دوره 18، شماره 1 - ( بهار 1402 )
جلد 18 شماره 1 صفحات 133-118 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Al-Gimavi S M, Bakhshi M, Ghanbari Moghaddam A, Ghavami V, Al-Khalidi H. A Comparative Study of Healthy Lifestyle of Iranian and Iraqi Elderly and Its Predictors. Salmand: Iranian Journal of Ageing 2023; 18 (1) :118-133
URL: http://salmandj.uswr.ac.ir/article-1-2410-fa.html
URL: http://salmandj.uswr.ac.ir/article-1-2410-fa.html
الگیماوی صادق محسن، بخشی محمود، قنبری مقدم اکرم، قوامی وحید، الخالدی حسنین. بررسی و مقایسه سبک زندگی سالم سالمندان ایرانی و عراقی و عوامل پیش‌بینی‌کننده آن. سالمند: مجله سالمندی ایران. 1402; 18 (1) :118-133
صادق محسن الگیماوی1 
، محمود بخشی* 2، اکرم قنبری مقدم3 ، وحید قوامی4 ، حسنین الخالدی5
، محمود بخشی* 2، اکرم قنبری مقدم3 ، وحید قوامی4 ، حسنین الخالدی5
1- کمیته تحقیقات دانشجویی، دانشکده پرستاری و مامایی، دانشگاه علوم‌پزشکی مشهد، مشهد، ایران.
2- مرکز تحقیقات پرستاری و مامایی، دانشکده پرستاری و مامایی، دانشگاه علوم‌پزشکی مشهد، مشهد، ایران. ،bakhshim@mums.ac.ir
3- مرکز تحقیقات پرستاری و مامایی، دانشکده پرستاری و مامایی، دانشگاه علوم‌پزشکی مشهد، مشهد، ایران.
4- گروه اپیدمیولوژی و آمار زیستی، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم‌پزشکی مشهد، مشهد، ایران.
5- گروه نورولوژی، دانشکده پزشکی، دانشگاه کوفه، نجف، عراق.
2- مرکز تحقیقات پرستاری و مامایی، دانشکده پرستاری و مامایی، دانشگاه علوم‌پزشکی مشهد، مشهد، ایران. ،
3- مرکز تحقیقات پرستاری و مامایی، دانشکده پرستاری و مامایی، دانشگاه علوم‌پزشکی مشهد، مشهد، ایران.
4- گروه اپیدمیولوژی و آمار زیستی، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم‌پزشکی مشهد، مشهد، ایران.
5- گروه نورولوژی، دانشکده پزشکی، دانشگاه کوفه، نجف، عراق.
متن کامل [PDF 6544 kb]
(1292 دریافت)
| چکیده (HTML) (2017 مشاهده)
References
متن کامل: (1351 مشاهده)
مقدمه
بر اساس اعلام سازمان بهداشت جهانی، بین سال‌های 2015 تا 2050، نسبت جمعیت بالای 60 سال جهان تقریباً 2 برابر خواهد شد و از 12 به 22 درصد خواهد رسید [1]. در ایران تغییرات جمعیتشناختی مهمی در درصد جمعیت سالمندان رخ داده است، به طوری که در فاصله سال‌های 2006 تا 2016 از 7/27 درصد به 8/65 درصد رسیده و پیش‌بینی می‌شود در سال 2050 به 21/7 درصد برسد [2]. در کشورهای عربی نیز تعداد سالمندان به علت بهبود خدمات سلامت و نیز ریشه‌کنی بیشتر بیماری‌های عفونی رو به افزایش است. در عراق در سال 2014، جمعیت 65 سال و بیشتر، 3/2 درصد بوده و برآورد می‌شود در سال 2021 بیش از 2 میلیون نفر (حدود 6 درصد) باشد [3].
افزایش روزافزون جمعیت سالمندی چالش اصلی 2 کشور همسایه، یعنی ایران و عراق با مذهب رسمی مشابه در منطقه خاورمیانه است و ارتقای بهداشت و تأمین سلامت سالمندان، از ارکان مهم پیشرفت این گونه جوامع است [4]. از طرفی، بر اساس شواهد، بالغ بر 35 درصد مرگ‌و‌میر افراد با سبک زندگی آن‌ها ارتباط دارد [5]. هر‌چند شاید به نظر برسد که انتخاب سبک زندگی درست در سالمندی برای پیشگیری از بروز بیماری‌ها کمی دیر است [6]، اما مطالعات نشان میدهد سبک زندگی خوب در سالمندی باعث پیشگیری از عواقب خطرناک بیماری‌های مزمن شده و به دلیل قابلیت آن در بهبود کیفیت زندگی آنان از اهمیت والایی نیز برخوردار است [6، 7].
سبک زندگی سالم، مجموعه‌ای پیچیده از فعالیت‌های مرتبط با سلامت همچون الگوی فعالیت روزانه، مانند فعالیت فیزیکی، تغذیه، کنترل استرس، سیگار کشیدن و رعایت اصول ایمنی است که به طور ثابت و مداوم زندگی افراد را درگیر می‌کند و با فرهنگ، اجتماع و شرایط محیطی تغییر می‌کند. البته در سالمندی با توجه به شرایط این سن، شاخص‌های دیگری در زمینه رضایت از زندگی مانند رفاه و آسایش، مسرت و شادی، نحوه اشتغال، امنیت روحی و روانی، میزان مراجعه به پزشک و استفاده از دارو، تعاملات اجتماعی و فردی، احساس مفید بودن و مشارکت اجتماعی نیز به دیگر ابعاد سبک زندگی اضافه می‌شود [5]. شواهد موجود نشان می‌دهند سبک زندگی موضوعی کاملاً فردی نیست، بلکه یک موضوع فردی‌اجتماعی است که تحت تأثیر تفاوت جوامع قرار دارد [6].
مطالعات قبلی در زمینه سبک زندگی سالمندان ایرانی که در شهرهای اصفهان (متوسط)، اراک (مطلوب)، آق‌قلا (مطلوب) و تهران (متوسط) انجام شده نیز مؤید این مطلب است [4، 6، 8، 9]. همچنین بین معدود مطالعات انجام‌شده در عراق، مطالعه‌ای در یکی از شهرهای کردنشین نشان داده است سالمندان عراقی در حیطه فعالیت فیزیکی و اوقات فراغت کافی با مسائل زیادی روبه‌رو هستند [10].
با توجه به ناهمگن بودن وضعیت سبک زندگی سالمندان در شهرهای مختلف ایران، نیاز به ارزیابی‌های بیشتری درباره سالمندان سایر شهرها وجود دارد. همچنین نبود مطالعات مشابه یا داده‌های محدود ناشی از پرسش‌نامه‌های کوتاه در مطالعات پژوهشگران عراقی، مانع از تعمیم‌پذیری نتایج به سایر سالمندان عراقی است. از طرفی، وجود شباهت‌هایی در سبک زندگی از نظر ضعف در حوزه‌هایی مانند ورزش و فعالیت بدنی و قوت آن در حوزه‌های مراقبت از خود در مطالعات مربوط به پژوهشگران عراقی و ایرانی وجود دارد [6، 8، 10، 11] که مورد سؤال بوده و جای تأمل دارد.
آیا می‌توان انتظار داشت احتمالاً شباهت‌ها یا تفاوت‌های بیشتری بین سالمندان ایرانی و عراقی برای بررسی امکان یا عدم امکان انطباق‌پذیری برنامه‌های سبک زندگی سالمندان و عوامل تأثیرگذار بر آن در 2 کشور وجود داشته باشد؟ برای مثال، عواملی مانند سن، تحصیلات، محل سکونت و نوع همراهان زندگی به عنوان پیش‌بینی‌کننده‌های سبک زندگی سالمندان ایرانی معرفی شده‌اند [6، 8، 12-14]. این در حالی است که در عراق فقط در یک مطالعه عوامل محیطی مرتبط‌ترین متغیر در ارتباط با رفتارهای سلامت سالمندان معرفی شده است [10].
جست‌وجوی عوامل پیش‌بینی‌کننده و آگاهی از شدت تأثیر آن‌ها در مطالعات مربوط به سبک زندگی سالمندان از آن جهت اهمیت پیدا می‌کند که با پیش‌بینی صحیح از واقعیت موجود، امکان برنامه‌ریزی آینده‌نگرانه برای اولویت‌بندی مداخلات هرچه مؤثرتر فراهم می‌شود؛ بنابراین ضرورت انجام پژوهشی با هدف بررسی و مقایسه سالمندان ساکن کشور ایران و عراق از نظر سبک زندگی سالم در حیطه‌های مرتبط و عوامل مؤثر بر آن‌ها که به طور هم‌زمان و با بهره‌گیری از یک روش جمع‌آوری اطلاعات باشد، دوچندان می‌شود تا بتوان شناخت بهتر و جامع‌تری از عوامل پیش‌بینی‌کننده سبک زندگی در سالمندان مطالعه‌شده به دست آورد.
روش مطالعه
این مطالعه توصیفی‌تحلیلی به روش مقطعی روی حدود 800 سالمند سالم 60 سال و بالاتر مراجعه‌کننده به مراکز بهداشتی درمانی مشهد در ایران و نجف در عراق در سال 2021 انجام شد. حجم نمونه مبتنی بر مدل رگرسیون خطی چندگانه با لحاظ کردن یک اندازه اثر کوچک تا متوسط (0/07) و خطای نوع اول 0/05 و توان آزمون 90 درصد و تعداد متغیر مستقل برابر 19 با نرم‌افزار جی‌پاور برابر 382 نفر در هر کشور محاسبه شد که با لحاظ کردن 5 درصد ریزش نمونه‌‌ها، حجم نمونه نهایی برابر 400 برای هر کشور تعیین شد.
نمونهگیری به صورت احتمالی خوشه‌ای انجام شد. به این صورت که همه مراکز بهداشتی و درمانی مشهد و نجف به مطالعه وارد شدند و از هر مرکز بهداشتی و درمانی، حداکثر 2 پایگاه جامع خدمات سلامت به صورت تصادفی انتخاب شد. سپس از بین پرونده‌‌های سالمندان موجود و فعال در مراکز که معیارهای ورود داشتند، به نسبت افراد تحت پوشش و حجم کلی نمونه، واحدهای پژوهش به صورت تصادفی انتخاب شدند. (در نجف به دلیل نامشخص بودن آمار سالمندان تحت پوشش، نمونهگیری به صورت تصادفی و به تعداد مساوی از مراکز بهداشتی و درمانی به عمل آمد.) جدول‌های شماره 1 و 2 مراکز بهداشتی و درمانی فعال در مشهد و نجف و تعداد نمونه‌های گرفته‌شده از هر مرکز را نشان میدهد.
