مقدمه
بی‌خوابی یکی از مشکلات شایع بشری است؛ به گونه‌ای که تعداد درخور توجهی از افراد در طول زندگی خود، دوره‌ای از بی‌خوابی را تجربه کرده‌اند [1]. برای تشخیص بی‌خوابی معیارهای مختلفی از جمله راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی وجود دارد که شامل شکایت از مشکل در به‌خواب‌رفتن، مشکل در تداوم خواب، زود بیدار‌شدن از خواب در صبح، یا خواب با کیفیت بد یا نارضایتی از خواب است. شکایت از مشکلات خواب، با وجود فرصت کافی برای خواب، عموماً شنیده می‌شود و افراد حداقل یک اختلال عملکرد روزانه ناشی از مشکل خواب شبانه را گزارش می‌کنند [2]. 
مشکلات خواب به صورت ذاتی جزئی از روند سالمندی نیست [3]. اما متأسفانه به‌اشتباه و به عنوان بخشی از سالمندی سالم در نظر گرفته می‌شود [4]. مهم‌ترین علت مشکلات خواب سالمندان، تغییرات بیولوژیک در ریتم سیرکادین نیست، بلکه بروز این مشکلات به دلیل بیماری‌ها، اثر داروها، افسردگی، اضطراب و محدودیت حرکتی است. مطالعات اپیدمیولوژیک نشان داده است که بیش از 57 درصد سالمندان، اختلال خواب را گزارش می‌کنند و فقط 12 درصد آنان از مشکلات خواب شاکی نیستند [5]. 
مطالعات متعددی شیوع بی‌خوابی در سالمندان مناطق مختلف جهان را بررسی کرده است. در مطالعه اَبی و همکاران روی زنان 60 تا 69‌ساله ژاپن، شیوع بی‌خوابی 50 درصد، در مطالعه تسو روی زنان سالمند تایوانی 63/3 درصد و در مطالعه ایوب و همکاران روی سالمندان شهر اسکندریه مصر 33/4 درصد گزارش شده است [8-6]. در کشور ایران انتظار می‌رود افزایش جمعیت سالمندی از سال 1410 به بعد خود‌نمایی کند [9]. افزایش جمعیت سالمندان، جامعه را با مشکلات و مسائل جدی مربوط به آنان مواجه خواهد کرد، بنابراین سالمندی و موقعیت ویژه افراد سالمند و تأمین بهداشت روانی و جسمانی آنان از جمله مسائلی است که توجه ویژه‌ای را می‌طلبد [5]. 
تحقیقات نشان داده‌اند اختلال خواب در سالمندان ممکن است به افسردگی، ازدست‌دادن تعادل و سقوط، اختلالات حافظه، اشکال در تمرکز، تحریک‌پذیری، کیفیت زندگی پایین، اختلال شناختی، خستگی، خُلق ناپایدار، اضطراب و استفاده زیاد از داروهای خواب‌آور منجر شود [10-15]. مطالعات اپیدمیولوژیک نیاز به استفاده بیشتر افراد دچار اختلالات خواب را از مراقبت‌های بهداشتی نشان می‌دهد و این مشکل بار اقتصادی قابل توجهی را بر بیماران و سیستم‌های مراقبت بهداشتی تحمیل می‌کند [16]. 
در ایالات متحده آمریکا هزینه سالانه جامعه برای مشکلات خواب افراد بزرگسال در حدود ده‌ها بیلیون دلار آمریکا تخمین زده شده است [17]. در کشور استرالیا اختلالات خواب 4/1 درصد کل بار بیماری را شامل می‌شود و هزینه‌های مرتبط با آن 10/3 بیلیون دلار استرالیا در سال 2004 بوده است [18].
خواب با کیفیت ضعیف در رتبه سوم مشکلات سالمندان قرار دارد [19]. طبق طبقه‌بندی اسپیلمن کیفیت خواب تحت تأثیر عواملی چون سن، جنس، تحصیلات، بیوه‌بودن، وضعیت اجتماعی‌اقتصادی، اختلالات روان‌پزشکی و روان‌شناسی، عوامل شغلی و همچنین عادات بهداشت خواب است [20]. در مطالعه‌ای روی سالمندان چینی، کیفیت خواب ضعیف 5/41 درصد گزارش‌شده است [21].
