دوره 15، شماره 1 - ( بهار 1399 )
جلد 15 شماره 1 صفحات 67-54 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Mohamadi S, Sahaf R, Karimi M, Akbari Kamrani A A, Shati M, Mirabzadeh A et al . Assessment of Lippia Citriodora Oil Effect on Sleep Disturbances in Ageing: A Double Blind Randomized Controlled Trial. Salmand: Iranian Journal of Ageing 2020; 15 (1) :54-67
URL: http://salmandj.uswr.ac.ir/article-1-1560-fa.html
URL: http://salmandj.uswr.ac.ir/article-1-1560-fa.html
محمدی بلبان اباد سیران، صحاف رباب، کریمی مهرداد، اکبری کامرانی احمد علی، شتی محسن، میراب زاده آرش و همکاران.. بررسی تأثیر روغن به‌لیمو بر اختلالات خواب سالمندان؛ مطالعه کارآزمایی بالینی دو سو کور. سالمند: مجله سالمندی ایران. 1399; 15 (1) :54-67
سیران محمدی بلبان اباد1 
، رباب صحاف1 ، مهرداد کریمی*2 ، احمد علی اکبری کامرانی1 ، محسن شتی1 ، آرش میراب زاده3 ، غلام رضا انصاری1
، رباب صحاف1 ، مهرداد کریمی*2 ، احمد علی اکبری کامرانی1 ، محسن شتی1 ، آرش میراب زاده3 ، غلام رضا انصاری1
1- گروه آموزشی سالمندی، مرکز تحقیقات سالمندی، دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی، تهران، ایران
2- گروه آموزشی طب ایرانی، دانشکده آموزشی طب سنتی، دانشگاه علوم پزشکی تهران، تهران، ایران. ،mehrdadkarimi@yahoo.com
3- گروه آموزشی روان‌پزشکی، مرکز تحقیقات تعیین‌کننده‌های اجتماعی سلامت، دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی، تهران، ایران.
2- گروه آموزشی طب ایرانی، دانشکده آموزشی طب سنتی، دانشگاه علوم پزشکی تهران، تهران، ایران. ،
3- گروه آموزشی روان‌پزشکی، مرکز تحقیقات تعیین‌کننده‌های اجتماعی سلامت، دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی، تهران، ایران.
متن کامل [PDF 7278 kb]
(1961 دریافت)
| چکیده (HTML) (5089 مشاهده)
جدول شماره 2 میزان ترس از پیری را بر اساس 4 مؤلفه ترس از افراد سالمند، نگرانی روانی، ظاهر فیزیکی و ترس از فقدان بررسی می‌کند. همان‌طورکه مشاهده می‌شود، میانگین ترس از پیری به‌طورکلی 08/70 با انحراف معیار 69/9 به دست آمد که از بین 4 مؤلفه آن بیشترین ترس دانشجویان از عامل «ترس از فقدان» با میانگین 14/20 و انحراف معیار 84/4 و کمترین آن مربوط به مؤلفه «ترس از افراد سالمند» است که میانگین آن 15/14 با انحراف معیار 08/5 به دست آمد.
دیگر یافته این مطالعه، عوامل معنادار مرتبط با ترس از پیری در بین دانشجویان دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی را نشان می‌دهد. نتایج نشان دادند که از بین 17 عامل مرتبط با ترس از پیری، 3 عامل تفاوت معنادار دارد که جداول آن ارائه می‌شود.
جدول شماره 3 میانگین و انحراف استاندارد ترس از پیری در سال‌های مختلف تحصیلی دانشجویان را نشان می‌دهد و بیانگر این موضوع است که بیشترین میانگین ترس از پیری (50/63=M) با انحراف معیار (09/5=S) در بین دانشجویان سال ششم دانشگاه است و کمترین میانگین ترس از پیری (38/54=M) در بین دانشجویان سال سومی با انحراف معیار (70/10=S) است.
همان‌طورکه در جدول شماره 4 مشاهده می‌شود، مقدار F محاسبه‌شده (21/2=F) با سطح معنادری (05/0=Sig) است. با توجه به اینکه مقدار سطح معناداری کمتر از 05/0 به دست آمد، لذا از لحاظ آماری معنادار است؛ یعنی بیانگر وجود تفاوت بین متغیرهاست. نتایج نشان می‌دهد که بین میزان ترس از پیری در سال‌های مختلف تحصیلی تفاوت معنادار وجود دارد، بدین معنا که بیشترین میزان میانگین ترس از پیری در بین دانشجویان سال ششم تحصیلی و کمترین میزان میانگین ترس از پیری در بین دانشجویان سال سوم تحصیلی است.
در جدول شماره 5 میانگین و انحراف استاندارد ترس از پیری در بین دانشجویان از نظر میزان رضایت از رشته تحصیلی نشان داده شده است. همان‌طورکه مشاهده می‌شود، بیشترین میزان میانگین ترس از پیری در بین شرکت‌کننده‌هایی بود که میزان رضایت از رشته تحصیلی‌شان «کم» بود؛ (45/66=M) با انحراف استاندارد (38/4=S) است. کمترین میانگین ترس از پیری در بین شرکت‌کننده هایی بود که میزان رضایت از رشته تحصیلی‌شان «خیلی زیاد» بود؛ (30/56=M) با انحراف استاندارد (43/8=S) است.
همان‌طور که در جدول شماره 6 مشاهده می‌شود، مقدار F محاسبه‌شده (34/2=F)با سطح معنادری (44/0=Sig) است که با توجه به اینکه مقدار سطح معناداری کمتر از 05/0 است، لذا از لحاظ آماری معنادار است؛ یعنی بیانگر وجود تفاوت بین متغیرهاست. نتایج نشان می‌دهد که بین میزان ترس از پیری و میزان رضایت شرکت‌کنندگان از رشته تحصیلی تفاوت معنادار وجود دارد، طوری که بیشترین میزان میانگین ترس از پیری در بین شرکت‌کننده‌هایی بود که میزان رضایت از رشته تحصیلی‌شان «کم» بود و کمترین میانگین ترس از پیری در بین شرکت‌کننده‌هایی بود که میزان رضایت از رشته تحصیلی شان «خیلی زیاد» بود.
همان‌طورکه در جدول شماره 7 مشاهده می‌شود و با توجه به نتایج و t به‌دست‌آمده (18/2-=t و 031/0=sig)، بین میانگین ترس از پیری در بین شرکت‌کننده هایی که پدر 60 ساله یا بالاتر داشتند و آن‌هایی که پدرشان پایین‌تر از 60 سال بودند، تفاوت معنادار از لحاظ آماری وجود دارد؛ یعنی ترس از پیری در بین دانشجویانی که سن پدرشان بالای 60 سال است، کمتر است.
بحث
بر اساس داده‌های به‌دست‌آمده از بین 4 مؤلفه، بیشترین ترس دانشجویان از عامل «ترس از فقدان» و کمترین آن مربوط به مؤلفه «ترس از افراد سالمند» است. به نظر می‌رسد که نتایج به‌دست‌آمده با پژوهش‌های قبلی هم‌پوشانی دارد، پژوهش پورستار [11] میانگین ترس از پیری را در میان دانشجویان دندان‌پژشکی 59 گزارش کرده است؛ همچنین پژوهش‌های لاشر و فالکندر [8]، آلن و جانسون [6] و هریس و دالینگر [14] یافته‌ها را تأیید می‌کند.
