دوره 18، شماره 1 - ( بهار 1402 )
جلد 18 شماره 1 صفحات 59-46 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Novrouzi R, Ghaffari M, Sabouri M, Marashi T, Rakhshanderou S. Investigating the Effect of Self-care on the Nutritional Status of the Elderly by Structural Equation Modeling Analysis. Salmand: Iranian Journal of Ageing 2023; 18 (1) :46-59
URL: http://salmandj.uswr.ac.ir/article-1-2362-fa.html
URL: http://salmandj.uswr.ac.ir/article-1-2362-fa.html
نوروزی رضا، غفاری محتشم، صبوری مریم، مرعشی طیبه، رخشنده رو سکینه. بررسی تأثیر خودمراقبتی بر وضعیت تغذیه‌ای سالمندان با تحلیل مدل‌سازی معادلات ساختاری. سالمند: مجله سالمندی ایران. 1402; 18 (1) :46-59
رضا نوروزی1 
، محتشم غفاری2 ، مریم صبوری2 ، طیبه مرعشی2 ، سکینه رخشنده رو* 3
، محتشم غفاری2 ، مریم صبوری2 ، طیبه مرعشی2 ، سکینه رخشنده رو* 3
1- گروه بهداشت عمومی، دانشکده بهداشت و ایمنی، دانشگاه علوم‌پزشکی شهید بهشتی، تهران، ایران.
2- گروه آموزش بهداشت و ارتقای سلامت، دانشکده بهداشت و ایمنی، دانشگاه علوم‌پزشکی شهید بهشتی، تهران، ایران.
3- گروه آموزش بهداشت و ارتقای سلامت، دانشکده بهداشت و ایمنی، دانشگاه علوم‌پزشکی شهید بهشتی، تهران، ایران. ، s_rakhshanderou@sbmu.ac.ir
2- گروه آموزش بهداشت و ارتقای سلامت، دانشکده بهداشت و ایمنی، دانشگاه علوم‌پزشکی شهید بهشتی، تهران، ایران.
3- گروه آموزش بهداشت و ارتقای سلامت، دانشکده بهداشت و ایمنی، دانشگاه علوم‌پزشکی شهید بهشتی، تهران، ایران. ، s_rakhshanderou@sbmu.ac.ir
متن کامل [PDF 6038 kb]
(997 دریافت)
| چکیده (HTML) (2058 مشاهده)
متن کامل: (1212 مشاهده)
مقدمه
پدیده افزایش جمعیت سالمندان، یکی از مهم‌ترین چالش‌های اقتصادی، اجتماعی و بهداشتی برای ارائه‌کنندگان خدمات بهداشتی درمانی و اعضای خانواده و جامعه قرن 21 به شمار می‌رود [1]. طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی بین سال‌های 2015 تا 2050، نسبت جمعیت بالای 60 سال جهان تقریباً 2 برابر (از 12 درصد به 22 درصد) می‌شود [2]. بر اساس آخرین سرشماری مرکز آمار ایران در سال 1395 تعداد سالمندان کشور ایران، 7 میلیون و 450 هزار نفر بوده که اکنون به حدود 8 میلیون نفر (9/9 درصد) رسیده و پیش‌بینی شده است در سال 2050 میلادی حدود 30 درصد جمعیت کشور را سالمندان تشکیل خواهند داد [3].
سالمندی دوره حساسی از زندگی است که تحت تأثیر تغییرات ساختار جغرافیایی، بهداشتی، اجتماعی و اقتصادی قرار می‌گیرد. به همین جهت توجه به مسائل و نیازهای این مرحله از زندگی یک ضرورت اجتماعی به شمار می‌آید [4]. خودمراقبتی یک عملکرد تنظیمی آموخته‌شده در انسان است که مبتنی بر توانایی افراد است. درواقع، خودمراقبتی مجموعه‌ای از اقدامات و رفتارهای آگاهانه و هدف‌دار است که افراد برای ارتقا و حفظ سلامت خود در ابعاد مختلف جسمی، اجتماعی، روانی، عاطفی و معنوی انجام می‌دهند [5]. رعایت رفتارهای خودمراقبتی در افراد سالمند از اهمیت بسزایی برخوردار است و سالمندان با کسب مهارت‌های خودمراقبتی بر آسایش و توانایی‌های عملکردی‌شان تأثیر می‌گذارند [6].
رفتارهای خودمراقبتی باعث افزایش رضایت سالمندان، بهبود کیفیت زندگی، کاهش اضطراب بیمار، کاهش بروز عوارض بیماری، افزایش شرکت در برنامه‌های مراقبت بهداشتی و افزایش استقلال مددجو در انجام فعالیت‌های روزمره می‌شود [7]. توانایی خودمراقبتی با افزایش سن کاهش می‌یابد [8]. از سوی دیگر، وضعیت تغذیه در سالمندی موضوع مهمی است کــه در کشورهای در حال توسعه به آن توجه کمی شـده اسـت [9]. عامـل تغذیه بر میزان مرگ، ناتوانی و کیفیت زندگی سالمندان تأثیر بسزایی دارد. نتایج یک مطالعه نشان داد سوءتغذیه یک عامل مستقل در بستری سالمندان در بیمارستان است [10].
نتایج یک مطالعه مقطعـی در چنـد مرکز در کشور پرتغال که در آن 1144 بیمار بررسی شدند، نشان داد 36 درصد از سالمندان درخطر سوءتغذیه و 7/9 درصد دچار سوءتغذیه بودند [11]. نتایج یک مطالعه دیگر که با استفاده از سیستم غربالگری تغذیه‌ای انجام شد، نشان داد 54/7 درصد سالمندان دچار سوءتغذیه و تنهـا 29/2 درصـد تغذیه مناسب داشتند [12]. تغذیه یکی از مهم‌ترین اجزای حفظ سلامت است. این در حالی است که شیوع سوءتغذیه در سالمندان ساکن در جامعه 4 درصد و در سالمندان بستری و ساکن در مراکز نگهداری سالمندان 50 درصد گزارش شده است [8].
از آنجا که وضعیت تغذیه بر سلامت و توانـایی افـراد مـؤثر است و دریافت نامناسب مواد غذایی در دوران سالمندی عـلاوه بر ایجاد کمبودهای تغذیه‌ای، موجب تسریع در پیدایش بـسیاری از اختلالات خاص این دوران شده و موجب ارائه حجم وسیعی از خدمات درمانی و مراقبتی می‌شود [13]. مشکلات تغذیه‌ای، اختلالی بالینی و عامل خطر بسیار معمولی در سالمندان است که در‌حقیقت قابل‌شناسایی، پیشگیری و درمان بوده و تشخیص زودهنگام آن، امکان آزمایش به‌موقع را فراهم می‌کند [14].
خودمراقبتی در مورد وضعیت تغذیه سالمندی که جزء مهم از کنترل سلامت بوده، فرایندی نسبی است که رفتارها و انتخاب‌های هدفمندی به همراه داشته و منعکس‌کننده نگرش و دانش هر فرد است [15]. با وجود اهمیت بسیار زیاد امر، خودمراقبتی و ارتباط آن با ابعاد کیفیت زندگی سالمندان ساکن جامعه، ازجمله وضعیت تغذیه‌ای، متأسفانه به اندازه کافی به این موضوع توجه نشده و برخلاف رشد جمعیت سالمندان و تغییرات هرم جمعیتی کشور، هنوز بر نیازهای سالمندان به عنوان یک گروه آسیب‌پذیر جامعه تمرکز نشده است [16]. از سوی دیگر، افراد میان‌سال رفتارهای خودمراقبتی فردی کاهنده خطرات سبک زندگی را رعایت نکرده و با الگوی تغذیه‌ای ناصحیح و انجام رفتارهای تخریب‌کننده سلامت، سلامت خود را به خطر می‌اندازند [17].
رفتارهای خودمراقبتی مانند انجام فعالیت فیزیکی مطلوب، تغذیه مناسب، کنترل استرس، توجه به معنویت، بهبود در روابط بین‌فردی و حس مسئولیت در برابر سلامت خود امری است که در افراد سالمند به خوبی شناخته نشده است [16]؛ بنابراین با توجه به اهمیت موضوع، پژوهش حاضر با هدف تعیین تأثیر خودمراقبتی بر وضعیت تغذیه‌ای سالمندان انجام شد تا بتوان از نتایج به‌دست‌آمده در برنامه‌ریزی‌ها و آزمایشات برای ارتقای سطح رفتارهای خودمراقبتی استفاده کرد.
روش مطالعه
مطالعه حاضر توصیفی‌تحلیلی از نوع همبستگی است، که در سال 1398 روی سالمندان شهر تهران انجام شده است. برای تعیین حجم نمونه از فرمول شماره 1 استفاده شد:
با در نظر گرفتن r=0/2 حجم نمونه طبق فرمول 265 نفر محاسبه شد، اما با توجه به روش نمونه‌گیری خوشه‌ای با در نظر گرفتن شاخص اثر طرح 1/5 و با احتساب 5 درصد ریزش، حجم نمونه 420 نفر برآورد شد. روش نمونه‌گیری در این مطالعه، چندمرحله‌ای بود. از 84 مرکز سلامت جامعه شهری تابعه دانشگاه علوم‌پزشکی شهید بهشتی، 56 مرکز سلامت جامعه در شهر تهران وجود دارد. مرکز بهداشت شرق، شمال و شبکه بهداشت و درمان شمیرانات زیرمجموعه دانشگاه علوم‌پزشکی شهید بهشتی هستند (مرکز بهداشت شرق با 24 مرکز، مرکز شمال با 21 مرکز و شبکه بهداشت شمیرانات با 11 مرکز). هر‌یک از مراکز به عنوان طبقه در نظر گرفته شد. سپس 4 مرکز سلامت جامعه از مرکز شرق و شمال و یک مرکز سلامت جامعه از شبکه بهداشت شمیرانات به صورت تصادفی مشخص و در داخل مراکز، نمونه‌ها (370 نفر از مراکز شرق و شمال و 50 نفر از شمیرانات) به صورت در دسترس انتخاب شدند.
معیارهای ورود به مطالعه تمایل به شرکت در پژوهش، سن 60 سال و بالاتر، حداقل سواد خواندن و نوشتن، توانایی برقراری ارتباط و همکاری در مطالعه، عدم ابتلا به اختلال شناختی با توجه به سوابق پزشکی افراد و معیار خروج تکمیل ناقص پرسش‌نامه بود. برای غربالگری سالمندان بدون اختلال شناختی از آزمون کوتاه‌شده (AMTs) برای ورود به مطالعه استفاده شد که حاوی 10 سؤال بود و پس از پرسیدن سؤالات از سالمند، سالمندانی که نمره 8 و بالاتر را کسب کرده بودند، وارد مطالعه شدند.
