مقدمه
بیماری پارکینسون مهم‌ترین بیماری عصبی پیش‌رونده پس از آلزایمر می‌باشد. این بیماری حدود 8 میلیون نفر در سراسر جهان را تحت تأثیر قرار داده است که بیشتر آن‌ها افراد بالای 50 سال هستند [1]. در بیماری پارکینسون سلول‌های تولیدکننده دوپامین در ناحیه مشخصی از مغز تحت عنوان جسم سیاه واقع در مغز میانی تحت تأثیر قرار می‌گیرند. جسم سیاه بخشی از عقده‌های قاعده‌ای است که اهمیت زیادی در تنظیم و کنترل فعالیت‌های حرکتی دارد و زمانی که نورون‌های این ناحیه تخریب می‌شوند، توانایی مغز برای تولید حرکت مختل می‌شود و این تخریب علائم و نشانه‌های خاص پارکینسون را ایجاد می‌کند [2].
عموماً عوارض و مشکلات بیماری پارکینسون، اختلالات حرکتی هستند، اما این بیماری مشکلات دیگری چون مشکلات شناختی، حسی و رفتاری و افسردگی را نیز به دنبال دارد. برادیکینزیا یا کندی حرکت در تمام بیماران پارکینسون مشاهده می‌شود و مشکل‌ساز‌ترین عارضه این بیماری است که می‌تواند استقلال فرد را تهدید کند. اختلالات دیگر همچون لرزش هنگام استراحت و سفتی عضلات جزء اختلالات حرکتی محسوب می‌شوند. در مراحل بعدی بیماری، اختلالات در کنترل وضعیتی بسیار شایع هستند که به مشکل حفظ تعادل و افتادن منجر می‌شود و در ادامه باعث شکستگی استخوان، عدم اعتمادبه‌نفس و کاهش تحرک خواهد شد [2].
درمان بیماری پارکینسون به سه صورت جراحی، درمان‌های دارویی و درمان‌های توانبخشی است. جراحی پر هزینه است و خطر بالایی دارد، درحالی‌که داروهای دوپامینرژیک عوارض جانبی زیادی دارد و برای حفظ عملکرد بدن، فعالیت‌های روزانه و تحرک، در مقابل پیشرفت بیماری کافی نیست [3]. در نتیجه توجه زیادی به سمت استراتژ‌ی‌های توانبخشی چندجانبه معطوف شده است [4]. زیرمجموعه‌ای از این مداخلات چندجانبه، ورزش‌درمانی است. ورزش‌درمانی به‌عنوان یک نسخه منحصربه‌فرد برای بازگرداندن سلامت و پیشگیری از بیماری بیشتر یا اختلال، شناخته شده که باید توسط یک پزشک و یا متخصص توانبخشی باتوجه‌به وضعیت پزشکی و مشاوره در مورد نوع ورزش، شدت، مدت و فرکانس آن طراحی شود. هرچند نتایج بعضی از مطالعات نشان دادند که دوره‌های طولانی‌تر تمرین به بهبود ثبات و تعادل وضعیتی و عملکرد‌های شناختی در این بیماران منجر می‌شود [5]. باوجوداین، ممکن است برای این جمعیت سخت باشد که به یک برنامه آموزشی طولانی‌مدت پایبند باشند.
