دوره 15، شماره 2 - ( تابستان 1399 )
جلد 15 شماره 2 صفحات 199-188 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Taheri M, Irandoust K. The Relationship Between Sleep Quality and Lifestyle of the Elderly. Salmand: Iranian Journal of Ageing 2020; 15 (2) :188-199
URL: http://salmandj.uswr.ac.ir/article-1-1594-fa.html
URL: http://salmandj.uswr.ac.ir/article-1-1594-fa.html
طاهری مرتضی، ایران دوست خدیجه. رابطه کیفیت خواب با فعالیت بدنی و سبک زندگی سالمندان. سالمند: مجله سالمندی ایران. 1399; 15 (2) :188-199
1- گروه تربیت بدنی و علوم ورزشی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه بین المللی امام خمینی، قزوین، ایران. ، m.taheri@soc.ikiu.ac.ir
2- گروه تربیت بدنی و علوم ورزشی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه بین المللی امام خمینی، قزوین، ایران.
2- گروه تربیت بدنی و علوم ورزشی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه بین المللی امام خمینی، قزوین، ایران.
متن کامل [PDF 4038 kb]
(4575 دریافت)
| چکیده (HTML) (9111 مشاهده)
.png)
آنالیز غذایی آزمودنی‌ها قبل از آزمون‌ها به منظور کنترل اثر غذای مصرفی بر نتایج با استفاده از نرم‌افزار N4 بررسی شد. از پرسش‌نامه افسردگی بک و پرسش‌نامه پیتزبورگ برای ارزیابی اولیه افسردگی و کیفیت خواب شرکت‌کنندگان در تحقیق استفاده شد. به منظور بررسی وضعیت افسردگی سالمندان از پرسش‌نامه افسردگی بک استفاده شد. این مقیاس یک ابزار سنجش خود‌ارزیابی است که دارای 21 آیتم بوده و برای تعیین شدت افسردگی به کار می‌رود، اعتبار محتوایی آن در مطالعات بسیار زیادی در سطح دنیا مورد تأیید قرار گرفته است. در آنالیز نتایج مربوط به آزمون افسردگی بک بر اساس راهنمای تفسیر آزمون بک نمره 9-0 غیر افسرده، 16-10 افسردگی خفیف، 29-17 افسردگی متوسط و30 به بالا افسردگی شدید در نظر گرفته شد [13]. پرسش‌نامه کیفیت خواب پیتزبورگ نگرش افراد را پیرامون کیفیت خواب بررسی میکند و دارای نُه سوال است و هر مقیاس پرسش‌نامه نمره‌ای از صفر تا سه می‌گیرد و اعتبار و روایی آن در تحقیقات مختلف گزارش شده است [5].
.png)
از آنجا که مصرف ریزمغذی‌ها و درشت‌مغذی‌ها بر کیفیت خواب و میل به فعالیت بدنی تأثیر دارد، بنابراین به منظور همگن‌سازی آزمودنی‌ها، از پرسش‌نامه یادآور 24ساعته استفاده شد. سپس با برنامه نرم‌افزار کـامپیوتری پردازشگر غذایی N4 مقادیر ریزمغذی‌ها و درشت‌مغذی‌ها اندازه‌گیری و ثبت شد. ابزار تحقیق، دستگاه ثبت رفتاری خواب و فعالیت بدنی Actiwatch (نسخه 8) بود که به منظور ارزیابی الگوهای خواب و بیداری مورد استفاده قرار می‌گیرد (جدول شماره 1) و روایی و اعتبار آن‌ها در تحقیقات مختلف گزارش‌شده است [10، 14، 15]. اطلاعات توصیفی فعالیت خواب و فعالیت بدنی آزمودنی ها در جدول شماره 2 قابل مشاهده است.
.png)
.png)
این دستگاه قابلیت ثبت داده‌هایی همچون مدت‌زمان حرکت، کارایی خواب، وهله‌های بیداری، خواب واقعی و مدت‌زمان سپری‌شده در رختخواب را دارد. تنظیم جمع‌آوری اطلاعات مرتبط با فعالیت بدنی از طریق Actiwatch از ساعت 10-12 ظهر و همین‌طور 6 تا 8 بعدازظهر تنظیم شد. طرح تحقیق به تصویب کمیته اخلاق دانشگاه بین‌المللی امام خمینی با شماره مرجع 17628 قرار گرفت. از آزمون ضریب همبستگی پیرسون برای تحلیل داده‌ها استفاده شد.
یافته‌ها
نتایج آزمون کلموگروف اسمیرنف نشان داد داده‌ها از توزیع نرمالی برخوردار بودند (0/05≤P). اطلاعات عمومی شرکت‌کنندگان در جدول شماره 1 قابل مشاهده است.
همان‌طور که در جدول شماره 3 مشاهده میشود توزیع داده‌های مرتبط با مصرف ریزمغذی‌ها و کالری دریافتی روزانه آزمودنی‌های تحقیق از توزیع طبیعی برخوردار است (0/05 (P≥.
.png)
همان‌طور که در جدول شماره 4 مشاهده میشود ارتباط معنی‌داری بین فعالیت بدنی با مدت‌زمان حرکت در خواب (P=0/043)، وهله‌های بیداری (P=0/038)، خواب واقعی (P=0/003) و مدت‌زمان سپری‌شده در رختخواب (P=0/035) دارد.
.png)
بحث
هدف از این تحقیق، بررسی رابطه کیفیت خواب با سبک زندگی سالمندان با تأکید بر فعالیت بدنی بود. نتایج تحقیق نشان داد ارتباط معنی‌داری بین سبک زندگی فعال با الگوهای خواب وجود دارد. همان‌طور که اشاره شد 21 درصد شرکت‌کنندگان در تحقیق، فعالیت بدنی مداوم شدید به مدت 20 دقیقه در روز، 33 درصد فعالیت بدنی مداوم با شدت متوسط به مدت 96 دقیقه و 45 درصد فعالیت بدنی با شدت کم به مدت 124 دقیقه، به طور میانگین در روز و به مدت یک هفته داشتند. به طور کلی، شواهد موجود نشان‌دهنده اثربخشی فعالیت‌های بدنی غیرسازمان‌یافته بر رفتار خواب در سالمندان است. اما موضوعی که می‌تواند در تحقیقات بعدی مورد استفاده قرار گیرد این است که آیا این موضوع در مورد افراد سالمندی که دارای اختلالات شدید خواب هستند موضوعیت دارد؟ احتمالاً به‌کارگیری مطالعات تجربی و همین‌طور استفاده از تعداد بیشتری از افراد سالمند بتواند مؤثر باشد و متخصصان امر را بهتر در جهت افزایش غنای کیفی زندگی سالمندان یاری کند.