نتایج مطالعات روی کیفیت خواب سالمندان در ایران نتایج متفاوتی را نشان می‌دهد. در مرکز نگهداری کهریزک طبق معیار راهنمای تشخیصی و آماری اختلال‌های روانی DSM-IV))   2/39 درصد افراد کیفیت خواب ضعیف داشتند [22].
مطالعه دیگری روی 390 سالمند بازنشسته ایرانی نشان داد، 82/6 درصد شرک تکنندگان در مطالعه کیفیت خواب ضعیف داشتند و مشکل ب هخوا برفتن، تداوم خواب و احساس گرما در شب به طور معناداری در زنان بیشتر بود و 46/2 درصد افراد سلامت عمومی نامطلوب (نمره مقیاس سلامت عمومی با فرم 28 سؤالی) داشتند. همچنین افرادی که سلامت عمومی پایینی داشتند، کیفیت خوابشان پایی نتری نیز بود [4].
سلامت عمومی بر اساس تعریف سازمان بهداشت جهانی مؤلفه‌های جسمی، روانی، اجتماعی و روحانی دارد [23 ،21 ،20]. بنابراین نگرانی عمده درباره بی‌خوابی سالمندان، به دلیل تأثیر آن بر سلامتی و تندرستی و نهایتاً مرگ‌ومیر آنان است [25 ،24].
بسیاری از عوامل مؤثر بر خواب مسقیماً قابل اصلاح و کنترل نیستند. بنابراین قراردادن آن‌ها به عنوان هدف مداخلات، سخت است، اما یک بخش از خواب که قابل اصلاح است، بهداشت خواب است [26]. پایه مشترک درمان هر نوع اختلال خواب، استفاده از آموزش بهداشت خواب است [27]. آموزش بهداشت خواب جزء روش رفتاردرمانی است. هدف اصلی تکنیک‌های رفتاری که در درمان بی‌خوابی به کار می‌روند، تغییر رفتارهایی است که باعث تشدید اختلالات خواب می‌شوند. بهداشت خواب به معنی انجام اعمالی است در جهت حمایت از ریتم طبیعی خواب و بیداری و ارتقای خواب آرام [28].
مداخله آموزش بهداشت خواب در مقایسه با مداخلات شناختی‌رفتاری، هزینه‌اثربخشی بیشتری دارد [29]. با این حال در مطالعات تجربی نقش بهداشت خواب  و تأثیر آن بر بی‌خوابی به‌خوبی اثبات نشده است. شواهد کمی در حمایت از بهداشت خواب به عنوان یک درمان مؤثر وجود دارد [31 ،30]. از سوی دیگر برخی مطالعات همبستگی رابطه بین بهداشت خواب ضعیف و کیفیت خواب را مثبت می‌دانند [31]. طبق موارد پیش‌گفته مطالعه حاضر با هدف تعیین تأثیر آموزش بهداشت خواب، بر کیفیت خواب و سلامت عمومی زنان سالمند 60 تا 70‌ساله دارای اختلال خواب در سال 1395 انجام شد.
روش مطالعه
جمعیت هدف، زنان سالمند شهر بیرجند بودند. جامعه موردمطالعه، 84 نفر (43 نفر گروه آزمایش و 41 نفر گروه کنترل) از زنان سالمند 60 تا 70‌ساله با میانگین سنی 3/3±64سال در گروه آزمایش و 2/7±62 سال در گروه کنترل بودند. حجم نمونه با استفاده از ( فرمول شماره 1) بر اساس شاخص سلامت عمومی در مطالعه کرمی و همکاران تعیین شد [32].

