مقدمه
در یک بازه زمانی 100‌ساله، نسبت افراد سالمند بیش از 60 سال سه برابر شده است و برآورد می‌شود جمعیت سالمندان از نرخ 11 درصد در سال 1950، به چیزی حدود 30 درصد از جمعیت جهان در سال 2050 برسد [2 ،1]. بنابراین الزام برنامه‌ریزی برای بهزیستی این گروه سنی نمود بیشتری پیدا می‌کند. در همین راستا، برخی تغییرات رفتاری قابل‌مشاهده در دوران سالمندی همچون اختلالات پردازشی و توجه که بر توانمندی‌های جسمانی و روان‌شناختی سالمندان اثرگذار است چشمگیر است. افت عملکرد روانی‌حرکتی ناشی از افت زمان واکنش و نقصان توجه و تمرکز در این دوره سنی بسیار بارز است [1]. 
تغییراتی که در دستگاه‌های مختلف بدن رخ می‌دهد محدودیت‌های حرکتی را در سالمندان ایجاد می‌کند و از آنجا که ارتباط تنگاتنگی بین رشد روانی‌شناختی و سبک زندگی وجود دارد، استقلال عملکردی سالمند، دچار اختلال می‌شود [3 ،2]. در همین راستا، کارکردهای اجرایی عصب‌شناختی، ساختارهای مهمی هستند که همراه با فرایندهای روانی به سازمان‌دهی رفتار حرکتی کمک می‌کنند. این فرایندها شامل سازمان‌دهی، تصمیم‌گیری، حافظه کاری، ادراک زمان، فرایند پیش‌بینی و حل مسئله است که همگی در قالب فرایند عملکرد ادراکی‌حرکتی تجلی پیدا می‌کند [5 ،4]. شواهد تحقیقی وجود دارد که نشان می‌دهد اختلالاتی در عملکرد ادراکی‌حرکتی سالمندان وجود دارد که بیش‌ازپیش استقلال عملکردی سالمندان را دچار اشکال می‌کند. یکی از این شاخص‌های مؤثر فرایندهای پردازش اطلاعات است که مواردی همچون زمان واکنش، ظرفیت توجه و توان پاسخگویی به محرک‌های محیطی را دربر دارد [7 ،6].
همان طور که درباره اهمیت سبک زندگی سالمندان اشاره شد، فعالیت بدنی مناسب و تغذیه مؤثر از جمله عواملی هستند که می‌توانند سالمندی موفق را به همراه داشته باشند. تغذیه مناسب یکی از راهکارهای اصلی برای داشتن سالمندی موفق است؛ به نحوی که به واسطه آن، اختلالات مرتبط با بیماری کمتر و عملکرد ذهنی و جسمانی بهتری در سالمند ایجاد می‌شود که این عامل می‌تواند مشارکت فعال‌تر فرد را در داشتن سبک زندگی سالم و پویا در همه گروه‌های سنی اعم از سالمندان، جوانان و بزرگسالان موجب شود [6-4].

بر اساس مطالعات انجام‌شده، فقر حرکتی و تغذیه نامناسب از جمله مواردی هستند که قابلیت استقلال عملکردی در سالمندان را دچار اشکال می‌کنند و زمینه‌ساز ابتلا به بیماری‌های غیرواگیردار همچون اختلالات سندرم متابولیک، بیماری‌های قلبی‌عروقی و اختلالات روان‌شناختی همچون افسردگی می‌شود که این عوامل در افت عملکرد شناختی و روانی‌حرکتی سالمندان اثر معنی‌داری دارند [11-7]. افسردگی از عوامل روان‌شناختی است که ارتباط مستقیمی با افت عملکرد شناختی و همین‌طور عملکرد اجرایی در دوران سالمندی دارد که با کنترل آن می‌توان از افت استقلال عملکردی پیشگیری کرد و بهبود کیفیت زندگی سالمندان را رقم زد [12].
