دوره 13، شماره 2 - ( تابستان 1397 )                   جلد 13 شماره 2 صفحات 209-198 | برگشت به فهرست نسخه ها

XML English Abstract Print

Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Salmabadi M, Rajabi M J, Safara M. Effectiveness of Training the Review of Life on Life Satisfaction and Sense of Coherence Middle-aged women and elderly nursing home residents in Qazvin. Salmand: Iranian Journal of Ageing 2018; 13 (2) :198-209
URL: http://salmandj.uswr.ac.ir/article-1-1229-fa.html
سلم آبادی مجتبی، رجبی محمد جواد، صف آراء مریم. اثربخشی آموزش مرور زندگی بر رضایت از زندگی و احساس انسجام زنان میانسال و سالمند مقیم خانه سالمندان شهر قزوین. سالمند: مجله سالمندی ایران. 1397; 13 (2) :198-209

URL: http://salmandj.uswr.ac.ir/article-1-1229-fa.html

اثربخشی آموزش مرور زندگی بر رضایت از زندگی و احساس انسجام زنان میانسال و سالمند مقیم خانه سالمندان شهر قزوین
مجتبی سلم آبادی1 ، محمد جواد رجبی* 2، مریم صف آراء3
1- گروه مشاوره، دانشکده علوم تربیتی، دانشگاه فرهنگیان باهنر بیرجند، بیرجند، ایران.
2- گروه راهنمایی و مشاوره، واحد ابهر، دانشگاه آزاد، ابهر، ایران. ، counseling91@gmail.com
3- پژوهشکده زنان، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران.
واژه‌های کلیدی: مرور زندگی، رضایت از زندگی، احساس انسجام، سالمندان
متن کامل [PDF 1111 kb]   (2986 دریافت)     |   چکیده (HTML)  (10792 مشاهده)
متن کامل:   (3970 مشاهده)
مقدمه
در سطح جهانی، انقلابی در حیطه جمعیت‌شناختی در شرف وقوع است. با افزایش امید به زندگی، نرخ رشد جمعیت سالمندان از دیگر گروه‌های سنی بیشتر است. چنانکه سازمان بهداشت جهانی [1] در گزارش خود در سال 2003 اعلام کرده است، حدود 600 میلیون نفر از جمعیت جهان را افراد سال‌خورده تشکیل می‌دهد. این رقم تا سال 2025 به حدود دو میلیارد نفر خواهد رسید [2].
بر اساس برآوردهای آماری سازمان ملل متحد سالانه حدود 2/5 درصد بر تعداد افراد بیش از 65 سال افزوده می‌شود [3]. ایران نیز از این پدیده مستثنا نیست. پیش‌بینی می‌شود جمعیت سالمندان از 8/24 درصد در سال 1390 به 10 درصد در سال 1400 افزایش یابد [4]. سالمندی فرایند بیولوژیکی اجتناب‌ناپذیری است که تمام موجودات زنده را درگیر می‌کند و در برخی موارد همراه با تجربیات ناخوشایند است [5]. 
پدیده سالمندی، پدیده‌ای است که تمام جوامع با آن روبه‌رو هستند. این پدیده مسائل و مشکلاتی مانند بیماری‌های جسمی و بیماری‌های اعصاب و روان و افسردگی را به همراه دارد. بیماری‌های اعصاب و روان از مسائل چالش‌برانگیز بهداشت روان هستند [1]. سالمندی دوران گریزناپذیر عمر انسان است، با سرنوشت آدمی عجین شده است و در گذرگاه رشد طبیعی به دست می‌آید. کاهش نرخ رشد جمعیت از سویی و بهبود مراقبت‌های پزشکی از سوی دیگر، به افزایش میانگین عمر در بیشتر کشورهای جهان منجر شده است. 
تغییر ساختار خانواده‌ها از نوع گسترده به نوع هسته‌ای و جذب زنان به بازار کسب‌وکار باعث می‌شود امکانات خانواده‌ها برای نگهداری از سالمندان به‌شدت کاهش یابد و باری که قبلاً خانواده‌ها به دوش می‌کشیدند، به‌ناچار با دولت‌ها و مراکز نگهداری سالمندان تقسیم شود. نبود خانه و تعلقات شخصی و نبود خاطرات همراه موجب شکل‌گیری احساسات منفی در سالمندی می‌شود. افسردگی، احساس فقدان، احساس طردشدگی، تنهایی، ناامیدی و احساس ‌انسجام‌نداشتن در میان افراد سالمند، موضوعات مهمی هستند که نیازمند حمایت اساسی هستند [6].
 احساس انسجام بیانگر اعتقاد شخص به توانایی برای مقابله با شرایط مختلف است که حس استقلال و خودپیروی را افزایش می‌دهد و باعث ارتقای رفتارهای مربوط به تندرستی و بهبود عملکرد می‌شود [7]. از نظر اریکسون، آخرین بحران روانی‌اجتماعی که در سنین سالمندی اتفاق می‌افتد، انسجام در مقابل نومیدی است که با شیوه رویارویی فرد با پایان زندگی سروکار دارد. دوران پیری از نظر اریکسون، دوره بازنگری و تأمل است، دورانی که شخص طی آن رویدادهای سراسری زندگی خود را از نظر می گذراند [8]. احساس انسجام سازه‌ای شخصیتی با سه مؤلفه درک‌پذیری، توانایی مدیریت و معناداری است. در درک‌پذیری به احساس فرد اطمینان داده می‌شود که هیچ‌چیز منفی یا حیرت‌آوری اتفاق نیفتاده است و زندگی می‌تواند خوب و معقولانه و مطابق انتظار پیش رود. مؤلفه توانایی مدیریت، احساس دارابودن منابع موردنیاز برای حل مشکل را منعکس می‌کند و درنهایت، احساس معناداری متضمن این است که چقدر فرد زندگی‌اش را باارزش می‌داند و تا چه حد این احساس را به‌طور هیجانی به همراه دارد [9]. احساس انسجام تجربه درونی است که به‌صورت تدریجی در طول جوانی رشد می‌کند تا فرد به کیفیت نسبتاً پایداری برسد [10]. 
