مقدمه
سالمندی عبارت است از دوره‌ای که در آن تغییراتی در شکل و عملکرد اندام‌های درونی و بیرونی بدن ایجاد می‌شود که سازگاری فرد با محیط را مشکل می‌کند. تغییرات در سوخت‌و‌ساز بدن، باعث کاهش فعالیت‌های عضلانی‌عصبی و دگرگونی در وضع ظاهری اندام می‌شود. سالمندی به‌هیچ‌وجه بیماری تلقی نمی‌شود، بلکه ضرورتی اجتناب‌ناپذیر در گذرگاه زندگی و مسیر طبیعی رشد است [1].
به طور معمول سالمندی از لحاظ زمانی، به سن 60 سال و بیشتر گفته می‌شود؛ به گونه‌ای که به افراد بین 60 تا 74 سال، سالمند جوان و افراد بیش از 75 سال را سالمند پیر می‌گویند [2]. آمار‌ها نشان می‌دهد در سال 2015 مجموع جمعیت سالمندان 3/15 درصد از کل جمعیت جهان بوده است که این میزان تا سال 2025 به 20/8 درصد خواهد رسید [3]. در کشور ما بر اساس سرشماری سال 1375 سالمندان 6/6 درصد از کل جمعیت را شامل می‌شدند. در سال 1385 این آمار به 7/2 درصد رسید و در سال 1395جمعیت سالمندان بیش از 60 سال کشور 9/2 درصد کل جمعیت کشور را در بر می‌گرفت. پیش‌بینی‌ها حاکی از این است که افزایش جمعیت سالمندان در سال 2050 به 75 درصد خواهد رسید [4].
سالمندان نیاز‌های تغذیه‌ای، اجتماعی، فرهنگی، مراقبتی و غیره متفاوتی نسبت به دیگر اقشار جامعه دارند. به دلیل تغییرات فیزیولوژی که با زیادشدن سن رخ می‌ دهد، امکان ابتلا به بیماری در دوره سالمندی بیش از سنین دیگر است؛ به نحوی که حداقل 90 درصد از تمامی سالمندان به یک بیماری مزمن مبتلا هستند، با وجود چنین مشکلاتی نیازهای مراقبتی وسیع‌تری برای سالمندان پیش می‌آید [5].
کاردرمانی یکی از حرفه‌های توان‌بخشی و ارائه‌دهنده خدمات به سالمندان است. نقش مهم کاردرمانی در سالمندی، جلوگیری از ناتوانی عملکردی است. مداخلات ممکن است شامل پیشگیری، غربالگری، اصلاحات محیطی، اصلاح یا جایگزینی فعالیت‌ها، مداخلات آموزشی و پذیرش نیاز‌ها و خواسته‌های آن‌ها توسط ارائه‌دهندگان خدمات سلامت باشد [6].
سودرهام و همکاران طی مطالعه‌ای دیدگاه دانشجویان و فارغ‌التحصیلان پرستاری را به سالمندی سنجیدند. نتایج نشان داد تجربه محدود مراقبت از سالمند، سن کمتر از 25 سال و جنسیت مذکر از عوامل بارز در داشتن دیدگاه نامطلوب‌تر نسبت به سالمندی بودند [7]. هویدی مطالعه‌ای با هدف شناسایی نگرش دانشجویان پرستاری به افراد سالمند انجام داد و اینکه آیا این نگرش تأثیری روی ارائه خدمات آن‌ها به این گروه از مراجعان دارد. سن و وضعیت اجتماعی‌اقتصادی دانش‌آموزان، همبستگی بارزی با نگرش آن‌ها داشت. دانش‌آموزان بزرگ‌تر و مذکر، نگرش مثبت‌تری به گروه مقابل خود داشتند [8].
نگرش عبارت است از ترکیبی از باور‌ها و هیجان‌هایی که شخص را پیشاپیش آماده می‌کند تا به دیگران، اشیا و گروه‌های مختلف به شیوه مثبت یا منفی نگاه کند [9]. از لحاظ تئوری نگرش‌ها شامل سه جزء هستند: احساسات، دانش و آمادگی برای عملکرد و هر سه مورد تغییرپذیر هستند [10]. مطالعات زیادی به این نتیجه رسیده‌اند که نگرش و کیفیت ارائه خدمات بهداشتی به صورت مستقیم با یکدیگر مرتبط هستند [11]؛ برای مثال نگرش منفی به بی‌علاقگی و ارائه آموزش ضعیف به دریافت‌کنندگان خدمات منجر می‌شود و درنتیجه روی نتایج درمانی تأثیر نامطلوب می‌گذارد [12]. 
