دوره 14، شماره 4 - ( زمستان 1398 )
جلد 14 شماره 4 صفحات 435-422 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Najarian K, Abdi R. The Relationship between Maladaptive Personality Traits and Interpersonal Problems in Elderly People. Salmand: Iranian Journal of Ageing 2020; 14 (4) :422-435
URL: http://salmandj.uswr.ac.ir/article-1-1506-fa.html
URL: http://salmandj.uswr.ac.ir/article-1-1506-fa.html
نجاریان کتایون، عبدی رضا. ارتباط بین ابعاد نابهنجار شخصیت و مشکلات بین‌فردی سالمندان. سالمند: مجله سالمندی ایران. 1398; 14 (4) :422-435
کتایون نجاریان1 
، رضا عبدی* 2
، رضا عبدی* 2
1- گروه روانشناسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی تبریز، تبریز، ایران.
2- گروه روانشناسی، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، تبریز، ایران. ،R.Abdi@Azaruniv.ac.ir
2- گروه روانشناسی، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، تبریز، ایران. ،
متن کامل [PDF 5985 kb]
(3894 دریافت)
| چکیده (HTML) (6920 مشاهده)
متن کامل: (4140 مشاهده)
مقدمه
افزایش طول عمر انسان‌ها و افزایش امید به زندگی یکی از دستاوردهای عصر کنونی به شمار می‌آید. درواقع سالمندی فرایندی زیستی است که همه موجودات زنده از جمله انسان را دربر می‌گیرد [1]. پدیده سالمندی نتیجه سیر طبیعی زمان است که منجر به تغییرات فیزیولوژیکی، روانی و اجتماعی می‌شود. این فرایند از دوره‌ای به دوره دیگر، در بعضی اشخاص با تدریج و در مورد بعضی دیگر با سرعت و همراه با صدمات روحی به وقوع می‌پیوندد [2].
مفهوم سالمندی از بُعد روحی و روانی به معنی فرسودگی تدریجی روانی است که منجر به کاهش طراوت و شادابی، اعتمادبه‌نفس، جرئت ریسک‌کردن، احساس مفید‌بودن و تعلق داشـتن می‌شود. برای شروع پیری و پیامدهای آن، زمان مشخصی را نمی‌توان تخمین زد، اما می‌توان پیش بینی کرد که فرسـودگی روانی زمانی آغاز می‌شود که فرد خـود را سـربار دیگـران احساس کند. گذشت زمان برای فرد سالمند سریع است، او خـود را در پایان راه دانـسته و مطرود از جامعه احـساس مـی‌کنـد؛ در حالی که خـسته و زودرنـج، بهانه‌جو و افسرده شده است. به این دلیل، مـشکلات روانـی به درجات مختلف و بـا فراوانـی قابـل ملاحظـه‌ای در افـراد سالمند مشاهده مـی‌شود [3].
یکی از مشکلات این دوره مربوط به نارسایی و ضعف در روابط بین‌فردی است که منجر به احساس تنهایی می‌شود و تجربه نارضایتی از روابط اجتماعی به دست می‌آید. برخی از صاحب‌نظران تنهایی را آگاهی شناختی فرد از ضعف در روابط بین‌فردی و اجتماعی خود توصیف می‌کنند که به احساس غمگینی، پوچی یا تأسف و حسرت منتهی می‌شود [4]. مشکلات بین‌فردی، مشکلاتی هستند که در رابطه با دیگران تجربه می‌شوند و آشفتگی روانی ایجاد می‌کنند [5] یا با آشفتگی‌های روانی در ارتباط قرار می‌گیرند [6]. افرادی که بنا به دلایلی قادر به ایجاد رابطه قابل قبول نیستند، اغلب دچار اضطراب، احساس بیهودگی و انزوای روزافزون می‌شوند. به همین دلیل برای دورماندن از رنج تنهایی و آثار زیا‌ن‌بار آن لزوم برقراری روابط انسانی با دیگران احساس می‌شود [7].
مجموعه‌ای از مشکلات بین‌فردی شامل مشکلات افراد در زمینه قاطعیت، مردم‌آمیزی، اطاعت‌پذیری، صمیمیت، مسئولیت‌پذیری و مهارگری است [6]. مشکلات بین‌فردی از مشکلاتی به شمار می‌آیند که در تعامل با دیگران تجربه می‌شود و پریشانی‌های روانی ایجاد می‌کنند [8]. پریشانی روانی، افسردگی و اضطراب به عنوان شایع‌ترین اختلالات روانی در جمعیت عمومی مطرح هستند که در سطح فردی با افت کیفیت زندگی مرتبط هستند و به دلیل اثرات منفی آن‌ها بر سلامت، عملکرد و بهره‌وری، به عنوان یک اولویت بهداشت عمومی مطرح هستند. به علاوه این اختلالات به عنوان پیشگویی‌کننده قوی برای مرگ ناشی از بیماری‌های قلبی و سکته مغزی مطرح هستند [9].
از سوی دیگر مطالعات بیانگر آن است که نابهنجاری‌های شخصیت ارتباط گسترده‌ای با مشکلات بین‌فردی دارد [10] و در اصل افرادی که شخصیت نابهنجار را تجربه می‌کنند در روابط بین فردی‌شان مشکلاتی ایجاد می‌شود [11] در DSM-5 ارتباط گسترده‌ای بین مشکلات بین‌فردی و شخصیت نابهنجار مطرح شده است [10]. انسان در یک بافت بین‌فردی زندگی می‌کند که در آن الگوهای رابطه و رفتار اجتماعی ـ مانند وابستگی، خشونت، خجالتی و صمیمیت ـ به زندگی فردی معنا می‌دهد [8]؛ درواقع عدم توانایی در برقراری و حفظ روابط رضایت‌بخش با دیگران منجر به احساس تنهایی و احتمالاً باعث تجربه حس محرومیت می‌شود و هسته اصلی بیشتر اختلال‌های عاطفی، احساس انزوا و تنهایی است [12].
برآورد کنونی از جمعیـت افـراد 60 سـال و بـالاتر در سطوح جهان حدود 600 میلیون نفر است که این میزان تا سال 2025 دو برابر شده و تا سال 2050 به دو میلیارد نفر نیز خواهد رسید؛ در حال حاضر نیز نرخ رشد جمعیت کشور ما 6/1 درصد اسـت و این در حالی است که نرخ رشد جمعیـت سـالمندی 5/2 درصـد است [13]؛ بنابراین توجه به مشکلات این گروه سنی و نیز روند روز‌افـزون سـرعت رشد آن، لزوم برنامه‌ریزی آینده‌نگرانـه بـرای کنتـرل مسـائل مربوط به این گروه از جمعیت را می‌طلبد.
سالمندی جمعیـت در حالی که نشـانه‌ای از بزرگ‌تـرین موفقیـت‌هـای بشـر در حـوزه سلامت است، یکی از اساسی‌ترین مشکلات جهان امروز نیز بـه شمار می‌رود. این پدیده با ورود به قرن 21، نیازهای اجتمـاعی، اقتصادی، پزشـکی و بهداشـتی همـه کشـورها را افـزایش داده است. از دلایل ضرورت و اهمیـت بررسـی وضـعیت سـالمندان آن است که این افراد در اثر رویدادهایی مانند پایان دوران اشـتغال و بازنشستگی، تنهایی، طردشدگی و همچنـین فشـار ناشـی از صنعتی‌شدن جوامع که به جدایی عـاطفی و روانـی منجـر می‌شود، در معرض خطرات فزاینده‌ای قرار دارند [14].
بر این اساس هدف اصلی مطالعه حاضر بررسی رابطه ابعاد نابهنجار شخصیت و مشکلات بین‌فردی در سالمندان بود؛ از آنجا که بر اساس جست‌وجوهای صورت‌گرفته مطالعه‌ای در زمینه مشکلات بین‌فردی در سالمندان یافت نشد، این مطالعه ضمن توجه به اهمیت روابط بین‌فردی در سنین سالمندی به بررسی مشکلات در این زمینه می‌پردازد. به این امید که زمینه‌ای باشد تا نسبت به ارتقای این روابط و به تبع آن بهداشت روانی در سالمندان، گام‌هایی برداشته شود.
روش مطالعه
این مطالعه از نوع توصیفی‌همبستگی بود که به روش مقطعی انجام شد. جامعه آماری پژوهش شامل سالمندان شهر تبریز بودند. تبانچیک و فیلد فرمول شماره 1 را برای محاسبه اندازه نمونه در ارتباط با تعداد آزمودنی‌های مورد نیاز برای رگرسیون سلسله‌مراتبی با توجه به تعداد متغیرهای پیش‌بین ارائه کردند:
افزایش طول عمر انسان‌ها و افزایش امید به زندگی یکی از دستاوردهای عصر کنونی به شمار می‌آید. درواقع سالمندی فرایندی زیستی است که همه موجودات زنده از جمله انسان را دربر می‌گیرد [1]. پدیده سالمندی نتیجه سیر طبیعی زمان است که منجر به تغییرات فیزیولوژیکی، روانی و اجتماعی می‌شود. این فرایند از دوره‌ای به دوره دیگر، در بعضی اشخاص با تدریج و در مورد بعضی دیگر با سرعت و همراه با صدمات روحی به وقوع می‌پیوندد [2].
مفهوم سالمندی از بُعد روحی و روانی به معنی فرسودگی تدریجی روانی است که منجر به کاهش طراوت و شادابی، اعتمادبه‌نفس، جرئت ریسک‌کردن، احساس مفید‌بودن و تعلق داشـتن می‌شود. برای شروع پیری و پیامدهای آن، زمان مشخصی را نمی‌توان تخمین زد، اما می‌توان پیش بینی کرد که فرسـودگی روانی زمانی آغاز می‌شود که فرد خـود را سـربار دیگـران احساس کند. گذشت زمان برای فرد سالمند سریع است، او خـود را در پایان راه دانـسته و مطرود از جامعه احـساس مـی‌کنـد؛ در حالی که خـسته و زودرنـج، بهانه‌جو و افسرده شده است. به این دلیل، مـشکلات روانـی به درجات مختلف و بـا فراوانـی قابـل ملاحظـه‌ای در افـراد سالمند مشاهده مـی‌شود [3].
یکی از مشکلات این دوره مربوط به نارسایی و ضعف در روابط بین‌فردی است که منجر به احساس تنهایی می‌شود و تجربه نارضایتی از روابط اجتماعی به دست می‌آید. برخی از صاحب‌نظران تنهایی را آگاهی شناختی فرد از ضعف در روابط بین‌فردی و اجتماعی خود توصیف می‌کنند که به احساس غمگینی، پوچی یا تأسف و حسرت منتهی می‌شود [4]. مشکلات بین‌فردی، مشکلاتی هستند که در رابطه با دیگران تجربه می‌شوند و آشفتگی روانی ایجاد می‌کنند [5] یا با آشفتگی‌های روانی در ارتباط قرار می‌گیرند [6]. افرادی که بنا به دلایلی قادر به ایجاد رابطه قابل قبول نیستند، اغلب دچار اضطراب، احساس بیهودگی و انزوای روزافزون می‌شوند. به همین دلیل برای دورماندن از رنج تنهایی و آثار زیا‌ن‌بار آن لزوم برقراری روابط انسانی با دیگران احساس می‌شود [7].
مجموعه‌ای از مشکلات بین‌فردی شامل مشکلات افراد در زمینه قاطعیت، مردم‌آمیزی، اطاعت‌پذیری، صمیمیت، مسئولیت‌پذیری و مهارگری است [6]. مشکلات بین‌فردی از مشکلاتی به شمار می‌آیند که در تعامل با دیگران تجربه می‌شود و پریشانی‌های روانی ایجاد می‌کنند [8]. پریشانی روانی، افسردگی و اضطراب به عنوان شایع‌ترین اختلالات روانی در جمعیت عمومی مطرح هستند که در سطح فردی با افت کیفیت زندگی مرتبط هستند و به دلیل اثرات منفی آن‌ها بر سلامت، عملکرد و بهره‌وری، به عنوان یک اولویت بهداشت عمومی مطرح هستند. به علاوه این اختلالات به عنوان پیشگویی‌کننده قوی برای مرگ ناشی از بیماری‌های قلبی و سکته مغزی مطرح هستند [9].
