مقدمه
سالمندی فرایندی طبیعی و یکی از مراحل رشد و تکامل انسان است. در طول این تکامل، تغییراتی در ابعاد فیزیولوژیک، روانی و اجتماعی افراد رخ می‌دهد [1]. امروزه، سالمندی به یک پدیده مهم جهانی تبدیل شده است. مطابق آمار سازمان بهداشت جهانی، جمعیت افراد 60 سال و بالاتر تا سال 2050 به حدود 2 بیلیون نفر خواهد رسید [2]. جمعیت سالمندان کشور ما نیز، هم‌راستا با این روند رشد جهانی، رو به ‌افزایش است [3] به‌طوری‌که براساس سرشماری سال 1395، جمعیت سالمندان 60 سال و بالاتر نسبت به سال 1390، با 1/1 درصد افزایش، از 8/2 به 9/3 درصد جمعیت کل کشور رسید [4]. به‌موازات افزایش جمعیت سالمندان و نیازهای خاص دوران سالمندی، ضرورت بررسی کیفیت زندگی سالمندان اهمیت پیدا می‌کند [5]. 
سالمندی اغلب با مشکلات سلامتی و کاهش ظرفیت عملکردی و تحرک و استقلال همراه است و همین امر می‌تواند بر جنبه‌های مختلف زندگی سالمندان، به‌خصوص کیفیت زندگی آن‌ها تأثیر بگذارد [6]. بنابراین به‌موازات افزایش جمعیت سالمندان و نیازهای خاص آن‌ها، ضرورت بررسی کیفیت زندگی سالمندان اهمیت پیدا می‌کند [5]. بنابر تعریف سازمان بهداشت جهانی، منظور از کیفیت زندگی، درک افراد از موقعیت خود در زندگی از نظر فرهنگ، سیستم ارزشی جامعه، اهداف، انتظارات، استانداردها و اولویت‌هایشان است [7]. کیفیت زندگی یک مفهوم چندوجهی مداوم است که به سلامتی و رضایت از زندگی اشاره می‌کند [8]. اگرچه تعاریف زیادی از این مفهوم ارائه شده است یک نقطه‌نظر مشترک میان محققان وجود دارد که برمبنای آن، کیفیت زندگی دارای ابعاد فراوانی شامل رفاه مادی، جسمی، اجتماعی و عاطفی است [9].
در کشورمان، کیفیت زندگی سالمندان در مطالعات مختلفی بررسی شده و نتایج متفاوتی از آن گزارش شده است [10, 11]. یکی از دلایل این نتایج مغایر، به وضعیت مالی آن‌ها برمی‌گردد [12]. به‌طوری‌که کاظمی ‌و همکاران نشان دادند وضعیت خوب اقتصادی، اجتماعی و اشتغال مناسب با افزایش کیفیت زندگی سالمندان مرتبط است. چن و همکاران نیز دریافتند سطح اقتصادی و شرایط عمومی ‌مسکن با کیفیت زندگی ارتباط مستقیمی دارد [13]، همچنین تفت و همکاران در مطالعه‌ای نشان دادند رفاه مالی و نگرانی‌های مالی 2 عامل مهم تعیین‌کننده کیفیت زندگی هستند. به‌طوری‌که، سواد مالی بهتر، به رفاه مالی بالاتر و درنهایت نگرانی مالی کمتر منجر می‌شود [14]. سواد مالی، ترکیبی از آگاهی، دانش، مهارت، نگرش و رفتار لازم برای تصمیم‌‌گیری‌های صحیح مالی و دست‌یابی به منافع مالی است [15]. به‌عبارت‌دیگر مفهوم سواد مالی چند‌بعدی است و نه‌تنها دانش، بلکه مهارت‌ها، نگرش‌ها و رفتار واقعی فرد را منعکس می‌کند [16]. سواد مالی با پیامد‌های سلامت و بهزیستی چندگانه شامل فعالیت‌های شناختی ، فیزیکی و توانایی برای کامل کردن فعالیت‌های روز‌مره همراه است [17, 18]. 
به ‌نظر می‌رسد سواد مالی می‌تواند بر رضایت مالی سالمند تأثیر بگذارد و ازطریق آن باعث افزایش کیفیت زندگی آن‌ها شود [15، 19]. رضایت مالی یک مفهوم نسبی است و سطح آن در طول دوره زندگی متغیر است [20]. مثلاً افرادی که کمتر از وضعیت مالی خود رضایت داشتند، حتی پس از تنظیم سایر عوامل مرتبط با کیفیت زندگی - از قبیل بیماری‌های مزمن، فعالیت بدنی، تغذیه - از علائم افسردگی رنج می‌بردند و این مسئله باعث کاهش کیفیت زندگی آن‌ها می‌‌شد [13، 14]. رضایت مالی، درک فرد درمورد وضعیت فعلی او را توصیف می‌کند و می‌توان آن را به‌عنوان زیرساختی از سلامت عمومی ‌توصیف کرد [21]. رضایت مالی نشان‌دهنده یک وضعیت شاد و سالم و آزاد از نگرانی است و یک عامل مهم برای رفاه عمومی ‌محسوب می‌شود [22]. 