سالمندی و شرایط ناشی از تحلیل قوای جسمی و روحی، افراد را در آسیب‌پذیرترین گروه‌های سنی جای می‌دهد. تندرستی پیش‌بین قدرتمندی برای سلامت روانی در اواخر بزرگ‌سالی (پیری) است. ضعف‌های جسمانی و بیماری‌های مزمن می‌توانند بسیار استرس‌زا باشند و به احساس فقدان کنترل شخصی و به دنبال آن کاهش سطح رضایتمندی از زندگی بینجامد. علاوه بر این، بیماری جسمانی موجب معلولیت می‌شود [11] که به نقل از جمال زاده و گلزاری، شامل ظاهرشدن علائم جسمی از جمله ضعف بینایی و شنوایی، پوکی استخوان، خمیدگی پشت، چین‌خوردگی پوست، ورم مفاصل و سفیدشدن موها می‌شود. در این فرایند در اندام‌های درونی بدن نیز تغییراتی ایجاد می‌شود، مانند کوچک‌شدن مغز و نارسایی قلبی و عروقی. طی تغییراتی که در این فرایند رخ می‌دهد، فرد به زمان مرگ نزدیک‌تر می‌شود [12]. از سوی دیگر، رضایت‌مندی از زندگی در سالمندان نیز با کاهش توان مراقبت از خود تعیین می‌شود. هنگامی‌که آسایش و کیفیت زندگی کاهش می‌یابد، درماندگی و نارضایتی از زندگی عمیق‌تر می‌شود [13]. رضایت از زندگی مفهوم ذهنی و منحصربه‌فردی برای هر انسان است و به ارزیابی‌های شناختی فرد از زندگی‌اش اشاره دارد [14]. به نقل از شهسوارلو و همکاران رضایت از زندگی، بیانگر نگرش مثبت فرد به جهانی است که در آن زندگی می‌کند. رضایت از زندگی با نیازهای فرد ارتباطی فراگیر دارد [15]. این مفهوم ارزیابی کلی از زندگی و فرایندی مبتنی بر قضاوت فردی است، یعنی فرد بر اساس معیارهای شخصی خود، کیفیت زندگی‌اش را می‌سنجد [16]. 
رضایت از زندگی به‌عنوان ارزیابی کلی کیفیت زندگی بر اساس ملاک‌های انتخاب‌شده عبارت است از مقایسه بین شرایط زندگی با ملاک‌های شخصی. افراد هنگامی سطوح بالای رضایت از زندگی را تجربه می‌کنند که شرایط زندگی آن‌ها با ملاک‌هایی که برای خود تعیین کرده‌اند، مطابقت داشته باشد. رضایت از زندگی را می‌توان جامع‌ترین ارزیابی افراد از شرایط زندگی خود در نظر گرفت [17]. 
در سال‌های اخیر، پژوهش‌های بسیاری درباره رضایت زندگی افراد از دو دیدگاه عینی و فاعلی انجام شده است. دیدگاه عینی به شرایط بیرونی مانند میزان درآمد، کیفیت مسکن، شبکه‌های دوستی و دسترسی به خدمات بهداشتی توجه می‌کند. در مقابل، دیدگاه فاعلی بر قضاوت افراد درباره رضایت از زندگی با توجه به کل زندگی یا حیطه‌های خاص آن مانند رضایت از دوستان، رضایت از خانواده و رضایت از تجربه‌های تحصیلی تأکید می‌ورزد [18]. در این ‌بین خانواده بیشترین نقش را در احساس رضایت از زندگی ایفا می‌کند [19]. اگرچه تحقیقات مربوط به رضایت از زندگی، بیشتر به موضوعاتی مانند ازدواج، کار و پیری پرداخته‌اند، در سال‌های اخیر به مطالعه ساختار رضایت از زندگی نیز توجه شده است [20]. بنابراین شناسایی متغیرهای دخیل در رضایت از زندگی در برنامه‌ریزی برای ارتقای آن حائز اهمیت است. متغیرهایی مانند سن [21]، درآمد، سلامت جسمانی و روانی و تحصیلات [22]، شخصیت و مطالعه مرور زندگی [21] در رضایت از زندگی مؤثر شناخته شده‌اند. در بین این متغیرها، یکی از متغیرهای مهم که با توجه به اهداف درمانی آن به نظر می‌رسد بتواند در افزایش میزان رضایت از زندگی مؤثر باشد، درمان مرور زندگی است.
باتلر اصطلاح مرور زندگی را ارائه کرد. او مرور زندگی را کنش طبیعی و فرایند عمومی می‌داند که طی آن فرد تجربیات گذشته خود را فرامی‌خواند، به آن فکر می‌کند، آن را ارزیابی می‌کند و با هدف دستیابی به خودشناسی بیشتر، در عمق آن فرو می‌رود [23]. همچنین باتلر با ارائه چارچوبی برای انجام این وظیفه رشدی آن را هدفمندتر ساخت، شکل درمانی به آن بخشید و آن را برگشت گام‌به‌گام برای آگاهی از تجربیات اولیه که می‌توانند به‌منظور رفع و حل تعارضات گذشته دوباره ارزیابی شوند، تعریف می‌کند. به همین دلیل معنای تازه‌ای به زندگی فرد می‌دهد [24]. مرور زندگی فرایندی ساختاریافته است که در آن موضوعات خانوادگی شامل کودکی شخص، تجربه والدینی، مسائل شخصی، نقاط عطف خانواده، تحصیل، اوقات فراغت و تأثیرات ادبیات، بررسی می‌شود [25]. هدف از مرور زندگی این است که به افراد در یکپارچه‌سازی موفقیت‌آمیز تجارب زندگی کمک شود و با خاصیت تغییر انطباقی این درمان، معنای جدیدی به زندگی فرد وارد کند.
طی فرایند مرور زندگی، فرد با بازبینی تجارب زندگی و قالب‌دهی مجدد و بازسازی شناختی حوادث زندگی، فهم و درک خویشتن از تاریخ زندگی شخصی‌اش را گسترش می‌دهد. این موضوع مستقیم بر احساسات او تأثیر می‌گذارد. بنابراین وقوع مرور زندگی، فرایندی درمانی است که به بینش و درک بیشتر از خود همراه با تغییرات عاطفی، رفتاری و شناختی منجر می‌شود [26]. منطق درمان مرور زندگی این است که فرد مضطرب، درگیر فرایند بهبود بخشی بررسی سختی‌ها و سستی‌های زندگی خود شود و از اضطراب و نشخوار فکری رهایی یابد [27]. از طرف دیگر جنبه درمانی مرور زندگی از این لحاظ است که زنده‌شدن تجارب و تعارضات، باعث ارزیابی مجدد، حل آن‌ها و درنتیجه انسجام و یکپارچگی شخصیت می‌شود [28]. 