از سوی دیگر مطالعات بیانگر آن است که نابهنجاری‌های شخصیت ارتباط گسترده‌ای با مشکلات بین‌فردی دارد [10] و در اصل افرادی که شخصیت نابهنجار را تجربه می‌کنند در روابط بین فردی‌شان مشکلاتی ایجاد می‌شود [11] در DSM-5 ارتباط گسترده‌ای بین مشکلات بین‌فردی و شخصیت نابهنجار مطرح شده است [10]. انسان در یک بافت بین‌فردی زندگی می‌کند که در آن الگوهای رابطه و رفتار اجتماعی ـ مانند وابستگی، خشونت، خجالتی و صمیمیت ـ به زندگی فردی معنا می‌دهد [8]؛ درواقع عدم توانایی در برقراری و حفظ روابط رضایت‌بخش با دیگران منجر به احساس تنهایی و احتمالاً باعث تجربه حس محرومیت می‌شود و هسته اصلی بیشتر اختلال‌های عاطفی، احساس انزوا و تنهایی است [12].
برآورد کنونی از جمعیـت افـراد 60 سـال و بـالاتر در سطوح جهان حدود 600 میلیون نفر است که این میزان تا سال 2025 دو برابر شده و تا سال 2050 به دو میلیارد نفر نیز خواهد رسید؛ در حال حاضر نیز نرخ رشد جمعیت کشور ما 6/1 درصد اسـت و این در حالی است که نرخ رشد جمعیـت سـالمندی 5/2 درصـد است [13]؛ بنابراین توجه به مشکلات این گروه سنی و نیز روند روز‌افـزون سـرعت رشد آن، لزوم برنامه‌ریزی آینده‌نگرانـه بـرای کنتـرل مسـائل مربوط به این گروه از جمعیت را می‌طلبد.
سالمندی جمعیـت در حالی که نشـانه‌ای از بزرگ‌تـرین موفقیـت‌هـای بشـر در حـوزه سلامت است، یکی از اساسی‌ترین مشکلات جهان امروز نیز بـه شمار می‌رود. این پدیده با ورود به قرن 21، نیازهای اجتمـاعی، اقتصادی، پزشـکی و بهداشـتی همـه کشـورها را افـزایش داده است. از دلایل ضرورت و اهمیـت بررسـی وضـعیت سـالمندان آن است که این افراد در اثر رویدادهایی مانند پایان دوران اشـتغال و بازنشستگی، تنهایی، طردشدگی و همچنـین فشـار ناشـی از صنعتی‌شدن جوامع که به جدایی عـاطفی و روانـی منجـر می‌شود، در معرض خطرات فزاینده‌ای قرار دارند [14].
بر این اساس هدف اصلی مطالعه حاضر بررسی رابطه ابعاد نابهنجار شخصیت و مشکلات بین‌فردی در سالمندان بود؛ از آنجا که بر اساس جست‌وجوهای صورت‌گرفته مطالعه‌ای در زمینه مشکلات بین‌فردی در سالمندان یافت نشد، این مطالعه ضمن توجه به اهمیت روابط بین‌فردی در سنین سالمندی به بررسی مشکلات در این زمینه می‌پردازد. به این امید که زمینه‌ای باشد تا نسبت به ارتقای این روابط و به تبع آن بهداشت روانی در سالمندان، گام‌هایی برداشته شود.
روش مطالعه
این مطالعه از نوع توصیفی‌همبستگی بود که به روش مقطعی انجام شد. جامعه آماری پژوهش شامل سالمندان شهر تبریز بودند. تبانچیک و فیلد فرمول شماره 1 را برای محاسبه اندازه نمونه در ارتباط با تعداد آزمودنی‌های مورد نیاز برای رگرسیون سلسله‌مراتبی با توجه به تعداد متغیرهای پیش‌بین ارائه کردند:
N>50 + 8M
در این فرمول m برابر با تعداد متغیرهای پیش‌بین (در این مطالعه 11=m) است [15]. بر این اساس حجم نمونه 300 در نظر گرفته شد که درمجموع با حذف داده‌های مخدوش (پرسش‌نامه‌های ناقص یا مخدوش برگردانده شده)، 294 پرسش‌نامه وارد تحلیل آماری شد. ملاک‌های ورود به این پژوهش عبارت بودند از: داشتن 60 سال و بیشتر، توانایی برقراری ارتباط، عدم ابتلا به مشکلات جسمی حاد، تمایل و موافقت برای شرکت در مطالعه. ملاک‌های خروج نیز شامل انصراف سالمند از ادامه مطالعه و خروج پرسش‌نامه‌های ناقص بود.
روش نمونه‌گیری در این پژوهش از نوع هدفمند بود. این پژوهش مورد تأیید سازمان بهزیستی استان آذربایجان‌شرقی و دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز قرار گرفته است. اگر یکی از نمونه‌ها در خواندن و یا درک سؤال‌های پرسش‌نامه مشکل داشت، پرسش‌نامه‌ها برای او خوانده و توضیح داده می‌شد. پس از جمع‌آوری پرسش‌نامه‌ها داده‌ها به نسخه 23 نرم‌افزار SPSS وارد شد و با شاخص‌های مرکزی و پراکندگی آمار توصیفی شامل فراوانی، میانگین و انحراف معیار و آمار استنباطی تجزیه وتحلیل شد. از آزمون پیرسون به منظور تعیین روابط بین متغیرها، کلموگروف‌اسمیرنوف برای بررسی نرمال‌بودن و رگرسیون چندگانه به منظور ارتباط بین متغیر پاسخ و متغیرهای پیشگو استفاده شد. به منظور گردآوری داده‌ها از ابزارهای زیر استفاده شد.
فرم کوتاه پرسش‌نامه شخصیت، نسخه پنجم؛ راهنمای تشخیص و آماری
پرسش‌نامه شخصیت نسخه پنجم؛ راهنمای تشخیص و آماری (DSM-5) برای سنجش مدل ابعادی صفات شخصیت DSM-5 توسط کروگر و همکاران (2012) تدوین شده است. کروگر و همکاران (2012) ویژگی‌های روان‌سنجی آن را در نمونه‌های جمعیت عادی و بیماران موردبررسی قرار داده‌اند و همسانی درونی مقیاس‌های آن از متوسط تا بالا (0/73 تا 0/95) با میانگین 0/86 گزارش شده است. مطالعات ساختار عاملی این سیاهه نشان داده‌اند که 25 زیر مقیاس آن بر 5 عامل درجه بالا بار گرفته‌اند [16]. ساختار عاملی این پرسش‌نامه، 5 عامل را در آن معرفی کرده است که شامل عاطفه منفی (مثل اضطراب، ناایمنی جدایی)، گسلش (مثل انزوا، بی‌لذتی، اجتناب از صمیمت)، مخالفتورزی (مثل دست‌کاری کردن، تقلب، بزرگ‌منشی)، مهارگسیختگی (مثل بی‌مسئولیتی، تکانشگری، حواس‌پرتی) و روان‌پریش‌خویی (مثل باورها و تجارب غیر عادی، گریز از جمع و بدتنظیمی ادراکی) می‌شود. آیتم‌ها روی یک مقیاس چهارگزینه‌ای از کاملاً مخالفم (صفر) تا کاملاً موافقم (سه) به شیوه لیکرت نمره‌گذاری شده است. ویژگی‌های روان‌سنجی فرم کوتاه نسخه بزرگسالان پرسش‌نامه شخصیت بر اساس ویرایش پنجم راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی در ایران توسط عبدی و چلبیانلو (1393) مورد تأیید واقع شده و پایایی کل آن 0/86 و همسانی درونی عامل‌های آن بین 0/76 تا 0/89 گزارش‌شده است [17].
پرسش‌نامه مشکلات بین‌فردی
فرم مقیاس مشکلات بین‌فردی 32گویهای، یک ابزار خودگزارش‌دهی است که گویه‌های آن در رابطه با مشکلاتی است که افراد به طور معمول در روابط بین‌فردی تجربه می‌کنند. این فرم توسط بارخام و همکاران (1996) به عنوان یک نسخه کوتاه از فرم اصلی فرم 127گویهای به منظور استفاده از این ابزار در خدمات بالینی طراحی شد. این فرم بر اساس تحلیل عاملی اکتشافی از فرم 127گویهای و با در نظر گرفتن چهار گوی‌هایی که بیشترین بار عاملی را در هر زیرمقیاس دارند، به دست آمد. این مقیاس دارای هشت زیرمقیاس است: مردم‌آمیزی، جرئت‌ورزی، مشارکت با دیگران، حمایت از دیگران، پرخاشگری، گشودگی، در نظر گرفتن دیگران و وابستگی به دیگران. این گویه‌ها بر روی یک مقیاس لیکرت پنج‌درجه‌ای از صفر (به‌هیچ‌وجه) تا پنج (به‌شدت) نمره‌گذاری می‌شوند. فرم تهیه‌شده توسط بارخام و همکاران (1996) دارای روایی و اعتبار بالایی است. کلیه گویه‌های این مقیاس به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند [18]. این مقیاس در ایران توسط فتح، فلاح، طباطبایی و رحیمی (1392) اعتبار‌یابی شده است و ضریب آلفای کرونباخ برای عوامل صراحت و مردم‌آمیزی، گشودگی، در نظر گرفتن دیگران، پرخاشگری، حمایتگری و مشارکت و وابستگی به ترتیب برابر با 0/83، 0/63، 0/60، 0/83، 0/71، 0/63 و برای نمره کل مقیاس 0/82 به دست آمده است [19].
یافته‌ها
در این مطالعه 294 سالمند شرکت کردند. فراوانی زنان شرکت‌کننده در مطالعه از مردان بیشتر است؛ به طوری که 48 نفر (16/3 درصد) مرد و 245 نفر (83/3 درصد) زن و در محدوده سنی 60 تا 99 سال بودند. میانگین و انحراف معیار سن سالمندان 8/45±68/00 بود. از نظر سطح تحصیلات درصد سالمندان کم‌سواد 220 نفر (74/8 درصد) بیشتر از دیگر سطوح تحصیلی بود و تنها 11 نفر (3/7 درصد) دارای تحصیلات دانشگاهی بودند (جدول شماره 1).
روش نمونه‌گیری در این پژوهش از نوع هدفمند بود. این پژوهش مورد تأیید سازمان بهزیستی استان آذربایجان‌شرقی و دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز قرار گرفته است. اگر یکی از نمونه‌ها در خواندن و یا درک سؤال‌های پرسش‌نامه مشکل داشت، پرسش‌نامه‌ها برای او خوانده و توضیح داده می‌شد. پس از جمع‌آوری پرسش‌نامه‌ها داده‌ها به نسخه 23 نرم‌افزار SPSS وارد شد و با شاخص‌های مرکزی و پراکندگی آمار توصیفی شامل فراوانی، میانگین و انحراف معیار و آمار استنباطی تجزیه وتحلیل شد. از آزمون پیرسون به منظور تعیین روابط بین متغیرها، کلموگروف‌اسمیرنوف برای بررسی نرمال‌بودن و رگرسیون چندگانه به منظور ارتباط بین متغیر پاسخ و متغیرهای پیشگو استفاده شد. به منظور گردآوری داده‌ها از ابزارهای زیر استفاده شد.
