مقدمه
سالمند شدن جمعیت، فرایندی طبیعی است. با وجود این، برای بخش‌های مختلف جامعه، به‌ویژه نظام‌های ارائه خدمات سلامت، چالش منحصر به فرد به شمار می‌رود. اگرچه ارائه تعریف دقیق سالمند بسیار بحث‌انگیز است، اما بر اساس تعریف سازمان بهداشت جهانی در مناطق در حال توسعه افراد شصت سال و بالاتر به عنوان سالمند طبقه‌بندی می‌شوند [1]. با توجه به پیشرفت‌های تدریجی در ارائه خدمات بهداشتی و درمانی، امید به زندگی افزایش یافته است که درنتیجه سبب افزایش درصد جمعیت سالمندان شده است [2]. بر اساس برآوردهای انجام‌شده تعداد افراد شصت سال به بالا در سال 2025 و 2050 به ترتیب به 1/2 و 2 میلیارد نفر خواهد رسید. 
علاوه بر این، تا سال 2050 تقریباً 75 درصد از این جمعیت سالمند در کشورهای در حال توسعه زندگی خواهند کرد. از این رو، حجم عظیمی از خدمات بهداشتی و درمانی در جهت برآوردن نیازهای این گروه سنی معطوف می‌شود [2]. 
بر اساس گزارش سازمان بهداشت جهانی، ایران در سال‌های آتی با بحران سالمندی روبه‌رو خواهد شد. بر اساس نتایج آخرین سرشماری در سال 1395، درصد جمعیت سالمندی ایران 9/3 است [3]. بر اساس آمارهای موجود، سالمندان پنج تا هفت برابر سایر گروه‌های سنی توسط پزشک ویزیت معاینه می‌شوند، بیشتر از 60 درصد هزینه‌های پزشکی برای این گروه سنی مصرف می‌شود [4]؛ بنابراین با توجه به تغییرات جمعیت‌شناختی عمدتاً بایستی تحول اساسی در ارائه خدمات مراقبت‌های بهداشتی و درمانی برای گروه سالمندان ایجاد شود [2]. 
میزان شیوع بیماری‌های مزمن، ناتوانی‌های جسمانی، بیماری‌های روانی و دیگر بیماری‌های ناتوان‌کننده همراه در جمعیت سالمندان بیشتر از سایر گروه‌های سنی است [5]. پیشگیری و کنترل مشکلات مربوط به سلامت سالمندان رویکرد چندگانه است که همکاری فعال بخش بهداشت، رفاه اجتماعی، توسعه شهری / روستایی و بخش‌های قانونی را می‌طلبد [2]. 
بنابراین لازم است که برنامه مراقبت‌های بهداشتی سالمندان مبتنی بر جامعه باشد و با هدف بررسی جنبه‌های پزشکی و دیگر تعیین‌کننده‌های بهداشتی باشد [2]. ارائه خدمات بهداشتی با کیفیت به سالمندان مشکلی بزرگ محسوب می‌شود که نیازمند رویکرد و راهبردهای مشترک است. عدم پاسخگویی به این نیازهای بهداشتی می‌تواند به بروز مشکلاتی منجر شود که طبعاً نیازمند در نظر گرفتن بودجه بسیار بالایی برای این جمعیت می‌شود [6]. 
در کشور ایران برنامه ارائه خدمات و مراقبت‌های ادغام‌یافته در برنامه بهداشتی سالمندان گنجانده شده است [7]. در این مدل از حداقل عوامل خطر و نشانه‌های بالینی کلیدی برای شناسایی زودرس بیماری، ارجاع و درمان مناسب استفاده شده است [7]. در این برنامه نحوه ارزیابی کردن سالمند از نظر بیماری‌های جسمانی و روانی اولویت‌دار، بر اساس بار بیماری‌ها و ایمن‌سازی آموزش داده می‌شود و علاوه بر روش‌های تشخیصی و درمانی ساده، راه‌های پیشگیری از بیماری نیز عنوان شده است. 