یکی از راه‌هـای تقویـت تعـادل افـراد اسـتفاده از تکنولوژی‌های نوینی از قبیل واقعیـت مجـازی مـی‌باشـد [2]. این بازی‌ها، چـالش‌هـای تعـادلی بسـیاری را پیش روی فرد استفاده‌کننده از آن قـرار مـی‌دهنـد. تمرینـات بـا استفاده از سیستم واقعیت مجازی تأثیر مثبتی را بر توانایی‌های حرکتی و تعادلی افراد با وضعیت بدنی سـالم دارد. در همین ارتباط با مروری بر پیشینه تحقیق، پژوهش‌هایی دررابطه‌با تأثیر تمرینات تعادلی مبتنی بـر واقعیـت مجـازی بـر بـازتوانی انـدام فوقـانی و تحتـانی سـالمندان دارای مشـکلات حرکتی صورت گرفته است و همگی به سودمندی این تمرینـات در مرحله بازتوانی بـر روی سـالمندان و افراد سالم دسـت یافتـه‌انـد [6, 7]. همچنین در افرادی که از بازی‌های ویدئویی استفاده می‌کنند نتـایجی مبنـی بـر بهبـود در زمـان پاسـخگـویی [7]، عملکرد حرکتی و تعادل [8] و توجـه و تمرکـز [9] گزارش شده است.
تکنولوژی استفاده از واقعیت مجازی یک ابزار توانبخشی امیدوارکننده است، زیرا می‌تواند تحریک چندحسی را برای ایجاد یک محیط واقعی و بهبود انگیزه و تعلق بیماران به برنامه توانبخشی فراهم کند. براساس مطالعات سیستم‌های واقعیت مجازی با نتایج مثبت در عملکرد جسمی به‌ویژه در تعادل، کاهش افتادن، و راه رفتن و عملکرد شناختی به‌ویژه در عملکردهای اجرایی و بینایی‌ـ‌فضایی همراه بوده است. به‌عنوان‌مثال، در یک مرور نظام‌مند و فراتحلیل نشان داده شد واقعیت مجازی اثرات مثبتی بر روی عملکرد شناختی و حرکتی در افراد سالمند با اختلال خفیف شناختی دارد [10]. در مطالعه دیگری نیز گزارش شد مداخله شناختی مبتنی بر واقعیت مجازی برای بهبود عملکرد شناختی، افسردگی و استرس درک‌شده در این جمعیت مؤثر است [11]. علاوه‌براین، یک مرور روایتی نیز پتانسیل واقعیت مجازی را برای بازیابی حافظه و توانبخشی در سالمندان نشان داد و به تأثیر مثبت آن در اختلالات حافظه کوتاه‌مدت و بلندمدت اشاره کرد [12].
بااین‌حال، مطالعات کمی در مورد اثربخشی واقعیت مجازی در اختلالات شناختی و رفتاری بیماران مبتلا به پارکینسون انجام شده است. علاوه‌براین در کشور ما به‌علت وجود کمبود و درنتیجه محدودیت در دسترسی به مراکز و متخصصین خبره در حیطه توانبخشی بیماران پارکینسون به‌ویژه توانبخشی شناختی این بیماران، اولویت‌بندی درست در ارائه خدمات و انتخاب بهینه‌ترین و جامع‌ترین نوع مداخلات اهمیتی دو چندان دارد، زیرا می‌تواند باعث سهولت در دسترسی و صرفه‌جویی در زمان و هزینه بیماران شود. بنابراین هدف از انجام این مطالعه بررسی این موضوع است که آیا اجرای پروتکل‌های تعادلی مبتنی بر واقعیت مجازی که نوع شایع‌تر استفاده از این تکنولوژی‌ها می‌باشد، می‌تواند موجب پیشرفت عملکردهای شناختی بیماران دارای پارکینسون و اختلال خفیف شناختی نیز شود یا خیر؟ 