معیارهای ورود به مطالعه شامل سن 60 سال و بالاتر، سکونت در نجف یا مشهد حداقل در یک سال اخیر، برخورداری از ابزارهای برقراری ارتباط از راه دور (تلفن، واتس‌آپ و غیره)، نداشتن اختلال شناختی و حافظه قابل‌توجه (دارا بودن نمره 7 و بالاتر از آزمون آزمون کوتاه‌شده شناختی) بود. تکمیل ناقص اطلاعات پرسش‌نامه یا نداشتن تمایل به ادامه همکاری از معیارهای خروج از مطالعه بودند. واحدهای پژوهش از طریق تماس تلفنی برای شرکت در مطالعه دعوت شدند. در صورت نداشتن شرایط ورود به مطالعه و یا عدم تمایل به همکاری، نفر بعدی جایگزین می‌شد. با توجه به شیوع ویروس کووید-19 و به منظور کاهش مدت زمان حضور سالمند در مراکز بهداشتی و درمانی، فرمها و پرسش‌نامه‌های پژوهش از طریق واتساپ برای فرد سالمند یا یکی از نزدیکان او ارسال شد تا با مطالعه قبلی با سؤالات آشنا باشند و برای تکمیل آن‌ها زمان کمتری در مرکز حضور داشته باشند. زمان لازم برای تکمیل پرسش‌نامه‌ها بین 20 تا 30 دقیقه بود. هنگام مراجعه حضوری سالمندان، پس از اخذ رضایت آگاهانه، فرمها و پرسش‌نامه‌های پژوهش تکمیل شد.
ابزارهای پژوهش عبارت بودند از: 1. پرسش‌نامه «اطلاعات جمعیتشناختی» که شامل متغیرهای زمینه‌ای افراد، از‌جمله محل سکونت، سن، جنسیت، میزان تحصیلات، وضعیت تأهل و وضعیت همراهان زندگی (با خانواده یا تنها)، وضعیت مسکن، وضعیت اشتغال، تعداد فرزندان، قد و وزن بود.
2. پرسش‌نامه «عوامل پیش‌بینی‌کننده احتمالی سبک زندگی سالم» که شامل سؤالاتی درباره متغیرهایی بود که در ابزارهای قبلی، از‌جمله پرسش‌نامه عوامل اجتماعی مؤثر بر سلامت و پرسش‌نامه عوامل مرتبط با رفتارهای ارتقا‌دهنده سلامت، ارتباط معنادار آماری با سبک زندگی سالم در دوره سالمندی داشتند. در این پرسش‌نامه علاوه بر مشخصات جمعیتشناختی، متغیرهایی مانند ابتلا به بیماری مزمن، سطح درآمد ماهانه، رضایت از درآمد، رضایت شغلی، میزان مراجعات به پزشک و یا معاینات دوره‌ای، رضایت از زندگی، وضعیت مسکن، وضعیت ارتباطات اجتماعی، امید به آینده، توانایی سازگاری، خودارزیابی از سلامت، مورد سؤال قرار گرفتند [15]. روایی صوری و محتوایی پرسش‌نامه، پس از اخذ نظرات 10 نفر از استادان مرتبط، رفع ایرادات و اعمال نظرات آن‌ها تأیید شد.
3. پرسش‌نامه «سنجش سبک زندگی سالم سالمندان» که 46 سؤال دارد (15سؤال در حیطه پیشگیری، 5 سؤال در حیطه فعالیت جسمی، ورزش و سرگرمی، 14 سؤال در حیطه تغذیه سالم، 5 سؤال در حیطه مدیریت استرس و 7 سؤال در حیطه روابط اجتماعی و بین‌فردی). کمترین نمره پرسش‌نامه 46 و بیشترین 211 است. نمره 46 تا 98 سبک زندگی نامطلوب، نمره 99 تا 155 سبک زندگی متوسط، نمره 156 تا 211 سبک زندگی مطلوب در نظر گرفته می‌شود [6]. اسحاقی و همکاران، این پرسش‌نامه را روایی و پایایی کرده‌اند. ضریب آلفای کرونباخ آن برابر 0/76 محاسبه شده است [16]. در پژوهش حاضر نیز روایی این پرسش‌نامه با نظر 10 نفر از استادان باتجربه و مرتبط تأیید شد و پایایی آن از طریق محاسبه آلفای کرونباخ بررسی شد (0/78). همچنین برای ارزیابی ثبات درونی پرسش‌نامه به زبان عربی، ضریب آلفای کرونباخ 20 نمونه اولیه محاسبه شد (0/74).
برای واحدهای پژوهش در نجف، پرسش‌نامه‌ها پس از طی چند گام به زبان عربی برگردانده شد. درگام اول، 2 مترجم که زبان مادری آن‌ها عربی بود و تجربه و تسلط کافی به ترجمه متون فارسی داشتند، نسخه فارسی پرسش‌نامه را به عربی ترجمه کردند. گام دوم، ترجمه رو به عقب پرسش‌نامه توسط 2 متخصص فارسی‌زبان انجام شد. در گام سوم، اقدام به بازبینی ترجمه اصلی و ترجمه رو به عقب پرسش‌نامه شد. در گام چهارم، نسخه ترجمه‌شده پس از بازبینی به صورت آزمایشی توسط 20 سالمند تکمیل شده و سپس در آخرین گام اصلاحات پیشنهادی از سوی استادان و متخصصین ارزیابی شده و نسخه نهایی تهیه شد.
برای تحلیل داده‌ها از نرم‌افزار SPSS نسخه 23 استفاده شد. برای تصمیم‌گیری درباره استفاده از آزمون مناسب برای مقایسه متغیرهای جمعیتشناختی و متغیرهای اصلی پژوهش بین 2 کشور، ابتدا نرمال بودن توزیع متغیرهای کمّی مورد بررسی و آزمون قرار گرفت. با توجه این نکته که نتایج آزمون‌های کلوموگروف‌اسمیرنف و شاپیرو ویلک در حجم نمونه بالا با ناچیزترین انحراف از توزیع نرمال معنادار می‌شوند [17]؛ بنابراین نرمال بودن داده‌ها با استفاده از هیستوگرام و نمودارهای چندک نرمال (QQ-plot) بررسی شد که بر اساس نتایج، در هیچ‌یک از متغیرهای کمّی انحراف جدی از توزیع نرمال نداشتند. از آزمون‌های آماری کای‌اسکوئر، من‌ویتنی و تی‌مستقل برای مقایسه متغیرهای مطالعه‌شده در 2 کشور و از آزمون رگرسیون برای تعیین عوامل پیش‌بینی‌کننده سبک زندگی استفاده شد (سطح معناداری 0/05).
یافته‌ها
میانگین سنی سالمندان در ایران و عراق به ترتیب 6/68±66/89 و 5/23±66/42 بود که در محدوده سنی 60 تا 101 سال قرار داشتند. بیشتر واحدهای پژوهش در ایران را سالمندان زن با حدود 54 درصد و در عراق سالمندان مرد با 62 درصد تشکیل می‌دادند. میانگین و انحراف معیار تعداد فرزندان سالمندان در ایران 2/25±4/17 و در عراق 2/33±5/16 نفر بود. همچنین میانگین و انحراف معیار نمرات خودارزیابی از سلامت بر اساس مقیاس 10 نمره‌ای، در سالمندان ایرانی و عراقی به ترتیب 1/80±6/18 و 1/68±6/33 گزارش شد.
نتایج آزمون‌های آماری نشان داد 2 گروه مطالعه‌شده فقط از نظر متغیرهای سن، شاخص توده بدنی، سوءمصرف موادمخدر، نوع مسکن، خودارزیابی سلامت و امیدواری به آینده با هم تفاوتی نداشتند (0/05<P)، اما در بیشتر متغیرها مانند جنس، تحصیلات، وضعیت تأهل، همراهان زندگی، وضعیت اشتغال، رضایت شغلی، وضعیت درآمد، رضایت از درآمد، سابقه بیماری مزمن، مصرف سیگار، دریافت کمک مالی از دیگران، تعداد فرزندان، تعداد تماس تلفنی روزانه، تعداد ملاقات حضوری روزانه، مراجعه به پزشک، رضایت از زندگی و توانایی برای سازگاری با مسائل روزمره تفاوت آماری معناداری بین 2 گروه سالمندان وجود داشت (0/05>P). توزیع تعداد برخی متغیرهای جمعیتشناختی مهم سالمندان تحت مطالعه در 2 کشور در جدول شماره 3 نشان داده شده است.
جدول شماره 4، میانگین و انحراف معیار سبک زندگی کل و حیطه‌های آن بین سالمندان ایران و عراق را نشان میدهد.
برای تعیین و مقایسه سبک زندگی سالم واحدهای پژوهش در 2 کشور علاوه بر نتایج آزمون آماری تی‌مستقل، اندازه اثر نیز برای تعیین ارزشمندی تفاوت بین 2 گروه گزارش شد. مقادیر 0/2، 0/5 و 0/8 به ترتیب به عنوان اندازه اثرهای کوچک، متوسط و بزرگ تعریف شده است [18].
بر اساس نتایج میانگین نمرات سبک زندگی سالم کل در سالمندان عراقی بیشتر است و تفاوت معناداری بین میانگین نمرات سبک زندگی سالم کل با اندازه اثر کوچک بین 2 کشور دیده می‌شود (0/001>P). در بررسی حیطه‌های سبک زندگی سالم، سالمندان ایرانی فقط در حیطه ورزش و سرگرمی میانگین نمرات بالاتری داشتند و تفاوت معناداری در این حیطه (0/001>P) با اندازه اثر کوچک بین 2 کشور وجود داشت، در حالی که میانگین نمرات در حیطه‌های پیشگیری، تغذیه سالم و مدیریت استرس در سالمندان عراقی بالاتر بود و تفاوت معناداری (0/001>P) با اندازه اثر کوچک تا متوسط وجود داشت. متغیر روابط بین‌فردی و اجتماعی بین سالمندان 2 کشور عراق و ایران، تفاوت معناداری نداشت جدول شماره 5، توزیع تعداد سطوح مختلف سبک زندگی در سالمندان 2 کشور را نشان میدهد.
بیشتر سالمندان در ایران و عراق به ترتیب 74/9 درصد و 58/9 درصد سبک زندگی سالم در حد متوسط داشتند.
برای تعیین عوامل پیش‌گویی‌کننده سبک زندگی و تعیین مدل نهایی در هریک از 2 کشور ایران و عراق از مدل رگرسیون خطی چندگانه به روش پس‌رو استفاده شد. در این روش ابتدا همه متغیرها وارد مدل می‌شوند و سپس منطبق با یک الگوریتم، متغیرهای دارای کمترین همبستگی جزئی با پاسخ، از مدل خارج می‌شوند تا در‌نهایت، بتوان با این شیوه به بهترین مدل دست پیدا کرد. نتایج برازش 2 مدل رگرسیونی در جدول‌های شماره 6 و 7 آمده است.