در ایران مطالعات زیادی درمورد کیفیت زندگی سالمندان انجام شده است، اما به نقش سواد مالی و رضایت مالی بر کیفیت زندگی آن‌ها پرداخته نشده است، همچنین براساس جست‌وجوی محقق، در هیچ مطالعه‌‌ای وضعیت سواد مالی و رضایت مالی سالمندان بررسی نشده است. این در حالی است که باتوجه‌به وضعیت کنونی کشور و بحران‌های مالی جهانی، سواد مالی و برنامه‌ریز‌ی‌های مناسب جهت ارتقای آن، یکی از عناصر اصلی و کلیدی اصلاح سیاست‌های مالی است. ارتقای سطح سواد مالی در بین مردم، به‌خصوص گروه‌های آسیب‌پذیر جوامع مانند سالمندان، موجب بهبود مدیریت پول فردی، برنامه‌ریزی‌های مالی، تصمیم‌گیری‌های آگاهانه، استفاده درست از فرصت‌های مالی و در یک کلام رفاه و رضایت اجتماعی می‌شود. همچنین، ازآنجایی‌که سالمندان سریع‌ترین نرخ رشد را در بین گروه‌های سنی مختلف داشته‌اند و تصمیمات مالی مهمی‌ درمورد پس‌انداز بازنشستگی و انتقال بین‌نسلی ثروت دارند، سواد مالی آن‌ها می‌تواند تأثیر عمیقی بر خانواده‌ها و جامعه داشته باشد [23]. به‌طوری‌که براساس مدل به‌کار‌برده‌شده در مطالعه جو [24]، رضایت مالی، رفتار مالی و درک از وضعیت مالی به‌عنوان عناصر سلامت مالی می‌توانند باعث ارتقای کیفیت زندگی افراد شوند (تصویر شماره 1).

همچنین براساس تحقیق جو و گرابل [25]، دانش و سواد مالی از طریق رفتار درست مالی می‌تواند باعث افزایش رضایت مالی شود. بنابراین مطالعه حاضر با هدف درنظر گرفتن نقش میانجیگری رضایت مالی و تعیین وضعیت سواد مالی سالمندان شهر قزوین و ارتباط آن با کیفیت زندگی آن‌ها انجام شد.
روش مطالعه
این پژوهش یک مطالعه توصیفی‌همبستگی است که به‌صورت مقطعی در سال 1399 بر 270 سالمند ساکن شهر قزوین انجام شد. انتخاب آن‌ها با روش تصادفی طبقه‌ای از کانون‌های بازنشستگی سطح شهر قزوین، کانون‌های بازنشستگی آموزش‌وپرورش (100 نفر)، علوم‌پزشکی (40 نفر)، مخابرات (20 نفر)، پست (10نفر)، اقتصاد و دارایی (10نفر)، شهرداری (20 نفر)، برق منطقه‌ای (30 نفر)، جهاد کشاورزی (40 نفر) انجام شد. بدین‌صورت‌ که محققان در ابتدا با رجوع به کانون‌های بازنشستگی، ازطریق پرونده‌های الکترونیکی موجود در مرکز، لیست سالمندان واجدشرایط را درآوردند، سپس باتوجه‌به تعداد پرونده‌های هر کانون بازنشستگی، تعدادی پرونده را به‌صورت ‌تصادفی انتخاب کردند. آن‌گاه به‌منظور شرکت افراد انتخاب شده با آن‌ها تماس گرفته شد و پس از توضیح اهداف مطالعه از آنان جهت شرکت در مطالعه دعوت شد. 
معیارهای ورود به مطالعه شامل تمایل داشتن به شرکت در این مطالعه، داشتن سن 60 سال و بالاتر، سکونت در شهر قزوین، بازنشسته شدن در سازمان‌های دولتی و خصوصی، داشتن تحصیلات دیپلم و بالاتر و توانایی برقراری ارتباط کلامی و پاسخ‌گویی به سؤالات بود. سالمندانی که براساس گزارش خودشان، بیماری‌های جسمی شدید و یا بیماری‌های روانی داشتند و امکان برقراری ارتباط و پاسخ‌گویی به پرسش‌نامه برایشان میسر نبود از مطالعه خارج شدند.
باتوجه‌به اینکه روش تحلیل مورداستفاده در مطالعه حاضر مدل‌یابی معادلات ساختاریبود، برای تعیین حجم نمونه براساس تعداد سؤالات ابزارهای مورداستفاده (متغیرهای مشاهده‌ای) محاسبه شد. با در نظر گرفتن حداقل 10 نفر برای هر متغیر مشاهده‌ای، حجم نمونه 250 نفر تعیین شد که با احتساب احتمال ریزش، 270 نفر در نظر گرفته شد [26]. 
ابزار گردآوری داده‌ها
جهت جمع‌آوری داده‌ها از چک‌لیست اطلاعات جمعیت‌شناختی، پرسش‌نامه‌های کیفیت زندگی و سواد مالی و مقیاس رضایت مالی استفاده شد. 
چک‌لیست اطلاعات جمعیت‌شناختی شامل اطلاعاتی در رابطه با سن، جنسیت، وضعیت تأهل، سطح تحصیلات، شغل، وضعیت اقتصادی و چک‌لیست بیماری‌های جسمی و روانی بود.