نتایج تحقیق در خصوص تأثیر فعالیت بدنی بر کیفیت خواب سالمندان هم‌راستا با شواهد تحقیقی است که ادعا می‌کنند تمرینات ورزشی کمتر، موجبات اختلال در خواب را ایجاد میکند [16، 17]. در تحقیقی نشان داده شد کیفیت پایین خواب (بدخوابی) پیش‌بینی‌کننده سطوح پایین فعالیت بدنی در 2-7 سال بعد است [18]. در همین راستا تحقیقات طولانی و به‌کارگیری پروتکل های مؤثر تمرینی در بازه‌های زمانی طولانی‌مدت توصیه میشود. وجه تمایزی که بین تحقیق حاضر و پژوهش‌های یادشده وجود دارد، به‌کارگیری متدولوژی اکتی‌گرافی (به‌جای پرسش‌نامه پیتزبورگ) و همین‌طور بررسی فعالیت‌های بدنی روزمره (به جای پروتکل‌های ورزشی خاص) است.
در توجیه اثربخشی کیفیت خواب و ارتباط آن با میزان فعالیت بدن، می‌توان به این نکته اشاره کرد تغییرات و سازگاری‌های سیستم عصبی عضلانی ناشی از فعالیت بدنی می‌تواند با تغییرات امواج مغزی به افزایش عمق خواب و بهبود کیفی آن کمک کند.
نتیجه‌گیری‌نهایی
به طور کلی هرگونه مداخله‌ای که سالمندان را درگیر فعالیت‌های جسمانی کند، موجب تقویت عملکرد خواب آن‌ها میشود. از آنجایی که تحقیق حاضر نشان داد سبک زندگی از منظر فعالیت بدنی ارتباط معنی‌داری با رفتار خواب در سالمندان دارد، بنابراین این موضوع از حیث انتقال دانش به این جامعه بایستی موردتوجه سیاست‌گذاران حوزه سلامت قرارگرفته و بستر مناسب برای تقویت عملکرد سالمندان در این دو حوزه ایجاد شود.
یکی از محدودیت‌های این تحقیق تعداد نسبتاً آزمودنی‌ها محدود با توجه به ماهیت تحقیق بود. از طرف دیگر ویژگی‌های روان‌شناختی افراد با توجه به اصل تفاوت‌های فردی از جمله ویژگی‌هایی است که می‌تواند بر نتایج تحقیق اثرگذار باشد؛ بنابراین کنترل دقیق‌تر این عوامل در پژوهش‌های بعدی توصیه میشود. استفاده از روش‌های دقیق آزمایشگاهی آکتی‌گرافی کمتر در تحقیقات مورد استفاده قرار گرفته است که این موضوع یکی از بدعت‌هایی بوده که در این تحقیق مورد استفاده قرار گرفته است؛ بنابراین پیشنهاد میشود ابزارهای دقیق آزمایشگاهی در جهت تعیین الگوهای خواب در افرادی که دارای اختلال خواب هستند بیشتر مورد استفاده قرار گیرد تا اثربخشی مداخلات بهتر مورد نظر سیاست‌گذاران حوزه سلامت و پیشگیری از بیماری‌ها قرار گیرد.
در خصوص مکانیسم اثربخشی فعالیت‌های روزانه بر کیفی‌سازی الگوهای خواب، چند فرضیه وجود دارد که توصیه میشود در پژوهش‌های آتی به آن پرداخته شود. الف) فعالیت‌های بدنی منظم موجب کاهش درصد چربی بدن و به‌ویژه چربی احشایی شده (چربی‌هایی که در عروق، اطراف ریه، روده، معده و قلب وجود دارد) که این موضوع به افزایش راندمان فیزیولوژیک کمک کرده و نقش مهمی در عمق‌بخشی به خواب دارد. ب) ترشح هورمون‌های آرامش‌بخش همچون آندرفین در فعالیت‌های بدنی منظم مشاهده میشود که احتمالاً در ارتباط مثبت متغیرهای تحقیق حاضر نقش داشته است. ج) فعالیت بدنی مداوم، ترشح اسیدلاکتیک در بدن را افزایش داده که این موضوع نیاز ذاتی بدن به استراحت و آرامش را بیشتر میکند.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
همه اصول اخلاقی در این مقاله رعایت شده است. شرکت کنندگان اجازه داشتند هر زمان که مایل بودند از پژوهش خارج شوند. همچنین همه شرکت کنندگان در جریان روند پژوهش بودند. اطلاعات آن ها محرمانه نگه داشته شد.
حامی مالی
این کار باحمایت مالی دانشگاه بین المللی امام خمینی به شماره اثر طرح پزوهشی 11821 انجام شده است.
مشارکت نویسندگان
مفهوم سازی، روش شناسی، مطالعه و بررسی، نگارش مقاله: مرتضی طاهری؛ بررسی مجدد و اصلاح، تحلیل داده‌ها و نظارت: خدیجه ایران‌دوست.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.
متن کامل: (4941 مشاهده)
مقدمه
افزایش جمعیت سالمندان و هزینه‌های ناشی از آن در جوامع مختلف یکی از مواردی بوده است که در چند دهه اخیر همواره مدنظر بوده است [1، 2]. افزایش رو به رشد جمعیت افراد سالمند جهان، پدیده‌ای است که از آن به عنوان خاکستری شدن جمعیت یا سالمندی اجباری یاد میشود [3]. از این رو، ضرورت دارد بخش عمده‌ای از منابع بهداشتی و درمانی هر جامعه‌ای به افراد سالمند اختصاص یابد. پیامدهای ناشی از این دوران سنی در قالب تغییرات اضمحلالی در عملکرد فیزیولوژیکی سالمندان، کارکردهای شناختی و عملکرد روانی‌حرکتی به دفعات در پژوهش‌های متفاوت به اثبات رسیده است. در همین راستا، اختلالات حرکتی و مشکلات روان‌شناختی از عواملی هستند که زمینه بروز بسیاری از مشکلات رفتاری را در سالمندان ایجاد می‌کنند که اختلال در خواب یکی از این موارد است.
