دوره 20، شماره 2 - ( تابستان 1404 )
جلد 20 شماره 2 صفحات 211-196 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Olyani S, Ebrahimipour H, Mahdizadeh M, Jamali J, Peyman N. Surveying Iranian Older Adults' Perceptions of Colorectal Cancer Screening Based on Social Marketing Approach. Salmand: Iranian Journal of Ageing 2025; 20 (2) :196-211
URL: http://salmandj.uswr.ac.ir/article-1-2749-fa.html
URL: http://salmandj.uswr.ac.ir/article-1-2749-fa.html
علیانی سمیرا، ابراهیمی پور حسین، مهدی‌زاده مهرالسادات، جمالی جمشید، پیمان نوشین. تبیین دیدگاه سالمندان درباره غربالگری سرطان روده بزرگ مبتنی بر مدل بازاریابی اجتماعی. سالمند: مجله سالمندی ایران. 1404; 20 (2) :196-211
سمیرا علیانی1 
، حسین ابراهیمی پور2 ، مهرالسادات مهدی‌زاده3 ، جمشید جمالی4 ، نوشین پیمان*5
، حسین ابراهیمی پور2 ، مهرالسادات مهدی‌زاده3 ، جمشید جمالی4 ، نوشین پیمان*5
1- کمیته تحقیقات دانشجویی، دانشگاه علوم پزشکی مشهد، مشهد، ایران. و گروه آموزش بهداشت و ارتقای سلامت، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی مشهد، مشهد، ایران.
2- مرکز تحقیقات عوامل اجتماعی موثر بر سلامت، دانشگاه علوم پزشکی مشهد، مشهد، ایران. و گروه علوم مدیریت و اقتصاد سلامت، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی مشهد، مشهد، ایران.
3- گروه آموزش بهداشت و ارتقای سلامت، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی مشهد، مشهد، ایران. و مرکز تحقیقات عوامل اجتماعی موثر بر سلامت، دانشگاه علوم پزشکی مشهد، مشهد، ایران.
4- مرکز تحقیقات عوامل اجتماعی موثر بر سلامت، دانشگاه علوم پزشکی مشهد، مشهد، ایران. و گروه آمار زیستی، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی مشهد، مشهد، ایران.
5- گروه آموزش بهداشت و ارتقای سلامت، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی مشهد، مشهد، ایران. & مرکز تحقیقات عوامل اجتماعی موثر بر سلامت، دانشگاه علوم پزشکی مشهد، مشهد، ایران. ،peymann@mums.ac.ir
2- مرکز تحقیقات عوامل اجتماعی موثر بر سلامت، دانشگاه علوم پزشکی مشهد، مشهد، ایران. و گروه علوم مدیریت و اقتصاد سلامت، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی مشهد، مشهد، ایران.
3- گروه آموزش بهداشت و ارتقای سلامت، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی مشهد، مشهد، ایران. و مرکز تحقیقات عوامل اجتماعی موثر بر سلامت، دانشگاه علوم پزشکی مشهد، مشهد، ایران.
4- مرکز تحقیقات عوامل اجتماعی موثر بر سلامت، دانشگاه علوم پزشکی مشهد، مشهد، ایران. و گروه آمار زیستی، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی مشهد، مشهد، ایران.
5- گروه آموزش بهداشت و ارتقای سلامت، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی مشهد، مشهد، ایران. & مرکز تحقیقات عوامل اجتماعی موثر بر سلامت، دانشگاه علوم پزشکی مشهد، مشهد، ایران. ،
متن کامل [PDF 7393 kb]
(748 دریافت)
| چکیده (HTML) (1414 مشاهده)
متن کامل: (8 مشاهده)
مقدمه
سرطان یک مشکل بهداشتی مهم در کشورهای توسعه‌یافته و در‌حال‌توسعه در سراسر جهان است. در‌واقع سرطان مهم‌ترین عامل بیماری و مرگ‌و‌میر است که بر وضعیت اجتماعی و اقتصادی جوامع تأثیر می‌گذارد [1].
در سطح جهانی، سرطان روده بزرگ سومین سرطان شایع تشخیص داده‌شده پس از سرطان ریه و سرطان سینه و دومین علت مرگ‌و‌میر بر اثر سرطان است. سرطان روده بزرگ، دومین سرطان شایع در زنان و سومین سرطان شایع در مردان است [2].
در ایران، سرطان روده بزرگ، به ترتیب دومین و سومین سرطان شایع در زنان و مردان و سومین علت مرگ تشخیص داده شده است [3]. پیش‌بینی شده است تا سال 2025 تعداد مبتلایان به سرطان روده بزرگ در ایران بیش از 50 درصد افزایش یابد [4].
غربالگری مربوط به مرحله قبل از شروع علائم بالینی است و به کشف به‌موقع و درمان اولیه اشاره دارد. غربالگری منظم یکی از بهترین و با‌ارزش‌ترین روش‌های تشخیص زودهنگام بیماری است [5]. غربالگری روشی مؤثر برای شناسایی و درمان سرطان روده بزرگ است؛ زیرا با تشخیص بیماری در مراحل اولیه، درمان امکان‌پذیر است [6]. گزینه‌های مختلفی برای برنامه‌های غربالگری سرطان روده بزرگ وجود دارد، اما آزمایش خون مخفی مدفوع و تست ایمونوشیمیایی مدفوع و کولونوسکوپی رایج‌ترین آزمایش‌های مورد‌استفاده برای غربالگری سرطان روده بزرگ هستند. تست ایمونوشیمیایی مدفوع یک نسخه قابل‌اجرا از آزمایش خون مخفی مدفوع است [7]. بیشتر موارد سرطان روده بزرگ را می‌توان از‌طریق تشخیص و برداشتن پولیپ‌های آدنوماتوز خانوادگی درمان کرد [8].