روش مطالعه
این مطالعه یک مطالعه نیمه‌آزمایشی همراه با پیش‌آزمون و پس‌آزمون می‌باشد که در مرکز توانبخشی تبسم شهر تهران در سال‌های 1401 و 1402 انجام شد. در این مطالعه علاوه‌بر دریافت کد اخلاق پس از انتخاب افراد جهت شرکت در پژوهش، جلسه‌ای جهت بیان اهداف مطالعه تشکیل شد و روال انجام پژوهش به‌طور کامل برای آنان توضیح داده شد و رضایت آگاهانه و کتبی از سالمندان اخذ شد.

مشارکت‌کنندگان و محیط مطالعه
 شرکت‌کنندگان در این پژوهش را تمامی سالمندان دارای تشخیص بیماری پارکینسون و اختلال خفیف شناختی مراجعه‌کننده به مرکز توانبخشی تبسم در شهر تهران تشکیل دادند.

محاسبه حجم نمونه
 با بررسی تحقیقات مشابه و با استفاده از نرم‌افزار جی‌پاور با توان 0/80، اندازه اثر 0/54 و خطای 0/05 برای هر گروه 15 نفر و درمجموع 30 نفر در نظر گرفته شد [13]. نمونه‌گیری این تحقیق به‌صورت در دسترس بود. از بین اعضای جامعه تعداد 30 بیمار ﺑﻪ‌ﺻﻮرت در دﺳﺘﺮس و براساس معیارهای ورود به پژوهش اﻧﺘﺨﺎب شدند و در دو گروه کنترل و آزمایش (هر گروه 15 نفر) قرار گرفتند. معیارهای ورود به پژوهش شامل قرار داشتن در مرحله 1 تا 4 بیماری پارکینسون براساس مقیاس هوئن و یار و تشخیص اختلال خفیف شناختی برای این افراد توسط پزشک متخصص طب سالمندی، داشتن سن بالای 60 سال، عدم جراحی باز در 6 ماه تا 1 سال اخیر و توانایی ایستادن (داشتن وسیله کمکی مانند عصا مانعی نداشت) بود. تصویر شماره 1، دیاگرام کانسورت را نمایش داده است.

مداخله
 پس از تخصیص تصادفی افراد به روش جایگشت به دو گروه کنترل و آزمایش، از شرکت‌کنندگان پیش‌آزمون به عمل آمد. برنامه تمرینی گروه‌ مداخله شامل 8 هفته‌ مداخله، 2 جلسه در هفته (مجموعاً 16 جلسه) و 45 دقیقه تمرین در هر جلسه بود که افزون بر توانبخشی رایج، آن را دریافت می‌کردند. جهت انجام تمرینات تعادلی از یک سیستم واقعیت مجازی که در مرکز تحقیقات فناوری‌های توانبخشی عصبی هوشمند دکتر جواد موفقیان (وابسته به دانشگاه صنعتی شریف) ساخته و توسعه یافته بود، استفاده شد که شامل صفحه نمایش، پایه نگهدارنده، دوربین سنسوردار بود. در این سیستم، دوربین موقعیت و حرکات بیمار را تشخیص و آن‌ها را در یک فضای واقعیت مجازی قرار می‌دهد. سطح سختی تمرینات در محیط واقعیت مجازی براساس میزان سرعت، کیفیت، زاویه و فاصله اشیا بسته به شرایط بیمار قبل از شروع تمرین توسط آزمونگر تنطیم می‌شود. نویسندگان مقاله هیچ ارتباطی با مرکز سازنده این دستگاه نداشتند. در این مدت گروه کنترل برنامه عادی توانبخشی رایج خود را دنبال کرد. در پایان از همه شرکت‌کنندگان پس‌آزمون به عمل آمد.

برنامه
برنامه 16 جلسه‌ای شامل انواع تمرینات تعادلی بود که شامل موارد زیر است:

تمرینات ثبات وضعیتی
 شرکت‌کنندگان در فعالیت‌هایی با تمرکز بر حفظ ثبات و تعادل در هر دو حالت ایستا و پویا در محیط مجازی شرکت می‌کردند.

چالش‌های بصری-فضایی
 اشیای مجازی با شکل‌ها، اندازه‌ها و آرایش‌های فضایی مختلف گنجانده شده بودند که شرکت‌کنندگان را ملزم می‌کرد تا پاسخ دهند و حرکات خود را براین‌اساس تنظیم کنند تا آگاهی بصری-فضایی را افزایش دهند.

فعالیت‌های حرکتی پویا
 این تمرینات برای شبیه‌سازی سناریوهای دنیای واقعی، به چالش کشیدن شرکت‌کنندگان به‌وسیله حرکات پویا و تغییر جهت و ارتقای تطابق و هماهنگی طراحی شده‌ بودند.

فعالیت‌های ویژه کار
 سناریوهای مجازی تقلید از فعالیت‌های روزانه معرفی شدند (شامل باز کردن در خودرو) و شرکت‌کنندگان را تشویق می‌کردند وظایف خاصی را انجام دهند که به ترکیبی از پردازش شناختی و مهارت‌های حرکتی نیاز داشت.
اجرای مداخله شامل یک پیشرفت سیستماتیک در پیچیدگی تمرینات در طول 16 جلسه بود که از رویکردی تدریجی و متناسب با قابلیت‌های هر شرکت‌کننده اطمینان حاصل می‌کرد. گروه کنترل در این مدت بدون مداخله اضافی به برنامه توانبخشی رایج خود (2 جلسه در هفته و هر جلسه 30 دقیقه) پایبند بودند. این برنامه رایج شامل تمرینات فیزیوتراپی و کاردرمانی نظیر تمرین راه رفتن، فعالیت‌هایی با تمرکز بر تحرک و انعطاف‌پذیری، تمرینات تعادلی و هماهنگی حرکتی بود که معمولاً در توانبخشی بیماری پارکینسون تجویز می‌شوند. انجام مداخلات به‌صورت رایگان صورت گرفت.