ضمناً علاوه بر نتایج مربوط به ضرایب رگرسیونی و وضعیت معنادار شدن آن‌ها، اندازه اثر نیز گزارش شده است. مقادیر اندازه اثر 0/01، 0/06 و 0/14 به ترتیب به عنوان اندازه اثرهای کوچک، متوسط و بزرگ تعریف شده‌اند [18]. مقدار بیشتر اندازه اثر نشان‌دهنده قدرت پیشگویی‌کنندگی بیشتر آن متغیر است.
یافته‌های جدول‌های شماره 6 و 7 نشان میدهد در سالمندان ایرانی متغیرهای سن، خودارزیابی سلامت، سوءمصرف موادمخدر، رضایت از درآمد، رضایت شغلی، تأهل و همراهان زندگی دارای رابطه معنادار با سبک زندگی سالم هستند. در سالمندان عراقی متغیرهای سن، جنس، خودارزیابی سلامت، مصرف سیگار، رضایت از درآمد و همراهان زندگی رابطه معنادار با سبک زندگی سالم دارند.
بر اساس اندازه اثرهای گزارش‌شده در مدل مربوط به ایران، بالاترین نقش پیشگویی‌کنندگی را متغیر موادمخدر دارد، اما در عراق بالاترین تأثیر مربوط به رضایت از درآمد است. همچنین بر اساس نتایج، ضریب تعیین تعدیل‌شده مدل رگرسیونی در ایران و عراق به ترتیب 25 درصد و 37 درصد بود و به این مفهوم است که در ایران این مدل قادر است تنها 25 درصد تغییرات پاسخ (نمره سبک زندگی سالم) را تبیین کند، اما در عراق 37 درصد تغییرات نمره سبک زندگی سالم توسط مدل ارائه‌شده قابل تبیین و پیشگویی است.
بحث
فرایندهای اجتماعی اقتصادی بر سبک زندگی تأثیر می‌گذارد و سبک زندگی سالمندان تحت تأثیر تفاوت جوامع قرار دارد [6]. مطالعه حاضر که با هدف مقایسه وضعیت سبک زندگی سالم در سالمندان ساکن در ایران و عراق انجام شد، نشان داد در ایران، شهر مشهد، میانگین نمرات سبک زندگی سالمندان، با توجه به نقاط برش پرسش‌نامه، در سطح متوسطی قرار داشت. حدود 75 درصد سالمندان، سطح متوسطی از سبک زندگی سالم داشتند و سطح زندگی نیم درصد آنان نامطلوب بود. این یافته‌ها با مطالعات زیادی، از‌جمله زارعی و همکاران (سبزوار)، بابک و همکاران (اصفهان)، محمدی و همکاران (تهران) و کاوه و همکاران (شیراز) هم‌خوانی داشته [5، 13، 19، 20]، اما در عین حال با مطالعات محمودی (ساری)، فلوئل (توکیو) و اسدی بروجنی هم‌راستا نبود [8, 21, 22].
این یافته‌ها نشان میدهد در بیشتر شهرهای مطالعه‌شده در ایران، سالمندان سبک زندگی متوسطی دارند. تفاوت عمده در درصد سالمندانی است که سبک زندگی آن‌ها، مطلوب گزارش شده است. در مطالعه حاضر، حدود 25 درصد سالمندان سبک زندگی سالم در حد مطلوب داشتند. در مطالعاتی که در زمینه سبک زندگی سالمندان در شهرهای ساری، شیراز و اصفهان انجام شده، نتایج همین گونه است، اما مطالعاتی که در کلانشهر تهران انجام شده، درصد سطح مطلوب سبک زندگی سالمندان پایین‌تر گزارش شده که بر وضعیت بهتر سبک زندگی سالمندان در شهرستان‌ها نسبت به تهران دلالت دارد [5، 8، 19].
در عراق، شهر نجف نیز میانگین نمرات سبک زندگی سالم سالمندان با توجه به نقاط برش پرسش‌نامه، در سطح متوسطی قرار داشت و بیشتر سالمندان (59 درصد)، سبک زندگی سالم متوسطی داشتند و سطح زندگی نامطلوب گزارش نشد. اگرچه مطالعه مشابهی در عراق جهت مقایسه نتایج یافت نشد، اما این نتایج با بسیاری مطالعات مشابه در ایران، از‌جمله بابک و همکاران (اصفهان)، زارعی و همکاران (سبزوار)، محمدی و همکاران (تهران) و کاوه و همکاران (شیراز) مطابقت دارد [6، 13، 19، 20]. نکته متفاوت، اما قابل ملاحظه، درصد سالمندان عراقی بود که سطح سبک زندگی سالم آن‌ها در حد مطلوب بود که 41 درصد گزارش شد.
در مقایسه سبک زندگی سالم بین سالمندان کشورهای ایران و عراق، اگرچه نمره سبک زندگی سالم سالمندان ایرانی، از نظر آماری، به طور معناداری پایین‌تر از سالمندان عراقی بود، اما بر اساس اندازه اثر گزارش‌شده (0/009)، این تفاوت از لحاظ بزرگی قابل‌توجه نبوده و می‌توان معنادار شدن این اختلاف را ناشی از حجم بالای نمونه دانست. البته در مقایسه حیطه‌های سبک زندگی سالم، نتایج نشان داد سالمندان عراقی به جز در حیطه ورزش و سرگرمی و روابط بین‌فردی و اجتماعی در تمام ابعاد دیگر سبک زندگی، نمرات بهتری نسبت به سالمندان در ایران کسب کردند. نتایج مطالعه دهداری در ایران نشان داد سالمندان در سطح بالایی در معرض سوء‌تغذیه شدید قرار دارند که نیازمند توجه بیشتر به این گروه سنی است [23].
شاید از همین روست که سالمندان ایرانی در حیطه تغذیه نتوانسته‌اند وضعیت مطلوب‌تری را در مقایسه با عراق داشته باشند. در رابطه با حیطه مدیریت استرس، اگرچه می‌دانیم زخم‌های روانی و عاطفی جنگ در عراق بسیار زیاد است و هزاران نفر به کمک‌های بهداشت روان نیاز دارند، اما سلامت روان جزء کلیدی بسیاری از پروژه‌های پزشکان بدون مرز در کشور عراق است و تیم‌هایی از پزشکان، روان‌شناسان و مشاوران واجد شرایط هستند که مراقبت‌های حیاتی و حمایت از موارد متوسط و شدید، از‌جمله سندروم استرس پس از سانحه، افسردگی، اسکیزوفرنی و اضطراب شدید را برای افراد جامعه عراق ارائه می‌کنند [24].
از همین رو انتظار می‌رود سالمندان در عراق نیز تحت تأثیر این گونه خدمات قرار گرفته باشند. از طرف دیگر، سالمندان ایرانی نسبت به سالمندان عراقی در حیطه ورزش و سرگرمی به طور معناداری نمرات بالاتری داشتند. بنابر اظهارات پژوهشگران نزدیک به 74 درصد سالمندان در ایران ورزش می‌کنند و 60 درصد از اوقات فراغت خود راضی هستند و نیمی از آنان دستگاه‌های بدنسازی در پارک‌ها را کافی و مناسب می‌دانستند. شاید علت کسب نمرات بهتر سالمندان ایرانی در حیطه ورزش و سرگرمی را می‌توان به این مسئله مرتبط دانست[25].
همچنین اگرچه تفاوت معناداری به لحاظ آماری بین 2 کشور عراق و ایران در حیطه روابط بین‌فردی و اجتماعی وجود نداشت، اما علت کسب نمرات بالاتر سالمندان ایرانی در این حیطه را شاید بتوان به این یافته در مطالعات مداح مربوط دانست که دید و بازدید از اقوام و آشنایان از فعالیت‌های رایج اوقات فراغت در سالمندان ایرانی نسبت به سایر کشورهاست [26].
یافته‌ها نشان داد در ایران متغیرهای سن، خودارزیابی سلامت، سوءمصرف موادمخدر، رضایت از درآمد، رضایت شغلی، داشتن همسر و همراهان زندگی قادرند میانگین نمرات سبک زندگی را تبیین یا پیش‌بینی کنند. این مدل در ایران تنها قادر است 25 درصد از تغییرات نمره سبک زندگی کل را تبیین کند که متوسط محسوب می‌شود. در عراق نیز متغیرهای سن، جنس، خودارزیابی سلامت، مصرف سیگار، رضایت از درآمد و همراهان زندگی، تبیین‌کننده میانگین نمرات سبک زندگی بودند که 37 درصد از تغییرات نمره سبک زندگی توسط مدل ارائه‌شده قابل تبیین و پیشگویی است که متوسط است. در برخی مطالعاتی که در ایران انجام شده، عوامل تأثیرگذار دیگری نیز بر سبک زندگی مؤثر گزارش شده است.
محمدی و همکاران در مطالعه خود متغیرهایی مانند سن، تحصیلات، بیماری مزمن، تأهل، همراهان زندگی و منطقه سکونت را به عنوان عوامل پیش‌بینی‌کننده معرفی کرده‌اند [13]. در مطالعه اسدی نیز سبک زندگی سالمندان با جنس، تحصیلات، سطح درآمد، وضعیت تأهل، ترتیب زندگی، وضعیت مسکن و سن ارتباط معناداری داشته است [22].
بر اساس اندازه اثرهای گزارش‌شده در مدل رگرسیون، در ایران بالاترین نقش پیشگویی‌کنندگی را متغیر موادمخدر ایفا می‌کند به نحوی که متوسط نمره سبک زندگی در سالمندان ایرانی که موادمخدر مصرف می‌کنند 12/5 نمره پایین‌تر از سالمندان ایرانی است که موادمخدر مصرف نمی‌کنند، اما در عراق بالاترین تأثیر مربوط به رضایت درآمد است، به طوری که متوسط نمره سبک زندگی سالم در سالمندان عراقی که از درآمد خود راضی هستند،7/26 نمره بالاتر از سالمندانی است که از درآمد خود راضی نیستند. این نتایج با توجه به تفاوت‌های موجود در 2 کشور از نظر این متغیرها، مخصوصاً متغیر رضایت از درآمد که در سالمندان عراقی، سطح مطلوب‌تری دارد، منطقی به نظر می‌ر‌سد.
در بررسی رابطه بین متغیر وضعیت همراهان زندگی و سبک زندگی، نتایج نشان داد متغیر همراهان زندگی بر سبک زندگی سالمندان در هر 2 کشور ایران و عراق تأثیر معناداری داشته است، به طوری که در هر 2 کشور ایران و عراق سالمندانی که با همسر و فرزندان خود زندگی می‌کنند، میانگین نمرات سبک زندگی بهتری داشته‌اند. در کشور عراق، نمرات افرادی که با همسر و فرزندانش زندگی می‌کند، 13/40 نمره و در ایران 17/53 نمره بیشتر از افرادی است که با بستگان خود زندگی می‌کنند.