از جمله موانع ارائه خدمات مناسب به سالمندان، وجود نگرش‌های کلیشه‌ای منفی نسبت به آن‌هاست که ممکن است تاثیرات نامطلوبی بر رفاه و پیامد‌های مراقبت‌های بهداشتی سالمندان داشته باشد [13]. کارکنان بهداشتی نگرش‌ها و باورهای متفاوتی نسبت به سالمندان دارند و داشتن نگرش منفی به سالمندان بدون شک بر مراقبت و ارائه خدمات اثر بخش به آنان اثر می‌گذارد [14]. 
مطالعات نشان داده است آگاهی و تلاش برای تغییر نگرش‌ها و باورهای کلیشه‌ای منفی درباره سالمندان، سبب بهبود ارائه مراقبت از سالمندان شده است [15]. مطالعات بسیار کمی درباره نگرش نسبت به سالمندی در حیطه کاردرمانی در ایران و دنیا انجام شده است؛ برای مثال چاچیا نشان داد دانشجویان سال اول، دوم و سوم کاردرمانی هیچ‌گونه تمایل قوی، چه مثبت یا منفی به جمعیت سالمند، در زمانی که برای کار با مراجعان سالمند انتخاب شدند، نداشتند [16]. بنابراین انجام پژوهش‌هایی از این دست ضروری است تا مشکلات بالقوه‌ای که می‌توانند کیفیت ارائه خدمات به سالمندان را به مخاطره اندازند مشخص و رفع کنیم. هدف از این مطالعه بررسی نگرش دانشجویان و فارغ‌التحصیلان کاردرمانی نسبت به سالمندی است.
روش مطالعه
مطالعه حاضر از نوع مقطعی‌تحلیلی است. جامعه پژوهش شامل تمام دانشجویان ترم هفت به بالای رشته کاردرمانی در مقطع کارشناسی و فارغ‌التحصیلان کارشناسی و بالاتر کاردرمانی از دانشگاه‌‌ها و دانشکده‌های توان‌بخشی سراسر کشور (تهران، همدان، سمنان، اصفهان، تبریز، اراک، شیراز، مازندران و اهواز) بودند. بر اساس استعلام از معاونت‌های آموزشی دانشکده‌های توان‌بخشی سراسر کشور، تعداد فارغ‌التحصیلان و دانشجویان سال آخر رشته کاردرمانی به دست آمد سپس بر اساس فرمول 1 حجم نمونه مجموعاً 101 نفر محاسبه شد که با درنظرگرفتن 20 درصد خطای جمع‌آوری اطلاعات نمونه‌ای به حجم 125 نفر (51 نفردانشجو و 74 نفر فارغ التحصیل) در نظر گرفته شد.
فرمول شماره 1: محاسبه حجم نمونه

نمونه‌های این پژوهش به شکل در‌دسترس از بین دانشجویان شر کت‌کننده در کنگره کشوری کاردرمانی سال 1395 انتخاب شدند. بعد از ارائه توضیحات کامل درباره پرسش‌نامه و هدف انجام مطالعه و کسب رضایت‌نامه کتبی برای شرکت در مطالعه، پرسش‌نامه‌ها در اختیار افراد داوطلب قرار داده شد. درباره فارغ‌التحصیلان ابتدا به انجمن علمی کاردرمانی مراجعه شد، سپس ایمیلی درباره مطالعه و کسب رضایت برای شرکت در آن به تمام فارغ‌التحصیلانی که کد نظام پزشکی آنان به اعداد زوج ختم می‌شد، ارسال شد پس از یک هفته کاری، برای تمام افرادی که داوطلب شرکت در مطالعه بودند از طریق ایمیل پرسش‌نامه ارسال و پاسخ آن دریافت شد. ابزار جمع‌آوری داده‌ها شامل پرسش‌نامه نگرش به سالمندی کوگان و پرسش‌نامه جمعیت‌شناختی بود.
پرسش‌نامه جمعیت‌شناختی شامل اطلاعات ویژگی‌های فردی، مقطع تحصیلی، وضعیت شغلی، محل خدمت یا تحصیل، سال تولد، سابقه کاری، حوزه کاری و مسئولیت مراقبت‌کردن یا مراقبت‌نکردن از سالمند بود.
