دوره 17، شماره 1 - ( بهار 1401 )
جلد 17 شماره 1 صفحات 61-44 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Babaei Khorzoghi M, Sajjadian P S. The Effectiveness of Bedtime Exercises on Sleep Quality Parameters and Chronic Nonspecific Chronic Low Back Pain After Sleep in the Elderly Male. Salmand: Iranian Journal of Ageing 2022; 17 (1) :44-61
URL: http://salmandj.uswr.ac.ir/article-1-2178-fa.html
URL: http://salmandj.uswr.ac.ir/article-1-2178-fa.html
بابایی خورزوقی مجتبی، سجادیان پریناز سادات. اثربخشی تمرینات قبل ازخواب بر پارامترهای کیفیت‌خواب و کمردرد مزمن غیراختصاصی پس از خواب سالمندان مرد. سالمند: مجله سالمندی ایران. 1401; 17 (1) :44-61
1- گروه تندرستی در تدریس و محیط کار، مرکز تربیت‌بدنی، دانشگاه صنعتی اصفهان، اصفهان، ایران. ، babaei@iut.ac.ir
2- گروه روانشناسی، دانشکده علوم انسانی، مؤسسه آموزش عالی فیض‌الاسلام، خمینی‌شهر، اصفهان، ایران.
2- گروه روانشناسی، دانشکده علوم انسانی، مؤسسه آموزش عالی فیض‌الاسلام، خمینی‌شهر، اصفهان، ایران.
متن کامل [PDF 6565 kb]
(1489 دریافت)
| چکیده (HTML) (3568 مشاهده)
.jpg)
References
متن کامل: (2120 مشاهده)
مقدمه
سالمندی پدیده‌ای است که هر فردی که طول عمر طبیعی داشته باشد، با آن روبه‌رو خواهد شد. تحقیقات انجام شده بر اساس آمارهای ملی و تحلیل روندهای موجود نشان‌دهنده گذر جمعیتی ایران از جوانی به میان‌سالی و در آینده به سمت سالمندی است [1 ,2]. در قرن حاضر مهم‌ترین دغدغه بهداشت عمومی «زندگی با کیفیت بهتر» است [3]. در همین راستا، داشتن عمر طولانی را به تنهایی نمی‌توان به‌عنوان هدف اصلی زندگی سالمندان قلمداد کرد، بلکه می‌بایست به نیازهای جسمانی، روانی، اجتماعی و کیفیت زندگی آن‌ها نیز توجه چندبعدی داشت [4]. یکی از موارد مهم و تأثیرگذار در کیفیت زندگی، کیفیت خواب است [5, 6].
خواب در چرخه شبانه‌روزی زندگی به بازسازی قوای جسمانی و روانی افراد می‌پردازد. محققان یکی از مشکلات شایع که به موازات افزایش سن به وجود می‌آید را اختلال خواب بیان کرده‌اند [5, 6]. شیوع بالای اختلالات خواب در سالمندان به نحوی است که حدود 35 درصد از افراد بالای 60 سال از کیفیت خواب مطلوبی برخوردار نیستند [7]. زنان سالخورده از مشکلات خواب بیشتری نسبت به مردان مسن شکایت دارند، اما از منظر پلی‌سومنوگرافی (آزمایش چندگانه خواب) مشخص شد مردان سالخورده از مشکلات بیشتری همچون پراکندگی یا تکه‌تکه شدن خواب، بی‌نظمی تنفسی در خواب و غیره رنج می‌برند [8]. تا جایی که یک نظرسنجی در سال 2012 نشان داد نزدیک به 30 درصد از مردان بهطور متوسط کمتر از 6 ساعت خواب در هر شب دارند [9]. همان‌طور که تحقیقات نشان می‌دهند مراجعه مردان برای بهره‌مندی از خدمات بهداشتی با نرخ پایینی روبه‌رو است و همین امر در ادامه زندگی می‌تواند از کیفیت زندگی و کیفیت خواب آن‌ها بکاهد [10]. تحقیقات نشان داده‌اند بررسی منظم کیفیت خواب مهم است و باعث پیشگیری از بروز انواع بیماری‌های جسمانی و روانی و درمجموع بهبود سلامت عمومی و کیفیت زندگی سالمندان می‌شود [11]. با افزایش سن، خواب افراد سبک‌تر و توانایی در به خواب رفتن کاهش می‌یابد. درنتیجه، خواب‌آلودگی در طول روز می‌تواند منجر به بروز انواع اختلالات و بیماری‌های جسمانی و روانی و همچنین تأخیر در بهبود زخم و تسکین درد و به دنبال آن خستگی، کاهش عمکلرد، کم‌تحرکی، مریضی و مرگ‌ومیر در افراد سالمند شود [12, 13, 14, 15].
کیفیت خواب پایین باعث بروز انواع مشکلات اسکلتی‌ـ‌عضلانی نیز می‌شود که از جمله شایع‌ترین آن‌ها می‌توان به کمردرد مزمن غیراختصاصی اشاره کرد [16]. 60 درصد از بیماران مبتلا به کمردرد مزمن غیراختصاصی از کیفیت خواب پایین برخوردارند [17]. بهطور ویژه گزارش شده است یکی از دو بیمار مبتلا به کمردرد مزمن غیراختصاصی که به دنبال مراقبت‌های ویژه هستند، از بی‌خوابی رنج می‌برند [18]. رابطه بین شدت درد و کیفیت خواب بر اساس تحقیقات انجام‌شده، دوسویه به نظر می‌رسد [19, 20]. این در حالی است که یک شب خواب بی‌کیفیت در روز بعد با افزایش سطح درد همراه خواهد بود، یک روز با شدت درد متوسط رو به بالا منجر به بروز کاهش کیفیت خواب در بیماران مبتلا به کمردرد مزمن غیراختصاصی بدون در نظر گرفتن مدت‌زمان درد می‌شود [21, 22]. تحقیقات نشان داده‌اند اختلال در کیفیت خواب در ساعات مختلف شبانه‌روز می‌تواند بر انواع مشکلات اسکلتی‌ـ‌عضلانی به‌ویژه کمردرد مزمن اختصاصی مؤثر باشد [23, 24, 25]. این درحالی است که شواهدی وجود دارند که نشان می‌دهند میزان کمردرد اختصاصی بعد از خواب عصرانه نسبت به خواب صبحگاهی بیشتر است [27 ،26]. در همین راستا، موریتا و همکاران نیز نشان دادند ورزش صبحگاهی می‌تواند اثرات مناسبی بر کیفیت خواب شبانه داشته باشد [28]. اخیراً شواهدی به‌دست آمده‌اند که نشان می‌دهند افراد مبتلا به کیفیت پایین خواب شبانه به احتمال بیشتری دچار کمردرد مزمن غیراختصاصی می‌شوند تا کسانی که دچار بی‌خوابی صبحگاهی هستند. با توجه به مطالعات انجام‌شده، بهبود کیفیت خواب می‌تواند در پیشگیری و بهبود کمردرد مزمن اختصاصی دارای اهمیت باشد [29].
درمان‌های دارویی رایجی برای بی‌خوابی مزمن وجود دارند که می‌توانند منجر به بروز انواع عوارض جانبی همراه با هزینه‌های بالا و انواع اختلالات دارویی و حتی مرگ‌ومیر در این گروه سنی شوند [30 ,31]. بنابراین محققین روش‌های درمانی غیردارویی را برای درمان کیفیت خواب در اولویت قرار داده‌اند و سالمندان را تشویق به استفاده از این روش‌ها می‌کنند [32, 33]. محققین ورزش را به‌عنوان یکی از درمان‌های جایگزین و کمکی برای بهبود کیفیت خواب پیشنهاد داده‌اند [34]. اثربخشی ورزش بر مبتلایان به بی‌خوابی مزمن مورد بررسی قرارگرفته است [35]. از جمله اثرات آن می‌توان به بهبود کیفیت خواب، راندمان خواب، مدت‌زمان خواب، کاهش تأخیر در شروع خواب و بیداری بعد از شروع خواب اشاره کرد [35 ،34]. درواقع، چندین عامل وجود دارد که ورزش را به‌عنوان یکی از درمان‌های جایگزین مطرح کرده‌اند. برخلاف داروهای خواب‌آور که دارای عوارض جانبی هستند، ورزش به‌عنوان یک وسیله ایمن، ارزان و با سهولت در استفاده و در دسترس بودن برای بهبود کیفیت خواب شناخته می‌شود [36]. تمرینات ورزشی می‌تواند به‌صورت انفرادی یا گروهی، تحت نظارت یا بدون نظارت در هر زمان و مکان که برای فرد مناسب باشد، به انجام برسد. لوو و همکاران در مطالعه خود تحت عنوان «آیا ورزش، خواب را برای بزرگسالان با مشکل بی‌خوابی بهبود می‌بخشد؟» که به‌صورت مروری انجام شده بود، به این نتیجه دست یافتند که تمرینات ورزشی با شدت متوسط می‌تواند باعث بهبود کیفیت خواب در افراد شود [34]. باننو و همکاران نیز به‌صورت مروری به این موضوع پرداختند که آیا ورزش می‌تواند کیفیت خواب را بهبود بخشد و درنهایت به این نتیجه دست یافتند که ورزش می‌تواند کیفیت خواب را بدون عوارض جانبی به‌صورت قابل توجهی بهبود دهد، اما بیان کردند که انجام تحقیقات با کیفیت بیشتری در این مورد نیاز است [37]. همچنین برخی تمرینات ورزشی ثبات‌دهندهِ ستون‌فقرات می‌توانند منجر به حفظ و بهبود وضعیت کنترل ستون‌فقرات شوند [38]. بنابراین یک برنامه خاص ورزشی شامل تمرینات تثبیت‌کننده ستون فقرات در ناحیه ثبات مرکزی بدن بهطور خودکار باعث می‌شود عضلات سطحی و عمقی ناحیه شکم و کمر درگیر شوند [39] و به تبع آن، تمرینات ناحیه ثبات مرکزی در مقایسه با سایر برنامه‌های تمرینی، می‌تواند اثرات مثبتی بر کاهش درد و ناتوانی افراد دارای کمردرد مزمن اختصاصی داشته باشد [40].
بنابراین عواملی که منجر به بهبود کیفیت خواب در سالمندان و به دنبال آن بهبود کمردرد مزمن غیراختصاصی شوند از اهمیت بالایی برخوردارند. با توجه به تحقیقات گذشته که به بررسی تمرینات قبل از خواب در منزل نپرداختند و تنها تأثیر انجام تمرینات با شدت‌ها و انواع مختلف را بر کیفیت خواب سالمندان بررسی کرده‌اند، تحقیق حاضر با هدف تعیین اثربخشی تمرینات قبل از خواب در منزل بر کیفیت خواب و کمردرد مزمن غیراختصاصی پس از خواب سالمندان مرد انجام شد.
روش مطالعه
مطالعه حاضر از نوع نیمه‌تجربی دارای طرح دوگروهی همراه با مداخله تمرینی و پیش‌آزمون و پس‌آزمون است. جامعه آماری پژوهش را کلیه کارکنان و بازنشستگان بالای 60 سال دانشگاه صنعتی اصفهان در پاییز سال 1398 تشکیل دادند. برای تعیین حجم نمونه از فرمول فلیس و همکاران [41]، (فرمول شماره 1) استفاده شد.
فرمول تعیین حجم نمونه فلیس:
.jpg)
بر اساس پژوهش باننو و همکاران [37]، با در نظر گرفتن 1/81=σ (انحراف‌معیار)،2/11=d (سطح اطمینان)، با توان آزمون 0/8 و 0/05=α، حجم نمونه برای هر گروه 17/94 نفر به دست آمد و با احتمال ریزش، 20 نفر سالمند مرد برای هر گروه (جمعاً 40 نفر) در نظر گرفته شد. ابتدا با انجام فراخوان‌های عمومی، 123 نفر اعلام آمادگی کردند. از این افراد معاینات و آزمون‌های اولیه از طریق پرسش‌نامه‌های سلامت عمومی، فرم کوتاه وضعیت ذهنی و آمادگی فعالیت بدنی و انجام مصاحبه و بیان محاسن و معایب تحقیق به عمل آمد. درنهایت، 40 نفر از اعضای جامعه به‌صورت هدفمند در دسترس انتخاب شدند. شرکت‌کنندگان در مطالعه برای همگن‌سازی (از نظر سن، قد، جرم بدن و همچنین شاخص توده بدنی) به روش تخصیص تصادفی ساده با استفاده از روش قرعه‌کشی در دو گروه آزمایشی (20 نفر، انجام تمرینات قبل از خواب به‌صورت نشسته و خوابیده) و کنترل (20 نفر، عدم دریافت مداخله) قرار گرفتند.
از تمام شرکت‌کنندگان فرم رضایت‌نامه آگاهانه و پرسش‌نامه اطلاعات فردی دریافت شد و به ایشان تعهد داده شد اطلاعاتشان به‌صورت محرمانه باقی خواهد ماند و تنها نتایج کلی تمام شرکت‌کنندگان مورد بهره‌برداری قرار خواهد گرفت.