در پژوهشی نشان داده شد روش درمان مرور زندگی بر کاهش شدت افسردگی زنان سالمند مؤثر است [29]. در پژوهش دیگری نشان داده شد روش درمان مرور زندگی بر افزایش سازگاری اجتماعی سالمندان مؤثر بوده است و این درمان در مقایسه با درمان‌های سنتی نتیجۀ بهتری می‌دهد [30]. مطالعه‌ای در زنان سالمند ساکن شهر تهران نشان داد درمان مرور زندگی بر اضطراب مرگ و رضایت از زندگی زنان سالمند ساکن شهر تهران مؤثر است [31]. نتایج پژوهشی در همین راستا نشان می‌دهد که استفاده از روش درمانی مرور زندگی، به نحو قابل‌توجهی دردهای مزمن دوره سالمندی را تحت تأثیر قرار می‌دهد و موجب کاهش آن می‌شود [32]. به دلیل مهم‌بودن دوران سالمندی و اهمیت میزان رضایت از زندگی سالمندان و درنظرداشتن عوارض مختلف این گروه سنی و با توجه به اینکه درمان مرور زندگی به سالمندان، فرصت‌هایی را می‌دهد که با در نظر گرفتن موفقیت‌های خودشان به حل تعارضات طولانی و قدیمی خود بپردازند، به نظر می‌رسد این درمان بتواند بر رضایت از زندگی و احساس انسجام آنان تأثیر داشته باشد. ازآنجاکه تاکنون پژوهشی در این راستا انجام‌نشده است، مطالعه حاضر با هدف اثربخشی درمان مرور زندگی بر رضایت از زندگی و احساس انسجام زنان میانسال و سالمند مقیم خانه سالمندان شهر قزوین انجام می‌شود. از این رو سؤال اصلی محقق این است که آیا آموزش مرور زندگی بر رضایت از زندگی و احساس انسجام زنان میانسال سالمند مؤثر است؟
روش مطالعه
روش پژوهش حاضر نیمه‌آزمایشی و طرح استفاده‌شده در این پژوهش طرح پیش‌آزمون پس‌آزمون دوگروهی (گروه آزمایش و گروه کنترل) است. جامعه آماری پژوهش شامل تمامی زنان سالمند حاضر در آسایشگاه سالمندان شهر قزوین بود. نمونه موردپژوهش شامل 30 نفر از زنان حاضر در آسایشگاه سالمندان شهر قزوین بود که به روش نمونه‌گیری تصادفی ساده انتخاب شدند. سپس به یک گروه آزمایش (15 نفر) و یک گروه کنترل (15 نفر) تقسیم شدند و دو گروه از نظر سن و سطح سواد همتا شدند. ملاک‌های ورود به پژوهش عبارت بودند از: سن بین 50 تا 80، نداشتن بیماری روانی و سالم‌بودن بر اساس پرونده پزشکی، شرکت نداشتن هم‌زمان در دوره درمانی دیگر، نداشتن اختلالات روان‌شناختی (فراموشی، دمانس و آلزایمر) بر اساس پرونده پزشکی و موافقت با شرکت در جلسات آموزشی. معیار خروج عبارت بودند از: شرکت‌نکردن در دو جلسه متوالی و داشتن مریضی در جلسات درمانی. کمیته اخلاق دانشگاه آزاد اسلامی واحد ابهر این پژوهش را تأیید کرده است. 
در مرحله اول، پژوهشگر پس از نمونه‌گیری و انتخاب نمونه‌ها، دو پرسش‌نامه موردنیاز را تکثیر کرد. در اجرای پیش آزمون پرسش‌نامه پژوهش برای هر دو گروه آزمایش و کنترل اجرا شد. در این مرحله درباره محرمانه‌بودن اطلاعات به سالمندان اطمینان داده شد. در مرحله بعد، پژوهشگر به انجام شش جلسه مداخله مرور زندگی پرداخت و سپس یک هفته پس از پایان آخرین جلسه آموزشی، پس‌آزمون از میانسال و سالمندان گرفته شد. در نهایت داده‌های حاصل از پرسش‌نامه استخراج و وارد نرم‌افزار SPSS19 شد و تحلیل انجام پذیرفت. در این پژوهش برای تحلیل داده‌های به‌دست‌آمده، متناسب با سطح سنجش داده‌ها و مفروضات آماری، از آزمون تحلیل کواریانس برای آزمون فرضیه‌ها استفاده شد. ابزار اندازه‌گیری شامل پرسش‌نامه‌های زیر بود.
مقیاس رضایت از زندگی داینر
دینر، امانز، لارسن و گیفن برای سنجش میزان رضایت کلی از زندگی، این مقیاس پنج‌گویه‌ای را تهیه کرده‌اند و در پژوهشی روایی به شیوه همگرا و افتراقی، پایایی مطلوبی (آلفای کرونباخ برابر 0/85) برای این مقیاس گزارش کرده‌اند [33]. در این مقیاس در برابر هر گویه طیف لیکرت هفت‌نمره‌ای از کاملاً مخالفم (نمره 1) تا کاملاً موافقم (نمره 7) قرار دارد که میزان رضایت از زندگی فرد را می‌سنجد. دامنه تغییرات نمرات از 5 تا 35 است و نمره بیشتر نشان‌دهنده بیشتربودن رضایت از زندگی است. این مقیاس در پژوهشی که روی 577 دانش‌آموز دبیرستانی انجام داده است، ضریب آلفای کرونباخ برابر با 0/80 و روایی آن را به شیوه تحلیل عاملی محاسبه کرده است که نتایج حاکی از وجود عاملی کلی در مقیاس است که می‌توانست بیش از 54% از واریانس را تبیین کند [34]. پایایی کل مقیاس حاضر در پژوهش حاضر به روش آلفای کرونباخ 0/78 به دست آمد.
پرسش‌نامه احساس انسجام
این پرسش‌نامه آزمونی 35 سؤالی است که به صورت 3 یا 5 گزینه‌ای و با مقیاس لیکرت (3 درجه‌ای) نمره‌گذاری می‌شود. حداقل و حداکثر نمره‌ای که آزمودنی از این مقیاس می‌گیرد، به ترتیب 35 و 105 خواهد بود. پایایی این پرسش‌نامه را در پژوهشی 0/87 و در پژوهش دیگری 0/86 گزارش کرده‌اند [35]. در پژوهشی دیگر پایایی این پرسش‌نامه به روش آلفای کرونباخ 0/84 به دست آمد [36]. پایایی کل مقیاس حاضر در پژوهش حاضر به روش آلفای کرونباخ 0/84 به دست آمد. طرح درمانی این پژوهش بر اساس فرایند درمان مرور زندگی هایت و وبستر بود که در آن به ساختار، ارزیابی، جامعیت و فردیت توجه شده است. بر این اساس است که کل چرخه زندگی فرد تا لحظه کنونی را شش جلسه که در شش هفته و هر هفته یک بار انجام می‌شود، مرور می‌کند. پژوهشگر به صورت گروهی جلسات آموزشی را اجرا می‌کند. برنامه‌های آموزشی در این شش جلسه شامل بازسازی شناختی افکار و دیدگاه‌های اشتباه فرد، نام‌گذاری مجدد و تعبیر مثبت از جنبه‌های منفی خاطرات فرد و نیز با تأکید بر خاطرات مثبت، انسجام فرد، کاستن از ناامیدی و افزایش رضایت زندگی افراد بود [37].