داده‌ها توسط پرسش‌نامه اطلاعات جمعیت‌شناختی، پرسش‌نامه خودمراقبتی افراد سالمند و پرسش‌نامه وضعیت تغذیه‌ای سالمندانجمع‌آوری شد. پرسش‌نامه اطلاعات جمعیت‌شناختی شامل سن، جنسیت، وضعیت تأهل، میزان تحصیلات، وضعیت اشتغال، وضعیت درآمد، وضعیت و طول مدت ابتلا به بیماری‌های زمینه‌ای همراه، ساختار خانواده بود.
پرسش‌نامه خودمراقبتی افراد سالمند، 40 سؤال برای ارزیابی توانایی خودمراقبتی افراد سالمند دارد که بر اساس عامل خودمراقبتی اورم شامل فعالیت خودمراقبتی و توان خودمراقبتی طراحی‌شده است و بر اساس امتیاز کسب‌شده در 3 سطح خودمراقبتی ضعیف، متوسط و مطلوب قرار می‌گیرد و دارای ابعاد مراقبت از خود جسمی (9 سؤال)، مراقبت از خود روزانه (5 سؤال)، مراقبت از خود عاطفی (6 سؤال)، مراقبت از خود اجتماعی (9 سؤال ) و مراقبت از خود هنگام بیماری (10 سؤال) بود.
پاسخ هر سؤال بر اساس مقیاس لیکرت؛ اغلب، گاهی اوقات، به ندرت و هرگز بود که در عبارات مثبت، کمترین امتیاز 1 بوده و مربوط انتخاب گزینه هرگز و بیشترین امتیاز 4 برای انتخاب گزینه اغلب بود. همچنین بر عکس، در عبارات منفی کمترین امتیاز 1 ، مربوط به انتخاب گزینه اغلب و بیشترین امتیاز 4 برای انتخاب گزینه هرگز بود. پایین‌ترین نمره این پرسش‌نامه 40 و بالاترین نمره 160 بود و بر اساس امتیاز نهایی کسب‌شده، فرد در 3 سطح خودمراقبتی ضعیف (1 تا 80)، متوسط (81 تا 120) و مطلوب (121 تا 160) قرار می‌گیرد. نمره بالاتر نشان‌دهنده توان خودمراقبتی بیشتر بین سالمندان مطالعه‌شده بود [18]. همتی و هاشم‌لو نمونه 40 سؤالی این پرسش‌نامه را طراحی کرده‌اند که برای بررسی روایی، محتوا به 2 طریق کیفی و کمّی انجام شد و برای تعیین پایایی پرسش‌نامه بررسی توانایی خودمراقبتی سالمندان از شیوه تعیین همسانی درونی استفاده شده و نتایج بیانگر همسانی درونی بالای پرسش‌نامه (ضریب آلفای کرونباخ 0/86) بود [3].
پرسش‌نامه وضعیت تغذیه‌ای سالمندان: یک پرسش‌نامه 18 گویه‌ای شامل اندازه‌گیری‌های تن‌سنجی (شاخص توده بدنی، دور بازو، دور ماهیچه ساق پا و کاهش وزن)، دریافت رژیمی (تعداد وعده‌های غذایی، دریافت غذا، مایعات و بی‌اشتهایی)، ارزیابی کلی (شیوه زندگی، دارو، تحرک، وجود استرس حاد و وجود دمانس یا افسردگی) و ارزیابی شخصی (نظر شخص درباره سلامت و تغذیه) است. با استفاده از این پرسش‌نامه، سوءتغذیه انرژی پروتئین در سالمندان تعیین می‌شود. زمان لازم برای تکمیل پرسش‌نامه وضعیت تغذیه‌ای سالمندان 10 تا 15 دقیقه بود.
با توجه به نحوه نمره‌دهی پرسش‌نامه وضعیت تغذیه‌ای سالمندان، نمونه‌ها به 3 گروه تغذیه طبیعی، در معرض خطر سوءتغذیه و مبتلا به سوءتغذیه تقسیم شدند. مطابق با طراحی پرسش‌نامه وضعیت تغذیه‌ای سالمندان در صورت داشتن نمرات 12 یا بیشتر، نشان‌دهنده وضعیت تغذیه فرد مناسب بود، اما اگر امتیاز فرد 11 یا کمتر بود، پرسشگر موظف بود قسمت ارزیابی پرسش‌نامه وضعیت تغذیه‌ای سالمندان را برای فرد تکمیل کند. سپس بر اساس امتیاز نهایی، افراد در یکی از 3 گروه طبقه‌بندی شدند. نمرات بین 17 تا 23/5 نشان‌دهنده در معرض سوءتغذیه، نمرات کمتر از 17 مبتلا به سوءتغذیه، نمرات 24 و بیشتر نشان‌دهنده وضعیت تغذیه‌ای مناسب در سالمندان بود [19].
پرسش‌نامه وضعیت تغذیه‌ای سالمندان، یک پرسش‌نامه استاندارد بین‌المللی است که در کلینیک‌های مختلف دنیـا بـه زبان‌های متعدد ترجمه و اعتبار‌سنجی شده است. در ایران نیز این ابزار به زبان فارسی ترجمه و پس از استانداردسازی در جمعیت ایرانـی مناسب تشخیص داده شده است [20]. در مطالعه پایور و همکاران، با استفاده از روش آزمون مجدد، پایایی پرسش‌نامه ارزیابی‌شده کـه ضریب پایایی ضریب همبستگی درون‌خوشه‌ای در 3 حیطه غربـالگری، بررسـی و نمـره کلی به ترتیب 0/89، 0/95 و 0/95 گزارش شد که مقادیر قابل اعتمادی بودند [19].
روش گردآوری داده‌ها به صورت مصاحبه و ثبت اطلاعات در پرسش‌نامه بود. درباره بیماران کم‌‌سواد از پرسشگر آموزش‌دیده و مسلط به سؤالات پرسش‌نامه‌ها استفاده شد. داده‌ها با نرمافزار آماری SPSS نسخه 16 و با آزمون‌های آماری توصیفی و استنباطی همبستگی پیرسون و آنالیز مسیر با استفاده از شاخص‌های برازش مدل تحت نرم افزار EQS6.1 تجزیهوتحلیل شدند.
یافته‌ها
در این مطالعه، 420 سالمند شهر تهران مطالعه شدند. داده‌های جمع‌آوری‌شده با نرمافزار آماری SPSS نسخه 16 و EQS6. 1 تجزیهوتحلیل شد. ابتدا نرمالیتی داده‌ها با ارزیابی چولگی و کشیدگی متغیرهای مطالعه بررسی شد که نتایج در بازه قابل‌قبول قرار داشتند (بین 2 تا 2-). سپس تجزیهوتحلیل داده‌ها انجام شد.
نتایج حاصل از بررسی تعداد گروه‌های سنی و میانگین و انحراف معیار وضعیت تغذیه و توانایی خودمراقبتی سالمندان مطالعه‌شده در جدول شماره 1 آمده است.
طبق یافته‌ها، وضعیت توان خودمراقبتی سالمندان مطالعه‌شده در 34/3 درصد آنان از سطح متوسط و 65/7 درصد از سطح مطلوب برخوردار بود؛ بنابراین بیشتر سالمندان مطالعه‌شده از سطح مطلوب توان خودمراقبتی برخوردار بودند (تصویر شماره 1).
پدیده افزایش جمعیت سالمندان، یکی از مهم‌ترین چالش‌های اقتصادی، اجتماعی و بهداشتی برای ارائه‌کنندگان خدمات بهداشتی درمانی و اعضای خانواده و جامعه قرن 21 به شمار می‌رود [1]. طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی بین سال‌های 2015 تا 2050، نسبت جمعیت بالای 60 سال جهان تقریباً 2 برابر (از 12 درصد به 22 درصد) می‌شود [2]. بر اساس آخرین سرشماری مرکز آمار ایران در سال 1395 تعداد سالمندان کشور ایران، 7 میلیون و 450 هزار نفر بوده که اکنون به حدود 8 میلیون نفر (9/9 درصد) رسیده و پیش‌بینی شده است در سال 2050 میلادی حدود 30 درصد جمعیت کشور را سالمندان تشکیل خواهند داد [3].
سالمندی دوره حساسی از زندگی است که تحت تأثیر تغییرات ساختار جغرافیایی، بهداشتی، اجتماعی و اقتصادی قرار می‌گیرد. به همین جهت توجه به مسائل و نیازهای این مرحله از زندگی یک ضرورت اجتماعی به شمار می‌آید [4]. خودمراقبتی یک عملکرد تنظیمی آموخته‌شده در انسان است که مبتنی بر توانایی افراد است. درواقع، خودمراقبتی مجموعه‌ای از اقدامات و رفتارهای آگاهانه و هدف‌دار است که افراد برای ارتقا و حفظ سلامت خود در ابعاد مختلف جسمی، اجتماعی، روانی، عاطفی و معنوی انجام می‌دهند [5]. رعایت رفتارهای خودمراقبتی در افراد سالمند از اهمیت بسزایی برخوردار است و سالمندان با کسب مهارت‌های خودمراقبتی بر آسایش و توانایی‌های عملکردی‌شان تأثیر می‌گذارند [6].
رفتارهای خودمراقبتی باعث افزایش رضایت سالمندان، بهبود کیفیت زندگی، کاهش اضطراب بیمار، کاهش بروز عوارض بیماری، افزایش شرکت در برنامه‌های مراقبت بهداشتی و افزایش استقلال مددجو در انجام فعالیت‌های روزمره می‌شود [7]. توانایی خودمراقبتی با افزایش سن کاهش می‌یابد [8]. از سوی دیگر، وضعیت تغذیه در سالمندی موضوع مهمی است کــه در کشورهای در حال توسعه به آن توجه کمی شـده اسـت [9]. عامـل تغذیه بر میزان مرگ، ناتوانی و کیفیت زندگی سالمندان تأثیر بسزایی دارد. نتایج یک مطالعه نشان داد سوءتغذیه یک عامل مستقل در بستری سالمندان در بیمارستان است [10].
نتایج یک مطالعه مقطعـی در چنـد مرکز در کشور پرتغال که در آن 1144 بیمار بررسی شدند، نشان داد 36 درصد از سالمندان درخطر سوءتغذیه و 7/9 درصد دچار سوءتغذیه بودند [11]. نتایج یک مطالعه دیگر که با استفاده از سیستم غربالگری تغذیه‌ای انجام شد، نشان داد 54/7 درصد سالمندان دچار سوءتغذیه و تنهـا 29/2 درصـد تغذیه مناسب داشتند [12]. تغذیه یکی از مهم‌ترین اجزای حفظ سلامت است. این در حالی است که شیوع سوءتغذیه در سالمندان ساکن در جامعه 4 درصد و در سالمندان بستری و ساکن در مراکز نگهداری سالمندان 50 درصد گزارش شده است [8].