قبل از تبیین درباره اینکه چرا بیشترین میزان ترس مربوط به مؤلفه «ترس از فقدان» است، باید گفت که این مؤلفه دربرگیرنده سؤالاتی است که معنای تمام آن‌ها «از دست دادن»، «نبود» و «فقدان» است. برای مثال، ترس از دست دادن دوستان در زمان سالمندی، نبود سلامتی در این برهه زمانی، عدم تصمیم‌گیری برای امورات زندگی در دوران پیری، از دست دادن توجه از طرف اطرافیان و کمرنگ شدن معنای زندگی است که قاعدتاً این وضعیت برای انسان‌ها موضوع اضطراب‌آور و ترسناکی است، اما درباره مؤلفه «ترس از افراد سالمند» باید این‌طور تبیین کرد که این مسئله دربردارنده داشتن احساس لذت از هم‌نشینی و صحبت با افراد سالمند است. برای نمونه باید بیان کرد یک فرد از اینکه بخواهد اطرافیان و خویشاوندان سالمند خود را ببیند یا اینکه به پای صحبت آن‌ها بنشیند و یا شاید حتی از اینکه بخواهد برای آن‌ها کاری را انجام دهد، حس خوب در درون خود احساس می‌کند و شاید بتوان گفت انجام این کارها استرس و اضطراب وجودی فرد را کاهش می‌دهد.
اریک اریکسون نظریه مرحله‌ای زندگی (هشت مرحله) را ارائه داد که شاید یکی از بهترین و شناخته‌شده‌ترین نظریه‌ها در رابطه با بزرگسالی و سالمندی باشد. مرحله آخر این نظریه که مدنظر ماست، انسجام خود در برابر ناامیدی است. اریکسون بیان می‌کند که از بین هشت مرحله، سه مرحله آخر (صمیمیت در برابر انزوا، زایندگی در برابر رکود و انسجام خود در برابر ناامیدی) در شکل‌گیری نگرش و نوع دید فرد نسبت به سالمندی نقش مؤثرتری دارد. لازم به ذکر است که مقیاس‌های پرسش‌نامه لاشر و فالکندر کاملاً با مرحله بحران انسجام در برابر ناامیدی در نظریه اریکسون منطبق است.
در تبیین یافته‌های بعدی این مطالعه در خصوص عوامل معنادار مرتبط با ترس از پیری در بین دانشجویان دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی باید به دلایل زیر استناد کرد:
عامل اول: میزان ترس از پیری در سال‌های مختلف تحصیلی در بین دانشجویان
بین میزان ترس از پیری در سال‌های مختلف تحصیلی تفاوت معنادار وجود دارد، بدین معنا که بیشترین میزان میانگین ترس از پیری در بین دانشجویان سال ششم تحصیلی و کمترین میزان میانگین ترس از پیری در بین دانشجویان سال سوم تحصیلی است. این یافته‌ها با یافته‌های تاملین که روی تفاوت ترس از پیری در زنان و مردان انجام داده بود، مطابقت دارد. هدف اصلی مطالعه تاملین [7]، بررسی اختلاف در ترس از پیری در دو گروه سنی بیست تا سی و سی تا چهل و دو جنسیت زن ومرد بود که تنها یک مورد از نظر آماری معنی‌دار بود. تفاوت میان گروه‌های سنی و خرده‌مقیاس‌های نگرانی روانی در گروه سنی بالاتر به طور قابل توجهی بیشتر از جوان‌ترها بود.
عامل دوم: میزان رضایت از رشته تحصیلی در بین دانشجویان
نتایج نشان می‌دهد که بین میزان ترس از پیری و میزان رضایت شرکت‌کنندگان از رشته تحصیلی تفاوت معنادار وجود دارد، طوری که بیشترین میزان میانگین ترس از پیری در بین شرکت‌کننده‌هایی بود که میزان رضایت از رشته تحصیلی‌شان «کم» بود و کمترین میانگین ترس از پیری در بین شرکت‌کننده‌هایی بود که میزان رضایت از رشته تحصیلی‌شان «خیلی زیاد» بود.
عامل سوم: داشتن پدر 60 سال و یا بالاتر در بین دانشجویان
بین میانگین ترس از پیری در بین شرکت‌کننده‌هایی که پدر 60 ساله و یا بالاتر داشتند و آن‌هایی که پدرشان پایین تر از 60 سال بودند، تفاوت معنادار از لحاظ آماری وجود دارد؛ یعنی ترس از پیری در بین دانشجویانی که سن پدرشان بالای 60 سال است، کمتر است. در تبیین این نتایج می‌توان به دو نظریه موجود در زمینه ترس از پیری (نظریه هویت اجتماعی و مدیریت ترس از پیری) اشاره داشت؛ بنا بر این نظریات هنگامی که افراد سنشان بالاتر می‌رود و به پیری نزدیک‌تر می‌شوند، این ترس را بیشتر تجربه می‌کنند و به دنبال اجتناب از بالاتر رفتن سنشان هستند.
بر اساس نظریه هویت اجتماعی، افراد هویت خود را بر اساس گروهی که در آن قرار می‌گیرند، تعریف می‌کنند. افراد در زمینه سن به دو گروه جوان و پیر تقسیم می‌شوند. در جامعه امروزی رسانه‌ها به شدت جوان‌گرا هستند و حتی خیلی از اوقات ویژگی‌های پیری و سالمندی را مقارن با ضعف و دوست‌نداشتنی بودن مطرح می‌کنند؛ ازاین‌رو نه‌تنها افراد از اینکه از گروه جوان دور شوند و به گروه پیری وارد شوند استقبال نمی‌کنند، بلکه بیشتر از راهبرد اجتناب که در نظریه هویت اجتماعی به کار رفته است، استفاده می‌کنند.
یافته‌های ما نیز نشان داد که افراد هر چه به سال‌های آخر تحصیل خود نزدیک می شوند، ترس و نگرانی آن‌ها از پیری و دوران سالمندی افزایش می‌یابد و سعی در اجتناب از این موضوع را دارند.
راهکار دیگری که افراد برای مقابله با این تغییر استفاده می‌کنند، خلاقیت اجتماعی است؛ بدین معنا که آن‌ها سعی می‌کنند ویژگی‌ها و نکات مثبت موقعیت فعلی‌شان را در نظر بگیرند و کیفیت زندگی بالاتر، شادی و نشاط بیشتر و میزان رضایت بیشتری از زندگی را تجربه کنند؛ بنابراین افرادی که از موقعیتشان که شامل سن، رشته تحصیلی و شغلشان می‌شود، رضایت بیشتری دارند می‌توانند خلاقانه با این تغییر روبه‌رو شوند و آن را بپذیرند. یافته‌های ما نیز نشان داد که افرادی که از رشته تحصیلی‌شان رضایت دارند، ترس از پیری کمتری دارند.
مسئله دیگری که باید به آن توجه داشت، این است که دانشجویانی که پدر 60 ساله یا بیشتر داشتند، به طور واقعی و ملموس با سالمندان در ارتباط بودند و می‌توانستند واقعیت سالمندی را به دور از تلقینات و رویکردهای رسانه‌ای ببینند و سالمندی را آنچنان که رسانه‌ها فاجعه‌آمیز نشان می‌دهند، درک نکنند.
نتیجه‌گیری نهایی
نتایج نشان می‌دهد که بیشترین ترس دانشجویان از عامل «ترس از فقدان» و کمترین آن مربوط به مؤلفه «ترس از افراد سالمند» است؛ همچنین از بین 17 عامل مرتبط با ترس از پیری، تنها سه عامل (سال‌های مختلف تحصیلی، میزان رضایت از رشته تحصیلی، داشتن پدر 60ساله و بالاتر) ارتباط معناداری با ترس از پیری در بین نمونه مورد نظر داشت. از محدودیت‌های پژوهش حاضر می‌توان به عدم دسترسی به دانشجویان دیگر رشته‌های تحصیلی در دانشگاه، محدودیت در تعمیم‌یافته‌های این پژوهش به سایر جوامع دیگر، عدم تمایل بعضی از دانشجویان برای پر کردن پرسش‌نامه و کم بودن تعداد موارد پژوهشی در این زمینه اشاره داشت. با توجه به این بررسی می‌توان پیشنهاد دادکه این پژوهش برای دیگر جامعه‌های دانشگاهی و غیردانشگاهی انجام شود و کارگاه‌های آموزشی برای افزایش آگاهی درباره واقعیت‌های درست دوران سالمندی و کاهش ترس و اضطراب برای افراد غیر سالمند برگزار شود.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
کمیته اخلاق دانشگاه دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی این مقاله را تأیید کرده است (شناسه قرارداد ۱۵۳۲).
