مسئله سالمندی در سال‌های اخیر به عنوان یک موضوع اساسی اذهان متخصصان، سیاست‌گذاران و حتی افکار عمومی را به خود معطوف کرده است. تخمین‌های آماری نشانگر آن‌اند که تا 30 سال آینده، درصد جمعیت سالمند کشور تقریباً به 26 درصد کل جمعیت کشور خواهد رسید [1]. بنابراین این امر نیازمند تفکر، ارائه سازوکار‌های لازم، برنامه‌ریزی‌های ضروری و مداخله‌ای مختص به این قشر است. سالمندان در مقایسه با دیگر اقشار سنی جامعه از آسیب‌های اجتماعی، اقتصادی و روانی بیشتری رنج می‌برند. توجه و رسیدگی به این قشر آسیب‌پذیر، برنامه‌های مبتنی بر یافته‌های علمی مناسبی را می‌طلبد که شدت آسیب‌پذیری‌شان را کاهش دهد. مهم‌ترین نیازهای سالمندان مربوط به حوزه سلامت (جسمانی، روانی و اجتماعی) است که بخش سلامت روان، به‌ویژه اضطراب مرگ در سالمندان جزو موضوعاتی است که کمتر به آن پرداخته شده است. 
از شایع‌ترین اختلالات روانی دوران سالمندی، اضطراب مرگ است. منظور از اضطراب مرگ، افکار، ترس‌ها و احساساتی درباره رویداد آخر زندگی است که فرد در طول زندگی تجربه می‌کند. در تعریفی دیگر، اضطراب مرگ، پیش‌بینی مرگ خود و ترس از فرایند مرگ و مردن افراد مهم زندگی است [2]. اضطراب مرگ به عنوان یک ترس غیرعادی و بزرگ از مرگ، همراه با احساسی از وحشت از مرگ یا دلهره، هنگام فکر به فرایند مردن یا چیزهایی که پس از مرگ رخ می‌دهند، تعریف می‌شود [3]. از نظر شناختی، اضطراب مرگ شامل آگاهی از اهمیت مرگ و انواع اعتقادات، نگرش‌ها، تصاویر و افکار مربوط به مرگ و مردن و آنچه بعد مرگ اتفاق می‌افتد، است [4]. بلسکی [5] اضطراب مرگ را افکار، ترس‌ها و هیجانات مرتبط با واقعه پایانی زندگی و فراتر از حالت عادی زندگی می‌داند. اضطراب مرگ، احساس ناخوشایند از نگرانی‌های چندبعدی از مبدأ وجود است که از تفکر مرگ درباره مرگ خود و دیگران بر انگیخته می‌شود [6]. چنین احساساتی می‌تواند به درماندگی، تغییرات جسمانی، از دست دادن کنترل، احساس تنهایی و احساس گناه منجر شود و کارکردهای زندگی عادی فرد را تحت تأثیر قرار دهد [7]. 
اضطراب یکی از مسائل شایع دوره سالمندی است؛ زیرا این دوره مملو از انواع احساس کمبودها و ناتوانی‌هاست. مطالعات نشان می‌دهد که سالمندان به علت کاهش اعتماد‌به‌نفس، نقصان فعالیت و حرکت، ابتلا به بیماری‌های مزمن و کاهش استقلال مادی در معرض اضطراب بیشتری قرار دارند و اضطرابی که شاید بیش از همه شایع باشد، اضطراب مرگ است [8]. سطح اضطراب مرگ در افراد می‌تواند به دلیل تفاوت‌های فردی و بسیاری از عوامل اجتماعی، عوامل محیطی و دیدگاه درباره مرگ متفاوت باشد [9، 10]. از آنجایی که اضطراب مرگ سازه‌ای چند‌بُعدی است می‌توان انتظار داشت که بر بسیاری از جنبه‌های زندگی سالمندان تأثیرگذار باشد [11]. این ترس ممکن است از ترس‌های درون‌فردی درباره تأثیر انتظارِ مرگ روی ذهن و بدن، همچنین از نگرانی‌های بین‌فردی درباره عواقب برای افراد مهم یا هویت اجتماعی خود فرد ناشی شود [12]. با توجه به اینکه در طی سال‌های گذشته مطالعات متعددی در حوزه اضطراب مرگ سالمندان صورت گرفته است مطالعه حاضر با هدف شناخت میانگین اضطراب مرگ و مداخلات مؤثر در کاهش اضطراب مرگ در سالمندان ایرانی به صورت یک مطالعه نظامدار انجام گرفت. 