از آنجا که وضعیت تغذیه بر سلامت و توانـایی افـراد مـؤثر است و دریافت نامناسب مواد غذایی در دوران سالمندی عـلاوه بر ایجاد کمبودهای تغذیه‌ای، موجب تسریع در پیدایش بـسیاری از اختلالات خاص این دوران شده و موجب ارائه حجم وسیعی از خدمات درمانی و مراقبتی می‌شود [13]. مشکلات تغذیه‌ای، اختلالی بالینی و عامل خطر بسیار معمولی در سالمندان است که در‌حقیقت قابل‌شناسایی، پیشگیری و درمان بوده و تشخیص زودهنگام آن، امکان آزمایش به‌موقع را فراهم می‌کند [14].
خودمراقبتی در مورد وضعیت تغذیه سالمندی که جزء مهم از کنترل سلامت بوده، فرایندی نسبی است که رفتارها و انتخاب‌های هدفمندی به همراه داشته و منعکس‌کننده نگرش و دانش هر فرد است [15]. با وجود اهمیت بسیار زیاد امر، خودمراقبتی و ارتباط آن با ابعاد کیفیت زندگی سالمندان ساکن جامعه، ازجمله وضعیت تغذیه‌ای، متأسفانه به اندازه کافی به این موضوع توجه نشده و برخلاف رشد جمعیت سالمندان و تغییرات هرم جمعیتی کشور، هنوز بر نیازهای سالمندان به عنوان یک گروه آسیب‌پذیر جامعه تمرکز نشده است [16]. از سوی دیگر، افراد میان‌سال رفتارهای خودمراقبتی فردی کاهنده خطرات سبک زندگی را رعایت نکرده و با الگوی تغذیه‌ای ناصحیح و انجام رفتارهای تخریب‌کننده سلامت، سلامت خود را به خطر می‌اندازند [17].
رفتارهای خودمراقبتی مانند انجام فعالیت فیزیکی مطلوب، تغذیه مناسب، کنترل استرس، توجه به معنویت، بهبود در روابط بین‌فردی و حس مسئولیت در برابر سلامت خود امری است که در افراد سالمند به خوبی شناخته نشده است [16]؛ بنابراین با توجه به اهمیت موضوع، پژوهش حاضر با هدف تعیین تأثیر خودمراقبتی بر وضعیت تغذیه‌ای سالمندان انجام شد تا بتوان از نتایج به‌دست‌آمده در برنامه‌ریزی‌ها و آزمایشات برای ارتقای سطح رفتارهای خودمراقبتی استفاده کرد.
روش مطالعه
مطالعه حاضر توصیفی‌تحلیلی از نوع همبستگی است، که در سال 1398 روی سالمندان شهر تهران انجام شده است. برای تعیین حجم نمونه از فرمول شماره 1 استفاده شد:
با در نظر گرفتن r=0/2 حجم نمونه طبق فرمول 265 نفر محاسبه شد، اما با توجه به روش نمونه‌گیری خوشه‌ای با در نظر گرفتن شاخص اثر طرح 1/5 و با احتساب 5 درصد ریزش، حجم نمونه 420 نفر برآورد شد. روش نمونه‌گیری در این مطالعه، چندمرحله‌ای بود. از 84 مرکز سلامت جامعه شهری تابعه دانشگاه علوم‌پزشکی شهید بهشتی، 56 مرکز سلامت جامعه در شهر تهران وجود دارد. مرکز بهداشت شرق، شمال و شبکه بهداشت و درمان شمیرانات زیرمجموعه دانشگاه علوم‌پزشکی شهید بهشتی هستند (مرکز بهداشت شرق با 24 مرکز، مرکز شمال با 21 مرکز و شبکه بهداشت شمیرانات با 11 مرکز). هر‌یک از مراکز به عنوان طبقه در نظر گرفته شد. سپس 4 مرکز سلامت جامعه از مرکز شرق و شمال و یک مرکز سلامت جامعه از شبکه بهداشت شمیرانات به صورت تصادفی مشخص و در داخل مراکز، نمونه‌ها (370 نفر از مراکز شرق و شمال و 50 نفر از شمیرانات) به صورت در دسترس انتخاب شدند.
معیارهای ورود به مطالعه تمایل به شرکت در پژوهش، سن 60 سال و بالاتر، حداقل سواد خواندن و نوشتن، توانایی برقراری ارتباط و همکاری در مطالعه، عدم ابتلا به اختلال شناختی با توجه به سوابق پزشکی افراد و معیار خروج تکمیل ناقص پرسش‌نامه بود. برای غربالگری سالمندان بدون اختلال شناختی از آزمون کوتاه‌شده (AMTs) برای ورود به مطالعه استفاده شد که حاوی 10 سؤال بود و پس از پرسیدن سؤالات از سالمند، سالمندانی که نمره 8 و بالاتر را کسب کرده بودند، وارد مطالعه شدند.
داده‌ها توسط پرسش‌نامه اطلاعات جمعیت‌شناختی، پرسش‌نامه خودمراقبتی افراد سالمند و پرسش‌نامه وضعیت تغذیه‌ای سالمندانجمع‌آوری شد. پرسش‌نامه اطلاعات جمعیت‌شناختی شامل سن، جنسیت، وضعیت تأهل، میزان تحصیلات، وضعیت اشتغال، وضعیت درآمد، وضعیت و طول مدت ابتلا به بیماری‌های زمینه‌ای همراه، ساختار خانواده بود.
پرسش‌نامه خودمراقبتی افراد سالمند، 40 سؤال برای ارزیابی توانایی خودمراقبتی افراد سالمند دارد که بر اساس عامل خودمراقبتی اورم شامل فعالیت خودمراقبتی و توان خودمراقبتی طراحی‌شده است و بر اساس امتیاز کسب‌شده در 3 سطح خودمراقبتی ضعیف، متوسط و مطلوب قرار می‌گیرد و دارای ابعاد مراقبت از خود جسمی (9 سؤال)، مراقبت از خود روزانه (5 سؤال)، مراقبت از خود عاطفی (6 سؤال)، مراقبت از خود اجتماعی (9 سؤال ) و مراقبت از خود هنگام بیماری (10 سؤال) بود.
پاسخ هر سؤال بر اساس مقیاس لیکرت؛ اغلب، گاهی اوقات، به ندرت و هرگز بود که در عبارات مثبت، کمترین امتیاز 1 بوده و مربوط انتخاب گزینه هرگز و بیشترین امتیاز 4 برای انتخاب گزینه اغلب بود. همچنین بر عکس، در عبارات منفی کمترین امتیاز 1 ، مربوط به انتخاب گزینه اغلب و بیشترین امتیاز 4 برای انتخاب گزینه هرگز بود. پایین‌ترین نمره این پرسش‌نامه 40 و بالاترین نمره 160 بود و بر اساس امتیاز نهایی کسب‌شده، فرد در 3 سطح خودمراقبتی ضعیف (1 تا 80)، متوسط (81 تا 120) و مطلوب (121 تا 160) قرار می‌گیرد. نمره بالاتر نشان‌دهنده توان خودمراقبتی بیشتر بین سالمندان مطالعه‌شده بود [18]. همتی و هاشم‌لو نمونه 40 سؤالی این پرسش‌نامه را طراحی کرده‌اند که برای بررسی روایی، محتوا به 2 طریق کیفی و کمّی انجام شد و برای تعیین پایایی پرسش‌نامه بررسی توانایی خودمراقبتی سالمندان از شیوه تعیین همسانی درونی استفاده شده و نتایج بیانگر همسانی درونی بالای پرسش‌نامه (ضریب آلفای کرونباخ 0/86) بود [3].
پرسش‌نامه وضعیت تغذیه‌ای سالمندان: یک پرسش‌نامه 18 گویه‌ای شامل اندازه‌گیری‌های تن‌سنجی (شاخص توده بدنی، دور بازو، دور ماهیچه ساق پا و کاهش وزن)، دریافت رژیمی (تعداد وعده‌های غذایی، دریافت غذا، مایعات و بی‌اشتهایی)، ارزیابی کلی (شیوه زندگی، دارو، تحرک، وجود استرس حاد و وجود دمانس یا افسردگی) و ارزیابی شخصی (نظر شخص درباره سلامت و تغذیه) است. با استفاده از این پرسش‌نامه، سوءتغذیه انرژی پروتئین در سالمندان تعیین می‌شود. زمان لازم برای تکمیل پرسش‌نامه وضعیت تغذیه‌ای سالمندان 10 تا 15 دقیقه بود.
با توجه به نحوه نمره‌دهی پرسش‌نامه وضعیت تغذیه‌ای سالمندان، نمونه‌ها به 3 گروه تغذیه طبیعی، در معرض خطر سوءتغذیه و مبتلا به سوءتغذیه تقسیم شدند. مطابق با طراحی پرسش‌نامه وضعیت تغذیه‌ای سالمندان در صورت داشتن نمرات 12 یا بیشتر، نشان‌دهنده وضعیت تغذیه فرد مناسب بود، اما اگر امتیاز فرد 11 یا کمتر بود، پرسشگر موظف بود قسمت ارزیابی پرسش‌نامه وضعیت تغذیه‌ای سالمندان را برای فرد تکمیل کند. سپس بر اساس امتیاز نهایی، افراد در یکی از 3 گروه طبقه‌بندی شدند. نمرات بین 17 تا 23/5 نشان‌دهنده در معرض سوءتغذیه، نمرات کمتر از 17 مبتلا به سوءتغذیه، نمرات 24 و بیشتر نشان‌دهنده وضعیت تغذیه‌ای مناسب در سالمندان بود [19].
پرسش‌نامه وضعیت تغذیه‌ای سالمندان، یک پرسش‌نامه استاندارد بین‌المللی است که در کلینیک‌های مختلف دنیـا بـه زبان‌های متعدد ترجمه و اعتبار‌سنجی شده است. در ایران نیز این ابزار به زبان فارسی ترجمه و پس از استانداردسازی در جمعیت ایرانـی مناسب تشخیص داده شده است [20]. در مطالعه پایور و همکاران، با استفاده از روش آزمون مجدد، پایایی پرسش‌نامه ارزیابی‌شده کـه ضریب پایایی ضریب همبستگی درون‌خوشه‌ای در 3 حیطه غربـالگری، بررسـی و نمـره کلی به ترتیب 0/89، 0/95 و 0/95 گزارش شد که مقادیر قابل اعتمادی بودند [19].