فرایند سالمندی و رویکردهای سلامت زیستن در این دوران پیرامون سه جنبه رهایی از بیماری، فعال بودن در زندگی و گسترش مهارت‌های جسمی و روانی تجلی می‌یابد [4]. خواب رفتاری فیزیولوژیکی است که قسمتی از زندگی روزانه هر فرد را تشکیل می‌دهد و به عنوان روند مناسبی جهت بازیافت، تجدید و احیای عملکرد سیستم عصبی و دستگاه‌های فیزیولوژیکی بدن مطرح است و همین‌طور می‌تواند بر ساعت درونی بدن تأثیرگذار باشد. ساعت درونی بدن بخشی از مغز است که اعمال آهنگین و حیاتی همچون فشار خون، ضربان قلب و ترشح هورمون را تنظیم میکند [5].
درواقع بدن زمان را به‌وسیله زمان‌سنج بزرگی که از گروهی کوچک از سلول‌های عصبی واقع در هیپوتالاموس تشکیل شده، اعلام میکند که این ساعت علائم خود را از اعصاب بینایی شبکیه چشم دریافت و ریتم شبانه‌روزی را تنظیم میکند. هم‌زمان با گذار زمان و رخداد پدیده سالمندی، فقدان خواب کافی موجبات پدیده‌ای به نام وام خواب میشود که از آن به‌عنوان اختلاف میزان ساعاتی که افراد به خواب نیاز دارند و ساعاتی که می‌خوابند، یاد میشود [6، 7].
تحقیقات نشان می‌دهد اختلال خواب بعد از سردرد و اختلال‌های گوارشی در رتبه سوم مشکلات افراد سالمند قرار دارد. در همین راستا، اختلالات رفتاری در حین خواب همچون بیدار شدن‌های مکرر در طول شب، بیدار شدن زودهنگام، خُر و پف کردن و کاهش میزان خواب در افراد سالمند گزارش شده است [8].
بررسی‌هایی که به مقایسه خواب اشخاص سالمند با دیگر افراد پرداخته‌اند، نشان داده که اشخاص سالمند زمان کمتری به خواب با امواج کند و آهسته یا خواب عمیق می‌روند. در یک مطالعه فرا‌تحلیل در سال 2004 که شامل 65 بررسی با 3577 نفر شرکت‌کننده از 5 ساله تا 102 ساله بود، نشان داده شد هم‌زمان با افزایش سن، زمان صرف‌شده در مراحل سبک‌تر خواب افزایش می‌یابد. ضمن اینکه زمان صرف‌شده در خواب با حرکات سریع چشم و خواب با امواج آهسته کاهش می‌یابد [7]. نتایج این مطالعه فرا‌تحلیل بدین‌صورت بوده که تغییرهایی در خواب تقریباً در تمامی سنین مشاهده‌شده است. نتایج موجود نشان می‌دهد خواب با افزایش سن بخش‌بندی میشود؛ به‌گونه‌ای که مرتبط با سن مراحل خواب به طور مکرر تغییر موضع داده و زمان بیداری تغییر میکند. این امر منتج به کاهش کارایی خواب، یعنی تناسب زمان خواب واقعی نسبت به زمان سپری‌شده در بستر شده و اثربخشی خواب با افزایش سن کاهش می‌یابد، ولی با وجود این تناسب، خواب دارای موج‌کوتاه و آهسته ثابت می‌ماند.
کومادا و همکاران در پژوهشی به بررسی نشانه‌های اختلال خواب و بی‌خوابی و تأثیر آن بر کیفیت زندگی فیزیکی و روانی و در کارکردهای روزانه افراد سالمند در یک بازه زمانی دوساله پرداختند دریافتند که در گزارش‌های اولیه 30/7 درصد از سالمندان اختلال بی‌خوابی داشتند [8]. اثربخشی برنامه‌های ورزشی سازمان‌دهی‌شده همچون تمرینات کاهنده وزن [5]، تمرینات قدرتی [9]، تمرینات هوازی [1، 10] و آب‌درمانی [11] بر کیفیت خواب در تحقیقات به اثبات رسیده است. اما نکته مهمی که کمتر در تحقیقات به چشم می‌خورد نقش فعالیت بدنی روزانه غیرسازمان‌یافته است که در قالب هرم فعالیت بدنی مطرح است. این هرم، الگوی مفیدی برای توصیف انواع مختلف فعالیت‌های جسمانی است که می‌بایست در فعالیت‌های روزمره توسط افراد اجرا شود. چهار سطح هرم بر اساس میزان نتایج مفید حاصل از فعالیت بدنی منظم، مشخص‌شده است [12].
قاعده این هرم فعالیت‌های پرتحرک را جایگزین شیوه‌های ساکن دیگر میکند (فعالیت‌های مانند پیاده رفتن به محل کار، خانه یا خرید به جای رانندگی، استفاده از پله به جای آسانسور، زودتر پیاده شدن از تاکسی و اتوبوس یا پارک اتومبیل چند خیابان جلوتر و طی قسمتی از مسیر به صورت پیاده و انجام کارهای باغچه).
فعالیت‌های سطح دوم هرم فعالیت‌های پرتحرک و هوازی هستند که در زمان نسبتاً طولانی و با شدت معینی انجام می‌شوند (مانند پیاده‌روی سریع، دویدن، دوچرخه‌سواری، شنا، حرکات موزون هوازی). فعالیت‌های سطح سوم هرم تمرینات کششی، بر مبنای انعطاف‌پذیری و قدرتی هستند که برای آمادگی جسمانی مرتبط با سلامت مورداستفاده قرار می‌گیرند. فعالیت‌های سطح چهارم هرم فعالیت‌هایی که با تحرک همراه نیست (مانند دیدن تلویزیون، بازی‌های کامپیوتری یا سرگرمی‌هایی که بدون تحرک هستند و در رأس هرم فعالیت بدنی هستند) [12].
همان‌طور که عنوان شد فعالیت‌های سطح دو و سه هرم در تحقیقات مختلف مورد بررسی قرارگرفته است، اما نکته‌ای که حائز اهمیت است فعالیت‌های سطح یک هرم است که در قاعده هرم قرار داشته و از حیث مساحت اشغال‌شده در هرم، بیشترین میزان را به خود اختصاص داده است. اهمیت هرم فعالیت بدنی در سالمندان ازآنجا مشخص است که با توجه به وضعیت جسمانی و فیزیولوژیک سالمندان، هرم تعدیل‌شده سالمند وجود دارد. بر اساس این قاعده، فعالیت بدنی به نسبت ملاحظات تغذیه‌ای از اهمیت بیشتری برای سالمندان برخوردار است؛ چراکه بدن سالمندان به کالری کمتری نیاز دارد؛ زیرا با افزایش سن، بافت عضلانی کمتر میشود و فعالیت بدنی نیز کمتر از قبل میشود. بنابراین اجرای فعالیت‌های بدنی منظم نمود بیشتری پیدا میکند.