پرسش‌نامه کیفیت زندگی
پرسش‌نامه اختصاصی سنجش کیفیت زندگی سالمندان، از رایج‌ترین ابزارهای مورداستفاده برای ارزیابی کیفیت زندگی سالمندان است که در سال 2003 در انگلستان براساس مدل جبران نیازها طراحی شد [27]. این پرسش‌نامه شامل 19 گویه و 4 حیطه شامل کنترل (4 عبارت)، استقلال (5 عبارت)، خودیابی (5 عبارت) و کامیابی (5 عبارت) است و به‌صورت لیکرت 4 درجه‌ای از «غالب اوقات» تا «هرگز» طراحی شده است. کمترین امتیاز مربوط به هر عبارت «صفر» و بیشترین امتیاز «3» است. پرسش‌نامه کیفیت زندگی سالمندان در ایران توسط هروی و همکاران اعتباریابی شد و پایایی آن 0/88- 0/7 گزارش شد [28]. در مطالعه حاضر، آلفای کرونباخ پرسش‌نامه 0/827 درصد محاسبه شد.
پرسش‌نامه سواد مالی
از پرسش‌نامه محقق ساخته دیانتی و حنیفه‌زاده [28] جهت سنجش سواد مالی استفاده شد. این پرسش‌نامه برگرفته ازسؤالات ارائه‌شده در تحقیقات به‌عمل‌آمده از کارگروه‌های بانک جهانی [29] و پرسش‌نامه طراحی‌شده جهت اندازه‌گیری سطح سواد مالی کشورها بود که از سوی سازمان توسعه و تعاون اقتصادی و شبکه بین‌المللی تحصیلات مالی ارائه شده بود و با اندکی تغییر به‌منظور بومی‌سازی و افزایش قابلیت مقایسه تهیه شد. بانک جهانی سؤالات اصلی پرسش‌نامه یاد‌شده را در 14 کشور به کار برد که نتایج مقایسه‌ای آن‌ها نیز ارائه شده است.  باتوجه‌به این موضوع، می‌‌توان چنین گفت که این پرسش‌نامه از اعتبار بیرونی بالایی برخوردار است. در ضمن آلفای کرونباخ این پرسش‌نامه درمجموع 0/84 درصد محاسبه شد که بیانگر پایایی قابل‌قبول آن است. اساتید و خبرگان حرفه نیز روایی محتوای این پرسش‌نامه را بررسی و تأیید کردند [30]. این پرسش‌نامه شامل 6 سؤال چندگزینه‌ای است که یکی از گزینه‌ها «درست» و بقیه «غلط» است. جهت نمره‌گذاری، درصورت انتخاب گزینه درست، نمره «یک» و انتخاب سایر گزینه‌ها نمره «صفر» داده شد. محدوده نمرات این پرسش‌نامه صفر تا 6 بود. کسب نمره بالاتر نشان‌دهنده سواد مالی بیشتر بود.
 رضایت مالی
رضایت مالی‌، با یک سؤال با مقیاس 10 نقطه‌ای سنجیده شد. از پاسخ‌دهندگان پرسیده شد: «به‌طور‌کلی ، با توجه به دارایی‌ها، بدهی‌ها و پس‌اندازتان، به چه میزان از وضعیت مالی فعلی خود راضی هستید؟» پاسخ‌ها از 1 (به‌هیچ‌وجه راضی نیست) تا 10 (بسیار ‌زیاد راضی است) بود [31, 32]. 
تجزیه‌و‌تحلیل داده‌ها
تجزیه‌و‌تحلیل داده‌ها با استفاده از نرم‌افزارهای Mplus و SPSS  انجام شد. به‌منظور تجزیه‌‌وتحلیل داده‌ها، از شاخص‌های آمار توصیفی نظیر فراوانی و درصد برای داده‌های کیفی، میانگین و انحراف معیار برای داده‌های کمی استفاده شد. توزیع نرمال داده‌ها با آزمون کولموگروف اسمیرونف، چولگی و کرتوزیس بررسی شد. برای تعیین نقش میانجیگری رضایت مالی در ارتباط بین سواد مالی و کیفیت زندگی از روش مدل‌یابی معادلات ساختاری استفاده شد که در‌واقع ترکیبی از تحلیل عاملی تأییدی و رگرسیون‌های چندگانه است. این مدل شامل 2 بخش مدل اندازه‌گیری و مدل ساختاری است که در بخش اول با استفاده از روابط بین متغیرهای قابل‌مشاهده و نهفته نشان می‌دهد که آیا داده‌های موجود مدل موردنظر را تأیید می‌کنند یا خیر؟ در بخش دوم ضمن محاسبه خطای اندازه‌گیری روابط بین متغیرهای نهفته را بررسی می‌کند و با معیارهای (شاخص برازش مقایسه‌ای، ریشه میانگین مربعات خطای برآورد آمار برازش مربع کای‌ 12 و... متناسب بودن مدل را بررسی می‌کند.
پس از اخذ کد اخلاق از کمیته اخلاق دانشگاه علوم‌پزشکی قزوین (IR.QUMS.REC.1399.055) و بیان اهداف پژوهش برای شرکت‌کنندگان، به آن‌ها از محرمانه ماندن اطلاعات شخصی اطمینان خاطر داده شد سپس اخذ رضایت‌نامه کتبی و به‌دنبال‌آن پاسخ به پرسش‌نامه‌ها انجام شد.