برنامه جامع مراقبت از سالمند به صورت یک برنامه با عنوان مراقبت‌های ادغام‌یافته و جامع سالمندی ویژه پزشک و غیرپزشک طراحی شده است. در این راستا زمانی که سالمند به مراکز بهداشتی و درمانی مراجعه می‌کند، پرسنل کارکنان بهداشتی برای ارائه مراقبت‌ها از راهنمای مراقبت‌های ادغام‌یافته و جامع سالمندی ویژه غیرپزشک برای مراقبت از وی استفاده می‌کنند و موارد ارجاعی بر اساس راهنما به پزشک مرکز ارجاع داده می‌شود. 
در پایان ارائه مراقبت‌ها چنانچه برای سالمند احتمال ابتلا به یک یا چند بیماری وجود داشته باشد، سالمند از مراقبت‌های سطح بالاتر بهره‌مند می‌شود و در چرخه ارجاع قرار می‌گیرد. در صورتی که سالمند مبتلا به بیماری نباشد، در چرخه مراقبت‌های دوره‌ای قرار می‌گیرد [7]. 
با توجه به اینکه استان گلستان یکی از اولین استان‌هایی بود که برنامه مراقبت ادغام‌یافته و جامع سالمندی وزارت بهداشت در آن اجرا شد؛ بنابراین پژوهش حاضر به منظور تعیین اثر‌بخشی این برنامه بر سلامت جسمی و روانی سالمندان در استان گلستان اجرا شد. مطابق آخرین سرشماری در سال 1395، درصد سالمندان شصت سال به بالا که در شهرها و روستاهای استان گلستان زندگی می‌کنند، حدود 7/81 است. 
اجرای راهنمای مراقبت‌های ادغام‌یافته و جامع سالمندی بر اساس سه جزء انجام می‌گیرد که شامل: ارزیابی، طبقه‌بندی و توصیه است. در قسمت ارزیابی از سالمند در مورد عوامل خطر و نشانه‌های بیماری‌ها سؤال می‌شود و در صورت نیاز از اقدامات تشخیصی یا معاینات ساده برای سالمند استفاده می‌شود. در بخش طبقه‌بندی موارد به‌دست‌آمده از قسمت ارزیابی، یعنی عوامل خطر، نشانه‌های بالینی، معاینات ساده و اقدامات تشخیصی بر اساس شدت بیماری یا مشکل طبقه‌بندی می‌شوند [7]. 
در صورتی که سالمند نشانه و علامت بیماری‌ای دارد که خطر جدی نداشته باشد یا عامل خطری که نیازمند ارجاع است، در طبقه‌بندی «مشکل یا احتمال بیماری» به رنگ صورتی قرار می‌گیرد. چنانچه سالمند، فاقد نشانه و علامت بیماری است یا حداقل یک عامل خطر دارد که نیازمند ارجاع نیست، در طبقه‌بندی «در معرض ابتلا به بیماری» به رنگ زرد قرار می‌گیرد. چنانچه سالمند فاقد نشانه و علامت بیماری و عامل خطر است، در طبقه‌بندی «فاقد مشکل یا بیماری احتمالی» به رنگ سبز قرار می‌گیرد [7]. 
در ستون مربوط به توصیه‌ها اقدامات درمانی ساده از قبیل ارجاع، پیگیری و آموزش‌های لازم بر اساس طبقه‌بندی مشکل برای سالمند به این صورت ارائه می‌شود: 1- برای سالمندی که در طبقه‌بندی «مشکل یا احتمال بیماری» قرار می گیرد، چون احتمال ابتلا به بیماری وجود دارد، ارجاع غیرفوری و آموزش‌‌های مربوطه توصیه می‌شود. 2- برای سالمندی که در طبقه «در معرض ابتلا به بیماری» قرار می‌گیرد، ارائه مراقبت‌های ویژه در پیگیری و آموزش توصیه می‌شود. 3- برای سالمندی که در طبقه‌بندی «فاقد مشکل یا بیماری احتمالی» قرار می‌گیرد، تشویق سالمند به مراجعه به موقع برای دریافت مراقبت‌های دوره‌ای و ارائه آموزش‌های لازم به سالمند جهت مراقبت از خود در منزل یا سایر محیط‌ها توصیه می‌شود [7].