یافته‌ها
اطلاعات مربوط به فراوانی سن اعضای نمونه نشان می‌دهد 13 نفر از شرکت‌کنندگان در پژوهش بین 50 تا 60 سال، 11 نفر 61 تا 70 سال و 6 نفر نیز بیشتر از 71 سال دارند. یافته‌های توصیفی در جدول شماره 1 گزارش شده است.
در جدول شماره 1، آمار توصیفی مربوط به میانگین و انحراف معیار نمرات سن آزمودنی‌ها به تفکیک برای گروه کنترل و گروه آزمایش نشان داده شده است. میانگین سن افراد گروه کنترل برابر با 65 و میانگین سن گروه آزمایش برابر با 67 سال است.  برای مقایسه سن گروه‌ها، به دلیل فاصله‌ای بودن مقیاس اندازه‌گیری، از آزمون t مستقل استفاده شد. با توجه به بزرگ‌تربودن سطح معنی‌داری از مقدار 0/05، تفاوت‌نداشتن گروه‌ها و همتابودن به لحاظ سن نتیجه گرفته می‌شود. 
نتایج جدول شماره 2 نشان می‌دهد میانگین نمرات گروه کنترل در پس‌آزمون در مقایسه با پیش‌آزمون تفاوت زیادی ندارد. درحالی‌که در گروه آزمایش، شاهد افزایش نمرات رضایت از زندگی در پس‌آزمون در مقایسه با پیش‌آزمون هستیم. همچنین میانگین نمرات گروه کنترل در پس‌آزمون در مقایسه با پیش‌آزمون تفاوت زیادی ندارد. درحالی‌که در گروه آزمایش، شاهد افزایش نمرات احساس انسجام در پس‌آزمون د‌ر مقایسه با پیش‌آزمون هستیم. به منظور بررسی اثربخشی درمان مرور زندگی بر رضایت از زندگی و احساس انسجام زنان سالمند از آزمون تحلیل کوواریانس چندمتغیره استفاده شد. پس از تأیید مفروضه همسانی ماتریس کوواریانس‌ها و همگنی واریانس متغیرهای وابسته در بین گروه‌ها به عنوان مفروضات آزمون تحلیل کوواریانس، تحلیل کوواریانس انجام شد.
سطح معنی‌داری هر چهار آمارۀ چندمتغیری مربوطه یعنی اثر پیلایی، لامبدای ویلکز، اثر هتلینگ و بزرگ‌ترین ریشه روی، برابر با 0/001 است (P<0/001). بدین ترتیب فرض صفر آماری رد و مشخص می‌شود بین نمرات دو گروه آزمایش و کنترل در نمرات مربوط به رضایت از زندگی و احساس انسجام در پس‌آزمون تفاوت معنی‌داری وجود دارد. به منظور بررسی تفاوت دو گروه آزمایش و کنترل در هریک از این متغیرها، آزمون اثرات بین آزمودنی استفاده شد که نتایج حاصل در ادامه ارائه شده است.
در جدول شماره 4 نتایج آزمون اثرات بین آزمودنی برای مقایسه رضایت از زندگی و احساس انسجام زنان سالمند در گروه‌های آزمایش و کنترل در مرحله پس‌آزمون نشان داده شده است. با توجه به نتایج ارائه‌شده در جدول شماره 3 که بیشتربودن میانگین نمرات گروه آزمایش در مرحله پس‌آزمون را نشان می‌دهد، چنین نتیجه گرفته می‌شود که درمان مرور زندگی موجب افزایش رضایت از زندگی و احساس انسجام زنان سالمند می شود.

بحث 
پژوهش حاضر باهدف بررسی اثربخشی درمان مرور زندگی بر رضایت از زندگی و احساس انسجام زنان میانسال و سالمند مقیم خانه سالمندان شهر قزوین انجام شد. نتایج پژوهش در پس آزمون نشان داد مرور زندگی به طور معنی‌داری موجب افزایش رضایت از زندگی در سالمندان می‌شود. اگرچه مشابه این موضوع در تحقیقات دیگر بررسی نشده است، از زوایای دیگری موضوع سالمندی در پژوهش‌های پیشین بررسی شده است. بنابراین می‌توان گفت نتایج این پژوهش با نتایج تحقیقات پیشین شامل تحقیقات یزدان‌بخش (2016)، دهقان و همکاران (2015)، علیزاده‌فر (2012)، هبر (2006) و وات و کاپیلایز (2000) همسو است [39 ،38 ،32-30]. نتایج تحقیقات اخیر نشان داده است سالمندان ظرفیت‌ها ومهارت‌های شناختی دارند که به آن‌ها در یادگیری‌های جدید و ادامه رشد و افزایش رضایتمندی از زندگی کمک خواهد کرد [40]. به عقیده هابر مرور زندگی، با ایجاد حس کنترل در سالمندان آسایشگاه‌ها باعث شد شدت افسردگی کسانی که افسردگی شدید داشتند کاهش یابد [38]. مطالعه‌ای درباره سالمندانی که افسردگی متوسط یا شدید داشتند، نشان می دهد مرور زندگی در طول مدت کوتاه شش هفته، نشانه‌های افسردگی را بهبود بخشیده است [39]. در تبیین این فرضیه می‌توان گفت آنچه که می‌تواند بر بهبود عملکرد رضایت زندگی سالمندان تأثیر بگذارد، جامع‌بودن برنامه مرور زندگی در ارزیابی حوزه‌های شناخته‌شده تجربیات مراجع است. 