مطالعه حاضر یک مطالعه توصیفی و به لحاظ روش اجرا مرور سیستماتیک است. جامعه آماری شامل مطالعات فارسی‌زبان منتشر‌شده مرتبط با اضطراب مرگ سالمندان در ایران از 1390 تا 1398 است که با هدف مرور نظام‌مند و متاآنالیز مطالعات منتشر‌شده در حوزه اضطراب مرگ سالمندان ایرانی انجام گرفت. 
استراتژی جست‌وجو
 برای دسترسی به مطالعات مربوط به اضطراب مرگ سالمندان ایرانی جست‌وجوی مطالعات در پایگاه داده‌های کتاب‌شناختی الکترونیکی ایرانی (بانک اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی، بانک پژوهشگاه اطلاعات و مدارک علمی ایران، بانک اطلاعات مقالات علوم پزشکی، بانک اطلاعات نشریات کشور و بانک مقالات پزشکی ایران) از سال 1390 تا 1398 انجام شد. سرانجام بانک‌های اطلاعاتی گوگل اسکالر و علم نت و سیویلیکا (بانک خلاصه مقالات کنفرانس‌ها، برای ادبیات خاکستری) نیز مورد بررسی قرار گرفتند. برای جست‌وجو از اصطلاحات و عبارات «اضطراب مرگ» و «سالمند» یا «ترس از مرگ» و «سالمندان» و «ایران» استفاده شد. در جست‌وجو از عملگرهای «و»، «یا» و "«»" استفاده شد. جمعیت هدف شامل کلیه جامعه سالمندان ایرانی (مقیم منزل و خانه‌های سالمندان) در هر دو جنس (زن و مرد) بود.
معیار ورود و خروج و انتخاب مطالعات
هدف پژوهش مرور سیستماتیک اضطراب مرگ در سالمندان ایرانی بود. بر این اساس مطالعات فارسی‌زبانی که دارای ساختاری استاندارد (مداخله‌ای و همبستگی) برای پیشبرد استراتژی پژوهش بودند وارد مطالعه شدند. این ساختار استاندارد شامل چهار مورد بود: نوع خدمت یا مداخله (سالمندی)، حوزه خدمت (مقیم خانه سالمندان، مقیم منزل، مراکز نگهداری و درمانی روزانه)، گروه‌های مورد‌نظر (سالمندان، بازنشسته‌ها) نقش یا وظایف حرفه‌ای ( اضطراب مرگ). همچنین مطالعاتی که با موضوع اضطراب مرگ سالمندان به روش همبستگی، مقطعی یا دارای مداخلات روان‌شناختی با رویکرد درمان‌های رفتاری و معنویت‌درمانی با گروه کنترل و یا بدون گروه کنترل بودند و تا سال 1398 منتشر شده بود وارد مطالعه شدند. مطالعاتی که در سایر حوزه‌ها (غیر از سالمندی) انجام شده بود، مطالعات تئوریک، مطالعات منتشر‌نشده، مطالعاتی که به زبان‌هایی غیر از فارسی منتشر شده بودند به مطالعه راه نیافتند.
در مرحله اول، جست‌وجو و بازیابی مقالات انجام گرفت. در مراحل بعد توسط دو نفر محقق عنوان‌ها و چکیده‌ها به طور جداگانه بررسی و خوانش شدند و عناوین و چکیده‌های تکراری حذف شدند. در مواردی که اختلاف نظر وجود داشت با بحث و گفت‌وگو و نهایتاً نظر نفر سوم توافق نهایی حاصل می‌شد. سپس متن تمام مطالعاتی که با دارا بودن معیار ورود، به مطالعه راه یافته بودند بازیابی شد. 
دو نفر محقق به صورت مستقل اطلاعات مورد‌نیاز، شامل نام نویسنده، سال چاپ، مکان مطالعه،گروه هدف، ابزارهای سنجش و نتایج را از متن مقالات استخراج کردند. چنانچه اطلاعات اضافه‌تری از مقالات مورد نیاز بود، از طریق مکاتبه با نویسنده مقاله، درخواست شد. برای تحلیل داده‌ها از نرم‌افزار SPSS نسخه 22 و نرم‌افزار STATA ورژن 14 استفاده شد.
ارزیابی کیفی و سوگرایی انتشار
 از آنجایی که می‌بایست انتظار داشت نتایج مطالعات دقیق و به واقعیت نزدیک باشد، باید با شیوه مناسبی، کیفیت مطالعات اندازه‌گیری شود. ارزیابی کیفی برای مطالعات مداخله‌ای با استفاده از چک‌لیست تعدیل‌شده کاکرین، برای مطالعات مداخله‌ای و برای مطالعات همبستگی انجام شد. همچنین برای مطالعات مقطعی از چک‌لیست استروب توسط دو نفر محقق به صورت مستقل استفاده شد. نتایج ارزیابی کیفیت به صورت کیفی (کیفیت پایین، کیفیت متوسط، کیفیت بالا) ثبت شد (جدول شماره 1).



برای درجه‌بندی قدرت شواهد نتیجه نهایی در مطالعات شبه‌تجربی، از متدولوژی گرید استفاده شد. این مورد، راهکاری است برای ارزیابی کیفیت مطالعات و قدرت شواهد هر مطالعه که امکان ارزیابی خطر سوگیری در مطالعات کارآزمایی تصادفی و مطالعات مشاهده‌ای را فراهم می‌کند. در ارزیابی کیفیت مطالعات بر اساس این ابزار احتمال سوگیری وجود ناهمگنی، ناهم‌خوانی اجزای مطالعه و عدم دقت و احتمال سوگیری تعیین می‌شود. به منظور انجام سوگیری انتشار، از آزمون Begg استفاده شد. در مطالعات همبستگی، سطح معنا داری P>0/05 و مقدار فاصله اطمینان -302.38-  to -328.68 بود که نشان دهنده عدم وجود سوگرایی انتشار بود. همچنین در مطالعات شبه تجربی نیز P<0.05 فاصله اطمینان 0/083- to -0/0089 بود. با توجه به معنادار بودن ضریب کندال می توان برداشت نمود که بین مقدار شاخص برآورد شده و حجم نمونه ارتباط معناداری وجود داشته است. چنین یافته‌ای وجود سوگرایی انتشار را نشان می‌دهد. برای درجه‌بندی قدرت شواهد نتیجه‌نهایی در مطالعات شبه‌تجربی، از متدولوژی گرید استفاده شد. نتایج این بخش در قالب دو جدول مجزا گزارش گردید. جدول شماره 1، خطر سوگرایی در نتایج نهایی درمان‌های رفتاری و درمان‌های معنوی در قالب 4 زیرگروه جهت ارزیابی نشان داده شده است. و جدول شماره 2، نتیجه نهایی کیفیت یا خطر سوگرایی در مطالعات اولیه را نشان می‌دهد


 

 ابتدا داده‌ها به «dta.» تبدیل شد. برای انجام متاآنالیز از دستور «metan» نرم‌افزار STATA استفاده شد. به منظور انجام سوگیری انتشار، از آزمون Begg استفاده شد. در مطالعات همبستگی، سطح معنا داری P>0/05 و مقدار فاصله اطمینان 0.919(302.38- to -328.68) بود که نشان‌دهنده عدم سوگرایی انتشار بود (جدول شماره 3).



همچنین در مطالعات شبه‌تجربی نیز P<0/05 فاصله اطمینان 0.021(0.083- to -0.008) بود. با توجه به معنادار بودن ضریب کندال می‌توان برداشت کرد که بین مقدار شاخص برآورد‌شده و حجم نمونه ارتباط معناداری وجود داشته است. چنین یافته‌ای وجود سوگرایی انتشار را نشان می‌دهد.
به منظور پیدا کردن عامل هتروژنیتی، متاآنالیز زیر‌گروه‌ها انجام شد. بدین‌منظور مطالعات به دو دسته تقسیم شدند: گروه اول مطالعاتی که اثر درمان‌های رفتاری را بر کاهش اضطراب مرگ و گروه دوم مطالعاتی که تأثیر معنویت درمانی را بر کاهش اضطراب مرگ در سالمندان سنجیده بودند وارد تحلیل شدند (جدول شماره 1). نتایج در جدول شماره 1 و 2 نشان داده شده است. همان‌طور که جدول شماره 1 نشان می‌دهد، در مطالعات با درمان‌های معنوی و رفتاری، میزان هتروژنیته پایین‌تر است و بدین ترتیب ارتباط مثبت و معناداری بین کاهش میزان اضطراب با درمان‌های مذکور مشاهده می‌شود. 
برای درجه‌بندی قدرت شواهد نتیجه نهایی در مطالعات شبه‌تجربی، از این متدولوژی استفاده شد. نتایج این بخش در قالب دو جدول مجزا گزارش شد. جدول شماره 2، نتیجه نهایی کیفیت یا خطر سوگرایی در مطالعات اولیه را نشان می‌دهد و در جدول شماره 1، خطر سوگرایی در نتایج نهایی درمان‌های رفتاری و درمان‌های معنوی در قالب چهار زیرگروه جهت ارزیابی نشان داده شده است.