روش‌ مطالعه
پژوهش حاضر از نوع مطالعه کوهورت تاریخی بود که در سال 1398 اجرا شد. در این پژوهش اثربخشی برنامه مراقبت ادغام‌یافته و جامع سالمندی وزارت بهداشت بر سلامت جسمی و روانی سالمندان در استان گلستان بررسی شد. 
در این مطالعه پرونده الکترونیکی پانصد نفر از سالمندان به روش نمونه‌گیری تصادفی خوشه‌ای چندمرحله‌ای از میان 130 مرکز جامع سلامت روستایی انتخاب و بررسی شدند. ابتدا از میان 130 مرکز جامع سلامت روستایی سیزده مرکز، تصادفی انتخاب شدند، سپس به شکل تصادفی پرونده الکترونیکی سالمندانی بررسی شد که حداقل دو مرحله مراقبت پیگیری از سال 1395 تا 1398 اطلاعات مربوط به فشار خون، سلامت روان، شاخص توده بدنی داشتند. پژوهش حاضر با کد اخلاقی IR.USWR.REC.1397.109 توسط دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی تهران تصویب شد. 
تجزیه وتحلیل داده‌ها
تجزیه و تحلیل داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار آماری SPSS نسخه 20 انجام شد. تجزیه و تحلیل توصیفی اطلاعات با استفاده از شاخص‌های دامنه، توزیع فراوانی، درصد میانگین و انحراف معیار انجام شد. همچنین جهت انجام تجزیه و تحلیل آماری از آزمون‌های تحلیلی شامل آزمون تحلیل واریانس با اندازه‌گیری‌های مکرر، تی زوجی و ویلکاکسون استفاده می‌شود. مدیریت داده‌ها جهت شناسایی داده‌های پرت، داده‌های گمشده و تعیین نرمالیتی انجام شد. 
یافته‌ها 
در این مطالعه پرونده الکترونیک سلامت پانصد نفر از سالمندان بررسی شد. میانگین±انحراف‌معیار سنی شرکت‌کنندگان 7/45±‌69/97 محاسبه شد. کمترین سن شرکت‌کنندگان شصت و بیشترین سن 108 سال بود. در این پژوهش 183 (36/6 درصد) نفر مرد و 317 (‌63/4 درصد) نفر زن بودند. بیشتر شرکت‌کنندگان خانه‌دار بودند 283 (‌56/6 درصد) و تنها 1/6 درصد از شرکت‌کنندگان بیکار بودند. بیشتر شرکت‌کنندگان فاقد تحصیلات رسمی بودند (74 درصد). از نظر وضعیت تأهل 72/8 درصد از شرکت‌کنندگان متأهل بودند. از لحاظ قومیت، فارس‌ها بیشترین تعداد را به خود اختصاص دادند (‌34/8 درصد). اطلاعات جمعیت‌شناختی نمونه‌های مورد مطالعه در جدول شماره 1 نشان داده است.


در این پژوهش سه متغیر شامل افسردگی (پرسش‌نامه افسردگی سالمندی (GDS11)، نمایه توده بدنی و فشار خون بررسی شد. در این مطالعه میزان ثبت شاخص‌های سلامت، کامل نبود. در مرحله اول فشار خون سیستولیک و دیاستولیک 94 درصد از نمونه‌های مورد مطالعه، ثبت شده بود. در مرحله سوم فقط فشار خون 21/8 درصد ثبت شده بود. همچنین درصد نمونه ثبت‌شده در مورد شاخص افسردگی در مرحله اول 30 درصد و در مرحله سوم 1 درصد بود. جدول شماره 2 میزان ثبت شاخص‌های سلامت را نشان می‌دهد.


جهت ارزیابی فشار خون سیستولیک در سه مرحله تعداد افراد سالمندی که فشار خون چهارده میلی‌متر جیوه و بالاتر داشتند، انتخاب شدند که از میان پانصد پرونده مورد بررسی تنها هفده نفر از سالمندانی که در مرحله اول ارزیابی، فشار خون چهارده میلی‌متر جیوه و بالاتر داشتند و در مراحل دوم و سوم مورد ارزیابی قرار گرفته بودند، وارد تحلیل شدند. 