یافته‌ها
در مطالعه حاضر، 270 سالمند با میانگین سنی 4/57±65/17 در محدوده سنی 60 تا 87 سال مشارکت داشتند. اکثر شرکت‌کنندگان در این مطالعه مرد (‌166 نفر، 61/85 درصد)، متأهل (‌245 نفر، 90/7 درصد)، دارای 3 فرزند یا بیشتر (160 نفر، 59/26 درصد) بوده و با همسر خود (167 نفر، 61/9 درصد) زندگی می‌کردند. حدود 60 درصد شرکت‌کنندگان (152 نفر) دارای تحصیلات دانشگاهی بودند. رشته تحصیلی 11/1 درصد سالمندان (30 نفر) مالی و حسابداری بود. وضعیت اقتصادی اکثریت سالمندان متوسط (189نفر، 70 درصد) تا خوب (59 نفر، 21/9 درصد) بود و فقط 1/1 درصد (3 نفر) از آن‌ها وضعیت اقتصادی خود را عالی گزارش کردند (جدول شماره 1). 


 براساس اطلاعات مندرج در جدول شماره 2، میانگین نمره سواد مالی در افراد موردبررسی 51/60 از 100 و میانگین رضایت مالی 35/11 از 100 بود. 


امتیاز نمره کیفیت زندگی سالمندان مورد‌بررسی 63/89 از 100 بود که در حد متوسط است همچنین کمترین امتیاز در حیطه کنترل با نمره 39/16 از 100و بیشترین امتیاز مربوط به حیطه خودیابی با نمره 69/53 بود.
برای تعیین نقش میانجیگری رضایت مالی در ارتباط بین سواد مالی و کیفیت زندگی از روش مدل‌یابی معادلات ساختاری استفاده شد. نتایج این مدل آماری نشان داد که بین سواد مالی و کیفیت زندگی (0/006=P و 0/17=b)و رضایت مالی و کیفیت زندگی (0/001>p و 0/25=b) رابطه معنادار وجود دارد. همچنین بین سواد مالی و رضایت مالی (0/003=P و 0/23=b) رابطه علیتی معناداری مشاهده شد (جدول شماره 3).


طبق نتایج این مطالعه 17 درصد از واریانس کیفیت زندگی سالمندان به‌طورمستقیم توسط سواد مالی تبیین می‌شود (0/006=P).
همان‌طورکه در جدول شماره 4 مشاهده می‌شود، رابطه علیتی سواد مالی و کیفیت زندگی با میانجیگری رضایت مالی معنادار شد (0/014=P). 


بحث
براساس نتایج مطالعه حاضر، میزان سواد مالی سالمندان بازنشسته سازمان‌های دولتی 51/60 از 100 و در حد متوسط برآورد ‌شد. درهمین‌راستا، نتایج مطالعات داخلی و خارجی حاکی از آن بود که تعداد قابل‌توجهی از خانوارها و سالمندان دارای سواد مالی محدود هستند. به‌طوری‌که نتایج حامدی‌نیا بر کارکنان دستگاه‌های دولتی در استان یزد، نشان‌دهنده عدم کفایت سواد مالی آن‌ها بود [33]. مطالعه دیانتی و حنیف‌زاده در بررسی سطح سواد مالی خانواده‌های تهرانی نشان داد که وضعیت سواد مالی این افراد در حد مطلوبی نیست [30]. درمطالعه فینک و همکاران نیز میزان سواد مالی در سالمندان پایین بود [34]. همین‌طور، لوزاردی و میچل [29] پایین‌ترین سطح سواد مالی را در گروه سنی 65 سال به بالا گزارش کرد‌ند. در مطالعه کارولین و همکاران نیز، اکثر پاسخ‌دهندگان برزیلی (67/1 درصد) سواد مالی پایینی داشتند [35]. علت مطلوب نبودن سواد مالی در سالمندان را می‌توان با افت فرایندهای شناختی مرتبط با کهولت سن مرتبط دانست. تفاوت میزان سواد مالی در مطالعات پیشین را نیز می‌توان ناشی از تفاوت ابزارهای اندازه‌گیری سواد مالی، سن مشارکت‌کنندگان و تفاوت‌های فرهنگی جوامع دانست.
طبق نتایج مطالعه حاضر، بین سواد مالی و کیفیت زندگی سالمندان بازنشسته رابطه معنادار و مثبتی مشاهده شد. کوپور در بررسی رابطه بین سواد مالی و کیفیت زندگی در ترکیه بیان داشت که بین سواد مالی و کیفیت زندگی رابطه معنادار وجود داشت [36]. دهدشتی لسانی و همکاران نیز به این نتیجه رسیدند که سواد مالی که قسمتی از هوش اجتماعی است بر کیفیت زندگی تأثیر مثبت و معناداری داشت [37]. به‌علاوه، نتایج پژوهش خان و بهات نشان داد سواد مالی و رضایت از زندگی رابطه مثبت و معنادار داشتند [38]. البته به‌ نظر می‌رسد افراد با دانش مالی گسترده و مهارت‌های مالی پیشرفته، بیشتر به محصولات، خدمات و فناوری‌های نوآورانه دسترسی پیدا می‌کنند  و محصولات مناسب بازنشستگی را شناسایی می‌کنند [39]. 
مشکلات مالی رایج در دنیای امروز، تطبیق نداشتن درآمدها و هزینه‌های زندگی، نداشتن خانه شخصی، بدهکاری، هزینه‌های زندگی اعم از تغذیه‌ای، بهداشتی، درمانی باعث استرس‌های زیادی در زندگی می‌شود و سواد مالی می‌تواند تاحدودی از وقوع این مشکلات جلوگیری کند و موجب افزایش کیفیت زندگی افراد شود.