با جست‌وجوی کلید واژه‌های مورد‌نظر در بانک‌های اطلاعاتی در دسترس، 61 عنوان شناسایی شد. از کل عنوان‌های موجود 15 عنوان به دلیل تکراری بودن حذف شدند. تعداد 46 چکیده بررسی شدند که از این تعداد به متن کامل 13 مطالعه به دلیل اینکه پایان‌نامه بودند دسترسی حاصل نشد. 33 متن کامل وارد مطالعه شدند و مورد ارزیابی قرار گرفتند (تصویر شماره 1).  



یافته‌ها در سه بخش مقایسه (سه مطالعه)، مداخله (یازده مطالعه) و عوامل مؤثر بر اضطراب مرگ در سالمندان ایرانی (هجده مطالعه) تنظیم شد. مطالعات مورد‌ارزیابی بین سال‌های 1390 تا 1398 منتشر شده بودند و بیشترین تعداد (23مطالعه) مربوط به سال‌های 1395 تا 1397بودند. در کل، مطالعات در 15 شهر انجام شده است (جدول شماره 4).




نتایج نشان داد که 40/35 درصد مشارکت‌کنندگان در مطالعات مورد‌بررسی زن و مابقی مرد بودند. میانگین و انحراف معیار سن مشارکت کنندگان 6/44±67/80 گزارش شد. نتایج جدول شماره 5 نشان می‌دهد که فاصله میان‌چارکی اضطراب مرگ در مردان بیشتر از زنان است و سالمندان ساکن در سرای سالمندان بیشترین میانگین نمره اضطراب مرگ 11/8 را به خود اختصاص دادند. 



نتایج مطالعات مداخله‌ای نشان داد که دعا و مثبت‌اندیشی، آموزش مؤلفه‌های هوش معنوی، معنادرمانی، آموزش معنویت‌درمانی مبتنی بر اسلام، آموزش ذهن‌آگاهی، آموزش مهارت‌های مقابله معنوی، درمان مبتنی بر مرور زندگی، درمان امید به زندگی و درمان وجودی صورت گرفته است (جدول شماره 6).



نتایج نشان می‌دهد که در مطالعات مربوط به بررسی همبستگی، اضطراب مرگ در سالمندان با متغیرهای جمعیت‌شناختی، افسردگی، حمایت اجتماعی، نگرش مذهبی و هوش اجتماعی رابطه معنی‌دار آماری نداشت. اضطراب مرگ سالمندان با منبع کنترل بیرونی، هم‌جوشی شناختی، اختلالات روانی و اجتناب شناختی رابطه مثبت و معنی‌دار آماری داشت. نتایج همچنین نشان‌دهنده وجود رابطه معنی‌دار آماری معکوس بین اضطراب مرگ و متغیرهای سلامت معنوی، ادراک پیری، جهت‌گیری دینی، هوش هیجانی، شکرگزاری، جهت‌گیری مذهبی بیرونی، جهت‌گیری مذهبی درونی، هوش معنوی، بهزیستی معنوی، حمایت اجتماعی، منبع کنترل درونی، راهبردهای مقابله‌ای مسأله‌مدار، راهبردهای مقابله‌ای اجتنابی هیجان‌مدار، کیفیت زندگی، بهزیستی ذهنی، سلامت معنوی، ذهن‌آگاهی، تاب‌آوری، دلبستگی به خدا، بهزیستی روان‌شناختی، دینداری، معنایابی زندگی و افزایش سن بود. نتایج مطالعات مقایسه‌ای نشان داد که اضطراب مرگ در میان مردان مجرد و متأهل تفاوت معناداری دارد، اما بین زنان مجرد و متأهل تفاوت معنادار نیست. نمرات اضطراب مرگ سالمندان با جهت‌گیری زندگی بدبینانه به طور معنی‌داری بیشتر از سالمندان با جهت‌گیری زندگی خوش‌بینانه بود.
ارتباط معنویت‌درمانی با کاهش اضطراب مرگ
 در هفت مطالعه، ارتباط بین معنویت‌درمانی و کاهش اضطراب مرگ گزارش شده بود. بر اساس تصویر شماره 2، گرچه هتروژنیتی بین مطالعات وجود ندارد، اما به دلیل نبود سطح معنادار P>0/05  (P=0/919)، نتایج نشان می‌دهد که بین معنویت‌درمانی و کاهش اضطراب مرگ در سالمندان، ارتباط مثبت و معناداری وجود ندارد.



تاثیر درمان‌های روان‌شناختی (معنویت‌درمانی و درمان‌های رفتاری) بر کاهش اضطراب مرگ در سالمندان
 در تصویر شماره 3، بر روی نتایج ده مطالعه متاآنالیز به روش اثر تصادفی انجام شد. نتایج نشان داد اختلاف میانگین استاندارد‌شده قبل و بعد مداخله، 1/71 (CI: 1/52 – 1/91  95%) است که این اختلاف از نظر آماری معنادار نبود (P>0/05) و نشان‌دهنده بهبودی در مداخله نیست. البته با توجه به مقدار شاخص ناهمگنی، مقدار ناهمگونی بین مطالعات نیز شدید است. هرچه I² به 100 نزدیک باشد، ناهمگنی بین مطالعات بیشتر است. در اینجا مقدار 88/4 درصد، برای شاخص I² نشان‌دهنده هتروژنیتی بالای بین مطالعات است.