معیارهای ورود به مطالعه، مرد بالای 60 سال، داشتن استقلال عملکردی و توانایی در راه رفتن و انجام فعالیت‌های روزمره بدون استفاده از وسیله کمکی و همچنین نداشتن فعالیت‌های بدنی منظم و داشتن کمردرد مزمن غیراختصاصی برای حداقل یک سال بود.
معیارهای خروج از مطالعه نیز به‌دست آوردن نمره زیر 24 از پرسش‌نامه فرم کوتاه وضعیت ذهنی، نداشتن الزامات پرسش‌نامه سلامت عمومی و آمادگی فعالیت بدنی، وجود بیماری‌های قلبی تنفسی حاد و پرفشار خونی، وجود سابقه اختلالات حسی‌ـ‌حرکتی یا مشکلات شدید بینایی، وجود علائم پاتولوژیک، سابقه شکستگی، جراحی و بیماری مفصلی در اندام تحتانی، استفاده از داروی آرام‌بخش و ضددرد 48 ساعت قبل از اجرای آزمون، وجود هرگونه ناهنجاری قابل مشاهده در اندام تحتانی، داشتن سابقه زمین خوردن طی یک سال گذشته، عدم توانایی در اجرای آزمون‌ها یا برنامه‌های تمرینی و مشارکت در برنامه تمرینی منظم خارج از مطالعه بود.
متغیر مستقل در این مطالعه، فاکتور بین‌گروهی یا همان اجرای تمرینات قبل از خواب به مدت 28 جلسه و متغیرهای وابسته، کیفیت خواب و کمردرد مزمن غیراختصاصی بودند. در این مطالعه سعی شد تا از قرار گرفتن نمونه‌ها در معرض تمرینات دیگر جلوگیری شود و همچنین متغیرهای زمینه‌ای با تخصیص تصادفی ساده نمونه‌ها در بین دو گروه و استفاده از آزمون‌های آماری تحت کنترل قرار گیرند.
ابزارهای مورد استفاده در این مطالعه برای انجام ارزیابی اولیه عبارت بودند از:
فرم ثبت اطلاعات جمعیت‌شناختی محقق‌ساخته همراه با فرم رضایت‌نامه
پرسش‌نامه استاندارد کیفیت خواب پیتزبورگ
این پرسش‌نامه شامل 18 سؤال و دارای هفت مؤلفه کیفیت ذهنی خواب، تأخیر در به خواب رفتن، طول مدت به خواب رفتن، کارایی و مؤثر بودن خواب، اختلالات خواب، مصرف داروهای خواب‌آور و عملکرد نامناسب در طول روز و همچنین یک نمره کلی است. امتیاز هر سؤال بین صفر تا 3 و امتیاز هر مؤلفه نیز حداکثر 3 است. همچنین مجموع میانگین نمرات تمامی مؤلفه‌ها نمره کل پرسش‌نامه را تشکیل می‌دهد که دامنه آن از صفر تا 21 است. نمره کلی 5 یا بیشتر به معنای نامناسب بودن کیفیت خواب فرد است. این پرسش‌نامه توسط بویس و همکاران اعتباریابی شده است. آن‌ها پایایی این پرسش‌نامه را با استفاده از آلفای کرونباخ، 0/83 و اعتبار آن را نیز 0/75 گزارش کردند. در ایران نیز حسین‌آبادی و همکاران در تحقیق خود بر روی سالمندان 60 سال به بالا، پایایی آن را با استفاده از ضریب کاپا، 0/87 گزارش کردند [42]. همچنین در این تحقیق با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ، پایایی این پرسش‌نامه و مؤلفه‌های آن بین 0/73 تا 0/79 به دست آمد.
ارزیابی شدت درد
برای اندازه‌گیری شدت درد ادراک‌شده از مقیاس دیداری درد استفاده شد. این مقیاس، یک نوار افقی 10 سانتی‌متری است که یک انتهای آن عدد صفر (عدم وجود درد) و انتهای دیگر آن عدد 10 (شدیدترین درد ممکن) است. خط‌کش مذکور دارای دو روی کیفی و کمی است. از فرد خواسته می‌شد با توجه به میزان درد، سمت کیفی خط‌کش را علامت بزند. سپس محقق خط‌کش را برگردانده و آن نقطه را به‌صورت عدد ثبت می‌کرد. عدد به‌دست‌آمده به‌عنوان میزان درد بیمار در نظر گرفته می‌شد. این مقیاس معتبرترین سیستم درجه‌بندی درد برای مقایسه بین دوره‌های مختلف بوده و بهطور گسترده در پژوهش‌های مرتبط با درد مورد استفاده قرار می‌گیرد و روایی و پایایی آن مورد تأیید قرار گرفته و ضریب پایایی آن برابر با 0/91 است [43]. درد به‌صورت مفهومی، یک تجربه حسی و عاطفی ناخوشایند است که همراه با آسیب بافتی واقعی یا بالقوه رخ می‌دهد یا به‌صورت چنین آسیبی بیان می‌شود و فرد احساس ناخوشایندی اعم از درد، سوزش، حساسیت و لمس و ناراحتی در ناحیه کمری دارد.
ارزیابی عملکرد (اوسوستری)
درجه ناتوانی با پرسش‌نامه اوسوستری که استاندارد طلایی برای اندازه‌گیری عملکرد در کمردرد است، انداره‌گیری شد. پرسش‌نامه اوسوستری، سطح توانایی عملکردی فرد را در 10 بخش شش‌گزینه‌ای (حداقل صفر و حداکثر 5) در زمینه‌های تحمل و مقابله با شدت درد، مراقبت شخصی، بلند کردن اشیاء، راه رفتن، نشستن، خوابیدن، زندگی اجتماعی، مسافرت و تغییر درجات درد مورد ارزیابی قرار می‌دهد. در بدترین حالت ناتوانی، نمره 5 به هر بخش داده می‌شود که درمجموع امتیازهای 10 بخش برابر با 50 خواهد بود و ناتوانی کلی با حاصل ضرب مجموع نمره‌های هر قسمت در عدد 2 محاسبه می‌شود. در حقیقت، این پرسش‌نامه، ناتوانی در عملکرد را بین صفر تا 100 ارزش‌گذاری می‌کند. بدین‌ترتیب که امتیاز صفر مبین سلامت کامل فرد و عملکرد بدون درد، صفر تا 25 به منزله ناتوانی خفیف، 25 تا 50 ناتوانی متوسط، 50 تا 75 ناتوانی زیاد و 75 تا 100 به منزله ناتوانی شدید و کاملاً حاد است [44]. در مطالعات گذشته، روایی و اعتبار پرسش‌نامه در سنجش میزان ناتوانی در فعالیت‌های روزمره مورد تأیید قرار گرفته و پایایی آن 0/84 گزارش شده است [45]. در ایران نیز این پرسش‌نامه توسط موسوی و همکاران هنجاریابی شده و ضریب آلفای آن 0/75 و همسانی درونی آن به روش بازآزمایی، عالی (0/91) گزارش شده است [46].
برنامه تمرینی که به‌عنوان یک مداخله در این مطالعه مورد استفاده قرار گرفت. بر اساس الگوی تمرینی طراحی‌شده توسط بست‌ـ‌مارتینی و جونز-دیگِنووا در سال 2014 [47] برای سالمندان به سبک نهایت آمادگی (یک جلسه، شامل چندین پارت تمرینی و هر پارت تمرینی به‌صورت ترکیبی از چندین نوع تمرین با شدت متفاوت بر اساس توانایی هر فرد شامل قدرتی و مقاومتی، استقامت قلبی‌ـ‌عروقی، تعادلی و دامنه حرکتی و هر پارت با 2 الی 3 بار تکرار) اجرا شد. در این برنامه تمرینی، از یک الی 2 دقیقه گرم کردن به همراه 5 دقیقه تمرینات مقاومتی با وزن بدن، 5 دقیقه تمرینات هوازی (با بهره‌گیری از اندام فوقانی و اندام تحتانی به صورت خوابیده و نشسته)، یک دقیقه تمرینات تعادلی (به‌صورت نشسته و خوابیده با چشمان بسته و دستکاری مرکز ثقل و سطح اتکا) و یک دقیقه سرد کردن استفاده شد. تمرینات به‌صورت هر شب قبل از خواب و در 28 جلسه به مدت 15 دقیقه انجام شد و سعی شد تا اصل اضافه‌بار بر اساس توانایی شرکت‌کننده‌ها اعمال شود. همچنین تمام تمرینات به‌صورت نشسته و خوابیده و بر روی تخت توسط سالمند اجرا شد. تمرینات به‌صورت ترکیبی از به‌کار‌گیری اندام فوقانی، تنه و اندام تحتانی طراحی شده بودند. در این مطالعه برای انجام تمرینات مقاومتی تنها از وزن بدن استفاده شد.
تمرینات قبل از خواب در منزل برای هر فرد ابتدا در جلسه آموزشی توضیح و اجرا شد و تصاویر و فیلم‌های مرتبط با این حرکات در اختیار شرکت‌کنندگان قرار گرفت و از طریق پیامک زمان اجرای آن‌ها در سه نوبت در هر شب یادآوری شد. بدین‌صورت که مربی پس از آموزش نحوه اجرای تمرینات به شرکت‌کنندگان از طریق ارسال پیامک در هر شب انجام تمرینات را یادآوری کرده و تأیید پیامکی انجام تمرینات توسط شرکت‌کنندگان را دریافت می‌کرد. همچنین مربی برای صحت اجرای تمرینات با افراد تماس تلفنی نیز برقرار می‌کرد. موارد مرتبط با روش کار مطالعه حاضر در تصویر شماره 1 به اختصار آورده شده است.
سالمندی پدیده‌ای است که هر فردی که طول عمر طبیعی داشته باشد، با آن روبه‌رو خواهد شد. تحقیقات انجام شده بر اساس آمارهای ملی و تحلیل روندهای موجود نشان‌دهنده گذر جمعیتی ایران از جوانی به میان‌سالی و در آینده به سمت سالمندی است [1 ,2]. در قرن حاضر مهم‌ترین دغدغه بهداشت عمومی «زندگی با کیفیت بهتر» است [3]. در همین راستا، داشتن عمر طولانی را به تنهایی نمی‌توان به‌عنوان هدف اصلی زندگی سالمندان قلمداد کرد، بلکه می‌بایست به نیازهای جسمانی، روانی، اجتماعی و کیفیت زندگی آن‌ها نیز توجه چندبعدی داشت [4]. یکی از موارد مهم و تأثیرگذار در کیفیت زندگی، کیفیت خواب است [5, 6].
خواب در چرخه شبانه‌روزی زندگی به بازسازی قوای جسمانی و روانی افراد می‌پردازد. محققان یکی از مشکلات شایع که به موازات افزایش سن به وجود می‌آید را اختلال خواب بیان کرده‌اند [5, 6]. شیوع بالای اختلالات خواب در سالمندان به نحوی است که حدود 35 درصد از افراد بالای 60 سال از کیفیت خواب مطلوبی برخوردار نیستند [7]. زنان سالخورده از مشکلات خواب بیشتری نسبت به مردان مسن شکایت دارند، اما از منظر پلی‌سومنوگرافی (آزمایش چندگانه خواب) مشخص شد مردان سالخورده از مشکلات بیشتری همچون پراکندگی یا تکه‌تکه شدن خواب، بی‌نظمی تنفسی در خواب و غیره رنج می‌برند [8]. تا جایی که یک نظرسنجی در سال 2012 نشان داد نزدیک به 30 درصد از مردان بهطور متوسط کمتر از 6 ساعت خواب در هر شب دارند [9]. همان‌طور که تحقیقات نشان می‌دهند مراجعه مردان برای بهره‌مندی از خدمات بهداشتی با نرخ پایینی روبه‌رو است و همین امر در ادامه زندگی می‌تواند از کیفیت زندگی و کیفیت خواب آن‌ها بکاهد [10]. تحقیقات نشان داده‌اند بررسی منظم کیفیت خواب مهم است و باعث پیشگیری از بروز انواع بیماری‌های جسمانی و روانی و درمجموع بهبود سلامت عمومی و کیفیت زندگی سالمندان می‌شود [11]. با افزایش سن، خواب افراد سبک‌تر و توانایی در به خواب رفتن کاهش می‌یابد. درنتیجه، خواب‌آلودگی در طول روز می‌تواند منجر به بروز انواع اختلالات و بیماری‌های جسمانی و روانی و همچنین تأخیر در بهبود زخم و تسکین درد و به دنبال آن خستگی، کاهش عمکلرد، کم‌تحرکی، مریضی و مرگ‌ومیر در افراد سالمند شود [12, 13, 14, 15].