این یافته‌ها با مطالعات محمودی و همکاران و بابک و همکاران کاملاً هم‌خوانی دارد [6، 8] که این امر با توجه به وضعیت فرهنگی ایران و عراق قابل توجیه است و حمایت‌های فرزندان از والدین و ارتباط نزدیک با آنان می‌تواند دلیل افزایش نمرات کلی سبک زندگی باشد؛ بنابراین باید سیاست‌گذاری‌های دولت به سمتی پیش رود که سازمان‌هایی، مانند وزارت رفاه و امور اجتماعی و سازمان‌های حمایتی، مانند بهزیستی، حمایت‌های مالی ویژه‌ای از این افراد داشته باشند تا خانواده‌هایی که از نظر مالی قادر به نگهداری از سالمند نیستند به این امر تشویق شده و همه سالمندان بتوانند از فواید زندگی همراه خانواده منفعت ببرند [14].
نتایج پژوهش حاضر نشان داد در عراق میانگین نمرات سبک زندگی در افراد بی‌سواد 18/95 نمره پایین‌تر از سالمندانی است که تحصیلات دانشگاهی داشته‌اند. سطح بالاتر تحصیلات فواید متعددی بر سلامت، از‌جمله تأثیر روانی، اجتماعی و رفتاری دارد. افراد با سطح تحصیلات بالاتر با احتمال کمتری خود را در معرض خطرات سلامت قرار می‌دهند؛ بنابراین سواد عمومی در کنار سواد سلامت باید از طریق رسانه‌های صوتی و تصویری، افزایش داده شود تا بر سبک زندگی سالمندان اثرگذاری داشته باشد [8].
از محدودیت‌‌های مطالعه حاضر می‌توان به خودگزارشی بودن پرسش‌نامه‌های تحقیق اشاره کرد که ممکن است بر صحت داده‌ها تأثیرگذار باشد. برای کاهش اثرات منفی، سعی شد با تماس‌های متعدد و توضیح سؤالات احتمالی واحدهای پژوهش و جایگزین کردن افرادی که پرسش‌نامه‌ها را ناقص تکمیل کرده‌اند، احتمال خطای داده‌ها را کاهش داد. همچنین به دلیل اینکه یافته‌های این تحقیق، محدود به سالمندان شهرهای مشهد و نجف بوده است؛ بنابراین باید در تعمیم نتایج به هریک از کشورهای مطالعه‌شده، محتاطانه عمل کرد.
نتایج حاصل از این مطالعه می‌تواند با شناسایی عوامل مهم پیش بینی‌کننده به اولویت‌یابی برنامه‌ها در زمینه سبک زندگی سالم افراد سالمند به مدیران، برنامه‌ریزان و مشاوران خانواده کمک کند. همچنین علاوه بر کاربرد نتایج در مدیریت خدمات بهداشتی و درمانی، به مدیران در سایر سازمان‌های مرتبط با سلامت در واحدهایی مانند شهرداری‌ها برای برنامه‌ریزی برای افزایش وسایل ورزشی برای کمک به فعالیت سالمندان، مخصوصاً در کشور عراق مفید خواهد بود.
با توجه به اینکه مطالعه حاضر روی سبک زندگی سالم سالمندان شهر نجف در عراق و مشهد در ایران انجام شده است، برای تعمیم‌پذیری بیشتر نتایج پیشنهاد می‌شود مطالعات وسیع‌تری بین سایر شهرهای 2 کشور تکرار شود تا نتایج و شواهدی قطعی‌تری از سبک زندگی سالم سالمندان و عوامل تأثیرگذار بر آن فراهم شود.
نتیجه‌گیری نهایی
یافته‌های پژوهش نشان داد نمره سبک زندگی سالم سالمندان در 2 کشور عراق و ایران در حد متوسط بوده و بین 2 کشور، تفاوت معنادار، اما کم‌اهمیت وجود دارد. عوامل سن، خودارزیابی سلامت، رضایت از درآمد و همراهان زندگی، در هر 2 کشور رابطه معنادار با سبک زندگی سالم داشتند. بالاترین نقش پیشگویی‌کنندگی را متغیر موادمخدر و رضایت از درآمد، به ترتیب در ایران و عراق داشتند. هر 2 کشور، به خصوص ایران، نیاز به توجهات دقیق‌تری در برنامه‌ریزی‌های سیاست‌گذاران در حوزه سبک زندگی سالم در دوره سالمندی، مخصوصاً در حیطه‌های پیشگیری، تغذیه سالم و مدیریت استرس دارند.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این مقاله برگرفته از پایان‌نامه کارشناسی ارشد با کد رهگیری 991493 است. برای رعایت ملاحظات اخلاقی، علاوه بر تکمیل فرم رضایت آگاهانه توسط مشارکت‌کنندگان در پژوهش، به آن‌ها درباره محرمانه بودن اطلاعات اطمینان داده شد و بر همین اساس به هریک از پرسش‌نامه‌ها کد داده شد. پژوهش حاضر کد اخلاق به شماره IR.MUMS.NURSE.REC.1399.107 دارد.
حامی مالی
معاونت پژوهشی دانشگاه علوم‌پزشکی مشهد حامی مالی این تحقیق بوده است.
مشارکت نویسندگان
مفهوم‌سازی: محمود بخشی، اکرم قنبری مقدم؛ روش‌شناسی: محمود بخشی، صادق محسن الگیماوی، اکرم قنبری مقدم؛ جمع‌آوری داده‌ها: محمود بخشی، صادق محسن الگیماوی، حسنین الخالدی؛ تحقیق و بررسی، نگارش و ویراستاری مقاله: همه نویسندگان؛ تحلیل داده‌ها: محمود بخشی، وحید قوامی.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.
تشکر و قدردانی
نویسندگان مقاله از معاونت پژوهشی دانشگاه علوم‌پزشکی مشهد، افراد شرکت‌کننده در پژوهش و نیز همه پرسنل مراکز بهداشتی و درمانی مطالعه‌شده تشکر می‌کنند.
بر اساس اعلام سازمان بهداشت جهانی، بین سال‌های 2015 تا 2050، نسبت جمعیت بالای 60 سال جهان تقریباً 2 برابر خواهد شد و از 12 به 22 درصد خواهد رسید [1]. در ایران تغییرات جمعیتشناختی مهمی در درصد جمعیت سالمندان رخ داده است، به طوری که در فاصله سال‌های 2006 تا 2016 از 7/27 درصد به 8/65 درصد رسیده و پیش‌بینی می‌شود در سال 2050 به 21/7 درصد برسد [2]. در کشورهای عربی نیز تعداد سالمندان به علت بهبود خدمات سلامت و نیز ریشه‌کنی بیشتر بیماری‌های عفونی رو به افزایش است. در عراق در سال 2014، جمعیت 65 سال و بیشتر، 3/2 درصد بوده و برآورد می‌شود در سال 2021 بیش از 2 میلیون نفر (حدود 6 درصد) باشد [3].
افزایش روزافزون جمعیت سالمندی چالش اصلی 2 کشور همسایه، یعنی ایران و عراق با مذهب رسمی مشابه در منطقه خاورمیانه است و ارتقای بهداشت و تأمین سلامت سالمندان، از ارکان مهم پیشرفت این گونه جوامع است [4]. از طرفی، بر اساس شواهد، بالغ بر 35 درصد مرگ‌و‌میر افراد با سبک زندگی آن‌ها ارتباط دارد [5]. هر‌چند شاید به نظر برسد که انتخاب سبک زندگی درست در سالمندی برای پیشگیری از بروز بیماری‌ها کمی دیر است [6]، اما مطالعات نشان میدهد سبک زندگی خوب در سالمندی باعث پیشگیری از عواقب خطرناک بیماری‌های مزمن شده و به دلیل قابلیت آن در بهبود کیفیت زندگی آنان از اهمیت والایی نیز برخوردار است [6، 7].
سبک زندگی سالم، مجموعه‌ای پیچیده از فعالیت‌های مرتبط با سلامت همچون الگوی فعالیت روزانه، مانند فعالیت فیزیکی، تغذیه، کنترل استرس، سیگار کشیدن و رعایت اصول ایمنی است که به طور ثابت و مداوم زندگی افراد را درگیر می‌کند و با فرهنگ، اجتماع و شرایط محیطی تغییر می‌کند. البته در سالمندی با توجه به شرایط این سن، شاخص‌های دیگری در زمینه رضایت از زندگی مانند رفاه و آسایش، مسرت و شادی، نحوه اشتغال، امنیت روحی و روانی، میزان مراجعه به پزشک و استفاده از دارو، تعاملات اجتماعی و فردی، احساس مفید بودن و مشارکت اجتماعی نیز به دیگر ابعاد سبک زندگی اضافه می‌شود [5]. شواهد موجود نشان می‌دهند سبک زندگی موضوعی کاملاً فردی نیست، بلکه یک موضوع فردی‌اجتماعی است که تحت تأثیر تفاوت جوامع قرار دارد [6].
مطالعات قبلی در زمینه سبک زندگی سالمندان ایرانی که در شهرهای اصفهان (متوسط)، اراک (مطلوب)، آق‌قلا (مطلوب) و تهران (متوسط) انجام شده نیز مؤید این مطلب است [4، 6، 8، 9]. همچنین بین معدود مطالعات انجام‌شده در عراق، مطالعه‌ای در یکی از شهرهای کردنشین نشان داده است سالمندان عراقی در حیطه فعالیت فیزیکی و اوقات فراغت کافی با مسائل زیادی روبه‌رو هستند [10].
با توجه به ناهمگن بودن وضعیت سبک زندگی سالمندان در شهرهای مختلف ایران، نیاز به ارزیابی‌های بیشتری درباره سالمندان سایر شهرها وجود دارد. همچنین نبود مطالعات مشابه یا داده‌های محدود ناشی از پرسش‌نامه‌های کوتاه در مطالعات پژوهشگران عراقی، مانع از تعمیم‌پذیری نتایج به سایر سالمندان عراقی است. از طرفی، وجود شباهت‌هایی در سبک زندگی از نظر ضعف در حوزه‌هایی مانند ورزش و فعالیت بدنی و قوت آن در حوزه‌های مراقبت از خود در مطالعات مربوط به پژوهشگران عراقی و ایرانی وجود دارد [6، 8، 10، 11] که مورد سؤال بوده و جای تأمل دارد.
آیا می‌توان انتظار داشت احتمالاً شباهت‌ها یا تفاوت‌های بیشتری بین سالمندان ایرانی و عراقی برای بررسی امکان یا عدم امکان انطباق‌پذیری برنامه‌های سبک زندگی سالمندان و عوامل تأثیرگذار بر آن در 2 کشور وجود داشته باشد؟ برای مثال، عواملی مانند سن، تحصیلات، محل سکونت و نوع همراهان زندگی به عنوان پیش‌بینی‌کننده‌های سبک زندگی سالمندان ایرانی معرفی شده‌اند [6، 8، 12-14]. این در حالی است که در عراق فقط در یک مطالعه عوامل محیطی مرتبط‌ترین متغیر در ارتباط با رفتارهای سلامت سالمندان معرفی شده است [10].