پس از اعمال معیارهای ورود و خروج 33 مقاله به مطالعه راه یافت. بررسی مطالعات فارسی‌زبان مرتبط با اضطراب مرگ سالمندان نشان داد کمترین میانگین سنی60/01 سال مربوط به مطالعه قدم‌پور [19] و بیشترین میانگین 74/03 سال مربوط به مطالعه ورعی [37] بود. نتایج متاآنالیز نشان داد که میانگین و انحراف معیار اضطراب مرگ در سالمندان ایرانی با استفاده از پرسش‌نامه تمپلر2/41±‌8/40 سال بود. اندازه اضطراب مرگ در جمعیت سالمند چین در مطالعه زانگ و همکاران با استفاده از پرسش‌نامه تمپلر 5/15±‌12/65 گزارش شده است [45]. در مطالعه دیگری شارما و همکاران در هند با استفاده از پرسش‌نامه شانزده‌گویه‌ای تاکور میانگین و انحراف معیار اضطراب مرگ سالمندان را 6/57±‌37/71 گزارش کردند. در مطالعه عصاری و مقانی میانگین و انحراف معیار سالمندان در ایالات متحده آمریکا 2/7±‌12/1 به دست آمد [46]. در مطالعه ووآم و همکاران در چین نیز میانگین اضطراب مرگ سالمندان با استفاده از پرسش‌نامه تمپلر اندازه‌گیری شد و میانگین اضطراب مرگ را در سالمندان چینی در مقایسه با کشورهای غربی پایین گزارش شد و دلیل آن باورهای فرهنگی سالمندان چینی بیان شد [47]. نتایج مطالعه حاضر نشان‌دهنده میانگین اضطراب مرگ پایین سالمندان ایرانی در مقایسه با سالمندان غیر‌ایرانی است. به نظر می‌رسد اعتقادات مذهبی، امیدواری به شفاعت ائمه و بزرگان دینی و امید به رهایی از سختی‌های زندگی دنیوی می‌تواند بر پایین بودن اضطراب مرگ گزارش‌شده توسط سالمندان ایرانی تأثیر‌گذار بوده باشد. 
 نتایج مطالعه حاضر نشان داد نمره اضطراب مرگ در زنان کمتر از مردان است. به طوری که میانه اضطراب مرگ در مردان و زنان به ترتیب 8/67 و 7/21 بوده است. ﻧﺘـﺎﻳﺞ ﭘﮋوهش اﺳﭽﺎﻣﺎﻛﺮ و همکاران ﻧﺸﺎن‌دهنده ﻧﺒﻮد وﺟﻮد اﺧﺘﻼف معنادار بین ﻧﻤﻮﻧـه‌هـﺎی مرد و زن ژاپنی و وجود اختلاف معنا‌دار بین زنان و مردان استالیایی بود. بدین ترتیب، اضطراب مرگ زنان استرالیایی بیش از مردان بود [48]. در مطالعه سیکیرلی، دپااولا، عبدالخالک، سوهایل و ازایزا میزان اضطراب مرگ در زنان بیش از مردان گزارش شد و درکل، منابع نگرانی درباره مرگ را در زنان نسبت به مردان بیشتر بیان کردند [49-54]. در مطالعه فورتنر تفاوت معنا‌داری بین اضطراب مرگ زنان و مردان گزارش نشده است [55]. در مطالعه کامستاک و پارتیک اضطراب مرگ در بین زنانی که به طور مرتب در مراسم مذهبی شرکت می‌کردند کمتر بود [56]. ﺗﻔﺎوت ﻳﺎﻓﺘﻪ‌های ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺮ اﺛﺮ ﻧﻘﺶ فرهنگ و مذهب و آداب ورﺳﻮم ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﺗﻔﺎوت ﻧﻘﺶ‌های زن و ﻣﺮد و حتی ﻣﻴﺰان ﺑﻴﺎن ﺗﺮس و اﺿﻄﺮاب از ﺟﺎﻧﺐ ﻣﺮدان جامعه ﻣﺎ ﺑﺎﺷﺪ. اﻏﻠﺐ ﻣﺮدان ﺗﻤﺎﻳﻞ ﻛﻤﺘﺮی ﺑﺮای ﺑﻴﺎن اﺣـﺴﺎﺳﺎتشان، از ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻴﺎن ﺗﺮس دارﻧﺪ. در ﻣﻘﺎﺑﻞ، زﻧﺎن ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺑﻴﺸﺘﺮی ﺑﺮای ﺑﻴﺎن اﺣﺴﺎﺳﺎتی از ﻗﺒﻴﻞ ﺗﺮس دارﻧﺪ. 
در مطالعه حاضر نتایج نشان داد که سالمندان ساکن سرای سالمندان با میانگین اضطراب مرگ 11/8، بیشترین اضطراب مرگ و سپس سالمندان ساکن منزل با میانگین اضطراب مرگ 9/40 و سپس سالمندان مراکز نگهداری روزانه میانگین 8/51 کمترین میزان اضطراب مرگ را دارند. نتایج مطالعه عزیزه و همکاران در فلسطین اشغالی نیز همسو با مطالعه حاضر بود [53]. دﻟﻴﻞ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع می‌تواند این مسئله ﺑﺎﺷﺪ ﻛـﻪ اﻛﺜـﺮ ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان ﺳﺎﻛﻦ سرای سالمندان از اﻗﺎﻣﺖ در اﻳﻦ ﻣﻜﺎن رﺿﺎﻳﺖ ﻧﺪارﻧﺪ و ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺑﻴـﺸﺘﺮی ﺑﻪ ﻣﺮگ دارﻧـﺪ. ﺗﺮس از ﻣﺮگ نیز در اﻳﻦ اﻓﺮاد ﻛﻤﺘﺮ اﺳﺖ. همچنین در اﻳﻦ ﻣﻜﺎن، اﻓﺮاد از ﻧﺰدﻳک، شاهد ﻣﺮگ هم‌اتاقی‌های ﺧﻮد هستند. بنابراین ﺗﺮس از ﻣﺮگ در آﻧﺎن کاهش میﻳﺎﺑﺪ. نتایج مطالعه کاچهاوا و مدناوات در هند بر خلاف یافته‌های مطالعه حاضر بود و نشان داد که اضطراب مرگ در سالمندان مقیم منزل بیشتر از سالمندان مقیم در سرای سالمندان است. تحلیل این تفاوت می‌تواند این‌گونه باشد که ﺳـﺎﻟﻤﻨﺪان ﺳﺎﻛﻦ ﻣﻨﺎزل، ﭼﻮن وابستگی‌های ﺑﻴﺸﺘﺮی ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻮاده و دوستان و آﺷﻨﺎﻳﺎن ﺧﻮد دارﻧﺪ، ﺗﺮس از ﻣﺮگ ﻧﻴﺰ در اﻳﻦ اﻓﺮاد ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ.
نتایج مطالعه حاضر نشان داد که با افزایش سلامت معنوی، ادراک پیری، جهت‌گیری دینی، هوش هیجانی، شکرگزاری، جهت‌گیری مذهبی، هوش معنوی، بهزیستی معنوی، حمایت اجتماعی، منبع کنترل درونی، راهبردهای مقابله‌ای مسئله‌مدار و هیجان‌مدار، کیفیت زندگی، سلامت معنوی، ذهن‌آگاهی، تاب‌آوری، دلبستگی به خدا، بهزیستی روان‌شناختی، دیندای، معنایابی زندگی و افزایش سن، اضطراب مرگ در سالمندان کاهش می‌یابد. مطالعات متعدد غیر‌ایرانی نیز این یافته‌ها را تأیید می‌کند و همسو با نتایج مطالعه حاضر هستند [57-66]. همچنین نتایج نشان داد که کاهش منبع کنترل بیرونی، همجوشی شناختی، اختلالات روانی و اجتناب شناختی منجر به کاهش اضطراب مرگ در جمعیت سالمند می‌‌شود. این نتایج توسط مطالعات متعدد از جمله مطالعه یالوم [67]، گیلاندرس [68]، اینس [69]، کاشدان [70] و دیکسون [71] تقویت شد. 
در این پژوهش سنجش هتروژنی نشان داد که در مطالعات با درمان‌های معنوی و رفتاری، میزان هتروژنیته معنادار است و بدین‌ترتیب ارتباط مثبت و معناداری بین کاهش میزان اضطراب با درمان‌های معنوی و رفتاری مشاهده می‌شود. در مطالعات غیر‌ایرانی نتایج مطالعه راجاکوپال و همکاران و کانگ و همکاران و جایر همسو با مطالعه حاضر است. به این معنی که آن‌ها در مطالعه خود در هند دریافتند که که مداخله بر پایه معنویت و عبادت کردن باعث کاهش اضطراب و افسردگی در سالمندان شده و استفاده از این‌گونه مداخله‌ها ممکن است بهزیستی روان‌شناختی را در میان سالمندان ارتقا بخشد [72-75]. معنادرمانی به افراد در یافتن هدف زندگی‌شان کمک می‌کند و به وسیله احیای ارزش‌های خلاق، در سایه کار، خدمت به دیگران یا احیای ارزش‌های تجربی و احیای ارزش‌های دیگر زندگی، زندگی افراد را پرمعنا می‌کند. بنابراین احساس شایستگی در آن‌ها به وجود آمده و هستی‌شان با معنا می‌شود. رویکرد معنادرمانی افراد را آگاه می‌کند که اگرچه نمی‌توانند حوادث قطعی زندگی‌شان را تغییر دهند، اما می‌توانند یاد بگیرند تا روش مقابله با آن‌ها را تغییر دهند و در مقابل آن رویداد واکنش مناسب نشان دهند. همچنین معنادرمانی به افراد در رویارویی با واقعیت مرگ کمک می‌کند. مرگ تهدید‌کننده مطلق وجود انسان است و باعث می‌شود تا قدر زندگی محدود خود را بهتر بداند و برای نیستی آماده شود [75]. 