کیفیت خواب پایین باعث بروز انواع مشکلات اسکلتی‌ـ‌عضلانی نیز می‌شود که از جمله شایع‌ترین آن‌ها می‌توان به کمردرد مزمن غیراختصاصی اشاره کرد [16]. 60 درصد از بیماران مبتلا به کمردرد مزمن غیراختصاصی از کیفیت خواب پایین برخوردارند [17]. بهطور ویژه گزارش شده است یکی از دو بیمار مبتلا به کمردرد مزمن غیراختصاصی که به دنبال مراقبت‌های ویژه هستند، از بی‌خوابی رنج می‌برند [18]. رابطه بین شدت درد و کیفیت خواب بر اساس تحقیقات انجام‌شده، دوسویه به نظر می‌رسد [19, 20]. این در حالی است که یک شب خواب بی‌کیفیت در روز بعد با افزایش سطح درد همراه خواهد بود، یک روز با شدت درد متوسط رو به بالا منجر به بروز کاهش کیفیت خواب در بیماران مبتلا به کمردرد مزمن غیراختصاصی بدون در نظر گرفتن مدت‌زمان درد می‌شود [21, 22]. تحقیقات نشان داده‌اند اختلال در کیفیت خواب در ساعات مختلف شبانه‌روز می‌تواند بر انواع مشکلات اسکلتی‌ـ‌عضلانی به‌ویژه کمردرد مزمن اختصاصی مؤثر باشد [23, 24, 25]. این درحالی است که شواهدی وجود دارند که نشان می‌دهند میزان کمردرد اختصاصی بعد از خواب عصرانه نسبت به خواب صبحگاهی بیشتر است [27 ،26]. در همین راستا، موریتا و همکاران نیز نشان دادند ورزش صبحگاهی می‌تواند اثرات مناسبی بر کیفیت خواب شبانه داشته باشد [28]. اخیراً شواهدی به‌دست آمده‌اند که نشان می‌دهند افراد مبتلا به کیفیت پایین خواب شبانه به احتمال بیشتری دچار کمردرد مزمن غیراختصاصی می‌شوند تا کسانی که دچار بی‌خوابی صبحگاهی هستند. با توجه به مطالعات انجام‌شده، بهبود کیفیت خواب می‌تواند در پیشگیری و بهبود کمردرد مزمن اختصاصی دارای اهمیت باشد [29].
درمان‌های دارویی رایجی برای بی‌خوابی مزمن وجود دارند که می‌توانند منجر به بروز انواع عوارض جانبی همراه با هزینه‌های بالا و انواع اختلالات دارویی و حتی مرگ‌ومیر در این گروه سنی شوند [30 ,31]. بنابراین محققین روش‌های درمانی غیردارویی را برای درمان کیفیت خواب در اولویت قرار داده‌اند و سالمندان را تشویق به استفاده از این روش‌ها می‌کنند [32, 33]. محققین ورزش را به‌عنوان یکی از درمان‌های جایگزین و کمکی برای بهبود کیفیت خواب پیشنهاد داده‌اند [34]. اثربخشی ورزش بر مبتلایان به بی‌خوابی مزمن مورد بررسی قرارگرفته است [35]. از جمله اثرات آن می‌توان به بهبود کیفیت خواب، راندمان خواب، مدت‌زمان خواب، کاهش تأخیر در شروع خواب و بیداری بعد از شروع خواب اشاره کرد [35 ،34]. درواقع، چندین عامل وجود دارد که ورزش را به‌عنوان یکی از درمان‌های جایگزین مطرح کرده‌اند. برخلاف داروهای خواب‌آور که دارای عوارض جانبی هستند، ورزش به‌عنوان یک وسیله ایمن، ارزان و با سهولت در استفاده و در دسترس بودن برای بهبود کیفیت خواب شناخته می‌شود [36]. تمرینات ورزشی می‌تواند به‌صورت انفرادی یا گروهی، تحت نظارت یا بدون نظارت در هر زمان و مکان که برای فرد مناسب باشد، به انجام برسد. لوو و همکاران در مطالعه خود تحت عنوان «آیا ورزش، خواب را برای بزرگسالان با مشکل بی‌خوابی بهبود می‌بخشد؟» که به‌صورت مروری انجام شده بود، به این نتیجه دست یافتند که تمرینات ورزشی با شدت متوسط می‌تواند باعث بهبود کیفیت خواب در افراد شود [34]. باننو و همکاران نیز به‌صورت مروری به این موضوع پرداختند که آیا ورزش می‌تواند کیفیت خواب را بهبود بخشد و درنهایت به این نتیجه دست یافتند که ورزش می‌تواند کیفیت خواب را بدون عوارض جانبی به‌صورت قابل توجهی بهبود دهد، اما بیان کردند که انجام تحقیقات با کیفیت بیشتری در این مورد نیاز است [37]. همچنین برخی تمرینات ورزشی ثبات‌دهندهِ ستون‌فقرات می‌توانند منجر به حفظ و بهبود وضعیت کنترل ستون‌فقرات شوند [38]. بنابراین یک برنامه خاص ورزشی شامل تمرینات تثبیت‌کننده ستون فقرات در ناحیه ثبات مرکزی بدن بهطور خودکار باعث می‌شود عضلات سطحی و عمقی ناحیه شکم و کمر درگیر شوند [39] و به تبع آن، تمرینات ناحیه ثبات مرکزی در مقایسه با سایر برنامه‌های تمرینی، می‌تواند اثرات مثبتی بر کاهش درد و ناتوانی افراد دارای کمردرد مزمن اختصاصی داشته باشد [40].
بنابراین عواملی که منجر به بهبود کیفیت خواب در سالمندان و به دنبال آن بهبود کمردرد مزمن غیراختصاصی شوند از اهمیت بالایی برخوردارند. با توجه به تحقیقات گذشته که به بررسی تمرینات قبل از خواب در منزل نپرداختند و تنها تأثیر انجام تمرینات با شدت‌ها و انواع مختلف را بر کیفیت خواب سالمندان بررسی کرده‌اند، تحقیق حاضر با هدف تعیین اثربخشی تمرینات قبل از خواب در منزل بر کیفیت خواب و کمردرد مزمن غیراختصاصی پس از خواب سالمندان مرد انجام شد.
روش مطالعه
مطالعه حاضر از نوع نیمه‌تجربی دارای طرح دوگروهی همراه با مداخله تمرینی و پیش‌آزمون و پس‌آزمون است. جامعه آماری پژوهش را کلیه کارکنان و بازنشستگان بالای 60 سال دانشگاه صنعتی اصفهان در پاییز سال 1398 تشکیل دادند. برای تعیین حجم نمونه از فرمول فلیس و همکاران [41]، (فرمول شماره 1) استفاده شد.
فرمول تعیین حجم نمونه فلیس:
بر اساس پژوهش باننو و همکاران [37]، با در نظر گرفتن 1/81=σ (انحراف‌معیار)،2/11=d (سطح اطمینان)، با توان آزمون 0/8 و 0/05=α، حجم نمونه برای هر گروه 17/94 نفر به دست آمد و با احتمال ریزش، 20 نفر سالمند مرد برای هر گروه (جمعاً 40 نفر) در نظر گرفته شد. ابتدا با انجام فراخوان‌های عمومی، 123 نفر اعلام آمادگی کردند. از این افراد معاینات و آزمون‌های اولیه از طریق پرسش‌نامه‌های سلامت عمومی، فرم کوتاه وضعیت ذهنی و آمادگی فعالیت بدنی و انجام مصاحبه و بیان محاسن و معایب تحقیق به عمل آمد. درنهایت، 40 نفر از اعضای جامعه به‌صورت هدفمند در دسترس انتخاب شدند. شرکت‌کنندگان در مطالعه برای همگن‌سازی (از نظر سن، قد، جرم بدن و همچنین شاخص توده بدنی) به روش تخصیص تصادفی ساده با استفاده از روش قرعه‌کشی در دو گروه آزمایشی (20 نفر، انجام تمرینات قبل از خواب به‌صورت نشسته و خوابیده) و کنترل (20 نفر، عدم دریافت مداخله) قرار گرفتند.
از تمام شرکت‌کنندگان فرم رضایت‌نامه آگاهانه و پرسش‌نامه اطلاعات فردی دریافت شد و به ایشان تعهد داده شد اطلاعاتشان به‌صورت محرمانه باقی خواهد ماند و تنها نتایج کلی تمام شرکت‌کنندگان مورد بهره‌برداری قرار خواهد گرفت.
معیارهای ورود به مطالعه، مرد بالای 60 سال، داشتن استقلال عملکردی و توانایی در راه رفتن و انجام فعالیت‌های روزمره بدون استفاده از وسیله کمکی و همچنین نداشتن فعالیت‌های بدنی منظم و داشتن کمردرد مزمن غیراختصاصی برای حداقل یک سال بود.
معیارهای خروج از مطالعه نیز به‌دست آوردن نمره زیر 24 از پرسش‌نامه فرم کوتاه وضعیت ذهنی، نداشتن الزامات پرسش‌نامه سلامت عمومی و آمادگی فعالیت بدنی، وجود بیماری‌های قلبی تنفسی حاد و پرفشار خونی، وجود سابقه اختلالات حسی‌ـ‌حرکتی یا مشکلات شدید بینایی، وجود علائم پاتولوژیک، سابقه شکستگی، جراحی و بیماری مفصلی در اندام تحتانی، استفاده از داروی آرام‌بخش و ضددرد 48 ساعت قبل از اجرای آزمون، وجود هرگونه ناهنجاری قابل مشاهده در اندام تحتانی، داشتن سابقه زمین خوردن طی یک سال گذشته، عدم توانایی در اجرای آزمون‌ها یا برنامه‌های تمرینی و مشارکت در برنامه تمرینی منظم خارج از مطالعه بود.
متغیر مستقل در این مطالعه، فاکتور بین‌گروهی یا همان اجرای تمرینات قبل از خواب به مدت 28 جلسه و متغیرهای وابسته، کیفیت خواب و کمردرد مزمن غیراختصاصی بودند. در این مطالعه سعی شد تا از قرار گرفتن نمونه‌ها در معرض تمرینات دیگر جلوگیری شود و همچنین متغیرهای زمینه‌ای با تخصیص تصادفی ساده نمونه‌ها در بین دو گروه و استفاده از آزمون‌های آماری تحت کنترل قرار گیرند.
ابزارهای مورد استفاده در این مطالعه برای انجام ارزیابی اولیه عبارت بودند از:
فرم ثبت اطلاعات جمعیت‌شناختی محقق‌ساخته همراه با فرم رضایت‌نامه
پرسش‌نامه استاندارد کیفیت خواب پیتزبورگ
این پرسش‌نامه شامل 18 سؤال و دارای هفت مؤلفه کیفیت ذهنی خواب، تأخیر در به خواب رفتن، طول مدت به خواب رفتن، کارایی و مؤثر بودن خواب، اختلالات خواب، مصرف داروهای خواب‌آور و عملکرد نامناسب در طول روز و همچنین یک نمره کلی است. امتیاز هر سؤال بین صفر تا 3 و امتیاز هر مؤلفه نیز حداکثر 3 است. همچنین مجموع میانگین نمرات تمامی مؤلفه‌ها نمره کل پرسش‌نامه را تشکیل می‌دهد که دامنه آن از صفر تا 21 است. نمره کلی 5 یا بیشتر به معنای نامناسب بودن کیفیت خواب فرد است. این پرسش‌نامه توسط بویس و همکاران اعتباریابی شده است. آن‌ها پایایی این پرسش‌نامه را با استفاده از آلفای کرونباخ، 0/83 و اعتبار آن را نیز 0/75 گزارش کردند. در ایران نیز حسین‌آبادی و همکاران در تحقیق خود بر روی سالمندان 60 سال به بالا، پایایی آن را با استفاده از ضریب کاپا، 0/87 گزارش کردند [42]. همچنین در این تحقیق با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ، پایایی این پرسش‌نامه و مؤلفه‌های آن بین 0/73 تا 0/79 به دست آمد.
ارزیابی شدت درد
برای اندازه‌گیری شدت درد ادراک‌شده از مقیاس دیداری درد استفاده شد. این مقیاس، یک نوار افقی 10 سانتی‌متری است که یک انتهای آن عدد صفر (عدم وجود درد) و انتهای دیگر آن عدد 10 (شدیدترین درد ممکن) است. خط‌کش مذکور دارای دو روی کیفی و کمی است. از فرد خواسته می‌شد با توجه به میزان درد، سمت کیفی خط‌کش را علامت بزند. سپس محقق خط‌کش را برگردانده و آن نقطه را به‌صورت عدد ثبت می‌کرد. عدد به‌دست‌آمده به‌عنوان میزان درد بیمار در نظر گرفته می‌شد. این مقیاس معتبرترین سیستم درجه‌بندی درد برای مقایسه بین دوره‌های مختلف بوده و بهطور گسترده در پژوهش‌های مرتبط با درد مورد استفاده قرار می‌گیرد و روایی و پایایی آن مورد تأیید قرار گرفته و ضریب پایایی آن برابر با 0/91 است [43]. درد به‌صورت مفهومی، یک تجربه حسی و عاطفی ناخوشایند است که همراه با آسیب بافتی واقعی یا بالقوه رخ می‌دهد یا به‌صورت چنین آسیبی بیان می‌شود و فرد احساس ناخوشایندی اعم از درد، سوزش، حساسیت و لمس و ناراحتی در ناحیه کمری دارد.