بیماران مبتلا به سرطان روده بزرگ می‌توانند با تشخیص در مراحل اولیه بیماری از مرگ نجات پیدا کنند. کارآزمایی‌های بالینی و مطالعات سیستماتیک نشان داده‌اند می‌توان با برنامه غربالگری 2 ساله، مرگ ناشی از سرطان روده بزرگ را تا 16 درصد از‌طریق آزمایش خون مخفی در مدفوع و پیگیری افراد با کولونوسکوپی کاهش داد [8، 9]. به‌تازگی پیشنهاد شده است تست ایمونوشیمیایی مدفوع به دلیل دقت بالای آن می‌تواند برای غربالگری مبتنی بر جمعیت استفاده شود [10]. براساس دستورالعمل‌های بهداشتی، تست ایمونوشیمیایی مدفوع برای افراد بین 50 تا 75 ساله در مراکز بهداشتی‌درمانی به‌صورت رایگان ارائه می‌شود. هدف این برنامه، شناسایی افراد مشکوک یا مبتلا به بیماری سرطان روده بزرگ و سپس ارائه خدمات مناسب در سطوح مختلف شبکه بهداشتی‌درمانی به بیماران و سازماندهی درمان و مراقبت از بیماران است [3].
بروز سرطان روده بزرگ با افزایش سن افزایش می‌یابد. به‌طوری‌که بیشتر بیماران در سن 65 سال یا بالاتر تشخیص داده می‌شوند [11]. گرچه غربالگری مرگ‌و‌میر و بروز سرطان روده بزرگ را کاهش می‌دهد و در دستورالعمل‌های بهداشتی کشور ایران برای بزرگسالان بالای 50 سال به‌صورت رایگان ارائه می‌شود، براساس آخرین اطلاعات، درصد افراد شرکت‌کننده در برنامه غربالگری سرطان روده بزرگ وزارت بهداشت ایران 12/89 درصد بوده است [3]، در‌حالی‌که حداقل میزان انجام غربالگری توصیه‌شده و قابل‌قبول در جمعیت، 45 درصد است [12]. نتایج مطالعه‌ای در 12 کشور نشان داد میزان پوشش برنامه غربالگری سرطان روده بزرگ بین 30 تا 100 درصد بوده است [13]. بهبود مشارکت سالمندان (افراد 60 سال و بیشتر) در غربالگری سرطان روده بزرگ نیازمند شناسایی عواملی است که بر انجام غربالگری تأثیر می‌گذارند و به‌کارگیری این دانش در طراحی مداخلات به‌منظور افزایش غربالگری است [11]. مطالعات مختلف در ایران، تعدادی از موانعی که مشارکت در غربالگری را در گروه‌های سنی مختلف محدود میکنند، شناسایی کرده‌اند، اما به‌طور اختصاصی موانع مشارکت در غربالگری در گروه سنی سالمندان بررسی نشده است. همچنین تسهیل‌کننده‌هایی که موجب افزایش مشارکت در غربالگری می‌شوند شناسایی نشده‌اند [4، 14-17].
بازاریابی اجتماعی از استراتژی‌های بازاریابی تجاری برای اصلاح رفتارهای اجتماعی، ازجمله رفتارهای مرتبط با سلامت عمومی به نفع جامعه استفاده می‌کند. این روش‌ها از نظریه رفتاری، روان‌شناسی متقاعدسازی و علم بازاریابی با‌توجه‌به رفتار سلامت، واکنش‌های انسانی به پیام‌ها و تحویل پیام و «آمیخته بازاریابی یا چهار P» (مکان، قیمت، محصول و تبلیغات) استخراج شده‌اند. به‌عنوان یک رشته، بازاریابی اجتماعی مدرن شروع به ترکیب ابزار قدرتمندی کرده است که توسط متخصصان بازاریابی تجاری استفاده می‌شود، مانند تجزیه‌و‌تحلیل مخاطبان خاص و هدف قرار دادن آن‌ها با پیام‌های اختصاصی با استفاده از رسانه‌هایی مانند رسانه‌های چاپی، تلویزیون، رادیو، رسانه‌های دیجیتال و بیلبوردها. کمپین‌های بازاریابی اجتماعی مرتبط با سلامت، با هدف ایجاد تغییر داوطلبانه در رفتارهای بهداشتی جمعیت بزرگ، اغلب تا حدی از‌طریق تحریک پاسخ‌های شناختی یا احساسی در بین مخاطبان اجرا می‌شوند [18].