در مطالعه حاضر، بین رضایت مالی و کیفیت زندگی سالمندان بازنشسته رابطه معنادار مشاهده شد. همچنــین در مطالعــه رجبی و همکاران، یافته‌ها نشان داد که بیشترین میانگین نمره کیفیت زندگی سالمندان مربوط به کسانی بود که از نظر درآمد در سطح بالاتری قرار داشتند [40]. پناقی نیز گزارش داد که سطح اقتصادی با کیفیت زندگی سالمندان تهرانی رابطه مثبتی داشت [41]. بولینگ، زندگی ‌کردن در محیط نامناسب و نداشتن درآمد کافی را از عوامل مؤثر بر افت کیفیت زندگی می‌دانست [42]. در‌همین‌راستا، تاجور و همکاران در مطالعه خود به این نتیجه رسیدند که وضعیت اقتصادی، عامل مهم بهبود کیفیت زندگی سالمندان شهر تهران است [43]. چراغی و همکاران نیز طی یک مطالعه کیفی نشان دادند که شرکت کنندگان (با میانگین سنی 40 سال) عوامل اقتصادی را ازجمله عوامل مؤثر بر کیفیت زندگی خود گزارش کردند [44]. همچنین، نودهی مقدم و همکاران [45] به این نتیجه رسیدند که وضعیت اقتصادی از عوامل تعیین‌‌کننده مهم کیفیت زندگی سالمندان است. درواقع داشتن درآمد کافی می‌تواند موجب برآورده شدن نیازهای پایه فرد و همین‌طور مشارکت او در جامعه و داشتن اوقات فراغت شود. چون هزینه درمان و کنترل بیماری‌های مزمن وابسته به دوره سالمندی که بار مالی زیادی را بر زندگی سالمند وارد می‌کند؛ بنابراین سالمندانی که از قشر کم‌درآمد جامعه باشند، به‌دلیل مشکلات جسمی مکرر و عدم دریافت مراقبت‌های بهداشتی لازم، اغلب کیفیت زندگی پایینی دارند [46, 47].
براساس نتایج مطالعه حاضر، بین سواد مالی و رضایت مالی نیز رابطه معنادار و مستقیمی وجود داشت. در بسیاری از مطالعات پیشین نیز، رابطه مثبتی بین سواد مالی و رفاه مالی گزارش شده است [48, 49, 50]. به‌عنوان مثال، نتایج مطالعه حامدی‌نیا در سال 1392 نشان داد که بین رفاه مالی و سواد مالی افراد رابطه معنادار مستقیمی وجود دارد [33]. تفت و همکاران نیز گزارش کردند که سواد مالی بالاتر همراه با رضایت مالی بیشتر و نگرانی‌های مالی کمتر است [51]. همچنین، ایکس یو و همکاران گزارش کردند که سواد مالی چه به خودی خود و چه ازطریق تعامل با الگوی مصرف بر رفاه مالی سالمندان استرالیایی تأثیر مثبت می‌گذارد [52]. نتایج مطالعه آزادی و همکاران نیز نشان داد سطح درآمد افراد بر سواد مالی و درنتیجه بر برنامه‌ریزی بازنشستگی مؤثر بود [53]. بنابراین سالمندان بازنشسته‌ای که سطح بالاتری از سواد مالی داشتند و از برنامه‌ریزی و رفتارهای درست مالی برخوردار بودند از وضعیت مالی خود نیز رضایت داشتند.
براساس نتایج مطالعه حاضر، سواد مالی هم به‌طورمستقیم و هم غیرمستقیم (به‌واسطه رضایت مالی) با کیفیت زندگی سالمندان بازنشسته ارتباط معناداری را نشان داد. نتایج مطالعه کاسکانر و همکاران نیز نشان داد یک واحد افزایش در سواد مالی همراه با 35/1 درصد افزایش رضایت مالی است [54]. سواد مالی باعث افزایش رفاه مالی از طریق بازده مالی بیشتر با تصمیمات مالی مناسب می‌شود، علاوه‌براین تصمیمات مصرفی را اصلاح و بهبود می‌بخشد، افراد با سواد مالی ممکن است از رفتار مصرف آگاهانه بهره بیشتری ببرند [55]. در این رابطه، جو و گرابل نیز گزارش کردند که سطح بالای سواد و مهارت‌های مالی، از طریق ایجاد رفتارهای درست مالی، باعث افزایش رضایت مالی می‌شود [25]. از سوی دیگر رضایت مالی می‌تواند باعث افزایش کیفیت زندگی شود. نودهی مقدم و همکاران [45] و تاجور و همکاران [43] نیز وضعیت اقتصادی را عامل مهم تعیین‌کننده کیفیت زندگی سالمندان معرفی کردند. همچنین، نتایج مطالعه بر 12299 سالمند ساکن چین، غنا، اندونزی، آفریقای جنوبی و روسیه نشان داد که عدم رضایت مالی به‌طور معنادار و معکوسی با کیفیت زندگی مرتبط است [56]. 