حامی مالی
معاونت تحقیقات و فن‌آوری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی از این طرح حمایت مالی کرده است.
مشارکت نویسندگان
مفهوم‌سازی: سهیلا ابراهیمی، احمد دلبری، مریم رامشینی، رضا لاری‌پور؛ تحقیق و بررسی: همه نویسندگان؛ ویراستاری و نهایی‌سازی نوشته: احمد دلبری، سهیلا ابراهیمی، مریم رامشینی.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.
References
Sadegh Moghadam L, Foroughan M, Mohammadi F, Ahmadi F, Farhadi A, Nazari S, et al . Aging Perception in Older Adults. Salmand: Iranian Journal of Ageing. 2016; 10 (4):202-209. http://salmandj.uswr.ac.ir/article-1-1011-fa.html
Eftekhari Z, Nosrati Nejad F, Sahhaf R, Zanjari N. A content analysis of the concepts and images of the physical aging primary school textbooks in Iran. Salmand: Iranian Journal of Ageing. 2018; 13(2):154-67. http://salmandj.uswr.ac.ir/article-1-1188-fa.html
Wiecz kowska HZ, Muszalik M, Kornatowska, KK. The analysis of aging and elderly age quality in empirical research: Data based onuniversity of the Third age (U3A) students. Archives of Gerontology and Geriatrics. 2012; 55(1):195-9. [Doi: 10.1016/j.archger.2011.07.011.]
Schultz DP, Schultz SE. Theoeies Of Personality. Belmont: Wadsworth Publishing: 2005.
Diehl M, Wahl HW, Barrett AE, Brothers AF, Miche M, Montepare JM, Westerhof GJ, Wurm S. Awareness of aging: Theoretical considerations on an emerging concept. Developmental Review. 2014; 34(2):93-113. [DOI:10.1016/j.dr.2014.01.001] [PMID] [PMCID]
Johanson T. The secret cause of gerascophobia fear of Growing [Internet] 2008. [Cited 2005 Feb 11]. Available from: https://EzineArticles.com/expert/Trevor_Johnson/143711
Tomlin VC. Age group and gender differences in fears of aging [Internet]. 2006 [Cited 2016 Apr 7]. Available From: https://rdw.rowan.edu/etd/940
Hejazi E. Fear of aging is a product of our time [Internet]. 2011 [Cited 2011 Jul 23]. Availble from: http://old.sharghdaily.ir/news/90/05/01/20205.html
Hollis-Sawyer L, Dykema-Engblade A. Fear of aging: A precipitating factor in late onset anorexia nervosa. Journal of Eating Disorder. 2019; 9(2):221-4. [DOI: 10.1016/B978-0-12-420136-1.00005-0]
Cohran WG. Sampeling teqniques. New yourk: John Wiley& Sons; 1977.
Poorsatar Beje Mir A, Poorsatar Beje Mir M. Dentistry student ageing anxity levels in northern Iran. Gerantology. 2014; 31(4)-4. [DOI:10.1111/ger.12030] [PMID]
Lasher KP, Faulkender PJ. Measurement of aging anxiety: Development of the anxiety about aging scale. The International Journal of Aging and Human Development. 1993; 37(4):247-59. [DOI:10.2190/1U69-9AU2-V6LH-9Y1L] [PMID]
Sanagoo A, Bazyar A, Chehrehgosha M, Gharanjic S, Noroozi M, Pakravan Far S. People attitude toward elderly in Golestan province, 2009. Search Results Web results Journal of Research Development in Nursing & Midwifer. 2012; 8(2):24-9.
Harris AL, Dollinger S. Individual defferences in personality traits and anxiety about aging. Personality Individ Differ. 2003; 34(2):187-94. [DOI: 10.1016/S0191-8869(02)00019-3]
متن کامل: (2222 مشاهده)
مقدمه
امروزه توسعه اجتماعی و اقتصادی منجر به کاهش رشد جمعیت و افزایش امید به زندگی در جهان شده است، به طوری که درحال‌حاضر رشد جمعیت سالمندان بیش از رشد کلی جمعیت جهان است [1].
سالمندی ممکن است با فقدان‌ها یا کمبودهایی همراه باشد و توجه به نیازهای بهداشت روانی و جسمانی در این دوران لازم و ضروری است. آگاهی، برنامه‌ریزی و توجه مردم در مورد مسائل دوران سالمندی موجب خواهد شد که افراد، سال‌های سالمندی خویش را در نهایت آرامش و سلامت جسمانی، روانی و اجتماعی سپری کنند [2].
با توجه به اینکه جوامع جهانی در حال سالمند شدن هستند و طول عمر افراد و جمعیت سالمندان در حال افزایش است، بدون شک پژوهش در رابطه با افزایش سن و کیفیت زندگی در سنین بالا بیش از پیش اهمیت پیدا می‌کند [3]. کیفیت سالمندی کل زندگی افراد را درگیر می‌کند؛ به‌عبارت‌دیگر کیفیت زندگی در سنین پیری به وسیله کیفیت زندگی در مراحل قبلی مشخص می‌شود. ترس از پیری یکی از مؤلفه‌هایی است که چه در سنین پیری و چه قبل از آن بر زندگی افراد تأثیرگذار است [3، 4].
ترس از پیری یکی از انواع اختلال‌های خاص با مؤلفه ترس از بزرگ شدن، رشد و افزایش سن است. افزایش سن واقعیتی است که همه افراد در برهه‌ای از زندگی خود آن را تجربه می‌کنند. این اختلال یک آسیب روان‌شناختی است که تحت کنترل فرد نیست، لذا به منظور غلبه بر آن باید نگاه درمانی ویژه‌ای به آن داشت [5]. ازآنجاکه این ترس عمومیت دارد، ممکن است این فکر به ذهن برسد که دلایل آن چیست. دو دلیل عمده وجود دارد که پایه آن اضطراب است؛ یکی از این اضطراب‌ها تنها ماندن است و دیگری کاهش توان فردی است [6].
نظریه هویت اجتماعی و نظریه مدیریت ترس و وحشت به تبیین ترس از پیری پرداخته‌اند. نظریه هویت اجتماعی بر عضویت گروه و هویت در جامعه متمرکز است. با توجه به این نظریه، عضو بودن در یک گروه اجتماعی اهمیت دارد و بخشی از احساس و آگاهی نسبت به خود از طریق آن شکل می‌گیرد؛ بنابراین افراد به دنبال تعریف خود در گروه هستند و این نقطه مثبتی برای آن‌هاست و در مقابل، اگر در گروه متضاد با گروه دلخواهشان شناخته شوند، برایشان نقطه منفی خواهد بود. این فرآیند باعث می‌شود که افراد در گروه احساس هویت خودبالاتری داشته باشند و نگرش مثبت و اطمینان‌بخشی در آن‌ها ایجاد شود.
این نظریه همچنین توضیح می‌دهد که چرا افراد ترس از پیر شدن یا اضطراب در مورد پیر شدن دارند و نشان می‌دهد که این ترس به سادگی می‌تواند ترس از حرکت از داخل گروه به خارج از گروه باشد. داشتن یک دید منفی به پیری و یا نگرانی از نگاه کلیشه‌ای به پیری و گروهی که مطلوبیت کمتری نسبت به جوانان دارند، همه ترس از پیری را فعال می‌کنند. اعمال این نظریه به نگرانی از نگاه به پیری اشاره دارد و به معنای آن است که افراد با نزدیک شدن به این جابه‌جایی مضطرب می‌شوند.