فرم کوتاه پرسش‌نامه شخصیت، نسخه پنجم؛ راهنمای تشخیص و آماری
پرسش‌نامه شخصیت نسخه پنجم؛ راهنمای تشخیص و آماری (DSM-5) برای سنجش مدل ابعادی صفات شخصیت DSM-5 توسط کروگر و همکاران (2012) تدوین شده است. کروگر و همکاران (2012) ویژگی‌های روان‌سنجی آن را در نمونه‌های جمعیت عادی و بیماران موردبررسی قرار داده‌اند و همسانی درونی مقیاس‌های آن از متوسط تا بالا (0/73 تا 0/95) با میانگین 0/86 گزارش شده است. مطالعات ساختار عاملی این سیاهه نشان داده‌اند که 25 زیر مقیاس آن بر 5 عامل درجه بالا بار گرفته‌اند [16]. ساختار عاملی این پرسش‌نامه، 5 عامل را در آن معرفی کرده است که شامل عاطفه منفی (مثل اضطراب، ناایمنی جدایی)، گسلش (مثل انزوا، بی‌لذتی، اجتناب از صمیمت)، مخالفتورزی (مثل دست‌کاری کردن، تقلب، بزرگ‌منشی)، مهارگسیختگی (مثل بی‌مسئولیتی، تکانشگری، حواس‌پرتی) و روان‌پریش‌خویی (مثل باورها و تجارب غیر عادی، گریز از جمع و بدتنظیمی ادراکی) می‌شود. آیتم‌ها روی یک مقیاس چهارگزینه‌ای از کاملاً مخالفم (صفر) تا کاملاً موافقم (سه) به شیوه لیکرت نمره‌گذاری شده است. ویژگی‌های روان‌سنجی فرم کوتاه نسخه بزرگسالان پرسش‌نامه شخصیت بر اساس ویرایش پنجم راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی در ایران توسط عبدی و چلبیانلو (1393) مورد تأیید واقع شده و پایایی کل آن 0/86 و همسانی درونی عامل‌های آن بین 0/76 تا 0/89 گزارش‌شده است [17].
پرسش‌نامه مشکلات بین‌فردی
فرم مقیاس مشکلات بین‌فردی 32گویهای، یک ابزار خودگزارش‌دهی است که گویه‌های آن در رابطه با مشکلاتی است که افراد به طور معمول در روابط بین‌فردی تجربه می‌کنند. این فرم توسط بارخام و همکاران (1996) به عنوان یک نسخه کوتاه از فرم اصلی فرم 127گویهای به منظور استفاده از این ابزار در خدمات بالینی طراحی شد. این فرم بر اساس تحلیل عاملی اکتشافی از فرم 127گویهای و با در نظر گرفتن چهار گوی‌هایی که بیشترین بار عاملی را در هر زیرمقیاس دارند، به دست آمد. این مقیاس دارای هشت زیرمقیاس است: مردم‌آمیزی، جرئت‌ورزی، مشارکت با دیگران، حمایت از دیگران، پرخاشگری، گشودگی، در نظر گرفتن دیگران و وابستگی به دیگران. این گویه‌ها بر روی یک مقیاس لیکرت پنج‌درجه‌ای از صفر (به‌هیچ‌وجه) تا پنج (به‌شدت) نمره‌گذاری می‌شوند. فرم تهیه‌شده توسط بارخام و همکاران (1996) دارای روایی و اعتبار بالایی است. کلیه گویه‌های این مقیاس به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند [18]. این مقیاس در ایران توسط فتح، فلاح، طباطبایی و رحیمی (1392) اعتبار‌یابی شده است و ضریب آلفای کرونباخ برای عوامل صراحت و مردم‌آمیزی، گشودگی، در نظر گرفتن دیگران، پرخاشگری، حمایتگری و مشارکت و وابستگی به ترتیب برابر با 0/83، 0/63، 0/60، 0/83، 0/71، 0/63 و برای نمره کل مقیاس 0/82 به دست آمده است [19].
یافته‌ها
در این مطالعه 294 سالمند شرکت کردند. فراوانی زنان شرکت‌کننده در مطالعه از مردان بیشتر است؛ به طوری که 48 نفر (16/3 درصد) مرد و 245 نفر (83/3 درصد) زن و در محدوده سنی 60 تا 99 سال بودند. میانگین و انحراف معیار سن سالمندان 8/45±68/00 بود. از نظر سطح تحصیلات درصد سالمندان کم‌سواد 220 نفر (74/8 درصد) بیشتر از دیگر سطوح تحصیلی بود و تنها 11 نفر (3/7 درصد) دارای تحصیلات دانشگاهی بودند (جدول شماره 1).
نتایج نشان داد بین ابعاد نابهنجار شخصیت و مشکلات بین‌فردی سالمندان رابطه معناداری وجود دارد (0/01=P). در این میان کمترین ارتباط معنی‌دار به‌دست‌آمده به مخالفتورزی و مردم‌آمیزی (0/19=r)، گسلش و در نظر گرفتن دیگران (0/19=r)، مهارگسیختگی و در نظر گرفتن دیگران (0/19=r) و بالاترین سطح همبستگی معنادار بین گسلش و گشودگی (0/51=r)، مخالفتورزی و گشودگی (0/48=r)، مخالفتورزی و پرخاشگری (0/45=r)، روان‌پریش‌خویی و حمایت و مشارکت (0/47=r)، روان‌پریش‌خویی و گشودگی (0/44=r) و روان‌پریش‌خویی و در نظر گرفتن دیگران (0/44=r) اختصاص یافت. با توجه به مقادیر مثبت ضریب همبستگی (0/59=r) می‌توان نتیجه گرفت که با افزایش نمره ابعاد نابهنجار شخصیت در سالمندان، نمره مشکلات بین‌فردی آنان نیز افزایش می‌یابد (جدول شماره 2).
قبل از تحلیل داده‌ها به بررسی پیش‌فرض‌های رگرسیون چندگانه پرداخته شده است. طبق نتایج، تمامی متغیرهای پژوهشی با توجه به آزمون کلموگروف‌اسمیرنوف، سطح معناداری‌شان بزرگ‌تر از 0/05 است (P<0/05). این بدان معناست که متغیرهای پژوهش دارای توزیع نرمال هستند. روش‌های بررسی رابطه خطی بین متغیرهای مستقل، با شاخص تولرانس و VIF محاسبه شد. نتایج نشان داد که مقادیر تولرانس (0/958) بزرگ بوده (بیشتر از 0/1) که نشان‌دهنده عدم وجود هم‌خطی است. فرض استقلال خطاها با بررسی مقدار آماره دوربین واتسون برابر 1/712 بوده است.
از آنجا که این مقدار بین 1/5 و 2/5 است می‌توان نتیجه گرفت که فرض استقلال داده‌ها رعایت شده است. میزان F محاسبه‌شده تحلیل واریانس رگرسیون مشکلات بین‌فردی بر اساس ابعاد نابهنجار شخصیت در سطح معنادار بوده (0/01
References
Farhadi A, Obeidavi Z, Movahedi Y, Rahimi M, Mobasher A. [The comparison and relationship of social support and stress with life satisfaction among the elderly of Khorramabad city in 2013 (Persian)]. Yafte. 2015; 17(2):14-22. http://eprints.lums.ac.ir/28/
Nooripour R, Alikhani M, Hosseinian S, Soheilizadeh S, Mohammadyfar MA. [The effectiveness of group reminiscence on happiness and life expectancy in elderly (Persian)]. Journal of Aging Psychology. 2016; 1(3):147-56. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?ID=277524
Barati M, Fathi Y, Soltanian AR, Moeini B. [Mental health condition and health promoting behaviors among elders in Hamadan (Persian)]. Avicenna Journal of Nursing and Midwifery Care. 2012; 20(3):12-22. http://nmj.umsha.ac.ir/article-1-1118-en.html
Asher‚ SR‚ & Paquette‚ JA. Loneliness and peer relation in childhood‚ Current Directions in Psychological Science.2013, 12(3)‚ 75-78. [DOI: 10.1111/j.1467-9507.2011.00611.x]
Horowitz L. Pschemas, psychopathology, and psychotherapy research. Psychotherapy Research. 1994; 4(1):1-19. [DOI:10.1080/10503309412331333862]
Besharat MA, Geranmaye Pour Sh, Pour Naghdali A, Ofoghi Z, Habibnezhad M, Aghaei Sabet SS. [Relationship between alexithymia and interpersonal problems: Moderating effect of attachment styles (Persian)]. Contemporary Psychology. 2014; 9(1):3-16. http://bjcp.ir/browse.php?a_id=489&sid=1&slc_lang=en
Mousazadeh Sh. [Interpersonal relationship (Persian)]. Public Relations Society of Iran. 2011; 75:42-5. http://ensani.ir/fa/article/download/304455
Gurtman MB. Exploring personality with the interpersonal circumplex. Social and Personality Psychology Compass. 2009; 3(4):601-19. [DOI:10.1111/j.1751-9004.2009.00172.x]
Alizade Z, Rejali M, Feizi A, Afshar H, Hassanzade Kashtali A, Adibi P. [Investigation of psychological disorders profile (anxiety, depression and psychological distress) in adult population of Isfahan Province (Persian)]. Journal of Torbat Heydariyeh University of Medical Sciences. 2016; 3(4):42-8. http://jms.thums.ac.ir/article-1-287-en.html
Wright AGC, Pincus AL, Hopwood CJ, Thomas KM, Markon KE, Krueger RF. An interpersonal analysis of pathological personality traits in DSM-5. Assessment. 2012; 19(3):263-75. [DOI:10.1177/1073191112446657] [PMID] [PMCID]
Williams TF, Thomas KM, Donnellan MB, Hopwood CJ. The aversive interpersonal behaviors associated with pathological personality traits. Journal of Personality Disorders. 2014; 28(6):824-40. [DOI:10.1521/pedi_2014_28_139] [PMID]
Mikaeili N, Rajabi S, Abbasi M. [A comparison of loneliness, mental health and self-efficacy of the elderly (Persian)]. Journal of Social Psychology (New Findings in Psychology). 2012; 7(22):73- 81. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?ID=191481
Mirzaei M, Sahaf R, Mirzaei S, Sepahvand E, Pakdel A, Shemshadi H. [Depression and its associated factors in elderly nursing home residents: A screening study in Khorramabad (Persian)]. Salmand: Iranian Journal of Ageing. 2015; 10(1):54-61. http://salmandj.uswr.ac.ir/article-1-761-en.html
Salimi E, Dasht Bozorgi B, Mozafari M, Tabesh H. [Investigating mental health status and life satisfaction of retired elderly referred to retirement’s centers of the Jundishapur University of Medical Sciences and Shahid Chamran University in Ahvaz (Persian)]. Journal of Geriatric Nursing. 2014; 1(1):20-31. http://jgn.medilam.ac.ir/article-1-54-en.html
Tabachnick BG, Fidell LS. Using multivariate statistics. London: Pearson Education; 2007. https://books.google.com/books?id=AkBlQgAACAAJ&dq
Krueger RF, Derringer J, Markon KE, Watson D, Skodol AE. Initial construction of a maladaptive personality trait model and inventory for DSM-5-ERRATUM. Psychological Medicine. 2012; 42(9):1891. [DOI:10.1017/S0033291712000748]
Markon KE, Quilty LC, Bagby RM, Krueger RF. The development and psychometric properties of an informant-report form of the personality inventory for DSM-5 (PID-5). Assessment. 2013; 20(3):370-83. [DOI:10.1177/1073191113486513] [PMID]
Abdi R, Chalabianlou GR. [Adaptation and psychometric characteristic of personality inventory for DSM-5-Brief Form (PID-5-BF) (Persian)]. Modern Psychological Research. 2017; 12(45):131-54. https://psychologyj.tabrizu.ac.ir/article_6557_en.html
Horowitz LM, Rosenberg SE, Baer BA, Ureño G, Villaseñor VS. Inventory of interpersonal problems: Psychometric properties and clinical applications. Journal of Consulting and Clinical Psychology. 1988; 56(6):885-92. [DOI:10.1037/0022-006X.56.6.885] [PMID]
Barkham M, Hardy GE, Startup M. The IIP-32: A short version of the inventory of interpersonal problems. British Journal of Clinical Psychology. 1996; 35(1):21-35. [DOI:10.1111/j.2044-8260.1996.tb01159.x] [PMID]
Fath N, Azadfallah P, Rasoolzadeh-Tabatabaee SK, Rahimi Ch. [Validity and reliability of the Inventory of Interpersonal Problems (IIP-32) (Persian)]. Journal of Clinical Psychology. 2013; 5(3):69-80. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?ID=214840
Besharat MA. [Alexithymia and interpersonal problems (Persian)]. Foundations of Education. 2009, 10(1):129-44. https://fedu.um.ac.ir/index.php/education/article/view/2105
Besharat MA, Khalili N, Gholamali Lavasani M. [Mediating role of self-control on the relationship between attachment styles and interpersonal problems (Persian)]. Journal of Psychoscience. 2014, 13(50):1-15. http://psychoscience.ir/ojs/index.php/psychoscience/article/view/202
Zalpour Kh, Shahidi Sh, Zarrani F, Mazaher MA, Heidari M. [Aggression and interpersonal problems in students with and without pathological grandiose and vulnerable narcissistic traits (Persian)]. Clinical Psychology Studies. 2016; 6(22):67-84. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?ID=297472
De Panfilis C, Meehan KB, Cain NM, Clarkin JF. The relationship between effortful control, current psychopathology and interpersonal difficulties in adulthood. Comprehensive Psychiatry. 2013; 54(5):454-61. [DOI:10.1016/j.comppsych.2012.12.015] [PMID]
Hopwood CJ, Wright AG, Ansell EB, Pincus AL. The interpersonal core of personality pathology. Journal of Personality Disorders. 2013; 27(3):270-95. [DOI:10.1521/pedi.2013.27.3.270] [PMID] [PMCID]
Dowgwillo EA, Pincus AL. Differentiating dark triad traits within and across interpersonal circumplex surfaces. Assessment. 2017; 24(1):24-44. [DOI:10.1177/1073191116643161] [PMID]
Wright AG, Scott LN, Stepp SD, Hallquist MN, Pilkonis PA. Personality pathology and interpersonal problem stability. Journal of Personality Disorders. 2015; 29(5):684-706. [DOI:10.1521/pedi_2014_28_171] [PMID] [PMCID]
Southard AC, Noser AE, Pollock NC, Mercer SH, Zeigler-Hill V. The interpersonal nature of dark personality features. Journal of Social and Clinical Psychology. 2015; 34(7):555-86. [DOI:10.1521/jscp.2015.34.7.555]
Horowitz LM. On the cognitive structure of interpersonal problems treated in psychotherapy. Journal of Consulting and Clinical Psychology. 1979; 47(1):5-15. [DOI:10.1037/0022-006X.47.1.5] [PMID]
Hopwood CJ, Thomas KM, Markon KE, Wright AG, Krueger RF. DSM-5 personality traits and DSM-IV personality disorders. Journal of Abnormal Psychology. 2012; 121(2):424-32. [DOI:10.1037/a0026656] [PMID] [PMCID]
Berk LE. Development through the lifespan. 6th ed. New York: Pearson Education; 2014.