با توجه به بررسی آزمون کرویت ماخلی (آزمون یکنواختی ماتریس واریانس کوواریانس) به دلیل اینکه مقدار 0/4=‌P است، فرض کرویت ماتریس واریانس کواریانس برقرار است، بر اساس این آزمون داده‌ها تفاوت معنا‌داری داشتند (0/002=P). میانگین نمره فشار خون در طی مطالعه تفاوت معناداری داشته است. جدول شماره 3 نتایج آزمون تحلیل واریانس با اندازه‌گیری‌های مکرر در میزان فشار خون سیستولیک را نشان می‌دهد. 


تصویر شماره 1 میانگین اندازه‌گیری‌ها در طول سه سال را نشان می‌دهد.

همان‌طور که ملاحظه می‌شود به ترتیب مقاطع ‌زمانی میانگین اندازه‌گیری‌ها با یک روند خطی کاهش پیدا کرده است.
اطلاعات مربوط به فشار خون دیاستولیک 109 نفر از سالمندان در سه مرحله ارزیابی ثبت شده بود که جهت ارزیابی فشار خون خون دیاستولیک این تعداد سالمند وارد مطالعه شدند. با توجه به بررسی آزمون کرویت ماخلی (آزمون یکنواختی ماتریس واریانس کوواریانس) به دلیل اینکه مقدار 0/001=‌P است. فرض کرویت ماتریس واریانس کواریانس برقرار نیست، بر اساس این آزمون داده‌ها تفاوت معناداری نداشتند (0/19=P‌). میانگین نمره فشار خون دیاستولیک در طی مطالعه تفاوت معناداری نداشته است. جدول شماره 4 نتایج آزمون تحلیل واریانس با اندازه‌گیری‌های مکرر در میزان فشار خون دیاستولیک را نشان می‌دهد. 


تصویر شماره 2 میانگین اندازه‌گیری‌ها در طول سه سال را نشان می‌دهد.

همان‌طور که ملاحظه می‌شود میزان فشار خون دیاستولیک در دومین سال روند افزایشی داشته، ولی بعد از آن میزان فشار خون دیاستولیک بعد از سال سوم با یک روند خطی کاهشی داشته است.
جهت ارزیابی شاخص توده بدنی اطلاعات قد و وزن 148 نفر از سالمندان در مرحله اول و دوم استفاده شد. بر اساس نتیجه آزمون تی زوجی تفاوت معناداری بین میزان توده بدنی در مرحله اول و دوم وجود نداشت. جدول شماره 5 نتایج آزمون تی زوجی درباره توده بدنی را نشان می‌دهد. 


برای ارزیابی نمره افسردگی اطلاعات مربوط به 149 نفر از سالمندان در مرحله اول و دوم استفاده شد. میانگین و انحراف معیار نمره افسردگی در مرحله اول و دوم به ترتیب 2/12±‌1/56 و2/52±‌2/05 بوده است. 
جدول شماره 6 نمره افسردگی در سال اول و دوم را بر اساس عدم ابتلا به افسردگی و احتمال ابتلا به افسردگی نشان می‌دهد.


نقطه برش پرسش‌نامه افسردگی GDS 11 عدد شش بوده است [8]. تعداد افراد مورد بررسی در مرحله اول 150 نفر، ولی در مرحله دوم 149 نفر بوده است.
نتایج آزمون ناپارامتریک ویلکاکسون نشان می‌دهد اختلاف معناداری بین نمرات افسردگی در مرحله اول و دوم وجود داشت (0/003=P). 
بحث
مطالعه حاضر به منظور تعیین اثربخشی برنامه مراقبت ادغام‌یافته و جامع سالمندی وزارت بهداشت بر میزان سلامت جسمی و روانی سالمندان در استان گلستان انجام شد. در این پژوهش متغیرهای مربوط به فشار خون، شاخص توده بدنی و افسردگی بررسی شد.