برنامه‌های مداخله‌ای مبتنی بر الگوی بازاریابی اجتماعی در حل بسیاری از مشکلات سلامت کشورهای جهان سوم، به‌خصوص درمان بیماری‌های اسهالی کودکان با ترویج استفاده از مایع‌درمانی خوراکی و ترویج روش‌های پیشگیری از بارداری موفق بوده‌اند واین موفقیت‌ها باعث شد تا فعالان عرصه سلامت در سایر برنامه‌های خود نیز به دیدگاه بازاریابی اجتماعی توجه کنند. ترویج تغذیه سالم با هدف ارتقای رفتارهای تغذیه‌ای، ترویج تغذیه با شیر مادر، پیشگیری و کنترل بیماری ایدز و سایر بیماری‌های آمیزشی از‌طریق گسترش استفاده از کاندوم در روابط جنسی، پیشگیری و مبارزه با بیماری مالاریا در مناطق اندمیک با کمک ترویج استفاده از چادرهای آغشته به حشره‌کش‌ها، کاهش مصرف سیگار، کاهش سطح کلسترول خون، افزایش تحرک بدنی، تهیه مواد آموزشی‌بهداشتی، توسعه نیروی انسانی از‌طریق ارتقای سطح کیفی برنامه‌های آموزشی و بازآموزی مداوم پزشکان و دانشجویان پزشکی و استفاده از آن برای ارتقای عملکرد پرسنلی، نمونه‌هایی از کاربرد مؤثر دیدگاه بازاریابی اجتماعی در حوزه سلامت عمومی هستند [19].
این دیدگاه در ترویج تغذیه سالم در جوامع مختلف نیز به کار گرفته شده است. ترویج مصرف آهن و اسید فولیک در زنان کامبوجی، افزایش مصرف میوه در دانشجویان، گسترش مصرف شیر کم‌چرب در بین دانش‌آموزان مدارس ابتدایی و افزایش استقبال از نوآوری‌های تغذیه‌ای در کودکان مقطع پیش‌دبستانی نمونه‌هایی از کاربرد دیدگاه بازاریابی اجتماعی در حوزه سلامت هستند. گسترش تحرک بدنی در میان گروه‌های مختلف جامعه برای پیشگیری از بیماری‌های قلبی‌عروقی و عوارض مربوط به آن، یکی از اقدامات مؤثری است که مورد توجه بازاریابان اجتماعی قرار گرفته است [18]. موفقیت بازاریابان تجاری در فروش محصولات و خدمات خود به مردم جوامع مختلف حاصل برنامه‌ریزی دقیق و مبتنی بر نیازها و خواسته‌های مشتریان است و برنامه‌ریزان و مجریان حوزه سلامت نیز در صورتی می‌توانند امیدوار به اصلاح رفتار جامعه و اقبال آنان به رفتارهای درست و سالم باشند که از همان اصول و مفاهیم تجربه‌شده استفاده کنند. بازاریابی اجتماعی توان آن را دارد که در مواردی که مشکل مخاطبین برنامه‌های سلامت، آگاهی و مهارت نباشد یا مخاطبین علی‌رغم برخورداری از مهارت و دانش کافی، عمداً و لجبازانه به انجام رفتارهای مخاطره‌آمیز دست می‌زنند، با قدرت وارد عمل شود و باعث رسیدن به نتایج ارزشمندی منجر شود. به نظر می‌رسد قبول این ادعا که اکثریت جامعه را افرادی تشکیل می‌دهند که نیاز به آموزش در آن‌ها مرتفع شده است و اجبار نیز برای آنان کاربردی ندارد، لزوم توجه جدی‌تر به استفاده از این رویکرد در اصلاح رفتارهای حوزه سلامت را توجیه کند [20].
در نظام ارائه خدمات سلامت ایران بیشترین تأکید بر مانع کمبود آگاهی و آموزش افراد به‌منظور افزایش آگاهی در این زمینه بوده است [4]، در‌حالی‌که در دیگر کشورها، ترجیحات مشتری در طراحی مداخلات به‌منظور افزایش میزان غربالگری سرطان روده بزرگ مد نظر قرار دارد [21]. بازاریابی اجتماعی یکی از الگوهای رفتاری مخاطب‌محور است که دیدگاه‌ها و نظرات گروه هدف درباره یک رفتار یا خدمت سلامت را مدنظر قرار می‌دهد و با شناسایی موانع و تسهیل‌کننده‌های انجام رفتار، به تقویت منافع حاصل و کاهش هزینه‌ها و موانع مرتبط می‌پردازد تا افراد انجام آن رفتار یا استفاده از آن خدمت را به‌صرفه بدانند و به‌صورت اختیاری آن رفتار را انجام دهند [22]. بنابراین هدف از انجام این مطالعه بررسی موانع و تسهیل‌کننده‌های غربالگری سرطان روده بزرگ در سالمندان مبتنی بر مدل بازاریابی اجتماعی بوده است.
روش مطالعه
این مطالعه کیفی به روش تحلیل محتوا و مبتنی بر چارچوب بازاریابی اجتماعی انجام شده است و شامل سؤالاتی بود که آمیزه بازاریابی اجتماعی (محصول، قیمت، مکان، ترویج) را شامل شود. مجموعه‌ای از آمیزه بازاریابی اجتماعی مفهومی کلیدی در بازاریابی اجتماعی است که چنین تعریف می‌شود:
مجموعه‌ای از ابزارهای قابل‌کنترل که با ترکیب آن‌ها، پاسخ‌گویی به بازار هدف و گروه مخاطب امکان‌پذیر خواهد بود. آمیزه بازاریابی اقداماتی را شامل می‌شود که تولیدکننده محصول یا ارائه‌دهنده خدمت انجام می‌دهد تا بر بازار تقاضای محصول یا خدمت تأثیر بگذارد.