نظریه مدیریت ترس به عنوان توضیحی دیگر در رابطه با اینکه چرا افراد دچار ترس هستند، مطرح می‌شود و نگاه قدیمی که در آن «پیری» با «مرگ» معادل است. این نظریه بیان می‌کند که تنها راه جلوگیری از این وحشت، درک این موضوع است که مرگ اجتناب‌ناپذیر است و ناگزیر از بودن در شرایط یا تعاملاتی هستیم که یادآور مرگ است. همه افراد غریزه طبیعی خود را برای حفظ و صیانت نفس دارند، اجتناب از شرایطی که تهدیدی برای بقای آن‌هاست. اجتناب به عنوان سرکوب اضطراب «به صورت عقلانی این‌گونه عمل می‌کند که خود را متقاعد کنید که مرگ در آینده دور است و خود را از تهدید دور می‌کنید. نگاه جوانان به فرد سالمند به عنوان «تهدیدی در مورد سرنوشت خود است» و چشم‌اندازی در مورد کاهش زیبایی، سلامت، احساس و درنهایت مرگ است.
مطالعات نشان می‌دهد که اضطراب پیری با سن ارتباط دارد. به گفته نویسندگان هیچ مطالعه‌ای به موضوع رابطه بین اضطراب پیری، اضطراب مرگ و ترس پیری به طور خاص نپرداخته است [7].
ترس از پیری هم شامل مردان و هم شامل زنان می‌شود [8]. همچنین می‌توان بیان کرد که نگرانی در مورد افزایش سن در افراد می‌تواند از سنین کودکی و نوجوانی آغاز شود و ممکن است در سنین میان‌سالی اوج بگیرد. همین ترس و شرایط آن ما را به سمتی سوق می‌دهد که خیلی‌ها دغدغه جوان و زیبا بودن را داشته باشند و برخی از افراد سالخورده ممکن است در روبه‌رو شدن با جوانان در جامعه احساس ترس، تنهایی و ناامیدی کنند. ارزش دادن بیشتر به جوانان و ویژگی‌های مرتبط با آن‌ها باعث تبعیض سنی و نگرش منفی به پیری و سالمندی می‌شود [5]. بررسی میزان شیوع این ترس مخصوصاً در افرادی که در حوزه‌های اجتماعی فعال هستند می‌تواند نقطه آغازی برای بررسی دیدگاه‌های مثبت و منفی در رابطه با افزایش سن و عوامل مثبت مؤثر بر کیفیت سالمندی باشد و همچنین ضرورت اقدامات بعدی برای افزایش دیدگاه مثبت نسبت به افزایش سن و کاهش نشانه‌های ترس از سالمندی و یا پیری را مشخص می‌کند [9].
ازآنجاکه توصیف ترس از پیری، علل و عوامل ایجادکننده آن و اثرات آن بر کیفیت زندگی و نوع رابطه با افراد سالمند ضروری است و می‌تواند نقشه راهی برای کنترل و کاهش اثرات منفی آن باشد، در این پژوهش به بررسی ترس از پیری در بین افراد پرداخته شد تا بدین وسیله بتوانیم راهکاری برای کمتر کردن این ترس و کمک به افراد برای مدیریت آن ارائه دهیم.
روش مطالعه
پژوهش حاضر از نوع مطالعات مقطعی است که با هدف بررسی میزان ترس از پیری و عوامل مرتبط با آن در بین دانشجویان دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی در سال 1396 انجام شد. جامعه پژوهش کلیه دانشجویان مشغول به تحصیل در دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی شهر تهران در حوزه توانبخشی (توانبخشی اجتماعی، توانبخشی حرفه‌ای و توانبخشی آموزشی) و حوزه سلامت (رفاه اجتماعی، آسیب‌های اجتماعی، کودکان، زنان و سالمندان بود. نمونه‌ها به روش نمونه‌گیری در دسترس و حجم نمونه با استفاده از فرمول a4z=n2 s2 /d2=921 و نیز مطالعه قبلی که ممتاز و همکاران انجام داده‌اند، به دست آمد. برای تعیین حجم نمونه از فرمول کوکران [10] و اطلاعات به دست آمده از مطالعه پورستار [11] استفاده شد که مطابق زیر به دست آمد:
با در نظر گرفتن سطح اطمینان 95، درصد انحراف معیار 85/9، و خطای برآورد 6/1، حجم نمونه 129 محاسبه شد که تعداد 129 نفر با در نظر گرفتن آلفای 05/0 و توان مطالعه 90 درصد و با در نظرگرفتن 15 درصد برای مخدوش بودن پرسش‌نامه‌ها 149 نفر محاسبه شد. معیارهای ورود به مطالعه عبارت بودند از: دانشجوی مشغول به تحصیل در دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی و رضایت شرکت‌کننده‌ها و نیز معیار خروج از مطالعه، عدم پاسخ‌گویی به بیشتر از پنج درصد از سؤالات پرسش‌نامه‌ها و عدم تمایل به ادامه شرکت در مطالعه در نظر گرفته شد. برای گردآوری داده‌ها از پرسش‌نامه فرم تاریخچه فردی آزمودنی‌ها و پرسش‌نامه لاشر و فالکندر [12] استفاده شد.
فرم تاریخچه فردی آزمودنی‌ها
این فرم محقق‌ساخته و دربرگیرنده بیست سؤال است که از طریق آن اطلاعات توصیفی و خصوصیات جمعیت‌شناختی بررسی شده است.
پرسش‌نامه ترس از پیری
این پرسش‌نامه را لاشر و فالکندر [12] تدوین کرده‌اند که شامل بیست سؤال در چهار حیطه کلی است که عبارت‌اند از ترس از افراد سالمند، نگرانی روانی، ظاهر جسمی و ترس از دست دادن. پرسش‌نامه ترس از پیری به صورت مقیاس لیکرتی در 6 پاسخ از کاملاً موافقم تا کاملاً مخالفم تهیه و تدوین شده است. برای آشنایی بیشتر با 4 مقیاس پرسش‌نامه، در ادامه به محتوای هر کدام از این 4 خرده‌مقیاس می پردازیم.
روایی و پایایی این پرسش‌نامه قبلاً در ایران انجام شده است [13]. پایایی این پرسش‌نامه در مطالعه حاضر با استفاده از روش آلفا کرونباخ برای کل پرسش‌نامه 84/. به دست آمد. این پرسش‌نامه شامل 4 خرده‌مقیاس ترس از افراد سالمند (آلفای کرونباخ 72/.)، خرده‌مقیاس نگرانی روانی (آلفا کرونباخ 52/.) ، خرده‌مقیاس ظاهر فیزیکی (آلفای کرونباخ 66/.) ، خرده‌مقیاس ترس از فقدان (آلفای کرونباخ 63/.) است.
خرده‌مقیاس 1: ترس از افراد سالمند شامل سؤالات شماره 19، 13، 10، 3 ،1 می‌شود. منظور از این عامل این است که برای مثال آیا فرد از بودن با افراد سالمند لذت می‌برد و یا از صحبت کردن و دیدار آن‌ها احساس خوشحالی دارد و....
خرده‌مقیاس 2: نگرانی روانی که شامل سؤالات 5، 7، 11، 16، 18 می‌شود. منظور از این عامل این است که به عنوان مثال آیا زمانی که فرد پیر می‌شود، احساس خوشحالی می‌کند و یا آیا وقتی فرد سالمند می‌شود، همه کارهای خود را می‌تواند انجام دهد.
خرده‌مقیاس 3: ظاهر فیزیکی که شامل سؤالات شماره 4، 9، 12، 15، 20 می‌شود. منظور از این عامل این است که برای مثال آیا فرد سن خود را به دروغ پایین‌تر می‌گوید تا جوان‌تر به نظر برسد و یا آیا از تصور پیر شدن خود آزرده می‌شود و... .
خرده‌مقیاس 4: ترس از فقدان که شامل سؤالات شماره 2، 6، 8، 14، 17 می‌شود. منظور از این عامل این است که برای مثال فرد از این موضوع واهمه داشته باشد که وقتی سالمند شود همه دوستانش مرده باشند و یا اینکه در هنگام سالمندی نگران بی‌توجهی از جانب افراد دیگر باشد.
