological model of social networks and community participation. Research in Developmental Disabilities. 2015; 38:18-29. [DOI:10.1016/j.ridd.2014.10.008] [PMID]
42.Statistical Information System of Tehran Province. [Tehran municipality statistical year book (Persian)] [Internet]. 2021 [Updated 2021 January 25]. Available from: https://amar.thmporg.ir/
43.Asadi-Lari M, Vaez-Mahdavi MR, Faghihzadeh S, Cherghian B, Esteghamati A, Farshad AA, et al. Response-oriented measuring inequalities in Tehran: Second round of UrbanHealth Equity Assessment and Response Tool (Urban HEART-2), concepts and framework. Medical Journal of The Islamic Republic Of Iran. 2013; 27(4):236-48. [PMID]
44.Rashedi V, Asadi-Lari M, Delbari A, Fadayevatan R, Borhaninejad V, Foroughan M. Prevalence of diabetes type 2 in older adults: Findings from a large population-based survey in Tehran, Iran (Urban HEART-2). Diabetes & Metabolic Syndrome. 2017; 11(Suppl 1):S347-50. [DOI:10.1016/j.dsx.2017.03.014] [PMID]
45.Municipality of Tehran. [Examining citizens’ health status and urban servicies among 22 municipality regions of Tehran (Persian)]. Tehran: Municipality of Tehran; 2012. [Link]
46.Sajjadi H, Harouni GG, Rafiey H, Vaez-Mahdavi M, Vameghi M, Mohaqeqi Kamal SH. Contextual and individual determinants of mental health: A cross-sectional multilevel study in Tehran, Iran. Journal of Preventive Medicine and Public Health. 2020; 53(3):189-97. [DOI:10.3961/jpmph.19.150] [PMID] [PMCID]
47.World Health Organization. WorldPopulationAgeing. World Health Organization; 2015. [Link]
48.Van den Berg P, Arentze T, Timmermans H. A multilevel analysis of factors influencing local social interaction. Transportation. 2015; 42(5):807-26. [DOI:10.1007/s11116-015-9648-4]
49.Tomini F, Tomini SM, Groot W. Understanding the value of social networks in life satisfaction of elderly people: A comparative study of 16 European countries using SHARE data. BMC Geriatrics 2016; 16(1):203. [PMID]
50.Tang F. Retirement patterns and their relationship to volunteering. Nonprofit and Voluntary Sector Quarterly. 2016; 45(5):910-30. [DOI:10.1177/0899764015602128]
51.Sapsford R, Tsourapas G, Abbott P, Teti A. Corruption, trust, inclusion and cohesion in North Africa and the Middle East. Applied Research in Quality of Life. 2019; 14(1):1-21. [DOI:10.1007/s11482-017-9578-8]
52.Deindl C, Brandt M, Hank K. Social networks, social cohesion, and later-life health. Social Indicators Research. 2016; 126(3):1175-87. [DOI:10.1007/s11205-015-0926-5]
53.Kemperman A, van den Berg P, Weijs-Perrée M, Uijtdewillegen K. Loneliness of older adults: Social network and the living environment. International Journal of Environmental Research and Public Health. 2019; 16(3):406. [DOI:10.3390/ijerph16030406] [PMID] [PMCID]V
نوع مطالعه: پژوهشي |
موضوع مقاله:
سالمند شناسی
دریافت: 1399/11/21 | پذیرش: 1400/1/4 | انتشار: 1401/1/10
دریافت: 1399/11/21 | پذیرش: 1400/1/4 | انتشار: 1401/1/10
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
تماس با ما
تهران، اوین، بلوار دانشجو، خیابان کودکیار، دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی، مرکز تحقیقات سالمندی.
تلفن دفتر نشریه:
تلفن مستقیم:02171732827(تماس فقط روزهای شنبه، یکشنبه و سه شنبه ساعت 10 الی 12) 021221800- داخلی 2827
ایمیل: salmand2010@gmail.com
تلفن ناشر : 02145355000 - 02145355555