از محدودیت‌های این مطالعه می‌توان به‌روش خودگزارش‌دهی برای پر کردن پرسش‌نامه‌ها اشاره کرد که ممکن است برخی از سالمندان، پاسخ واقعی را نداده باشند. بااین‌حال با دادن توضیحات لازم درمورد اهداف مطالعه سعی شد این محدودیت کم‌رنگ‌تر به‌نظر برسد. همچنین باتوجه‌به اینکه نمونه‌ها از میان سالمندان بازنشسته سازمان‌های دولتی انتخاب شدند، ممکن است تعمیم‌پذیری نتایج را برای سایر سالمندان دچار مشکل کند.
نتیجه‌گیری نهایی
براساس نتایج مطالعه حاضر، بین سواد مالی و کیفیت زندگی سالمندان بازنشسته ارتباط معناداری وجود داشت همچنین رضایت مالی بر کیفیت زندگی آن‌ها تأثیر مثبتی داشت و نقش میانجیگری رضایت مالی بر ارتباط بین 2 سازه سواد مالی و کیفیت زندگی تأیید شد. علاوه‌براین، نتایج این مطالعه نشان داد که 17 درصد از واریانس کیفیت زندگی سالمندان بازنشسته به‌طورمستقیم ازطریق سواد مالی تبیین می‌شود. بنابراین پیش از بازنشستگی، آموزش مالی، روشی کارآمد برای بهبود دانش مالی آن‌هاست که می‌تواند به آن‌ها کمک کند تا برای بازنشستگی خود برنامه‌ریزی خوبی ‌کنند و از زندگی بازنشستگی راحت‌تری برخوردار شوند. 
یافته‌های این مطالعه می‌تواند به‌عنوان معیاری برای توجه بیشتر به سواد مالی و درنتیجه رضایت مالی سالمندان درجهت ارتقا کیفیت زندگی آن‌ها درنظر گرفته شود. پیشنهاد می‌شود که سیاست‌گذاران منابع بیشتری را به طراحی و ارتقای برنامه‌های آموزش مالی خود اختصاص دهند تا در نسل بعدی جمعیت سالمندان، سواد مالی خود را بهبود بخشند. 

ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
 این مطالعه کد اخلاق را از کمیته اخلاق دانشگاه علوم‌پزشکی قزوین (IR.QUMS.REC.1399.055) کرد. همچنین پس بیان اهداف پژوهش برای شرکت‌کنندگان، به آن‌ها از محرمانه ماندن اطلاعات شخصی اطمینان خاطر داده شدو آن‌ها رضایت‌نامه کتبی گرفته شد.

حامی مالی
این پژوهش برگرفته از پایا ن نامه کارشناسی ارشد پرستاری گرایش سالمندی (مهسا کیایی)، دانشگاه علوم‌پزشکی قزوین، دانشکده پرستاری مامایی است.

مشارکت نویسندگان
مفهوم سازی، روش‌شناسی، تحقیق و بررسی، نگارش پیش‌نویس،  ویراستاری و نهایی‌سازی نوشته، منابع: مهسا کیایی، فاطمه محمدی و سیده آمنه مطلبی؛ تجزیه‌و‌تحلیل: زهرا حسین‌خانی؛ تأمین مالی: مهسا کیایی؛ مدیریت پروژه: سیده آمنه مطلبی.

تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان این مقاله تعارض منافع ندارد.

تشکر و قدردانی
بدینوسیله از معاونت پژوهشی دانشگاه علوم‌پزشکی قزوین و از همراهی و همکاری شرکت‌کنندگان سالمند تشکر و قدردانی می نماییم.

References
1.Sadri Damirchi E, Ghomi M, Esmaeli Ghazi Valoii F. [Effectiveness of life review group therapy on psychological well-being and the life expectancy of elderly women (Persian)]. Salmand: Iranian Journal of Ageing. 2017; 12(3):312-25. [DOI:10.21859/sija.12.3.312]
2.World Health Organization (WHO). World report on ageing and health. Geneva: WHO; 2015. [Link]
3.Javadian SR. [Gerontological social work (Persian)]. Quarterly Journal of Social Work. 2015; 4(2):27-32. [Link]
4.Statistical Center of Iran. [Selected population and housing census (Persian)]. Tehran: Statistical Center of Iran; 2016. [Link]
5.Basu D. Quality-of-life issues in mental health care: Past, present, and future. German Journal of Psychiatry. 2004; 7(3):35-43. [Link]
6.Gureje O, Kola L, Afolabi E, Olley BO. Determinants of quality of life of elderly Nigerians: Results from the Ibadan study of ageing. African Journal of Medicine and Medical Sciences. 2008; 37(3):239-47. [PMID]
7.Bonomi AE, Patrick DL, Bushnell DM, Martin M. Validation of the United States’ version of the World Health Organization Quality of Life (WHOQOL) instrument. Journal of Clinical Epidemiology. 2000; 53(1):1-2. [DOI:10.1016/S0895-4356(99)00123-7]
8.The WHOQOL Group. The World Health Organization Quality of Life assessment (WHOQOL): Position paper from the World Health Organization. Social Science & Medicine. 1995; 41(10):1403-9. [DOI:10.1016/0277-9536(95)00112-K.]