این مطالعه حاصل طرح تحقیقاتی با کد طرح 1532 در دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی تهران است. به منظور تجزیه‌وتحلیل داده‌ها علاوه بر استفاده از شاخص‌های توصیفی شامل میانگین، انحراف استاندارد و فراوانی، از روش‌های آمار استنباطی تحلیل واریانس (آنوا) برای بررسی یک متغیر بین گروه‌های مختلف شرکت‌کننده و نیز از آزمون T مستقل برای بررسی یک متغیر در بین دو گروه از آزمودنی‌ها استفاده شد.
یافته‌ها
در جدول شماره 1 اطلاعات دموگرافیک دانشجویان ارائه شده است و جدول شماره 2 میانگین و انحراف استاندارد ترس از پیری در بین دانشجویان دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی را نشان می‌دهد.
امروزه توسعه اجتماعی و اقتصادی منجر به کاهش رشد جمعیت و افزایش امید به زندگی در جهان شده است، به طوری که درحال‌حاضر رشد جمعیت سالمندان بیش از رشد کلی جمعیت جهان است [1].
سالمندی ممکن است با فقدان‌ها یا کمبودهایی همراه باشد و توجه به نیازهای بهداشت روانی و جسمانی در این دوران لازم و ضروری است. آگاهی، برنامه‌ریزی و توجه مردم در مورد مسائل دوران سالمندی موجب خواهد شد که افراد، سال‌های سالمندی خویش را در نهایت آرامش و سلامت جسمانی، روانی و اجتماعی سپری کنند [2].
با توجه به اینکه جوامع جهانی در حال سالمند شدن هستند و طول عمر افراد و جمعیت سالمندان در حال افزایش است، بدون شک پژوهش در رابطه با افزایش سن و کیفیت زندگی در سنین بالا بیش از پیش اهمیت پیدا می‌کند [3]. کیفیت سالمندی کل زندگی افراد را درگیر می‌کند؛ به‌عبارت‌دیگر کیفیت زندگی در سنین پیری به وسیله کیفیت زندگی در مراحل قبلی مشخص می‌شود. ترس از پیری یکی از مؤلفه‌هایی است که چه در سنین پیری و چه قبل از آن بر زندگی افراد تأثیرگذار است [3، 4].
ترس از پیری یکی از انواع اختلال‌های خاص با مؤلفه ترس از بزرگ شدن، رشد و افزایش سن است. افزایش سن واقعیتی است که همه افراد در برهه‌ای از زندگی خود آن را تجربه می‌کنند. این اختلال یک آسیب روان‌شناختی است که تحت کنترل فرد نیست، لذا به منظور غلبه بر آن باید نگاه درمانی ویژه‌ای به آن داشت [5]. ازآنجاکه این ترس عمومیت دارد، ممکن است این فکر به ذهن برسد که دلایل آن چیست. دو دلیل عمده وجود دارد که پایه آن اضطراب است؛ یکی از این اضطراب‌ها تنها ماندن است و دیگری کاهش توان فردی است [6].
نظریه هویت اجتماعی و نظریه مدیریت ترس و وحشت به تبیین ترس از پیری پرداخته‌اند. نظریه هویت اجتماعی بر عضویت گروه و هویت در جامعه متمرکز است. با توجه به این نظریه، عضو بودن در یک گروه اجتماعی اهمیت دارد و بخشی از احساس و آگاهی نسبت به خود از طریق آن شکل می‌گیرد؛ بنابراین افراد به دنبال تعریف خود در گروه هستند و این نقطه مثبتی برای آن‌هاست و در مقابل، اگر در گروه متضاد با گروه دلخواهشان شناخته شوند، برایشان نقطه منفی خواهد بود. این فرآیند باعث می‌شود که افراد در گروه احساس هویت خودبالاتری داشته باشند و نگرش مثبت و اطمینان‌بخشی در آن‌ها ایجاد شود.
این نظریه همچنین توضیح می‌دهد که چرا افراد ترس از پیر شدن یا اضطراب در مورد پیر شدن دارند و نشان می‌دهد که این ترس به سادگی می‌تواند ترس از حرکت از داخل گروه به خارج از گروه باشد. داشتن یک دید منفی به پیری و یا نگرانی از نگاه کلیشه‌ای به پیری و گروهی که مطلوبیت کمتری نسبت به جوانان دارند، همه ترس از پیری را فعال می‌کنند. اعمال این نظریه به نگرانی از نگاه به پیری اشاره دارد و به معنای آن است که افراد با نزدیک شدن به این جابه‌جایی مضطرب می‌شوند.
نظریه مدیریت ترس به عنوان توضیحی دیگر در رابطه با اینکه چرا افراد دچار ترس هستند، مطرح می‌شود و نگاه قدیمی که در آن «پیری» با «مرگ» معادل است. این نظریه بیان می‌کند که تنها راه جلوگیری از این وحشت، درک این موضوع است که مرگ اجتناب‌ناپذیر است و ناگزیر از بودن در شرایط یا تعاملاتی هستیم که یادآور مرگ است. همه افراد غریزه طبیعی خود را برای حفظ و صیانت نفس دارند، اجتناب از شرایطی که تهدیدی برای بقای آن‌هاست. اجتناب به عنوان سرکوب اضطراب «به صورت عقلانی این‌گونه عمل می‌کند که خود را متقاعد کنید که مرگ در آینده دور است و خود را از تهدید دور می‌کنید. نگاه جوانان به فرد سالمند به عنوان «تهدیدی در مورد سرنوشت خود است» و چشم‌اندازی در مورد کاهش زیبایی، سلامت، احساس و درنهایت مرگ است.
مطالعات نشان می‌دهد که اضطراب پیری با سن ارتباط دارد. به گفته نویسندگان هیچ مطالعه‌ای به موضوع رابطه بین اضطراب پیری، اضطراب مرگ و ترس پیری به طور خاص نپرداخته است [7].
ترس از پیری هم شامل مردان و هم شامل زنان می‌شود [8]. همچنین می‌توان بیان کرد که نگرانی در مورد افزایش سن در افراد می‌تواند از سنین کودکی و نوجوانی آغاز شود و ممکن است در سنین میان‌سالی اوج بگیرد. همین ترس و شرایط آن ما را به سمتی سوق می‌دهد که خیلی‌ها دغدغه جوان و زیبا بودن را داشته باشند و برخی از افراد سالخورده ممکن است در روبه‌رو شدن با جوانان در جامعه احساس ترس، تنهایی و ناامیدی کنند. ارزش دادن بیشتر به جوانان و ویژگی‌های مرتبط با آن‌ها باعث تبعیض سنی و نگرش منفی به پیری و سالمندی می‌شود [5]. بررسی میزان شیوع این ترس مخصوصاً در افرادی که در حوزه‌های اجتماعی فعال هستند می‌تواند نقطه آغازی برای بررسی دیدگاه‌های مثبت و منفی در رابطه با افزایش سن و عوامل مثبت مؤثر بر کیفیت سالمندی باشد و همچنین ضرورت اقدامات بعدی برای افزایش دیدگاه مثبت نسبت به افزایش سن و کاهش نشانه‌های ترس از سالمندی و یا پیری را مشخص می‌کند [9].
ازآنجاکه توصیف ترس از پیری، علل و عوامل ایجادکننده آن و اثرات آن بر کیفیت زندگی و نوع رابطه با افراد سالمند ضروری است و می‌تواند نقشه راهی برای کنترل و کاهش اثرات منفی آن باشد، در این پژوهش به بررسی ترس از پیری در بین افراد پرداخته شد تا بدین وسیله بتوانیم راهکاری برای کمتر کردن این ترس و کمک به افراد برای مدیریت آن ارائه دهیم.