همان‌طور که در خصوص اهمیت سبک زندگی سالمندان اشاره شد، فعالیت بدنی مناسب و داشتن الگوی خواب‌وبیداری مناسب مؤثر ازجمله عواملی‌اند که می‌توانند سالمندی موفق را به همراه داشته باشند. با توجه به پیشینه موجود مبنی بر شیوع اختلال‌های خواب و کاهش مدت‌زمان خواب در افراد سالمند ازیک‌طرف و همین‌طور کاهش نرخ فعالیت بدنی در سالمندان از سوی دیگر، پژوهش حاضر به منظور بررسی رابطه‌یابی کیفیت خواب و میزان فعالیت بدنی و کیفیت سبک زندگی در افراد سالمند است تا در صورت محرز شدن ارتباط آن‌ها، راهکارهای مؤثر در این خصوص در نظر گرفته شود.
روش مطالعه
طرح پژوهش حاضر با توجه به ماهیت موضوع و اهداف موردنظر، از نوع تحقیقات توصیفی تحلیلی است که به صورت مقطعی در سال 1397 در شهر قزوین صورت گرفته است. جامعه آماری پژوهش شامل کلیه زنان سالمندی بودند که برای اخذ مشاوره ورزشی به مرکز مشاوره ورزشی و سلامت اداره کل ورزش و جوانان استان قزوین مراجعه کرده بودند. 147 زن سالمند با دامنه سنی 60-70 سال به صورت نمونه‌گیری در دسترس انتخاب شدند. با توجه به اینکه سالمندان با توجه به جنسیت، میزان افسردگی و سطح فعالیت بدنی به طور متفاوتی در رفتار خوابشان عمل می‌کنند بنابراین معیارهای ورودی برای کنترل این عوامل در نظر گرفته شد که در تصویر شماره 1 مشاهده میشود، تعداد نهایی افرادی که پس از اعمال معیارهای ورود به تحقیق آنالیز شدند 130 نفر بود.
افزایش جمعیت سالمندان و هزینه‌های ناشی از آن در جوامع مختلف یکی از مواردی بوده است که در چند دهه اخیر همواره مدنظر بوده است [1، 2]. افزایش رو به رشد جمعیت افراد سالمند جهان، پدیده‌ای است که از آن به عنوان خاکستری شدن جمعیت یا سالمندی اجباری یاد میشود [3]. از این رو، ضرورت دارد بخش عمده‌ای از منابع بهداشتی و درمانی هر جامعه‌ای به افراد سالمند اختصاص یابد. پیامدهای ناشی از این دوران سنی در قالب تغییرات اضمحلالی در عملکرد فیزیولوژیکی سالمندان، کارکردهای شناختی و عملکرد روانی‌حرکتی به دفعات در پژوهش‌های متفاوت به اثبات رسیده است. در همین راستا، اختلالات حرکتی و مشکلات روان‌شناختی از عواملی هستند که زمینه بروز بسیاری از مشکلات رفتاری را در سالمندان ایجاد می‌کنند که اختلال در خواب یکی از این موارد است.
فرایند سالمندی و رویکردهای سلامت زیستن در این دوران پیرامون سه جنبه رهایی از بیماری، فعال بودن در زندگی و گسترش مهارت‌های جسمی و روانی تجلی می‌یابد [4]. خواب رفتاری فیزیولوژیکی است که قسمتی از زندگی روزانه هر فرد را تشکیل می‌دهد و به عنوان روند مناسبی جهت بازیافت، تجدید و احیای عملکرد سیستم عصبی و دستگاه‌های فیزیولوژیکی بدن مطرح است و همین‌طور می‌تواند بر ساعت درونی بدن تأثیرگذار باشد. ساعت درونی بدن بخشی از مغز است که اعمال آهنگین و حیاتی همچون فشار خون، ضربان قلب و ترشح هورمون را تنظیم میکند [5].
درواقع بدن زمان را به‌وسیله زمان‌سنج بزرگی که از گروهی کوچک از سلول‌های عصبی واقع در هیپوتالاموس تشکیل شده، اعلام میکند که این ساعت علائم خود را از اعصاب بینایی شبکیه چشم دریافت و ریتم شبانه‌روزی را تنظیم میکند. هم‌زمان با گذار زمان و رخداد پدیده سالمندی، فقدان خواب کافی موجبات پدیده‌ای به نام وام خواب میشود که از آن به‌عنوان اختلاف میزان ساعاتی که افراد به خواب نیاز دارند و ساعاتی که می‌خوابند، یاد میشود [6، 7].
تحقیقات نشان می‌دهد اختلال خواب بعد از سردرد و اختلال‌های گوارشی در رتبه سوم مشکلات افراد سالمند قرار دارد. در همین راستا، اختلالات رفتاری در حین خواب همچون بیدار شدن‌های مکرر در طول شب، بیدار شدن زودهنگام، خُر و پف کردن و کاهش میزان خواب در افراد سالمند گزارش شده است [8].
بررسی‌هایی که به مقایسه خواب اشخاص سالمند با دیگر افراد پرداخته‌اند، نشان داده که اشخاص سالمند زمان کمتری به خواب با امواج کند و آهسته یا خواب عمیق می‌روند. در یک مطالعه فرا‌تحلیل در سال 2004 که شامل 65 بررسی با 3577 نفر شرکت‌کننده از 5 ساله تا 102 ساله بود، نشان داده شد هم‌زمان با افزایش سن، زمان صرف‌شده در مراحل سبک‌تر خواب افزایش می‌یابد. ضمن اینکه زمان صرف‌شده در خواب با حرکات سریع چشم و خواب با امواج آهسته کاهش می‌یابد [7]. نتایج این مطالعه فرا‌تحلیل بدین‌صورت بوده که تغییرهایی در خواب تقریباً در تمامی سنین مشاهده‌شده است. نتایج موجود نشان می‌دهد خواب با افزایش سن بخش‌بندی میشود؛ به‌گونه‌ای که مرتبط با سن مراحل خواب به طور مکرر تغییر موضع داده و زمان بیداری تغییر میکند. این امر منتج به کاهش کارایی خواب، یعنی تناسب زمان خواب واقعی نسبت به زمان سپری‌شده در بستر شده و اثربخشی خواب با افزایش سن کاهش می‌یابد، ولی با وجود این تناسب، خواب دارای موج‌کوتاه و آهسته ثابت می‌ماند.