روش گردآوری داده‌ها به صورت مصاحبه و ثبت اطلاعات در پرسش‌نامه بود. درباره بیماران کم‌‌سواد از پرسشگر آموزش‌دیده و مسلط به سؤالات پرسش‌نامه‌ها استفاده شد. داده‌ها با نرمافزار آماری SPSS نسخه 16 و با آزمون‌های آماری توصیفی و استنباطی همبستگی پیرسون و آنالیز مسیر با استفاده از شاخص‌های برازش مدل تحت نرم افزار EQS6.1 تجزیهوتحلیل شدند.
یافته‌ها
در این مطالعه، 420 سالمند شهر تهران مطالعه شدند. داده‌های جمع‌آوری‌شده با نرمافزار آماری SPSS نسخه 16 و EQS6. 1 تجزیهوتحلیل شد. ابتدا نرمالیتی داده‌ها با ارزیابی چولگی و کشیدگی متغیرهای مطالعه بررسی شد که نتایج در بازه قابل‌قبول قرار داشتند (بین 2 تا 2-). سپس تجزیهوتحلیل داده‌ها انجام شد.
نتایج حاصل از بررسی تعداد گروه‌های سنی و میانگین و انحراف معیار وضعیت تغذیه و توانایی خودمراقبتی سالمندان مطالعه‌شده در جدول شماره 1 آمده است.
طبق یافته‌ها، وضعیت توان خودمراقبتی سالمندان مطالعه‌شده در 34/3 درصد آنان از سطح متوسط و 65/7 درصد از سطح مطلوب برخوردار بود؛ بنابراین بیشتر سالمندان مطالعه‌شده از سطح مطلوب توان خودمراقبتی برخوردار بودند (تصویر شماره 1).
همچنین وضعیت تغذیه‌ای در 65 درصد سالمندان در سطح عادی قرار داشت، در حالی که 24/4 درصد سالمندان در معرض سوءتغذیه بودند و 8/6 درصد از سوءتغذیه رنج می‌بردند (تصویر شماره 2).
ضریب همبستگی پیرسون نشان داد تمام ابعاد خودمراقبتی (جسمی، روزانه، عاطفی، اجتماعی و بیماری‌ها) با امتیازات تغذیه ارتباط آماری معناداری دارند. کمترین ارتباط را امتیازات تغذیه با خودمراقبتی روزانه و بیشترین ارتباط را امتیازات تغذیه با خودمراقبتی جسمی دارد (جدول شماره 2).
برای بررسی میزان اثر خودمراقبتی بر امتیازات تغذیه‌ای سالمندان از روش مدل‌سازی معادلات ساختاری استفاده شد. هدف از مدل‌سازی معادلات ساختاری فراهم کردن آزمون کمّی برای یک مدل نظری مفروض شده به وسیله پژوهشگر است که در این تحلیل روابط بین متغیرهای اصلی پژوهش بررسی می‌شود. مدل آزمون‌شده تحقیق در حالت استاندارد، شدت تأثیر متغیرها بر یکدیگر را نشان می‌دهد. با توجه به مدل (تصویر شماره 3)، خودمراقبتی با شدت 71 درصد بر امتیازات تغذیه‌ای سالمندان تأثیر داشته است و به عبارت دیگر، به ازای 1 واحد تغییر در میزان انحراف معیار خودمراقبتی 71 درصد تغییر در میزان انحراف معیار امتیازات تغذیه‌ای سالمندان ایجاد می‌شود.
برای بررسی میزان اثر خودمراقبتی بر امتیازات تغذیه‌ای سالمندان از روش مدل‌سازی معادلات ساختاری استفاده شد. هدف از مدل‌سازی معادلات ساختاری فراهم کردن آزمون کمّی برای یک مدل نظری مفروض شده به وسیله پژوهشگر است که در این تحلیل روابط بین متغیرهای اصلی پژوهش بررسی می‌شود. مدل آزمون‌شده تحقیق در حالت استاندارد، شدت تأثیر متغیرها بر یکدیگر را نشان می‌دهد. با توجه به مدل (تصویر شماره 3)، خودمراقبتی با شدت 71 درصد بر امتیازات تغذیه‌ای سالمندان تأثیر داشته است و به عبارت دیگر، به ازای 1 واحد تغییر در میزان انحراف معیار خودمراقبتی 71 درصد تغییر در میزان انحراف معیار امتیازات تغذیه‌ای سالمندان ایجاد می‌شود.
مدل ساختاری رابطه بین متغیرهای پنهان پژوهش با نمایش بارهای عاملی استاندارد‌شده و شاخص‌های برازندگی را نشان می‌دهد.
در جدول شماره 3، نتایج برازش مدل آمده است.
شاخص‌های برازش مدل پژوهش با شاخص‌های برازش مورد اتفاق صاحب‌نظران در مدل‌سازی ساختاری هوپر و همکاران [20] مقایسه شده است. طبق شاخص‌های به‌دست‌آمده در مدل نسبت کای‌دو به درجه آزادی کمتر از 4 است. همچنین RMR و RMSEA کمتر از 0.08 و شاخص‌های AGFI ،GFI ،CFI ،MFI ،IFI ، NNFI ،NFI مقادیر 0/90 و بالاتر را به خود اختصاص داده‌اند که همگی این شاخص‌ها در کل برازش مناسب مدل را نشان می‌دهند (جدول شماره 3).
بحث
پژوهش حاضر برای تعیین تأثیر خودمراقبتی بر وضعیت تغذیه‌ای سالمندان در سالمندان مراجعه‌کننده به مراکز بهداشت دانشگاه علوم‌پزشکی شهید بهشتی در سال 1398 طراحی و اجرا شد. نتایج مطالعه در 2 بخش کلی بحث خواهد شد که بخش اول، مباحث مربوط به خودمراقبتی و وضعیت تغذیه میان سالمندان و بخش دوم، تحلیل روابط بین متغیرهای اصلی با استفاده از معادلات ساختاری است.
نتایج مطالعه حاضر نشان داد بیشتر سالمندان مطالعه‌شده (65/7 درصد) توان خودمراقبتی در سطح مطلوب داشتند. نتایج مطالعه سنگ‌سفیدی و همکاران نشان داد در 29 درصد زنان و 71 درصد مردان سطح توان خودمراقبتی مطلوب و در 55 درصد زنان و 45 درصد مردان سطح توان خودمراقبتی در وضعیت نامطلوب قرار داشتند [21] که ناهمسو با نتایج مطالعه حاضر بود. نتایج مطالعه جانجانی و همکاران و قاسمی و همکاران نشان‌دهنده سطح متوسط خودمراقبتی بود [22, 23].
نتایج مطالعه اوچمانوویچ و همکاران نشان داد سالمندان مطالعه‌شده از وضعیت متوسطی در زمینه خودمراقبتی برخوردار بودند [24]. نتایج مطالعه چانگ و همکاران، بیانگر وضعیت خودمراقبتی متوسط رو به مطلوب بین سالمندان بود [25]. نتایج مطالعه حاضر در مقایسه با نتایج مطالعات ذکرشده غیرهمسو بودند. تفاوت در معیار ورود بیماران مطالعه‌شده به پژوهش حاضر با بیماران سایر مطالعات می‌تواند ازجمله دلایل احتمالی سطح خودمراقبتی پایین آنان در این مطالعات باشد (بیماران مبتلا به نارسایی قلبی با مصرف حداقل 3 ماه داروی قلبی، بیماران مبتلا به سکته قلبی با سنین بالای 60 سال و سالمندان دیابتی) که می‌تواند توجیه‌کننده قسمتی از عدم همسویی نتایج مطالعات مطرح‌شده با نتایج مطالعه حاضر باشد.
در ادامه، توجیه عدم همسویی نتایج مطالعه حاضر با نتایج سایر مطالعات می‌توان به این مسئله نیز اشاره کرد که در مطالعه حاضر از پرسش‌نامه توانایی خو‌مراقبتی افراد سالمند برای بررسی سطح خودمراقبتی سالمندان استفاده شد، در حالی که در مطالعات مطرح‌شده از پرسش‌نامه‌های مختلف نظیر پرسش‌نامه‌های محقق‌ساخته رفتارهای خودمراقبتی و سایر پرسش‌نامه‌های مرتبط با خودمراقبتی نظیر پرسش‌نامه خودمراقبتی اورم و غیره بهره گرفته شده بود.
در مطالعه حاضر، وضعیت خودمراقبتی بیشتر سالمندان در سطح مطلوب قرار داشت که این مسئله در راستای اجرای سیاست‌های جدید وزارت بهداشت و درمان کشور در سال‌های اخیر برای افزایش توان خودمراقبتی، پذیرش و مشارکت بیماران در پیروی از رژیم‌درمانی و اجرای دوره‌های باز‌توانی پس از ابتلا به بیماری‌های مزمن است. در همین راستا در بیشتر مراکز آموزشی و درمانی کشور، دفتر آموزش به بیمار و مرکز باز‌توانی تأسیس شده و عمده تمرکز این مراکز مبتنی بر آموزش سالمندان است که نقش پرسنل بهداشت شاغل در مراکز ارائه‌دهنده خدمات سلامت شهری را در این زمینه نمی‌توان نادیده گرفت [26].
از نظر وضعیت تغذیه‌ای بیشتر سالمندان در سطح عادی وضعیت تغذیه‌ای قرار داشتند، در حالی که تنها 8/6 درصد از سوءتغذیه رنج می‌بردند. نتایج مطالعه پایور و همکاران نشان داد 16/9 درصد آنان مبتلا به سوءتغذیه، 37/4 در معرض خطر سوءتغذیه و 45/7 درصد تغذیه طبیعی داشتند که با نتایج مطالعه حاضر همسو است [19].
نتایج مطالعه قربانی و همکاران، غیرهمسو با نتایج مطالعه حاضر نشان داد 29/8 درصد وضعیت تغذیه مناسب، 13/4 درصد دچار سوءتغذیه و 42/95 درصد در معرض سوءتغذیه داشتند [16]. نتایج مطالعه ارسلانی و همکاران نشان داد 53/1 درصد سالمندان شهرستان سمنان در معرض خطر سوءتغذیه هستند که با نتایج مطالعه حاضر غیرهمسو بود [27]. نتایج مطالعه کوچوکردونمز و همکاران نشان داد 67 درصد سالمندان در معرض سوءتغذیه بودند.
نتایج مطالعه واکابایاشی و همکاران نشان داد 49 درصد سالمندان در معرض سوءتغذیه بوده و 34 درصد سوءتغذیه داشتند [28]. نتایج مطالعه ترامونتانو و همکاران نشان داد 53 درصد سالمندان در معرض سوءتغذیه بودند [29] که با نتایج مطالعه حاضر مطابقت نداشت. با توجه به عدم همسویی نتایج مطالعه حاضر با نتایج مطالعات مطرح‌شده به نظر می‌رسد محیط، شرایط اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی متفاوت بین سالمندان توانسته است در نتایج مطالعات مختلف در زمینه تغذیه آنان تأثیرگذار باشد.