روش مطالعه
پژوهش حاضر از نوع مطالعات مقطعی است که با هدف بررسی میزان ترس از پیری و عوامل مرتبط با آن در بین دانشجویان دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی در سال 1396 انجام شد. جامعه پژوهش کلیه دانشجویان مشغول به تحصیل در دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی شهر تهران در حوزه توانبخشی (توانبخشی اجتماعی، توانبخشی حرفه‌ای و توانبخشی آموزشی) و حوزه سلامت (رفاه اجتماعی، آسیب‌های اجتماعی، کودکان، زنان و سالمندان بود. نمونه‌ها به روش نمونه‌گیری در دسترس و حجم نمونه با استفاده از فرمول a4z=n2 s2 /d2=921 و نیز مطالعه قبلی که ممتاز و همکاران انجام داده‌اند، به دست آمد. برای تعیین حجم نمونه از فرمول کوکران [10] و اطلاعات به دست آمده از مطالعه پورستار [11] استفاده شد که مطابق زیر به دست آمد:
با در نظر گرفتن سطح اطمینان 95، درصد انحراف معیار 85/9، و خطای برآورد 6/1، حجم نمونه 129 محاسبه شد که تعداد 129 نفر با در نظر گرفتن آلفای 05/0 و توان مطالعه 90 درصد و با در نظرگرفتن 15 درصد برای مخدوش بودن پرسش‌نامه‌ها 149 نفر محاسبه شد. معیارهای ورود به مطالعه عبارت بودند از: دانشجوی مشغول به تحصیل در دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی و رضایت شرکت‌کننده‌ها و نیز معیار خروج از مطالعه، عدم پاسخ‌گویی به بیشتر از پنج درصد از سؤالات پرسش‌نامه‌ها و عدم تمایل به ادامه شرکت در مطالعه در نظر گرفته شد. برای گردآوری داده‌ها از پرسش‌نامه فرم تاریخچه فردی آزمودنی‌ها و پرسش‌نامه لاشر و فالکندر [12] استفاده شد.
فرم تاریخچه فردی آزمودنی‌ها
این فرم محقق‌ساخته و دربرگیرنده بیست سؤال است که از طریق آن اطلاعات توصیفی و خصوصیات جمعیت‌شناختی بررسی شده است.
پرسش‌نامه ترس از پیری
این پرسش‌نامه را لاشر و فالکندر [12] تدوین کرده‌اند که شامل بیست سؤال در چهار حیطه کلی است که عبارت‌اند از ترس از افراد سالمند، نگرانی روانی، ظاهر جسمی و ترس از دست دادن. پرسش‌نامه ترس از پیری به صورت مقیاس لیکرتی در 6 پاسخ از کاملاً موافقم تا کاملاً مخالفم تهیه و تدوین شده است. برای آشنایی بیشتر با 4 مقیاس پرسش‌نامه، در ادامه به محتوای هر کدام از این 4 خرده‌مقیاس می پردازیم.
روایی و پایایی این پرسش‌نامه قبلاً در ایران انجام شده است [13]. پایایی این پرسش‌نامه در مطالعه حاضر با استفاده از روش آلفا کرونباخ برای کل پرسش‌نامه 84/. به دست آمد. این پرسش‌نامه شامل 4 خرده‌مقیاس ترس از افراد سالمند (آلفای کرونباخ 72/.)، خرده‌مقیاس نگرانی روانی (آلفا کرونباخ 52/.) ، خرده‌مقیاس ظاهر فیزیکی (آلفای کرونباخ 66/.) ، خرده‌مقیاس ترس از فقدان (آلفای کرونباخ 63/.) است.
خرده‌مقیاس 1: ترس از افراد سالمند شامل سؤالات شماره 19، 13، 10، 3 ،1 می‌شود. منظور از این عامل این است که برای مثال آیا فرد از بودن با افراد سالمند لذت می‌برد و یا از صحبت کردن و دیدار آن‌ها احساس خوشحالی دارد و....
خرده‌مقیاس 2: نگرانی روانی که شامل سؤالات 5، 7، 11، 16، 18 می‌شود. منظور از این عامل این است که به عنوان مثال آیا زمانی که فرد پیر می‌شود، احساس خوشحالی می‌کند و یا آیا وقتی فرد سالمند می‌شود، همه کارهای خود را می‌تواند انجام دهد.
خرده‌مقیاس 3: ظاهر فیزیکی که شامل سؤالات شماره 4، 9، 12، 15، 20 می‌شود. منظور از این عامل این است که برای مثال آیا فرد سن خود را به دروغ پایین‌تر می‌گوید تا جوان‌تر به نظر برسد و یا آیا از تصور پیر شدن خود آزرده می‌شود و... .
خرده‌مقیاس 4: ترس از فقدان که شامل سؤالات شماره 2، 6، 8، 14، 17 می‌شود. منظور از این عامل این است که برای مثال فرد از این موضوع واهمه داشته باشد که وقتی سالمند شود همه دوستانش مرده باشند و یا اینکه در هنگام سالمندی نگران بی‌توجهی از جانب افراد دیگر باشد.
این مطالعه حاصل طرح تحقیقاتی با کد طرح 1532 در دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی تهران است. به منظور تجزیه‌وتحلیل داده‌ها علاوه بر استفاده از شاخص‌های توصیفی شامل میانگین، انحراف استاندارد و فراوانی، از روش‌های آمار استنباطی تحلیل واریانس (آنوا) برای بررسی یک متغیر بین گروه‌های مختلف شرکت‌کننده و نیز از آزمون T مستقل برای بررسی یک متغیر در بین دو گروه از آزمودنی‌ها استفاده شد.
یافته‌ها
در جدول شماره 1 اطلاعات دموگرافیک دانشجویان ارائه شده است و جدول شماره 2 میانگین و انحراف استاندارد ترس از پیری در بین دانشجویان دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی را نشان می‌دهد.
جدول شماره 2 میزان ترس از پیری را بر اساس 4 مؤلفه ترس از افراد سالمند، نگرانی روانی، ظاهر فیزیکی و ترس از فقدان بررسی می‌کند. همان‌طورکه مشاهده می‌شود، میانگین ترس از پیری به‌طورکلی 08/70 با انحراف معیار 69/9 به دست آمد که از بین 4 مؤلفه آن بیشترین ترس دانشجویان از عامل «ترس از فقدان» با میانگین 14/20 و انحراف معیار 84/4 و کمترین آن مربوط به مؤلفه «ترس از افراد سالمند» است که میانگین آن 15/14 با انحراف معیار 08/5 به دست آمد.
دیگر یافته این مطالعه، عوامل معنادار مرتبط با ترس از پیری در بین دانشجویان دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی را نشان می‌دهد. نتایج نشان دادند که از بین 17 عامل مرتبط با ترس از پیری، 3 عامل تفاوت معنادار دارد که جداول آن ارائه می‌شود.
جدول شماره 3 میانگین و انحراف استاندارد ترس از پیری در سال‌های مختلف تحصیلی دانشجویان را نشان می‌دهد و بیانگر این موضوع است که بیشترین میانگین ترس از پیری (50/63=M) با انحراف معیار (09/5=S) در بین دانشجویان سال ششم دانشگاه است و کمترین میانگین ترس از پیری (38/54=M) در بین دانشجویان سال سومی با انحراف معیار (70/10=S) است.
همان‌طورکه در جدول شماره 4 مشاهده می‌شود، مقدار F محاسبه‌شده (21/2=F) با سطح معنادری (05/0=Sig) است. با توجه به اینکه مقدار سطح معناداری کمتر از 05/0 به دست آمد، لذا از لحاظ آماری معنادار است؛ یعنی بیانگر وجود تفاوت بین متغیرهاست. نتایج نشان می‌دهد که بین میزان ترس از پیری در سال‌های مختلف تحصیلی تفاوت معنادار وجود دارد، بدین معنا که بیشترین میزان میانگین ترس از پیری در بین دانشجویان سال ششم تحصیلی و کمترین میزان میانگین ترس از پیری در بین دانشجویان سال سوم تحصیلی است.