کومادا و همکاران در پژوهشی به بررسی نشانه‌های اختلال خواب و بی‌خوابی و تأثیر آن بر کیفیت زندگی فیزیکی و روانی و در کارکردهای روزانه افراد سالمند در یک بازه زمانی دوساله پرداختند دریافتند که در گزارش‌های اولیه 30/7 درصد از سالمندان اختلال بی‌خوابی داشتند [8]. اثربخشی برنامه‌های ورزشی سازمان‌دهی‌شده همچون تمرینات کاهنده وزن [5]، تمرینات قدرتی [9]، تمرینات هوازی [1، 10] و آب‌درمانی [11] بر کیفیت خواب در تحقیقات به اثبات رسیده است. اما نکته مهمی که کمتر در تحقیقات به چشم می‌خورد نقش فعالیت بدنی روزانه غیرسازمان‌یافته است که در قالب هرم فعالیت بدنی مطرح است. این هرم، الگوی مفیدی برای توصیف انواع مختلف فعالیت‌های جسمانی است که می‌بایست در فعالیت‌های روزمره توسط افراد اجرا شود. چهار سطح هرم بر اساس میزان نتایج مفید حاصل از فعالیت بدنی منظم، مشخص‌شده است [12].
قاعده این هرم فعالیت‌های پرتحرک را جایگزین شیوه‌های ساکن دیگر میکند (فعالیت‌های مانند پیاده رفتن به محل کار، خانه یا خرید به جای رانندگی، استفاده از پله به جای آسانسور، زودتر پیاده شدن از تاکسی و اتوبوس یا پارک اتومبیل چند خیابان جلوتر و طی قسمتی از مسیر به صورت پیاده و انجام کارهای باغچه).
فعالیت‌های سطح دوم هرم فعالیت‌های پرتحرک و هوازی هستند که در زمان نسبتاً طولانی و با شدت معینی انجام می‌شوند (مانند پیاده‌روی سریع، دویدن، دوچرخه‌سواری، شنا، حرکات موزون هوازی). فعالیت‌های سطح سوم هرم تمرینات کششی، بر مبنای انعطاف‌پذیری و قدرتی هستند که برای آمادگی جسمانی مرتبط با سلامت مورداستفاده قرار می‌گیرند. فعالیت‌های سطح چهارم هرم فعالیت‌هایی که با تحرک همراه نیست (مانند دیدن تلویزیون، بازی‌های کامپیوتری یا سرگرمی‌هایی که بدون تحرک هستند و در رأس هرم فعالیت بدنی هستند) [12].
همان‌طور که عنوان شد فعالیت‌های سطح دو و سه هرم در تحقیقات مختلف مورد بررسی قرارگرفته است، اما نکته‌ای که حائز اهمیت است فعالیت‌های سطح یک هرم است که در قاعده هرم قرار داشته و از حیث مساحت اشغال‌شده در هرم، بیشترین میزان را به خود اختصاص داده است. اهمیت هرم فعالیت بدنی در سالمندان ازآنجا مشخص است که با توجه به وضعیت جسمانی و فیزیولوژیک سالمندان، هرم تعدیل‌شده سالمند وجود دارد. بر اساس این قاعده، فعالیت بدنی به نسبت ملاحظات تغذیه‌ای از اهمیت بیشتری برای سالمندان برخوردار است؛ چراکه بدن سالمندان به کالری کمتری نیاز دارد؛ زیرا با افزایش سن، بافت عضلانی کمتر میشود و فعالیت بدنی نیز کمتر از قبل میشود. بنابراین اجرای فعالیت‌های بدنی منظم نمود بیشتری پیدا میکند.
همان‌طور که در خصوص اهمیت سبک زندگی سالمندان اشاره شد، فعالیت بدنی مناسب و داشتن الگوی خواب‌وبیداری مناسب مؤثر ازجمله عواملی‌اند که می‌توانند سالمندی موفق را به همراه داشته باشند. با توجه به پیشینه موجود مبنی بر شیوع اختلال‌های خواب و کاهش مدت‌زمان خواب در افراد سالمند ازیک‌طرف و همین‌طور کاهش نرخ فعالیت بدنی در سالمندان از سوی دیگر، پژوهش حاضر به منظور بررسی رابطه‌یابی کیفیت خواب و میزان فعالیت بدنی و کیفیت سبک زندگی در افراد سالمند است تا در صورت محرز شدن ارتباط آن‌ها، راهکارهای مؤثر در این خصوص در نظر گرفته شود.
روش مطالعه
طرح پژوهش حاضر با توجه به ماهیت موضوع و اهداف موردنظر، از نوع تحقیقات توصیفی تحلیلی است که به صورت مقطعی در سال 1397 در شهر قزوین صورت گرفته است. جامعه آماری پژوهش شامل کلیه زنان سالمندی بودند که برای اخذ مشاوره ورزشی به مرکز مشاوره ورزشی و سلامت اداره کل ورزش و جوانان استان قزوین مراجعه کرده بودند. 147 زن سالمند با دامنه سنی 60-70 سال به صورت نمونه‌گیری در دسترس انتخاب شدند. با توجه به اینکه سالمندان با توجه به جنسیت، میزان افسردگی و سطح فعالیت بدنی به طور متفاوتی در رفتار خوابشان عمل می‌کنند بنابراین معیارهای ورودی برای کنترل این عوامل در نظر گرفته شد که در تصویر شماره 1 مشاهده میشود، تعداد نهایی افرادی که پس از اعمال معیارهای ورود به تحقیق آنالیز شدند 130 نفر بود.
آنالیز غذایی آزمودنی‌ها قبل از آزمون‌ها به منظور کنترل اثر غذای مصرفی بر نتایج با استفاده از نرم‌افزار N4 بررسی شد. از پرسش‌نامه افسردگی بک و پرسش‌نامه پیتزبورگ برای ارزیابی اولیه افسردگی و کیفیت خواب شرکت‌کنندگان در تحقیق استفاده شد. به منظور بررسی وضعیت افسردگی سالمندان از پرسش‌نامه افسردگی بک استفاده شد. این مقیاس یک ابزار سنجش خود‌ارزیابی است که دارای 21 آیتم بوده و برای تعیین شدت افسردگی به کار می‌رود، اعتبار محتوایی آن در مطالعات بسیار زیادی در سطح دنیا مورد تأیید قرار گرفته است. در آنالیز نتایج مربوط به آزمون افسردگی بک بر اساس راهنمای تفسیر آزمون بک نمره 9-0 غیر افسرده، 16-10 افسردگی خفیف، 29-17 افسردگی متوسط و30 به بالا افسردگی شدید در نظر گرفته شد [13]. پرسش‌نامه کیفیت خواب پیتزبورگ نگرش افراد را پیرامون کیفیت خواب بررسی میکند و دارای نُه سوال است و هر مقیاس پرسش‌نامه نمره‌ای از صفر تا سه می‌گیرد و اعتبار و روایی آن در تحقیقات مختلف گزارش شده است [5].