محصول یا خدمتی که براساس خواسته‌ها و نیازهای گروه هدف باشد، در تولید و ارائه آن به هزینه‌های مادی و غیرمادی آن توجه شود و قیمت آن برای مشتری منطقی و قابل‌پرداخت باشد، در مکان‌های مناسبی که مخاطب حضور دارد عرضه شود و مخاطب با استفاده از روش‌های مناسب و مطلوب برای خرید محصول یا استفاده از خدمت مورد نظر ترغیب شده باشد، بیشتر و بهتر مورد توجه قرار خواهد گرفت و در خریداری خواهد شد [23].
روش نمونه‌گیری مبتنی بر هدف بود و نمونه‌هایی انتخاب شدند که اطلاعاتی درمورد این بیماری داشتند. نمونه‌ها با حداکثر تنوع جمعیت‌شناختی و اقتصادی‌اجتماعی از مناطق مختلف شهر مشهد انتخاب شدند. روش جمع‌آوری اطلاعات، مصاحبه نیمهساختاریافته عمیق بود. انجام مصاحبه‌ها تا اشباع داده‌ها ادامه پیدا کرد. معیارهای ورود به مطالعه شامل افراد بالاتر از 60 سال از هر دو جنس با حداکثر تنوع در ویژگی‌های جمعیت‌شناختی و اجتماعی، سکونت در شهر مشهد، ملیت ایرانی و فارسی‌زبان، داشتن توانایی جسمی برای شرکت در مصاحبه و داشتن رضایت برای ورود به مطالعه بود و معیار خروج برای افراد، عدم تمایل به ادامه مصاحبه بود.
مصاحبه‌ها توسط پژوهشگری انجام شد که در گذشته نیز مطالعاتی در‌زمینه سالمندان انجام داده است [24-26]. پس از شناسایی افراد و جلب رضایت آنان جهت شرکت در پژوهش و مصاحبه‌ها، با توافق و هماهنگی با مشارکت‌کنندگان، مشاهده و مصاحبه، ضبط صدا و یادداشت‌برداری در اتاقی خصوصی در مراکز جامع خدمات سلامت یا در مساجد انجام شد. تا زمانی که مطلب جدیدی از‌طرف شرکتکنندگان مطرح نشد، یعنی مرحله اشباع داده‌ها، مصاحبه‌ها ادامه داشت.
جمع‌آوری داده‌ها از خرداد ماه سال 1400 تا اسفند ماه سال 1400 ادامه داشت. هر مصاحبه 60 تا 90 دقیقه طول می‌کشید. برای جمع‌آوری اطلاعات از سؤالات نیمهساختاریافته استفاده شد. سؤالات براساس اهداف مطالعه و اصول تحقیق اولیه در مدل بازاریابی اجتماعی طراحی شدند که شامل سؤالات زیر بودند:
نظر شما درباره تست تشخیصی سرطان روده بزرگ چیست؟ به نظر شما به چه دلایلی افراد برای انجام تست تشخیصی مراجعه نمی‌کنند؟ اگر افراد بخواهند برای تشخیص سرطان روده بزرگ آزمایش بدهند، چه مکان‌هایی مناسب هستند؟ چه روش‌ها و کانال‌هایی برای تشویق افراد به انجام آزمایش تشخیصی می‌توانند مورد استفاده قرار بگیرند؟ چطور می‌توان افراد را ترغیب به انجام آزمایش تشخیصی روده بزرگ کرد؟
مصاحبه‌های نیمهساختاریافته عمیق با 8 نفر از پرسنل بهداشتی، بخشی دیگر از مطالعه کیفی بود. به این منظور به مراکز جامع خدمات سلامت مراجعه شد و بعد از شرح اهداف مطالعه از آن‌ها برای انجام مصاحبه در مکان و زمان مشخص دعوت شد. هر مصاحبه به‌طور متوسط بین 60 تا 90 دقیقه به طول انجامید. قبل از انجام مصاحبه‌ها فرم رضایت آگاهانه تکمیل شد و همه مصاحبه‌ها ضبط شدند. سؤالات نیمهساختاریافته برای انجام مصاحبه‌های عمیق با پرسنل بهداشتی به‌صورت زیر بود:
به نظر شما چه دلایلی برای مراجعه کم افراد ساکن شهر مشهد برای انجام غربالگری سرطان روده بزرگ وجود دارد؟ به نظر شما چه موانعی برای افراد ساکن شهر مشهد برای انجام تست غربالگری سرطان روده بزرگ وجود دارد؟ به نظر شما بهترین کانال‌های ارتباطی برای تشویق افراد به انجام غربالگری سرطان روده بزرگ چیست؟ شما چه روش‌ها و راه‌هایی را برای ترغیب افراد به انجام غربالگری سرطان روده بزرگ پیشنهاد می‌کنید؟
در تحقیقات کیفی، قابلیت اعتماد با استفاده از 4 معیار اعتبار، قابلیت اطمینان، تأیید‌پذیری و قابلیت انتقال سنجیده می‌شود. بنابراین پژوهشگر از این 4 معیار که گوبا و لینکلن به آن اشاره کرده بودند [27] برای ارزیابی کیفیت داده‌ها و یافته‌های پژوهش خود استفاده کرد.