تنوع حجم نمونه، تفاوت در مکان‌های زندگی نمونه‌ها (محیط صرفاً شهری با روستایی)، تفاوت فرهنگ مصرف مواد غذایی، عقاید مذهبی حاکم بر جوامع، نظیر اعتقاد به عدم مصرف گروه غذایی خاص یا مصرف بیشتر یک گروه غذایی، تفاوت در تعریف وضعیت تغذیه، تنوع در ابزار استفاده‌شده و دسترسی متفاوت سالمندان مطالعه‌شده به گروه‌های غذایی از نظر شرایط اقلیمی (وجود یا عدم وجود برخی منابع غذایی) نیز از دیگر دلایل توجیه‌کننده عدم مطابقت نتایج سایر مطالعات با مطالعه حاضر بودند.
با وجود این، در نتایج تمام مطالعات ذکرشده وضعیت تغذیه‌ای بیشتر سالمندان مطالعه‌شده در معرض سوءتغذیه بود (به جز مطالعه حاضر) و درصد بسیار پایینی از سالمندان از سوءتغذیه رنج می‌بردند که نتایج مطالعه حاضر نیز بیانگر درصد بسیار پایین سوءتغذیه بین سالمندان بود. سالمندان مطالعه‌شده در پژوهش حاضر ساکن منطقه شهری بودند که قطعاً از دسترسی بیشتر گروه غذایی برخوردار بودند، در حالی که در مطالعات ذکرشده جمعیت سالمندان، بیشتر متعلق به مناطق روستایی یا دورافتاده بودند که قطعاً عوامل فرهنگی، اقتصادی و نگرشی نسبت به تغذیه در آنان متفاوت خواهد بود. همچنین در رابطه با نتایج مطالعه حاضر، تأثیر توصیه‌های پرسنل بهداشتی‌تغذیه‌ای شاغل در مراکز سلامت جامعه که به طور مدام در اختیار سالمندان قرار می‌گرفت را نمی‌توان نادیده گرفت.
نتایج در رابطه با ارتباط بین نمره توانایی خودمراقبتی با وضعیت تغذیه‌ای در سالمندان نشان داد در سالمندان با وضعیت تغذیه عادی وضعیت خودمراقبتی در سطح مطلوب قرار داشت و در سالمندانی که وضعیت خودمراقبتی مطلوب‌تری داشتند، وضعیت تغذیه نیز در سطح عادی بود. نتایج مطالعه جانگ و همکاران و ساندسلی و همکاران، همسو با نتایج مطالعه حاضر نشان دادند سطح خودمراقبتی نامطلوب‌تر با سطح تغذیه‌ای ضعیف‌تر سالمندان ارتباط دارد [30 ,31]. نتایج مطالعه یئوم و ساه در بررسی خود نشان داد در سالمندان با وضعیت تغذیه مطلوب‌تر، میانگین نمره خودمراقبتی نیز افزایش بیشتری داشت [32]. نتایج مطالعه تارکونی و همکاران نیز نتایج همسو را با این مطالعه و سایر مطالعات مطرح‌شده نشان داد [33].
بنابراین با توجه به نتایج مطالعه حاضر و مقایسه آن با نتایج مطالعات مشابه ذکرشده، وضعیت خودمراقبتی و تغذیه ارتباط مستقیم و تنگاتنگی با یکدیگر دارند. به عبارت روشن‌تر، هر‌چه میزان خودمراقبتی سالمندان بالاتر رود، آن‌ها عملکرد بهتری در تغذیه خود خواهند داشت. همسو با نتایج مطالعه حاضر که خودمراقبتی با شدت 71 درصد بر وضعیت تغذیه‌ای سالمندان تأثیر داشته است. نتایج مطالعه جانگ و همکاران، تأثیر مستقیم مثبت از توانایی خودمراقبتی را بر وضعیت تغذیه با استفاده از معادلات ساختاری نشان داد [34] که مطابق تحقیقات دیگر تأیید می‌کند که ظرفیت توانایی خودمراقبتی نقش مهمی در حفظ وضعیت تغذیه مطلوب ایفا می‌کند [35].
نتایج مطالعه جانگ و همکاران نشان داد عملکرد ضعیف در خودمراقبتی با وضعیت تغذیه‌ای ضعیف‌تر همراه بوده است [30]. همچنین نتایج مطالعه والکر و همکاران با استفاده از معادلات ساختاری نشان داد تغذیه ضعیف به طور غیرمستقیم از طریق عوامل متعدد روانی‌اجتماعی بر توانایی خودمراقبتی تأثیر می‌گذارد که با نتایج مطالعه حاضر مطابقت دارد [36].
نتایج مطالعه حاضر نشان داد سطح پایین‌تر خودمراقبتی در بین افراد دچار سوءتغذیه به طور معناداری بیشتر مشاهده شده است؛ بنابراین ارتباط مستقیم بین وضعیت خودمراقبتی و وضعیت تغذیه بین سالمندان وجود دارد. اصلاح الگوی تغذیه‌ای تا حد بسیار زیادی می‌تواند باعث افزایش کار‌ایی سالمندان شده و آن‌ها را در دستیابی به سطوح مطلوب خودمراقبتی کمک کند.
از محدودیت‌های پژوهش حاضر می‌توان به این مسئله اشاره کرد که تنها سالمندان چند منطقه در تهران بررسی شده بودند که نتایج آن قابل تعمیم به سایر سالمندان نیست که این، خود اهمیت انجام مطالعات مشابه را در سایر شهرهای کشور با فرهنگ‌های متفاوت روشن‌تر می‌کند تا ضمن قابلیت تعمیم‌پذیری بیشتر، تفاوت‌های موجود مشخص شوند. همچنین این مطالعه، مشابه همه مطالعات دیگر از این دست، برای جمع‌آوری داده‌ها از روش خودگزارشی استفاده کرده است و از سوی دیگر، روند پر کردن پرسش‌نامه‌ها به دلیل مسن بودن شرکت‌کنندگان به کُندی و مشکل انجام می‌شد. هرچند محققان تلاش کرده‌اند با توجیه کامل شرکت‌کنندگان در پژوهش، سوگیری ناشی از این نوع جمع‌آوری داده را به حداقل برسانند.
نتیجه‌گیری نهایی
نتایج مطالعه نشان داد بیش از 0/60 درصد سالمندان از سطح توان خودمراقبتی و تغذیه‌ای مطلوب برخوردار هستند و عوامل فردی‌اجتماعی می‌تواند با سطوح توان خودمراقبتی در آنان ارتباط داشته باشد. برنامه‌ریزی‌های هدفمند در راستای بهبود کیفیت زندگی و به ویژه کیفیت تغذیه و کنترل برخی متغیرهای قابل‌اصلاح در زمینه خودمراقبتی و تغذیه به نظر اهمیت داشته و تلاش برای کاهش میزان بروز سوءتغذیه و افزایش به‌کارگیری توان خودمراقبتی اقدامی همه‌جانبه و نیازمند همت والای بسیاری از تصمیم‌گیران حوزه سلامت سالمندان است.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این مطالعه برگرفته از پروژه تحقیقاتی با کد اخلاق 1398.010 IR.SBMU.PHNS.REC. است. شرکت‌کنندگان قبل از ورود به مطالعه یک رضایت‌نامه کتبی آگاهانه را تکمیل کردند. نحوه انجام مطالعه و تکمیل پرسش‌نامه‌ها برای تمامی سالمندان توضیح داده شد.
حامی مالی
این مقاله حاصل بخشی از پایان‌نامه کارشناسی ارشد آقای رضا نوروزی درگروه بهداشت عمومی دانشکده بهداشت و ایمنی دانشگاه علوم‌پزشکی شهید بهشتی است. پژوهشگر از معاونت محترم پژوهشی دانشگاه علوم‌پزشکی شهید بهشتی به دلیل حمایت مادی و معنوی در این پژوهش قدردانی می‌کند.
مشارکت نویسندگان
اجرایی مطالعه: رضا نوروزی؛ طراحی مطالعه: محتشم غفاری؛ تدوین مقاله: مریم صبوری؛ مشاور طرح: طیبه مرعشی؛ تجزیه و تحلیل داده ها و ویرایش مقاله: سکینه رخشنده‌رو.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان این مقاله تعارض منافع ندارد.
تشکر و قدردانی
پژوهشگران از مسئولان محترم آموزشی و پژوهشی دانشگاه و دانشکده بهداشت و ایمنی، دانشگاه علوم‌پزشکی شهید بهشتی و مسئولان مراکز ارائه‌دهنده خدمات سلامت شهری وابسته به دانشگاه علوم‌پزشکی شهید بهشتی که حمایت مالی و معنوی لازم برای اجرای این مطالعه را فراهم کردند و نیز سالمندان شرکت‌کننده در مطالعه نهایت تشکر را دارند.
در جدول شماره 3، نتایج برازش مدل آمده است.
شاخص‌های برازش مدل پژوهش با شاخص‌های برازش مورد اتفاق صاحب‌نظران در مدل‌سازی ساختاری هوپر و همکاران [20] مقایسه شده است. طبق شاخص‌های به‌دست‌آمده در مدل نسبت کای‌دو به درجه آزادی کمتر از 4 است. همچنین RMR و RMSEA کمتر از 0.08 و شاخص‌های AGFI ،GFI ،CFI ،MFI ،IFI ، NNFI ،NFI مقادیر 0/90 و بالاتر را به خود اختصاص داده‌اند که همگی این شاخص‌ها در کل برازش مناسب مدل را نشان می‌دهند (جدول شماره 3).
بحث
پژوهش حاضر برای تعیین تأثیر خودمراقبتی بر وضعیت تغذیه‌ای سالمندان در سالمندان مراجعه‌کننده به مراکز بهداشت دانشگاه علوم‌پزشکی شهید بهشتی در سال 1398 طراحی و اجرا شد. نتایج مطالعه در 2 بخش کلی بحث خواهد شد که بخش اول، مباحث مربوط به خودمراقبتی و وضعیت تغذیه میان سالمندان و بخش دوم، تحلیل روابط بین متغیرهای اصلی با استفاده از معادلات ساختاری است.
نتایج مطالعه حاضر نشان داد بیشتر سالمندان مطالعه‌شده (65/7 درصد) توان خودمراقبتی در سطح مطلوب داشتند. نتایج مطالعه سنگ‌سفیدی و همکاران نشان داد در 29 درصد زنان و 71 درصد مردان سطح توان خودمراقبتی مطلوب و در 55 درصد زنان و 45 درصد مردان سطح توان خودمراقبتی در وضعیت نامطلوب قرار داشتند [21] که ناهمسو با نتایج مطالعه حاضر بود. نتایج مطالعه جانجانی و همکاران و قاسمی و همکاران نشان‌دهنده سطح متوسط خودمراقبتی بود [22, 23].