از آنجا که مصرف ریزمغذی‌ها و درشت‌مغذی‌ها بر کیفیت خواب و میل به فعالیت بدنی تأثیر دارد، بنابراین به منظور همگن‌سازی آزمودنی‌ها، از پرسش‌نامه یادآور 24ساعته استفاده شد. سپس با برنامه نرم‌افزار کـامپیوتری پردازشگر غذایی N4 مقادیر ریزمغذی‌ها و درشت‌مغذی‌ها اندازه‌گیری و ثبت شد. ابزار تحقیق، دستگاه ثبت رفتاری خواب و فعالیت بدنی Actiwatch (نسخه 8) بود که به منظور ارزیابی الگوهای خواب و بیداری مورد استفاده قرار می‌گیرد (جدول شماره 1) و روایی و اعتبار آن‌ها در تحقیقات مختلف گزارش‌شده است [10، 14، 15]. اطلاعات توصیفی فعالیت خواب و فعالیت بدنی آزمودنی ها در جدول شماره 2 قابل مشاهده است.
این دستگاه قابلیت ثبت داده‌هایی همچون مدت‌زمان حرکت، کارایی خواب، وهله‌های بیداری، خواب واقعی و مدت‌زمان سپری‌شده در رختخواب را دارد. تنظیم جمع‌آوری اطلاعات مرتبط با فعالیت بدنی از طریق Actiwatch از ساعت 10-12 ظهر و همین‌طور 6 تا 8 بعدازظهر تنظیم شد. طرح تحقیق به تصویب کمیته اخلاق دانشگاه بین‌المللی امام خمینی با شماره مرجع 17628 قرار گرفت. از آزمون ضریب همبستگی پیرسون برای تحلیل داده‌ها استفاده شد.
یافته‌ها
نتایج آزمون کلموگروف اسمیرنف نشان داد داده‌ها از توزیع نرمالی برخوردار بودند (0/05≤P). اطلاعات عمومی شرکت‌کنندگان در جدول شماره 1 قابل مشاهده است.
همان‌طور که در جدول شماره 3 مشاهده میشود توزیع داده‌های مرتبط با مصرف ریزمغذی‌ها و کالری دریافتی روزانه آزمودنی‌های تحقیق از توزیع طبیعی برخوردار است (0/05 (P≥.
همان‌طور که در جدول شماره 4 مشاهده میشود ارتباط معنی‌داری بین فعالیت بدنی با مدت‌زمان حرکت در خواب (P=0/043)، وهله‌های بیداری (P=0/038)، خواب واقعی (P=0/003) و مدت‌زمان سپری‌شده در رختخواب (P=0/035) دارد.
بحث
هدف از این تحقیق، بررسی رابطه کیفیت خواب با سبک زندگی سالمندان با تأکید بر فعالیت بدنی بود. نتایج تحقیق نشان داد ارتباط معنی‌داری بین سبک زندگی فعال با الگوهای خواب وجود دارد. همان‌طور که اشاره شد 21 درصد شرکت‌کنندگان در تحقیق، فعالیت بدنی مداوم شدید به مدت 20 دقیقه در روز، 33 درصد فعالیت بدنی مداوم با شدت متوسط به مدت 96 دقیقه و 45 درصد فعالیت بدنی با شدت کم به مدت 124 دقیقه، به طور میانگین در روز و به مدت یک هفته داشتند. به طور کلی، شواهد موجود نشان‌دهنده اثربخشی فعالیت‌های بدنی غیرسازمان‌یافته بر رفتار خواب در سالمندان است. اما موضوعی که می‌تواند در تحقیقات بعدی مورد استفاده قرار گیرد این است که آیا این موضوع در مورد افراد سالمندی که دارای اختلالات شدید خواب هستند موضوعیت دارد؟ احتمالاً به‌کارگیری مطالعات تجربی و همین‌طور استفاده از تعداد بیشتری از افراد سالمند بتواند مؤثر باشد و متخصصان امر را بهتر در جهت افزایش غنای کیفی زندگی سالمندان یاری کند.
نتایج تحقیق در خصوص تأثیر فعالیت بدنی بر کیفیت خواب سالمندان هم‌راستا با شواهد تحقیقی است که ادعا می‌کنند تمرینات ورزشی کمتر، موجبات اختلال در خواب را ایجاد میکند [16، 17]. در تحقیقی نشان داده شد کیفیت پایین خواب (بدخوابی) پیش‌بینی‌کننده سطوح پایین فعالیت بدنی در 2-7 سال بعد است [18]. در همین راستا تحقیقات طولانی و به‌کارگیری پروتکل های مؤثر تمرینی در بازه‌های زمانی طولانی‌مدت توصیه میشود. وجه تمایزی که بین تحقیق حاضر و پژوهش‌های یادشده وجود دارد، به‌کارگیری متدولوژی اکتی‌گرافی (به‌جای پرسش‌نامه پیتزبورگ) و همین‌طور بررسی فعالیت‌های بدنی روزمره (به جای پروتکل‌های ورزشی خاص) است.
در توجیه اثربخشی کیفیت خواب و ارتباط آن با میزان فعالیت بدن، می‌توان به این نکته اشاره کرد تغییرات و سازگاری‌های سیستم عصبی عضلانی ناشی از فعالیت بدنی می‌تواند با تغییرات امواج مغزی به افزایش عمق خواب و بهبود کیفی آن کمک کند.
نتیجه‌گیری‌نهایی
به طور کلی هرگونه مداخله‌ای که سالمندان را درگیر فعالیت‌های جسمانی کند، موجب تقویت عملکرد خواب آن‌ها میشود. از آنجایی که تحقیق حاضر نشان داد سبک زندگی از منظر فعالیت بدنی ارتباط معنی‌داری با رفتار خواب در سالمندان دارد، بنابراین این موضوع از حیث انتقال دانش به این جامعه بایستی موردتوجه سیاست‌گذاران حوزه سلامت قرارگرفته و بستر مناسب برای تقویت عملکرد سالمندان در این دو حوزه ایجاد شود.