9.Shek DT, Lee BM. A comprehensive review of Quality of Life (QOL) research in Hong Kong. The Scientific World Journal. 2007; 7:1222-9. [PMID]
10.Moghadam AN, Rashid N, Ajdad Niaki SJH, Hosseinzadeh S. [Evaluation of quality of life and its related factors in elderly in Mashhad in 1396 (Persian)]. Salmand: Iranian Journal of Ageing.  2019; 14(3):310-9. [Link]
11.Bazrafshan MR, Hoseini MA, Rahgozar M, Madah BS. [The effect of exercise in elderly women’s quality of life (Persian)]. Salmand: Iranian Journal of Ageing. 2007; 2(1):196-204. [Link]
12.Zahmatkeshan N, Bagherzadeh R, Akaberian S, Yazdankhah M R, Mirzaei K, Yazdanpanah S, et al . [Assessing quality of life and related factors in Bushehr’s elders (Persian)].  Journal of Advanced Biomedical Sciences. 2012; 2(1):53-8. [Link]
13.Chen Y, Hicks A, While AE. Quality of life and related factors: A questionnaire survey of older people living alone in Mainland China. Quality of Life Research. 2014; 23(5):1593-602. [PMID]
14.Kalantarie Taft M, Zare Zardeini H, Mehrizi SMT, Roshan A. The relation between financial literacy, financial wellbeing and financial concerns. International Journal of Business and Management. 2013; 8(11):63-75. [Link]
15.Xiao JJ, Porto N. Financial education and financial satisfaction: Financial literacy, behavior, and capability as mediators. International Journal of Bank Marketing. 2017; 35(5):805-17. [Link]
16.Morgan PJ, Trinh LQ. Determinants and impacts of financial literacy in Cambodia and Viet Nam. Journal of Risk and Financial Management. 2019; 12(1):19. [Link]
17.Bennett JS, Boyle PA, James BD, Bennett DA. Correlates of health and financial literacy in older adults without dementia. BMC Geriatrics. 2012; 12(1):30. [PMID]
18.James BD, Boyle PA, Bennett JS, Bennett DA. The impact of health and financial literacy on decision making in community-based older adults. Gerontology. 2012; 58(6):531-9. [PMID]
19.Abdollahi F, Mohammadpour RA. Health related quality of life among the elderly living in nursing home and homes. Journal of Mazandaran University of Medical Sciences. 2013; 23(104):20-5. [Link]
20.Burchardt T. Are one man’s rags another man’s riches? Identifying adaptive expectations using panel data. Social Indicators Research. 2005; 74(1):57-102. [DOI:10.1007/s11205-005-6519-y]
21.Seyfzadeh A. [The relationship between perceived social support and health in the elderly adults case study: Azarshahr (Persian)]. Journal of Gerontology. 2016; 1(1):40-7. [DOI:10.18869/acadpub.joge.1.1.56]
22.Plagnol AC. Financial satisfaction over the life course: The influence of assets and liabilities. Journal of Economic Psychology. 2011; 32(1):45-64. [DOI:10.1016/j.joep.2010.10.006]
23.Mottahedian Tabrizi E, Najafi S, Samiey S, Einollahi B, Babaei GH. Effect of programmed nursing care in prevention of hemodialysis complications. Iranian Journal of Critical Care Nursing. 2009; 2(2):55-9. [Link]
24.Joo S. Personal financial wellness. In: Xiao JJ, editor. Handbook of consumer finance research. New York: Springer; 2008. [DOI:10.1007/978-0-387-75734-6_2]
25.Joo SH, Grable JE. An exploratory framework of the determinants of financial satisfaction. Journal of Family and Economic Issues. 2004; 25(1):25-50. [DOI:10.1023/B:JEEI.0000016722.37994.9f]
26.Wolf EJ, Harrington KM, Clark SL, Miller MW. Sample size requirements for structural equation models: An evaluation of power, bias, and solution propriety. Educational and Psychological Measurement. 2013; 76(6):913-34. [PMID]
27.Hyde M, Wiggins RD, Higgs P, Blane DB. A measure of quality of life in early old age: The theory, development and properties of a needs satisfaction model (CASP-19). Aging & Mental Health. 2003; 7(3):186-94. [PMID]
28.Heravi, Montazeri, Nikkhah, Garshasbi. [The validity and reliability of the Persian version of the specific questionnaire for assessing the quality of life of the elderly (CASP-19) (Persian)]. Payesh. 2016; 421-31. [Link]
29.Lusardi A, Mitchell OS. finance. Financial literacy around the world: An overview. 2011; 10(4):497-508. [DOI:10.1017/S1474747211000448] [PMID] [PMCID]
30.Diyanati Deilami Z, Hanifzade M. [The level of financial literacy of Tehrani families and their related supervision (Persian)]. Financial Knowledge of Bahador Securities Analysis. 2015; 8(26):115-39. [Link]
31.Xiao JJ, Chen C, Chen F. Consumer financial capability and financial satisfaction. 2014; 118(1):415-32. [DOI:10.1007/s11205-013-0414-8].