جست‌وجوی عوامل پیش‌بینی‌کننده و آگاهی از شدت تأثیر آن‌ها در مطالعات مربوط به سبک زندگی سالمندان از آن جهت اهمیت پیدا می‌کند که با پیش‌بینی صحیح از واقعیت موجود، امکان برنامه‌ریزی آینده‌نگرانه برای اولویت‌بندی مداخلات هرچه مؤثرتر فراهم می‌شود؛ بنابراین ضرورت انجام پژوهشی با هدف بررسی و مقایسه سالمندان ساکن کشور ایران و عراق از نظر سبک زندگی سالم در حیطه‌های مرتبط و عوامل مؤثر بر آن‌ها که به طور هم‌زمان و با بهره‌گیری از یک روش جمع‌آوری اطلاعات باشد، دوچندان می‌شود تا بتوان شناخت بهتر و جامع‌تری از عوامل پیش‌بینی‌کننده سبک زندگی در سالمندان مطالعه‌شده به دست آورد.
روش مطالعه
این مطالعه توصیفی‌تحلیلی به روش مقطعی روی حدود 800 سالمند سالم 60 سال و بالاتر مراجعه‌کننده به مراکز بهداشتی درمانی مشهد در ایران و نجف در عراق در سال 2021 انجام شد. حجم نمونه مبتنی بر مدل رگرسیون خطی چندگانه با لحاظ کردن یک اندازه اثر کوچک تا متوسط (0/07) و خطای نوع اول 0/05 و توان آزمون 90 درصد و تعداد متغیر مستقل برابر 19 با نرم‌افزار جی‌پاور برابر 382 نفر در هر کشور محاسبه شد که با لحاظ کردن 5 درصد ریزش نمونه‌‌ها، حجم نمونه نهایی برابر 400 برای هر کشور تعیین شد.
نمونهگیری به صورت احتمالی خوشه‌ای انجام شد. به این صورت که همه مراکز بهداشتی و درمانی مشهد و نجف به مطالعه وارد شدند و از هر مرکز بهداشتی و درمانی، حداکثر 2 پایگاه جامع خدمات سلامت به صورت تصادفی انتخاب شد. سپس از بین پرونده‌‌های سالمندان موجود و فعال در مراکز که معیارهای ورود داشتند، به نسبت افراد تحت پوشش و حجم کلی نمونه، واحدهای پژوهش به صورت تصادفی انتخاب شدند. (در نجف به دلیل نامشخص بودن آمار سالمندان تحت پوشش، نمونهگیری به صورت تصادفی و به تعداد مساوی از مراکز بهداشتی و درمانی به عمل آمد.) جدول‌های شماره 1 و 2 مراکز بهداشتی و درمانی فعال در مشهد و نجف و تعداد نمونه‌های گرفته‌شده از هر مرکز را نشان میدهد.
معیارهای ورود به مطالعه شامل سن 60 سال و بالاتر، سکونت در نجف یا مشهد حداقل در یک سال اخیر، برخورداری از ابزارهای برقراری ارتباط از راه دور (تلفن، واتس‌آپ و غیره)، نداشتن اختلال شناختی و حافظه قابل‌توجه (دارا بودن نمره 7 و بالاتر از آزمون آزمون کوتاه‌شده شناختی) بود. تکمیل ناقص اطلاعات پرسش‌نامه یا نداشتن تمایل به ادامه همکاری از معیارهای خروج از مطالعه بودند. واحدهای پژوهش از طریق تماس تلفنی برای شرکت در مطالعه دعوت شدند. در صورت نداشتن شرایط ورود به مطالعه و یا عدم تمایل به همکاری، نفر بعدی جایگزین می‌شد. با توجه به شیوع ویروس کووید-19 و به منظور کاهش مدت زمان حضور سالمند در مراکز بهداشتی و درمانی، فرمها و پرسش‌نامه‌های پژوهش از طریق واتساپ برای فرد سالمند یا یکی از نزدیکان او ارسال شد تا با مطالعه قبلی با سؤالات آشنا باشند و برای تکمیل آن‌ها زمان کمتری در مرکز حضور داشته باشند. زمان لازم برای تکمیل پرسش‌نامه‌ها بین 20 تا 30 دقیقه بود. هنگام مراجعه حضوری سالمندان، پس از اخذ رضایت آگاهانه، فرمها و پرسش‌نامه‌های پژوهش تکمیل شد.
ابزارهای پژوهش عبارت بودند از: 1. پرسش‌نامه «اطلاعات جمعیتشناختی» که شامل متغیرهای زمینه‌ای افراد، از‌جمله محل سکونت، سن، جنسیت، میزان تحصیلات، وضعیت تأهل و وضعیت همراهان زندگی (با خانواده یا تنها)، وضعیت مسکن، وضعیت اشتغال، تعداد فرزندان، قد و وزن بود.
2. پرسش‌نامه «عوامل پیش‌بینی‌کننده احتمالی سبک زندگی سالم» که شامل سؤالاتی درباره متغیرهایی بود که در ابزارهای قبلی، از‌جمله پرسش‌نامه عوامل اجتماعی مؤثر بر سلامت و پرسش‌نامه عوامل مرتبط با رفتارهای ارتقا‌دهنده سلامت، ارتباط معنادار آماری با سبک زندگی سالم در دوره سالمندی داشتند. در این پرسش‌نامه علاوه بر مشخصات جمعیتشناختی، متغیرهایی مانند ابتلا به بیماری مزمن، سطح درآمد ماهانه، رضایت از درآمد، رضایت شغلی، میزان مراجعات به پزشک و یا معاینات دوره‌ای، رضایت از زندگی، وضعیت مسکن، وضعیت ارتباطات اجتماعی، امید به آینده، توانایی سازگاری، خودارزیابی از سلامت، مورد سؤال قرار گرفتند [15]. روایی صوری و محتوایی پرسش‌نامه، پس از اخذ نظرات 10 نفر از استادان مرتبط، رفع ایرادات و اعمال نظرات آن‌ها تأیید شد.
3. پرسش‌نامه «سنجش سبک زندگی سالم سالمندان» که 46 سؤال دارد (15سؤال در حیطه پیشگیری، 5 سؤال در حیطه فعالیت جسمی، ورزش و سرگرمی، 14 سؤال در حیطه تغذیه سالم، 5 سؤال در حیطه مدیریت استرس و 7 سؤال در حیطه روابط اجتماعی و بین‌فردی). کمترین نمره پرسش‌نامه 46 و بیشترین 211 است. نمره 46 تا 98 سبک زندگی نامطلوب، نمره 99 تا 155 سبک زندگی متوسط، نمره 156 تا 211 سبک زندگی مطلوب در نظر گرفته می‌شود [6]. اسحاقی و همکاران، این پرسش‌نامه را روایی و پایایی کرده‌اند. ضریب آلفای کرونباخ آن برابر 0/76 محاسبه شده است [16]. در پژوهش حاضر نیز روایی این پرسش‌نامه با نظر 10 نفر از استادان باتجربه و مرتبط تأیید شد و پایایی آن از طریق محاسبه آلفای کرونباخ بررسی شد (0/78). همچنین برای ارزیابی ثبات درونی پرسش‌نامه به زبان عربی، ضریب آلفای کرونباخ 20 نمونه اولیه محاسبه شد (0/74).
برای واحدهای پژوهش در نجف، پرسش‌نامه‌ها پس از طی چند گام به زبان عربی برگردانده شد. درگام اول، 2 مترجم که زبان مادری آن‌ها عربی بود و تجربه و تسلط کافی به ترجمه متون فارسی داشتند، نسخه فارسی پرسش‌نامه را به عربی ترجمه کردند. گام دوم، ترجمه رو به عقب پرسش‌نامه توسط 2 متخصص فارسی‌زبان انجام شد. در گام سوم، اقدام به بازبینی ترجمه اصلی و ترجمه رو به عقب پرسش‌نامه شد. در گام چهارم، نسخه ترجمه‌شده پس از بازبینی به صورت آزمایشی توسط 20 سالمند تکمیل شده و سپس در آخرین گام اصلاحات پیشنهادی از سوی استادان و متخصصین ارزیابی شده و نسخه نهایی تهیه شد.
برای تحلیل داده‌ها از نرم‌افزار SPSS نسخه 23 استفاده شد. برای تصمیم‌گیری درباره استفاده از آزمون مناسب برای مقایسه متغیرهای جمعیتشناختی و متغیرهای اصلی پژوهش بین 2 کشور، ابتدا نرمال بودن توزیع متغیرهای کمّی مورد بررسی و آزمون قرار گرفت. با توجه این نکته که نتایج آزمون‌های کلوموگروف‌اسمیرنف و شاپیرو ویلک در حجم نمونه بالا با ناچیزترین انحراف از توزیع نرمال معنادار می‌شوند [17]؛ بنابراین نرمال بودن داده‌ها با استفاده از هیستوگرام و نمودارهای چندک نرمال (QQ-plot) بررسی شد که بر اساس نتایج، در هیچ‌یک از متغیرهای کمّی انحراف جدی از توزیع نرمال نداشتند. از آزمون‌های آماری کای‌اسکوئر، من‌ویتنی و تی‌مستقل برای مقایسه متغیرهای مطالعه‌شده در 2 کشور و از آزمون رگرسیون برای تعیین عوامل پیش‌بینی‌کننده سبک زندگی استفاده شد (سطح معناداری 0/05).
یافته‌ها
میانگین سنی سالمندان در ایران و عراق به ترتیب 6/68±66/89 و 5/23±66/42 بود که در محدوده سنی 60 تا 101 سال قرار داشتند. بیشتر واحدهای پژوهش در ایران را سالمندان زن با حدود 54 درصد و در عراق سالمندان مرد با 62 درصد تشکیل می‌دادند. میانگین و انحراف معیار تعداد فرزندان سالمندان در ایران 2/25±4/17 و در عراق 2/33±5/16 نفر بود. همچنین میانگین و انحراف معیار نمرات خودارزیابی از سلامت بر اساس مقیاس 10 نمره‌ای، در سالمندان ایرانی و عراقی به ترتیب 1/80±6/18 و 1/68±6/33 گزارش شد.
نتایج آزمون‌های آماری نشان داد 2 گروه مطالعه‌شده فقط از نظر متغیرهای سن، شاخص توده بدنی، سوءمصرف موادمخدر، نوع مسکن، خودارزیابی سلامت و امیدواری به آینده با هم تفاوتی نداشتند (0/05<P)، اما در بیشتر متغیرها مانند جنس، تحصیلات، وضعیت تأهل، همراهان زندگی، وضعیت اشتغال، رضایت شغلی، وضعیت درآمد، رضایت از درآمد، سابقه بیماری مزمن، مصرف سیگار، دریافت کمک مالی از دیگران، تعداد فرزندان، تعداد تماس تلفنی روزانه، تعداد ملاقات حضوری روزانه، مراجعه به پزشک، رضایت از زندگی و توانایی برای سازگاری با مسائل روزمره تفاوت آماری معناداری بین 2 گروه سالمندان وجود داشت (0/05>P). توزیع تعداد برخی متغیرهای جمعیتشناختی مهم سالمندان تحت مطالعه در 2 کشور در جدول شماره 3 نشان داده شده است.