مرور زندگی مقوله‌ای است که به مسائل رشدی مراجع نظیر تجربیات آموزشی، درک مراجع از عضویت در گروه‌های هم‌رسته، رشد جنسی و تاریخچه آن، عشق یا ازدواج‌، فرزندان و جنبه‌های دیگر زندگی خانوادگی در بزرگ‌سالی، تاریخچه شغلی و ارزیابی مراجع از آن و تجربه‌های مرگ و احساس مراجع به آینده توجه می‌کند. زمانی‌که سالمندان این خاطرات را مرور می‌کنند، روزهایی را به خاطر می‌آورند که بسیار پرجنب‌وجوش بودند و در موقعیت‌های اجتماعی حضوری فعال داشتند. یادآوری و زنده‌کردن این خاطرات به آن‌ها انرژی می‌دهد و باعث می‌شود برای خود حیاتی مانند افراد سالم قائل شوند؛ زیرا افراد سالمند زندگی خود را در انتهای مسیر می‌بینند، سعی می‌کنند خود را جدا از دیگران بدانند و فقط در انتظار مرگ بنشینند [41]. از سویی زمانی که گذشته خود را مرور می‌کند، این امکان برای او فراهم می‌شود که وقایع گذشته را مجدداً مرور کند و معنای آن‌ها را با فهم جدید یا اصلاح‌شده‌ای دریابد [29]؛ این موضوع زمینه رضایت از زندگی را برای فرد به ارمغان می‌آورد.
در تبیینی دیگر برای فرضیه مذکور، می‌توان گفت سالمندان در خلال مرور گذشته، احساسات و هیجان‌های مثبت و منفی گذشته را بیرون می‌ریزند، در مقام بررسی اتفاقات و احساسات برمی‌آیند و در ارزیابی مجددی به تغییر نگرش دست می‌یابند. این تغییر در نگرش و افزایش توجه به خود، موجب کنارآمدن فرد با تحولات می‌شود که نتیجه آن پذیرندگی روانی (رضایت از زندگی) و جسمی (کاهش درد جسمی) است [42]. نتیجه دیگر پژوهش در پس‌آزمون نشان داد مرور زندگی به طور معنی‌داری موجب افزایش احساس انسجام در سالمندان می‌شود. نتیجه به‌دست‌آمده مشابه تحقیقات کاظمیان (2012) و بیچم و همکاران (1998) است [44 ،43]. این مطالعات نشان دادند درمان مرور زندگی در ارتقای بهداشت روان و سلامت روان مؤثر است. بیچم و همکاران نیز اعلام کردند روش مرور زندگی موجب افزایش حس کنترل، مراقبت فردی و کاهش افسردگی سالمندان خواهد شد [44]. 
مطالعه آندو و همکاران نشان داد درمان مرور زندگی کوتاه مدت می‌تواند در بهبود سلامت روانی و معنوی بیماران سرطانی مؤثر باشد [24]. در تبیین این فرضیه می‌توان گفت فرایندی که طی آن «انسجام خود» می‌تواند به دست آید، با عنوان مرور زندگی توصیف شده است. درمان مرور زندگی با احیای تجارب و تعارضات، باعث ارزیابی مجدد گذشته، حل تعارضات، جمع‌بندی دوباره و در نتیجه انسجام و یکپارچگی آن‌ها می‌شود. فرد طی مرور زندگی ویژگی‌های ناشناخته و کارهای ناگفته زندگی‌اش را برای دیگران آشکار می‌سازد و در جواب، آن‌ها نیز ممکن است واقعیات و حقایق پنهانی را بیان کنند. این آشکارسازی‌ها موجب تغییر در کیفیت روابط و شکل‌گیری صمیمیت‌های جدید می‌شود. همچنین مرور زندگی فرایندی درمانی است که باعث افزایش بینش و درک خود می‌شود و با تغییرات عاطفی، شناختی و رفتاری همراه است. می‌توان نتیجه گرفت در مجموع درمان مرور زندگی موجب افزایش احساس انسجام می‌شود [30]. همچنین فرایند مرور زندگی این فرصت را به سالمندان می‌دهد که با درنظرگرفتن موفقیت‌های خودشان به حل تعارضات طولانی و قدیمی بپردازند. این موضوع زمینه‌ساز آرامش، تسکین و احساس انسجام در آنان می‌شود [45]. 
نتیجه‌گیری نهایی
نتایح نشان می‌دهند فرایند جلسات درمان مرور زندگی باعث افزایش میزان رضایت زندگی و احساس انسجام سالمندان در گروه آزمایش در مقایسه با گروه کنترل شده است؛ بنابراین مرور زندگی بر میزان رضایت زندگی و احساس انسجام سالمندان مؤثر است. پژوهش حاضر اثربخشی مرور زندگی را بر میزان احساس انسجام و رضایت زندگی در سالمندان بدون اختلالات روان‌شناختی شامل فراموشی، دمانس و آلزایمر، بررسی کرده است؛ بنابراین تعمیم نتایج آن به سالمندان مبتلا به اختلالات روان‌شناختی (فراموشی، دمانس و آلزایمر) باید با احتیاط صورت گیرد. 
محدودبودن انجام پژوهش به زنان، از دیگر محدودیت‌های پژوهش حاضر است. با توجه به اثربخشی درمان مرور زندگی، پیشنهاد می‌شود این روش درمانی در مراکز آموزشی و تحت نظر استادان به دانشجویان تحصیلات تکمیلی روان‌شناسی بالینی آموزش داده شود و مراکز درمانی از این روش درمانی برای دیگر مسائل و مشکلات روان‌شناختی و اجتماعی استفاده کنند. پیشنهاد می‌شود طرح‌های مختلف مرور زندگی بر اساس جامعه ایرانی هنجار شود و برای معرفی و آموزش شیوه انجام این درمان به کارکنان مرتبط با سالمندان و خانواده سالمندان اقدام شود.
در نهایت برای راستی‌آزمایی نتایج پژوهش توصیه می‌شود به انجام پژوهش در جنس مخالف پرداخته شود و تفاوت‌های جنسیتی بررسی شود. همچنین پیشنهاد می‌شود در جلسات آموزش مرور زندگی در گروه‌های مختلف برای قابلیت تکرارپذیری آموزش دو یا سه بار به فواصل بلافاصله ۲ تا ۳ ماه بعد و ۶ ماه بعد پس‌آزمون انجام ونتایج با هم مقایسه شود.
تشکر و قدردانی
از تمامی کارکنان آسایشگاه سالمندان شهر قزوین و به ویژه زنان سالمند حاضر در آسایشگاه که در این پژوهش ما را یاری کردند، کمال تشکر و قدردانی را داریم. این مقاله بخشی از پایان‌نامه محمد جواد رجبی است.
 
References
  1. World Health Organization. Primary Care. Now more than ever. Geneva: World Health Organization; 2008.
  2. Ravanipour M, Salehi S, Taleghani F, Abedi H A. [Power in old age: A qualitative study (Persian)]. Iranian Journal of Psychiatry and Clinical Psychology. 2009; 14(4):447-453.
  3. United Nations Department of Economic and Social Affairs. World population ageing 2009. New York: United Nations Publications; 2010.