تغییرات فیزیولوژیکی و عملکردی که در دوران سالمندی رخ می‌دهد، زمینه‌ساز تغییرات در نیازهای غذایی است [13]. تحقیقات مقطعی و طولی نشان داده‌اند هر دو عامل سوخت‌و‌ساز و همین‌طور حجم غذا در دوران سالمندی کاهش می‌یابد [2]. در همین راستا، اطلاعات اندکی درباره نقش اسیدهای چرب، به‌ویژه اسیدهای غیراشیاع زنجیره‌ای همچون امگا-3، در دوران سالمندی وجود دارد. اسیدهای چرب امگا-3، اسیدهای چرب غیراشباعی هستند که بین اتم‌های کربن شماره 3 و 4 پیوند دوگانه دارند که در بدن متابولیزه می‌شوند، به اسید ایکوزاپنتانوییک و اسید دوکوزاهگزانوییک تبدیل می‌شوند [15 ،14]

از خواص تثبیت‌شده این ماده غذایی می‌توان به ویژگی کاهش‌دهنده چربی خون و خاصیت ضدالتهابی، ضد‌آریتمی قلبی، ضدلخته خون و گشادکنندگی رگ اشاره کرد و از طرف دیگر نقش امگا-3 در کاهش وزن نیز به اثبات رسیده است [17 ،16]. از طرف دیگر، اثر روش‌های تمرینی همچون پروتکل‌های تمرینی مقاومتی، آب‌درمانی، تمرینات هوازی بر بهزیستی سالمندان به اثبات رسیده است [19 ،18]. به نظر می‌رسد تمرینات عملکردی در کنار مراقبت‌های تغذیه‌ای همزمان موردی است که کمتر در تحقیقات به چشم می‌خورد. در همین راستا، ورزش‌درمانی و رژیم‌درمانی دو مقوله‌ای بوده‌اند که همواره برای افزایش کیفیت زندگی و پیشگیری از بیماری‌ها مد نظر محققان بوده‌اند. از آنجا که پژوهش‌های انجام‌شده تا‌کنون به طور مشخصی اثربخشی مکمل‌دهی امگا-3 و تمرینات عملکردی را بر ظرفیت‌های روانی‌حرکتی سالمندان بررسی نکرده‌اند، هدف از این پژوهش بررسی تأثیر مکمل یاری امگا-3 و تمرینات عملکردی بر ظرفیت‌های روانی‌حرکتی زنان سالمند بود. 
روش مطالعه
روش تحقیق از نوع نیمه‌تجربی با طرح پیش‌آزمون پس‌آزمون بود و جمعیت مطالعه‌شده زنان سالمند شهر قزوین در سال 1397 بودند. 47 زن سالمند با دامنه سنی 60 تا 70 سال در مرکز مشاوره ورزشی و سلامت اداره کل ورزش و جوانان استان قزوین به صورت نمونه‌گیری دردسترس انتخاب شدند و به صورت تصادفی به چهار گروه تمرینات عملکردی‌+‌مکمل امگا-3، مکمل امگا-3، تمرین عملکردی و کنترل تقسیم شدند. معیارهای ورود به تحقیق عبارت بودند از حداقل سن 60 سال برای آزمودنی‌ها، حساسیت‌نداشتن به مکمل امگا-3 یا ماهی، توانایی شرکت در برنامه‌های ورزشی، نداشتن محدودیت حرکتی و سابقه اختلالات ارتوپدیکی. آزمودنی‌هایی که در منزل از مکمل استفاده می‌کردند یا به هر دلیلی از شرکت در جلسات تمرینی، آزمون‌های ارزیابی یا از دریافت مکمل اجتناب می‌کردند از تحقیق کنار گذاشته ‌شدند. 