ابزارهای متفاوت میزان اضطراب مرگ سالمندان را متفاوت ارزیابی می‌کند، اما نتایج مطالعه حاضر نشان داد که میانگین و انحراف معیار نمره اضطراب مرگ در سالمندان ایرانی پایین است. مرگ در زنان سالمند بیشتر از مردان سالمند بیان می‌شود و سالمندان ساکن سرای سالمندان در ایران اضطراب مرگ بیشتری از سالمندان مقیم منزل گزارش می‌کنند. نتایج همچنین نشان‌دهنده تأثیر مداخلات معنا‌درمانی و رفتاری بر کاهش اضطراب مرگ سالمندان بود. متغیرهای بی‌شماری از جمله سلامت معنوی، ادراک پیری، جهت‌گیری دینی، هوش هیجانی، شکرگزاری، جهت‌گیری مذهبی، هوش معنوی، بهزیستی معنوی، حمایت اجتماعی، منبع کنترل درونی، راهبردهای مقابله‌ای مسأله‌مدار و هیجان‌مدار، کیفیت زندگی‌، سلامت معنوی، ذهن‌آگاهی، تاب‌آوری، دلبستگی به خدا، بهزیستی روان‌شناختی، دیندای، معنایابی زندگی و افزایش سن در کاهش اضطراب مرگ سالمندان مؤثر هستند که دست‌اندر‌کاران امر با آگاهی از آن‌ها می‌توانند پدیده اضطراب مرگ را در سالمندان کاهش دهند. پیشنهاد می‌شود مطالعه مروری بر مطالعات غیر‌فارسی در حوزه اضطراب مرگ سالمندان انجام گیرد و نتایج آن با مطالعه حاضر مقایسه شود. 
کاربردهای نظری و عملی
مطالعه حاضر با رویکرد مرور سیستماتیک مطالعات منتشرشده در حوزه اضطراب مرگ سالمندی انجام شد. مطالعه حاضر میانگین نمره اضطراب مرگ سالمندان ایرانی را از مطالعات منتشر‌شده استخراج کرد که می‌تواند به عنوان مرجعی برای مطالعات آتی در نظر گرفته شود. همچنین می‌توان با مقایسه مداخلات انجام‌شده در این حوزه مؤثرترین مداخلات را شناسایی کرد که این می‌تواند راهنمای پژوهشگران در مطالعات مداخله‌ای به شمار آید. در حوزه مرور منابع نیز این مطالعه می‌تواند به عنوان مرجع مطالعات فارسی‌زبان در حوزه اضطراب مرگ سالمندان مورد استفاده پژوهشگران علاقه‌مند قرار بگیرد. محدود بودن مطالعه به بررسی پژوهش‌های منتشر‌شده به زبان فارسی از جمله محدودیت‌های روش‌شناختی مطالعه حاضر به شمار می‌رود.

تمامی اصول اخلاقی این مقاله مورد تایید کمیته اخلاق دانشگاه علوم پزشکی مشهد قرار گرفته است. 

این تحقیق هیچ گونه کمک مالی از سازمان‌های تأمین مالی در بخش‌های عمومی ، تجاری یا غیرانتفاعی دریافت نکرد.

تمام نویسندگان در طراحی، اجرا و نگارش همه بخش‌های پژوهش حاضر مشارکت داشته‌اند.

بنابر اظهار نویسندگان این مقاله تعارض منافع ندارد.