در جدول شماره 5 میانگین و انحراف استاندارد ترس از پیری در بین دانشجویان از نظر میزان رضایت از رشته تحصیلی نشان داده شده است. همان‌طورکه مشاهده می‌شود، بیشترین میزان میانگین ترس از پیری در بین شرکت‌کننده‌هایی بود که میزان رضایت از رشته تحصیلی‌شان «کم» بود؛ (45/66=M) با انحراف استاندارد (38/4=S) است. کمترین میانگین ترس از پیری در بین شرکت‌کننده هایی بود که میزان رضایت از رشته تحصیلی‌شان «خیلی زیاد» بود؛ (30/56=M) با انحراف استاندارد (43/8=S) است.
همان‌طور که در جدول شماره 6 مشاهده می‌شود، مقدار F محاسبه‌شده (34/2=F)با سطح معنادری (44/0=Sig) است که با توجه به اینکه مقدار سطح معناداری کمتر از 05/0 است، لذا از لحاظ آماری معنادار است؛ یعنی بیانگر وجود تفاوت بین متغیرهاست. نتایج نشان می‌دهد که بین میزان ترس از پیری و میزان رضایت شرکت‌کنندگان از رشته تحصیلی تفاوت معنادار وجود دارد، طوری که بیشترین میزان میانگین ترس از پیری در بین شرکت‌کننده‌هایی بود که میزان رضایت از رشته تحصیلی‌شان «کم» بود و کمترین میانگین ترس از پیری در بین شرکت‌کننده‌هایی بود که میزان رضایت از رشته تحصیلی شان «خیلی زیاد» بود.
همان‌طورکه در جدول شماره 7 مشاهده می‌شود و با توجه به نتایج و t به‌دست‌آمده (18/2-=t و 031/0=sig)، بین میانگین ترس از پیری در بین شرکت‌کننده هایی که پدر 60 ساله یا بالاتر داشتند و آن‌هایی که پدرشان پایین‌تر از 60 سال بودند، تفاوت معنادار از لحاظ آماری وجود دارد؛ یعنی ترس از پیری در بین دانشجویانی که سن پدرشان بالای 60 سال است، کمتر است.
بحث
بر اساس داده‌های به‌دست‌آمده از بین 4 مؤلفه، بیشترین ترس دانشجویان از عامل «ترس از فقدان» و کمترین آن مربوط به مؤلفه «ترس از افراد سالمند» است. به نظر می‌رسد که نتایج به‌دست‌آمده با پژوهش‌های قبلی هم‌پوشانی دارد، پژوهش پورستار [11] میانگین ترس از پیری را در میان دانشجویان دندان‌پژشکی 59 گزارش کرده است؛ همچنین پژوهش‌های لاشر و فالکندر [8]، آلن و جانسون [6] و هریس و دالینگر [14] یافته‌ها را تأیید می‌کند.
قبل از تبیین درباره اینکه چرا بیشترین میزان ترس مربوط به مؤلفه «ترس از فقدان» است، باید گفت که این مؤلفه دربرگیرنده سؤالاتی است که معنای تمام آن‌ها «از دست دادن»، «نبود» و «فقدان» است. برای مثال، ترس از دست دادن دوستان در زمان سالمندی، نبود سلامتی در این برهه زمانی، عدم تصمیم‌گیری برای امورات زندگی در دوران پیری، از دست دادن توجه از طرف اطرافیان و کمرنگ شدن معنای زندگی است که قاعدتاً این وضعیت برای انسان‌ها موضوع اضطراب‌آور و ترسناکی است، اما درباره مؤلفه «ترس از افراد سالمند» باید این‌طور تبیین کرد که این مسئله دربردارنده داشتن احساس لذت از هم‌نشینی و صحبت با افراد سالمند است. برای نمونه باید بیان کرد یک فرد از اینکه بخواهد اطرافیان و خویشاوندان سالمند خود را ببیند یا اینکه به پای صحبت آن‌ها بنشیند و یا شاید حتی از اینکه بخواهد برای آن‌ها کاری را انجام دهد، حس خوب در درون خود احساس می‌کند و شاید بتوان گفت انجام این کارها استرس و اضطراب وجودی فرد را کاهش می‌دهد.
اریک اریکسون نظریه مرحله‌ای زندگی (هشت مرحله) را ارائه داد که شاید یکی از بهترین و شناخته‌شده‌ترین نظریه‌ها در رابطه با بزرگسالی و سالمندی باشد. مرحله آخر این نظریه که مدنظر ماست، انسجام خود در برابر ناامیدی است. اریکسون بیان می‌کند که از بین هشت مرحله، سه مرحله آخر (صمیمیت در برابر انزوا، زایندگی در برابر رکود و انسجام خود در برابر ناامیدی) در شکل‌گیری نگرش و نوع دید فرد نسبت به سالمندی نقش مؤثرتری دارد. لازم به ذکر است که مقیاس‌های پرسش‌نامه لاشر و فالکندر کاملاً با مرحله بحران انسجام در برابر ناامیدی در نظریه اریکسون منطبق است.
در تبیین یافته‌های بعدی این مطالعه در خصوص عوامل معنادار مرتبط با ترس از پیری در بین دانشجویان دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی باید به دلایل زیر استناد کرد:
عامل اول: میزان ترس از پیری در سال‌های مختلف تحصیلی در بین دانشجویان
بین میزان ترس از پیری در سال‌های مختلف تحصیلی تفاوت معنادار وجود دارد، بدین معنا که بیشترین میزان میانگین ترس از پیری در بین دانشجویان سال ششم تحصیلی و کمترین میزان میانگین ترس از پیری در بین دانشجویان سال سوم تحصیلی است. این یافته‌ها با یافته‌های تاملین که روی تفاوت ترس از پیری در زنان و مردان انجام داده بود، مطابقت دارد. هدف اصلی مطالعه تاملین [7]، بررسی اختلاف در ترس از پیری در دو گروه سنی بیست تا سی و سی تا چهل و دو جنسیت زن ومرد بود که تنها یک مورد از نظر آماری معنی‌دار بود. تفاوت میان گروه‌های سنی و خرده‌مقیاس‌های نگرانی روانی در گروه سنی بالاتر به طور قابل توجهی بیشتر از جوان‌ترها بود.
عامل دوم: میزان رضایت از رشته تحصیلی در بین دانشجویان
نتایج نشان می‌دهد که بین میزان ترس از پیری و میزان رضایت شرکت‌کنندگان از رشته تحصیلی تفاوت معنادار وجود دارد، طوری که بیشترین میزان میانگین ترس از پیری در بین شرکت‌کننده‌هایی بود که میزان رضایت از رشته تحصیلی‌شان «کم» بود و کمترین میانگین ترس از پیری در بین شرکت‌کننده‌هایی بود که میزان رضایت از رشته تحصیلی‌شان «خیلی زیاد» بود.
عامل سوم: داشتن پدر 60 سال و یا بالاتر در بین دانشجویان
بین میانگین ترس از پیری در بین شرکت‌کننده‌هایی که پدر 60 ساله و یا بالاتر داشتند و آن‌هایی که پدرشان پایین تر از 60 سال بودند، تفاوت معنادار از لحاظ آماری وجود دارد؛ یعنی ترس از پیری در بین دانشجویانی که سن پدرشان بالای 60 سال است، کمتر است. در تبیین این نتایج می‌توان به دو نظریه موجود در زمینه ترس از پیری (نظریه هویت اجتماعی و مدیریت ترس از پیری) اشاره داشت؛ بنا بر این نظریات هنگامی که افراد سنشان بالاتر می‌رود و به پیری نزدیک‌تر می‌شوند، این ترس را بیشتر تجربه می‌کنند و به دنبال اجتناب از بالاتر رفتن سنشان هستند.