برای رعایت اخلاق تحقیق، ضمن گرفتن رضایت از تمام آزمودنی‌ها، ابتدا به افراد توضیح داده شد که نتایج مطالعه صرفاً برای مقاصد تحقیقی است و به صورت گروهی و بدون ذکر نام افراد منتشر خواهد شد. همچنین شرکت آن‌ها در مطالعه کاملاً اختیاری بود و آن‌ها می‌توانستند در هر مرحله‌ای که بخواهند، از مطالعه خارج شوند. به منظور تعیین آمادگی آزمودنی‌ها در دوره تمرینی از پرسش‌نامه آمادگی فعالیت جسمانی PAR-Q استفاده شد که یک ابزار غربالگری و ارزیابی کیفی آمادگی شرکت در فعالیت بدنی است [20]. دوره تمرینی را کارشناس ارشد فیزیولوژی ورزشی انجام داد. طرح تحقیق را در تصویر شماره 1 می‌توان دید. 
تحلیل غذایی آزمودنی‌ها قبل از آزمون‌ها به منظور کنترل اثر غذای مصرفی بر نتایج با استفاده از نرم افزار N4 بررسی شد. آزمودنی‌های دو گروهی که امگا-3 مصرف می‌کردند، روزانه دو هزار میلی‌گرم امگا-3 در قالب دو کپسول (EPA 180 و DHA 120، ساخت شرکت زهراوی) در زمان صبح و شب به مدت 8 هفته مصرف کردند. گروه کنترل نیز روزانـه دو کپسـول حـاوی محلول دکستروز 2 درصد ساخت شرکت زکریا مصـرف کردنـد. 
پروتکل تمرینی
پروتکل تمرینی برگرفته از کالج طب ورزش آمریکا بود که 3 روز در هفته (شنبه، دوشنبه و چهارشنبه) به مدت 50 دقیقه از ساعت 10 تا 11:30، حداقل 1 ساعت پس از صبحانه اجرا می‌شد. هر جلسه تمرینی شامل 10 دقیقه گرم‌کردن، 45 دقیقه تمرینات قدرتی‌استقامتی، تعادلی و در پایان 5 دقیقه تمرینات سرد‌کردن بود [21]. جزئیات برنامه تمرینی را در جدول شماره 1 می‌توان دید. 
اندازه‌گیری‌های تحقیق
 از آنجا که مصرف ریزمغذی‌ها و درشت‌مغذی‌ها در روزهای تست خون تأثیر بسزایی بر نتایج دارد، پرسش‌نامه یادآور 24‌ساعته (به منظور کنترل تغذیه آزمودنی‌ها) روز قبل از پیش‌آزمون و پس‌آزمون به منظور کنترل این عامل استفاده شد. 
پرســش‌نامــه بــرای هــر‌یــک از آزمودنی‌ها در دو نوبت قبل از اندازه‌گیری‌های پیش‌آزمون، پس‌آزمون تکمیل شد. سپس با برنامه نرم‌افزار کـامپیوتری پردازشگر غذایی‌N4  مقادیر ریزمغذی‌ها و درشت‌مغذی‌ها اندازه‌گیری و ثبت شد. ابزار تحقیق مجموعه‌ابزار وینا بود که یک صفحه نمایشگر و یک صفحه‌کلید شامل دو دسته فلزی است که به منظور ارزیابی عملکرد ادراکی حرکتی و همین طور عملکرد شناختی در رده‌های سنی مختلف استفاده می‌شود و روایی و اعتبار آن‌ها در تحقیقات مختلف گزارش شده است [16 ،15].
در این مجموعه، از آزمون روانی‌حرکتی COG برای بررسی مؤلفه‌های شناختی و ذهنی نظیر سرعت واکنش، دقت انتخابی، توجه و تمرکز آزمودنی‌ها استفاده شد. در این آزمون، چهار تصویر در یک ردیف و یک تصویر در زیر آن ظاهر می‌شود. آزمودنی باید حداکثر در یک بازه زمانی 1/8 ثانیه‌ای تصمیم بگیرد تصویر زیرین با کدام‌یک از تصاویر چهارگانه بالایی مطابقت دارد. تعداد محرک‌های ارائه‌شده تصویر 60 محرک بود. مؤلفه‌های آزمون شامل تعداد انتخاب‌های صحیح، تعداد انصراف صحیح و میانگین زمان انتخاب صحیح بود [22]. از آزمون تحلیل واریانس یک‌راهه و مانکووا برای تحلیل داده‌ها استفاده شد. 