مطالعات کیفی شامل 4 معیار قابلیت اعتبار، قابلیت انتقال‌پذیری، قابلیت اطمینان و تأیید‌پذیری است. در این مطالعه برای کسب قابلیت اعتبار، مشارکت‌کنندگان با حداکثر تنوع تجربیات انتخاب شدند و نمونه‌گیری تا رسیدن داده‌ها به حد اشباع و تکرار تم‌ها در مصاحبه‌های جدید و عدم مشاهده تم جدید ادامه یافت و محقق در طی فرایند جمع‌آوری و تحلیل داده‌ها، یافته‌ها را به‌دقت مورد بررسی قرار می‌داد تا از صحت و درستی آن‌ها اطمینان حاصل کند. از طرفی سعی شد تا اعتماد شرکتکنندگان جلب شود تا پاسخ‌های واقعی به سؤالات بدهند و در‌نهایت متن مصاحبه و کدهای استخراج‌شده به مشارکت‌کنندگان داده شد تا در صورت وجود هر‌گونه مغایرتی، موارد مبهم شفاف‌سازی و رفع شود.
در این مطالعه به‌منظور تسهیل انتقال‌پذیری، سعی شد مجموعه داده‌های مطالعه گسترده و همراه با توصیفی غنی باشند. به این منظور افراد مختلف از سطوح مختلف جامعه، با شرایط اقتصادی و اجتماعی گوناگون و سطح اطلاعات متنوع وارد مطالعه شدند تا با رعایت اصل حداکثری تنوع، یافته‌های حاصل از این مطالعه قابل‌انتقال به دیگر جمعیت‌ها و دیگر مناطق باشند.
در این مطالعه برای افزایش قابلیت اطمینان، نه‌تنها مصاحبه‌ها ضبط می‌شدند، بلکه یادداشت‌برداری به‌صورت دقیق انجام می‌شد. علاوه‌بر‌این، برای کدگذاری و تحلیل از فردی که عضو تیم تحقیق نبود کمک گرفته شد تا دیدگاه‌های مجریان پژوهش در تحلیل‌ها تأثیری نداشته باشد.
جهت تأیید‌پذیری، شرح کامل مراحل تحقیق اعم از جمع‌آوری داده‌ها، تحلیل و شکل‌گیری درون‌مایه‌ها، به‌منظور فراهم کردن امکان ممیزی پژوهش توسط مخاطبین، صورت گرفت. در این مطالعه برای جلوگیری از سوگرایی محقق ذهنیات خود را کنار گذاشت و آن‌ها را کنار گذاشت تا ایده‌ها و نظرات محقق به شرکتکنندگان جهت ندهد و آن‌ها را به مسیری بر خالف نظرات خودشان که در‌واقع همسو با نظرات محقق است، منحرف نکند [28].
برای تجزیه‌و‌تحلیل محتوای داده‌های کیفی از روش گرانهیم و لاندمن استفاده شد که مراحل آن به شرح زیر است:
پیاده‌سازی کل مصاحبه روی کاغذ پس از انجام مصاحبه،خواندن کل متن برای درک محتوای آن، تعیین واحدهای معنا و کدهای اولیه، طبقه‌بندی کدهای اولیه مشابه در طبقات جامع‌تر، تعیین درون‌مایه اصلی طبقات. در این مطالعه بعد از انجام مصاحبه‌ها متن مصاحبه‌ها کلمه‌به‌کلمه روی کاغذ پیاده شدند و به‌عنوان داده اصلی تحقیق مورد استفاده قرار گرفتند. در مرحله بعد، صدای ضبط‌شده به دفعات گوش داده شد و متن نوشته‌شده چندین بار خوانده شد تا درک کاملی از موضوع به دست آید و جمله هایی که پاسخ به سؤالات بودند شناسایی شدند. سپس در هر‌یک از این جملات مفهوم اصلی به‌عنوان یک کد شناسایی شد. در مرحله بعد کدهای شناسایی‌شده با هم مقایسه شدند و کدهایی که بر موضوع واحدی دلالت داشتند در یک طبقه قرار گرفتند و زیر‌طبقات و طبقات دسته‌بندی شدند و طبقات اولیه شکل گرفتند. برای تحلیل متن مصاحبه‌ها از نرم‌افزار اطلس تی استفاده شد.
یافته‌ها
در این مطالعه 30 نفر شرکت کردند. اغلب شرکتکنندگان در این مطالعه زن بودند و اغلب شرکتکنندگان تحصیلات کمتر از دیپلم داشتند (جدول شماره 1).
طبقه اول: محصول
دیدگاه‌های شرکتکنندگان درباره محصول (غربالگری سرطان روده بزرگ) شامل یک زیر‌طبقه می‌شود: اهمیت غربالگری سرطان روده بزرگ.