ارزیابی عملکرد (اوسوستری)
درجه ناتوانی با پرسش‌نامه اوسوستری که استاندارد طلایی برای اندازه‌گیری عملکرد در کمردرد است، انداره‌گیری شد. پرسش‌نامه اوسوستری، سطح توانایی عملکردی فرد را در 10 بخش شش‌گزینه‌ای (حداقل صفر و حداکثر 5) در زمینه‌های تحمل و مقابله با شدت درد، مراقبت شخصی، بلند کردن اشیاء، راه رفتن، نشستن، خوابیدن، زندگی اجتماعی، مسافرت و تغییر درجات درد مورد ارزیابی قرار می‌دهد. در بدترین حالت ناتوانی، نمره 5 به هر بخش داده می‌شود که درمجموع امتیازهای 10 بخش برابر با 50 خواهد بود و ناتوانی کلی با حاصل ضرب مجموع نمره‌های هر قسمت در عدد 2 محاسبه می‌شود. در حقیقت، این پرسش‌نامه، ناتوانی در عملکرد را بین صفر تا 100 ارزش‌گذاری می‌کند. بدین‌ترتیب که امتیاز صفر مبین سلامت کامل فرد و عملکرد بدون درد، صفر تا 25 به منزله ناتوانی خفیف، 25 تا 50 ناتوانی متوسط، 50 تا 75 ناتوانی زیاد و 75 تا 100 به منزله ناتوانی شدید و کاملاً حاد است [44]. در مطالعات گذشته، روایی و اعتبار پرسش‌نامه در سنجش میزان ناتوانی در فعالیت‌های روزمره مورد تأیید قرار گرفته و پایایی آن 0/84 گزارش شده است [45]. در ایران نیز این پرسش‌نامه توسط موسوی و همکاران هنجاریابی شده و ضریب آلفای آن 0/75 و همسانی درونی آن به روش بازآزمایی، عالی (0/91) گزارش شده است [46].
برنامه تمرینی که به‌عنوان یک مداخله در این مطالعه مورد استفاده قرار گرفت. بر اساس الگوی تمرینی طراحی‌شده توسط بست‌ـ‌مارتینی و جونز-دیگِنووا در سال 2014 [47] برای سالمندان به سبک نهایت آمادگی (یک جلسه، شامل چندین پارت تمرینی و هر پارت تمرینی به‌صورت ترکیبی از چندین نوع تمرین با شدت متفاوت بر اساس توانایی هر فرد شامل قدرتی و مقاومتی، استقامت قلبی‌ـ‌عروقی، تعادلی و دامنه حرکتی و هر پارت با 2 الی 3 بار تکرار) اجرا شد. در این برنامه تمرینی، از یک الی 2 دقیقه گرم کردن به همراه 5 دقیقه تمرینات مقاومتی با وزن بدن، 5 دقیقه تمرینات هوازی (با بهره‌گیری از اندام فوقانی و اندام تحتانی به صورت خوابیده و نشسته)، یک دقیقه تمرینات تعادلی (به‌صورت نشسته و خوابیده با چشمان بسته و دستکاری مرکز ثقل و سطح اتکا) و یک دقیقه سرد کردن استفاده شد. تمرینات به‌صورت هر شب قبل از خواب و در 28 جلسه به مدت 15 دقیقه انجام شد و سعی شد تا اصل اضافه‌بار بر اساس توانایی شرکت‌کننده‌ها اعمال شود. همچنین تمام تمرینات به‌صورت نشسته و خوابیده و بر روی تخت توسط سالمند اجرا شد. تمرینات به‌صورت ترکیبی از به‌کار‌گیری اندام فوقانی، تنه و اندام تحتانی طراحی شده بودند. در این مطالعه برای انجام تمرینات مقاومتی تنها از وزن بدن استفاده شد.
تمرینات قبل از خواب در منزل برای هر فرد ابتدا در جلسه آموزشی توضیح و اجرا شد و تصاویر و فیلم‌های مرتبط با این حرکات در اختیار شرکت‌کنندگان قرار گرفت و از طریق پیامک زمان اجرای آن‌ها در سه نوبت در هر شب یادآوری شد. بدین‌صورت که مربی پس از آموزش نحوه اجرای تمرینات به شرکت‌کنندگان از طریق ارسال پیامک در هر شب انجام تمرینات را یادآوری کرده و تأیید پیامکی انجام تمرینات توسط شرکت‌کنندگان را دریافت می‌کرد. همچنین مربی برای صحت اجرای تمرینات با افراد تماس تلفنی نیز برقرار می‌کرد. موارد مرتبط با روش کار مطالعه حاضر در تصویر شماره 1 به اختصار آورده شده است.
به منظور تعیین طبیعی بودن توزیع داده‌ها از آزمون شایپرو ویلک استفاده شد. اختلاف بین میانگین‌ها و همچنین همگنی واریانس‌ها در پیش‌آزمون و پس‌آزمون به وسیله آزمون تحلیل واریانس با اندازه‌گیری‌های مکرر بررسی شد. در پیش‌آزمون، اختلاف معنی‌داری بین میانگین‌های دو گروه وجود نداشت و واریانس‌ها نیز همگن بودند. سطح آلفا برای معنی‌داری 0/05 در نظر گرفته شد. تمام داده‌های جمع‌آوری‌شده با استفاده از نسخه 24 نرم‌افزار آماری SPSS تجزیه و تحلیل شدند.
یافته‌ها
پس از تجزیه و تحلیل داده‌ها در بخش توصیفی و تحلیل واریانس مشخص شد هر دو گروه آزمایشی و کنترل با یکدیگر از نظر سن، قد، جرم بدن و شاخص توده بدنی و سایر شاخص‌ها همسان هستند (جدول شماره 1).
.jpg)
در ابتدا، میانگین و انحراف‌معیار نمرات پیش‌آزمون و پس‌آزمون در گروه‌های ازمایشی و کنترل برای پارامترهای مرتبط با کیفیت خواب، شدت درد و میزان ناتوانی کمردرد مزمن غیراختصاصی مورد بررسی قرار گرفت.پس از آن با بررسی پیش‌شرط‌هایی از قبیل توزیع نرمال داده‌ها و برابری واریانس‌های مرتبط با آزمون تحلیل واریانس با مشاهدات تکراری، این آزمون مورد استفاده واقع شد که نتایج آن در جدول شماره 2 آمده است.
.jpg)
برآورد مقادیر مربوط به تحلیل واریانس برای اندازه‌گیری‌های تکراری بیانگر این است که اثرات برون‌گروهی و درون‌گروهی مربوط به مرحله زمان و تعامل گروه و زمان از نظر آماری در تمام پارامترهای کیفیت خواب همان‌طور که در جدول شماره 3 مشخص شده است، معنی‌دار است (0/50≥P).
.jpg)
معنی‌دار بودن اثر گروه به معنی تفاوت کلی میانگین نمرات مرتبط با برخی از پارامترهای کیفیت خواب در بین گروه‌های مورد مطالعه (آزمایشی و کنترل) است. معنی‌داری اثر زمان بیان می‌کند که میانگین نمره برخی از پارامترهای کیفیت خواب در دو زمان اختلاف معنی‌داری دارند. اثر تعاملی گروه×زمان نیز نشان می‌دهد روند تغییرات میانگین نمرات در دو گروه در طول دو زمان پیش‌آزمون و پس‌آزمون متفاوت است. به‌عبارتی اثربخشی تمرینات قبل از خواب با هدف بهبود پارامترهای کیفیت خواب تأثیر معنی‌داری بر میزان کیفیت ذهنی خواب (0/001=P)، تأخیر در به خواب رفتن (0/019=P)، طول مدت به خواب رفتن (0/006=P)، کارایی و مؤثر بودن خواب (0/001=P)، اختلال خواب (0/016=P)، مصرف داروهای خواب‌آور (0/001=P)، عملکرد نامناسب در طول روز (0/002=P) و کیفیت خواب کلی (0/001=P) سالمندان مرد می‌گذارد. همان‌طور که در جدول شماره 4 مشخص شده است، تمرینات قبل از خواب همچنین می‌تواند تأثیر معنی‌داری بر پارامترهای کمردرد مزمن غیراختصاصی همچون شدت درد (0/039=P) و میزان ناتوانی (0/014=P) در این گروه سنی داشته باشد.
.jpg)
بحث
تحقیق حاضر با هدف بررسی اثربخشی تمرینات قبل از خواب بر پارامترهای کیفیت خواب و کمردرد مزمن غیراختصاصی پس از خواب سالمندان مرد انجام شد. بر اساس یافته‌های به‌دست‌آمده در مرحله پس‌آزمون تفاوت معنی‌داری در پارامترهای کیفیت خواب و کمردرد مزمن غیراختصاصی در گروه آزمایشی مشاهده شد. این نتایج نشان می‌دهد انجام تمرینات ورزشی قبل از خواب می‌تواند به‌عنوان یک روش غیردارویی برای بهبود کیفیت خواب و کمردرد مزمن غیراختصاصی مورد استفاده قرار گیرد که با تحقیقات مورلهاو و همکاران [16]، آکودو و آکیندوتیر [49]، باننو و همکاران [37]، آکودو و همکاران [39, 40] و کیلی و همکاران [20] نیز هم‌خوانی دارد.
در همین راستا نتایج چِنااوی و همکاران که به مروری بر اثرات متقابل خواب و ورزش پرداختند، نشان داد خواب و ورزش از طریق برهم‌کنش‌های پیچیده و دوطرفه که چندین مسیر فیزیولوژیکی و روانی را دربر می‌گیرد، بر یکدیگر تأثیر می‌گذارند. فعالیت بدنی معمولاً در کمک به بهبود کیفیت خواب و درنهایت خواب مفید به کار می‌رود، اگرچه این پیوند ممکن است در معرض عوامل تعدیل‌کننده متعددی مانند جنس، سن، سطح تناسب اندام، کیفیت خواب و ویژگی‌های ورزش از قبیل شدت، مدت‌زمان، زمان انجام ورزش و محیط باشد [50]. در ادامه، باننو و همکاران نیز به این نتیجه دست یافتند که ورزش می‌تواند کیفیت خواب را بدون عوارض جانبی به‌صورت قابل توجهی بهبود بخشد [37]. آنتزاک و همکاران در مطالعه خود به این نتیجه رسیدند که فعالیت بدنی، روشی مؤثر برای بهبود کیفیت خواب در نوجوانان و بزرگسالان به حساب می‌آید [51]. پِپارد و همکاران عنوان کردند ورزش تأثیرات مناسبی در کاهش وزن دارد و این کاهش وزن باعث بهبود در وقفه تنفسی هنگام خواب می‌شود [52]. طاهری و ایراندوست نیز نشان دادند کاهش وزن ناشی از ورزش باعث بهبود کیفیت خواب در افراد مسن چاق می‌شود [53].
با توجه به محدود بودن تحقیقات در زمینه انجام ورزش قبل از خواب، می‌توان به تحقیق کاندا و همکاران که به بررسی استحمام قبل از خواب در جوانان و سالمندان پرداخته‌اند، اشاره کرد. آن‌ها در تحقیق خود به این نتیجه دست یافتند که استحمام قبل از خواب در جوانان باعث می‌شود تا در دست یا پاهای خود احساس گرما کنند. این در حالی بود که سالمندان بیشتر خواب خوب و همچنین سریع خوابیدن را گزارش کردند و درنهایت این نتیجه حاصل شد که استحمام قبل از خواب باعث افزایش کیفیت خواب به‌ویژه در افراد مسن می‌شود [54]. همچنین فلااوسینو و همکاران در تحقیق خود که به بررسی تأثیر انجام فعالیت بدنی قبل از خواب بر الگوی خواب جوانان سالم انجام پرداختند، به این نتیجه دست یافتند که انجام فعالیت بدنی قبل از خواب، کیفیت خواب را مختل نمی‌کند، بلکه انجام آن باعث بهبود خواب خوب در این گونه افراد می‌شود [55]. علاوه بر موارد عنوان‌شده، مشخص شده است انجام یک‌بار ورزش (ورزش نامنظم) می‌تواند بر سیستم غدد درون‌ریز، متابولیسم و دمای مرکزی بدن به صورت موقت اثر بگذارد و ورزش منظم نیز بر سیستم غدد درون‌ریز، متابولیسم، ریتم شبانه‌روز و دمای مرکزی بدن اثرگذار است. ورزش منظم می‌تواند ترشح ملاتونین را افزایش دهد و کیفیت خواب بیماران را بهبود بخشد [53]. نتایج تحقیق گلاوین و همکاران که با هدف بررسی ارتباط بین جنسیت با ورزش و خواب انجام شد، نشان داد مربیان و پزشکان بهتر است در هنگام ارائه نسخه تمرینی برای اثربخشی هرچه بیشتر در کیفیت خواب، به جنسیت افراد توجه داشته باشند [56].