ابزارهای مورداستفاده
پرسش‌نامه ثبت اطلاعات جمعیت‌شناختی
 در این فرم کلیه اطلاعات آزمودنی‌ها ازقبیل مشخصات جمعیت‌شناختی (سن، جنس، قد، وزن، سابقه بیماری، مرحله بیماری و تحصیلات) ثبت شد. سابقه بیماری شامل تعداد سال‌های ابتلا به پارکینسون بود و ازلحاظ مرحله بیماری (شدت) کلیه شرکت‌کنندگان در هر دو گروه بین مراحل 1 تا 4 بیماری پارکینسون بودند.

مقیاس هوئن و یار ( Hoehn و Yahr)
 مقیاس Hoehn و Yahr یک شاخص قابل‌قبول برای طبقه‌بندی پارکینسون می‌باشد که در آن بیماری به 5 مرحله تقسیم می‌شود. مرحله 1 نشانه‌ها یک‌طرفه و خفیف است. مرحله 2 نشانه‌ها دوطرفه است و اختلال در وضعیت محوری بدن وجود ندارد. مرحله 3 نشانه‌ها دو طرفه است، بیمار ناپایداری وضعیتی دارد، کار روزانه را انجام می‌دهد اما به کمک مختصری نیاز دارد. مرحله 4 درگیری دوطرفه است، بدن خمیده شده است و بیمار برای کارهای روزانه به کمک مختصری نیاز دارد. مرحله 5 نشانه‌ها فراگیر و دوطرفه است، بیماری به‌طور کامل پیشرفته است و بیمار برای همه کارهای شخصی و روزمره خود به کمک و مراقبت نیاز دارد یا زمین‌گیر می‌باشد [14]. این مقیاس دارای پایایی بین آزمونگران 0/93 و پایایی آزمون بازآزمون 0/97 است و از روایی محتوایی مناسبی برخوردار است [15].

مقیاس رتبه‌بندی شناختی بیماری پارکینسون (PD-CRS)
 مقیاس رتبه‌بندی شناختی بیماری پارکینسون یک مقیاس شناختی 9 تکلیفی ویژه بیماران پارکینسون است که به صراحت برای امتیازدهی مختصر و جداگانه تکالیف اجرایی پیشانی- زیرقشری (توجه پایدار، حافظه کاری، روانی کلامی متناوب و کنشی، ترسیم ساعت، حافظه کلامی فراخوان آزاد فوری و با تاخیر) طراحی شده است. مقیاس رتبه‌بندی شناختی بیماری پارکینسون به‌عنوان ابزاری قابل‌اعتماد و معتبر با حساسیت بالا (94 درصد) و ویژگی (94 درصد) برای تشخیص مشکلات شناختی بیماران پارکینسون (دقت تشخیصی بهینه، نمره کل 64) اعتبارسنجی شد [16]. در این مطالعه از نسخه فارسی این مقیاس که در ایران روایی پایایی شده است، استفاده می‌شود [17].
از روش‌های آماری توصیفی جهت داده‌های جمعیت‌شناختی و متغیرهای مداخله به‌صورت میانگین و انحراف‌معیار و فراوانی و درصد استفاده شد. ابتدا برای تعیین نرمال بودن توزیع داده‌ها و همگنی واریانس، به‌ترتیب از آزمون شاپیرو ویلک و آزمون لون استفاده شد که نتایج حاکی از نرمال بودن توزیع داده‌ها و همگنی واریانس‌ها بود. در قسمت استنباطی از آزمون کای‌اسکوئر جهت مقایسه تحصیلات و جنسیت در دو گروه، تی همبسته جهت مقایسه تغییرات نمره‌ها قبل و بعد از مداخله در هر گروه و تی مستقل جهت مقایسه نمرات بین دو گروه از آزمون استفاده شد.