اهمیت غربالگری سرطان روده بزرگ
درمورد اهمیت غربالگری سرطان روده بزرگ، شرکتکنندگان به اهمیت غربالگری در تشخیص به‌موقع سرطان روده بزرگ و پیشگیری از ورود بیماری به مرحله پیشرفته بیماری اشاره کردند. از نظر پرسنل بهداشتی با‌توجه‌به میزان بروز بالای سرطان روده بزرگ، تشخیص زودهنگام بیماری برای شروع درمان بسیار حائز اهمیت است. برای مثال چند نفر از پرسنل بهداشتی بیان کردند: «با‌توجه‌به گسترش مصرف غذاهای فست‌فودی و بی‌تحرکی، سرطان روده بزرگ نسبت به گذشته خیلی بیشتر شده است، ولی خوشبختانه یکی از سرطان‌هایی است که با تشخیص به‌موقع خیلی راحت قابل‌درمان است.» یک نفر از افرادی که قبلاً تست فیت داده بود نیز اظهار کرد: «من با اصرار همسرم، تست فیت دادم و بعد از دریافت نتیجه با چند داروی ساده و بدون عمل جراحی خوب شدم، در‌حالی‌که پزشک گفت اگر کمی دیرتر متوجه می‌شدیم، بیماری قابل‌درمان نبود.»
طبقه دوم: قیمت
دیدگاه‌های شرکتکنندگان درباره قیمت غربالگری سرطان روده بزرگ شامل 4 زیر‌طبقه می‌شود: کمبود آگاهی، ذهنی و روانی، اعتقادی و محدودیت‌های شخصی.
کمبود آگاهی
نتایج این مطالعه نشان داد سواد سلامت ناکافی، آگاهی ناکافی درباره بیماری و قابل‌پیشگیری و درمان بودن سرطان روده بزرگ با تشخیص به‌موقع و زودهنگام، عدم آگاهی درباره وجود تست تشخیصی رایگان، سریع و غیر‌تهاجمی در مراکز جامع خدمات سلامت از دلایل اصلی میزان کم مراجعات برای انجام غربالگری سرطان روده بزرگ بود. اکثر شرکتکنندگان در مطالعه اظهار کردند ناآگاهی مهم‌ترین مانع انجام غربالگری سرطان روده بزرگ است.
مشارکت‌کننده شماره 3 بیان کرد: «من تا زمانی که به پزشک به خاطر مشکلات گوارشی مراجعه نکرده بودم، هیچ‌چیزی درمورد این بیماری و علائم و راه‌های شناسایی و درمان آن نشنیده بودم.»
مشارکت‌کننده شماره 18 بیان کردند: «هر مشکلی که برای انسان پیش می‌آید از ندانستن است.»
ذهنی و روانی
تنبلی، ترس از نتیجه غربالگری مثبت، بی‌تفاوتی و فراموشی و احساس شرم و خجالت به‌عنوان بعضی از موانع ذهنی انجام غربالگری سرطان روده بزرگ شناسایی شدند.
مشارکت‌کننده شماره21 بیان کرد: «من با اینکه می‌دونم انجام تست غربالگری لازم است، اما از نتیجه‌اش خیلی می‌ترسم و به همین دلیل انجام نمی‌دم.» فرد دیگری بیان کرد: «من نیازی به انجام غربالگری احساس نمی کنم.»
اعتقادی
اعتقاد به جبری بودن، خواست و اراده خداوند و سرنوشت، ازجمله موانع اعتقادی شناسایی شدند.
مشارکت‌کننده شماره 9 بیان کرد: «درسته که می‌شه با غربالگری جلوی پیشرفت بیماری رو گرفت، ولی اول و آخرش عمر دست خداست.»
محدودیت‌های شخصی
کمبود وقت و نگرانی از هزینه‌ها، ازجمله محدودیت‌های شخصی بیان شدند.
مشارکت‌کننده شماره 1 بیان کرد: «این‌قدر درگیر کار و زندگی هستیم که دیگه وقت این‌چیزها رو نداریم.»
طبقه سوم: مکان‌های مناسب
دیدگاه‌های شرکتکنندگان درباره مکان‌های مناسب غربالگری سرطان روده بزرگ، شامل 2 زیر‌طبقه می‌شود: مکان‌های مناسب برای دریافت پیام و مکان‌های مناسب برای انجام تست.
مکان‌های مناسب برای دریافت پیام
براساس نظرات اکثر شرکتکنندگان، بهترین مکان برای دریافت پیام‌های مرتبط با سرطان روده بزرگ، مراکز جامع خدمات سلامت بودند.
مشارکت‌کننده شماره 11 بیان کرد: «بالاخره اغلب آدما سروکارشون به مرکز بهداشت یا حتی ادارات مختلف می‌افته. خوب خیلی خوبه که اطلاعات مربو ط به این بیماری روی دیوار مراکز مختلف باشه که هر کی رد می‌شه یک نگاهی بندازه.»
مکان‌های مناسب برای انجام تست
مناسب‌ترین اماکن برای انجام تست از‌نظر شرکتکنندگان در این مطالعه، منزل، مراکز جامع خدمات سلامت، بیمارستان‌ها و آزمایشگاه‌ها بودند.
مشارکت‌کننده شماره 5 بیان کرد: «خوب اگر بشه که تست رو توی خونه انجام داد که خیلی بهتره و گرنه مرکز بهداشت هم خیلی خوبه.»