بهبود میزان درد و ناتوانی افراد دارای کمردرد مزمن غیراختصاصی شرکت‌کننده در تحقیق حاضر، همانند نتایج حاصل از تحقیق آکودو و آکیندوتیر، می‌تواند به دلیل احیای مجدد کنترل طبیعی عضلات ناحیه ثبات مرکزی از قبیل مولتی‌فیدوس‌ها و همچنین ناحیه شکم از قبیل عرضی شکمی باشد که باعث کاهش فعالیت عضلات سطحی‌تر (راست شکمی، مورب خارج و داخل شکمی) شده و این امر موجب می‌شود تا عضلات ناحیه ثبات مرکزی نقش خود را بهتر اجرا کنند و به تبع آن، عضلات ناحیه کمر تقویت شوند [49]. علاوه بر این، هم‌انقباضی عضلات موضعی از قبیل عرضی شکمی و مولتی‌فیدوس‌ها در تثبیت بخش‌های حرکتی ستون فقرات کمری، به‌ویژه در ناحیه اعصاب مؤثر است. بنابراین پایه‌ای پایدار برای انجام راحت‌تر حرکات توسط عضلات سطحی‌تر فراهم شده [57] و این امر می‌تواند منجر به کاهش میزان درد و ناتوانی در افراد دارای کمردرد مزمن غیراختصاصی شود.
درد، خواب را مختل می‌کند، در حالی که کیفیت پایین خواب نیز شدت درد را افزایش می‌دهد و توانایی مقابله با درد را نیز کاهش خواهد داد [58, 59]. با توجه به نتایج این مطالعه، می‌توان این گونه عنوان کرد که کاهش درد و ناتوانی به نوبه خود می‌تواند باعث بهبود کیفیت خواب سالمندان شود و درواقع با بهبود کیفیت خواب می‌توان این احتمال را بیان کرد که میزان درد و ناتوانی افراد دارای کمردرد مزمن غیراختصاصی نیز بهبود یافته است. به‌عبارت دیگر، این احتمال به‌وجود می‌آید که میزان درد و ناتوانی با کیفیت خواب در ارتباط است. در همین رابطه، آکودو و آکیندوتیر در تحقیق خود که به بررسی اثربخشی تمرینات ثبات‌دهنده بر میزان درد و ناتوانی، اختلال در خواب و وضعیت روانی بیماران مبتلا به کمردرد مزمن غیراختصاصی پرداختند، نشان دادند تمرینات ورزشی می‌تواند اثرات مناسبی بر اختلال خواب و میزان درد و ناتوانی در افراد دارای کمردرد مزمن غیراختصاصی داشته باشد [49] که همراستا با نتایج تحقیق حاضر است.
نتیجه‌گیری نهایی
نتایج این مطالعه نشان داد انجام تمرینات ورزشی قبل از خواب، بر روی تخت‌خواب با شدت سبک تا متوسط بر اساس برنامه تمرینی ارائه‌شده در این مطالعه می‌تواند منجر به بهبود میزان ناتوانی و به دنبال آن کاهش شدت درد شود و به نظر می‌رسد همین امر می‌تواند یکی از مهم‌ترین معضلات در دوره سالمندی یعنی کیفیت خواب و پارامترهای مرتبط با آن را در سالمندان مرد دارای کمردرد مزمن غیراختصاصی بهبود بخشد. بنابراین توصیه می‌شود سالمندان قبل از خواب به انجام تمرینات ورزشی منظم روی آورده و در برنامه‌های روزمره زندگی خود از این گونه تمرینات بهره‌مند شوند.
از جمله محدودیت‌های مطالعه حاضر می‌توان به محدودیت‌های طرح پژوهشی برای به‌دست آوردن آزمودنی‌های تحقیق و روش‌های ارزیابی و محدودیت در تعمیم اثربخشی به خاطر انجام پژوهش فقط بر روی مردان اشاره کرد.
نتایج حاصل از این پژوهش می‌تواند برای سلامتی و تندرستی به‌ویژه کاهش کمردرد مزمن غیراختصاصی سالمندان مؤثر باشد. همچنین در ارائه برنامه تمرینی توسط مربی، متخصصین حوزه سالمندی، ارتوپدی و بهداشتی کاربرد داشته باشد. علاوه بر اینکه برنامه‌ریزان و مسئولان شهری و کشوری و شرکت‌های بیمه‌ای در سطوح مختلف می‌توانند از نتایج مطالعه حاضر برای ارائه برنامه‌های تمرینی سبک تا متوسط به‌صورت خوابیده و نشسته به بازنشستگان و سالمندان بهره‌مند شوند.
پیشنهاد می‌شود مطالعات آینده بر روی گروه‌های سنی و جنسیتی مختلف سالمندان با انواع دردهای اسکلتی‌ـ‌عضلانی و با ابزارهای متفاوت و پیشرفته‌تر به انجام برسد. لازم است مطالعات مشابه در استان‌های دیگر با ابزارهای مشابه و پیشرفته‌تر انجام شود و نتایج مطالعات با یکدیگر مقایسه شوند، زیرا بهتر است برای تعمیم نتایج حاصله، شرایط مختلف فرهنگی، قومیتی، دسترسی به امکانات و تفاوت در نوع ابزارهای سنجش نیز در نظر گرفته شوند که ممکن است منتهی به نتایج متفاوتی شود. این مطالعه و سایر مطالعات می‌توانند راهکارهای سازنده‌ای در اختیار سالمندان، مربیان و برنامه‌ریزان حوزه سالمندی قرار دهند.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
مطالعه حاضر با کد IR.IAU.KHUISF.REC.1399.071 در سامانه ملی اخلاق در پژوهش‌های زیست‌پزشکی ایران و بر اساس اعلامیه هلیسنکی مورد تصویب قرار گرفت.
حامی مالی
این پژوهش هیچ‌گونه کمک مالی از سازمانی‌های دولتی، خصوصی و غیرانتفاعی دریافت نکرده است.
مشارکت نویسندگان
ایده اولیه، ارسال مقاله، اصلاح نسخه اولیه و نهایی مقاله و انجام کارهای آزمایشگاهی و میدانی: مجتبی بابایی خورزوقی؛ نگارش و تهیه پیش‌نویس اولیه و نهایی مقاله و تحلیل آماری داده‌ها: پریناز سادات سجادیان.
تشکر و قدردانی
از تمام شرکت‌کنندگان در این مطالعه، معاونت دانشجویی، معاونت پژوهشی و مدیریت محترم مرکز تربیت‌بدنی دانشگاه صنعتی اصفهان تقدیر و تشکر می‌شود.
یافته‌ها
پس از تجزیه و تحلیل داده‌ها در بخش توصیفی و تحلیل واریانس مشخص شد هر دو گروه آزمایشی و کنترل با یکدیگر از نظر سن، قد، جرم بدن و شاخص توده بدنی و سایر شاخص‌ها همسان هستند (جدول شماره 1).
در ابتدا، میانگین و انحراف‌معیار نمرات پیش‌آزمون و پس‌آزمون در گروه‌های ازمایشی و کنترل برای پارامترهای مرتبط با کیفیت خواب، شدت درد و میزان ناتوانی کمردرد مزمن غیراختصاصی مورد بررسی قرار گرفت.پس از آن با بررسی پیش‌شرط‌هایی از قبیل توزیع نرمال داده‌ها و برابری واریانس‌های مرتبط با آزمون تحلیل واریانس با مشاهدات تکراری، این آزمون مورد استفاده واقع شد که نتایج آن در جدول شماره 2 آمده است.
برآورد مقادیر مربوط به تحلیل واریانس برای اندازه‌گیری‌های تکراری بیانگر این است که اثرات برون‌گروهی و درون‌گروهی مربوط به مرحله زمان و تعامل گروه و زمان از نظر آماری در تمام پارامترهای کیفیت خواب همان‌طور که در جدول شماره 3 مشخص شده است، معنی‌دار است (0/50≥P).
معنی‌دار بودن اثر گروه به معنی تفاوت کلی میانگین نمرات مرتبط با برخی از پارامترهای کیفیت خواب در بین گروه‌های مورد مطالعه (آزمایشی و کنترل) است. معنی‌داری اثر زمان بیان می‌کند که میانگین نمره برخی از پارامترهای کیفیت خواب در دو زمان اختلاف معنی‌داری دارند. اثر تعاملی گروه×زمان نیز نشان می‌دهد روند تغییرات میانگین نمرات در دو گروه در طول دو زمان پیش‌آزمون و پس‌آزمون متفاوت است. به‌عبارتی اثربخشی تمرینات قبل از خواب با هدف بهبود پارامترهای کیفیت خواب تأثیر معنی‌داری بر میزان کیفیت ذهنی خواب (0/001=P)، تأخیر در به خواب رفتن (0/019=P)، طول مدت به خواب رفتن (0/006=P)، کارایی و مؤثر بودن خواب (0/001=P)، اختلال خواب (0/016=P)، مصرف داروهای خواب‌آور (0/001=P)، عملکرد نامناسب در طول روز (0/002=P) و کیفیت خواب کلی (0/001=P) سالمندان مرد می‌گذارد. همان‌طور که در جدول شماره 4 مشخص شده است، تمرینات قبل از خواب همچنین می‌تواند تأثیر معنی‌داری بر پارامترهای کمردرد مزمن غیراختصاصی همچون شدت درد (0/039=P) و میزان ناتوانی (0/014=P) در این گروه سنی داشته باشد.
بحث
تحقیق حاضر با هدف بررسی اثربخشی تمرینات قبل از خواب بر پارامترهای کیفیت خواب و کمردرد مزمن غیراختصاصی پس از خواب سالمندان مرد انجام شد. بر اساس یافته‌های به‌دست‌آمده در مرحله پس‌آزمون تفاوت معنی‌داری در پارامترهای کیفیت خواب و کمردرد مزمن غیراختصاصی در گروه آزمایشی مشاهده شد. این نتایج نشان می‌دهد انجام تمرینات ورزشی قبل از خواب می‌تواند به‌عنوان یک روش غیردارویی برای بهبود کیفیت خواب و کمردرد مزمن غیراختصاصی مورد استفاده قرار گیرد که با تحقیقات مورلهاو و همکاران [16]، آکودو و آکیندوتیر [49]، باننو و همکاران [37]، آکودو و همکاران [39, 40] و کیلی و همکاران [20] نیز هم‌خوانی دارد.
در همین راستا نتایج چِنااوی و همکاران که به مروری بر اثرات متقابل خواب و ورزش پرداختند، نشان داد خواب و ورزش از طریق برهم‌کنش‌های پیچیده و دوطرفه که چندین مسیر فیزیولوژیکی و روانی را دربر می‌گیرد، بر یکدیگر تأثیر می‌گذارند. فعالیت بدنی معمولاً در کمک به بهبود کیفیت خواب و درنهایت خواب مفید به کار می‌رود، اگرچه این پیوند ممکن است در معرض عوامل تعدیل‌کننده متعددی مانند جنس، سن، سطح تناسب اندام، کیفیت خواب و ویژگی‌های ورزش از قبیل شدت، مدت‌زمان، زمان انجام ورزش و محیط باشد [50]. در ادامه، باننو و همکاران نیز به این نتیجه دست یافتند که ورزش می‌تواند کیفیت خواب را بدون عوارض جانبی به‌صورت قابل توجهی بهبود بخشد [37]. آنتزاک و همکاران در مطالعه خود به این نتیجه رسیدند که فعالیت بدنی، روشی مؤثر برای بهبود کیفیت خواب در نوجوانان و بزرگسالان به حساب می‌آید [51]. پِپارد و همکاران عنوان کردند ورزش تأثیرات مناسبی در کاهش وزن دارد و این کاهش وزن باعث بهبود در وقفه تنفسی هنگام خواب می‌شود [52]. طاهری و ایراندوست نیز نشان دادند کاهش وزن ناشی از ورزش باعث بهبود کیفیت خواب در افراد مسن چاق می‌شود [53].
با توجه به محدود بودن تحقیقات در زمینه انجام ورزش قبل از خواب، می‌توان به تحقیق کاندا و همکاران که به بررسی استحمام قبل از خواب در جوانان و سالمندان پرداخته‌اند، اشاره کرد. آن‌ها در تحقیق خود به این نتیجه دست یافتند که استحمام قبل از خواب در جوانان باعث می‌شود تا در دست یا پاهای خود احساس گرما کنند. این در حالی بود که سالمندان بیشتر خواب خوب و همچنین سریع خوابیدن را گزارش کردند و درنهایت این نتیجه حاصل شد که استحمام قبل از خواب باعث افزایش کیفیت خواب به‌ویژه در افراد مسن می‌شود [54]. همچنین فلااوسینو و همکاران در تحقیق خود که به بررسی تأثیر انجام فعالیت بدنی قبل از خواب بر الگوی خواب جوانان سالم انجام پرداختند، به این نتیجه دست یافتند که انجام فعالیت بدنی قبل از خواب، کیفیت خواب را مختل نمی‌کند، بلکه انجام آن باعث بهبود خواب خوب در این گونه افراد می‌شود [55]. علاوه بر موارد عنوان‌شده، مشخص شده است انجام یک‌بار ورزش (ورزش نامنظم) می‌تواند بر سیستم غدد درون‌ریز، متابولیسم و دمای مرکزی بدن به صورت موقت اثر بگذارد و ورزش منظم نیز بر سیستم غدد درون‌ریز، متابولیسم، ریتم شبانه‌روز و دمای مرکزی بدن اثرگذار است. ورزش منظم می‌تواند ترشح ملاتونین را افزایش دهد و کیفیت خواب بیماران را بهبود بخشد [53]. نتایج تحقیق گلاوین و همکاران که با هدف بررسی ارتباط بین جنسیت با ورزش و خواب انجام شد، نشان داد مربیان و پزشکان بهتر است در هنگام ارائه نسخه تمرینی برای اثربخشی هرچه بیشتر در کیفیت خواب، به جنسیت افراد توجه داشته باشند [56].