جدول شماره 4، میانگین و انحراف معیار سبک زندگی کل و حیطه‌های آن بین سالمندان ایران و عراق را نشان میدهد.
برای تعیین و مقایسه سبک زندگی سالم واحدهای پژوهش در 2 کشور علاوه بر نتایج آزمون آماری تی‌مستقل، اندازه اثر نیز برای تعیین ارزشمندی تفاوت بین 2 گروه گزارش شد. مقادیر 0/2، 0/5 و 0/8 به ترتیب به عنوان اندازه اثرهای کوچک، متوسط و بزرگ تعریف شده است [18].
بر اساس نتایج میانگین نمرات سبک زندگی سالم کل در سالمندان عراقی بیشتر است و تفاوت معناداری بین میانگین نمرات سبک زندگی سالم کل با اندازه اثر کوچک بین 2 کشور دیده می‌شود (0/001>P). در بررسی حیطه‌های سبک زندگی سالم، سالمندان ایرانی فقط در حیطه ورزش و سرگرمی میانگین نمرات بالاتری داشتند و تفاوت معناداری در این حیطه (0/001>P) با اندازه اثر کوچک بین 2 کشور وجود داشت، در حالی که میانگین نمرات در حیطه‌های پیشگیری، تغذیه سالم و مدیریت استرس در سالمندان عراقی بالاتر بود و تفاوت معناداری (0/001>P) با اندازه اثر کوچک تا متوسط وجود داشت. متغیر روابط بین‌فردی و اجتماعی بین سالمندان 2 کشور عراق و ایران، تفاوت معناداری نداشت
بیشتر سالمندان در ایران و عراق به ترتیب 74/9 درصد و 58/9 درصد سبک زندگی سالم در حد متوسط داشتند.
برای تعیین عوامل پیش‌گویی‌کننده سبک زندگی و تعیین مدل نهایی در هریک از 2 کشور ایران و عراق از مدل رگرسیون خطی چندگانه به روش پس‌رو استفاده شد. در این روش ابتدا همه متغیرها وارد مدل می‌شوند و سپس منطبق با یک الگوریتم، متغیرهای دارای کمترین همبستگی جزئی با پاسخ، از مدل خارج می‌شوند تا در‌نهایت، بتوان با این شیوه به بهترین مدل دست پیدا کرد. نتایج برازش 2 مدل رگرسیونی در جدول‌های شماره 6 و 7 آمده است.
ضمناً علاوه بر نتایج مربوط به ضرایب رگرسیونی و وضعیت معنادار شدن آن‌ها، اندازه اثر نیز گزارش شده است. مقادیر اندازه اثر 0/01، 0/06 و 0/14 به ترتیب به عنوان اندازه اثرهای کوچک، متوسط و بزرگ تعریف شده‌اند [18]. مقدار بیشتر اندازه اثر نشان‌دهنده قدرت پیشگویی‌کنندگی بیشتر آن متغیر است.
یافته‌های جدول‌های شماره 6 و 7 نشان میدهد در سالمندان ایرانی متغیرهای سن، خودارزیابی سلامت، سوءمصرف موادمخدر، رضایت از درآمد، رضایت شغلی، تأهل و همراهان زندگی دارای رابطه معنادار با سبک زندگی سالم هستند. در سالمندان عراقی متغیرهای سن، جنس، خودارزیابی سلامت، مصرف سیگار، رضایت از درآمد و همراهان زندگی رابطه معنادار با سبک زندگی سالم دارند.
بر اساس اندازه اثرهای گزارش‌شده در مدل مربوط به ایران، بالاترین نقش پیشگویی‌کنندگی را متغیر موادمخدر دارد، اما در عراق بالاترین تأثیر مربوط به رضایت از درآمد است. همچنین بر اساس نتایج، ضریب تعیین تعدیل‌شده مدل رگرسیونی در ایران و عراق به ترتیب 25 درصد و 37 درصد بود و به این مفهوم است که در ایران این مدل قادر است تنها 25 درصد تغییرات پاسخ (نمره سبک زندگی سالم) را تبیین کند، اما در عراق 37 درصد تغییرات نمره سبک زندگی سالم توسط مدل ارائه‌شده قابل تبیین و پیشگویی است.
بحث
فرایندهای اجتماعی اقتصادی بر سبک زندگی تأثیر می‌گذارد و سبک زندگی سالمندان تحت تأثیر تفاوت جوامع قرار دارد [6]. مطالعه حاضر که با هدف مقایسه وضعیت سبک زندگی سالم در سالمندان ساکن در ایران و عراق انجام شد، نشان داد در ایران، شهر مشهد، میانگین نمرات سبک زندگی سالمندان، با توجه به نقاط برش پرسش‌نامه، در سطح متوسطی قرار داشت. حدود 75 درصد سالمندان، سطح متوسطی از سبک زندگی سالم داشتند و سطح زندگی نیم درصد آنان نامطلوب بود. این یافته‌ها با مطالعات زیادی، از‌جمله زارعی و همکاران (سبزوار)، بابک و همکاران (اصفهان)، محمدی و همکاران (تهران) و کاوه و همکاران (شیراز) هم‌خوانی داشته [5، 13، 19، 20]، اما در عین حال با مطالعات محمودی (ساری)، فلوئل (توکیو) و اسدی بروجنی هم‌راستا نبود [8, 21, 22].
این یافته‌ها نشان میدهد در بیشتر شهرهای مطالعه‌شده در ایران، سالمندان سبک زندگی متوسطی دارند. تفاوت عمده در درصد سالمندانی است که سبک زندگی آن‌ها، مطلوب گزارش شده است. در مطالعه حاضر، حدود 25 درصد سالمندان سبک زندگی سالم در حد مطلوب داشتند. در مطالعاتی که در زمینه سبک زندگی سالمندان در شهرهای ساری، شیراز و اصفهان انجام شده، نتایج همین گونه است، اما مطالعاتی که در کلانشهر تهران انجام شده، درصد سطح مطلوب سبک زندگی سالمندان پایین‌تر گزارش شده که بر وضعیت بهتر سبک زندگی سالمندان در شهرستان‌ها نسبت به تهران دلالت دارد [5، 8، 19].
در عراق، شهر نجف نیز میانگین نمرات سبک زندگی سالم سالمندان با توجه به نقاط برش پرسش‌نامه، در سطح متوسطی قرار داشت و بیشتر سالمندان (59 درصد)، سبک زندگی سالم متوسطی داشتند و سطح زندگی نامطلوب گزارش نشد. اگرچه مطالعه مشابهی در عراق جهت مقایسه نتایج یافت نشد، اما این نتایج با بسیاری مطالعات مشابه در ایران، از‌جمله بابک و همکاران (اصفهان)، زارعی و همکاران (سبزوار)، محمدی و همکاران (تهران) و کاوه و همکاران (شیراز) مطابقت دارد [6، 13، 19، 20]. نکته متفاوت، اما قابل ملاحظه، درصد سالمندان عراقی بود که سطح سبک زندگی سالم آن‌ها در حد مطلوب بود که 41 درصد گزارش شد.
در مقایسه سبک زندگی سالم بین سالمندان کشورهای ایران و عراق، اگرچه نمره سبک زندگی سالم سالمندان ایرانی، از نظر آماری، به طور معناداری پایین‌تر از سالمندان عراقی بود، اما بر اساس اندازه اثر گزارش‌شده (0/009)، این تفاوت از لحاظ بزرگی قابل‌توجه نبوده و می‌توان معنادار شدن این اختلاف را ناشی از حجم بالای نمونه دانست. البته در مقایسه حیطه‌های سبک زندگی سالم، نتایج نشان داد سالمندان عراقی به جز در حیطه ورزش و سرگرمی و روابط بین‌فردی و اجتماعی در تمام ابعاد دیگر سبک زندگی، نمرات بهتری نسبت به سالمندان در ایران کسب کردند. نتایج مطالعه دهداری در ایران نشان داد سالمندان در سطح بالایی در معرض سوء‌تغذیه شدید قرار دارند که نیازمند توجه بیشتر به این گروه سنی است [23].
شاید از همین روست که سالمندان ایرانی در حیطه تغذیه نتوانسته‌اند وضعیت مطلوب‌تری را در مقایسه با عراق داشته باشند. در رابطه با حیطه مدیریت استرس، اگرچه می‌دانیم زخم‌های روانی و عاطفی جنگ در عراق بسیار زیاد است و هزاران نفر به کمک‌های بهداشت روان نیاز دارند، اما سلامت روان جزء کلیدی بسیاری از پروژه‌های پزشکان بدون مرز در کشور عراق است و تیم‌هایی از پزشکان، روان‌شناسان و مشاوران واجد شرایط هستند که مراقبت‌های حیاتی و حمایت از موارد متوسط و شدید، از‌جمله سندروم استرس پس از سانحه، افسردگی، اسکیزوفرنی و اضطراب شدید را برای افراد جامعه عراق ارائه می‌کنند [24].
از همین رو انتظار می‌رود سالمندان در عراق نیز تحت تأثیر این گونه خدمات قرار گرفته باشند. از طرف دیگر، سالمندان ایرانی نسبت به سالمندان عراقی در حیطه ورزش و سرگرمی به طور معناداری نمرات بالاتری داشتند. بنابر اظهارات پژوهشگران نزدیک به 74 درصد سالمندان در ایران ورزش می‌کنند و 60 درصد از اوقات فراغت خود راضی هستند و نیمی از آنان دستگاه‌های بدنسازی در پارک‌ها را کافی و مناسب می‌دانستند. شاید علت کسب نمرات بهتر سالمندان ایرانی در حیطه ورزش و سرگرمی را می‌توان به این مسئله مرتبط دانست[25].
همچنین اگرچه تفاوت معناداری به لحاظ آماری بین 2 کشور عراق و ایران در حیطه روابط بین‌فردی و اجتماعی وجود نداشت، اما علت کسب نمرات بالاتر سالمندان ایرانی در این حیطه را شاید بتوان به این یافته در مطالعات مداح مربوط دانست که دید و بازدید از اقوام و آشنایان از فعالیت‌های رایج اوقات فراغت در سالمندان ایرانی نسبت به سایر کشورهاست [26].