 افراد مورد‌مطالعه پس از انجام هماهنگی با دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و دانشگاه علوم پزشکی بیرجند بر اساس معیارهای ورود وارد مطالعه شدند. معیارهای ورود شامل زن‌بودن، سالمند و ساکن شهر بیرجند بودن، تمایل فرد برای ورود به مطالعه، حداقل سن 60 و حداکثر 70 سال، داشتن بی‌خوابی بر اساس نمره پرسش‌نامه شاخص شدت بی‌خوابی (نمره 8 و بیشتر) به روش نمونه‌گیری تصادفی منظم. معیارهای خروج شامل دریافت داروی مهارکننده‌های کولین استراز، پارکینسون، سرطان، شیمی‌درمانی در سال گذشته، بستری برای درمان نارسایی احتقانی قلب در شش ماه گذشته، سابقه تشخیص آرتریت روماتوئید فعال، مشکل شنوایی (مشکلات شنیداری در موقعیت گروهی)، ابتلا به بیماری‌های اعصاب و روان شدید و همکاری‌نکردن فرد بود.
 شرکت‌کنندگان در گروه آزمایش و کنترل بر اساس متغیرهای مؤثر بر آموزش و خواب فرد همسان‌سازی شدند. افراد از طریق تماس تلفنی دعوت به مطالعه شدند و در صورت تمایل فرد به شرکت در مطالعه، پرسش‌نامه شاخص شدت بی‌خوابی در تماس تلفنی تکمیل شد. شاخص شدت بی‌خوابی، بی‌خوابی فرد را طی دو هفته اخیر می‌سنجد. این ابزار بر اساس مطالعه مورین، ابزار روا و پایا برای شناسایی بی‌خوابی در جمعیت و حساس به پاسخ‌های درمانی در بیماران است [33].
در مطالعه یزدی و همکارانش در سال 2012 درباره اعتبارسنجی نسخه فارسی این پرسش‌نامه، آلفای کرونباخ در دو گروه افراد دچار بی‌خوابی و افراد سالم به ترتیب 0/82 و 0/87 بوده است [34]. در صورتی که فرد سالمند بر اساس نمره حاصل از پرسش‌نامه شاخص شدت بی‌خوابی، دچار اختلال خواب (نمره 8 و بیشتر) بود در گروه آزمایش یا کنترل قرار می‌گرفت. در جلسه نخست، پس از گرفتن رضایت آگاهانه کتبی، ضمن برگزاری معارفه با افراد شرکت‌کننده در مطالعه، درباره ماهیت پژوهش و اهداف آن توضیحات لازم به افراد داده می‌شد و چک لیست اطلاعات جمعیت شناختی و پرسش‌نامه شاخص کیفیت خواب پیتزبرگ و ابزار بررسی سلامت عمومی تکمیل می‌شد.

 پرسش‌نامه شاخص کیفیت خواب پیتزبرگ کیفیت خواب فرد در یک ماه گذشته را می‌سنجد و دامنه نمرات آن بین صفر تا 21 است که نمره بیشتر از پنج نشان‌دهنده کیفیت خواب ضعیف است. در مطالعه احمدی و همکارانش در سال 1389 و در جمعیت سالمند شهر شیراز، آلفای کرونباخ 89/6 گزارش شده است [35]. ابزار بررسی سلامت عمومی، وضعیت سلامت عمومی فرد را در طول یک ماه ارزیابی می‌کند. نقطه برش پرسش‌نامه 23 است. افرادی که کمتر از این نمره را کسب کنند از نظر سلامت عمومی در شرایط مطلوب و در مقابل افرادی با بیشتر از این نمره در شرایط نامطلوب از نظر سلامت عمومی هستند. ملکوتی و همکاران در مطالعه روان‌سنجی مقیاس سلامت عمومی با فرم 28‌سؤالی در سالمندان ایران، ضریب آلفای کرونباخ این مقیاس را 0/94 گزارش کرده بودند [36].