نتایج مربوط به بررسی فشار خون سیستولیک نشان داد که بین سه مرحله ارزیابی سالانه فشار خون تفاوت معناداری وجود داشته است. در این مطالعه فشار خون سیستولیک بالای 140 بررسی شد، زیرا این میزان فشار خون در افراد بالای پنجاه سال خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی عروقی در مقایسه با فشار خون دیاستولیک، بیشتر افزایش می‌دهد [9]. 
با این حال، در مطالعه کوهورت استکهلم خطر نسبی مرگ‌و‌میر در افرادی که فشار خون سیستولیک پایین‌تر از 130 داشتند، در مقایسه با افرادی که فشار دیاستولیک پایین‌تر از 75 داشتند، بالاتر بوده است [10]. نتایج مطالعه ما با یک پژوهش طولی در مورد پیگری فشار خون سیستولیک در دوره پیگیری ده سال به بالا همسو بوده است [11]. 
از آنجا که فشار خون به ازای افزایش سن در دوران سالمندی افزایش پیدا می‌کند [12, 13, 14]. در مطالعه حاضر با وجود اضافه شدن سال‌های پیگیری، میزان فشار خون سیستولیک کاهش یافته است. یکی از دلایل این امر می‌تواند پیگیری‌های منظم افراد سالمندی باشد که از لحاظ فشار خون غربالگری شده‌اند. از طرفی به دلیل اهمیت ارزیابی فشار خون در برنامه طرح ملی نظام مراقبت‌های بیماری‌های غیرواگیر می‌توان یکی از دلایل کنترل فشار خون سالمندان مورد مطالعه را مربوط به این عامل دانست [15]. در برنامه کشوری پیشگیری و کنترل دیابت وزارت بهداشت ارزیابی مربوط به فشار خون نیز قرار گرفته که نشان‌دهنده اهمیت توجه به پیگیری و ارزیابی فشار خون به عنوان یکی از عوامل مهم خطر است [16]. 
بررسی شاخص توده بدنی سالمندان مورد مطالعه در طی دوره دو ساله نشان داد که تفاوت معناداری در میزان نمایه توده بدنی نشان نداده است. یکی از عوامل مؤثر در عدم معناداری این شاخص مربوط به نحوه اندازه‌گیری‌های مربوط به قد سالمندان است. برای تعیین شاخص توده بدنی، بایستی معیار اندازه‌گیری قد سالمند به طور دقیق مشخص شود تا اندازه‌گیری شاخص توده بدنی به‌درستی انجام گیرد [17]. 
همچنین تغییرات اسکلتی عضلانی، از‌جمله شکستگی‌ها و فشرده ‌شدن مهره‌ها که با افزایش سن ایجاد می‌شود، اندازه‌گیری قد سالمندان را با مشکلات متعددی همراه است [18]. اندازه‌گیری قد به روش‌های استاندارد نیاز به ایستادن در حالت کاملاً صاف و بدون کفش فرد دارد [19] که بسیاری از سالمندان یا قادر به ایستادن نیستند یا نمی‌توانند کاملاً صاف بایستند. شاید با توجه به موارد ذکرشده، اندازه‌گیری قد سالمندان در مراکز بهداشتی و درمانی به درستی و با دقت انجام نشده باشد و این عامل خود به تنهایی می‌تواند در محاسبه نمایه توده بدنی مشکل ایجاد کرده باشد و بر نتایج مطالعه حاضر تأثیر گذاشته باشد. 
همچنین مطالعه مشابه‌ای در ایران در زمینه بررسی دوره‌ای شاخص توده بدنی در سالمندان انجام نشده و با توجه به اهمیت اندازه‌گیری شاخص نمایه توده بدنی، ارزیابی شاخص‌های اندازه‌گیری مربوط به وزن و قد در برنامه طرح ملی نظام مراقبت بیماری‌های غیرواگیر قرار گرفته است [15]. 
نتایج حاصل از بررسی نمره افسردگی سالمندان مورد مطالعه در طی دوره دو ساله نشان داد که تفاوت معناداری در میزان نمره افسردگی وجود دارد. نمره افسردگی در سال دوم پیگیری افزایش یافته است. در پژوهشی که در مورد اثرات مربوط به سلامت برنامه سالمندان در دوره شش ساله انجام شد، نشان داد که این برنامه مراقبتی نتوانسته است میزان افسردگی را در سالمندان مورد مطالعه کاهش دهد [20]. 