Latifian M, Seyf D. [A study of the effect of self-concsclousness on interpersonal problems among university students (Persian)]. Journal of Social Sciences and Humanities of Shiraz University. 2007; 26(3):137-50. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?ID=82324
از آنجا که این مقدار بین 1/5 و 2/5 است می‌توان نتیجه گرفت که فرض استقلال داده‌ها رعایت شده است. میزان F محاسبه‌شده تحلیل واریانس رگرسیون مشکلات بین‌فردی بر اساس ابعاد نابهنجار شخصیت در سطح معنادار بوده (0/01
میزان F محاسبه‌شده تحلیل واریانس رگرسیون گام‌به‌گام مشکلات بین‌فردی بر اساس ابعاد نابهنجار شخصیت در سطح معنادار بوده (P<0/01) و حاکی از این است که این متغیرها مشکلات بین‌فردی را تبیین می‌کنند. نتایج ضرایب رگرسیون گام‌به‌گام نشان داد که متغیرهای ابعاد نابهنجار شخصیت به چه ترتیبی می‌توانند مشکلات بین‌فردی را پیش‌بینی کنند. با توجه به ضرایب بتا و مقدار t، ابعاد نابهنجار شخصیت به ترتیب ضریب تأثیر استاندارد آن‌ها عبارت‌اند از: روان‌پریش‌خویی (0/54=β)، مخالفتورزی (0/33=β)، بریدگی (0/23=β) و مهارگسیختگی (0/12=β) که در سطح (P<0/01) معنادار هستند. البته در این بین عاطفه منفی با ابعاد مشکلات بین‌فردی رابطه معناداری نشان نداد (جدول شماره 4). یافته‌ها حاکی از این است که روان‌پریش‌خویی و مخالفتورزی در پیش‌بینی مشکلات بین‌فردی از توان بالاتری برخوردارند.
بحث
مطالعه حاضر با هدف بررسی رابطه بین ابعاد نابهنجار شخصیت و مشکلات بین‌فردی در سالمندان صورت گرفت. این پژوهش با استناد به پژوهش‌های پیشین درباره صفات نابهنجار شخصیت (PID-5 کروگر و همکاران، 2014) و مدل ابعاد مشکلات بین‌فردی (بارخام و همکارن، 1996 IIP-32)، رفتارهایی را که ماهیت آزاردهنده داشته و عموماً فرد را در معرض خطر مشکلات بین‌فردی قرار می‌دهد تشریح می‌کند. به طور خاص می‌توان از نتایج این مطالعه مشخصه‌های شخصیت نابهنجار را در حلقه مشکلات بین‌فردی تشریح کرد. این یافته‌ها با مطالعه بشارت [20]، بشارت و همکاران [21]، زال‌پور و همکاران [22]، دی پانفیلس و همکاران [23]، هوپود و همکاران [24]، ویلیامز و همکاران [25]، رایت و همکاران [26] و و دوگویلو و پینکوس [27] همسوست.
نتایج تحلیل رگرسیون نشان داد که ابعاد نابهنجار شخصیت تأثیر معناداری بر مشکلات بین‌فردی دارند، که از بین این ابعاد، بعد روان‌پریش‌خویی و مخالفتورزی در پیش‌بینی مشکلات بین‌فردی از توان بالاتری برخوردار بودند. در این مطالعه مؤلفه مخالفتورزی، مهارگسیختگی، بریدگی و روان‌پریش‌خویی توان پیش‌بینی مشکلات بین‌فردی را به صورت مثبت داشتند و تنها عاملی که قدرت پیش‌بینی مشکلات بین‌فردی را نشان نداد عاطفه منفی بود. علاوه بر اینکه روان‌پریش‌خویی و مخالفتورزی در پیش‌بینی مشکلات بین‌فردی از توان بالاتری برخوردار بودند. از این یافته می‌توان چنین استنباط کرد که ابعاد نابهنجار شخصیت پیش‌بین مناسبی برای مشکلات بین‌فردی در سالمندان محسوب می‌شود.
در تبیین یافته‌های این مطالعه می‌توان بیان کرد مشکلات بین‌فردی، مشکلاتی هستند که در رابطه با دیگران تجربه می‌شوند [5] و شامل حساسیت بین‌فردی، دوسوگرایی بین‌فردی، پرخاشگری، نیاز به تأیید اجتماعی و نبود جامعه‌پذیری است [28]. از سوی دیگر ابعاد نابهنجار شامل عاطفه منفی، گسلش، مخالفتورزی، مهارگسیختگی و روان‌پریش‌خویی است. عاطفه منفی، گرایش به تجربه هیجانات منفی از قبیل اضطراب و بی‌نظمی هیجانی است. این هیجانات منفی می‌توانند شناخت را به صورت احساس ناایمنی مداوم و رفتار بین فردی مخرب همچون عصبانیت و تسلیم مختل بکنند. بُعد گسلش نیز اشاره به این دارد که افراد از لحاظ هیجانی فاقد احساس لذت بوده و افسرده هستند و تمایل به پرهیز و اجتناب از دیگران دارند، به‌خصوص از کسانی که مورد شک و ظن آن‌ها هستند [27]. مخالفتورزی شامل تمایل به نادیده‌گرفتن نیازهای دیگران و حق به جانب بودن، رفتارهای فریب‌کارانه و کنترل‌کننده، سنگدل‌بودن، بزرگ‌منشی و توجه‌طلبی است. بُعد مهارگسیختگی شامل تمایل به عدم مسئولیت‌پذیری، رفتارهای تکانه‌ای، حواس‌پرتی و ریسک‌پذیری است. روان‌پریش‌خویی دلالت بر تمایل به تجربه موارد غیرمعمول و عجیب و غریب در رفتار به صورت نشانه‌های اجتماعی و رفتارهای غیرمتعارف دارد [27]. هوپ وود و همکاران (2013) اظهار می‌کنند، قابلیت نظریه بین‌فردی معاصر پایه تعریف شخصیت نابهنجار را تقویت می‌کند [24].
نتایج تحلیل رگرسیون همزمان در این مطالعه نشان داد که بین ابعاد نابهنجار شخصیت و مشکلات بین‌فردی رابطه معناداری وجود دارد. در این بین مؤلفه مخالفتورزی، مهارگسیختگی، گسلش و روان‌پریش‌خویی توان پیش‌بینی مشکلات بین‌فردی را به صورت مثبت داشتند. از این یافته می‌توان چنین استنباط کرد که ابعاد نابهنجار شخصیت پیش‌بین مناسبی برای مشکلات بین‌فردی محسوب می‌شود.
مخالفتورزی بُعد ناسازگارانه توافق‌پذیری و گسلش، بُعد ناسازگارانه برونگرایی است. مطرح‌شده که محور عامل و صمیمیت حلقه بین‌فردی با پنج عامل بزرگ شخصیت بُعد برونگرایی و توافق به ترتیب مطابقت دارد. به این ترتیب انتظار می‌رود که ابعاد گسلش و مخالفتورزی از ابعاد نابهنجار شخصیت با محور مدور بین‌فردی مطابقت داشته باشد؛ چرا که همسو با جنبه های غیرانطباقی عوامل برونگرایی و توافق‌پذیری به نظر میرسند [30].
به عنوان مثال افرادی که در بُعد گسلش نمره بالایی کسب می‌کنند، از لحاظ هیجانی غالباً بی‌لذتی و افسردگی را تجربه می‌کنند این افراد سبک اجتنابی را به کار می‌گیرند به عبارتی تمایل به پرهیز و اجتناب از دیگران دارند. مشخصه اصلی این سبک شخصیتی باورهای ناسازگارانه از قبیل فقدان علاقه به برقراری رابطه، بی‌اعتمادی، استقلال، شک بین‌فردی (اجتناب / وابستگی) است. افراد این سبک باورهای خود‌بزرگ‌منشانه‌ای دارند که حکایت از پریشانی بین‌فردی دارد [28]. بر این اساس این ویژگی‌ها با مشکلات بین‌فردی رابطه مستقیم دارد؛ زیرا اشخاصی که رفتارهای منفعل مطیعانه و درماندگی را در خود یافته و آن را تجربه می‌کنند در خودانگارهشان احساس نارضایتی داشته و این احساس ناخرسندی باعث ایجاد افسردگی در آن‌ها می‌شود. بدیهی است که مردم مایل‌اند اختلال عملکردی در الگوهای بین‌فردی را حل کنند، اما تعارضاتی که بسیار شدید هستند پیامدهایشان به شکل بالقوه‌ای تهدید‌کننده خواهند بود [30].