یافته‌ها
همان‌طور که در جدول شماره 1 مشاهده می‌شود، بیشترین فراوانی جنسیت در هر دو گروه کنترل و آزمایش مربوط به مردان به‌ترتیب با 73/3 و 80 درصد و بیشترین فراوانی سطح تحصیلات در هر دو گروه مربوط به مقطع کارشناسی بود و تفاوت معنی‌داری میان دو گروه ازنظر جنسیت، تحصیلات، سن، قد، وزن، سابقه و مرحله بیماری (شدت) وجود نداشته و گروه‌ها در موارد فوق همگن به حساب می‌آیند.




همان‌طور که اطلاعات جدول شماره 2 نشان می‌دهد، دو گروه ازنظر عملکرد شناختی با یکدیگر مشابهت داشتند، اما انجام تمرینات تعادلی مبتنی بر واقعیت مجازی در گروه آزمایش به بهبود عملکرد شناختی منجر شد (0/001>P)، درحالی‌که این تغییرات در گروه کنترل مشاهده نشد.


همان‌گونه که در جدول شماره 3 مشاهده می‌شود بین پیش‌آزمون و پس‌آزمون عملکرد شناختی در گروه کنترل اختلاف معنی‌داری وجود ندارد، اما در گروه آزمایش اختلاف معنی‌دار است.


همان‌طور که در جدول شماره 4 آمده است بین پس‌آزمون نمره عملکرد شناختی در دو گروه تفاوت معنی‌داری وجود دارد.



بحث
پژوهش حاضر با هدف تعیین اثربخشی تمرینات تعادلی مبتنی بر واقعیت مجازی بر عملکرد شناختی سالمندان مبتلا به پارکینسون و اختلال خفیف شناختی انجام شد. باتوجه‌به نتایج پژوهش، 8 هفته تمرینات تعادلی مبتنی بر واقعیت مجازی باعث بهبود عملکرد شناختی در سالمندان مبتلا به پارکینسون و اختلال خفیف شناختی شد.
این نتایج با یافته‌های ماگیو و همکاران که نشان دادند تمرین واقعیت مجازی باعث بهبود عملکرد شناختی در بیماران پارکینسون می‌شود، همسو بود [18]. این نتایج همچنین با یافته‌های لیائو و همکاران که نشان دادند آموزش مبتنی بر واقعیت مجازی باعث بهبود عملکرد شناختی، در سالمندان با اختلال خفیف شناختی می‌شود، همسو بود [19]. این نتایج با یافته‌های اژدر و همکاران که نشان دادند تمرینات تعادلی باعث بهبود عملکردهای شناختی مثل حل مسئله، حافظه کاری و همچنین عملکرد کاری (عملکرد، رضایتمندی) سالمندان شد، همسو بود [20]. 
علاوه‌براین، این مطالعه بر پیشرفت زمانی اختلال عملکرد شناختی به‌ویژه دررابطه‌با عملکردهای اجرایی در پارکینسون تأکید دارد. بدتر شدن عملکردهای اجرایی در مراحل اولیه بیماری که به کاهش دوپامین در نواحی پشتی و جانبی مدار پیشانی استریتال نسبت داده می‌شود، بر رابطه پیچیده بین سطوح دوپامین و عملکرد شناختی تأکید می‌کند. پیشرفت‌های مشاهده‌شده در عملکردهای اجرایی مانند حافظه کاری، برنامه‌ریزی و توجه، نشان می‌دهد تمرین‌های واقعیت مجازی ممکن است تأثیر محافظتی بر این حوزه‌های شناختی در مراحل اولیه بیماری پارکینسون داشته باشند [21]. 
پلوسین و همکاران همچنین از این یافته‌ها پشتیبانی کردند و نشان دادند که مدت طولانی‌تر تمرین تردمیل شناختی‌ـ‌حرکتی با واقعیت مجازی به بهبودی بیشتر در عملکردهای شناختی منجر می‌شود و بر مزایای مشارکت پایدار در مداخلات واقعیت مجازی تأکید کردند [22].
نتایج مطالعه‌ای با استفاده از تصویرسازی تشدید مغناطیسی کارکردی نشان داد انتقال‌دهنده‌های عصبی دوپامین در استریاتوم در طول انجام تکالیف کارکرد اجرایی به‌طور معنی‌داری افزایش می‌یابند. بنابراین، ممکن است این افزایش سطح دوپامین در استریاتوم به دنبال تمرین تکالیف کارکردهای اجرایی در طول تمرینات شناختی، بر روی مدارهای فرونتواستریال اثرگذار بوده باشد. بدین ترتیب شاهد ارتقای عملکردهای مربوط به بخش فرونتال مغز (کارکردهای اجرایی) در گروه آزمایش خواهیم بود [23]. 
به نظر می‌رسد یکی دیگر از دلایل بهبود کارکردهای اجرایی در گروه آزمایش در مقایسه با گروه کنترل، فعال شدن مکانیسم‌های شکل‌پذیری مغزی و کند شدن سرعت پیشرفت اختلالات شناختی در پی شرکت در تمرینات واقعیت مجازی می‌باشد. شکل‌پذیری عصبی، ظرفیت سیستم عصبی مرکزی برای سازماندهی مجدد به دنبال ضایعه و ایجاد دوباره کارکردهای ازدست‌رفته می‌باشد که معمولاً توسط نواحی عصبی سالم انجام می‌شود که درحقیقت، ویژگی ذاتی سیستم عصبی مرکزی است و منعکس‌کننده ظرفیت این سیستم برای پاسخ‌گویی پویا به محیط از طریق اصلاح مدارهای عصبی می‌باشد. این فرآیند با فرآیندهای رشدی و عملکردی مغز در طول عمر مرتبط است. در زمینه رشدی، شکل‌پذیری عصبی یک ویژگی مفید می‌باشد که تغییرات تطبیقی را برای پاسخ به محرک‌های محیطی مانند آموزش‌های معمول یا خاص تسهیل می‌کند [24].