سؤالات پرسش‌نامه برای تمامی شرکت‌کنندگان از طریق مصاحبه با فرد سالمند از سوی پژوهشگر تکمیل شد. پس از تکمیل پرسش‌نامه‌ها، برای افراد گروه آزمایش آموزش بهداشت خواب ارائه شد. طبق (جدول شماره 1)، آموزش‌ها در گروه‌های دو تا پنج‌نفره، در محل مراکز و پایگاه‌های سلامت برگزار شد. مدت‌زمان جلسه آموزشی به طور میانگین یک ساعت بود. آموزش‌ها را پژوهشگر ارائه داد. روش آموزش سخنرانی، بحث گروهی و پرسش و پاسخ بود. وسایل کمک‌آموزشی مانند ویدئو پروژکتور، اسلاید و پمفلت حاوی تصاویر اصول بهداشت خواب بود. در طراحی اسلاید و پمفلت آموزشی بهداشت خواب، سطح سواد شرکت‌کنندگان در نظر گرفته شد و در اسلایدها تنها از تصویر تداعی‌کننده اصول بهداشت خواب استفاده شد. 

همچنین برای تکرار آموزش، از تصاویر موجود در اسلایدها، پمفلت تصویری آموزشی بهداشت خواب بدون هیچ‌گونه نوشتار تهیه شد. پمفلت آموزش بهداشت خواب در حین آموزش به شرکت‌کنندگان تحویل داده شد تا مطالب را بهتر به خاطر بسپارند. پیگیری تلفنی شرکت‌کنندگان در گروه آزمایش هفته‌ای یک‌مرتبه تا چهار هفته انجام شد. مداخله از دی تا اسفند سال 1395 به طول انجامید. چهار هفته پس از مداخله، افراد در هر دو گروه با استفاده از پرسش‌نامه‌های مرحله اول ارزیابی نهایی شدند. در این جلسه برای افراد گروه آزمایش اصول بهداشت خواب مرور شد و افراد گروه کنترل در پایان جلسه، پمفلت آموزش بهداشت خواب را دریافت کردند.

پس از اتمام مراحل اجرایی داده‌ها در نسخه 21 نرم‌افزار SPSS وارد شد. سطح معناداری برابر P<0/05 در نظر گرفته شد. برای تحلیل میانگین و تغییرات متغیرهای موردمطالعه (نمره کیفیت خواب، شدت بی‌خوابی و سلامت عمومی) از آزمون تی زوجی استفاده شد. برای مقایسه میانگین متغیرهای موردمطالعه در دو گروه از آزمون تی مستقل استفاده شد. در قسمت اطلاعات جمعیت‌شناختی برای بررسی توزیع فراوانی متغیرهای کیفی در دو گروه از آزمون کای اسکوئر استفاده شد. در این قسمت برای تحلیل متغیرهای کمّی در صورت عادی‌بودن و با هدف مقایسه میانگین در دو گروه از آزمون تی مستقل و در صورت عادی‌نبودن از آزمون من‌ویتنی استفاده شد.

یافته‌ها
 از 84 زن سالمند شرکت‌کننده در مطالعه، 43 نفر در گروه آزمایش و 41 نفر در گروه کنترل قرار گرفته بودند. در بررسی عادی‌بودن داده‌ها بر اساس آزمون کولموگروف اسمیرینوف مشخص شد داده‌های سن (0/002=P) و تحصیلات (0/001> P) عادی نیست. همچنین بر اساس آزمون من‌ویتنی یو تفاوت معناداری بین سن افراد شرکت‌کننده در گروه آزمایش و کنترل مشاهده شد (0/04=‌P) که میانگین سنی گروه آزمایش از میانگین سنی گروه کنترل دو سال بیشتر بود. چون خصوصیات یک زن 62‌ساله و 64‌ساله متفاوت نیست، این اختلاف قابل چشم‌پوشی است. میانگین سنوات تحصیل در گروه آزمایش و کنترل یک سال بود و تفاوت معناداری بین سنوات تحصیل و وزن دو گروه مشاهده نشد (0/05 در بررسی مقایسه توزیع فراوانی متغیرهای جمعیت‌شناختی دو گروه آزمایش و کنترل از نظر متغیرهای تأهل، درآمد و شغل تفاوت معناداری مشاهده نشد (0/05 با انجام آزمون کولموگروف اسمیرنوف مشخص شد داده‌های حاصل از نمره کیفیت خواب، شدت بی‌خوابی و سلامت عمومی عادی بود (05/0‌P). همچنین با انجام آزمون تی مستقل مشخص شد تفاوت معناداری بین میانگین نمره کیفیت خواب بعد از مداخله در گروه آزمایش و کنترل وجود داشت (0/001>‌P) که این تفاوت به معنای کمتربودن این نمره در گروه آزمایش بود. 