نتایج مطالعه اوچمانوویچ و همکاران نشان داد سالمندان مطالعه‌شده از وضعیت متوسطی در زمینه خودمراقبتی برخوردار بودند [24]. نتایج مطالعه چانگ و همکاران، بیانگر وضعیت خودمراقبتی متوسط رو به مطلوب بین سالمندان بود [25]. نتایج مطالعه حاضر در مقایسه با نتایج مطالعات ذکرشده غیرهمسو بودند. تفاوت در معیار ورود بیماران مطالعه‌شده به پژوهش حاضر با بیماران سایر مطالعات می‌تواند ازجمله دلایل احتمالی سطح خودمراقبتی پایین آنان در این مطالعات باشد (بیماران مبتلا به نارسایی قلبی با مصرف حداقل 3 ماه داروی قلبی، بیماران مبتلا به سکته قلبی با سنین بالای 60 سال و سالمندان دیابتی) که می‌تواند توجیه‌کننده قسمتی از عدم همسویی نتایج مطالعات مطرح‌شده با نتایج مطالعه حاضر باشد.
در ادامه، توجیه عدم همسویی نتایج مطالعه حاضر با نتایج سایر مطالعات می‌توان به این مسئله نیز اشاره کرد که در مطالعه حاضر از پرسش‌نامه توانایی خو‌مراقبتی افراد سالمند برای بررسی سطح خودمراقبتی سالمندان استفاده شد، در حالی که در مطالعات مطرح‌شده از پرسش‌نامه‌های مختلف نظیر پرسش‌نامه‌های محقق‌ساخته رفتارهای خودمراقبتی و سایر پرسش‌نامه‌های مرتبط با خودمراقبتی نظیر پرسش‌نامه خودمراقبتی اورم و غیره بهره گرفته شده بود.
در مطالعه حاضر، وضعیت خودمراقبتی بیشتر سالمندان در سطح مطلوب قرار داشت که این مسئله در راستای اجرای سیاست‌های جدید وزارت بهداشت و درمان کشور در سال‌های اخیر برای افزایش توان خودمراقبتی، پذیرش و مشارکت بیماران در پیروی از رژیم‌درمانی و اجرای دوره‌های باز‌توانی پس از ابتلا به بیماری‌های مزمن است. در همین راستا در بیشتر مراکز آموزشی و درمانی کشور، دفتر آموزش به بیمار و مرکز باز‌توانی تأسیس شده و عمده تمرکز این مراکز مبتنی بر آموزش سالمندان است که نقش پرسنل بهداشت شاغل در مراکز ارائه‌دهنده خدمات سلامت شهری را در این زمینه نمی‌توان نادیده گرفت [26].
از نظر وضعیت تغذیه‌ای بیشتر سالمندان در سطح عادی وضعیت تغذیه‌ای قرار داشتند، در حالی که تنها 8/6 درصد از سوءتغذیه رنج می‌بردند. نتایج مطالعه پایور و همکاران نشان داد 16/9 درصد آنان مبتلا به سوءتغذیه، 37/4 در معرض خطر سوءتغذیه و 45/7 درصد تغذیه طبیعی داشتند که با نتایج مطالعه حاضر همسو است [19].
نتایج مطالعه قربانی و همکاران، غیرهمسو با نتایج مطالعه حاضر نشان داد 29/8 درصد وضعیت تغذیه مناسب، 13/4 درصد دچار سوءتغذیه و 42/95 درصد در معرض سوءتغذیه داشتند [16]. نتایج مطالعه ارسلانی و همکاران نشان داد 53/1 درصد سالمندان شهرستان سمنان در معرض خطر سوءتغذیه هستند که با نتایج مطالعه حاضر غیرهمسو بود [27]. نتایج مطالعه کوچوکردونمز و همکاران نشان داد 67 درصد سالمندان در معرض سوءتغذیه بودند.
نتایج مطالعه واکابایاشی و همکاران نشان داد 49 درصد سالمندان در معرض سوءتغذیه بوده و 34 درصد سوءتغذیه داشتند [28]. نتایج مطالعه ترامونتانو و همکاران نشان داد 53 درصد سالمندان در معرض سوءتغذیه بودند [29] که با نتایج مطالعه حاضر مطابقت نداشت. با توجه به عدم همسویی نتایج مطالعه حاضر با نتایج مطالعات مطرح‌شده به نظر می‌رسد محیط، شرایط اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی متفاوت بین سالمندان توانسته است در نتایج مطالعات مختلف در زمینه تغذیه آنان تأثیرگذار باشد.
تنوع حجم نمونه، تفاوت در مکان‌های زندگی نمونه‌ها (محیط صرفاً شهری با روستایی)، تفاوت فرهنگ مصرف مواد غذایی، عقاید مذهبی حاکم بر جوامع، نظیر اعتقاد به عدم مصرف گروه غذایی خاص یا مصرف بیشتر یک گروه غذایی، تفاوت در تعریف وضعیت تغذیه، تنوع در ابزار استفاده‌شده و دسترسی متفاوت سالمندان مطالعه‌شده به گروه‌های غذایی از نظر شرایط اقلیمی (وجود یا عدم وجود برخی منابع غذایی) نیز از دیگر دلایل توجیه‌کننده عدم مطابقت نتایج سایر مطالعات با مطالعه حاضر بودند.
با وجود این، در نتایج تمام مطالعات ذکرشده وضعیت تغذیه‌ای بیشتر سالمندان مطالعه‌شده در معرض سوءتغذیه بود (به جز مطالعه حاضر) و درصد بسیار پایینی از سالمندان از سوءتغذیه رنج می‌بردند که نتایج مطالعه حاضر نیز بیانگر درصد بسیار پایین سوءتغذیه بین سالمندان بود. سالمندان مطالعه‌شده در پژوهش حاضر ساکن منطقه شهری بودند که قطعاً از دسترسی بیشتر گروه غذایی برخوردار بودند، در حالی که در مطالعات ذکرشده جمعیت سالمندان، بیشتر متعلق به مناطق روستایی یا دورافتاده بودند که قطعاً عوامل فرهنگی، اقتصادی و نگرشی نسبت به تغذیه در آنان متفاوت خواهد بود. همچنین در رابطه با نتایج مطالعه حاضر، تأثیر توصیه‌های پرسنل بهداشتی‌تغذیه‌ای شاغل در مراکز سلامت جامعه که به طور مدام در اختیار سالمندان قرار می‌گرفت را نمی‌توان نادیده گرفت.
نتایج در رابطه با ارتباط بین نمره توانایی خودمراقبتی با وضعیت تغذیه‌ای در سالمندان نشان داد در سالمندان با وضعیت تغذیه عادی وضعیت خودمراقبتی در سطح مطلوب قرار داشت و در سالمندانی که وضعیت خودمراقبتی مطلوب‌تری داشتند، وضعیت تغذیه نیز در سطح عادی بود. نتایج مطالعه جانگ و همکاران و ساندسلی و همکاران، همسو با نتایج مطالعه حاضر نشان دادند سطح خودمراقبتی نامطلوب‌تر با سطح تغذیه‌ای ضعیف‌تر سالمندان ارتباط دارد [30 ,31]. نتایج مطالعه یئوم و ساه در بررسی خود نشان داد در سالمندان با وضعیت تغذیه مطلوب‌تر، میانگین نمره خودمراقبتی نیز افزایش بیشتری داشت [32]. نتایج مطالعه تارکونی و همکاران نیز نتایج همسو را با این مطالعه و سایر مطالعات مطرح‌شده نشان داد [33].
بنابراین با توجه به نتایج مطالعه حاضر و مقایسه آن با نتایج مطالعات مشابه ذکرشده، وضعیت خودمراقبتی و تغذیه ارتباط مستقیم و تنگاتنگی با یکدیگر دارند. به عبارت روشن‌تر، هر‌چه میزان خودمراقبتی سالمندان بالاتر رود، آن‌ها عملکرد بهتری در تغذیه خود خواهند داشت. همسو با نتایج مطالعه حاضر که خودمراقبتی با شدت 71 درصد بر وضعیت تغذیه‌ای سالمندان تأثیر داشته است. نتایج مطالعه جانگ و همکاران، تأثیر مستقیم مثبت از توانایی خودمراقبتی را بر وضعیت تغذیه با استفاده از معادلات ساختاری نشان داد [34] که مطابق تحقیقات دیگر تأیید می‌کند که ظرفیت توانایی خودمراقبتی نقش مهمی در حفظ وضعیت تغذیه مطلوب ایفا می‌کند [35].
نتایج مطالعه جانگ و همکاران نشان داد عملکرد ضعیف در خودمراقبتی با وضعیت تغذیه‌ای ضعیف‌تر همراه بوده است [30]. همچنین نتایج مطالعه والکر و همکاران با استفاده از معادلات ساختاری نشان داد تغذیه ضعیف به طور غیرمستقیم از طریق عوامل متعدد روانی‌اجتماعی بر توانایی خودمراقبتی تأثیر می‌گذارد که با نتایج مطالعه حاضر مطابقت دارد [36].
نتایج مطالعه حاضر نشان داد سطح پایین‌تر خودمراقبتی در بین افراد دچار سوءتغذیه به طور معناداری بیشتر مشاهده شده است؛ بنابراین ارتباط مستقیم بین وضعیت خودمراقبتی و وضعیت تغذیه بین سالمندان وجود دارد. اصلاح الگوی تغذیه‌ای تا حد بسیار زیادی می‌تواند باعث افزایش کار‌ایی سالمندان شده و آن‌ها را در دستیابی به سطوح مطلوب خودمراقبتی کمک کند.
از محدودیت‌های پژوهش حاضر می‌توان به این مسئله اشاره کرد که تنها سالمندان چند منطقه در تهران بررسی شده بودند که نتایج آن قابل تعمیم به سایر سالمندان نیست که این، خود اهمیت انجام مطالعات مشابه را در سایر شهرهای کشور با فرهنگ‌های متفاوت روشن‌تر می‌کند تا ضمن قابلیت تعمیم‌پذیری بیشتر، تفاوت‌های موجود مشخص شوند. همچنین این مطالعه، مشابه همه مطالعات دیگر از این دست، برای جمع‌آوری داده‌ها از روش خودگزارشی استفاده کرده است و از سوی دیگر، روند پر کردن پرسش‌نامه‌ها به دلیل مسن بودن شرکت‌کنندگان به کُندی و مشکل انجام می‌شد. هرچند محققان تلاش کرده‌اند با توجیه کامل شرکت‌کنندگان در پژوهش، سوگیری ناشی از این نوع جمع‌آوری داده را به حداقل برسانند.