یافته‌ها
نتایج آزمون کلموگروف‌اسمیرونوف نشان داد داده‌ها توزیع عادی داشتند (0/05≤P). همانطور که در جدول شماره 2 مشاهده می‌شود، نتایج تحلیل واریانس یک‌راهه برای مقایسه وضعیت غذایی آزمودنی‌ها، تفاوت معنی‌داری را در روز قبل از پیش‌آزمون نشان نداد (0/05≤P). اطلاعات توصیفی گروه‌ها قبل و بعد از مداخله در جدول شماره ۳ قابل مشاهده است.

برای مقایسه گروه‌ها در پیش‌آزمون و پس‌آزمون از آزمون تحلیل واریانس چند‌متغیره با اندازه‌گیری‌های مکرر استفاده شد. با توجه به خروجی جدول شماره 4، بین اندازه‌گیری‌های پیش‌آزمون و پس‌آزمون در مؤلفه‌ها و گروه‌ها تفاوت معناداری وجود دارد (P<0/05) که نشان از تفاوت پس‌آزمون نسبت به پیش‌آزمون گروه‌ها دارد.
بررسی نتایج آزمون کرویت ماخلی برقراری شرط کرویت را همان‌گونه که آماره‌های چند‌متغیره نیازمند هستند، رد می‌کند. بنابراین با فرض‌نکردن کرویت، از تصحیح آزمون گرین هاس گیشر برای انجام آزمون در سه‌بار اندازه‌گیری و درباره اثرات درون آزمودنی‌ها استفاده شد. انجام تحلیل واریانس با اندازه‌های تکراری روی سه مؤلفه در چهار گروه، اختلاف معنی‌داری بین میانگین‌های پیش‌آزمون و پس‌آزمون را نشان داد (P<0/05) و با حذف اثر پیش‌آزمون نشان داد زمانی که از ترکیب مکمل و تمرین برای آزمودنی‌ها استفاده می‌شود، بهترین نتیجه حاصل می‌شود و عملکرد آزمودنی‌ها بهتر می‌شود (جدول شماره 6 ،5).

بحث 
هدف از این تحقیق، بررسی تأثیر مکمل یاری امگا-3 و تمرینات عملکردی بر ظرفیت‌های روانی‌حرکتی زنان سالمند بود. نتایج تحقیق نشان داد هر سه عامل روانی‌حرکتی آزمودنی‌های گروه آزمایش به نسبت گروه کنترل وضعیت بهتری داشتند و گروه تمرین+مکمل امگا-3 بهبود معناداری نسبت به دو گروه دیگر آزمایش داشتند. به عبارتی، هر دو عامل تغذیه و فعالیت بدنی اثر بهبودی بر وضعیت روانی‌حرکتی زنان سالمند داشتند. درباره اثربخشی عامل امگا-3، نتایج با پژوهش فونتانی و همکاران (2009) همخوانی دارد که اشاره کردند امگا-3 می‌تواند زمان عکس‌العمل و فرایند پردازشی را در ورزشکاران سرعت بخشد [23].
برخلاف نتایج این تحقیق، آنتیپا و همکاران نشان دادند مصرف امگا-3 تأثیر بسزایی در تغییر عملکرد اجرایی و تکالیفی که مستلزم تصمیم‌گیری هستند، ندارد [24]. تفاوت در گروه‌های سنی به‌کارگرفته‌شده (سالمندان در مقابل جوانان)، مقدار مصرفی امگا-3 و طرح تحقیقی متفاوت از جمله دلایل واگرایی نتایج این دو تحقیق بودند. نتایج پژوهش نشان داد عملکرد ادراکی‌حرکتی سالمندان مشتمل پس از اجرای تمرینات عملکردی به طور معنی‌داری بهبود یافت. در متغیر تعداد انتخاب‌های صحیح که معیاری از زمان واکنش انتخابی است، نشان داده شد هر دو گروهی که تحت مداخلات ورزشی قرار گرفتند وضعیت بهتری داشتند، از طرف دیگر تعداد انصراف صحیح آن‌ها در آزمون که شاخصی از دقت تشخیص آزمودنی‌هاست، نیز به طور معنی‌داری بهتر بود. شاخص دقت در اجرای تکالیف، کیفیتی است که در کنترل حرکتی سالمندان بسیار حائز اهمیت است [25]. 