بر اساس آزمون تی زوجی میانگین تغییرات نمره کیفیت خواب در گروه آزمایش معنادار بود که به معنای کاهش نمره کیفیت خواب بعد از انجام مداخله بود (0/001>‌P)، در حالی که این تغییرات در گروه کنترل تفاوت معناداری نشان نداد (P=0/742) (جدول شماره 4).
بین میانگین نمره شدت بی‌خوابی قبل از مداخله در گروه آزمایش و کنترل تفاوت معناداری مشاهده نشد (05/0P)، این تفاوت به معنای کمتر‌بودن نمره شدت بی‌خوابی در گروه آزمایش بود. همچنین تغییرات میانگین نمرات بی‌خوابی قبل و بعد از مداخله در گروه آزمایش معنادار بود (0/001>P). در حالی که این تغییرات در گروه کنترل تفاوت معنادار نشان نداد (P=0/229) (جدول شماره 4).
در قسمت سلامت عمومی، بین میانگین نمره سلامت عمومی قبل از مداخله دو گروه آزمایش و کنترل تفاوت معناداری مشاهده نشد (05/0P). میانگین تغییرات نمره سلامت عمومی در گروه آزمایش تفاوت معناداری را نشان داد (0/0/001>P). این تفاوت در گروه کنترل نیز معنادار است (P=0/03)، اما در گروه آزمایش بسیار قابل توجه‌تر است (جدول شماره 4).

References
Abbasi B, Kimiagar M, Shahidi S, Mohammad Shirazi M, Sadeghniia K, Payab M, et al. [Effect of magnesium supplementation on mental health in elderly subjects with insomnia: A double-blind randomized clinical trial (Persian)]. Iranian Journal of Psychiatry and Clinical Psychology. 2013; 19(1):9-19.
Basiri N, Namdari K, Abedi A. [The effect of neuro feedback training on improving sleep quality of patient with insomnia (Persian)]. Scientific Journal of Ilam University of Medical Sciences. 2015; 23(4):294-304.
Rodriguez JC, Dzierzewski JM, Alessi CA. Sleep problems in the elderly. Medical Clinics of North America. 2015; 99(2):431-9. [DOI:10.1016/j.mcna.2014.11.013] [PMID] [PMCID]
Malakouti SK, Foroughan M, Nojomi M, Ghalebandi MF, Zandi T. Sleep patterns, sleep disturbances and sleepiness in retired Iranian elders. International Journal of Geriatric Psychiatry. 2009; 24(11):1201-8. [DOI:10.1002/gps.2246] [PMID]
Beyrami M, Alizadeh Goradel J, Ansarhosein S, Ghahraman Moharrampour N. [Comparing sleep quality and general health among the elderly living at home and at nursing home (Persian)]. Iranian Journal of Ageing. 2014; 8(4):47-55.