Refrences

1. United Nations, Department of Economic and Social Affairs, Population Division. World population ageing 2013 [Internet]. 2013 [Updated 2013]. Available from: https://www.un.org/en/development/desa/population/publications/pdf/ageing/WorldPopulationAgeing2013.pdf
2. Salehi F, Mohsenzade F, Arefi M. [Prevalence of death anxiety in patients with breast cancer in Kermanshah, 2015 (Persian)]. Iranian Journal of Breast Diseases. 2016; 8(4):34-40. http://ijbd.ir/article-1-487-en.html
3. Templer DI. The construction and validation of a death anxiety scale. The Journal of General Psychology. 1970; 82(2):165-77. [DOI:10.1080/00221309.1970.9920634]
4. Lehto RH, Stein KF. Death anxiety: An analysis of an evolving concept. Research and Theory for Nursing Practice. 2009; 23(1):23-41. [DOI:10.1891/1541-6577.23.1.23]
5. Belsky J. Developmental origins of attachment styles. Attachment & Human Development. 2002; 4(2):166-70. [DOI:10.1080/14616730210157510]
6. Thiemann P, Quince T, Benson J, Wood D, Barclay S. Medical students’ death anxiety: Severity and association with psychological health and attitudes toward palliative care. Journal of Pain and Symptom Management. 2015; 50(3):335-42.E2. [DOI:10.1016/j.jpainsymman.2015.03.014]
7. Caplan H. Psychiatry [M. Sadeghi, M. Sadeghi, S. Mohsenifar, V. Shariat, A. Farhoodian, V. Sharifi, Persian Trans]. Tehran: Baraye Farda Press; 2002. http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/650200
8. Brody CM, Semel VG. Strategies for therapy with the elderly: Living with hope and meaning. New York: Springer Publishing Company; 2005. https://books.google.com/books?id=5V1mRUno0FgC&dq
9. Shafaii M, Payami M, Amini K, Pahlevan S. [The relationship between death anxiety and quality of life in hemodialysis patients (Persian)]. Hayat Journal. 2017; 22(4):325-38. http://hayat.tums.ac.ir/article-1-1632-en.html
10. Yoo YS, Cho OH, Cha KS, Boo YJ. Factors influencing post-traumatic stress in Korean forensic science investigators. Asian Nursing Research. 2013; 7(3):136-41. [DOI:10.1016/j.anr.2013.07.002]
11. Valikhani A, Firouzabadi A. [Examining death anxiety within the framework of attachment styles in cancer patients: A comparative study (Persian)]. Quarterly Journal of Health Psychology. 2016; 5(18):119-40. http://hpj.journals.pnu.ac.ir/article_3367.html
12. Geurtsen L. A multidimensional approach of death anxiety: Physical health, gender and psychosocial correlates in a community sample and a clinical sample of Dutch elderly people [MA. thesis]. Utrecht: Utrecht University Repository; 2010. https://dspace.library.uu.nl/handle/1874/178776
13. Khaki S, Khesali Z, Farajzadeh M, Dalvand S, Moslemi B, Ghanei Gheshlagh R. [The relationship of depression and death anxiety to the quality of life among the elderly population (Persian)]. Hayat Journal. 2017; 23(2):152-61. http://hayat.tums.ac.ir/article-1-1855-en.html
14. Khodabakhshi-Koolaee A, Heidari F, Zangeneh Motlagh F. The effect of mixed prayer and positive psychology group therapy on life meaning and death anxiety among elderly women with physical-motor disabilities. Journal of Pizhūhish dar Dīn va Salāmat. 2018; 4(2):16-28. https://journals.sbmu.ac.ir/en-jrrh/article/view/20681
15. Varaee P, Momeni KM, Moradi A. Prediction of psychological well-being based on attitude toward religion and death anxiety in the elderly men of Kermanshah’s part-time elderly care center. Journal of Pizhūhish dar Dīn va Salāmat. 2018; 4(2):54-68. https://journals.sbmu.ac.ir/en-jrrh/article/view/20687/0
16. Majidi A, Moradi O. [Effect of teaching the components of spiritual intelligence on death anxiety in the elderly (Persian)]. Salmand: Iranian Journal of Ageing. 2018; 13(1):110-23. [DOI:10.21859/sija.13.1.110]
17. Bitarafan L, Kazemi M, Yousefi Afrashte M. [Relationship between styles of attachment to god and death anxiety resilience in the elderly (Persian)]. Salmand: Iranian Journal of Ageing. 2018; 12(4):446-57. [DOI:10.21859/sija.12.4.446]
18. Samadifard HR, Narimani M. [Prediction of death anxiety of elderly based on mindfulness and irrational beliefs (Persian)]. Iranian Journal of Psychiatric Nursing. 2017; 5(3):15-21. [DOI:10.21859/ijpn-05033]
19. Ghadampour E, Moshrefi Sh. [Relationship between spiritual health, mental well-being and quality of life with death anxiety in the elderly (Persian)]. Aging Psychology. 2017; 3(2):97-106. https://jap.razi.ac.ir/article_746.html
20. Hajiazizi AH, Bahmani B, Mahdi N, Manzari Tavakoli V, Barshan A. [Effectiveness of group logotherapy on death anxiety and life expectancy of the elderly living in boarding houses in Kerman (Persian)]. Salmand: Iranian Journal of Ageing. 2017; 12(2):220-31. [DOI:10.21859/sija-1202220]
21. Hashemi Razini H, Baheshmat Juybari Sh, Ramshini M. [Relationship between coping strategies and locus of control with the anxiety of death in old people (Persian)]. Salmand: Iranian Journal of Ageing. 2017; 12(2):232-41. [DOI:10.21859/sija-1202232]
22. Aqajani S, Samadifard H. [The role of cognitive fusion, locus of control and cognitive avoidance in the prediction of death anxiety in the elderly (Persian)]. Journal of Health and Care. 2017; 19(1):62-74. http://hcjournal.arums.ac.ir/article-1-705-en.html
23. Mehri Nejad SA, Ramezan Saatchi L, Paydar S. [Death anxiety and its relationship with social support and adherence to religion in the elderly (Persian)]. Salmand: Iranian Journal of Ageing. 2017; 11(4):494-503. [DOI:10.21859/sija-1104494]
24. Golmohammadian M, Nazari H, Parvaneh A. [Effectiveness of group logo therapy on death anxiety and social adjustment of elderly men (Persian)]. Aging Psychology. 2016; 2(3):175-67. https://jap.razi.ac.ir/article_615_en.html