طبقه چهارم: تشویق و ترغیب
اعضای خانواده، پزشک و پرسنل بهداشتی، ارسال دعوت‌نامه همراه با کیت انجام تست از‌طرف مراکز جامع خدمات سلامت و تبلیغات از‌طریق فضای مجازی و رسانه عمومی ازجمله راه‌های تشویق و ترغیب افراد به انجام غربالگری سرطان روده بزرگ معرفی شدند. دیدگاه‌های شرکتکنندگان درباره تشویق و ترغیب شامل 2 زیر‌طبقه می‌شود: افراد و ارگان‌های تأثیرگذار و تبلیغات.
افراد و ارگان‌های تأثیرگذار
از‌نظر اغلب شرکتکنندگان در این مطالعه، بهترین افراد تأثیرگذار پزشکان و مراقبین سلامت در مراکز جامع خدمات سلامت بودند که می‌توانند با انجام نوآوری‌هایی، از‌قبیل ارسال دعوت‌نامه و ارسال کیت انجام تست غربالگری، افراد را تشویق به انجام تست غربالگری سرطان روده بزرگ کنند.
مشارکت‌کننده شماره16 بیان کرد : «به نظر من بهترین افراد مراقبین سلامت و پزشکان هستند، چون افرادی هستند که همه به‌عنوان افراد دانا و آگاه قبولشون دارند.»
تبلیغات
انتقال پیام از‌طریق بعضی از کانال‌ها، مانند رسانه‌های جمعی، فضای مجازی و تبلیغات بیلبوردی بسیار تأثیرگذار خواهد بود.
مشارکت‌کننده شماره 9 بیان کرد: «گوشی‌های موبایل کنترل بشه و فضای مجازی، مانند تلگرام که مردم خیلی طرفدارش هستن و خیلی در زندگی‌ها نفوذ کرده است. اگر دولت از طریق گوشی‌های موبایل و فضای مجازی مانند تلگرام بتونه پیام‌ها رو به مردم برسونه کمک خیلی بزرگی به مردم می‌شه.»
خلاصه نتایج در جدول شماره 2 آمده است.
بحث
غربالگری را می‌توان از‌طریق روش‌های تهاجمی مستقیم، مانند کولونوسکوپی یا از‌طریق روش‌های غیر‌تهاجمی مانند آزمایش‌های مبتنی بر مدفوع مانند آزمایش خون مخفی در مدفوع انجام داد. انجام تست‌های غیر‌تهاجمی برای سالمندان، مانند آزمایش خون مخفی در مدفوع فوایدی همچون پیشگیری از انجام تست‌های تهاجمی غیر‌ضروری، پیشگیری از اعمال هزینه‌های بیشتر برای سالمندان و کاهش استرس روانی برای سالمندان دارد. ایجاد تعادل و توازن بین منافع و ضررهای روش‌های غربالگری بسیار مهم است و با‌توجه‌به خطراتی که روش‌های غربالگری تهاجمی، مانند کولونوسکوپی برای سالمندان دارد و با‌توجه‌به اینکه آزمایش خون مخفی در مدفوع یک روش غیر‌تهاجمی و بی‌خطر برای سالمندان محسوب می‌شود، بهتر است آزمایش خون مخفی در مدفوع به‌عنوان اولین سطح غربالگری در سالمندان مدنظر قرار گیرد و کولونوسکوپی به‌عنوان دومین مرحله غربالگری برای سالمندانی انجام شود که نتیجه تست خون مخفی در مدفوع آن‌ها مثبت شده است و نیاز به بررسی‌های بیشتر دارند [29].
در این مطالعه کیفی، دیدگاه سالمندان و پرسنل بهداشتی درباره غربالگری سرطان روده بزرگ بررسی و موانع و تسهیل‌کننده‌های انجام غربالگری سرطان روده بزرگ براساس مدل بازاریابی اجتماعی ارزیابی شدند. نتایج این مطالعه نشان داد، سواد سلامت ناکافی، آگاهی ناکافی درباره بیماری و علائم آن، ناآگاهی از روش‌های شناسایی و درمان بیماری، ناآگاهی از قابل‌پیشگیری بودن سرطان روده بزرگ، ناآگاهی از وجود تست غربالگری سریع و غیر‌تهاجمی و رایگان در مراکز بهداشت و ناآگاهی از ضرورت انجام غربالگری و عدم توصیه به انجام غربالگری توسط پزشک، ازجمله موانع مشارکت در غربالگری بودند که هم‌راستا با نتایج سایر مطالعات است [11، 30-34]. براساس نتایج مطالعه‌ای در انگلستان، سواد سلامت ناکافی به‌عنوان مانعی برای شرکت افراد بالاتر از 50 سال در تست غربالگری آزمایش خون مخفی مدفوع رایگان ملی شناسایی شد [33].
هم‌راستا با نتایج این مطالعه، کمبود آگاهی درباره تست غربالگری سرطان روده بزرگ و منافع سلامتی بالقوه آن برای افراد از مهم‌ترین مانع انجام تست غربالگری در دیگر مطالعات بیان شده است [21، 25، 26]. نتایج مطالعه‌ای نشان داد افرادی که درک ذهنی بیشتر از خطر ابتلا به سرطان روده بزرگ و آگاهی بیشتر درباره عوامل خطر‌ساز و علائم هشدار‌دهنده سرطان روده بزرگ داشتند، بیشتر از سایرین غربالگری سرطان روده بزرگ را انجام داده بودند [17]. مهارت‌های سواد سلامت به سالمندان کمک می‌کند تا اطلاعات مرتبط با سلامتی را کسب و پردازش کنند و بهترین تصمیمات مرتبط با سلامت را اتخاذ کنند. با کمک مداخلات آموزشی و استراتژی‌های ارتقای سواد سلامت می‌توان آگاهی سالمندان درباره سرطان روده بزرگ و راه‌های پیشگیری از آن را ارتقا داد و میزان مشارکت افراد برای انجام تست غربالگری سرطان روده بزرگ را افزایش داد.