بهبود میزان درد و ناتوانی افراد دارای کمردرد مزمن غیراختصاصی شرکت‌کننده در تحقیق حاضر، همانند نتایج حاصل از تحقیق آکودو و آکیندوتیر، می‌تواند به دلیل احیای مجدد کنترل طبیعی عضلات ناحیه ثبات مرکزی از قبیل مولتی‌فیدوس‌ها و همچنین ناحیه شکم از قبیل عرضی شکمی باشد که باعث کاهش فعالیت عضلات سطحی‌تر (راست شکمی، مورب خارج و داخل شکمی) شده و این امر موجب می‌شود تا عضلات ناحیه ثبات مرکزی نقش خود را بهتر اجرا کنند و به تبع آن، عضلات ناحیه کمر تقویت شوند [49]. علاوه بر این، هم‌انقباضی عضلات موضعی از قبیل عرضی شکمی و مولتی‌فیدوس‌ها در تثبیت بخش‌های حرکتی ستون فقرات کمری، به‌ویژه در ناحیه اعصاب مؤثر است. بنابراین پایه‌ای پایدار برای انجام راحت‌تر حرکات توسط عضلات سطحی‌تر فراهم شده [57] و این امر می‌تواند منجر به کاهش میزان درد و ناتوانی در افراد دارای کمردرد مزمن غیراختصاصی شود.
درد، خواب را مختل می‌کند، در حالی که کیفیت پایین خواب نیز شدت درد را افزایش می‌دهد و توانایی مقابله با درد را نیز کاهش خواهد داد [58, 59]. با توجه به نتایج این مطالعه، می‌توان این گونه عنوان کرد که کاهش درد و ناتوانی به نوبه خود می‌تواند باعث بهبود کیفیت خواب سالمندان شود و درواقع با بهبود کیفیت خواب می‌توان این احتمال را بیان کرد که میزان درد و ناتوانی افراد دارای کمردرد مزمن غیراختصاصی نیز بهبود یافته است. به‌عبارت دیگر، این احتمال به‌وجود می‌آید که میزان درد و ناتوانی با کیفیت خواب در ارتباط است. در همین رابطه، آکودو و آکیندوتیر در تحقیق خود که به بررسی اثربخشی تمرینات ثبات‌دهنده بر میزان درد و ناتوانی، اختلال در خواب و وضعیت روانی بیماران مبتلا به کمردرد مزمن غیراختصاصی پرداختند، نشان دادند تمرینات ورزشی می‌تواند اثرات مناسبی بر اختلال خواب و میزان درد و ناتوانی در افراد دارای کمردرد مزمن غیراختصاصی داشته باشد [49] که همراستا با نتایج تحقیق حاضر است.
نتیجه‌گیری نهایی
نتایج این مطالعه نشان داد انجام تمرینات ورزشی قبل از خواب، بر روی تخت‌خواب با شدت سبک تا متوسط بر اساس برنامه تمرینی ارائه‌شده در این مطالعه می‌تواند منجر به بهبود میزان ناتوانی و به دنبال آن کاهش شدت درد شود و به نظر می‌رسد همین امر می‌تواند یکی از مهم‌ترین معضلات در دوره سالمندی یعنی کیفیت خواب و پارامترهای مرتبط با آن را در سالمندان مرد دارای کمردرد مزمن غیراختصاصی بهبود بخشد. بنابراین توصیه می‌شود سالمندان قبل از خواب به انجام تمرینات ورزشی منظم روی آورده و در برنامه‌های روزمره زندگی خود از این گونه تمرینات بهره‌مند شوند.
از جمله محدودیت‌های مطالعه حاضر می‌توان به محدودیت‌های طرح پژوهشی برای به‌دست آوردن آزمودنی‌های تحقیق و روش‌های ارزیابی و محدودیت در تعمیم اثربخشی به خاطر انجام پژوهش فقط بر روی مردان اشاره کرد.
نتایج حاصل از این پژوهش می‌تواند برای سلامتی و تندرستی به‌ویژه کاهش کمردرد مزمن غیراختصاصی سالمندان مؤثر باشد. همچنین در ارائه برنامه تمرینی توسط مربی، متخصصین حوزه سالمندی، ارتوپدی و بهداشتی کاربرد داشته باشد. علاوه بر اینکه برنامه‌ریزان و مسئولان شهری و کشوری و شرکت‌های بیمه‌ای در سطوح مختلف می‌توانند از نتایج مطالعه حاضر برای ارائه برنامه‌های تمرینی سبک تا متوسط به‌صورت خوابیده و نشسته به بازنشستگان و سالمندان بهره‌مند شوند.
پیشنهاد می‌شود مطالعات آینده بر روی گروه‌های سنی و جنسیتی مختلف سالمندان با انواع دردهای اسکلتی‌ـ‌عضلانی و با ابزارهای متفاوت و پیشرفته‌تر به انجام برسد. لازم است مطالعات مشابه در استان‌های دیگر با ابزارهای مشابه و پیشرفته‌تر انجام شود و نتایج مطالعات با یکدیگر مقایسه شوند، زیرا بهتر است برای تعمیم نتایج حاصله، شرایط مختلف فرهنگی، قومیتی، دسترسی به امکانات و تفاوت در نوع ابزارهای سنجش نیز در نظر گرفته شوند که ممکن است منتهی به نتایج متفاوتی شود. این مطالعه و سایر مطالعات می‌توانند راهکارهای سازنده‌ای در اختیار سالمندان، مربیان و برنامه‌ریزان حوزه سالمندی قرار دهند.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
مطالعه حاضر با کد IR.IAU.KHUISF.REC.1399.071 در سامانه ملی اخلاق در پژوهش‌های زیست‌پزشکی ایران و بر اساس اعلامیه هلیسنکی مورد تصویب قرار گرفت.
حامی مالی
این پژوهش هیچ‌گونه کمک مالی از سازمانی‌های دولتی، خصوصی و غیرانتفاعی دریافت نکرده است.
مشارکت نویسندگان
ایده اولیه، ارسال مقاله، اصلاح نسخه اولیه و نهایی مقاله و انجام کارهای آزمایشگاهی و میدانی: مجتبی بابایی خورزوقی؛ نگارش و تهیه پیش‌نویس اولیه و نهایی مقاله و تحلیل آماری داده‌ها: پریناز سادات سجادیان.
تشکر و قدردانی
از تمام شرکت‌کنندگان در این مطالعه، معاونت دانشجویی، معاونت پژوهشی و مدیریت محترم مرکز تربیت‌بدنی دانشگاه صنعتی اصفهان تقدیر و تشکر می‌شود.
References
1.Mirzaei M, Shams Ghahfarokhi M. [Demography of elder population in Iran over the period 1956 To 2006 (Persian)]. Iranian Journal of Ageing. 2007; 2(3):326-31. [Link]
2.Sharifzadeh G, Moodi M, Akhbari H. [Investigating health status of older people supported by Imam (Persian)]. Iranian Journal of Ageing. 2010; 5(3):52-9. [Link]
3.Sajadi H, Biglarian A. [Quality of life among elderly women in Kahrizak charity foundation, Tehran, Iran (Persian)]. PAYESH. 2007; 6(2):105-8. [Link]
4.Akbari Kamrani AA, Shams A, Abdoli B, Shamsipour Dehkordi P, Mohajeri R. [The effect of low and moderate intensity aerobic exercises on sleep quality in older adults (Persian)]. Salmand: Iranian Journal of Ageing. 2015; 10(1):72-81. [Link]
5.Moradi M, Mohammadzadeh H, Noori R, Basirimoghadam K, Sadeghmoghadam L. [The effect of sleep health education program by telephone follow-up on the sleep quality among the elderly (Persian)]. Iranian Journal of Ageing. 2021; 15(4):484-95-. [DOI:10.32598/sija.15.4.2895.1]
6.Harrington JJ, Avidan AY. Treatment of sleep disorders in elderly patients. Current Treatment Options in Neurology. 2005; 7(5):339-52. [DOI:10.1007/s11940-005-0027-x] [PMID]
7.Zeitlhofer J, Schmeiser‐Rieder A, Tribl G, Rosenberger A, Bolitschek J, Kapfhammer G, et al. Sleep and quality of life in the Austrian population. Acta Neurologica Scandinavica. 2000; 102(4):249-57. [DOI:10.1034/j.1600-0404.2000.102004249.x] [PMID]
8.Buysse DJ, Reynolds CF 3rd, Monk TH, Hoch CC, Yeager AL, Kupfer DJ. Quantification of subjective sleep quality in healthy elderly men and women using the Pittsburgh Sleep Quality Index (PSQI). Sleep. 1991; 14(4):331-8. [PMID]
9.Ford ES, Cunningham TJ, Croft JB. Trends in self-reported sleep duration among US adults from 1985 to 2012. Sleep. 2015; 38(5):829-32. [DOI:10.5665/sleep.4684] [PMID] [PMCID]
10.Seaton CL, Bottorff JL, Soprovich AL, Johnson ST, Duncan MJ, Caperchione CM, et al. Men’s physical activity and sleep following a workplace health intervention: Findings from the powerplay step up challenge. American Journal of Men’s Health. 2021; 15(1):1557988320988472. [DOI:10.1177/1557988320988472] [PMID] [PMCID]
11.Park JH, Yoo MS, Bae SH. Prevalence and predictors of poor sleep quality in Korean older adults. International Journal of Nursing Practice. 2013; 19(2):116-23. [DOI:10.1111/ijn.12047] [PMID]
12.D'Aurea CVR, Poyares D, Passos GS, Santana MG, Youngstedt SD, Souza AA, et al. Effects of resistance exercise training and stretching on chronic insomnia. Brazilian Journal of Psychiatry. 2019; 41(1):51-7. [DOI:10.1590/1516-4446-2018-0030] [PMID] [PMCID]
13.Woo A, Ratnayake G. Sleep and pain management: A review. Pain Management. 2020; 10(4):261-73. [PMID]
14.Brewster GS, Hirschman KB, Riegel BJ, Hanlon AL, Huang L, McPhillips MV, et al. Association of health related quality of life domains with daytime sleepiness among elderly recipients of long-term services and supports. Geriatric Nursing. 2019; 40(4):417-23. [DOI:10.1016/j.gerinurse.2019.01.006] [PMID] [PMCID]
15.Brassington GS, King AC, Bliwise DL. Sleep problems as a risk factor for falls in a sample of community‐dwelling adults aged 64-99 years. Journal of the American Geriatrics Society. 2000; 48(10):1234-40. [DOI:10.1111/j.1532-5415.2000.tb02596.x] [PMID]
16.Morelhão PK, Kim LJ, Pinto RZ, Tufik S, Andersen ML. Should physical therapists assess sleep quality in patients seeking care for low back pain? Physical Therapy. 2019; 99(8):961-3. [DOI:10.1093/ptj/pzz058] [PMID]
17.Alsaadi SM, McAuley JH, Hush JM, Maher CG. Prevalence of sleep disturbance in patients with low back pain. European Spine Journal. 2011; 20(5):737-43. [DOI:10.1007/s00586-010-1661-x] [PMID] [PMCID]
18.Tang NK, Wright KJ, Salkovskis PM. Prevalence and correlates of clinical insomnia co‐occurring with chronic back pain. Journal of Sleep Research. 2007; 16(1):85-95. [DOI:10.1111/j.1365-2869.2007.00571.x] [PMID]
19.Alsaadi SM, McAuley JH, Hush JM, Lo S, Bartlett DJ, Grunstein RR, et al. The bidirectional relationship between pain intensity and sleep disturbance/quality in patients with low back pain. The Clinical Journal of Pain. 2014; 30(9):755-65. [DOI:10.1097/AJP.0000000000000055] [PMID]
20.Kelly GA, Blake C, Power CK, O’keeffe D, Fullen BM. The association between chronic low back pain and sleep: A systematic review. The Clinical Journal of Pain. 2011; 27(2):169-81. [DOI:10.1097/AJP.0b013e3181f3bdd5] [PMID]
21.Rani S, Singh K, Kumari A. Study of sleep disorder in elderly: A review. Indian Journal of Health and Wellbeing. 2019; 10(4-6):95-7. [Link]
22.Alsaadi SM, McAuley JH, Hush JM, Lo S, Lin CW, Williams CM, et al. Poor sleep quality is strongly associated with subsequent pain intensity in patients with acute low back pain. Arthritis & Rheumatology. 2014; 66(5):1388-94. [DOI:10.1002/art.38329] [PMID]
23.Dudek M, Yang N, Ruckshanthi JP, Williams J, Borysiewicz E, Wang P, et al. The intervertebral disc contains intrinsic circadian clocks that are regulated by age and cytokines and linked to degeneration. Annals of The Rheumatic Diseases. 2017; 76(3):576-84. [DOI:10.1136/annrheumdis-2016-209428] [PMID] [PMCID]
24.Goel N, Basner M, Rao H, Dinges DF. Circadian rhythms, sleep deprivation, and human performance. Progress in Molecular Biology and Translational Science. 2013; 119:155-90. [DOI:10.1016/B978-0-12-396971-2.00007-5] [PMID] [PMCID]
25.Dudek M, Meng QJ. Running on time: The role of circadian clocks in the musculoskeletal system. Biochemical Journal. 2014; 463(1):1-8. [DOI:10.1042/BJ20140700] [PMID] [PMCID]
26.Jankowski KS. Morning types are less sensitive to pain than evening types all day long. European Journal of Pain. 2013; 17(7):1068-73. [DOI:10.1002/j.1532-2149.2012.00274.x] [PMID]
27.Merikanto I, Lahti T, Seitsalo S, Kronholm E, Laatikainen T, Peltonen M, et al. Behavioral trait of morningness-eveningness in association with articular and spinal diseases in a population. PLoS One. 2014; 9(12):e114635. [PMID]
28.Morita Y, Sasai-Sakuma T, Inoue Y. Effects of acute morning and evening exercise on subjective and objective sleep quality in older individuals with insomnia. Sleep Medicine. 2017; 34:200-8. [DOI:10.1016/j.sleep.2017.03.014] [PMID]