25. Dashtbozorgi Z, Sevari K, Safarzadeh S. [Effectiveness of Islamic spiritual therapy on the feeling of loneliness and death anxiety in elderly people (Persian)]. Aging Psychology. 2016; 2(3):177-86. https://jap.razi.ac.ir/article_616.html
26. Moradi A, Shariatmadari A. [The comparison between death anxiety and loneliness among the elderly with optimistic and pessimistic life orientation (Persian)]. Aging Psychology. 2017; 2(2):133-41. https://jap.razi.ac.ir/article_581.html
27. Gholmi M, Hafezi F, Askari P, Naderi F. [The comparison between the effectiveness of mindfulness and spiritual/religious coping skills on death anxiety and blood pressure of the elderly patients with hypertension (Persian)]. Aging Psychology. 2017; 2(2):143-51. https://jap.razi.ac.ir/article_580.html
28. Zeraati M, Haghani Zemeidani M, Khodadadi Sangdeh J. [The comparison of depression and death anxiety among nursing home resident and non-resident elderlies (Persian)]. Iran Journal of Nursing. 2016; 29(102):45-54. [DOI:10.29252/ijn.29.102.45]
29. Sadri Demichi E, Ramezani Sh. [Effectiveness of existential therapy on loneliness and death anxiety in the elderly (Persian)]. Aging Psychology. 2016; 2(1):1-12. https://jap.razi.ac.ir/article_343.html
30. Kakabaraei K, Moazinejad M. [The relationship between finding meaning in life and demographic characteristics with death anxiety in the elderly (Persian)]. Aging Psychology. 2016; 2(1):37-47. https://jap.razi.ac.ir/article_500_en.html
31. Dehghan K, Shariatmadar A, Kalantar Hormozi A. [Effectiveness of life review therapy on death anxiety and life satisfaction of old women of Tehran (Persian)]. Counseling Culture and Psycotherapy. 2015; 6(22):15-39. [DOI:10.22054/QCCPC.2015.4207]
32. Moetamedi A, Pajouhinia Sh, Fatemi Ardestani SMH. [The impact of spiritual wellbeing and resiliency in predicting death anxiety among elderly people in Tehran (Persian)]. Shefaye Khatam. 2015; 3(2):19-26. [DOI:10.18869/acadpub.shefa.3.2.19]
33. Valaei N, Zalipoor S. [The effectiveness of logo therapy on death anxiety in the elderly (Persian)]. Aging Psychology. 2015; 1(1):49-55. https://jap.razi.ac.ir/article_289.html
34. Ghorbanalipur M, Esmaeili A. [Determining the efficacy of logo therapy in death anxiety among the older adults (Persian)]. Counseling Culture and Psycotherapy. 2012; 3(9):53-68. [DOI:10.22054/QCCPC.2012.6063]
35. Roushani Kh, Naderi F. [Spiritual intelligence, social intelligence and death anxiety associations in ahwas metropolitan senile (Persian)]. Journal of Health Psychology. 2011; 1(2):115-29. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?ID=212565
36. Ali Akbari Dehkordi M, Oraki M, Barghi Irani Z. [Relation betweereligious orientation with anxiety about death, and alienation in aged peoples (seniors) in Tehran (Persian)]. Quarterly Social Psychology Research. 2011; 1(2):140-59. https://www.socialpsychology.ir/article_123192.html
37. Varaee P, Momeni K, Moradi A. [Structural equation modeling: A study on the effect of religious orientation on the psychological wellbeing concerning the mediating role of death anxiety and self-compassion in the male elderly living in Kermanshah City in 2017 (Persian)]. Salmand: Iranian Journal of Ageing. 2019; 14(2):162-77. ‎ Http://Salmandj.uswr.ac.ir/Article-1-1530-En.html
38. Hosseini RS, Ebrahimi ME, Khalkhali V, Zamani N. [The relationship between the fear of death and religious beliefs and mental disorders in the elderly living in Karaj nursing homes (2014) (Persian)]. Salmand: Iranian Journal of Ageing. 2019; 14(2):144-61.[DOI:10.32598/sija.13.10.200]
39. Poordad S, Momeni KM, Karami J. [Death anxiety and its relationship with social support and gratitude in older adults (Persian)]. Salmand: Iranian Journal of Ageing. 2019; 14(1):26-39. [DOI:10.32598/sija.13.10.320]
40. Nouhi E, Karimi T, Iranmanesh S. [Comparing fear of death of the elderly settled in elderly’s home and inhabited in city houses of Isfahan (Persian)]. Salmand: Iranian Journal of Ageing. 2014; 8(4):24-31. http://salmandj.uswr.ac.ir/article-1-543-en.html
41. Etemad J, Dehghan Manshadi Z, Mozafari N. [Investigation on psychometric properties of Existential Anxiety Questionnaire in elderly (Persian)]. Journal of Gerontology. 2017; 1(3):39-48. [DOI:10.18869/acadpub.joge.1.3.39]
42. Khodabakhsh Pirkalani R, Ramezan Saatchi L, Maleki Majd M. [The effectiveness of Mindfulness-Based Cognitive Therapy (MBCT) on depression, death anxiety and life expectancy in elderly women (Persian)]. Journal of Gerontology. 2018; 3(3):11-20. [DOI:10.29252/joge.3.2.11]
43. Salaripour SM, Maktabi GH, Alipour S. [Relationship between emotional intelligence and religious orientation with death anxiety in retired male employees of Khuzestan Steel Industries of Ahvaz (Persian)]. Counseling Culture and Psycotherapy. 2018; 9(33):99-117. [DOI:10.22054/QCCPC.2018.27614.1686]
44. Veiskarami HA, Barzeghar Bafrooeii M, Yousefvand L. [The relationship between religious orientation and death anxiety in the elderly: The mediation role of aging perception and spiritual well-being (Persian)]. Aging Psychology. 2018; 3(4):281-91. https://jap.razi.ac.ir/article_846.html
45. Zhang J, Peng J, Gao P, Huang H, Cao Y, Zheng L, et al. Relationship between meaning in life and death anxiety in the elderly: Self-esteem as a mediator. BMC Geriatrics. 2019; 19:308. [DOI:10.1186/s12877-019-1316-7]
46. Assari Sh, Moghani Lankarani M. Race and gender differences in correlates of death anxiety among elderly in the United States. Iranian Journal of Psychiatry and Behavioral Sciences. 2016; 10(2):e2024. [DOI:10.17795/ijpbs-2024]
47. Wu AMS, Tang CSK, Kwok TCY. Death anxiety among Chinese elderly people in Hong Kong. Journal of Aging and Health. 2002; 14(1):42-56. [DOI:10.1177/089826430201400103]