  4. Khalili Z, Taghadosi M, Heravi-Karimooi M, Sadrollahi A, Gilasi H. [Assessment of the associations of depression with elder abuse among the elderly in Kashan city, Iran (Persian)]. Iranian Journal of Ageing. 2016; 10(4):8-17. 
  5. Rashidi Fakari F, Azimi Hashemi M, Rashidi Fakari F. A Qualitative a qualitative research: Postmenopausal women's experiences of abuse. Procedia–Socialand Behavioral Sciences. 2013; 82:57–60.. [DOI:10.1016/j.sbspro.2013.06.224]
  6. Salarvand S, Abedi H. [The elders’ experiences of social support in nursing home: A qualitative study (Persian)]. Journal of Nursing. 2007; 20(52):39-50
  7. Abolghasemi A, Zahed F, Narimani M. [The correlation of sense of coherence and type-D personality with health in coronary artery patients (Persian)]. Journal of Fundamentals of Mental Health. 2009; 11(43):213-22.
  8. Atkinson RA, Edward ES. Atkinson and Hilgard’s introduction to psychology. [H. Rafii, M. Arjmand, Persian Trans]. Tehran: Tehran Publication; 2012. 
  9. Vastamäki J. Sense of coherence and unemployment [Academic dissertation]. Erlangen: University of Erlangen-Nuremberg; 2009.
  10. Agha Yousefi AR, Sharif N. [Correlation between psychological well-being and sense of coherence in the students of Islamic Azad University-Central Tehran Branch (Persian)]. Pajoohandeh. 2011; 15(6):273-79.
  11. Firozeh Moghadam S, Borjali A, Sohrabi F. [The efficiency of happiness training to increase the hope in elderly people (Persian)]. Iranian Journal of Ageing. 2014; 8(4):67-72.
  12. Stuart-Hamilton I. The psychology of ageing: An introduction. London: Jessica Kingsley Publishers; 2012. 
  13. Borg C, Hallberg IR, Blomqvist K. Life satisfaction among older people (65+) with reduced self‐care capacity: The relationship to social, health and financial aspects. Journal of Clinical Nursing. 2006; 15(5):607-18. [DOI:10.1111/j.1365-2702.2006.01375.x]
  14. Ye S, Yu L, Li KK. A cross-lagged model of self-esteem and life satisfaction: Gender differences among Chinese university students. Personality and Individual Differences. 2012; 52(4):546-51. [DOI:10.1016/j.paid.2011.11.018]
  15. Guney S, Kalafat T, and Boysan M. Dimensions of mental health: life satisfaction, anxiety and depression: a preventive mental health study in Ankara University student’s population. Procedia-Social and Behavioral Sciences. 2010; 2(2):1210-3. [DOI:10.1016/j.sbspro.2010.03.174]
  16. Matud MP, Bethencourt JM, Ibanz I. Relevance of gender roles in life satisfaction in adult people Personality and Individual Differences. 2014; 70:206-11. [DOI:10.1016/j.paid.2014.06.046]
  17. Keshavarz A, Mehrabi M, Soltanizadeh M. [Psychological predictors of life satisfaction (Persian)]. Developmental Psychology. 2010; 6(22):159-68.
  18. Zullig KJ, Valois RF, Huebner ES, Drane JW. Adolescent health-related quality of life and perceived satisfaction with life. Quality of life Research. 2005; 14(6):1573-84. [DOI:10.1007/s11136-004-7707-y]
  19. Kapteyn A, Smith JP, Van Soest A. Life satisfaction. Bonn: Institute for the Study of Labor; 2009.
  20. Shahaeian A, Yousefi F. [Relationships between self-actualization, life satisfaction, and need for cognition among students of special middle schools for talented students (Persian)]. Journal of Exceptional Children. 2007; 7(3):317-36.
  21. Donovan N, Halpern D, . Life satisfaction: The state of knowledge and impilication, for government. Lonon: National government Publication; 2002.
  22. Diener E, Seligman ME. Beyond money toward an economy of well-being. Psychological Science in the Public Interest . 2004; 5(1):1-31. [DOI:10.1111/j.0963-7214.2004.00501001.x]
  23. Butler RN. The life review: An interpretation of reminiscence in the aged. Psychiatry. 1963; 26(1):65-76. [DOI:10.1080/00332747.1963.11023339]
  24. Ando M, Morita T, Akechi T, Okamoto T, Care JTFfS. Efficacy of short-term life-review interviews on the spiritual well-being of terminally ill cancer patients. Journal of Pain and Symptom Management. 2010; 39(6):993-1002. [DOI:10.1016/j.jpainsymman.2009.11.320]
  25. Sabaghi H, Esmaily M, kalantar koushe SM. [The effectiveness of life review with a focus on Islamic ontology parent-child relationships teens (Persian)]. Pajoohesh Dar Masael-e Ta'lim va Tarbiyat-e Eslami. 2015; 23(26):139-63.
  26. Weiss J. A comparison of cognitive group therapy to life review group therapy with adults [MSc. thesis]. Charlottesville, Virginia: The University of Virginia; 2010.
  27. Maercker A. Life-review technique in the treatment of PTSD in elderly patients: Rationale and three single case studies. Journal of Clinical Geropsychology. 2002; 8(3):239-49. [DOI:10.1023/A:1015952429199]
  28. Holland D. The effects of life review on ego integrity versus ego despair in the geriatric population: A case study [MSc. thesis].  Miami: Miami Institute of Psychology; 1997
  29. Karimi M, Esmaeli M, Aryan K. [The effectiveness of life review therapy on decrease of depression symptoms in elderly women (Persian)]. Iranian Journal of Ageing. 2010; 5(2):41-45.
  30. Yazdanbakhsh k. Effects of life review on social adjustment of retirees’ elderly persons. Journal of Aging Psychology. 2016; 1(3):179-85
  31. Dehghan K, shariatmadar A, Kalantar Hormozi A. [Effectiveness of life review therapy on death anxiety and life satisfaction of old women of Tehran (Persian)]. Culture Counseling. 2015; 6(22):15-39. [DOI:10.22054/QCCPC.2015.4207]
  32. Alizadehfard S. [The effect of life review group therapy on elderly with chronic pain (Persian)]. Iranian Journal of Ageing. 2012; 7(2):60-67.
  33. Diener E, Emmons RA, Larsen RJ, Griffin S. The satisfaction with life scale. Journal of Personality Assessment. 1985; 49(1):71-5. [DOI:10.1207/s15327752jpa4901_13]
  34. Jowkar B. [The mediating role of resilience in the relationship between general and emotional intelligence and life satisfaction (Persian)]. Contemporary Psychology. 2008; 2(2):3-12.