یافته‌ها نشان داد در ایران متغیرهای سن، خودارزیابی سلامت، سوءمصرف موادمخدر، رضایت از درآمد، رضایت شغلی، داشتن همسر و همراهان زندگی قادرند میانگین نمرات سبک زندگی را تبیین یا پیش‌بینی کنند. این مدل در ایران تنها قادر است 25 درصد از تغییرات نمره سبک زندگی کل را تبیین کند که متوسط محسوب می‌شود. در عراق نیز متغیرهای سن، جنس، خودارزیابی سلامت، مصرف سیگار، رضایت از درآمد و همراهان زندگی، تبیین‌کننده میانگین نمرات سبک زندگی بودند که 37 درصد از تغییرات نمره سبک زندگی توسط مدل ارائه‌شده قابل تبیین و پیشگویی است که متوسط است. در برخی مطالعاتی که در ایران انجام شده، عوامل تأثیرگذار دیگری نیز بر سبک زندگی مؤثر گزارش شده است.
محمدی و همکاران در مطالعه خود متغیرهایی مانند سن، تحصیلات، بیماری مزمن، تأهل، همراهان زندگی و منطقه سکونت را به عنوان عوامل پیش‌بینی‌کننده معرفی کرده‌اند [13]. در مطالعه اسدی نیز سبک زندگی سالمندان با جنس، تحصیلات، سطح درآمد، وضعیت تأهل، ترتیب زندگی، وضعیت مسکن و سن ارتباط معناداری داشته است [22].
بر اساس اندازه اثرهای گزارش‌شده در مدل رگرسیون، در ایران بالاترین نقش پیشگویی‌کنندگی را متغیر موادمخدر ایفا می‌کند به نحوی که متوسط نمره سبک زندگی در سالمندان ایرانی که موادمخدر مصرف می‌کنند 12/5 نمره پایین‌تر از سالمندان ایرانی است که موادمخدر مصرف نمی‌کنند، اما در عراق بالاترین تأثیر مربوط به رضایت درآمد است، به طوری که متوسط نمره سبک زندگی سالم در سالمندان عراقی که از درآمد خود راضی هستند،7/26 نمره بالاتر از سالمندانی است که از درآمد خود راضی نیستند. این نتایج با توجه به تفاوت‌های موجود در 2 کشور از نظر این متغیرها، مخصوصاً متغیر رضایت از درآمد که در سالمندان عراقی، سطح مطلوب‌تری دارد، منطقی به نظر می‌ر‌سد.
در بررسی رابطه بین متغیر وضعیت همراهان زندگی و سبک زندگی، نتایج نشان داد متغیر همراهان زندگی بر سبک زندگی سالمندان در هر 2 کشور ایران و عراق تأثیر معناداری داشته است، به طوری که در هر 2 کشور ایران و عراق سالمندانی که با همسر و فرزندان خود زندگی می‌کنند، میانگین نمرات سبک زندگی بهتری داشته‌اند. در کشور عراق، نمرات افرادی که با همسر و فرزندانش زندگی می‌کند، 13/40 نمره و در ایران 17/53 نمره بیشتر از افرادی است که با بستگان خود زندگی می‌کنند.
این یافته‌ها با مطالعات محمودی و همکاران و بابک و همکاران کاملاً هم‌خوانی دارد [6، 8] که این امر با توجه به وضعیت فرهنگی ایران و عراق قابل توجیه است و حمایت‌های فرزندان از والدین و ارتباط نزدیک با آنان می‌تواند دلیل افزایش نمرات کلی سبک زندگی باشد؛ بنابراین باید سیاست‌گذاری‌های دولت به سمتی پیش رود که سازمان‌هایی، مانند وزارت رفاه و امور اجتماعی و سازمان‌های حمایتی، مانند بهزیستی، حمایت‌های مالی ویژه‌ای از این افراد داشته باشند تا خانواده‌هایی که از نظر مالی قادر به نگهداری از سالمند نیستند به این امر تشویق شده و همه سالمندان بتوانند از فواید زندگی همراه خانواده منفعت ببرند [14].
نتایج پژوهش حاضر نشان داد در عراق میانگین نمرات سبک زندگی در افراد بی‌سواد 18/95 نمره پایین‌تر از سالمندانی است که تحصیلات دانشگاهی داشته‌اند. سطح بالاتر تحصیلات فواید متعددی بر سلامت، از‌جمله تأثیر روانی، اجتماعی و رفتاری دارد. افراد با سطح تحصیلات بالاتر با احتمال کمتری خود را در معرض خطرات سلامت قرار می‌دهند؛ بنابراین سواد عمومی در کنار سواد سلامت باید از طریق رسانه‌های صوتی و تصویری، افزایش داده شود تا بر سبک زندگی سالمندان اثرگذاری داشته باشد [8].
از محدودیت‌‌های مطالعه حاضر می‌توان به خودگزارشی بودن پرسش‌نامه‌های تحقیق اشاره کرد که ممکن است بر صحت داده‌ها تأثیرگذار باشد. برای کاهش اثرات منفی، سعی شد با تماس‌های متعدد و توضیح سؤالات احتمالی واحدهای پژوهش و جایگزین کردن افرادی که پرسش‌نامه‌ها را ناقص تکمیل کرده‌اند، احتمال خطای داده‌ها را کاهش داد. همچنین به دلیل اینکه یافته‌های این تحقیق، محدود به سالمندان شهرهای مشهد و نجف بوده است؛ بنابراین باید در تعمیم نتایج به هریک از کشورهای مطالعه‌شده، محتاطانه عمل کرد.
نتایج حاصل از این مطالعه می‌تواند با شناسایی عوامل مهم پیش بینی‌کننده به اولویت‌یابی برنامه‌ها در زمینه سبک زندگی سالم افراد سالمند به مدیران، برنامه‌ریزان و مشاوران خانواده کمک کند. همچنین علاوه بر کاربرد نتایج در مدیریت خدمات بهداشتی و درمانی، به مدیران در سایر سازمان‌های مرتبط با سلامت در واحدهایی مانند شهرداری‌ها برای برنامه‌ریزی برای افزایش وسایل ورزشی برای کمک به فعالیت سالمندان، مخصوصاً در کشور عراق مفید خواهد بود.
با توجه به اینکه مطالعه حاضر روی سبک زندگی سالم سالمندان شهر نجف در عراق و مشهد در ایران انجام شده است، برای تعمیم‌پذیری بیشتر نتایج پیشنهاد می‌شود مطالعات وسیع‌تری بین سایر شهرهای 2 کشور تکرار شود تا نتایج و شواهدی قطعی‌تری از سبک زندگی سالم سالمندان و عوامل تأثیرگذار بر آن فراهم شود.
نتیجه‌گیری نهایی
یافته‌های پژوهش نشان داد نمره سبک زندگی سالم سالمندان در 2 کشور عراق و ایران در حد متوسط بوده و بین 2 کشور، تفاوت معنادار، اما کم‌اهمیت وجود دارد. عوامل سن، خودارزیابی سلامت، رضایت از درآمد و همراهان زندگی، در هر 2 کشور رابطه معنادار با سبک زندگی سالم داشتند. بالاترین نقش پیشگویی‌کنندگی را متغیر موادمخدر و رضایت از درآمد، به ترتیب در ایران و عراق داشتند. هر 2 کشور، به خصوص ایران، نیاز به توجهات دقیق‌تری در برنامه‌ریزی‌های سیاست‌گذاران در حوزه سبک زندگی سالم در دوره سالمندی، مخصوصاً در حیطه‌های پیشگیری، تغذیه سالم و مدیریت استرس دارند.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این مقاله برگرفته از پایان‌نامه کارشناسی ارشد با کد رهگیری 991493 است. برای رعایت ملاحظات اخلاقی، علاوه بر تکمیل فرم رضایت آگاهانه توسط مشارکت‌کنندگان در پژوهش، به آن‌ها درباره محرمانه بودن اطلاعات اطمینان داده شد و بر همین اساس به هریک از پرسش‌نامه‌ها کد داده شد. پژوهش حاضر کد اخلاق به شماره IR.MUMS.NURSE.REC.1399.107 دارد.
حامی مالی
معاونت پژوهشی دانشگاه علوم‌پزشکی مشهد حامی مالی این تحقیق بوده است.
مشارکت نویسندگان
مفهوم‌سازی: محمود بخشی، اکرم قنبری مقدم؛ روش‌شناسی: محمود بخشی، صادق محسن الگیماوی، اکرم قنبری مقدم؛ جمع‌آوری داده‌ها: محمود بخشی، صادق محسن الگیماوی، حسنین الخالدی؛ تحقیق و بررسی، نگارش و ویراستاری مقاله: همه نویسندگان؛ تحلیل داده‌ها: محمود بخشی، وحید قوامی.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.
تشکر و قدردانی
نویسندگان مقاله از معاونت پژوهشی دانشگاه علوم‌پزشکی مشهد، افراد شرکت‌کننده در پژوهش و نیز همه پرسنل مراکز بهداشتی و درمانی مطالعه‌شده تشکر می‌کنند.