پرسش‌نامه نگرش به سالمندی کوگان حاوی 34 سؤال است که دو زیر‌مقیاس قدر دانی و تعصب دارد. هریک از این زیرمقیاس‌ها در این پرسش‌نامه 17 سؤال را شامل می‌شود. در مطالعه‌ای ناهید رژه و همکاران پایایی و روایی پرسش‌نامه کوگان در ایران تایید شد. آن‌ها ضریب آلفای کرونباخ را برای زیرمقیاس تعصب 0/83 و برای زیرمقیاس قدردانی 0/86گزارش کردند [13]. ﻋﺒﺎرات ایﻦ پرسش‌نامه، روی یﮏ مقیاس شش درجه‌ای نمره‌گذاری می‌شوند که به سؤالات از 1 تا 7 نمره داده می‌شود. در سؤالات با شماره فرد (تعصب)، 1 یعنی کاملاً موافقم و 7 یعنی کاملاً مخالفم و در سؤالات با شماره زوج (قدردانی) برعکس این حالت است. بیشترین ﻧﻤﺮه‌ای که فرد در این پرسش‌نامه می‌تواند بگیرد 238 و کمترین نمره 34 است. اگر نمره یک آزمودنی زیاد و نزدیک به 238 باشد، نسبت به سالمندان یا سالمندی نگرش مثبت دارد و در صورتی که نمره کم و نزدیک به 34 بگیرد نشانگر آن خواهد بود که به سالمندان و سالمندی نگرش منفی دارد [17]. این تحقیق در دانشگاه علوم بهزیستی و توان‌بخشی تایید شد.
ابتدا به افراد توضیحات کامل درباره پرسش‌نامه و هدف انجام مطالعه داده می‌شد و پس از کسب اجازه کتبی پرسش‌نامه به آن‌ها تحویل داده می‌شد. همچنین با ارسال ایمیل به صورت تصادفی برای فارغ‌التحصیلان و اعضای هیئت علمی دانشگاه‌های مختلف، برای تکمیل پرسش‌نامه، از آنان کمک گرفته شد. پس از جمع‌آوری اطلاعات از طریق پرسش‌نامه‌ها، داده‌های به‌دست‌آمده با روش‌های آمار توصیفی (توزیع فراوانی، میانگین، انحراف معیار و درصد توزیع فراوانی) و تحلیلی (آزمون‌های کروسکال والیس، برای متغیر‌های مقطع تحصیلی و حوزه کاری و آزمون یومن ویتنی، برای متغیر‌های سابقه کاری و تجربه مسئولیت مراقبت از سالمند) در سطح معنا‌داری 05/ 0 و با استفاده از نسخه 17 نرم‌افزار SPSS تحلیل شد. 
یافته‌ها 
از 125 نفر شرکت‌کنندگان، بیشترین درصد مربوط به دانشجویان کارشناسی (40/8 درصد) و کمترین آن مربوط به مقطع دکترا بود (2/4 درصد) و دامنه سنی آن‌ها 21 تا 45 سال با میانگین سنی 4/22±24/1 سال (70 زن و 55 مرد) بود. از نظر میانگین نمره نگرش، با افزایش مقطع تحصیلی، نگرش افراد نیز گرایش به سمت مثبت داشت؛ به طوری که کمترین میانگین نمره نگرش مربوط به دانشجویان کارشناسی (149/13) و بیشترین آن مربوط به افراد در مقطع دکترا (164/66) بود.
از نظر توزیع سابقه کاری شرکت‌کنندگان پس از فارغ‌التحصیلی از مقطع کارشناسی، 90/4 درصد سابقه کاری زیر 5 سال داشتند. میانگین نمره نگرش افراد با سابقه کاری زیر 5 سال 150/84 و افراد با سابقه کاری بیش از 5 سال 157/16 بود که با توجه به مقدار احتمال (0/276=P) تفاوت معنی‌داری بین میانگین نمره نگرش این دو گروه از افراد در سطح معنی‌داری 0/05 وجود ندارد. از لحاظ توزیع حوزه کاری شرکت‌کنندگان در پژوهش، همان‌طور که در پیش‌تر نیز اشاره شد، بیشتر افراد حاضر در مطالعه دانشجوی کارشناسی بودند. بنابراین در مقایسه حوزه‌های مختلف کاری، افراد فاقد حوزه کاری نیز درصد بیشتری نسبت به دیگران دارند (44 درصد) و بعد از آن حوزه کاری مرتبط با اطفال قرار دارد (28/8 درصد) و حوزه کاری بزرگسال نیز در مرتبه بعدی است (25/6 درصد). 
در مقایسه نمره نگرش افراد در حوزه‌های مختلف کاری، بیشترین نمره نگرش مربوط به افراد شاغل در حیطه روان بود و تفاوت چندانی بین میانگین نمره افراد شاغل در حیطه اطفال و بزرگسال نبود. از نظر توزیع تجربه مسئولیت مراقبت از سالمند، تنها 16 نفر (12/8 درصد) این تجربه را داشتند و 109 نفر (87/2 درصد) تجربه مسئولیت مراقبت از سالمند را نداشتند و میانگین نمره نگرش هر دو گروه با هم برابر بود (0/92=P). 