29.Abeler K, Bergvik S, Sand T, Friborg O. Daily associations between sleep and pain in patients with chronic musculoskeletal pain. Journal of Sleep Research. 2021; 30(4):e13237. [DOI:10.1111/jsr.13237] [PMID]
30.Sweetman A, Putland S, Lack L, McEvoy RD, Adams R, Grunstein R, et al. The effect of cognitive behavioural therapy for insomnia on sedative-hypnotic use: A narrative review. Sleep Medicine Reviews. 2021; 56:101404. [DOI:10.1016/j.smrv.2020.101404] [PMID]
31.Yeung WF, Chung KF, Yung KP, Ng TH. Doxepin for insomnia: A systematic review of randomized placebo-controlled trials. Sleep Medicine Reviews. 2015; 19:75-83. [DOI:10.1016/j.smrv.2014.06.001] [PMID]
32.Benz F, Knoop T, Ballesio A, Bacaro V, Johann AF, Rücker G, et al. The efficacy of cognitive and behavior therapies for insomnia on daytime symptoms: A systematic review and network meta-analysis. Clinical Psychology Review. 2020; 80:101873. [DOI:10.1016/j.cpr.2020.101873] [PMID]
33.Passos GS, Tufik S, Santana MG, Poyares D, Mello MT. [Nonpharmacologic treatment of chronic insomnia (Portuguese)]. Brazilian Journal of Psychiatry. 2007; 29(3):279-82. [DOI:10.1590/S1516-44462006005000045] [PMID]
34.Lowe H, Haddock G, Mulligan LD, Gregg L, Fuzellier-Hart A, Carter LA, et al. Does exercise improve sleep for adults with insomnia? A systematic review with quality appraisal. Clinical Psychology Review. 2019; 68:1-12. [DOI:10.1016/j.cpr.2018.11.002] [PMID]
35.Abd El-Kader SM, Al-Jiffri OH. Aerobic exercise affects sleep, psychological wellbeing and immune system parameters among subjects with chronic primary insomnia. African Health Sciences. 2020; 20(4):1761-9. [DOI:10.4314/ahs.v20i4.29] [PMID] [PMCID]
36.Passos GS, Poyares DLR, Santana MG, Tufik S, Mello MTd. Is exercise an alternative treatment for chronic insomnia? Clinics. 2012; 67(6):653-60. [DOI:10.6061/clinics/2012(06)17]
37.Banno M, Harada Y, Taniguchi M, Tobita R, Tsujimoto H, Tsujimoto Y, et al. Exercise can improve sleep quality: A Systematic Review and Meta-Analysis. PeerJ. 2018; 6:e5172. [DOI:10.7717/peerj.5172] [PMID] [PMCID]
38.Millisdotter M, Strömqvist B. Early neuromuscular customized training after surgery for lumbar disc herniation: A prospective controlled study. European Spine Journal. 2007; 16(1):19-26. [DOI:10.1007/s00586-005-0044-1] [PMID] [PMCID]
39.Akodu A, Tella B, Olujobi O. Effect of stabilization exercise on pain and quality of life of patients with non-specific chronic low back pain. African Journal of Physiotherapy and Rehabilitation Sciences. 2015; 7(1-2):7-11. [DOI:10.4314/ajprs.v7i1-2.2]
40.Akodu A, Akinbo S, Odebiyi D. Effect of stabilization exercise on lumbar multifidus muscle thickness in patients with non-specific chronic low back pain. Iranian Rehabilitation Journal. 2014; 12(2):6-10. http://irj.uswr.ac.ir/article-1-394-en.html
41.Fleiss JL, Tytun A, Ury HK. A simple approximation for calculating sample sizes for comparing independent proportions. Biometrics. 1980; 36(2):343-6. [DOI:10.2307/2529990] [PMID]
42.Hossein-Abadi R, Nowrouzi K, Pouresmaili R, Karimloo M, Maddah S S B. Acupoint massage in improving sleep quality of older adults. jrehab. 2008; 9 (2) :8-14. [Link]
43.Karimi A. A prospective study of the outcome of treatment of chronic low back pain patients with consistent and inconsistent clinical signs as defined by three screening tests. Norwich: University of East Anglia; 2004. [Link]
44.Fairbank JC, Pynsent PB. The oswestry disability index. Spine. 2000; 25(22):2940-53. [DOI:10.1097/00007632-200011150-00017] [PMID]
45.Davidson M, Keating JL. A comparison of five low back disability questionnaires: Reliability and responsiveness. Physical Therapy. 2002; 82(1):8-24. [DOI:10.1093/ptj/82.1.8] [PMID]
46.Mousavi SJ, Parnianpour M, Mehdian H, Montazeri A, Mobini B. The Oswestry disability index, the Roland-Morris Disability Questionnaire, and the Quebec Back Pain Disability Scale: Translation and validation studies of the Iranian versions. Spine. 2006; 31(14):E454-9. [DOI:10.1097/01.brs.0000222141.61424.f7] [PMID]
47.Best-Martini E, Jones-DiGenova KA. Exercise for frail elders. Champaign: Human kinetics; 2014. [Link]
48.Hopewell S, Clarke M, Moher D, Wager E, Middleton P, Altman DG, et al. CONSORT for reporting randomised trials in journal and conference abstracts. The Lancet. 2008; 371(9609):281-3. [DOI:10.1016/S0140-6736(07)61835-2]
49.Akodu AK, Akindutire OM. The effect of stabilization exercise on pain-related disability, sleep disturbance, and psychological status of patients with non-specific chronic low back pain. The Korean Journal of Pain. 2018; 31(3):199-205. [DOI:10.3344/kjp.2018.31.3.199] [PMID] [PMCID]
50.Chennaoui M, Arnal PJ, Sauvet F, Léger D. Sleep and exercise: A reciprocal issue? Sleep Medicine Reviews. 2015; 20:59-72. [DOI:10.1016/j.smrv.2014.06.008] [PMID]
51.Antczak D, Lonsdale C, Lee J, Hilland T, Duncan MJ, del Pozo Cruz B, et al. Physical activity and sleep are inconsistently related in healthy children: A systematic review and meta-analysis. Sleep Medicine Reviews. 2020; 51:101278. [DOI:10.1016/j.smrv.2020.101278] [PMID]
52.Peppard PE, Young T, Palta M, Dempsey J, Skatrud J. Longitudinal study of moderate weight change and sleep-disordered breathing. JAMA. 2000; 284(23):3015-21. [DOI:10.1001/jama.284.23.3015] [PMID]
53.Taheri M, Irandoust K. The exercise-induced weight loss improves self-reported quality of sleep in obese elderly women with sleep disorders. Sleep and Hypnosis. 2018; 20(1):54-9. [DOI:10.5350/Sleep.Hypn.2017.19.0134]
54.Kanda K, Tochihara Y, Ohnaka T. Bathing before sleep in the young and in the elderly. European Journal of Applied Physiology and Occupational Physiology. 1999; 80(2):71-5. [DOI:10.1007/s004210050560] [PMID]
55.Flausino NH, Da Silva Prado JM, de Queiroz SS, Tufik S, de Mello MT. Physical exercise performed before bedtime improves the sleep pattern of healthy young good sleepers. Psychophysiology. 2012; 49(2):186-92. [DOI:10.1111/j.1469-8986.2011.01300.x] [PMID]
56.Glavin EE, Matthew J, Spaeth AM. Gender differences in the relationship between exercise, sleep, and mood in young adults. Health Education & Behavior. 2022; 49(1):128-40. [DOI:10.1177/1090198120986782] [PMID
57.Wilke HJ, Wolf S, Claes LE, Arand M, Wiesend A. Stability increase of the lumbar spine with different muscle groups. A biomechanical in vitro study. Spine. 1995; 20(2):192-8. [DOI:10.1097/00007632-199501150-00011] [PMID]
58.Schuh-Hofer S, Wodarski R, Pfau DB, Caspani O, Magerl W, Kennedy JD, et al. One night of total sleep deprivation promotes a state of generalized hyperalgesia: A surrogate pain model to study the relationship of insomnia and pain. Pain. 2013; 154(9):1613-21. [PMID]
59.Babiloni AH, De Koninck BP, Beetz G, De Beaumont L, Martel MO, Lavigne GJ. Sleep and pain: Recent insights, mechanisms, and future directions in the investigation of this relationship. Journal of Neural Transmission. 2020; 127(4):647-60. [DOI:10.1007/s00702-019-02067-z] [PMID]
2.Sharifzadeh G, Moodi M, Akhbari H. [Investigating health status of older people supported by Imam (Persian)]. Iranian Journal of Ageing. 2010; 5(3):52-9. [Link]
3.Sajadi H, Biglarian A. [Quality of life among elderly women in Kahrizak charity foundation, Tehran, Iran (Persian)]. PAYESH. 2007; 6(2):105-8. [Link]
4.Akbari Kamrani AA, Shams A, Abdoli B, Shamsipour Dehkordi P, Mohajeri R. [The effect of low and moderate intensity aerobic exercises on sleep quality in older adults (Persian)]. Salmand: Iranian Journal of Ageing. 2015; 10(1):72-81. [Link]
5.Moradi M, Mohammadzadeh H, Noori R, Basirimoghadam K, Sadeghmoghadam L. [The effect of sleep health education program by telephone follow-up on the sleep quality among the elderly (Persian)]. Iranian Journal of Ageing. 2021; 15(4):484-95-. [DOI:10.32598/sija.15.4.2895.1]
6.Harrington JJ, Avidan AY. Treatment of sleep disorders in elderly patients. Current Treatment Options in Neurology. 2005; 7(5):339-52. [DOI:10.1007/s11940-005-0027-x] [PMID]
7.Zeitlhofer J, Schmeiser‐Rieder A, Tribl G, Rosenberger A, Bolitschek J, Kapfhammer G, et al. Sleep and quality of life in the Austrian population. Acta Neurologica Scandinavica. 2000; 102(4):249-57. [DOI:10.1034/j.1600-0404.2000.102004249.x] [PMID]
8.Buysse DJ, Reynolds CF 3rd, Monk TH, Hoch CC, Yeager AL, Kupfer DJ. Quantification of subjective sleep quality in healthy elderly men and women using the Pittsburgh Sleep Quality Index (PSQI). Sleep. 1991; 14(4):331-8. [PMID]
9.Ford ES, Cunningham TJ, Croft JB. Trends in self-reported sleep duration among US adults from 1985 to 2012. Sleep. 2015; 38(5):829-32. [DOI:10.5665/sleep.4684] [PMID] [PMCID]
10.Seaton CL, Bottorff JL, Soprovich AL, Johnson ST, Duncan MJ, Caperchione CM, et al. Men’s physical activity and sleep following a workplace health intervention: Findings from the powerplay step up challenge. American Journal of Men’s Health. 2021; 15(1):1557988320988472. [DOI:10.1177/1557988320988472] [PMID] [PMCID]
11.Park JH, Yoo MS, Bae SH. Prevalence and predictors of poor sleep quality in Korean older adults. International Journal of Nursing Practice. 2013; 19(2):116-23. [DOI:10.1111/ijn.12047] [PMID]
12.D'Aurea CVR, Poyares D, Passos GS, Santana MG, Youngstedt SD, Souza AA, et al. Effects of resistance exercise training and stretching on chronic insomnia. Brazilian Journal of Psychiatry. 2019; 41(1):51-7. [DOI:10.1590/1516-4446-2018-0030] [PMID] [PMCID]
13.Woo A, Ratnayake G. Sleep and pain management: A review. Pain Management. 2020; 10(4):261-73. [PMID]
14.Brewster GS, Hirschman KB, Riegel BJ, Hanlon AL, Huang L, McPhillips MV, et al. Association of health related quality of life domains with daytime sleepiness among elderly recipients of long-term services and supports. Geriatric Nursing. 2019; 40(4):417-23. [DOI:10.1016/j.gerinurse.2019.01.006] [PMID] [PMCID]
15.Brassington GS, King AC, Bliwise DL. Sleep problems as a risk factor for falls in a sample of community‐dwelling adults aged 64-99 years. Journal of the American Geriatrics Society. 2000; 48(10):1234-40. [DOI:10.1111/j.1532-5415.2000.tb02596.x] [PMID]