نتیجه‌گیری نهایی
نتایج مطالعه نشان داد بیش از 0/60 درصد سالمندان از سطح توان خودمراقبتی و تغذیه‌ای مطلوب برخوردار هستند و عوامل فردی‌اجتماعی می‌تواند با سطوح توان خودمراقبتی در آنان ارتباط داشته باشد. برنامه‌ریزی‌های هدفمند در راستای بهبود کیفیت زندگی و به ویژه کیفیت تغذیه و کنترل برخی متغیرهای قابل‌اصلاح در زمینه خودمراقبتی و تغذیه به نظر اهمیت داشته و تلاش برای کاهش میزان بروز سوءتغذیه و افزایش به‌کارگیری توان خودمراقبتی اقدامی همه‌جانبه و نیازمند همت والای بسیاری از تصمیم‌گیران حوزه سلامت سالمندان است.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این مطالعه برگرفته از پروژه تحقیقاتی با کد اخلاق 1398.010 IR.SBMU.PHNS.REC. است. شرکت‌کنندگان قبل از ورود به مطالعه یک رضایت‌نامه کتبی آگاهانه را تکمیل کردند. نحوه انجام مطالعه و تکمیل پرسش‌نامه‌ها برای تمامی سالمندان توضیح داده شد.
حامی مالی
این مقاله حاصل بخشی از پایان‌نامه کارشناسی ارشد آقای رضا نوروزی درگروه بهداشت عمومی دانشکده بهداشت و ایمنی دانشگاه علوم‌پزشکی شهید بهشتی است. پژوهشگر از معاونت محترم پژوهشی دانشگاه علوم‌پزشکی شهید بهشتی به دلیل حمایت مادی و معنوی در این پژوهش قدردانی می‌کند.
مشارکت نویسندگان
اجرایی مطالعه: رضا نوروزی؛ طراحی مطالعه: محتشم غفاری؛ تدوین مقاله: مریم صبوری؛ مشاور طرح: طیبه مرعشی؛ تجزیه و تحلیل داده ها و ویرایش مقاله: سکینه رخشنده‌رو.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان این مقاله تعارض منافع ندارد.
تشکر و قدردانی
پژوهشگران از مسئولان محترم آموزشی و پژوهشی دانشگاه و دانشکده بهداشت و ایمنی، دانشگاه علوم‌پزشکی شهید بهشتی و مسئولان مراکز ارائه‌دهنده خدمات سلامت شهری وابسته به دانشگاه علوم‌پزشکی شهید بهشتی که حمایت مالی و معنوی لازم برای اجرای این مطالعه را فراهم کردند و نیز سالمندان شرکت‌کننده در مطالعه نهایت تشکر را دارند.
References
1.Gupta AA, Lall AK, Das A, Saurav A, Nandan A, Shah D, et al. Health and socioeconomic status of the elderly people living in hilly areas of Paribas, Kosi Zone, Nepal. Indian Journal Of Community Medicine: Official publication of Indian Association of Preventive and Social Medicine. 2016; 41(4):273-9. [DOI:10.4103/0970-0218.193333] [PMID] [PMCID]
2.World Health Organization (WHO). Health and aging. Geneva: World Health Organization; 2018. [Link]
3.Statistical center of Iran. [Mean and median age of Iranian population based on the results of the 2016 census (Persian)]. Tehran: Statistical center of Iran; 2017. [Link]
4.Keyghobadi F, Moghaddam Hosseini V, Keyghobadi F, Rakhshani MH. [Prevalence of elder abuse against women and associated factors (Persian)]. Journal of Mazandaran University of Medical Sciences. 2014; 24(117):125-32. [Link]
5.Choobdari M, Dastgerdi R, Sharifzadeh G. [The impact of self-care education on life expectancy in acute coronary syndrome patients (Persian)]. Journal of Birjand University of Medical Sciences. 2015; 22(01). [Link]
6.Moradi Y, Rahmani A, Aghakarimi K, Sheikhy N. [Effect of applying follow-up care model on self-care management in heart failure patients: A randomized clinical trial (Persian)]. Nursing And Midwifery Journal. 2017; 15(3):208-17. [Link]
7.Salehi L, Keikavoosi Arani L. Using the backman model in determining the dimensions of self-care and its factors affecting the elderly in tehran city, iran. The Horizon of Medical Sciences. 2020; 26(4):382-97. [DOI:10.32598/hms.26.4.3251.1]
8.De Bandt JP. [Understanding the pathophysiology of malnutrition for better treatment (French)]. In Annales Pharmaceutiques Francaises. 2015; 73(5):332-5. [DOI:10.1016/j.pharma.2015.03.002] [PMID]
9.Saka B, Kaya O, Ozturk GB, Erten N, Karan MA. Malnutrition in the elderly and its relationship with other geriatric syndromes. Clinical Nutrition. 2011; 29(6):745-8. [DOI:10.1016/j.clnu.2010.04.006] [PMID]
10.Morley JE. Undernutrition in older adults. Family Practice. 2012; 29(1):89-93. [DOI:10.1093/fampra/cmr054] [PMID]
11.Amaral TF, Matos LC, Teixeira MA, Tavares MM, Alvares L, Antunes A. Undernutrition and associated factors among hospitalized patients. Clinical Nutrition. 2011; 29(5):580-5. [DOI:10.1016/j.clnu.2010.02.004] [PMID]
12.Drescher T, Singler K, Ulrich A, Koller M, Keller U, Christ-Crain M, et al. Comparison of two malnutrition risk screening methods (MNA and NRS 2002) and their association with markers of protein malnutrition in geriatric hospitalized patients. European Journal of Clinical Nutrition. 2010; 64(8):887-93. [DOI:10.1038/ejcn.2010.64] [PMID]
13.Barkoukis H. Nutrition recommendations in elderly and aging. Medical Clinics. 2016; 100(6):1237-50. [DOI:10.1016/j.mcna.2016.06.006] [PMID]
14.Chen J, Yun C, He Y, Piao J, Yang L,Yang X. Vitamin D status among the elderly Chinese population: A cross-sectional analysis of the 2010-2013 China national nutrition and health survey (CNNHS). Nutrition Journal. 2017; 16(1):1-8. [DOI:10.1186/s12937-016-0224-3] [PMID] [PMCID]
15.Morowaty Sharifabad MA, Rouhani Tonekaboni N. [Diabetes self-care determinants model of diabetic patients referred to Yazd diabetes research center (Persian)]. Daneshvar Medicine. 2009; 16(2):29-36. [Link]
16.Ghorbani A, Karimzadeh T, Azadmanesh Y. [Nutritional assessment in elderly hospitalized patients in Qazvin Teaching Hospitals in 2011 (Persian)]. Iranian Journal of Ageing. 2013; 8(1):33-40. [Link]
17.Devarajooh C, Chinna, K. Depression, distress and self-efficacy: the impact on diabetes self-care practices. PloS One. 2017; 12(3):e0175096. [DOI:10.1371/journal.pone.0175096.] [PMID] [PMCID]
18.Hemmati Maslak Pak M, Hashemlo L. [Design and psychometric properties of a self-care questionnaire for the elderly (Persian)]. Iranian Journal of Ageing. 2015; 10(3):120-31. [Link]
19.Payvar, B, Abbaszade A, Esteki T, Talebighane E, Safavibayat Z. Nutritional statusand associated factorsinelderly hospitalized incardiac care unit. Elderly Nursing Journal. 2018; 2(4):49-60. [DOI:10.21859/jgn.2.4.49]
20.Hooper D, Coughlan J, Mullen M. Evaluation model fit: A synthesis of the structural equation modeling literature. Cambridge: Academic Publishing Limited Reading; 2008. [Link]
21.SangSefidi S, Ghanbari Moghaddam A, Mohamadzadeh M, Karbalaee Z, Mohammadi M. Self-care and its predictive role in the quality of life of the elderly living in the community. Journal of Gerontology. 2018; 3(1):64-70. [DOI:10.29252/joge.2.4.64]
22.Janjani M, Ghadampour E, Hojati M. [The role of self-care, resilience and despair on depression in the elderly with heart diseases (Persian)]. Aging Psychology. 2017; 3(3):181-8. [Link]
23.Ghasemi M, Hosseini H, Sabouhi F. [The effect of peer group training on self-care of elderly with diabetes mellitus (Persian)]. Journal of Clinical Nursing and Midwifery. 2017; 6(3):33-43. [Link]
24.Uchmanowicz I, Wleklik M, Gobbens RJ. Frailty syndrome and self-care ability in elderly patients with heart failure. Clinical Interventions in Aging. 2015; 10:871-7. [DOI:10.2147/CIA.S83414] [PMID] [PMCID]
25.Chang AK, Lee EJ. Factors affecting self‐care in elderly patients with hypertension in korea. International Journal of Nursing Practice. 2015; 21(5):584-91. [DOI:10.1111/ijn.12271] [PMID]
26.Mohamadi N, Kheirollahi N, Haghighat S, Roshanaie G. Correlation between adaptability and quality of life in people with chronic heart failure. Iranian Journal of Cardiovascular Nursing. 2017; 6(1):6-13. [Link]
27.Arsalani N, Nobahar M, Ghorbani R, Kia NS, Etemadi M. [Nutrition status and its relationship with depression in elderly pepople (Persian)]. Koomesh. 2017; 19(2):401-11. [Link]
28.Wakabayashi H, Matsushima M. Dysphagia assessed by the 10-item eating assessment tool is associated with nutritional status and activities of daily living in elderly individuals requiring long-term care. The Journal of Nutrition, Health Aging. 2016; 20(1):22-7. [DOI:10.1007/s12603-016-0671-8] [PMID]
29.Tramontano A, Veronese N, Giantin V, Manzato E, Rodriguez Hurtado D, Trevisan C, et al. Nutritional status, physical performance and disability in the elderly of the Peruvian Andes. Aging Clinical and Experimental Research. 2016; 28(6):1195-201. [DOI:10.1007/s40520-016-0591-9] [PMID]
30.Jung SE, Kim S, Bishop A, Hermann J. Poor nutritional status among low-income older adults: Examining the interconnection between self-care capacity, food insecurity, and depression. Journal of the Academy of Nutrition and Dietetics. 2019; 119(10):1687-94. [DOI:10.1016/j.jand.2018.04.009] [PMID]
31.Sundsli K, Soderhamn U, Espnes GA, Soderhamn O. Ability for self-care in urban living older people in southern Norway. Journal of Multidisciplinary Healthcare. 2012; 5:85-95. [DOI:10.2147/JMDH.S29388] [PMID] [PMCID]
32.Yeom JW, Suh YO. The effect of symptom experience, nutritional status, and self care on qualityof life in elderly patients with colorectal cancer. The Korean Journal of Rehabilitation Nursing. 2019; 22(1):48-57. [DOI:10.7587/kjrehn.2019.48]
33.Turconi G, Rossi M, Roggi C, Maccarini L. Nutritional status, dietary habits, nutritional knowledge and self‐care assessment in a group of older adults attending community centres in P avia, N orthern I taly. Journal of Human Nutrition and Dietetics. 2013; 26(1):48-55. [DOI:10.1111/j.1365-277X.2012.01289.x] [PMID]