References
1.World Health Organization. Aging and health. Geneva: World Health Organization; 2022. [Link]
2.Manoochehry S, Rasouli HR. Iranian population policy and aging: new health concerns. International Journal of Travel Medicine and Global Health. 2017; 5(2):70-1. [DOI:10.15171/ijtmgh.2017.14]
3.Hussain HY. Elderly, health and socio-demographic profile in Iraq, the context of conflict, violence and social exclusion, systematic review. Middle East Journal of Age and Ageing. 2016; 83(4013):1-8. [Link]
4.Ghanbari Moghadam A, Mohammadi Shahbolaghi F, Dalvandi A, Hoseinzade S. [Relationship between lifestyle and general health among elderly people in Tehran (Persian)]. Iranian Journal of Ageing. 2015; 10(3):90-9. [Link]
5.Thirlaway K, Upton D. The psychology of lifestyle: Promoting healthy behaviour. Oxfordshire: Routledge; 2009. [DOI:10.4324/9780203870952]
6.Babak A, Davari S, Aghdak P, Pirhaji O. Assessment of healthy lifestyle among elderly in Isfahan, Iran. Journal of Isfahan medical school. 2011; 29(149):1064-74. [Link]
7.Lee TW, Ko IS, Lee KJ. Health promotion behaviors and quality of life among community-dwelling elderly in Korea: A cross-sectional survey. International Journal of Nursing Studies. 2006; 43(3):293-300. [DOI:10.1016/j.ijnurstu.2005.06.009] [PMID]
8.Mahmudi GH, Niazazari K, Sanati T. [Evaluation of life style in the elderly (Persian)]. Journal of Health Breeze. 2013; 1(3):45-50. [Link]
9.Hekmatpou D, Shamsi M, Zamani M. [The effect of healthy lifestyle educational programs on the quality of life of the elderly in Arak (Persian)]. Journal of Arak University of Medical Sciences. 2013; 16(3). [Link]
10.Kamali AS, Sadeghi R, Tol A, Yaseri M. Predictors of health-promoting behaviors among Kurdish healthcare providers in Iraqi Kurdistan. Journal of Client-Centered Nursing Care. 2017; 3(3):197-204. [DOI:10.32598/jccnc.3.3.197]
11.Habibi Sola A, Nikpoor S, Rezaei M, Haghani H. [Health promotion behaviours and level of activities of daily living and instrumental activities of daily living among elderly people in west region of Tehran: A cross-sectional survey (Persian)]. Salmand: Iranian Journal of Ageing. 2007; 2 (3):331-9. [Link]
12.Eshaghi SR, Babak A, Manzori L, Marasi MR. [The nutritional status of the elderly and their associated factors in Isfahan (Persian)]. Iranian Journal of Ageing. 2007; 2(3):340-5. [Link]
13.Shahboulaghi FM, Karbalaee Z, Zarghi A, Moghaddam AG, Mohammadi M. Lifestyle of the elderly and its predictive factors. Journal of Research in Medical and Dental Science. 2018; 6:219-25. [Link]
14.Mahmoudi Z, Karimlo M, Sajjadi H, Mahmoudi A. [Life style, concepts and approaches (Persian)]. Tehran: University of Rehabilitation Sciences and Social Welfare; 2015. [Link]
15.Benyamen JI, Benyamen HS, Dawood MG, Elisha JE, Ali AN. Assessment of lifestyle and health knowledge of patients in Duhok Governorate-Iraq. Journal of Pharmacy Practice and Community Medicine. 2018; 4(1). [DOI:10.5530/jppcm.2018.1.6]
16.Wilcox VL, Kasl SV, Idler EL. Self-rated health and physical disability in elderly survivors of a major medical event. The Journals of Gerontology Series B: Psychological Sciences and Social Sciences. 1996; 51(2):S96-104. [DOI:10.1093/geronb/51B.2.S96] [PMID]
17.Eshaghi SR, Farajzadegan Z, Babak A. [Healty lifestyle assessment questionnaire in elderly: Translation, reliability and validity (Persian)]. Payesh (Health Monitor). 2010; 9(1):91-9. [Link]
18.Lakens D. Calculating and reporting effect sizes to facilitate cumulative science: A practical primer for t-tests and ANOVAs. Frontiers in Psychology. 2013; 4:863. [DOI:10.3389/fpsyg.2013.00863] [PMID] [PMCID]
19.Kaveh MH. The effect of teaching the healthy lifestyle on the old peoples quality of life. Aging and Health. Shiraz: Shiraz University of Medical Sciences; 2012. [Link]
20.Zarei F, Ghanbari Moghaddam A, Aboozade K, Mohammadi M. [Lifestyle in the elderly people of Sabzevar and its related factors in 2017 (Persian)]. Journal of Geriatric Nursing. 2018; 4(3):33-42. [Link]
21.Flöel A, Witte AV, Lohmann H, Wersching H, Ringelstein EB, Berger K, et al. Lifestyle and memory in the elderly. Neuroepidemiology. 2008; 31(1):39-47. [DOI:10.1159/000137378] [PMID]
22.Asadibrojeni S, Ilali ES, Taraghi Z, Mousavinasab N, Bijani A. The relationship between lifestyle and general health of elderly people covered by healthcare in Babol city. Journal of Babol University of Medical Sciences. 2019; 21(1):19-26. [Link]
23.Dehdari T, Delvarianzadeh M, Ariaeean N, Khosravi F, Bahar A. [Nutritional status and its related factors in older people residing in nursing homes in Semnan province, Iran, 2017 (Persian)]. Iranian Journal of Ageing. 2019; 14(2):224-35. [Link]
24.Peralta-Catipon T, Hwang JE. Personal factors predictive of health-related lifestyles of community-dwelling older adults. The American Journal of Occupational Therapy. 2011; 65(3):329-37. [DOI:10.5014/ajot.2011.000505] [PMID]
25.Chamanpira M, Farahani A, Jalali Farahani M. [The Tehran older adults’ leisure time and physical activity with emphesize of sport equipments provided by municipality in 2010 (Persian)]. Iranian Journal of Ageing. 2014; 9(3):179-88. [Link]
26.Madah SB. [The status of social and leisure time activities in the elderly residing in Iran and Sweden (Persian)]. Iranian Journal of Ageing. 2008; 3(2):597-606. [Link]
2.Manoochehry S, Rasouli HR. Iranian population policy and aging: new health concerns. International Journal of Travel Medicine and Global Health. 2017; 5(2):70-1. [DOI:10.15171/ijtmgh.2017.14]
3.Hussain HY. Elderly, health and socio-demographic profile in Iraq, the context of conflict, violence and social exclusion, systematic review. Middle East Journal of Age and Ageing. 2016; 83(4013):1-8. [Link]
4.Ghanbari Moghadam A, Mohammadi Shahbolaghi F, Dalvandi A, Hoseinzade S. [Relationship between lifestyle and general health among elderly people in Tehran (Persian)]. Iranian Journal of Ageing. 2015; 10(3):90-9. [Link]
5.Thirlaway K, Upton D. The psychology of lifestyle: Promoting healthy behaviour. Oxfordshire: Routledge; 2009. [DOI:10.4324/9780203870952]
6.Babak A, Davari S, Aghdak P, Pirhaji O. Assessment of healthy lifestyle among elderly in Isfahan, Iran. Journal of Isfahan medical school. 2011; 29(149):1064-74. [Link]
7.Lee TW, Ko IS, Lee KJ. Health promotion behaviors and quality of life among community-dwelling elderly in Korea: A cross-sectional survey. International Journal of Nursing Studies. 2006; 43(3):293-300. [DOI:10.1016/j.ijnurstu.2005.06.009] [PMID]
8.Mahmudi GH, Niazazari K, Sanati T. [Evaluation of life style in the elderly (Persian)]. Journal of Health Breeze. 2013; 1(3):45-50. [Link]
9.Hekmatpou D, Shamsi M, Zamani M. [The effect of healthy lifestyle educational programs on the quality of life of the elderly in Arak (Persian)]. Journal of Arak University of Medical Sciences. 2013; 16(3). [Link]
10.Kamali AS, Sadeghi R, Tol A, Yaseri M. Predictors of health-promoting behaviors among Kurdish healthcare providers in Iraqi Kurdistan. Journal of Client-Centered Nursing Care. 2017; 3(3):197-204. [DOI:10.32598/jccnc.3.3.197]
11.Habibi Sola A, Nikpoor S, Rezaei M, Haghani H. [Health promotion behaviours and level of activities of daily living and instrumental activities of daily living among elderly people in west region of Tehran: A cross-sectional survey (Persian)]. Salmand: Iranian Journal of Ageing. 2007; 2 (3):331-9. [Link]
12.Eshaghi SR, Babak A, Manzori L, Marasi MR. [The nutritional status of the elderly and their associated factors in Isfahan (Persian)]. Iranian Journal of Ageing. 2007; 2(3):340-5. [Link]
13.Shahboulaghi FM, Karbalaee Z, Zarghi A, Moghaddam AG, Mohammadi M. Lifestyle of the elderly and its predictive factors. Journal of Research in Medical and Dental Science. 2018; 6:219-25. [Link]
14.Mahmoudi Z, Karimlo M, Sajjadi H, Mahmoudi A. [Life style, concepts and approaches (Persian)]. Tehran: University of Rehabilitation Sciences and Social Welfare; 2015. [Link]
15.Benyamen JI, Benyamen HS, Dawood MG, Elisha JE, Ali AN. Assessment of lifestyle and health knowledge of patients in Duhok Governorate-Iraq. Journal of Pharmacy Practice and Community Medicine. 2018; 4(1). [DOI:10.5530/jppcm.2018.1.6]
16.Wilcox VL, Kasl SV, Idler EL. Self-rated health and physical disability in elderly survivors of a major medical event. The Journals of Gerontology Series B: Psychological Sciences and Social Sciences. 1996; 51(2):S96-104. [DOI:10.1093/geronb/51B.2.S96] [PMID]
17.Eshaghi SR, Farajzadegan Z, Babak A. [Healty lifestyle assessment questionnaire in elderly: Translation, reliability and validity (Persian)]. Payesh (Health Monitor). 2010; 9(1):91-9. [Link]
18.Lakens D. Calculating and reporting effect sizes to facilitate cumulative science: A practical primer for t-tests and ANOVAs. Frontiers in Psychology. 2013; 4:863. [DOI:10.3389/fpsyg.2013.00863] [PMID] [PMCID]
19.Kaveh MH. The effect of teaching the healthy lifestyle on the old peoples quality of life. Aging and Health. Shiraz: Shiraz University of Medical Sciences; 2012. [Link]
20.Zarei F, Ghanbari Moghaddam A, Aboozade K, Mohammadi M. [Lifestyle in the elderly people of Sabzevar and its related factors in 2017 (Persian)]. Journal of Geriatric Nursing. 2018; 4(3):33-42. [Link]
21.Flöel A, Witte AV, Lohmann H, Wersching H, Ringelstein EB, Berger K, et al. Lifestyle and memory in the elderly. Neuroepidemiology. 2008; 31(1):39-47. [DOI:10.1159/000137378] [PMID]
22.Asadibrojeni S, Ilali ES, Taraghi Z, Mousavinasab N, Bijani A. The relationship between lifestyle and general health of elderly people covered by healthcare in Babol city. Journal of Babol University of Medical Sciences. 2019; 21(1):19-26. [Link]
23.Dehdari T, Delvarianzadeh M, Ariaeean N, Khosravi F, Bahar A. [Nutritional status and its related factors in older people residing in nursing homes in Semnan province, Iran, 2017 (Persian)]. Iranian Journal of Ageing. 2019; 14(2):224-35. [Link]
24.Peralta-Catipon T, Hwang JE. Personal factors predictive of health-related lifestyles of community-dwelling older adults. The American Journal of Occupational Therapy. 2011; 65(3):329-37. [DOI:10.5014/ajot.2011.000505] [PMID]
25.Chamanpira M, Farahani A, Jalali Farahani M. [The Tehran older adults’ leisure time and physical activity with emphesize of sport equipments provided by municipality in 2010 (Persian)]. Iranian Journal of Ageing. 2014; 9(3):179-88. [Link]
26.Madah SB. [The status of social and leisure time activities in the elderly residing in Iran and Sweden (Persian)]. Iranian Journal of Ageing. 2008; 3(2):597-606. [Link]
نوع مطالعه: پژوهشي |
موضوع مقاله:
سالمند شناسی
دریافت: 1400/11/23 | پذیرش: 1401/4/29 | انتشار: 1402/1/10
دریافت: 1400/11/23 | پذیرش: 1401/4/29 | انتشار: 1402/1/10
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
تمامی آثار نشریه سالمند: مجله سالمندی ایران تحت مجوز Creative Commons
Attribution-NonCommercial 4.0 هستند.
تماس با ما
تلفن دفتر نشریه:
تلفن مستقیم:02171732827(تماس فقط روزهای شنبه، یکشنبه و سه شنبه ساعت 10 الی 12) 021221800- داخلی 2827
ایمیل: salmand2010@gmail.com
تلفن ناشر : 02145355000 - 02145355555