در جدول شماره 1، اطلاعات کلی در زمینه پراکندگی، میانگین نمره نگرش، انحراف معیار متغیر‌های پژوهش و مقایسه آن‌ها با میانگین نمره نگرش شرکت‌کنندگان در پژوهش آورده شده است. 
با توجه به جدول شماره 1، مقدار میانگین نگرش دانشجویان و فارغ‌التحصیلان کاردرمانی حداقل در دو طبقه از آن‌ها تفاوت معنا‌داری دارد. از این رو مقایسه میانگین نمره نگرش دانشجویان و فارغ‌التحصیلان بین دو‌به‌دوی طبقه‌های مقاطع تحصیلی انجام و مشخص شد میانگین نمره نگرش شرکت‌کنندگان در مقاطع دانشجوی کارشناسی و کارشناسی‌ارشد و همچنین فارغ التحصیل کارشناسی و کارشناسی‌ارشد باهم تفاوت معنی‌دار دارند (P=0/039)، ولی در دیگر متغیر‌ها تفاوت معنا‌داری دیده نشد 
بحث
هدف پژوهش حاضر بررسی نگرش دانشجویان و فارغ‌التحصیلان کاردرمانی نسبت به سالمندی بود. بدین منظور برای به‌دست‌آوردن اطلاعات لازم، پرسش‌نامه نگرش به سالمندی کوگان و یک پرسش‌نامه جمعیت‌شناختی بین افراد نمونه توزیع شد. بر اساس یافته‌های این مطالعه دیدگاه کاردرمانگران بر اساس پرسش‌نامه نگرش به سالمندی کوگان متوسط بود. بین میانگین نمره نگرش و مقطع تحصیلی افراد ارتباط معنی‌دار آماری وجود داشت، ولی بین میانگین نمره نگرش و سابقه کاری، تجربه مسئولیت مراقبت از سالمند و حوزه کاری ارتباط معناداری ملاحظه نشد.

یافته‌های حاصل از این پژوهش نشان داد میانگین نگرش کاردرمانگران نسبت به پدیده سالمندی 151/448 است. این یافته با پژوهش بال و همکاران هم‌سو است. آن‌ها گزارش کردند که بین دانشجویان رشته‌های بازرگانی، پرستاری، روان‌شناسی و کاردرمانی، دانشجویان رشته بازرگانی کمترین دیدگاه مثبت نسبت به سالمندی خود در 75‌سالگی را داشتند و دانشجویان رشته کاردرمانی بیشترین دیدگاه مثبت را داشتند [18]. 
 

References
Urbach A. Counseling with older adults [Khodabakhshi A Persian trans.]. Tehran: Jangal; 2008.
Orimo H, Ito H, Suzuki T, Araki A, Hosoi T, Sawabe M. Reviewing the definition of “elderly”. Geriatrics & Gerontology International. 2006; 6(3):149-58. [DOI:10.1111/j.1447-0594.2006.00341.x]
Celik SS, Kapucu S, Tuna Z, Akkus Y. Views and attitudes of nursing students towards ageing and older patients. Australian Journal of Advanced Nursing. 2010; 27(4):24-30.
Noei H, Sahaf R, Akbari Kamrani AA, Abolfathi Momtaz Y, Pourhadi S, Shati M. The relationship between gender and disability in the elderly people in Tehran municipality pension organization. Salmand: Iranian Journal of Ageing. 2017; 12(1):6-17. [DOI:10.21859/sija-12016]
Schigelone AS, Ingersoll-Dayton B. Some of my best friends are old: A qualitative exploration of medical students’ interest in geriatrics. Educational Gerontology. 2004; 30(8):643-61. [DOI:10.1080/03601270490483887]
Radomski MV, Latham CAT. Occupational therapy for physical dysfunction. Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins; 2008. [PMCID]
Söderhamn O, Lindencrona C, Gustavsson SM. Attitudes toward older people among nursing students and registered nurses in Sweden. Nurse Education Today. 2001; 21(3):225-9. [DOI:10.1054/nedt.2000.0546] [PMID]
Hweidi IM, Al-Obeisat SM. Jordanian nursing students’ attitudes toward the elderly. Nurse Education Today. 2006; 26(1):23-30. [DOI:10.1016/j.nedt.2005.06.003] [PMID]
Vaughan G, Hogg MA. Introduction to social psychology. Sydney, Australia: Pearson Education Australia; 2005.