نتایج مطالعه کوهورت در مورد آینده‌نگری عوامل خطر ابتلا به افسردگی در دوران سالمندی نشان داد، روند افزایشی در میزان ابتلا به افسردگی در زنان سالمند مشاهده شد [21] که با نتایج این پژوهش همسو است. نتایج مطالعه طولی بالتیمور نشان داد که علائم افسردگی، به‌طور‌کلی در همه خرده‌مقیاس‌ها به ازای هر دهه افزایش یافته است [22]. این مطالعه نیز همانند مطالعه ما اشاره به افزایش افسردگی با گذشت دوره‌های پیگیری دارد. 
تغییرات در میزان ابتلا به افسردگی را می‌توان به سن افراد نسبت داد، افزایش سن ظهور افسردگی، علائم و دوره طبیعی آن را تحت تأثیر قرار می‌دهد [23]. از آنجا که در مطالعه حاضر سالمندان در طی دوره دو ساله بررسی شده‌اند، نقش افزایش سن در میزان افسردگی سالمندان برجسته‌تر شده است. 
همچنین در دوران سالمندی میزان ابتلا به بیماری‌های مزمن [24] و ناتوانی‌های عملکردی به دنبال این بیماری‌ها افزایش خواهد یافت. این عوامل باعث می‌شود که سالمند از شرکت در فعالیت‌های اجتماعی بازداشته شود و میزان حمایت اجتماعی و متعاقباً احساس تنهایی در وی افزایش پیدا می‌کند که مجموع این عوامل به افسردگی در سالمندان منجر می‌شود [25]. مطالعه مشابهی در ایران در زمینه اثربخشی برنامه مراقبت سالمندان انجام نشده است.
نتیجه‌گیری نهایی
از جمله محدودیت‌های این مطالعه عدم آگاهی از هزینه‌هایی است که برای انجام این برنامه در نظر گرفته شده است، نمی‌توان نتیجه‌گیری کرد که آیا واقعاً این برنامه از نظر هزینه اثربخش بوده یا اینکه بودجه‌ای که جهت راه‌اندازی این برنامه در نظر گرفته شده، نسبت به نتیجه کسب‌شده تناسب داشته است یا خیر؛ بنابراین توصیه می‌شود در مطالعات آینده هزینه اثربخشی نیز بررسی شود.  
اطلاعات مربوط به ثبت شاخص‌های بهداشتی در سه مرحله ارزیابی کامل نبود. برای بعضی از شاخص‌ها مانند افسردگی و نمایه توده بدنی اطلاعات آماری مربوط به دو مرحله اول مناسب بودند و اطلاعات مربوط به مرحله سوم ارزیابی قابل دسترس نبود. 
نتایج مطالعه حاضر نشان می‌دهد که برنامه مراقبت ادغام‌یافته و جامع سالمندی که در استان گلستان تحت عنوان سامانه ناب در حال اجرا است، توانست به صورت موفق غربالگری و پیگیری سالمندان را در زمینه کنترل فشار خون انجام دهد، ولی در زمینه برنامه غربالگری سلامت روان (میزان افسردگی) موفق نبوده است. نکته مهم دیگر این است که میزان ثبت و پایش شاخص‌های سلامت در حد مطلوب نبوده است.
پیشنهاد می‌شود که مطالعات آینده به صورت کوهورت آینده‌نگر انجام شود و اطلاعات مورد نیاز با همکاری بهورز یا کارشناس مسئول سلامت سالمندان به صورت دقیق ثبت شود. همچنین لازم است مطالعات مشابه در استان‌های دیگر انجام شود و نتایج مطالعات با یکدیگر مقایسه شود، زیرا با توجه به شرایط مختلف فرهنگی، قومیتی، دسترسی به امکانات و تفاوت سیستم ارزشیابی و پایش ممکن است نتایج حاصل از این مطالعات متفاوت باشد و این نتایج می‌تواند راهکارهای سازنده‌ای را در اختیار سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان برنامه سالمندان قرار دهد. 

ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
پژوهش حاضر با کد اخلاقی IR.USWR.REC.1397.109 توسط دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی تهران تصویب شد. 

حامی مالی
این تحقیق گرننت پژوهشی را از مرکز تحقیقات سالمندی دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی تهران دریافت کرد. 

مشارکت نویسندگان
همه نویسندگان در طراحی، اجرا و نگارش همه بخش‌های پژوهش مشارکت داشتند. 

تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان این مقاله تضاد منافع ندارد.

تشکر و قدردانی
از همه کارکنان مرکز بهداشت استان گلستان به خاطر همکاری در جمع‌آوری اطلاعات از پرونده الکترونیک سالمندان کمال تشکر را داریم.
 

Refrences
1.World Health Organization. Definition of an older or elderly person 2013 [Internet]. 2013 [Updated 2015 June 30]. Available from: Link Not Found
2.World Health Organization. Towards policy for health and ageing [Internet]. 2013 [Updated 2013 May 22]. Available from: http://www.who.int/ageing/publications/alc_fs_ageing_policy.pdf
3.Statistical Centre of Iran. The statistical yearbook of Iran 2016 [Internet]. 2016 [Updated 2018 April]. Available from: https://irandataportal.syr.edu/wp-content/uploads/Statistical-Yearbook-2016-2017-1395-%E2%80%93-Persian-.pdf
4.Sadoughi F, Shahi M, Ahmadi M, Davaridolatabadi N. Health information management system for elderly health sector: A qualitative study in Iran. Iranian Red Crescent Medical Journal. 2016; 18(2):e21520. [PMID] [PMCID]
5.Boutayeb A, Boutayeb S. The burden of non communicable diseases in developing countries. International Journal for Equity in Health. 2005; 4:2. [DOI:10.1186/1475-9276-4-2] [PMID] [PMCID]
6.Shrivastava SRBL, Shrivastava PS, Ramasamy J. Health-care of Elderly: Determinants, needs and services. International Journal of Preventive Medicine. 2013; 4(10):1224-5. [PMID] [PMCID]
7.Shati M, Azimi MS, Davari S, Solbi Z, Ladoni Sh, Kargozar E, et al. Integrated and comperhensive health care system for elderly people (for health care staff). Tehran: Ministry of Health and Medical Education; 2019. https://arsanjan.sums.ac.ir/Dorsapax/Data/Sub_142/File/salmandan.pdf
8.Malakouti SK, Fatollahi P, Mirabzadeh A, Salavati M, Zandi T. Reliability, validity and factor structure of the GDS‐15 in Iranian elderly. International Journal of Geriatric Psychiatry. 2006; 21(6):588-93. [DOI:10.1002/gps.1533] [PMID]
9.Chobanian AV, Bakris GL, Black HR, Cushman WC, Green LA, Izzo Jr JL, et al. The seventh report of the joint national committee on prevention, detection, evaluation, and treatment of high blood pressure: The JNC 7 report. JAMA. 2003; 289(19):2560-72. [DOI:10.1001/jama.289.19.2560] [PMID]
10.Guo Z, Viitanen M, Winblad B. Low blood pressure and five-year mortality in a Stockholm cohort of the very old: Possible confounding by cognitive impairment and other factors. American Journal of Public Health. 1997; 87(4):623-8. [DOI:10.2105/AJPH.87.4.623] [PMID] [PMCID]
11.Dregan A, Ravindrarajah R, Hazra N, Hamada S, Jackson SHD, Gulliford MC. Longitudinal trends in hypertension management and mortality among octogenarians: Prospective cohort study. Hypertension. 2016; 68(1):97-105. [DOI:10.1161/HYPERTENSIONAHA.116.07246] [PMID] [PMCID]
12.Cheraghi P, Mihandoost Yeganeh Z, Dosti Irani A, Sangestani M, Cheraghi Z, Khezeli M. [Study on the prevalence of hypertension and its associated factors in the elderly population (Persian)]. Journal of Geriatric Nursing. 2015; 1(3):73-86. http://jgn.medilam.ac.ir/article-1-106-en.html