همچنین افراد با شخصیت مهارگسیخته در روابط بین‌فردی، دوسوگرا (وابسته / اجتنابی) و متکبر (خودشیفته) هستند. آن‌ها احتمالاً معتقدند که بهترین راه رشد و به‌دست‌آوردن روابط اجتماعی، خودنمایی‌کردن با استفاده از رفتارهای مخاطره‌آمیز است. چنین افرادی تنهایی را ترجیح می‌دهند (خودمختاری) و از لحاظ هیجان و نظم غیر قابل کنترل‌اند [27]. این در رابطه مستقیم با مشکلات بین‌فردی است که فرد مبادرت به آزاررساندن به دیگران چه از لحاظ لفظی و چه از لحاظ جسمانی می‌کند و احساس مورد آزار قرار گرفتن و تهدید‌شدن از سوی دیگران را دارد. همچنین تمایل‌نداشتن به قرار‌گرفتن در جمع، ترس از دیگران، عدم بیان مستقیم احساسات خود و ناتوانی در انتخاب مستقلانه اهداف زندگی، از جمله مشخصه‌های مشکلات بین‌فردی محسوب می‌شود [28]. رایت و همکاران (2015) در پژوهشی تحت عنوان «شخصیت نابهنجار و ثبات مشکل بین‌فردی» تصریح کردند که اختلالات مربوط به مهارگسیختگی پیش‌بین مناسبی برای آشفتگی‌های تعمیم‌یافته و مشکلات عامل و اختلالات مربوط به مخالفتورزی مشکلات صمیمیت را پیش‌بینی می‌کند [26].
دوگویلو و پینکوس (2017) در مطالعه‌ای با عنوان «تمایز صفات تاریک شخصیت درونی و سطوح مدور بین‌فردی» دریافتند که خودشیفتگیبه عنوان یکی از ابعاد از صفات تاریک شخصیت با ویژگی‌های تسلط بالا، جامعه‌ستیزی با ویژگی وابستگی کم و تسلط بالا و ماکیاولیسم به عنوان یکی از ابعاد مثلث تاریک شخصیت با تعهد کمتر... وابستگی کم بر مشکلات، ارزش‌ها و سطوح مؤثر مدور بین‌فردی مشخص‌شده است. درنهایت اطلاعات بین‌فردی در سراسر سطوح مختلف مدور بین‌فردی، نیم‌رخ‌هایی مرتبط با هرکدام از صفات تاریک شخصیت ایجاد می‌کند که تصور عمیقی مرتبط با پویایی بین‌فردی فراهم می‌کند [27].
نتایج نشان داد که از بین ابعاد نابهنجار شخصیت، بعد روان‌پریش‌خویی و مخالفتورزی در پیش‌بینی مشکلات بین‌فردی از توان بالاتری برخوردار بودند. بالا‌بودن میزان روان‌پریش‌خویی و مخالفتورزی منجر به بروز مشکلات بین‌فردی می‌شود؛ چراکه افراد روان‌پریش‌خوی تمایل به منحصربه‌فرد بودن خود یا متفاوت‌بودن با دیگران دارند (خودمحوری) [29]. همان‌گونه که پیش‌تر نیز در تعاریف روان‌پریش‌خویی مطرح شد، این افراد از تجاربی عجیب و غریب و نامتعارف برخوردارند و از آنجایی که جهان‌بینی این افراد با دیگران متفاوت است به نظر می‌رسد گرایشی خصمانه و جسورانه در روابط بین‌فردی دارند. این افراد احساس می‌کنند در مورد مسائلی که دیدگاه مخالف با دیگران دارند، ناگزیرند برای متقاعد‌ساختن آن‌ها شیوه‌های خصومت‌آمیز اتخاذ کنند. بنابراین مشکلاتی در روابط بین‌فردی تجربه می‌کنند [31].
این یافته با نظریه روانی ـ عاطفی و اجتماعی اریکسون (1996، به نقل از برک، 2013) نیز قابل تبیین است، بر اساس این رویکرد سالمندان مشکلات عاطفی و روانی خاصی را تجربه می‌کنند؛ افراد سالخورده ممکن است احساس کنند تصمیمات غلط زیادی گرفته‌اند و وقت برای یافتن مسیر دیگری به سمت انسجام، خیلی کم است. فرد ناامید، غرق در اندوه، باخت و نومیدی می‌شود. به عقیده اریکسون، این نگرش‌ها معمولاً به صورت عصبانیت و ناخشنودی از دیگران و نفرت از خود ابراز می‌شوند. بدین ترتیب ممکن است احساس تنهایی و بی‌کسی، میل به جلب توجه اطرافیان و تملک در آن‌ها شکل گیرد و چنانچه نتوانند به طور عادی توجه و محبت اطرافیان را جلب کنند به رفتارهایی نظیر تمارض متوسل می‌شوند [32].
افراد مخالفت‌ورز نیز تمایل به نادیده‌گرفتن نیازهای دیگران و حق به جانب بودن، رفتارهای فریب‌کارانه و کنترل‌کننده، سنگدل‌بودن، بزرگ‌منشی، سردی و توجه‌طلبی دارند، که برای به‌دست‌آوردن یک تصور بالا (بزرگ‌منشی) از خود به عنوان یک فرد خاص و برتر تلاش می‌کنند. طبیعتاً این نوع نگرش، رفتارهای مخالفت‌ورزانه در مقابل دیگران و رفتارهای توجه‌طلبانه را تسهیل می‌بخشد. آن‌ها مخصوصاً زمانی که دیگران انتظارات متعصبانه و سفت و سخت آن‌ها را رد کنند، مخالفتورزی می‌کنند [27]. این افراد در حلقه بین‌فردی در بُعد قدرت، کنترل یا تسلط که دامنه آن از رفتار مطعیانه تا رفتار سلطه‌جویانه است، قرار می‌گیرند. بنابراین چنین شخصی می‌خواهد بیشتر مسلط یا قاطع یا متخاصم باشد، اما انجام آن را دشوار می‌یابد. درنتیجه اختلال در روابط بین‌فردی اغلب به صورت قالب‌هایی چون «برای من دشوار است که هر کاری را مطابق میل خود انجام دهم» یا «من بسیاری از کارهای ناخواسته را انجام می‌دهم» جلوه می‌کند [5]. این نوع قالب‌های فکری منجر به سردی در روابط می‌شود که بنابر تعاریف بین‌فردی به نظر می‌رسد این سردی روابط و توجه‌طلبی با مجموعه‌ای از مشکلات بین‌فردی در زمینه مردم‌آمیزی و صمیمیت قابل توجیه باشد. بر اساس نظریه روانی ـ عاطفی و اجتماعی اریکسون (1996) افراد سالخورده برای ابراز وجود و کاهش فشارهای روانی سعی می‌کنند محیط و سرنوشتشان را تحت کنترل خود درآورند و دیگران را وادار به اطاعت از خود کنند. تفاوت‌های بارزی در برخورد با این تغییرات در سالمندان وجود دارد، اما برخی از سالمندان موضع وابسته اتخاذ کرده و نقش انفعالی را بازی می‌کنند. تنها به خود می‌اندیشند و از برخورد با وضعیت‌های جدید می‌هراسند و از آن‌ها دوری می‌جویند. گروهی دیگر حالت دفاعی به خود می‌گیرند. با مشکلات به صورت سخت و غیرقابل انعطاف برخورد می‌کنند. برخی نیز با فرایند سالمندی با پرخاشگری برخورد می‌کنند. این خشونت را ممکن است به افراد خانواده و دوستان خود نشان دهند و سبب بروز مشکلات بین‌فردی شوند.
برخی مطالعات نشان دادند که مشکلات بین‌فردی میان خودکنترلی پایین و شدت آسیب‌شناسی روانی میانجیگری می‌کند. علاوه بر این نتایج نشان می‌دهد که نقص در خلق‌وخو در میان بزرگسالان با تجربه آشفتگی روانی بیشتری همراه است و این رابطه ممکن است توسط یک اختلال در روابط بین‌فردی بیان شود [23]. رایت و همکاران (2015) تصریح کردند که اختلالات مربوط به مهارگسیختگی، پیش‌بین مناسبی برای آشفتگی‌های تعمیم‌یافته و مشکلات عامل و اختلالات مربوط به مخالفتورزی است و مشکلات صمیمیت را پیش‌بینی می‌کند. این نتایج فرایندهای پویای درگیر در ابعاد شخصیت نابهنجار را نشان می‌دهد [26].
در کل نمود مشکلات بین‌فردی در بی‌اعتمادی، انتقاد‌ناپذیری، حساسیت نسبت به طرد‌شدن، احساس مورد تهاجم قرار گرفتن، حسادت، اجتناب از روابط صمیمانه عاطفی و ناتوانی در رها‌شدن از احساس فقدان به هنگام اتمام روابط صمیمانه و نیز عدم حفظ استقلال و فردیت در گروه و همین‌طور ناتوانی و تحمل روابط قدرت و نیز روابط همکارانه با همتایان، ترس از ابراز وجود‌کردن، اجتناب و درخواست‌کردن، احتراز از رنجاندن دیگران حتی به بهای از بین بردن حقوق خود و به‌شدت تحت تأثیر افکار و احساسات دیگران قرار داشتن نمایان می‌شود [28].
ویلیامز و همکاران (2014) در یک مطالعه تحت عنوان «رفتارهای بین‌فردی آزاردهنده همراه با ویژگی‌های نابهنجار شخصیت» نشان دادند که بزرگسالانی که ابعاد نابهنجار شخصیت آنان در سطح بالاتری است، در برابر کنترل و مغلوب‌شدن مقاومت بیشتری نشان می‌دهند [25].
یافته‌های مطالعه لطیفیان و سیف (2007) نشان داد خودآگاهی عمومی رابطه‌ای مثبت با حساسیت بین‌فردی و نیاز به تأیید اجتماعی دارد و افزایش اضطراب اجتماعی با فزونی تمامی مؤلفه‌های اختلالات روابط بین‌فردی همراه بود [33]. بشارت و همکاران (2014) در پژوهشی دریافتند که بین سبک‌های دلبستگی ایمن و ناایمن با مشکلات بین‌فردی به ترتیب رابطه منفی و مثبت معنادار وجود دارد. خودمهارگری با مشکلات بین‌فردی رابطه منفی و معنادار نشان داد. همچنین خودمهارگری دارای اثر میانجیگری معنادار در ارتباط با تعامل سبک‌های دلبستگی و مشکلات بین‌فردی بود [6].
اختلال در عملکرد خود (هویت و جهت) که نشانگر شکست در عامل بین‌فردی و تخریب در عملکرد بین‌فردی (همدلی و صمیمیت) است را می‌توان به عنوان شکست در صمیمیت در نظر گرفت؛ بنابراین آنچه از دیدگاه تئوری بین‌فردی به منزله «اختلال روابط بین‌فردی» مطرح شده مطابق با ویژگی‌های آسیب‌شناسی شخصیت در DSM-5 است که با توجه به ماهیت ناسازگار این صفات، به نظر می‌رسد با مشکلات بین‌فردی در ارتباط است [10]. با وجود این، روان‌پریش‌خویی و مخالفتورزی که از طریق چرخه مشکلات بین‌فردی قابل توجیه است، نمونه‌های خاصی از این حوزه وسیع هستند. به این ترتیب، این نتایج نشان می‌دهد که بین مدل پیشنهادی DSM-5 و اختلال عملکرد کلی که علت آسیب‌شناسی شخصیت شناخته می‌شود، رابطه‌ای روشن وجود دارد؛ بنابراین ارتباط مشکلات بین‌فردی و ابعاد نابهنجار شخصیت هنگامی که آن‌ها بر یک چرخه فرض کنیم، قابل توجیه است.