نتیجه‌گیری نهایی
یافته‌های پژوهش نشان داد تمرینات تعادلی مبتنی بر واقعیت مجازی باعث بهبود عملکرد شناختی در سالمندان مبتلا به پارکینسون و اختلال خفیف شناختی می‌شود. نتایج مطالعه حاضر بر اهمیت انجام مداخلات مبتنی بر ورزش در سالمندان مبتلا به پارکینسون تأکید دارد. باتوجه‌به اثربخشی استفاده از ورزش‌های بر پایه تکنولوژی در بهبود تناسب جسمی و بهبود عملکرد روزانه و همچنین با درنظر گرفتن برخی از ویژگی‌های مثبت ورزش‌های مبتنی بر تکنولوژی، ازجمله امکان استفاده راحت از آن‌ها در مراکز توانبخشی، هزینه کمتر آن‌ها نسبت به برخی از روش‌های درمانی و پذیرش بهتر مداخلات توسط افراد باتوجه‌به جذاب بودن، می‌توان استفاده از این ورزش‌ها را در منزل و مراکز توانبخشی مدنظر قرار داد.
 باوجوداین همچنان مطالعات بیشتری جهت بررسی انواع ورزش‌های مجازی و تأثیر آن‌ها بر جنبه‌های مختلف وضعیت جسمی و روانی بیماران پارکینسون و همچنین مقایسه آن‌ها با ورزش‌های سنتی موردنیاز است. همچنین این مطالعه در مرکز توانبخشی انجام شد و پژوهشگران و شرکت‌کنندگان درخصوص گروه‌ها کورسازی نشده بودند، بنابراین در تعمیم‌پذیری این نتایج باید احتیاط کرد.

ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این مطالعه دارای تأییدیه از کمیته اخلاق دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران با کد اخلاق (IR.IAU.FRB.REC.1402.55) می‌باشد.

حامی مالی
این مطالعه برگرفته از پایان‌نامه کارشناسی ارشد علی مهربان گروه سلامت سالمندی، دانشکده پزشکی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران است و هیچ‌گونه کمک مالی از سازمانی‌های دولتی، خصوصی و غیرانتفاعی دریافت نکرده است.