16.Morelhão PK, Kim LJ, Pinto RZ, Tufik S, Andersen ML. Should physical therapists assess sleep quality in patients seeking care for low back pain? Physical Therapy. 2019; 99(8):961-3. [DOI:10.1093/ptj/pzz058] [PMID]
17.Alsaadi SM, McAuley JH, Hush JM, Maher CG. Prevalence of sleep disturbance in patients with low back pain. European Spine Journal. 2011; 20(5):737-43. [DOI:10.1007/s00586-010-1661-x] [PMID] [PMCID]
18.Tang NK, Wright KJ, Salkovskis PM. Prevalence and correlates of clinical insomnia co‐occurring with chronic back pain. Journal of Sleep Research. 2007; 16(1):85-95. [DOI:10.1111/j.1365-2869.2007.00571.x] [PMID]
19.Alsaadi SM, McAuley JH, Hush JM, Lo S, Bartlett DJ, Grunstein RR, et al. The bidirectional relationship between pain intensity and sleep disturbance/quality in patients with low back pain. The Clinical Journal of Pain. 2014; 30(9):755-65. [DOI:10.1097/AJP.0000000000000055] [PMID]
20.Kelly GA, Blake C, Power CK, O’keeffe D, Fullen BM. The association between chronic low back pain and sleep: A systematic review. The Clinical Journal of Pain. 2011; 27(2):169-81. [DOI:10.1097/AJP.0b013e3181f3bdd5] [PMID]
21.Rani S, Singh K, Kumari A. Study of sleep disorder in elderly: A review. Indian Journal of Health and Wellbeing. 2019; 10(4-6):95-7. [Link]
22.Alsaadi SM, McAuley JH, Hush JM, Lo S, Lin CW, Williams CM, et al. Poor sleep quality is strongly associated with subsequent pain intensity in patients with acute low back pain. Arthritis & Rheumatology. 2014; 66(5):1388-94. [DOI:10.1002/art.38329] [PMID]
23.Dudek M, Yang N, Ruckshanthi JP, Williams J, Borysiewicz E, Wang P, et al. The intervertebral disc contains intrinsic circadian clocks that are regulated by age and cytokines and linked to degeneration. Annals of The Rheumatic Diseases. 2017; 76(3):576-84. [DOI:10.1136/annrheumdis-2016-209428] [PMID] [PMCID]
24.Goel N, Basner M, Rao H, Dinges DF. Circadian rhythms, sleep deprivation, and human performance. Progress in Molecular Biology and Translational Science. 2013; 119:155-90. [DOI:10.1016/B978-0-12-396971-2.00007-5] [PMID] [PMCID]
25.Dudek M, Meng QJ. Running on time: The role of circadian clocks in the musculoskeletal system. Biochemical Journal. 2014; 463(1):1-8. [DOI:10.1042/BJ20140700] [PMID] [PMCID]
26.Jankowski KS. Morning types are less sensitive to pain than evening types all day long. European Journal of Pain. 2013; 17(7):1068-73. [DOI:10.1002/j.1532-2149.2012.00274.x] [PMID]
27.Merikanto I, Lahti T, Seitsalo S, Kronholm E, Laatikainen T, Peltonen M, et al. Behavioral trait of morningness-eveningness in association with articular and spinal diseases in a population. PLoS One. 2014; 9(12):e114635. [PMID]
28.Morita Y, Sasai-Sakuma T, Inoue Y. Effects of acute morning and evening exercise on subjective and objective sleep quality in older individuals with insomnia. Sleep Medicine. 2017; 34:200-8. [DOI:10.1016/j.sleep.2017.03.014] [PMID]
29.Abeler K, Bergvik S, Sand T, Friborg O. Daily associations between sleep and pain in patients with chronic musculoskeletal pain. Journal of Sleep Research. 2021; 30(4):e13237. [DOI:10.1111/jsr.13237] [PMID]
30.Sweetman A, Putland S, Lack L, McEvoy RD, Adams R, Grunstein R, et al. The effect of cognitive behavioural therapy for insomnia on sedative-hypnotic use: A narrative review. Sleep Medicine Reviews. 2021; 56:101404. [DOI:10.1016/j.smrv.2020.101404] [PMID]
31.Yeung WF, Chung KF, Yung KP, Ng TH. Doxepin for insomnia: A systematic review of randomized placebo-controlled trials. Sleep Medicine Reviews. 2015; 19:75-83. [DOI:10.1016/j.smrv.2014.06.001] [PMID]
32.Benz F, Knoop T, Ballesio A, Bacaro V, Johann AF, Rücker G, et al. The efficacy of cognitive and behavior therapies for insomnia on daytime symptoms: A systematic review and network meta-analysis. Clinical Psychology Review. 2020; 80:101873. [DOI:10.1016/j.cpr.2020.101873] [PMID]
33.Passos GS, Tufik S, Santana MG, Poyares D, Mello MT. [Nonpharmacologic treatment of chronic insomnia (Portuguese)]. Brazilian Journal of Psychiatry. 2007; 29(3):279-82. [DOI:10.1590/S1516-44462006005000045] [PMID]
34.Lowe H, Haddock G, Mulligan LD, Gregg L, Fuzellier-Hart A, Carter LA, et al. Does exercise improve sleep for adults with insomnia? A systematic review with quality appraisal. Clinical Psychology Review. 2019; 68:1-12. [DOI:10.1016/j.cpr.2018.11.002] [PMID]
35.Abd El-Kader SM, Al-Jiffri OH. Aerobic exercise affects sleep, psychological wellbeing and immune system parameters among subjects with chronic primary insomnia. African Health Sciences. 2020; 20(4):1761-9. [DOI:10.4314/ahs.v20i4.29] [PMID] [PMCID]
36.Passos GS, Poyares DLR, Santana MG, Tufik S, Mello MTd. Is exercise an alternative treatment for chronic insomnia? Clinics. 2012; 67(6):653-60. [DOI:10.6061/clinics/2012(06)17]
37.Banno M, Harada Y, Taniguchi M, Tobita R, Tsujimoto H, Tsujimoto Y, et al. Exercise can improve sleep quality: A Systematic Review and Meta-Analysis. PeerJ. 2018; 6:e5172. [DOI:10.7717/peerj.5172] [PMID] [PMCID]
38.Millisdotter M, Strömqvist B. Early neuromuscular customized training after surgery for lumbar disc herniation: A prospective controlled study. European Spine Journal. 2007; 16(1):19-26. [DOI:10.1007/s00586-005-0044-1] [PMID] [PMCID]
39.Akodu A, Tella B, Olujobi O. Effect of stabilization exercise on pain and quality of life of patients with non-specific chronic low back pain. African Journal of Physiotherapy and Rehabilitation Sciences. 2015; 7(1-2):7-11. [DOI:10.4314/ajprs.v7i1-2.2]
40.Akodu A, Akinbo S, Odebiyi D. Effect of stabilization exercise on lumbar multifidus muscle thickness in patients with non-specific chronic low back pain. Iranian Rehabilitation Journal. 2014; 12(2):6-10. http://irj.uswr.ac.ir/article-1-394-en.html
41.Fleiss JL, Tytun A, Ury HK. A simple approximation for calculating sample sizes for comparing independent proportions. Biometrics. 1980; 36(2):343-6. [DOI:10.2307/2529990] [PMID]
42.Hossein-Abadi R, Nowrouzi K, Pouresmaili R, Karimloo M, Maddah S S B. Acupoint massage in improving sleep quality of older adults. jrehab. 2008; 9 (2) :8-14. [Link]
43.Karimi A. A prospective study of the outcome of treatment of chronic low back pain patients with consistent and inconsistent clinical signs as defined by three screening tests. Norwich: University of East Anglia; 2004. [Link]
44.Fairbank JC, Pynsent PB. The oswestry disability index. Spine. 2000; 25(22):2940-53. [DOI:10.1097/00007632-200011150-00017] [PMID]
45.Davidson M, Keating JL. A comparison of five low back disability questionnaires: Reliability and responsiveness. Physical Therapy. 2002; 82(1):8-24. [DOI:10.1093/ptj/82.1.8] [PMID]
46.Mousavi SJ, Parnianpour M, Mehdian H, Montazeri A, Mobini B. The Oswestry disability index, the Roland-Morris Disability Questionnaire, and the Quebec Back Pain Disability Scale: Translation and validation studies of the Iranian versions. Spine. 2006; 31(14):E454-9. [DOI:10.1097/01.brs.0000222141.61424.f7] [PMID]
47.Best-Martini E, Jones-DiGenova KA. Exercise for frail elders. Champaign: Human kinetics; 2014. [Link]
48.Hopewell S, Clarke M, Moher D, Wager E, Middleton P, Altman DG, et al. CONSORT for reporting randomised trials in journal and conference abstracts. The Lancet. 2008; 371(9609):281-3. [DOI:10.1016/S0140-6736(07)61835-2]
49.Akodu AK, Akindutire OM. The effect of stabilization exercise on pain-related disability, sleep disturbance, and psychological status of patients with non-specific chronic low back pain. The Korean Journal of Pain. 2018; 31(3):199-205. [DOI:10.3344/kjp.2018.31.3.199] [PMID] [PMCID]
50.Chennaoui M, Arnal PJ, Sauvet F, Léger D. Sleep and exercise: A reciprocal issue? Sleep Medicine Reviews. 2015; 20:59-72. [DOI:10.1016/j.smrv.2014.06.008] [PMID]
51.Antczak D, Lonsdale C, Lee J, Hilland T, Duncan MJ, del Pozo Cruz B, et al. Physical activity and sleep are inconsistently related in healthy children: A systematic review and meta-analysis. Sleep Medicine Reviews. 2020; 51:101278. [DOI:10.1016/j.smrv.2020.101278] [PMID]
52.Peppard PE, Young T, Palta M, Dempsey J, Skatrud J. Longitudinal study of moderate weight change and sleep-disordered breathing. JAMA. 2000; 284(23):3015-21. [DOI:10.1001/jama.284.23.3015] [PMID]
53.Taheri M, Irandoust K. The exercise-induced weight loss improves self-reported quality of sleep in obese elderly women with sleep disorders. Sleep and Hypnosis. 2018; 20(1):54-9. [DOI:10.5350/Sleep.Hypn.2017.19.0134]
54.Kanda K, Tochihara Y, Ohnaka T. Bathing before sleep in the young and in the elderly. European Journal of Applied Physiology and Occupational Physiology. 1999; 80(2):71-5. [DOI:10.1007/s004210050560] [PMID]
55.Flausino NH, Da Silva Prado JM, de Queiroz SS, Tufik S, de Mello MT. Physical exercise performed before bedtime improves the sleep pattern of healthy young good sleepers. Psychophysiology. 2012; 49(2):186-92. [DOI:10.1111/j.1469-8986.2011.01300.x] [PMID]
56.Glavin EE, Matthew J, Spaeth AM. Gender differences in the relationship between exercise, sleep, and mood in young adults. Health Education & Behavior. 2022; 49(1):128-40. [DOI:10.1177/1090198120986782] [PMID
57.Wilke HJ, Wolf S, Claes LE, Arand M, Wiesend A. Stability increase of the lumbar spine with different muscle groups. A biomechanical in vitro study. Spine. 1995; 20(2):192-8. [DOI:10.1097/00007632-199501150-00011] [PMID]
58.Schuh-Hofer S, Wodarski R, Pfau DB, Caspani O, Magerl W, Kennedy JD, et al. One night of total sleep deprivation promotes a state of generalized hyperalgesia: A surrogate pain model to study the relationship of insomnia and pain. Pain. 2013; 154(9):1613-21. [PMID]
59.Babiloni AH, De Koninck BP, Beetz G, De Beaumont L, Martel MO, Lavigne GJ. Sleep and pain: Recent insights, mechanisms, and future directions in the investigation of this relationship. Journal of Neural Transmission. 2020; 127(4):647-60. [DOI:10.1007/s00702-019-02067-z] [PMID]
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
تمامی آثار نشریه سالمند: مجله سالمندی ایران تحت مجوز Creative Commons
Attribution-NonCommercial 4.0 هستند.
تماس با ما
تلفن دفتر نشریه:
تلفن مستقیم:02171732827(تماس فقط روزهای شنبه، یکشنبه و سه شنبه ساعت 10 الی 12) 021221800- داخلی 2827
ایمیل: salmand2010@gmail.com
تلفن ناشر : 02145355000 - 02145355555