یکی از محدودیت‌های این تحقیق تعداد نسبتاً آزمودنی‌ها محدود با توجه به ماهیت تحقیق بود. از طرف دیگر ویژگی‌های روان‌شناختی افراد با توجه به اصل تفاوت‌های فردی از جمله ویژگی‌هایی است که می‌تواند بر نتایج تحقیق اثرگذار باشد؛ بنابراین کنترل دقیق‌تر این عوامل در پژوهش‌های بعدی توصیه میشود. استفاده از روش‌های دقیق آزمایشگاهی آکتی‌گرافی کمتر در تحقیقات مورد استفاده قرار گرفته است که این موضوع یکی از بدعت‌هایی بوده که در این تحقیق مورد استفاده قرار گرفته است؛ بنابراین پیشنهاد میشود ابزارهای دقیق آزمایشگاهی در جهت تعیین الگوهای خواب در افرادی که دارای اختلال خواب هستند بیشتر مورد استفاده قرار گیرد تا اثربخشی مداخلات بهتر مورد نظر سیاست‌گذاران حوزه سلامت و پیشگیری از بیماری‌ها قرار گیرد.
در خصوص مکانیسم اثربخشی فعالیت‌های روزانه بر کیفی‌سازی الگوهای خواب، چند فرضیه وجود دارد که توصیه میشود در پژوهش‌های آتی به آن پرداخته شود. الف) فعالیت‌های بدنی منظم موجب کاهش درصد چربی بدن و به‌ویژه چربی احشایی شده (چربی‌هایی که در عروق، اطراف ریه، روده، معده و قلب وجود دارد) که این موضوع به افزایش راندمان فیزیولوژیک کمک کرده و نقش مهمی در عمق‌بخشی به خواب دارد. ب) ترشح هورمون‌های آرامش‌بخش همچون آندرفین در فعالیت‌های بدنی منظم مشاهده میشود که احتمالاً در ارتباط مثبت متغیرهای تحقیق حاضر نقش داشته است. ج) فعالیت بدنی مداوم، ترشح اسیدلاکتیک در بدن را افزایش داده که این موضوع نیاز ذاتی بدن به استراحت و آرامش را بیشتر میکند.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
همه اصول اخلاقی در این مقاله رعایت شده است. شرکت کنندگان اجازه داشتند هر زمان که مایل بودند از پژوهش خارج شوند. همچنین همه شرکت کنندگان در جریان روند پژوهش بودند. اطلاعات آن ها محرمانه نگه داشته شد.
حامی مالی
این کار باحمایت مالی دانشگاه بین المللی امام خمینی به شماره اثر طرح پزوهشی 11821 انجام شده است.
مشارکت نویسندگان
مفهوم سازی، روش شناسی، مطالعه و بررسی، نگارش مقاله: مرتضی طاهری؛ بررسی مجدد و اصلاح، تحلیل داده‌ها و نظارت: خدیجه ایران‌دوست.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.
References
Amini M, Mirmoezzi M, Salmanpour M, Khorshidi D. Eight weeks of aerobic exercises improves the quality of life in healthy aged sedentary men. International Journal of Sport Studies for Health. 2018; 1(1):e67514. [DOI:10.5812/intjssh.67514]
Al-Nimer MSM, Al-Gareeb AI, Al-Kuraishy HM. Omega-3 fatty acids improve psychomotor performance via mechanism not related to nitric acid production. International Journal of Green Pharmacy. 2012; 6(1):1-4. [DOI:10.4103/0973-8258.97102]
Addae-Dapaah K, Juan QS. Life satisfaction among elderly households in public rental housing in Singapore. Health. 2014; 6(10):1057-76. [DOI:10.4236/health.2014.610132]
Spirduso WW, Cronin DL. Exercise dose-response effects on quality of life and independent living in older adults.Medicine & Science in Sports & Exercise. 2001; 33(6):S598-608. [DOI:10.1097/00005768-200106001-00028] [PMID]
Taheri M, Irandoust K. The exercise-induced weight loss improves self-reported quality of sleep in obese elderly women with sleep disorders. Sleep and Hypnosis: A Journal of Clinical Neuroscience and Psychopathology. 2018; 20(1):54-9. [DOI:10.5350/Sleep.Hypn.2017.19.0134]
Taheri M, Arabameri E. The effect of sleep deprivation on choice reaction time and anaerobic power of college student athletes. Asian Journal of Sports Medicine. 2012; 3(1):15-20. [DOI:10.5812/asjsm.34719] [PMID] [PMCID]
During E, Kawai M. The functions of sleep and the effects of sleep deprivation. In: Miglis M, editor. Sleep and Neurologic Disease. Amsterdam: Elsevier; 2017. [DOI:10.1016/B978-0-12-804074-4.00003-0]
Cotroneo A, Gareri P, Lacava R, Cabodi S. Use of zolpidem in over 75-year-old patients with sleep disorders and comorbidities. Archives of Gerontology and Geriatrics Supplement. 2004; 38(9):93-6. [DOI:10.1016/j.archger.2004.04.015] [PMID]
Irandoust K, Taheri M. The effect of strength training on quality of sleep and psychomotor performance in elderly males. Sleep and Hypnosis: A Journal of Clinical Neuroscience and Psychopathology. 2018; 20(3):160-5. [DOI:10.5350/Sleep.Hypn.2017.19.0148]
Monleon C, Hemmati Afif A, Mahdavi S, Rezaei M. The acute effect of low intensity aerobic exercise on psychomotor performance of athletes with nocturnal sleep deprivation. International Journal of Sport Studies for Health. 2018; 1(1):e66783. [DOI:10.5812/intjssh.66783]
Chen LJ, Fox KR, Ku PW, Chang YW. Effects of aquatic exercise on sleep in older adults with mild sleep impairment: A randomized controlled trial. International Journal of Behavioral Medicine. 2016; 23(4):501-6. [DOI:10.1007/s12529-015-9492-0] [PMID]
Matsudo V, Matsudo S, Andrade D, Araujo T, Andrade E, de Oliveira LC, et al. Promotion of physical activity in a developing country: The Agita Sao Paulo experience. Public Health Nutrition. 2002; 5(1A):253-61. [DOI:10.1079/PHN2001301] [PMID]
Beck AT, Steer RA, Carbin MG. Psychometric properties of the Beck Depression Inventory: Twenty-five years of evaluation. Clinical Psychology Review. 1988; 8(1):77-100. [DOI:10.1016/0272-7358(88)90050-5]
Belanger ME, Bernier A, Paquet J, Simard V, Carrier J. Validating actigraphy as a measure of sleep for preschool children. Journal of Clinical Sleep Medicine. 2013; 9(7):701-6. [DOI:10.5664/jcsm.2844] [PMID] [PMCID]
Paquet J, Kawinska A, Carrier J. Wake detection capacity of actigraphy during sleep. Sleep. 2007; 30(10):1362-9. [DOI:10.1093/sleep/30.10.1362] [PMID] [PMCID]
Strand LB, Laugsand LE, Wisloff U, Nes BM, Vatten L, Janszky I. Insomnia symptoms and cardiorespiratory fitness in healthy individuals: The Nord-Trondelag health study (HUNT). Sleep. 2013; 36(1):99-108. [DOI:10.5665/sleep.2310] [PMID] [PMCID]
Dollander M. Etiology of adult insomnia. L’Encephale. 2002; 28(6 Pt 1):493-502.