Abe Y, Mishima K, Kaneita Y, Li L, Ohida T, Nishikawa T, et al. Stress coping behaviors and sleep hygiene practices in a sample of Japanese adults with insomnia. Sleep and Biological Rhythms. 2011; 9(1):35-45. [DOI:10.1111/j.1479-8425.2010.00483.x]
Tsou MT. Prevalence and risk factors for insomnia in community-dwelling elderly in northern Taiwan. Journal of Clinical Gerontology and Geriatrics. 2013; 4(3):75-9. [DOI:10.1016/j.jcgg.2013.02.002]
Ayoub AI, Attia M, El Kady HM, Ashour A. Insomnia among community dwelling elderly in Alexandria, Egypt. The Journal of The Egyptian Public Health Association. 2014; 89(3):136-42. [DOI:10.1097/01.EPX.0000456621.42258.79] [PMID]
BehPajooh A, Soleymani S. The relationship between sleep quality and depression in older people living in 3 districts of Tehran, Iran. Iranian Journal of Ageing. 2016; 11(1):72-9. [DOI:10.21859/sija-110172]
Furihata R, Uchiyama M, Takahashi S, Suzuki M, Konno C, Osaki K, et al. The association between sleep problems and perceived health status: A Japanese nationwide general population survey. Sleep Medicine. 2012; 13(7):831-7. [DOI:10.1016/j.sleep.2012.03.011] [PMID]
Niu J, Han H, Wang Y, Wang L, Gao X, Liao S. Sleep quality and cognitive decline in a community of older adults in Daqing City, China. Sleep Medicine. 2016; 17:69-74. [DOI:10.1016/j.sleep.2015.07.033] [PMID]
Shamshri M, Moshki M, Mogharab M. [The survey of sleep quality and its relationship to mental health of hospital nurses (Persian)]. Iran Occupational Health. 2014; 11(3):96-104.
Tanaka H, Tamura N. Sleep education with self-help treatment and sleep health promotion for mental and physical wellness in Japan. Sleep and Biological Rhythms. 2016; 14(1):89-99. [DOI:10.1007/s41105-015-0018-6] [PMID] [PMCID]
Wichniak A, Jarema M. Cytokines, sleep and wakefulness regulation, and general health: A commentary to the review “The influence of cytokines on wakefulness regulation”. Psychiatria Danubina. 2012; 24(2):127-9. [PMID]
Esmaeili M, Basiri N, Shakibaee F. [The effect of Cognitive Behavioral Therapy focused in Insomnia (CBTFI) on improving sleep quality and insomnia severity in patients with primary insomnia disorder (Persian)]. Journal of Research in Behavioral Sciences. 2015; 13(3):409-19.
Bain KT. Management of chronic insomnia in elderly persons. The American Journal of Geriatric Pharmacotherapy. 2006; 4(2):168-92. [DOI:10.1016/j.amjopharm.2006.06.006] [PMID]
Mastin DF, Bryson J, Corwyn R. Assessment of sleep hygiene using the Sleep Hygiene Index. Journal of Behavioral Medicine. 2006; 29(3):223-7. [DOI:10.1007/s10865-006-9047-6] [PMID]
Sagayadevan V, Abdin E, Binte Shafie S, Jeyagurunathan A, Sambasivam R, Zhang Y, et al. Prevalence and correlates of sleep problems among elderly Singaporeans. Psychogeriatrics. 2017; 17(1):43-51. [DOI:10.1111/psyg.12190] [PMID]
Sheikhy L. Evaluation the status of sleep quality in elderly people in Kermanshah City. Rehabilitation Medicine. 2015; 3(4):81-8. [DOI:10.22037/r.m.v3i4.7850]
Kamel NS, Gammack JK. Insomnia in the elderly: Cause, approach, and treatment. The American Journal of Medicine. 2006; 119(6):463-9. [DOI:10.1016/j.amjmed.2005.10.051] [PMID]
Luo J, Zhu G, Zhao Q, Guo Q, Meng H, Hong Z, et al. Prevalence and risk factors of poor sleep quality among Chinese elderly in an urban community: Results from the Shanghai aging study. PlOS One. 2013; 8(11):e81261. [DOI:10.1371/journal.pone.0081261] [PMID] [PMCID]
Mousavi F, Tavabi A, Iran-Pour E, Tabatabaei R, Golestan B. Prevalence and associated factors of insomnia syndrome in the elderly residing in Kahrizak Nursing Home, Tehran, Iran. Iranian Journal of Public Health. 2012; 41(1):96-106.
Sahebi L, Ayatollahi M. [Mental health status of hospitals staffs in Shiraz (Persian)]. The Horizon of Medical Sciences. 2007; 12(4):26-33. 
Galimi R. Insomnia in the elderly: An update and future challenges. Giornale di gerontologia. 2010; 58(4):231-47.