مشارکت نویسندگان
مفهوم‌سازی، روش‌شناسی، اعتبارسنجی، تحلیل، تحقیق و بررسی، منابع، نگارش پیش‌نویس: علی مهربان؛ ویراستاری و نهایی‌سازی نوشته، بصری‌سازی، نظارت، مدیریت پروژه: آزاده سادات زنده باد و فریدون نوشیروان راحت آباد.

تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.

تشکر و قدردانی
از زحمات اساتید گرامی و بزرگوار دکتر زنده‌باد و دکتر نوشیروان راحت‌آباد و همچنین تمامی شرکت‌کنندگان در این پژوهش که پژوهشگر را یاری رساندند، صمیمانه سپاسگذاری می‌شود. از جناب آقای دکتر کاظمی مسئول فنی کلینیک تبسم و تمامی پرسنل دلسوز و همکار این مجموعه تشکر و قدردانی می‌شود.
 

References
1.Dorsey ER, Constantinescu R, Thompson JP, Biglan KM, Holloway RG, Kieburtz K,  et al. Projected number of people with Parkinson disease in the most populous nations, 2005 through 2030. Neurology. 2007; 68(5):384-6. [DOI:10.1212/01.wnl.0000247740.47667.03] [PMID]
2.Wu J, Zhang H, Chen Z, Fu R, Yang H, Zeng H, et al. Benefits of virtual reality balance training for patients with Parkinson disease: systematic review, meta-analysis, and meta-regression of a randomized controlled trial. JMIR Serious Games. 2022; 10(1):e30882. [DOI:10.2196/30882] [PMID]
3.Church FC. Treatment options for motor and non-motor symptoms of Parkinson’s disease. Biomolecules. 2021; 11(4):612. [DOI:10.3390/biom11040612] [PMID]
4.Post B, van der Eijk M, Munneke M, Bloem BR. Multidisciplinary care for Parkinson’s disease: Not if, but how! Postgraduate Medical Journal. 2011; 87(1031):575-8. [DOI:10.1136/pgmj.2011.241604rep] [PMID]
5.Kord I, Seyedahmadi M, Ghofrani M. The effect of water-based exercise on balance and quality of life compared to land-based exercise and usual care in Parkinson’s Patients: A systematic review and meta-analysis. Journal of Marine Medicine. 2021; 3(3):119-27.[Link]
6.Adamovich SV, Fluet GG, Tunik E, Merians AS. Sensorimotor training in virtual reality: A review. NeuroRehabilitation. 2009; 25(1):29-44. [DOI:10.3233/NRE-2009-0497] [PMID]
7.Baram Y, Miller A. Virtual reality cues for improvement of gait in patients with multiple sclerosis. Neurology. 2006; 66(2):178-81. [DOI:10.1212/01.wnl.0000194255.82542.6b] [PMID]
8.Liu W, Zeng N, McDonough DJ, Gao Z. Effect of active video games on healthy children’s fundamental motor skills and physical fitness: A systematic review. International Journal of Environmental Research and Public Health. 2020; 17(21):8264. [DOI:10.3390/ijerph17218264] [PMID]
9.Auccahuasi W, Díaz M, Sernaque F, Flores E, Aiquipa G, Rojas G, et al. Analysis of the comparison of the levels of concentration and meditation in the realization of academic activities and activities related to videogames, based on brain computer interface. Proceedings of the 5th International Conference on Communication and Information Processing. 2019; 154-7. [DOI:10.1145/3369985.3370017]
10.Zhu S, Sui Y, Shen Y, Zhu Y, Ali N, Guo C, et al. Effects of virtual reality intervention on cognition and motor function in older adults with mild cognitive impairment or dementia: A systematic review and meta-analysis. Frontiers in Aging Neuroscience. 2021; 13:586999. [DOI:10.3389/fnagi.2021.586999] [PMID]
11.Zhu K, Zhang Q, He B, Huang M, Lin R, Li H. Immersive virtual reality-based cognitive intervention for the improvement of cognitive function, depression, and perceived stress in older adults with mild cognitive impairment and mild dementia: Pilot pre-post study. JMIR Serious Games. 2022; 10(1):e32117. [DOI:10.2196/32117] [PMID]