48. Schumaker JF, Warren WG, Groth-Marnat G. Death anxiety in Japan and Australia. The Journal of Social Psychology. 1991; 131(4):511-8. [DOI:10.1080/00224545.1991.9713881]
49. Cicirelli VG. Personality and demographic factors in older adults’ fear of death. The Gerontologist. 1999; 39(5):569-79. [DOI:10.1093/geront/39.5.569]
50. Depaola SJ, Griffin M, Young JR, Neimeyer RA. Death anxiety and attitudes towardthe elderly among older adults: The role of gender and ethnicity. Death Studies. 2003; 27(4):335-54. [DOI:10.1080/07481180302904]
51. Abdel-Khalek AM. Love of life and death distress: Two separate factors. OMEGA - Journal of Death and Dying. 2007; 55(4):267-78. [DOI:10.2190/OM.55.4.b]
52. Suhail K, Akram S. Correlates of death anxiety in Pakistan. Death Studies. 2002; 26(1):39-50. [DOI:10.1080/07481180210146]
53. Azaiza F, Ron P, Shoham M, Gigini I. Death and dying anxiety among elderly Arab Muslims in Israel. Death Studies. 2010; 34(4):351-64. [DOI:10.1080/07481181003613941]
54. Sharma P, Asthana HS, Gambhir IS, Ranjan JK. Death anxiety among elderly people: Role of gender, spirituality and mental health. Indian Journal of Gerontology. 2019; 33(3):240-54. https://www.researchgate.net/publication/337604964
55. Fortner BV, Neimeyer RA. Death anxiety in older adults: A quantitative review. Death Studies. 1999; 23(5):387-411. [DOI:10.1080/074811899200920]
56. Comstock GW, Partridge KB. Church attendance and health. Journal of Chronic Diseases. 1972; 25(12):665-72. [DOI:10.1016/0021-9681(72)90002-1]
57. Busari AO. Relationship between emotional intelligence, self-esteem, anxiety and academic stress of the gifted childrenin in Oyo State, Nigeria. Global Journal of Human-Social Science. 2016; 16(5):22-34. https://globaljournals.org/GJHSS_Volume16/4-Relationship-between-Emotional.pdf
58. Maritza Espinoza V, Olivia Sanhueza A. [Fear of death and its relationship with emotional intelligence of nursing students in Concepción (Spanish)]. Acta Paulista de Enfermagem. 2012; 25(4):607-13. [DOI:10.1590/S0103-21002012000400020]
59. Wnuk M, Marcinkowski JT. Do existential variables mediate between religious-spiritual facets of functionality and psychological wellbeing. Journal of Religion and Health. 2014; 53(1):56-67. [DOI:10.1007/s10943-012-9597-6]
60. Lau RWL, Cheng ST. Gratitude lessens death anxiety. European Journal of Ageing. 2011; 8(3):169. [DOI:10.1007/s10433-011-0195-3]
61. Tajvar M, Fletcher A, Grundy E, Arab M. Social support and health of older people in Middle Eastern countries: A systematic review. Australasian Journal on Ageing. 2013; 32(2):71-8. [DOI:10.1111/j.1741-6612.2012.00639.x]
62. Khawar M, Aslam N, Aamir S. Perceived social support and death anxiety among patients with chronic diseases. Pakistan Journal of Medical Research. 2013; 52(3):75-9. https://applications.emro.who.int/imemrf/Pak_J_Med_Res/Pak_J_Med_Res_2013_52_3_75_79.pdf
63. Wu AMS, Tang CS, Yogo M. Death anxiety, altruism, self-efficacy, and organ donation intention among Japanese college students: A moderated mediation analysis. Australian Journal of Psychology. 2013; 65(2):115-23. [DOI:10.1111/ajpy.12003]
64. Jans-Beken L, Lataster J, Peels D, Lechner L, Jacobs N. Gratitude, psychopathology and subjective well-being: Results from a 7.5-month prospective general population study. Journal of Happiness Studies. 2018; 19(6):1673-89. [DOI:10.1007/s10902-017-9893-7]
65. Davis DE, Choe E, Meyers J, Wade N, Varjas K, Gifford A, et al. Thankful for the little things: A meta-analysis of gratitude interventions. Journal of Counseling Psychology. 2016; 63(1):20-31. [DOI:10.1037/cou0000107]
66. Ramírez E, Ortega AR, Chamorro A, Colmenero JM. A program of positive intervention in the elderly: Memories, gratitude and forgiveness. Aging & Mental Health. 2014; 18(4):463-70. [DOI:10.1080/13607863.2013.856858]
67. Yalom ID. Existential psychotherapy [S. Habib, Persian trans]. Tehran: Nashr-e Ney; 2013. http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/3275341
68. Gillanders DT, Sinclair AK, MacLean M, Jardine K. Illness cognitions, cognitive fusion, avoidance and self-compassion as predictors of distress and quality of life in a heterogeneous sample of adults, after cancer. Journal of Contextual Behavioral Science. 2015; 4(4):300-11. [DOI:10.1016/j.jcbs.2015.07.003]
69. Trindade IA, Ferreira C. The impact of body image-related cognitive fusion on eating psychopathology. Eating Behaviors. 2014; 15(1):72-5. [DOI:10.1016/j.eatbeh.2013.10.014]
70. Kashdan TB, Breen WE, Afram A, Terhar D. Experiential avoidance in idiographic, autobiographical memories: Construct validity and links to social anxiety, depressive, and anger symptoms. Journal of Anxiety Disorders. 2010; 24(5):528-34. [DOI:10.1016/j.janxdis.2010.03.010]
71. Dickson KS, Ciesla JA, Reilly LC. Rumination, worry, cognitive avoidance, and behavioral avoidance: Examination of temporal effects. Behavior Therapy. 2012; 43(3):629-40. [DOI:10.1016/j.beth.2011.11.002]
72. Rajagopal D, Mackenzie E, Bailey Ch, Lavizzo-Mourey R. The effectiveness of a spiritually-based intervention to alleviate subsyndromal anxiety and minor depression among older adults. Journal of Religion and Health. 2002; 41(2):153-66. [DOI:10.1023/A:1015854226937]
73. Gire JT. How death imitates life: Cultural influences on conceptions of death and dying. Online Readings in Psychology and Culture. 2002; 3(2):2. https://doi.org/10.9707/2307-0919.1120
74. Kang KA, Im JI, Kim HS, Kim SJ, Song MK, Sim SY. The effect of logotherapy on the suffering, finding meaning, and suffering, well-being of adolescents with terminal cancer. Child Health Nursing Research. 2009; 15(2):136-44. [DOI:10.4094/jkachn.2009.15.2.136]
75. Kastenbaum R. Death anxiety. In: Fink G, editor. Encyclopedia of Stress. New York: Academic Press; 2007. pp. 717-722 [DOI:10.1016/B978-012373947-6.00113-6]