Montgomery P, Lilly J. Insomnia in the elderly. BMJ Clinical Evidence. 2006; 2007:2302. [PMID] [PMCID]
Todd J, Mullan B. The role of self-regulation in predicting sleep hygiene in university students. Psychology, Health & Medicine. 2013; 18(3):275-88. [DOI:10.1080/13548506.2012.701756] [PMID]
Schlitzer J, Heubaum S, Frohnhofen H. [Sleep and sleep disorders in the elderly. Part 2: Therapy (German)]. Zeitschrift fur Gerontologie und Geriatrie. 2014; 47(7):611-8. [DOI:10.1007/s00391-014-0810-y] [PMID]
Mairs L, Mullan B. Self-monitoring vs. implementation intentions: A comparison of behaviour change techniques to improve sleep hygiene and sleep outcomes in students. International Journal of Behavioral Medicine. 2015; 22(5):635-44. [DOI:10.1007/s12529-015-9467-1] [PMID]
Lyne J, Quinlivan L, Byrne CA, Malone K, Walsh C. Sleep hygiene use in a psychiatry outpatient setting. Irish Medical Journal. 2011; 104(2):49-50. [PMID]
Schutte-Rodin S, Broch L, Buysse D, Dorsey C, Sateia M. Clinical guideline for the evaluation and management of chronic insomnia in adults. Journal of Clinical Sleep Medicine. 2008; 4(05):487-504. [PMID] [PMCID]
Yang CM, Lin SC, Hsu SC, Cheng CP. Maladaptive sleep hygiene practices in good sleepers and patients with insomnia. Journal of Health Psychology. 2010; 15(1):147-55. [DOI:10.1177/1359105309346342] [PMID]
Karami Z, Golmohammadi R, Heydari Pahlavian A, Heydari Moghaddam R, Poorolajal J. [Effect of daylight on subjective general health factors in elderly (Persian)]. Journal of Ergonomics. 2013; 1(2):49-55.
Morin CM, Belleville G, Bélanger L, Ivers H. The insomnia severity index: Psychometric indicators to detect insomnia cases and evaluate treatment response. Sleep. 2011; 34(5):601-8. [DOI:10.1093/sleep/34.5.601] [PMID] [PMCID]
Yazdi Z, Sadeghniiat-Haghighi K, Zohal M, Elmizadeh K. Validity and reliability of the Iranian version of the insomnia severity index. The Malaysian Journal of Medical Sciences. 2012; 19(4):31-6. [PMID] [PMCID]
Ahmadi S, Khankeh H, Mohammadi F, Khoshknab F, Reza Soltani P. [The effect of sleep restriction treatment on quality of sleep in the elders (Persian)]. Iranian Journal of Ageing. 2010; 5(2):7-15.
Malakouti SK, Fatollahi P, Mirabzadeh A, Zandi T. Reliability, validity and factor structure of the GHQ-28 used among elderly Iranians. International Psychogeriatrics. 2007; 19(04):623-34. [DOI:10.1017/S1041610206004522] [PMID]
JinJu S, HyunWoo J. The effects of sleep hygiene program on sleep quality in the elderly women. Indian Journal of Science and Technology. 2016; 9(37):1-7. [DOI:10.17485/ijst/2016/v9i37/102541]
Ngante CF. The evaluation of the effectiveness of sleep hygiene protocol for insomnia. Irvine: Brandman University; 2016.
Johnson D, Roberson A. The evaluation of the effectiveness of relaxation training and sleep hygiene education for insomnia of depressed patients. Clinical Scholars Review. 2013; 6(1):39-46. [DOI:10.1891/1939-2095.6.1.39]
Von Linden M. The theory of planned behavior as a predictor of sleep hygieneand sleep quality. Saint Louis: Saint Louis University; 2011.
Maghsoudi A, Dindarloo S, Jamali T, Ghaed S, Rastgoo Z, Hassanipour AS. [Comparison of sleep quality and general health in elderly individuals living in their houses and nursing homes (Persian)]. Sadra Medical Sciences Journal. 2016; 4(3):161-71.