12.Catania V, Rundo F, Panerai S, Ferri R. Virtual reality for the rehabilitation of acquired cognitive disorders: A narrative review. Bioengineering. 2023; 11(1):35. [DOI:10.3390/bioengineering11010035] [PMID]
13.Torpil B, Şahin S, Pekçetin S, Uyanık M. The effectiveness of a virtual reality-based intervention on cognitive functions in older adults with mild cognitive impairment: A single-blind, randomized controlled trial. Games for Health Journal. 2021; 10(2):109-14. [DOI:10.1089/g4h.2020.0086] [PMID]
14.Bhidayasiri R, Tarsy D. Parkinson’s disease: Hoehn and Yahr scale. In: Bhidayasiri R, Tarsy D, editors. Movement Disorders: A Video Atlas. Humana, Totowa: Current Clinical Neurology; 2012. [DOI:10.1007/978-1-60327-426-5_2]
15.Martinez-Martin P, Skorvanek M, Rojo-Abuin JM, Gregova Z, Stebbins GT, Goetz CG, et al. Validation study of the hoehn and yahr scale included in the MDS‐UPDRS. Movement Disorders. 2018; 33(4):651-2. [DOI:10.1002/mds.27242] [PMID]
16.Pagonabarraga J, Kulisevsky J, Llebaria G, García‐Sánchez C, Pascual‐Sedano B, Gironell A. Parkinson’s disease‐cognitive rating scale: A new cognitive scale specific for Parkinson’s disease. Movement Disorders: Official Journal of the Movement Disorder Society. 2008; 23(7):998-1005. [DOI:10.1002/mds.22007] [PMID]
17.Mahmoudi Asl A, Mehdizadeh M, Kulisevsky J, Sabet A, Taghavi Azar Sharabiani P, Mehdizadeh H, et al. Reliability, validity, and diagnostic accuracy of Parkinson’s Disease-Cognitive Rating Scale in Iranian patients with idiopathic Parkinson’s disease. Disability and Rehabilitation. 2022; 44(10):2091-8. [DOI:10.1080/09638288.2020.1813337] [PMID]
18.Maggio MG, De Cola MC, Latella D, Maresca G, Finocchiaro C, La Rosa G, et al. What about the role of virtual reality in Parkinson disease’s cognitive rehabilitation? Preliminary findings from a randomized clinical trial. Journal of Geriatric Psychiatry and Neurology. 2018; 31(6):312-8. [DOI:10.1177/0891988718807973] [PMID]
19.Liao YY, Tseng HY, Lin YJ, Wang CJ, Hsu WC. Using virtual reality-based training to improve cognitive function, instrumental activities of daily living and neural efficiency in older adults with mild cognitive impairment. European Journal of Physical and Rehabilitation Medicine. 2020; 56(1):47-57. [DOI:10.23736/S1973-9087.19.05899-4] [PMID]
20.Azhdar M, Mirzakhani N, Irani A, Baghban A, Daryabor A, Sangi S, et al. The effect of balance training on cognitive and occupational performance of the elderly. Caspian Journal of Pediatrics. 2022; 24(1):41. [Link]
21.Vandenbossche J, Deroost N, Soetens E, Coomans D, Spildooren J, Vercruysse S, et al. Freezing of gait in Parkinson’s disease: Disturbances in automaticity and control. Frontiers in Human Neuroscience. 2013; 6:356. [DOI:10.3389/fnhum.2012.00356] [PMID]
22.Pelosin E, Ponte C, Putzolu M, Lagravinese G, Hausdorff JM, Nieuwboer A, et al. Motor-cognitive treadmill training with virtual reality in Parkinson’s Disease: The effect of training duration. Frontiers in Aging Neuroscience. 2022; 13:753381. [DOI:10.3389/fnagi.2021.753381] [PMID]
23.Nombela C, Bustillo PJ, Castell PF, Sanchez L, Medina V, Herrero MT. Cognitive rehabilitation in Parkinson’s disease: evidence from neuroimaging. Frontiers in Neurology. 2011; 2:82. [DOI:10.3389/fneur.2011.00082] [PMID]
24.Chapman SB, Aslan S, Spence JS, Hart JJ Jr, Bartz EK, Didehbani N,  et al. Neural mechanisms of brain plasticity with complex cognitive training in healthy seniors. Cerebral Cortex. 2015; 25(2):396-405. [DOI:10.1093/cercor/bht234] [PMID]