Fishbein M, Ajzen I. Belief, attitude, intention, and behavior: An introduction to theory and research. Waco, Texas: Baylor University; 1977.
Hope KW. Nurses’ attitudes towards older people: a comparison between nurses working in acute medical and acute care of elderly patient settings. Journal of Advanced Nursing. 1994; 20(4):605-12. [DOI:10.1046/j.1365-2648.1994.20040605.x] [PMID]
Ford CV, Sbordone RJ. Attitudes of psychiatrists toward elderly patients. The American Journal of Psychiatry. 1980; 137(5):571-5. [DOI:10.1176/ajp.137.5.571]
Reyna C, Goodwin EJ, Ferrari JR. Older adult stereotypes among care providers in residential care facilities: Examining the relationship between contact, education, and ageism. Journal of Gerontological Nursing. 2007; 33(2):50-5. [PMID]
Mohammadi MM, Esmaeilivand M. Attitudes toward caring of the elderly from the perspective of nursing and midwifery students in Kermanshah province in 2015. Salmand: Iranian Journal of Ageing. 2017; 11(4):476-83. [DOI:10.21859/sija-1104476]
Karlin NJ, Emick J, Mehls EE, Murry FR. Comparison of efficacy and age discrimination between psychology and nursing students. Gerontology & Geriatrics Education. 2006; 26(2):81-96. [DOI:10.1300/J021v26n02_06]
Stachura K, Garven F. A national survey of occupational therapy students' and physiotherapy students' attitudes to disabled people. Clinical Rehabilitation. 2007; 21(5):442-9.
Rejeh N, Heravi Karimooi M, Montazeri A, Foroughan M, Vaismoradi M. Psychometric properties of the Iranian version of the Kogan's attitudes toward older people scale. Japan Journal of Nursing Science. 2012; 9(2):216-22. [DOI:10.1111/j.1742-7924.2012.00204.x] [PMID]
Ball PM. Attitudes of college students toward elderly persons and their perceptions of themselves at age 75. Educational Gerontology. 1999; 25(1):89-102. [DOI:10.1080/036012799268034]
Zambrini DAB, Moraru M, Hanna M, Kalache A, Nu-ez JFM. Attitudes toward the elderly among students of health care related studies at the University of Salamanca, Spain. Journal of Continuing Education in the Health Professions. 2008; 28(2):86-90. [DOI:10.1002/chp.162] [PMID]
Asayesh H, Qorbani M, Parvaresh Masoud M, Rahmani Anarki H, Ansari H, Mansourian M, et al. [General practitioner attitude toward elders: Using kogan’s attitudes questionnaire (Persian)]. Iranian Journal of Diabetes and Metabolism. 2014; 13(6):479-86.
Seresht AH, Ziba FN, Kermani A, Hosseini F. [Assessment of nursing students and clinical nurses’ attitude toward elderly care (Persian)]. Iran Journal of Nursing. 2006; 19(45):57-67.
McLafferty E. A comparison of nurse teachers’ and student nurses’ attitudes toward hospitalised older adults. Nurse Education Today. 2005; 25(6):472-9. [DOI:10.1016/j.nedt.2005.04.007] [PMID]
Sheffler SJ. Do clinical experiences affect nursing students’ attitudes toward the elderly? Journal of Nursing Education. 1995; 34(7):312-6. [PMID]
Hartley CL, Bentz PM, Ellis JR. The effect of early nursing home placement on student attitudes toward the elderly. Journal of Nursing Education. 1995; 34(3):128-30. [PMID]
Choudhry NK, Fletcher RH, Soumerai SB. Systematic review: The relationship between clinical experience and quality of health care. Annals of Internal Medicine. 2005; 142(4):260-73. [DOI:10.7326/0003-4819-142-4-200502150-00008] [PMID]
Lambrinou E, Sourtzi P, Kalokerinou A, Lemonidou C. Attitudes and knowledge of the Greek nursing students towards older people. Nurse Education today. 2009; 29(6):617-22. [DOI:10.1016/j.nedt.2009.01.011] [PMID]
McKinlay A, Cowan S. Student nurses’ attitudes towards working with older patients. Journal of Advanced Nursing. 2003; 43(3):298-309. [DOI:10.1046/j.1365-2648.2003.02713.x] [PMID]
Adib-Hajbaghery M MM, Masoodi Alavi N. [Effect of an elderly care program on the nursing students’ attitudes toward the elderly (Persian)]. Salmand: Iranian Journal of Ageing. 2014; 9(3):189-96.