در همین راستا، نتایج این تحقیق درباره اثربخشی تمرینات بر عملکرد روانی‌حرکتی با نتایج تحقیق لئون و همکاران هم‌راستاست که نتیجه گرفتند تمرینات ادراکی‌حرکتی موجب بهبود هماهنگی حرکتی سالمندان می‌شود. هم‌راستا با پژوهش حاضر، برخی تحقیقات عنوان کرده‌اند هر نوع برنامه تمرینی که چالش‌های تصمیم‌گیری را به همراه داشته باشد، می‌تواند به بهبود اعمال شناختی سالمندان منجر شود [26 ،23].
در توجیه این نتایج می‌توان به این نکته اشاره کرد تغییرات و سازگاری‌های سیستم عصبی‌عضلانی ناشی از تمرینات عملکردی، عملکرد ادراکی‌حرکتی را بهبود می‌دهد. مکانیسم عمل این بهبود را می‌توان در به‌کارگیری واحدهای عصبی کارآمدتر، سازمان‌دهی مجدد در قشر حسی پیکری، افز ایش کارایی و قدرت ارتباطات سیناپسی، افزایش فعال‌سازی دستگاه عصبی، کاهش رفلکس‌های بازدارنده عصبی، کاهش مقاومت مسیرهای عصبی به انتقال تکانه و بهبود و تسهیل در انتقال درون‌دادهای هریک از حواس مشاهده کرد [27]. 
در توجیه اثربخشی امگا-3 بر عمکرد روانی‌حرکتی می‌توان به ویژگی کاهش‌دهنده چربی خون و خاصیت ضدالتهابی، ضدآریتمی قلبی، ضد لخته خون و گشادکنندگی رگ اشاره کرد که تمام این عوامل سهولت خون‌رسانی به مغز را بیشتر می‌کند و قطعاً بر فرایندهای پردازشی اثر بسزایی خواهد داشت [16]. این کارکردهای اجرایی عصبی‌شناختی در هدایت و کنترل رفتار انسان نقش دارند و ارزیابی دقیق این کارکردها و ایجاد بستر برای بهبود آن‌ها باید در دستور کار متخصصان رفتار حرکتی قرار گیرد. شواهد تحقیقی نشان می‌دهد فعالیت‌هایی که فرایندهای پردازش اطلاعات را به همراه داشته باشد، منتج به افزایش «عامل نروتروفیک مشتق‌شده از مغز» می‌شود که این موضوع می‌تواند نشان‌دهنده مکانیسم اثر تمرینات عملکردی بر بهبود عملکرد روانی‌حرکتی باشد. 
نتیجه‌گیری نهایی
به طور کلی هرگونه مداخله ورزشی که سالمندان را از حیث فرایندهای پردازشی دچار چالش ذهنی کند و آن‌ها را به فرایند حل مسئله وادارد، می‌تواند موجب تقویت عملکرد روانی‌حرکتی شود. همان‌طور که در بخش یافته‌های تحقیق عنوان شد، شاخص‌های عکس‌العمل تشخیصی و دقت عملکرد اجرایی با اجرای مداخلات ورزشی و غذایی، قابلیت رشد را دارد که این موضوع در کنترل حرکتی سالمندان بسیار حائز اهمیت است. از آنجایی که تحقیق حاضر نشان داد عملکرد روانی‌حرکتی بهبود معنی‌داری را متعاقب تمرینات عملکردی و مکمل یاری امگا-3 داشت، باید از سوی سیاست‌گذاران حوزه سلامت به این موضوع توجه شود.

ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
طرح تحقیق به تصویب کمیته اخلاق دانشگاه بین‌المللی امام خمینی با شماره مرجع 17628 رسید.