بر اساس نظریه هویت اجتماعی، افراد هویت خود را بر اساس گروهی که در آن قرار می‌گیرند، تعریف می‌کنند. افراد در زمینه سن به دو گروه جوان و پیر تقسیم می‌شوند. در جامعه امروزی رسانه‌ها به شدت جوان‌گرا هستند و حتی خیلی از اوقات ویژگی‌های پیری و سالمندی را مقارن با ضعف و دوست‌نداشتنی بودن مطرح می‌کنند؛ ازاین‌رو نه‌تنها افراد از اینکه از گروه جوان دور شوند و به گروه پیری وارد شوند استقبال نمی‌کنند، بلکه بیشتر از راهبرد اجتناب که در نظریه هویت اجتماعی به کار رفته است، استفاده می‌کنند.
یافته‌های ما نیز نشان داد که افراد هر چه به سال‌های آخر تحصیل خود نزدیک می شوند، ترس و نگرانی آن‌ها از پیری و دوران سالمندی افزایش می‌یابد و سعی در اجتناب از این موضوع را دارند.
راهکار دیگری که افراد برای مقابله با این تغییر استفاده می‌کنند، خلاقیت اجتماعی است؛ بدین معنا که آن‌ها سعی می‌کنند ویژگی‌ها و نکات مثبت موقعیت فعلی‌شان را در نظر بگیرند و کیفیت زندگی بالاتر، شادی و نشاط بیشتر و میزان رضایت بیشتری از زندگی را تجربه کنند؛ بنابراین افرادی که از موقعیتشان که شامل سن، رشته تحصیلی و شغلشان می‌شود، رضایت بیشتری دارند می‌توانند خلاقانه با این تغییر روبه‌رو شوند و آن را بپذیرند. یافته‌های ما نیز نشان داد که افرادی که از رشته تحصیلی‌شان رضایت دارند، ترس از پیری کمتری دارند.
مسئله دیگری که باید به آن توجه داشت، این است که دانشجویانی که پدر 60 ساله یا بیشتر داشتند، به طور واقعی و ملموس با سالمندان در ارتباط بودند و می‌توانستند واقعیت سالمندی را به دور از تلقینات و رویکردهای رسانه‌ای ببینند و سالمندی را آنچنان که رسانه‌ها فاجعه‌آمیز نشان می‌دهند، درک نکنند.
نتیجه‌گیری نهایی
نتایج نشان می‌دهد که بیشترین ترس دانشجویان از عامل «ترس از فقدان» و کمترین آن مربوط به مؤلفه «ترس از افراد سالمند» است؛ همچنین از بین 17 عامل مرتبط با ترس از پیری، تنها سه عامل (سال‌های مختلف تحصیلی، میزان رضایت از رشته تحصیلی، داشتن پدر 60ساله و بالاتر) ارتباط معناداری با ترس از پیری در بین نمونه مورد نظر داشت. از محدودیت‌های پژوهش حاضر می‌توان به عدم دسترسی به دانشجویان دیگر رشته‌های تحصیلی در دانشگاه، محدودیت در تعمیم‌یافته‌های این پژوهش به سایر جوامع دیگر، عدم تمایل بعضی از دانشجویان برای پر کردن پرسش‌نامه و کم بودن تعداد موارد پژوهشی در این زمینه اشاره داشت. با توجه به این بررسی می‌توان پیشنهاد دادکه این پژوهش برای دیگر جامعه‌های دانشگاهی و غیردانشگاهی انجام شود و کارگاه‌های آموزشی برای افزایش آگاهی درباره واقعیت‌های درست دوران سالمندی و کاهش ترس و اضطراب برای افراد غیر سالمند برگزار شود.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
کمیته اخلاق دانشگاه دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی این مقاله را تأیید کرده است (شناسه قرارداد ۱۵۳۲).
حامی مالی
معاونت تحقیقات و فن‌آوری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی از این طرح حمایت مالی کرده است.
مشارکت نویسندگان
مفهوم‌سازی: سهیلا ابراهیمی، احمد دلبری، مریم رامشینی، رضا لاری‌پور؛ تحقیق و بررسی: همه نویسندگان؛ ویراستاری و نهایی‌سازی نوشته: احمد دلبری، سهیلا ابراهیمی، مریم رامشینی.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.
References
Sadegh Moghadam L, Foroughan M, Mohammadi F, Ahmadi F, Farhadi A, Nazari S, et al . Aging Perception in Older Adults. Salmand: Iranian Journal of Ageing. 2016; 10 (4):202-209. http://salmandj.uswr.ac.ir/article-1-1011-fa.html
Eftekhari Z, Nosrati Nejad F, Sahhaf R, Zanjari N. A content analysis of the concepts and images of the physical aging primary school textbooks in Iran. Salmand: Iranian Journal of Ageing. 2018; 13(2):154-67. http://salmandj.uswr.ac.ir/article-1-1188-fa.html
Wiecz kowska HZ, Muszalik M, Kornatowska, KK. The analysis of aging and elderly age quality in empirical research: Data based onuniversity of the Third age (U3A) students. Archives of Gerontology and Geriatrics. 2012; 55(1):195-9. [Doi: 10.1016/j.archger.2011.07.011.]
Schultz DP, Schultz SE. Theoeies Of Personality. Belmont: Wadsworth Publishing: 2005.
Diehl M, Wahl HW, Barrett AE, Brothers AF, Miche M, Montepare JM, Westerhof GJ, Wurm S. Awareness of aging: Theoretical considerations on an emerging concept. Developmental Review. 2014; 34(2):93-113. [DOI:10.1016/j.dr.2014.01.001] [PMID] [PMCID]
Johanson T. The secret cause of gerascophobia fear of Growing [Internet] 2008. [Cited 2005 Feb 11]. Available from: https://EzineArticles.com/expert/Trevor_Johnson/143711
Tomlin VC. Age group and gender differences in fears of aging [Internet]. 2006 [Cited 2016 Apr 7]. Available From: https://rdw.rowan.edu/etd/940
Hejazi E. Fear of aging is a product of our time [Internet]. 2011 [Cited 2011 Jul 23]. Availble from: http://old.sharghdaily.ir/news/90/05/01/20205.html
Hollis-Sawyer L, Dykema-Engblade A. Fear of aging: A precipitating factor in late onset anorexia nervosa. Journal of Eating Disorder. 2019; 9(2):221-4. [DOI: 10.1016/B978-0-12-420136-1.00005-0]
Cohran WG. Sampeling teqniques. New yourk: John Wiley& Sons; 1977.
Poorsatar Beje Mir A, Poorsatar Beje Mir M. Dentistry student ageing anxity levels in northern Iran. Gerantology. 2014; 31(4)-4. [DOI:10.1111/ger.12030] [PMID]
Lasher KP, Faulkender PJ. Measurement of aging anxiety: Development of the anxiety about aging scale. The International Journal of Aging and Human Development. 1993; 37(4):247-59. [DOI:10.2190/1U69-9AU2-V6LH-9Y1L] [PMID]
Sanagoo A, Bazyar A, Chehrehgosha M, Gharanjic S, Noroozi M, Pakravan Far S. People attitude toward elderly in Golestan province, 2009. Search Results Web results Journal of Research Development in Nursing & Midwifer. 2012; 8(2):24-9.
Harris AL, Dollinger S. Individual defferences in personality traits and anxiety about aging. Personality Individ Differ. 2003; 34(2):187-94. [DOI: 10.1016/S0191-8869(02)00019-3]
نوع مطالعه: پژوهشي |
موضوع مقاله:
سالمند شناسی
دریافت: 1397/3/28 | پذیرش: 1398/9/17 | انتشار: 1399/1/13
دریافت: 1397/3/28 | پذیرش: 1398/9/17 | انتشار: 1399/1/13
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
تمامی آثار نشریه سالمند: مجله سالمندی ایران تحت مجوز Creative Commons
Attribution-NonCommercial 4.0 هستند.
تماس با ما
تلفن دفتر نشریه:
تلفن مستقیم:02171732827(تماس فقط روزهای شنبه، یکشنبه و سه شنبه ساعت 10 الی 12) 021221800- داخلی 2827
ایمیل: salmand2010@gmail.com
تلفن ناشر : 02145355000 - 02145355555