نتیجه‌گیری نهایی
با توجه به این مسئله که جمعیت افراد سالمند در سراسر جهان با سرعت در حال رشد است و تخمـین زده می‌شود طی چند سال آینده کشور ما نیز در زمره کشورهای دارای جمعیت سالخورده قرار گیرد؛ بنابراین ضرورت ایجاب می‌کند شاخص‌های بهداشت روان نیز ارتقا یابد. یکی از نشانه‌های سلامت روان، وجود روابط سالم بین‌فردی است. روابط گرم و صمیمی با انسان‌های دیگر منبع اعتماد، راحتی و آسایش هر فردی است. حمایت اجتماعی درواقع پیوندهای اجتماعی میان افراد است که باعث ایجاد امنیت، آرامش، اهمیت و احترام در افراد می‌شود.
بر اساس یافته‌های این مطالعه به نظر می‌رسد ویژگی‌های ابعاد نابهنجار شخصیت با مشکلات بین‌فردی رابطه مستقیم دارد. افراد با سطوح بالای ابعاد نابهنجار شخصیت اغلب تنهایی را حتی با حضور دیگران ترجیح می‌دهند. این افراد از موقعیت‌ها و فعالیت‌های اجتماعی کناره‌گیری می‌کنند. از جمله اینکه از روابط عاطفی و صمیمی و دلبستگی‌های بین‌فردی اجتناب می‌کنند. این افراد در خودانگارهشان احساس نارضایتی دارند، اگرچه تمایل دارند که اختلال عملکردی در الگوهای بین‌فردی را حل کنند، اما با تعارضات شدیدی روبه‌رو خواهند شد. مشکلات بین‌فردی در این افراد هنگام اجتناب از روابط صمیمانه عاطفی و ناتوانی در رها‌شدن از احساس فقدان به هنگام اتمام روابط صمیمانه نمایان می‌شود. بنابراین یافته‌های این پژوهش می‌تواند در ارتقای مهارت‌های ارتباط بهتر با سالمندان به مشاورین و مؤسسات در راستای نیازهای بهداشت روانی، مسائل خانوادگی و عاطفی سالمندان یاری‌رسان باشد.
به دلیل محدود‌بودن نمونه پژوهش به سالمندان شهر تبریز امکان تعمیم یافته‌ها به جوامع دیگر باید با احتیاط صورت گیرد. همچنین مقطعی‌بودن پژوهش و تفاوت‌های ذهنی و فردی و اجتماعی سالمندان از جمله محدودیت دیگر این مطالعه محسوب می‌شود. پیشنهاد می‌شود افزایش آگاهی و مهارت‌های بین‌فردی سالمندان و ترغیب خانواده‌ها و دوستان فرد سالمند به عیادت و دیدار از سالمندان و شناخت و درک بهتر زندگی سالمندان به منظور ارتقای سطح سلامت روانی و هیجانی سالمندان مدنظر قرار داده شود.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این پژوهش با توجه به تأیید و نظارت سازمان بهزیستی استان آذربایجان شرقی و در نظر گرفتن ملاحظات و کدهای اخلاقی توسط پژوهشگران انجام شده است. در این مطالعه پس از کسب رضایت آگاهانه از سالمندان پرسش‌نامه‌های پژوهش در اختیار آن‌ها قرار گرفت.
حامی مالی
این مقاله مستخرج از پایاننامه کارشناسی ارشد نویسنده اول مقاله و به راهنمایی نویسنده مسئول مقاله بدون هیچگونه حمایت مالی انجام گرفته است.
مشارکت نویسندگان
هر دو نویسنده در انجام کل مراحل پژوهش حاضر مشارکت داشته اند.
تعارض منافع
این مقاله فاقد تعارض منافع با اشخاص حقیقی و حقوقی میباشد.
تشکر و قدردانی
بدین‌وسیله از مسئولان اداره بهزیستی شهر تبریز و آسایشگاه سالمندان شهر تبریز و تمامی سالمندانی که در این پژوهش مشارکت داشته‌اند سپاسگزاری می‌شود.
بحث
مطالعه حاضر با هدف بررسی رابطه بین ابعاد نابهنجار شخصیت و مشکلات بین‌فردی در سالمندان صورت گرفت. این پژوهش با استناد به پژوهش‌های پیشین درباره صفات نابهنجار شخصیت (PID-5 کروگر و همکاران، 2014) و مدل ابعاد مشکلات بین‌فردی (بارخام و همکارن، 1996 IIP-32)، رفتارهایی را که ماهیت آزاردهنده داشته و عموماً فرد را در معرض خطر مشکلات بین‌فردی قرار می‌دهد تشریح می‌کند. به طور خاص می‌توان از نتایج این مطالعه مشخصه‌های شخصیت نابهنجار را در حلقه مشکلات بین‌فردی تشریح کرد. این یافته‌ها با مطالعه بشارت [20]، بشارت و همکاران [21]، زال‌پور و همکاران [22]، دی پانفیلس و همکاران [23]، هوپود و همکاران [24]، ویلیامز و همکاران [25]، رایت و همکاران [26] و و دوگویلو و پینکوس [27] همسوست.
نتایج تحلیل رگرسیون نشان داد که ابعاد نابهنجار شخصیت تأثیر معناداری بر مشکلات بین‌فردی دارند، که از بین این ابعاد، بعد روان‌پریش‌خویی و مخالفتورزی در پیش‌بینی مشکلات بین‌فردی از توان بالاتری برخوردار بودند. در این مطالعه مؤلفه مخالفتورزی، مهارگسیختگی، بریدگی و روان‌پریش‌خویی توان پیش‌بینی مشکلات بین‌فردی را به صورت مثبت داشتند و تنها عاملی که قدرت پیش‌بینی مشکلات بین‌فردی را نشان نداد عاطفه منفی بود. علاوه بر اینکه روان‌پریش‌خویی و مخالفتورزی در پیش‌بینی مشکلات بین‌فردی از توان بالاتری برخوردار بودند. از این یافته می‌توان چنین استنباط کرد که ابعاد نابهنجار شخصیت پیش‌بین مناسبی برای مشکلات بین‌فردی در سالمندان محسوب می‌شود.
در تبیین یافته‌های این مطالعه می‌توان بیان کرد مشکلات بین‌فردی، مشکلاتی هستند که در رابطه با دیگران تجربه می‌شوند [5] و شامل حساسیت بین‌فردی، دوسوگرایی بین‌فردی، پرخاشگری، نیاز به تأیید اجتماعی و نبود جامعه‌پذیری است [28]. از سوی دیگر ابعاد نابهنجار شامل عاطفه منفی، گسلش، مخالفتورزی، مهارگسیختگی و روان‌پریش‌خویی است. عاطفه منفی، گرایش به تجربه هیجانات منفی از قبیل اضطراب و بی‌نظمی هیجانی است. این هیجانات منفی می‌توانند شناخت را به صورت احساس ناایمنی مداوم و رفتار بین فردی مخرب همچون عصبانیت و تسلیم مختل بکنند. بُعد گسلش نیز اشاره به این دارد که افراد از لحاظ هیجانی فاقد احساس لذت بوده و افسرده هستند و تمایل به پرهیز و اجتناب از دیگران دارند، به‌خصوص از کسانی که مورد شک و ظن آن‌ها هستند [27]. مخالفتورزی شامل تمایل به نادیده‌گرفتن نیازهای دیگران و حق به جانب بودن، رفتارهای فریب‌کارانه و کنترل‌کننده، سنگدل‌بودن، بزرگ‌منشی و توجه‌طلبی است. بُعد مهارگسیختگی شامل تمایل به عدم مسئولیت‌پذیری، رفتارهای تکانه‌ای، حواس‌پرتی و ریسک‌پذیری است. روان‌پریش‌خویی دلالت بر تمایل به تجربه موارد غیرمعمول و عجیب و غریب در رفتار به صورت نشانه‌های اجتماعی و رفتارهای غیرمتعارف دارد [27]. هوپ وود و همکاران (2013) اظهار می‌کنند، قابلیت نظریه بین‌فردی معاصر پایه تعریف شخصیت نابهنجار را تقویت می‌کند [24].
نتایج تحلیل رگرسیون همزمان در این مطالعه نشان داد که بین ابعاد نابهنجار شخصیت و مشکلات بین‌فردی رابطه معناداری وجود دارد. در این بین مؤلفه مخالفتورزی، مهارگسیختگی، گسلش و روان‌پریش‌خویی توان پیش‌بینی مشکلات بین‌فردی را به صورت مثبت داشتند. از این یافته می‌توان چنین استنباط کرد که ابعاد نابهنجار شخصیت پیش‌بین مناسبی برای مشکلات بین‌فردی محسوب می‌شود.
مخالفتورزی بُعد ناسازگارانه توافق‌پذیری و گسلش، بُعد ناسازگارانه برونگرایی است. مطرح‌شده که محور عامل و صمیمیت حلقه بین‌فردی با پنج عامل بزرگ شخصیت بُعد برونگرایی و توافق به ترتیب مطابقت دارد. به این ترتیب انتظار می‌رود که ابعاد گسلش و مخالفتورزی از ابعاد نابهنجار شخصیت با محور مدور بین‌فردی مطابقت داشته باشد؛ چرا که همسو با جنبه های غیرانطباقی عوامل برونگرایی و توافق‌پذیری به نظر میرسند [30].
به عنوان مثال افرادی که در بُعد گسلش نمره بالایی کسب می‌کنند، از لحاظ هیجانی غالباً بی‌لذتی و افسردگی را تجربه می‌کنند این افراد سبک اجتنابی را به کار می‌گیرند به عبارتی تمایل به پرهیز و اجتناب از دیگران دارند. مشخصه اصلی این سبک شخصیتی باورهای ناسازگارانه از قبیل فقدان علاقه به برقراری رابطه، بی‌اعتمادی، استقلال، شک بین‌فردی (اجتناب / وابستگی) است. افراد این سبک باورهای خود‌بزرگ‌منشانه‌ای دارند که حکایت از پریشانی بین‌فردی دارد [28]. بر این اساس این ویژگی‌ها با مشکلات بین‌فردی رابطه مستقیم دارد؛ زیرا اشخاصی که رفتارهای منفعل مطیعانه و درماندگی را در خود یافته و آن را تجربه می‌کنند در خودانگارهشان احساس نارضایتی داشته و این احساس ناخرسندی باعث ایجاد افسردگی در آن‌ها می‌شود. بدیهی است که مردم مایل‌اند اختلال عملکردی در الگوهای بین‌فردی را حل کنند، اما تعارضاتی که بسیار شدید هستند پیامدهایشان به شکل بالقوه‌ای تهدید‌کننده خواهند بود [30].
همچنین افراد با شخصیت مهارگسیخته در روابط بین‌فردی، دوسوگرا (وابسته / اجتنابی) و متکبر (خودشیفته) هستند. آن‌ها احتمالاً معتقدند که بهترین راه رشد و به‌دست‌آوردن روابط اجتماعی، خودنمایی‌کردن با استفاده از رفتارهای مخاطره‌آمیز است. چنین افرادی تنهایی را ترجیح می‌دهند (خودمختاری) و از لحاظ هیجان و نظم غیر قابل کنترل‌اند [27]. این در رابطه مستقیم با مشکلات بین‌فردی است که فرد مبادرت به آزاررساندن به دیگران چه از لحاظ لفظی و چه از لحاظ جسمانی می‌کند و احساس مورد آزار قرار گرفتن و تهدید‌شدن از سوی دیگران را دارد. همچنین تمایل‌نداشتن به قرار‌گرفتن در جمع، ترس از دیگران، عدم بیان مستقیم احساسات خود و ناتوانی در انتخاب مستقلانه اهداف زندگی، از جمله مشخصه‌های مشکلات بین‌فردی محسوب می‌شود [28]. رایت و همکاران (2015) در پژوهشی تحت عنوان «شخصیت نابهنجار و ثبات مشکل بین‌فردی» تصریح کردند که اختلالات مربوط به مهارگسیختگی پیش‌بین مناسبی برای آشفتگی‌های تعمیم‌یافته و مشکلات عامل و اختلالات مربوط به مخالفتورزی مشکلات صمیمیت را پیش‌بینی می‌کند [26].