حامی مالی
این تحقیق از طرح پژوهشی دانشگاه بین‌المللی امام خمینی به شماره 11821 گرفته شده است.
مشارکت نویسندگان
مفهوم‌سازی و روش‌شناسی: مرتضی طاهری؛ ویراستاری و نهایی‌سازی نوشته: خدیجه ایران‌دوست.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.
 

References
Amini M, Mirmoezzi M, Salmanpour M, Khorshidi D. Eight weeks of aerobic exercises improves the quality of life in healthy aged sedentary men. International Journal of Sport Studies for Health. 2018; 1(1):e67514. [DOI:10.5812/intjssh.67514]
Al-Nimer M, Al-Gareeb A, Al-Kuraishy H. Omega-3 fatty acids improve psychomotor performance via mechanism not related to nitric acid production. International Journal of Green Pharmacy. 2012; 6(1):1-4. [DOI:10.4103/0973-8258.97102]
Rodrigues-Rodrigues T, Gomes AC, Neto GR. Nutritional status and eating habits of professors of health area. International Journal of Sport Studies for Health. 2018; 1(1):e64335. [DOI:10.5812/intjssh.64335]
Sharif MR, Sayyah M. Assessing physical and demographic conditions of freshman "15" male medical students. International Journal of Sport Studies for Health. 2018; 1(1):e67421. [DOI:10.5812/intjssh.67421]
Monleon C, Afif AH, Mahdavi S, Rezaei M. The acute effect of low intensity aerobic exercise on psychomotor performance of athletes with nocturnal sleep deprivation. International Journal of Sport Studies for Health. 2018; 1(1):e66783. [DOI:10.5812/intjssh.66783]
Jafari M, Pouryamehr E, Fathi M. The effect of eight weeks High Intensity Interval Training (HIIT) on e-selection and p-selection in young obese females. International Journal of Sport Studies for Health. 2018; 1(1):e64336. [DOI:10.5812/intjssh.64336]
Taheri M, Irandoust I. Morning exercise improves cognitive performance decrements induced by partial sleep deprivation in elite athletes. Biological Rhythm Research. 2019; 1-10. [DOI:10.1080/09291016.2019.1576279]
Yates A, Norwig J, Maroon JC, Bost J, Bradley JP, Duca M, et al. Evaluation of lipid profiles and the use of omega-3 essential fatty acid in professional football players. Sports Health. 2009; 1(1):21–30. [DOI:10.1177/1941738108326978] [PMID] [PMCID]
Olusi SO, Fido AA. Serum lipid concentrations in patients with major depressive disorder. Biological Psychiatry. 1996; 40(11):1128-31. [DOI:10.1016/S0006-3223(95)00599-4] [PMID]
Stunkard AJ, Faith MS, Allison KC. Depression and obesity. Biological Psychiatry. 2003; 54(3):330-7. [DOI:10.1016/S0006-3223(03)00608-5]
Morais A, Santos S, Lebre P. Psychomotor, functional, and cognitive profiles in older people with and without dementia: What connections? Dementia (London, England). 2017; 18(4):1538-53. [DOI:10.1177/1471301217719624]
Faith MS, Matz PE, Jorge MA. Obesity-depression associations in the population. Journal of Psychosomatic Research. 2002; 53(4):935-42. [DOI:10.1016/S0022-3999(02)00308-2]
Green KN, Martinez-Coria H, Khashwji H, Hall EB, Yurko-Mauro KA, Ellis L, et al. Dietary docosahexaenoic acid and docosapentaenoic acid ameliorate amyloid-β and tau pathology via a mechanism involving presenilin 1 levels. Journal of Neuroscience. 2007; 27(16):4385-95. [DOI:10.1523/JNEUROSCI.0055-07.2007] [PMID]
Colussi G, Catena C, Baroselli S, Nadalini E, Lapenna R, Chiuch A, et al. Omega-3 fatty acids: From biochemistry to their clinical use in the prevention of cardiovascular disease. Recent Patents on Cardiovascular Drug Discovery. 2007; 2(1):13-21. [DOI:10.2174/157489007779606158] [PMID]