32.Ali A, Abd Rahman MS, Bakar A. Financial satisfaction and the influence of financial literacy in Malaysia. Social Indicators Research. 2015; 120(1):137-56. [DOI:10.1007/s11205-014-0583-0]
33.Hamedinia H. [Investigating the financial literacy of government employees and its impact on financial welfare and their financial strategies (case study: Yazd Province) (Persian)] [MA thesis]. Yazd: Islamic Azad University ; 2013.  [Link]
34.Finke MS, Howe JS, Huston SJ. Old age and the decline in financial literacy. Management Science. 2016; 63(1):213-30.  [DOI:10.1287/mnsc.2015.2293]
35.Potrich ACG, Vieira KM, Kirch G. Determinants of financial literacy: Analysis of the influence of socioeconomic and demographic variables. Revista Contabilidade Finanças. 2015; 26(69):362-77. [DOI:10.1590/1808-057x201501040]
36.Çopur Z. Exploring relationship between financial literacy and quality of life. Australian Academy of Accounting and Finance Review. 2017; 2(4):296-309. [Link]
37.Dehdashti Lesani M, Makvandi B, Naderi F, Hafezi F. The relationships of alexithymia and social intelligence with quality of life according to the moderating role of social anxiety in women-headed household. Women’s Health Bulletin. 2019; 6(4):27-35. [Link]
38.Khan TF, Bhat SA. Social intelligence, life satisfaction and depressive symptoms among adult women. International Journal of Indian Psychology. 2017; 4(3):35-40. [DOI:10.25215/0403.044]
39.Chu Z, Wang Z, Xiao JJ, Zhang W. Financial literacy, portfolio choice and financial well-being. Social Indicators Research. 2017; 132(2):799-820. [DOI:10.1007/s11205-016-1309-2]
40.Rajabi M, Jahanshiri S, Kashani Movahhed B, Rezaei Hoseinabadi H, Hoseini Shafiabadi M, Qashqaei AM, et al . [Quality of life in and its correlates in elderly in Tehran, Iran (Persian)]. Payesh (Health Monitor). 2017; 16(4):531-41. [Link]
41.Panaghi L, Abarashi Z, Mansoori N, Dehghani M. [Quality of life and related demographic factor of the elderly in Tehran (Persian)]. Salmand: Iranian Journal of Ageing. 2010; 4 (2):77-87. [Link]
42.Gabriel Z, Bowling A. Quality of life from the perspectives of older people. Ageing and Society. 2004; 24(5):675-91.  [DOI:10.1017/S0144686X03001582]
43.Tajvar M, Arab M, Montazeri A. Determinants of health-related quality of life in elderly in Tehran, Iran. BMC Public Health. 2008; 8:323. [PMID]
44.Cheraghi Z, Nedjat S, Haghjoo L, Salehi F. [What do Iranian people have in mind when assessing their quality of life? A qualitative study (Persian)]. Iranian Journal of Epidemiology. 2016; 12(3):10-20. [Link]
45.Nodehi Moghadam A, Rashid N, Hosseini Ajdad Niaki SJ, Hosseinzadeh S. [Evaluation of quality of life and its related factors in elderly in Mashhad in 1396 (Persian)]. Iranian Journal of Ageing. 2019; 14(3):310-9. [Link
46.Lasheras C, Patterson AM, Casado C, Fernandez S. Effects of education on the quality of life, diet, and cardiovascular risk factors in an elderly Spanish community population. Experimental Aging Research. 2001; 27(3):257-70. [PMID]
47.Alexandre Tda S, Cordeiro RC, Ramos LR. Factors associated to quality of life in active elderly. Revista de Saude Publica. 2009; 43(4):613-21. [DOI:10.1590/S0034-89102009005000030] [PMID]
48.Cheah KK, Foster FD, Heaney R, Higgins T, Oliver B, O’Neill T, et al. Discussions on long-term financial choice. Australian Journal of Management. 2015; 40(3):414-34. [DOI:10.1177/0312896214532476]
49.Shen CH, Lin SJ, Tang DP, Hsiao YJ. The relationship between financial disputes and financial literacy. Pacific-Basin Finance Journal. 2016; 36:46-65. [DOI:10.1016/j.pacfin.2015.11.002]
50.Grohmann A. Financial literacy and financial behavior: Evidence from the emerging Asian middle class. Pacific-Basin Finance Journal. 2018; 48:129-43. [DOI:10.1016/j.pacfin.2018.01.007]
51.Taft MK, Hosein ZZ, Mehrizi SMT, Roshan A. The relation between financial literacy, financial wellbeing and financial concerns. International Journal of Business and Management. 2013; 8(11):63-75. [DOI:10.5539/ijbm.v8n11p63]
52.Xue R, Gepp A, O’Neill TJ, Stern S, Vanstone BJ. Financial literacy amongst elderly Australians. Accounting & Finance. 2019; 59(S1):887-918. [DOI:10.1111/acfi.12362]
53.Azadi R, Zangirdar M, Farshidpour A. [Financial literacy and its influencing factors and its impact on retirement planning (Persian)]. Paper presented at: The First Regional Conference on Research and New Solutions in Accounting and Management. 13December 2012; Tenekabon, Iran. [Link]
54.Coşkuner S. Understanding factors affecting financial satisfaction: The influence of financial behavior, financial knowledge and demographics. Imperial Journal of Interdisciplinary Research. 2016; 2(5):377-85. [Link]
55.Habibi S, Nikpour S,  Seiedoshohadaei M, Haghani H. [Quality of life in elderly people of west of Tehran (Persian)]. Iran Journal of Nursing. 2008; 21(53):29-39. [Link]
56.Huang R, Ghose B, Tang S. Effect of financial stress on self-rereported health and quality of life among older adults in five developing countries: A cross sectional analysis of WHO-SAGE survey. BMC Geriatrics. 2020; 20(1):288. [PMID]