دوگویلو و پینکوس (2017) در مطالعه‌ای با عنوان «تمایز صفات تاریک شخصیت درونی و سطوح مدور بین‌فردی» دریافتند که خودشیفتگیبه عنوان یکی از ابعاد از صفات تاریک شخصیت با ویژگی‌های تسلط بالا، جامعه‌ستیزی با ویژگی وابستگی کم و تسلط بالا و ماکیاولیسم به عنوان یکی از ابعاد مثلث تاریک شخصیت با تعهد کمتر... وابستگی کم بر مشکلات، ارزش‌ها و سطوح مؤثر مدور بین‌فردی مشخص‌شده است. درنهایت اطلاعات بین‌فردی در سراسر سطوح مختلف مدور بین‌فردی، نیم‌رخ‌هایی مرتبط با هرکدام از صفات تاریک شخصیت ایجاد می‌کند که تصور عمیقی مرتبط با پویایی بین‌فردی فراهم می‌کند [27].
نتایج نشان داد که از بین ابعاد نابهنجار شخصیت، بعد روان‌پریش‌خویی و مخالفتورزی در پیش‌بینی مشکلات بین‌فردی از توان بالاتری برخوردار بودند. بالا‌بودن میزان روان‌پریش‌خویی و مخالفتورزی منجر به بروز مشکلات بین‌فردی می‌شود؛ چراکه افراد روان‌پریش‌خوی تمایل به منحصربه‌فرد بودن خود یا متفاوت‌بودن با دیگران دارند (خودمحوری) [29]. همان‌گونه که پیش‌تر نیز در تعاریف روان‌پریش‌خویی مطرح شد، این افراد از تجاربی عجیب و غریب و نامتعارف برخوردارند و از آنجایی که جهان‌بینی این افراد با دیگران متفاوت است به نظر می‌رسد گرایشی خصمانه و جسورانه در روابط بین‌فردی دارند. این افراد احساس می‌کنند در مورد مسائلی که دیدگاه مخالف با دیگران دارند، ناگزیرند برای متقاعد‌ساختن آن‌ها شیوه‌های خصومت‌آمیز اتخاذ کنند. بنابراین مشکلاتی در روابط بین‌فردی تجربه می‌کنند [31].
این یافته با نظریه روانی ـ عاطفی و اجتماعی اریکسون (1996، به نقل از برک، 2013) نیز قابل تبیین است، بر اساس این رویکرد سالمندان مشکلات عاطفی و روانی خاصی را تجربه می‌کنند؛ افراد سالخورده ممکن است احساس کنند تصمیمات غلط زیادی گرفته‌اند و وقت برای یافتن مسیر دیگری به سمت انسجام، خیلی کم است. فرد ناامید، غرق در اندوه، باخت و نومیدی می‌شود. به عقیده اریکسون، این نگرش‌ها معمولاً به صورت عصبانیت و ناخشنودی از دیگران و نفرت از خود ابراز می‌شوند. بدین ترتیب ممکن است احساس تنهایی و بی‌کسی، میل به جلب توجه اطرافیان و تملک در آن‌ها شکل گیرد و چنانچه نتوانند به طور عادی توجه و محبت اطرافیان را جلب کنند به رفتارهایی نظیر تمارض متوسل می‌شوند [32].
افراد مخالفت‌ورز نیز تمایل به نادیده‌گرفتن نیازهای دیگران و حق به جانب بودن، رفتارهای فریب‌کارانه و کنترل‌کننده، سنگدل‌بودن، بزرگ‌منشی، سردی و توجه‌طلبی دارند، که برای به‌دست‌آوردن یک تصور بالا (بزرگ‌منشی) از خود به عنوان یک فرد خاص و برتر تلاش می‌کنند. طبیعتاً این نوع نگرش، رفتارهای مخالفت‌ورزانه در مقابل دیگران و رفتارهای توجه‌طلبانه را تسهیل می‌بخشد. آن‌ها مخصوصاً زمانی که دیگران انتظارات متعصبانه و سفت و سخت آن‌ها را رد کنند، مخالفتورزی می‌کنند [27]. این افراد در حلقه بین‌فردی در بُعد قدرت، کنترل یا تسلط که دامنه آن از رفتار مطعیانه تا رفتار سلطه‌جویانه است، قرار می‌گیرند. بنابراین چنین شخصی می‌خواهد بیشتر مسلط یا قاطع یا متخاصم باشد، اما انجام آن را دشوار می‌یابد. درنتیجه اختلال در روابط بین‌فردی اغلب به صورت قالب‌هایی چون «برای من دشوار است که هر کاری را مطابق میل خود انجام دهم» یا «من بسیاری از کارهای ناخواسته را انجام می‌دهم» جلوه می‌کند [5]. این نوع قالب‌های فکری منجر به سردی در روابط می‌شود که بنابر تعاریف بین‌فردی به نظر می‌رسد این سردی روابط و توجه‌طلبی با مجموعه‌ای از مشکلات بین‌فردی در زمینه مردم‌آمیزی و صمیمیت قابل توجیه باشد. بر اساس نظریه روانی ـ عاطفی و اجتماعی اریکسون (1996) افراد سالخورده برای ابراز وجود و کاهش فشارهای روانی سعی می‌کنند محیط و سرنوشتشان را تحت کنترل خود درآورند و دیگران را وادار به اطاعت از خود کنند. تفاوت‌های بارزی در برخورد با این تغییرات در سالمندان وجود دارد، اما برخی از سالمندان موضع وابسته اتخاذ کرده و نقش انفعالی را بازی می‌کنند. تنها به خود می‌اندیشند و از برخورد با وضعیت‌های جدید می‌هراسند و از آن‌ها دوری می‌جویند. گروهی دیگر حالت دفاعی به خود می‌گیرند. با مشکلات به صورت سخت و غیرقابل انعطاف برخورد می‌کنند. برخی نیز با فرایند سالمندی با پرخاشگری برخورد می‌کنند. این خشونت را ممکن است به افراد خانواده و دوستان خود نشان دهند و سبب بروز مشکلات بین‌فردی شوند.
برخی مطالعات نشان دادند که مشکلات بین‌فردی میان خودکنترلی پایین و شدت آسیب‌شناسی روانی میانجیگری می‌کند. علاوه بر این نتایج نشان می‌دهد که نقص در خلق‌وخو در میان بزرگسالان با تجربه آشفتگی روانی بیشتری همراه است و این رابطه ممکن است توسط یک اختلال در روابط بین‌فردی بیان شود [23]. رایت و همکاران (2015) تصریح کردند که اختلالات مربوط به مهارگسیختگی، پیش‌بین مناسبی برای آشفتگی‌های تعمیم‌یافته و مشکلات عامل و اختلالات مربوط به مخالفتورزی است و مشکلات صمیمیت را پیش‌بینی می‌کند. این نتایج فرایندهای پویای درگیر در ابعاد شخصیت نابهنجار را نشان می‌دهد [26].
در کل نمود مشکلات بین‌فردی در بی‌اعتمادی، انتقاد‌ناپذیری، حساسیت نسبت به طرد‌شدن، احساس مورد تهاجم قرار گرفتن، حسادت، اجتناب از روابط صمیمانه عاطفی و ناتوانی در رها‌شدن از احساس فقدان به هنگام اتمام روابط صمیمانه و نیز عدم حفظ استقلال و فردیت در گروه و همین‌طور ناتوانی و تحمل روابط قدرت و نیز روابط همکارانه با همتایان، ترس از ابراز وجود‌کردن، اجتناب و درخواست‌کردن، احتراز از رنجاندن دیگران حتی به بهای از بین بردن حقوق خود و به‌شدت تحت تأثیر افکار و احساسات دیگران قرار داشتن نمایان می‌شود [28].
ویلیامز و همکاران (2014) در یک مطالعه تحت عنوان «رفتارهای بین‌فردی آزاردهنده همراه با ویژگی‌های نابهنجار شخصیت» نشان دادند که بزرگسالانی که ابعاد نابهنجار شخصیت آنان در سطح بالاتری است، در برابر کنترل و مغلوب‌شدن مقاومت بیشتری نشان می‌دهند [25].
یافته‌های مطالعه لطیفیان و سیف (2007) نشان داد خودآگاهی عمومی رابطه‌ای مثبت با حساسیت بین‌فردی و نیاز به تأیید اجتماعی دارد و افزایش اضطراب اجتماعی با فزونی تمامی مؤلفه‌های اختلالات روابط بین‌فردی همراه بود [33]. بشارت و همکاران (2014) در پژوهشی دریافتند که بین سبک‌های دلبستگی ایمن و ناایمن با مشکلات بین‌فردی به ترتیب رابطه منفی و مثبت معنادار وجود دارد. خودمهارگری با مشکلات بین‌فردی رابطه منفی و معنادار نشان داد. همچنین خودمهارگری دارای اثر میانجیگری معنادار در ارتباط با تعامل سبک‌های دلبستگی و مشکلات بین‌فردی بود [6].
اختلال در عملکرد خود (هویت و جهت) که نشانگر شکست در عامل بین‌فردی و تخریب در عملکرد بین‌فردی (همدلی و صمیمیت) است را می‌توان به عنوان شکست در صمیمیت در نظر گرفت؛ بنابراین آنچه از دیدگاه تئوری بین‌فردی به منزله «اختلال روابط بین‌فردی» مطرح شده مطابق با ویژگی‌های آسیب‌شناسی شخصیت در DSM-5 است که با توجه به ماهیت ناسازگار این صفات، به نظر می‌رسد با مشکلات بین‌فردی در ارتباط است [10]. با وجود این، روان‌پریش‌خویی و مخالفتورزی که از طریق چرخه مشکلات بین‌فردی قابل توجیه است، نمونه‌های خاصی از این حوزه وسیع هستند. به این ترتیب، این نتایج نشان می‌دهد که بین مدل پیشنهادی DSM-5 و اختلال عملکرد کلی که علت آسیب‌شناسی شخصیت شناخته می‌شود، رابطه‌ای روشن وجود دارد؛ بنابراین ارتباط مشکلات بین‌فردی و ابعاد نابهنجار شخصیت هنگامی که آن‌ها بر یک چرخه فرض کنیم، قابل توجیه است.
نتیجه‌گیری نهایی
با توجه به این مسئله که جمعیت افراد سالمند در سراسر جهان با سرعت در حال رشد است و تخمـین زده می‌شود طی چند سال آینده کشور ما نیز در زمره کشورهای دارای جمعیت سالخورده قرار گیرد؛ بنابراین ضرورت ایجاب می‌کند شاخص‌های بهداشت روان نیز ارتقا یابد. یکی از نشانه‌های سلامت روان، وجود روابط سالم بین‌فردی است. روابط گرم و صمیمی با انسان‌های دیگر منبع اعتماد، راحتی و آسایش هر فردی است. حمایت اجتماعی درواقع پیوندهای اجتماعی میان افراد است که باعث ایجاد امنیت، آرامش، اهمیت و احترام در افراد می‌شود.
بر اساس یافته‌های این مطالعه به نظر می‌رسد ویژگی‌های ابعاد نابهنجار شخصیت با مشکلات بین‌فردی رابطه مستقیم دارد. افراد با سطوح بالای ابعاد نابهنجار شخصیت اغلب تنهایی را حتی با حضور دیگران ترجیح می‌دهند. این افراد از موقعیت‌ها و فعالیت‌های اجتماعی کناره‌گیری می‌کنند. از جمله اینکه از روابط عاطفی و صمیمی و دلبستگی‌های بین‌فردی اجتناب می‌کنند. این افراد در خودانگارهشان احساس نارضایتی دارند، اگرچه تمایل دارند که اختلال عملکردی در الگوهای بین‌فردی را حل کنند، اما با تعارضات شدیدی روبه‌رو خواهند شد. مشکلات بین‌فردی در این افراد هنگام اجتناب از روابط صمیمانه عاطفی و ناتوانی در رها‌شدن از احساس فقدان به هنگام اتمام روابط صمیمانه نمایان می‌شود. بنابراین یافته‌های این پژوهش می‌تواند در ارتقای مهارت‌های ارتباط بهتر با سالمندان به مشاورین و مؤسسات در راستای نیازهای بهداشت روانی، مسائل خانوادگی و عاطفی سالمندان یاری‌رسان باشد.