Haario P, Rahkonen O, Laaksonen M, Lahelma E, Lallukka T. Bidirectional associations between insomnia symptoms and unhealthy behaviours. Journal of Sleep Research. 2013; 22(1):89-95. [DOI:10.1111/j.1365-2869.2012.01043.x] [PMID]
Amini M, Mirmoezzi M, Salmanpour M, Khorshidi D. Eight weeks of aerobic exercises improves the quality of life in healthy aged sedentary men. International Journal of Sport Studies for Health. 2018; 1(1):e67514. [DOI:10.5812/intjssh.67514]
Al-Nimer MSM, Al-Gareeb AI, Al-Kuraishy HM. Omega-3 fatty acids improve psychomotor performance via mechanism not related to nitric acid production. International Journal of Green Pharmacy. 2012; 6(1):1-4. [DOI:10.4103/0973-8258.97102]
Addae-Dapaah K, Juan QS. Life satisfaction among elderly households in public rental housing in Singapore. Health. 2014; 6(10):1057-76. [DOI:10.4236/health.2014.610132]
Spirduso WW, Cronin DL. Exercise dose-response effects on quality of life and independent living in older adults.Medicine & Science in Sports & Exercise. 2001; 33(6):S598-608. [DOI:10.1097/00005768-200106001-00028] [PMID]
Taheri M, Irandoust K. The exercise-induced weight loss improves self-reported quality of sleep in obese elderly women with sleep disorders. Sleep and Hypnosis: A Journal of Clinical Neuroscience and Psychopathology. 2018; 20(1):54-9. [DOI:10.5350/Sleep.Hypn.2017.19.0134]
Taheri M, Arabameri E. The effect of sleep deprivation on choice reaction time and anaerobic power of college student athletes. Asian Journal of Sports Medicine. 2012; 3(1):15-20. [DOI:10.5812/asjsm.34719] [PMID] [PMCID]
During E, Kawai M. The functions of sleep and the effects of sleep deprivation. In: Miglis M, editor. Sleep and Neurologic Disease. Amsterdam: Elsevier; 2017. [DOI:10.1016/B978-0-12-804074-4.00003-0]
Cotroneo A, Gareri P, Lacava R, Cabodi S. Use of zolpidem in over 75-year-old patients with sleep disorders and comorbidities. Archives of Gerontology and Geriatrics Supplement. 2004; 38(9):93-6. [DOI:10.1016/j.archger.2004.04.015] [PMID]
Irandoust K, Taheri M. The effect of strength training on quality of sleep and psychomotor performance in elderly males. Sleep and Hypnosis: A Journal of Clinical Neuroscience and Psychopathology. 2018; 20(3):160-5. [DOI:10.5350/Sleep.Hypn.2017.19.0148]
Monleon C, Hemmati Afif A, Mahdavi S, Rezaei M. The acute effect of low intensity aerobic exercise on psychomotor performance of athletes with nocturnal sleep deprivation. International Journal of Sport Studies for Health. 2018; 1(1):e66783. [DOI:10.5812/intjssh.66783]
Chen LJ, Fox KR, Ku PW, Chang YW. Effects of aquatic exercise on sleep in older adults with mild sleep impairment: A randomized controlled trial. International Journal of Behavioral Medicine. 2016; 23(4):501-6. [DOI:10.1007/s12529-015-9492-0] [PMID]
Matsudo V, Matsudo S, Andrade D, Araujo T, Andrade E, de Oliveira LC, et al. Promotion of physical activity in a developing country: The Agita Sao Paulo experience. Public Health Nutrition. 2002; 5(1A):253-61. [DOI:10.1079/PHN2001301] [PMID]
Beck AT, Steer RA, Carbin MG. Psychometric properties of the Beck Depression Inventory: Twenty-five years of evaluation. Clinical Psychology Review. 1988; 8(1):77-100. [DOI:10.1016/0272-7358(88)90050-5]
Belanger ME, Bernier A, Paquet J, Simard V, Carrier J. Validating actigraphy as a measure of sleep for preschool children. Journal of Clinical Sleep Medicine. 2013; 9(7):701-6. [DOI:10.5664/jcsm.2844] [PMID] [PMCID]
Paquet J, Kawinska A, Carrier J. Wake detection capacity of actigraphy during sleep. Sleep. 2007; 30(10):1362-9. [DOI:10.1093/sleep/30.10.1362] [PMID] [PMCID]
Strand LB, Laugsand LE, Wisloff U, Nes BM, Vatten L, Janszky I. Insomnia symptoms and cardiorespiratory fitness in healthy individuals: The Nord-Trondelag health study (HUNT). Sleep. 2013; 36(1):99-108. [DOI:10.5665/sleep.2310] [PMID] [PMCID]
Dollander M. Etiology of adult insomnia. L’Encephale. 2002; 28(6 Pt 1):493-502.
Haario P, Rahkonen O, Laaksonen M, Lahelma E, Lallukka T. Bidirectional associations between insomnia symptoms and unhealthy behaviours. Journal of Sleep Research. 2013; 22(1):89-95. [DOI:10.1111/j.1365-2869.2012.01043.x] [PMID]
نوع مطالعه: پژوهشي |
موضوع مقاله:
طب سالمندی
دریافت: 1397/4/30 | پذیرش: 1397/7/14 | انتشار: 1399/4/11
دریافت: 1397/4/30 | پذیرش: 1397/7/14 | انتشار: 1399/4/11
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
تمامی آثار نشریه سالمند: مجله سالمندی ایران تحت مجوز Creative Commons
Attribution-NonCommercial 4.0 هستند.
تماس با ما
تلفن دفتر نشریه:
تلفن مستقیم:02171732827(تماس فقط روزهای شنبه، یکشنبه و سه شنبه ساعت 10 الی 12) 021221800- داخلی 2827
ایمیل: salmand2010@gmail.com
تلفن ناشر : 02145355000 - 02145355555