  35. Flensborg-Madsen T, Ventegodt S, Merrick J. Sense of Coherence and Physical Health. A Cross-Sectional study using a new scale (SOC II). The Scientific World Journal. 2006; 6:2200-11. [DOI:10.1100/tsw.2006.350]
  36. Sabri Nazarzadeh R, Abdkhodaei MS, Tabibi Z. [Study of causal relationship between sense of coherence, psychological hardiness, coping strategies and mental health (Persian)]. Research in Psychological Health. 2012; 6(1):26-35.
  37. Haight BK, Webster JD. The art and science of reminiscing: Theory, research, methods, and applications. Abingdon: Taylor & Francis; 1995.
  38. Haber D. Life review: Implementation, theory, research, and therapy. The International Journal of Aging and Human Development. 2006; 63(2):153-71. [DOI:10.2190/DA9G-RHK5-N9JP-T6CC]
  39. Watt LM, Cappeliez P. Integrative and instrumental reminiscence therapies for depression in older adults: Intervention strategies and treatment effectiveness. Aging & Mental Health. 2000; 4(2):166-77. [DOI:10.1080/13607860050008691] 
  40. Cahoon, C. Depression in older adults. American Journal of Nursing. 2012; 112(11): 22-30. [DOI:10.1097/01.NAJ.0000422251.65212.4b]
  41. Butler RN. The life review. Journal of Geriatric Psychiatry. 2002; 35(1):7-10.
  42. De Leo D, Diekstra RF, Lonnqvist J, Cleiren MH, Frisoni GB, Buono MD, et al. LEIPAD, an internationally applicable instrument to assess quality of life in the elderly. Behavioral Medicine. 1998; 24(1):17-27. [DOI:10.1080/08964289809596377]
  43. Kazemian, S. [The effect of life review on the rate of anxiety in adolescent girls of the divorced families (Persian)]. Knowledge & Research in Applied Psychology. 2012; 13(47):11-17.
  44. Beechem MH, Anthony C, Kurtz J. A life review interview guide: A structured systems approach to information gathering. The International Journal of Aging and Human Development. 1998; 46(1):25-44. [DOI:10.2190/NFNC-UNNL-5N5G-MQNY]
  45. Berk L. Development through the lifespan. London: Pearson; 2001.
نوع مطالعه: پژوهشي | موضوع مقاله: سالمند شناسی
دریافت: 1396/8/17 | پذیرش: 1396/11/23 | انتشار: 1397/4/1
فهرست منابع
1. World Health Organization. Primary Care. Now more than ever. Geneva: World Health Organization; 2008.
2. Ravanipour M, Salehi S, Taleghani F, Abedi H A. [Power in old age: A qualitative study (Persian)]. Iranian Journal of Psychiatry and Clinical Psychology. 2009; 14(4):447-453.
3. United Nations Department of Economic and Social Affairs. World population ageing 2009. New York: United Nations Publications; 2010.
4. Khalili Z, Taghadosi M, Heravi-Karimooi M, Sadrollahi A, Gilasi H. [Assessment of the associations of depression with elder abuse among the elderly in Kashan city, Iran (Persian)]. Iranian Journal of Ageing. 2016; 10(4):8-17.
5. Rashidi Fakari F, Azimi Hashemi M, Rashidi Fakari F. A Qualitative a qualitative research: Postmenopausal women's experiences of abuse. Procedia–Socialand Behavioral Sciences. 2013; 82:57–60.. [DOI:10.1016/j.sbspro.2013.06.224] [DOI:10.1016/j.sbspro.2013.06.224]
6. Salarvand S, Abedi H. [The elders' experiences of social support in nursing home: A qualitative study (Persian)]. Journal of Nursing. 2007; 20(52):39-50
7. Abolghasemi A, Zahed F, Narimani M. [The correlation of sense of coherence and type-D personality with health in coronary artery patients (Persian)]. Journal of Fundamentals of Mental Health. 2009; 11(43):213-22.
8. Atkinson RA, Edward ES. Atkinson and Hilgard's introduction to psychology. [H. Rafii, M. Arjmand, Persian Trans]. Tehran: Tehran Publication; 2012.
9. Vastamäki J. Sense of coherence and unemployment [Academic dissertation]. Erlangen: University of Erlangen-Nuremberg; 2009.
10. Agha Yousefi AR, Sharif N. [Correlation between psychological well-being and sense of coherence in the students of Islamic Azad University-Central Tehran Branch (Persian)]. Pajoohandeh. 2011; 15(6):273-79.
11. Firozeh Moghadam S, Borjali A, Sohrabi F. [The efficiency of happiness training to increase the hope in elderly people (Persian)]. Iranian Journal of Ageing. 2014; 8(4):67-72.
12. Stuart-Hamilton I. The psychology of ageing: An introduction. London: Jessica Kingsley Publishers; 2012.
13. Borg C, Hallberg IR, Blomqvist K. Life satisfaction among older people (65+) with reduced self‐care capacity: The relationship to social, health and financial aspects. Journal of Clinical Nursing. 2006; 15(5):607-18. [DOI:10.1111/j.1365-2702.2006.01375.x] [DOI:10.1111/j.1365-2702.2006.01375.x]
14. Ye S, Yu L, Li KK. A cross-lagged model of self-esteem and life satisfaction: Gender differences among Chinese university students. Personality and Individual Differences. 2012; 52(4):546-51. [DOI:10.1016/j.paid.2011.11.018] [DOI:10.1016/j.paid.2011.11.018]
15. Guney S, Kalafat T, and Boysan M. Dimensions of mental health: life satisfaction, anxiety and depression: a preventive mental health study in Ankara University student's population. Procedia-Social and Behavioral Sciences. 2010; 2(2):1210-3. [DOI:10.1016/j.sbspro.2010.03.174] [DOI:10.1016/j.sbspro.2010.03.174]
16. Matud MP, Bethencourt JM, Ibanz I. Relevance of gender roles in life satisfaction in adult people Personality and Individual Differences. 2014; 70:206-11. [DOI:10.1016/j.paid.2014.06.046] [DOI:10.1016/j.paid.2014.06.046]
17. Keshavarz A, Mehrabi M, Soltanizadeh M. [Psychological predictors of life satisfaction (Persian)]. Developmental Psychology. 2010; 6(22):159-68.