به دلیل محدود‌بودن نمونه پژوهش به سالمندان شهر تبریز امکان تعمیم یافته‌ها به جوامع دیگر باید با احتیاط صورت گیرد. همچنین مقطعی‌بودن پژوهش و تفاوت‌های ذهنی و فردی و اجتماعی سالمندان از جمله محدودیت دیگر این مطالعه محسوب می‌شود. پیشنهاد می‌شود افزایش آگاهی و مهارت‌های بین‌فردی سالمندان و ترغیب خانواده‌ها و دوستان فرد سالمند به عیادت و دیدار از سالمندان و شناخت و درک بهتر زندگی سالمندان به منظور ارتقای سطح سلامت روانی و هیجانی سالمندان مدنظر قرار داده شود.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این پژوهش با توجه به تأیید و نظارت سازمان بهزیستی استان آذربایجان شرقی و در نظر گرفتن ملاحظات و کدهای اخلاقی توسط پژوهشگران انجام شده است. در این مطالعه پس از کسب رضایت آگاهانه از سالمندان پرسش‌نامه‌های پژوهش در اختیار آن‌ها قرار گرفت.
حامی مالی
این مقاله مستخرج از پایاننامه کارشناسی ارشد نویسنده اول مقاله و به راهنمایی نویسنده مسئول مقاله بدون هیچگونه حمایت مالی انجام گرفته است.
مشارکت نویسندگان
هر دو نویسنده در انجام کل مراحل پژوهش حاضر مشارکت داشته اند.
تعارض منافع
این مقاله فاقد تعارض منافع با اشخاص حقیقی و حقوقی میباشد.
تشکر و قدردانی
بدین‌وسیله از مسئولان اداره بهزیستی شهر تبریز و آسایشگاه سالمندان شهر تبریز و تمامی سالمندانی که در این پژوهش مشارکت داشته‌اند سپاسگزاری می‌شود.
References
Farhadi A, Obeidavi Z, Movahedi Y, Rahimi M, Mobasher A. [The comparison and relationship of social support and stress with life satisfaction among the elderly of Khorramabad city in 2013 (Persian)]. Yafte. 2015; 17(2):14-22. http://eprints.lums.ac.ir/28/
Nooripour R, Alikhani M, Hosseinian S, Soheilizadeh S, Mohammadyfar MA. [The effectiveness of group reminiscence on happiness and life expectancy in elderly (Persian)]. Journal of Aging Psychology. 2016; 1(3):147-56. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?ID=277524
Barati M, Fathi Y, Soltanian AR, Moeini B. [Mental health condition and health promoting behaviors among elders in Hamadan (Persian)]. Avicenna Journal of Nursing and Midwifery Care. 2012; 20(3):12-22. http://nmj.umsha.ac.ir/article-1-1118-en.html
Asher‚ SR‚ & Paquette‚ JA. Loneliness and peer relation in childhood‚ Current Directions in Psychological Science.2013, 12(3)‚ 75-78. [DOI: 10.1111/j.1467-9507.2011.00611.x]
Horowitz L. Pschemas, psychopathology, and psychotherapy research. Psychotherapy Research. 1994; 4(1):1-19. [DOI:10.1080/10503309412331333862]
Besharat MA, Geranmaye Pour Sh, Pour Naghdali A, Ofoghi Z, Habibnezhad M, Aghaei Sabet SS. [Relationship between alexithymia and interpersonal problems: Moderating effect of attachment styles (Persian)]. Contemporary Psychology. 2014; 9(1):3-16. http://bjcp.ir/browse.php?a_id=489&sid=1&slc_lang=en
Mousazadeh Sh. [Interpersonal relationship (Persian)]. Public Relations Society of Iran. 2011; 75:42-5. http://ensani.ir/fa/article/download/304455
Gurtman MB. Exploring personality with the interpersonal circumplex. Social and Personality Psychology Compass. 2009; 3(4):601-19. [DOI:10.1111/j.1751-9004.2009.00172.x]
Alizade Z, Rejali M, Feizi A, Afshar H, Hassanzade Kashtali A, Adibi P. [Investigation of psychological disorders profile (anxiety, depression and psychological distress) in adult population of Isfahan Province (Persian)]. Journal of Torbat Heydariyeh University of Medical Sciences. 2016; 3(4):42-8. http://jms.thums.ac.ir/article-1-287-en.html
Wright AGC, Pincus AL, Hopwood CJ, Thomas KM, Markon KE, Krueger RF. An interpersonal analysis of pathological personality traits in DSM-5. Assessment. 2012; 19(3):263-75. [DOI:10.1177/1073191112446657] [PMID] [PMCID]
Williams TF, Thomas KM, Donnellan MB, Hopwood CJ. The aversive interpersonal behaviors associated with pathological personality traits. Journal of Personality Disorders. 2014; 28(6):824-40. [DOI:10.1521/pedi_2014_28_139] [PMID]
Mikaeili N, Rajabi S, Abbasi M. [A comparison of loneliness, mental health and self-efficacy of the elderly (Persian)]. Journal of Social Psychology (New Findings in Psychology). 2012; 7(22):73- 81. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?ID=191481
Mirzaei M, Sahaf R, Mirzaei S, Sepahvand E, Pakdel A, Shemshadi H. [Depression and its associated factors in elderly nursing home residents: A screening study in Khorramabad (Persian)]. Salmand: Iranian Journal of Ageing. 2015; 10(1):54-61. http://salmandj.uswr.ac.ir/article-1-761-en.html
Salimi E, Dasht Bozorgi B, Mozafari M, Tabesh H. [Investigating mental health status and life satisfaction of retired elderly referred to retirement’s centers of the Jundishapur University of Medical Sciences and Shahid Chamran University in Ahvaz (Persian)]. Journal of Geriatric Nursing. 2014; 1(1):20-31. http://jgn.medilam.ac.ir/article-1-54-en.html
Tabachnick BG, Fidell LS. Using multivariate statistics. London: Pearson Education; 2007. https://books.google.com/books?id=AkBlQgAACAAJ&dq
Krueger RF, Derringer J, Markon KE, Watson D, Skodol AE. Initial construction of a maladaptive personality trait model and inventory for DSM-5-ERRATUM. Psychological Medicine. 2012; 42(9):1891. [DOI:10.1017/S0033291712000748]
Markon KE, Quilty LC, Bagby RM, Krueger RF. The development and psychometric properties of an informant-report form of the personality inventory for DSM-5 (PID-5). Assessment. 2013; 20(3):370-83. [DOI:10.1177/1073191113486513] [PMID]
Abdi R, Chalabianlou GR. [Adaptation and psychometric characteristic of personality inventory for DSM-5-Brief Form (PID-5-BF) (Persian)]. Modern Psychological Research. 2017; 12(45):131-54. https://psychologyj.tabrizu.ac.ir/article_6557_en.html
Horowitz LM, Rosenberg SE, Baer BA, Ureño G, Villaseñor VS. Inventory of interpersonal problems: Psychometric properties and clinical applications. Journal of Consulting and Clinical Psychology. 1988; 56(6):885-92. [DOI:10.1037/0022-006X.56.6.885] [PMID]
Barkham M, Hardy GE, Startup M. The IIP-32: A short version of the inventory of interpersonal problems. British Journal of Clinical Psychology. 1996; 35(1):21-35. [DOI:10.1111/j.2044-8260.1996.tb01159.x] [PMID]
Fath N, Azadfallah P, Rasoolzadeh-Tabatabaee SK, Rahimi Ch. [Validity and reliability of the Inventory of Interpersonal Problems (IIP-32) (Persian)]. Journal of Clinical Psychology. 2013; 5(3):69-80. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?ID=214840
Besharat MA. [Alexithymia and interpersonal problems (Persian)]. Foundations of Education. 2009, 10(1):129-44. https://fedu.um.ac.ir/index.php/education/article/view/2105
Besharat MA, Khalili N, Gholamali Lavasani M. [Mediating role of self-control on the relationship between attachment styles and interpersonal problems (Persian)]. Journal of Psychoscience. 2014, 13(50):1-15. http://psychoscience.ir/ojs/index.php/psychoscience/article/view/202
Zalpour Kh, Shahidi Sh, Zarrani F, Mazaher MA, Heidari M. [Aggression and interpersonal problems in students with and without pathological grandiose and vulnerable narcissistic traits (Persian)]. Clinical Psychology Studies. 2016; 6(22):67-84. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?ID=297472
De Panfilis C, Meehan KB, Cain NM, Clarkin JF. The relationship between effortful control, current psychopathology and interpersonal difficulties in adulthood. Comprehensive Psychiatry. 2013; 54(5):454-61. [DOI:10.1016/j.comppsych.2012.12.015] [PMID]
Hopwood CJ, Wright AG, Ansell EB, Pincus AL. The interpersonal core of personality pathology. Journal of Personality Disorders. 2013; 27(3):270-95. [DOI:10.1521/pedi.2013.27.3.270] [PMID] [PMCID]
Dowgwillo EA, Pincus AL. Differentiating dark triad traits within and across interpersonal circumplex surfaces. Assessment. 2017; 24(1):24-44. [DOI:10.1177/1073191116643161] [PMID]
Wright AG, Scott LN, Stepp SD, Hallquist MN, Pilkonis PA. Personality pathology and interpersonal problem stability. Journal of Personality Disorders. 2015; 29(5):684-706. [DOI:10.1521/pedi_2014_28_171] [PMID] [PMCID]
Southard AC, Noser AE, Pollock NC, Mercer SH, Zeigler-Hill V. The interpersonal nature of dark personality features. Journal of Social and Clinical Psychology. 2015; 34(7):555-86. [DOI:10.1521/jscp.2015.34.7.555]
Horowitz LM. On the cognitive structure of interpersonal problems treated in psychotherapy. Journal of Consulting and Clinical Psychology. 1979; 47(1):5-15. [DOI:10.1037/0022-006X.47.1.5] [PMID]
Hopwood CJ, Thomas KM, Markon KE, Wright AG, Krueger RF. DSM-5 personality traits and DSM-IV personality disorders. Journal of Abnormal Psychology. 2012; 121(2):424-32. [DOI:10.1037/a0026656] [PMID] [PMCID]
Berk LE. Development through the lifespan. 6th ed. New York: Pearson Education; 2014.
Latifian M, Seyf D. [A study of the effect of self-concsclousness on interpersonal problems among university students (Persian)]. Journal of Social Sciences and Humanities of Shiraz University. 2007; 26(3):137-50. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?ID=82324
نوع مطالعه: پژوهشي |
موضوع مقاله:
روانشناسی
دریافت: 1396/12/24 | پذیرش: 1397/5/19 | انتشار: 1398/12/10
دریافت: 1396/12/24 | پذیرش: 1397/5/19 | انتشار: 1398/12/10
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
تمامی آثار نشریه سالمند: مجله سالمندی ایران تحت مجوز Creative Commons
Attribution-NonCommercial 4.0 هستند.
تماس با ما
تلفن دفتر نشریه:
تلفن مستقیم:02171732827(تماس فقط روزهای شنبه، یکشنبه و سه شنبه ساعت 10 الی 12) 021221800- داخلی 2827
ایمیل: salmand2010@gmail.com
تلفن ناشر : 02145355000 - 02145355555