13.Hoseini SR, Zabihi A, Bijani A. [Prevalence of cardiovascular risk factors in elderly population in Amirshahr (2007) (Persian)]. Salmand: Iranian Journal of Ageing. 2009; 4(1):46-52. https://salmandj.uswr.ac.ir/article-1-332-en.html
14.Tugay Aytekin N, Pala K, Irgil E, Akis N, Aytekin H. Distribution of blood pressures in Gemlik District, North‐West Turkey. Health & Social Care in the Community. 2002; 10(5):394-401. [DOI:10.1046/j.1365-2524.2002.00379.x] [PMID]
15.Khodabakhshi H, Tiyuri A, Yari E, Beheshti D, Sharifzadeh GR. [Prevalence of non-communicable disease risk factors among the elderly of Birjand in 2014 (Persian)]. Salmand: Iranian Journal of Ageing. 2019; 14(1):52-63. [DOI:10.32598/sija.13.10.370]
16.Alirezaei Shahraki R, Aliakbari Kamrani A, Sahaf R, Abolfathi Momtaz Y. [Effects of nationwide program for prevention and control of diabetes initiated by the Ministry of Health on elderly diabetic patients’ knowledge, attitude and practice in Isfahan (Persian)]. Salmand: Iranian Journal of Ageing. 2019; 14(1):84-95. [DOI:10.32598/SIJA.14.1.84]
17.Gunnell D, Berney L, Holland P, Maynard M, Blane D, Frankel S, et al. How accurately are height, weight and leg length reported by the elderly, and how closely are they related to measurements recorded in childhood? International Journal of Epidemiology. 2000; 29(3):456-64. [DOI:10.1093/ije/29.3.456] [PMID]
18.Hickson M, Frost G. A comparison of three methods for estimating height in the acutely ill elderly population. Journal of Human Nutrition and Dietetics. 2003; 16(1):13-20. [DOI:10.1046/j.1365-277X.2003.00416.x] [PMID]
19.Nazari N, Fakhrzadeh H, Sharifi F, Arzaghi M, Alizadeh M, Mehrdad N, et al. [Prediction of Iranian aged people height from age, shin length and forearm length (Persian)]. Iranian Journal of Diabetes and Metabolism. 2014; 13(1):1-8. https://ijdld.tums.ac.ir/article-1-5084-en.html
20.Kim YE, Hong SW. Health-related effects of the elderly care program. BioMed Research International. 2018; 2018:7121037. [DOI:10.1155/2018/7121037] [PMID] [PMCID]
21.Chang SC, Pan A, Kawachi I, Okereke OI. Risk factors for late-life depression: A prospective cohort study among older women. Preventive Medicine. 2016; 91:144-51. [DOI:10.1016/j.ypmed.2016.08.014] [PMID] [PMCID]
22.Davey A, Halverson Jr CF, Zonderman AB, Costa Jr PT. Change in depressive symptoms in the baltimore longitudinal study of aging. The Journals of Gerontology. Series B, Psychological Sciences and Social Sciences. 2004; 59(6):P270-7. [DOI:10.1093/geronb/59.6.P270] [PMID]
23.Bastami F, Salahshoori A, Shirani F, Mohtashami A, Sharafkhani N. [Risk factors of depression on the elderly: A review study (Persian)]. Journal of Gerontology. 2016; 1(2):54-65. [DOI:10.18869/acadpub.joge.1.2.54]
24.Kim O, Byeon YS, Kim JH, Endo E, Akahoshi M, Ogasawara H. Loneliness, depression and health status of the institutionalized elderly in Korea and Japan. Asian Nursing Research. 2009; 3(2):63-70. [DOI:10.1016/S1976-1317(09)60017-7] [PMID]
25.Wan Mohd Azam WMY, Din NC, Ahmad M, Ghazali SE, Ibrahim N, Said Z, et al. Loneliness and depression among the elderly in an agricultural settlement: Mediating effects of social support. Asia-Pacific Psychiatry. 2013; 5(S1):134-9. [DOI:10.1111/appy.12061] [PMID]