18. Zullig KJ, Valois RF, Huebner ES, Drane JW. Adolescent health-related quality of life and perceived satisfaction with life. Quality of life Research. 2005; 14(6):1573-84. [DOI:10.1007/s11136-004-7707-y] [DOI:10.1007/s11136-004-7707-y]
19. Kapteyn A, Smith JP, Van Soest A. Life satisfaction. Bonn: Institute for the Study of Labor; 2009.
20. Shahaeian A, Yousefi F. [Relationships between self-actualization, life satisfaction, and need for cognition among students of special middle schools for talented students (Persian)]. Journal of Exceptional Children. 2007; 7(3):317-36.
21. Donovan N, Halpern D, . Life satisfaction: The state of knowledge and impilication, for government. Lonon: National government Publication; 2002.
22. Diener E, Seligman ME. Beyond money toward an economy of well-being. Psychological Science in the Public Interest . 2004; 5(1):1-31. [DOI:10.1111/j.0963-7214.2004.00501001.x] [DOI:10.1111/j.0963-7214.2004.00501001.x]
23. Butler RN. The life review: An interpretation of reminiscence in the aged. Psychiatry. 1963; 26(1):65-76. [DOI:10.1080/00332747.1963.11023339] [DOI:10.1080/00332747.1963.11023339]
24. Ando M, Morita T, Akechi T, Okamoto T, Care JTFfS. Efficacy of short-term life-review interviews on the spiritual well-being of terminally ill cancer patients. Journal of Pain and Symptom Management. 2010; 39(6):993-1002. [DOI:10.1016/j.jpainsymman.2009.11.320] [DOI:10.1016/j.jpainsymman.2009.11.320]
25. Sabaghi H, Esmaily M, kalantar koushe SM. [The effectiveness of life review with a focus on Islamic ontology parent-child relationships teens (Persian)]. Pajoohesh Dar Masael-e Ta'lim va Tarbiyat-e Eslami. 2015; 23(26):139-63.
26. Weiss J. A comparison of cognitive group therapy to life review group therapy with adults [MSc. thesis]. Charlottesville, Virginia: The University of Virginia; 2010.
27. Maercker A. Life-review technique in the treatment of PTSD in elderly patients: Rationale and three single case studies. Journal of Clinical Geropsychology. 2002; 8(3):239-49. [DOI:10.1023/A:1015952429199] [DOI:10.1023/A:1015952429199]
28. Holland D. The effects of life review on ego integrity versus ego despair in the geriatric population: A case study [MSc. thesis]. Miami: Miami Institute of Psychology; 1997
29. Karimi M, Esmaeli M, Aryan K. [The effectiveness of life review therapy on decrease of depression symptoms in elderly women (Persian)]. Iranian Journal of Ageing. 2010; 5(2):41-45.
30. Yazdanbakhsh k. Effects of life review on social adjustment of retirees' elderly persons. Journal of Aging Psychology. 2016; 1(3):179-85
31. Dehghan K, shariatmadar A, Kalantar Hormozi A. [Effectiveness of life review therapy on death anxiety and life satisfaction of old women of Tehran (Persian)]. Culture Counseling. 2015; 6(22):15-39. [DOI:10.22054/QCCPC.2015.4207]
32. Alizadehfard S. [The effect of life review group therapy on elderly with chronic pain (Persian)]. Iranian Journal of Ageing. 2012; 7(2):60-67.
33. Diener E, Emmons RA, Larsen RJ, Griffin S. The satisfaction with life scale. Journal of Personality Assessment. 1985; 49(1):71-5. [DOI:10.1207/s15327752jpa4901_13] [DOI:10.1207/s15327752jpa4901_13]
34. Jowkar B. [The mediating role of resilience in the relationship between general and emotional intelligence and life satisfaction (Persian)]. Contemporary Psychology. 2008; 2(2):3-12.
35. Flensborg-Madsen T, Ventegodt S, Merrick J. Sense of Coherence and Physical Health. A Cross-Sectional study using a new scale (SOC II). The Scientific World Journal. 2006; 6:2200-11. [DOI:10.1100/tsw.2006.350] [DOI:10.1100/tsw.2006.350]
36. Sabri Nazarzadeh R, Abdkhodaei MS, Tabibi Z. [Study of causal relationship between sense of coherence, psychological hardiness, coping strategies and mental health (Persian)]. Research in Psychological Health. 2012; 6(1):26-35.
37. Haight BK, Webster JD. The art and science of reminiscing: Theory, research, methods, and applications. Abingdon: Taylor & Francis; 1995.
38. Haber D. Life review: Implementation, theory, research, and therapy. The International Journal of Aging and Human Development. 2006; 63(2):153-71. [DOI:10.2190/DA9G-RHK5-N9JP-T6CC] [DOI:10.2190/DA9G-RHK5-N9JP-T6CC]
39. Watt LM, Cappeliez P. Integrative and instrumental reminiscence therapies for depression in older adults: Intervention strategies and treatment effectiveness. Aging & Mental Health. 2000; 4(2):166-77. [DOI:10.1080/13607860050008691] [DOI:10.1080/13607860050008691]
40. Cahoon, C. Depression in older adults. American Journal of Nursing. 2012; 112(11): 22-30. [DOI:10.1097/01.NAJ.0000422251.65212.4b] [DOI:10.1097/01.NAJ.0000422251.65212.4b]
41. Butler RN. The life review. Journal of Geriatric Psychiatry. 2002; 35(1):7-10.
42. De Leo D, Diekstra RF, Lonnqvist J, Cleiren MH, Frisoni GB, Buono MD, et al. LEIPAD, an internationally applicable instrument to assess quality of life in the elderly. Behavioral Medicine. 1998; 24(1):17-27. [DOI:10.1080/08964289809596377] [DOI:10.1080/08964289809596377]
43. Kazemian, S. [The effect of life review on the rate of anxiety in adolescent girls of the divorced families (Persian)]. Knowledge & Research in Applied Psychology. 2012; 13(47):11-17.
44. Beechem MH, Anthony C, Kurtz J. A life review interview guide: A structured systems approach to information gathering. The International Journal of Aging and Human Development. 1998; 46(1):25-44. [DOI:10.2190/NFNC-UNNL-5N5G-MQNY] [DOI:10.2190/NFNC-UNNL-5N5G-MQNY]
45. Berk L. Development through the lifespan. London: Pearson; 2001.
ارسال نظر درباره این مقاله : نام کاربری یا پست الکترونیک شما:
CAPTCHA
ارسال پیام به نویسنده مسئول

بازنشر اطلاعات
Creative Commons License این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است.

کلیه حقوق این وب سایت متعلق به نشريه سالمند: مجله سالمندي ايران می باشد.

طراحی و برنامه نویسی : یکتاوب افزار شرق

© 2024 CC BY-NC 4.0 | Iranian Journal of Ageing

Designed & Developed by : Yektaweb