34.Jung SE, Bishop AJ, Kim M, Hermann J, Kim G, Lawrence J. Does depressive affect mediate the relationship between self-care capacity and nutritional status among rural older adults?: A structural equation modeling approach. Journal of Nutrition in Gerontology and Geriatrics, 2017; 36(1):63-74. [DOI:10.1080/21551197.2017.1281785] [PMID]
35.Anyanwu UO, Sharkey JR, Jackson RT, Sahyoun NR. Home food environment of older adults transitioning from hospital to home. Journal of Nutr Gerontol Geriatr. 2011; 30(2):105-21 [DOI:10.1080/21551197.2011.566525] [PMID]
2.World Health Organization (WHO). Health and aging. Geneva: World Health Organization; 2018. [Link]
3.Statistical center of Iran. [Mean and median age of Iranian population based on the results of the 2016 census (Persian)]. Tehran: Statistical center of Iran; 2017. [Link]
4.Keyghobadi F, Moghaddam Hosseini V, Keyghobadi F, Rakhshani MH. [Prevalence of elder abuse against women and associated factors (Persian)]. Journal of Mazandaran University of Medical Sciences. 2014; 24(117):125-32. [Link]
5.Choobdari M, Dastgerdi R, Sharifzadeh G. [The impact of self-care education on life expectancy in acute coronary syndrome patients (Persian)]. Journal of Birjand University of Medical Sciences. 2015; 22(01). [Link]
6.Moradi Y, Rahmani A, Aghakarimi K, Sheikhy N. [Effect of applying follow-up care model on self-care management in heart failure patients: A randomized clinical trial (Persian)]. Nursing And Midwifery Journal. 2017; 15(3):208-17. [Link]
7.Salehi L, Keikavoosi Arani L. Using the backman model in determining the dimensions of self-care and its factors affecting the elderly in tehran city, iran. The Horizon of Medical Sciences. 2020; 26(4):382-97. [DOI:10.32598/hms.26.4.3251.1]
8.De Bandt JP. [Understanding the pathophysiology of malnutrition for better treatment (French)]. In Annales Pharmaceutiques Francaises. 2015; 73(5):332-5. [DOI:10.1016/j.pharma.2015.03.002] [PMID]
9.Saka B, Kaya O, Ozturk GB, Erten N, Karan MA. Malnutrition in the elderly and its relationship with other geriatric syndromes. Clinical Nutrition. 2011; 29(6):745-8. [DOI:10.1016/j.clnu.2010.04.006] [PMID]
10.Morley JE. Undernutrition in older adults. Family Practice. 2012; 29(1):89-93. [DOI:10.1093/fampra/cmr054] [PMID]
11.Amaral TF, Matos LC, Teixeira MA, Tavares MM, Alvares L, Antunes A. Undernutrition and associated factors among hospitalized patients. Clinical Nutrition. 2011; 29(5):580-5. [DOI:10.1016/j.clnu.2010.02.004] [PMID]
12.Drescher T, Singler K, Ulrich A, Koller M, Keller U, Christ-Crain M, et al. Comparison of two malnutrition risk screening methods (MNA and NRS 2002) and their association with markers of protein malnutrition in geriatric hospitalized patients. European Journal of Clinical Nutrition. 2010; 64(8):887-93. [DOI:10.1038/ejcn.2010.64] [PMID]
13.Barkoukis H. Nutrition recommendations in elderly and aging. Medical Clinics. 2016; 100(6):1237-50. [DOI:10.1016/j.mcna.2016.06.006] [PMID]
14.Chen J, Yun C, He Y, Piao J, Yang L,Yang X. Vitamin D status among the elderly Chinese population: A cross-sectional analysis of the 2010-2013 China national nutrition and health survey (CNNHS). Nutrition Journal. 2017; 16(1):1-8. [DOI:10.1186/s12937-016-0224-3] [PMID] [PMCID]
15.Morowaty Sharifabad MA, Rouhani Tonekaboni N. [Diabetes self-care determinants model of diabetic patients referred to Yazd diabetes research center (Persian)]. Daneshvar Medicine. 2009; 16(2):29-36. [Link]
16.Ghorbani A, Karimzadeh T, Azadmanesh Y. [Nutritional assessment in elderly hospitalized patients in Qazvin Teaching Hospitals in 2011 (Persian)]. Iranian Journal of Ageing. 2013; 8(1):33-40. [Link]
17.Devarajooh C, Chinna, K. Depression, distress and self-efficacy: the impact on diabetes self-care practices. PloS One. 2017; 12(3):e0175096. [DOI:10.1371/journal.pone.0175096.] [PMID] [PMCID]
18.Hemmati Maslak Pak M, Hashemlo L. [Design and psychometric properties of a self-care questionnaire for the elderly (Persian)]. Iranian Journal of Ageing. 2015; 10(3):120-31. [Link]
19.Payvar, B, Abbaszade A, Esteki T, Talebighane E, Safavibayat Z. Nutritional statusand associated factorsinelderly hospitalized incardiac care unit. Elderly Nursing Journal. 2018; 2(4):49-60. [DOI:10.21859/jgn.2.4.49]
20.Hooper D, Coughlan J, Mullen M. Evaluation model fit: A synthesis of the structural equation modeling literature. Cambridge: Academic Publishing Limited Reading; 2008. [Link]
21.SangSefidi S, Ghanbari Moghaddam A, Mohamadzadeh M, Karbalaee Z, Mohammadi M. Self-care and its predictive role in the quality of life of the elderly living in the community. Journal of Gerontology. 2018; 3(1):64-70. [DOI:10.29252/joge.2.4.64]
22.Janjani M, Ghadampour E, Hojati M. [The role of self-care, resilience and despair on depression in the elderly with heart diseases (Persian)]. Aging Psychology. 2017; 3(3):181-8. [Link]
23.Ghasemi M, Hosseini H, Sabouhi F. [The effect of peer group training on self-care of elderly with diabetes mellitus (Persian)]. Journal of Clinical Nursing and Midwifery. 2017; 6(3):33-43. [Link]
24.Uchmanowicz I, Wleklik M, Gobbens RJ. Frailty syndrome and self-care ability in elderly patients with heart failure. Clinical Interventions in Aging. 2015; 10:871-7. [DOI:10.2147/CIA.S83414] [PMID] [PMCID]
25.Chang AK, Lee EJ. Factors affecting self‐care in elderly patients with hypertension in korea. International Journal of Nursing Practice. 2015; 21(5):584-91. [DOI:10.1111/ijn.12271] [PMID]
26.Mohamadi N, Kheirollahi N, Haghighat S, Roshanaie G. Correlation between adaptability and quality of life in people with chronic heart failure. Iranian Journal of Cardiovascular Nursing. 2017; 6(1):6-13. [Link]
27.Arsalani N, Nobahar M, Ghorbani R, Kia NS, Etemadi M. [Nutrition status and its relationship with depression in elderly pepople (Persian)]. Koomesh. 2017; 19(2):401-11. [Link]
28.Wakabayashi H, Matsushima M. Dysphagia assessed by the 10-item eating assessment tool is associated with nutritional status and activities of daily living in elderly individuals requiring long-term care. The Journal of Nutrition, Health Aging. 2016; 20(1):22-7. [DOI:10.1007/s12603-016-0671-8] [PMID]
29.Tramontano A, Veronese N, Giantin V, Manzato E, Rodriguez Hurtado D, Trevisan C, et al. Nutritional status, physical performance and disability in the elderly of the Peruvian Andes. Aging Clinical and Experimental Research. 2016; 28(6):1195-201. [DOI:10.1007/s40520-016-0591-9] [PMID]
30.Jung SE, Kim S, Bishop A, Hermann J. Poor nutritional status among low-income older adults: Examining the interconnection between self-care capacity, food insecurity, and depression. Journal of the Academy of Nutrition and Dietetics. 2019; 119(10):1687-94. [DOI:10.1016/j.jand.2018.04.009] [PMID]
31.Sundsli K, Soderhamn U, Espnes GA, Soderhamn O. Ability for self-care in urban living older people in southern Norway. Journal of Multidisciplinary Healthcare. 2012; 5:85-95. [DOI:10.2147/JMDH.S29388] [PMID] [PMCID]
32.Yeom JW, Suh YO. The effect of symptom experience, nutritional status, and self care on qualityof life in elderly patients with colorectal cancer. The Korean Journal of Rehabilitation Nursing. 2019; 22(1):48-57. [DOI:10.7587/kjrehn.2019.48]
33.Turconi G, Rossi M, Roggi C, Maccarini L. Nutritional status, dietary habits, nutritional knowledge and self‐care assessment in a group of older adults attending community centres in P avia, N orthern I taly. Journal of Human Nutrition and Dietetics. 2013; 26(1):48-55. [DOI:10.1111/j.1365-277X.2012.01289.x] [PMID]
34.Jung SE, Bishop AJ, Kim M, Hermann J, Kim G, Lawrence J. Does depressive affect mediate the relationship between self-care capacity and nutritional status among rural older adults?: A structural equation modeling approach. Journal of Nutrition in Gerontology and Geriatrics, 2017; 36(1):63-74. [DOI:10.1080/21551197.2017.1281785] [PMID]
35.Anyanwu UO, Sharkey JR, Jackson RT, Sahyoun NR. Home food environment of older adults transitioning from hospital to home. Journal of Nutr Gerontol Geriatr. 2011; 30(2):105-21 [DOI:10.1080/21551197.2011.566525] [PMID]
36.Walker RJ, Campbell JA, Egede LE. Differential impact of food insecurity, distress, and stress on self-care behaviors and glycemic control using path analysis. Journal of General Internal Medicine. 2019; 34(12):2779-85. [DOI:10.1007/s11606-019-05427-3] [PMID] [PMCID]
نوع مطالعه: كاربردي |
موضوع مقاله:
سالمند شناسی
دریافت: 1400/9/11 | پذیرش: 1400/11/20 | انتشار: 1402/1/10
دریافت: 1400/9/11 | پذیرش: 1400/11/20 | انتشار: 1402/1/10
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
تماس با ما
تهران، اوین، بلوار دانشجو، خیابان کودکیار، دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی، مرکز تحقیقات سالمندی.
تلفن دفتر نشریه:
تلفن مستقیم:02171732827(تماس فقط روزهای شنبه، یکشنبه و سه شنبه ساعت 10 الی 12) 021221800- داخلی 2827
ایمیل: salmand2010@gmail.com
تلفن ناشر : 02145355000 - 02145355555