Massaro M, Habib A, Lubrano L, Del Turco S, Lazzerini G, Bourcier T, et al. The omega-3 fatty acid docosahexaenoate attenuates endothelial cyclooxygenase-2 induction through both NADP(H) oxidase and PKC epsilon inhibition. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 2006; 103(41):15184-9. [DOI:10.1073/pnas.0510086103] [PMID] [PMCID]
Leslie MA, Cohen DJ, Liddle DM, Robinson LE, Ma DW. A review of the effect of omega-3 polyunsaturated fatty acids on blood triacylglycerol levels in normolipidemic and borderline hyperlipidemic individuals. Lipids in Health and Disease. 2015; 14:53. [DOI:10.1186/s12944-015-0049-7] [PMID] [PMCID]
Sneddon AA, Tsofliou F, Fyfe CL, Matheson I, Jackson DM, Horgan G, et al. Effect of a conjugated linoleic acid and omega-3 fatty acid mixture on body composition and adiponectin. Obesity. 2008; 16(5):1019-24. [DOI:10.1038/oby.2008.41] [PMID]
Sato D, Seko C, Hashitomi T, Sengoku Y, Nomura T. Differential effects of water-based exercise on the cognitive function in independent elderly adults. Aging Clinical and Experimental Research. 2015; 27(2):149-59. [DOI:10.1007/s40520-014-0252-9] [PMID]
Carral JMC, Curras DM, Pérez CA, Suárez MHV. Effects of two programmes of combined Land-Based and Water-Based exercise on the cognitive function and fitness levels of healthy older adults. Motriz: Revista de Educação Física. 2017; 23(2):e101641. [DOI:10.1590/s1980-6574201700020011]
Martins WR, Safons MP, Bottaro M, Blasczyk JC, Diniz LR, Fonseca RMC, et al. Effects of short term elastic resistance training on muscle mass and strength in untrained older adults: A randomized clinical trial. BMC Geriatrics. 2015; 15(1):99. [DOI:10.1186/s12877-015-0101-5] [PMID] [PMCID]
Cayley P. Functional exercise for older adults. Heart, Lung & Circulation. Heart, Lung and Circulation. 2008; 17:S70-2. [DOI:10.1016/j.hlc.2008.08.015]
Dagtekin O, Gerbershagen HJ, Wagner W, Petzke F, Radbruch L, Sabatowski R. Assessing cognitive and psychomotor performance under long-term treatment with transdermal buprenorphine in chronic noncancer pain patients. Anesthesia & Analgesia. 2007; 105(5):1442-8. [DOI:10.1213/01.ane.0000281078.65585.1e] [PMID]
Fontani G, Lodi L, Migliorini S, Corradeschi F. Effect of omega-3 and policosanol supplementation on attention and reactivity in athletes. Journal of the American College of Nutrition. 2009; 28(suppl. 4):473S-81S. [DOI:10.1080/07315724.2009.10718114]
Antypa N, Van der Does AJ, Smelt AH, Rogers RD. Omega-3 fatty acids (fish-oil) and depression-related cognition in healthy volunteers. Journal of Psychopharmacology. 2009; 23(7):831-40. [DOI:10.1177/0269881108092120] [PMID]
Seghatoleslami A, Afif AH, Irandoust K, Taheri M. The impact of pilates exercises on motor control of inactive middle-aged women. Sleep and Hypnosis. 2018; 20(4):262-6. [DOI:10.5350/Sleep.Hypn.2018.20.0160]
Lehrer P, Eddie D. Dynamic processes in regulation and some implications for biofeedback and biobehavioral interventions. Applied Psychophysiology and Biofeedback. 2013; 38(2):143-55. [DOI:10.1007/s10484-013-9217-6] [PMID] [PMCID]
Ahlskog JE, Geda YE, Graff-Radford NR, Petersen RC. Physical exercise as a preventive or disease-modifying treatment of dementia and brain aging. Mayo Clinic Proceedings. 2011; 86(9):876-84. [DOI:10.4016/33263.01]