ترس از فرایند انجام تست غربالگری و نتیجه غربالگری و اعتقاد به سرنوشت و خواست خداوند از دیگر موانع عدم مراجعه بودند. هم‌راستا با نتایج این مطالعه، نتایج مطالعه‌ای در عربستان ترس از فرایند انجام غربالگری، فقدان علائم بالینی و ترس از نتیجه غربالگری را به‌عنوان مهم‌ترین موانع انجام غربالگری معرفی کرد [35]. برای غلبه بر این مانع پزشک و مراقب سلامت باید با سالمندان صحبت کنند و علل ترس آن‌ها را بررسی کنند و با بیان فواید انجام غربالگری در شناسایی بیماری و درمان به‌موقع به افراد کمک کنند تا ترس را کنار بگذارند. می‌توان سالمندان را از‌طریق افراد مذهبی و روحانیون مورد‌قبولشان به غربالگری تشویق کرد. بی‌تفاوتی نسبت به غربالگری و فراموش کردن شرکت در تست غربالگری از دیگر دلایل عدم مراجعه بود که در مطالعه‌ای دیگر نیز بیان شده بود [36]. این موضوع می‌تواند ناشی از آگاهی ناکافی درمورد تست غربالگری و اهمیت انجام آن باشد که منجر به عدم اولویت‌گذاری تست غربالگری می‌شود.
سالمندان از گرفتن نمونه مدفوع و حمل آن به مرکز بهداشت احساس شرمندگی و خجالت داشتند و این به‌عنوان یک مانع اجتماعی مطرح شده بود که هم‌راستا با نتایج مطالعه پدیسون است [37]. با افزایش آگاهی سالمندان درمورد منافع بالقوه غربالگری برای سلامتی می‌توان بر احساس شرمندگی و خجالت غلبه کرد و شرکت در تست غربالگری سرطان روده بزرگ را افزایش داد.
از دیدگاه سالمندان، عدم اعتماد به مراکز بهداشتی‌درمانی و نیز به عدم اعتماد به توانایی فردی، مانع از انجام تست غربالگری بود که هم‌راستا با سایر مطالعات است [31، 38]. پزشکان و پرسنل بهداشتی باید در جلب اعتماد سالمندان برای شرکت در تست غربالگری از تکنیک‌های مختلفی نظیر داشتن ارتباط گرم، همدلانه و دوستانه بهره ببرند.
بهترین مکان برای انجام غربالگری مراکز بهداشتی‌درمانی و بیمارستان‌ها معرفی شدند. مراکز جامع خدمات سلامت در ارائه خدمات غربالگری سرطان روده بزرگ همه تفاوت‌های فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی را در نظر دارند؛ بنابراین بهترین مکان برای ارائه خدمات غربالگری سرطان روده بزرگ هستند [39].
فضای مجازی و تلویزیون به‌عنوان بهترین کانال‌های ارتباطی و اعضای خانواده، پزشک، مراقب سلامت و افراد معروف به‌عنوان افراد تأثیرگذار معرفی شدند. نتایج این مطالعه نشان داد تا زمانی که سالمندان برای بیان مشکل گوارشی خود مراجعه نکرده بودند، هیچ اطلاعی درمورد تست غربالگری نداشتند و در معاینات روتین پزشک هیچ توصیه‌ای به انجام تست برای آن‌ها نکرده بود. نتایج مطالعه‌ای در کشور مالزی نشان داد مداخلات آموزشی مستندمحور که با در نظر گرفتن فرهنگ و تفاوت‌های اجتماعی افراد از‌طریق رسانه‌های عمومی به آن‌ها ارائه می‌شود در افزایش آگاهی افراد از سرطان روده بزرگ مؤثر بوده است [40]. نتایج مطالعه‌ای دیگر در ایران نشان داد اغلب افراد شرکت‌کننده هیچ‌گونه اطلاعاتی و توصیه‌ای درباره غربالگری سرطان روده بزرگ از پزشک خود دریافت نکرده بودند [17]. براساس نتایج یک مطالعه مروری، عدم توصیه به انجام غربالگری توسط پزشک مهم‌ترین مانع انجام غربالگری سرطان روده بزرگ در سالمندان شناسایی شد [11]. در دیگر مطالعات، پزشکان به‌عنوان بهترین راهنمای عملی برای انجام غربالگری سرطان روده بزرگ معرفی شده‌اند [41-43]. به‌منظور افزایش مشارکت در غربالگری می‌توان با استفاده از کانال رسانه‌های عمومی، اطلاعات آموزشی متناسب با فرهنگ و تفاوت‌های طبقاتی و اجتماعی افراد تهیه و به آن‌ها ارائه کرد و از طرفی پزشکان و مراقبین سلامت به‌عنوان افراد قابل‌قبول در بین مردم می‌توانند به‌عنوان افراد تأثیرگذار در ترویج غربالگری سرطان روده بزرگ باشند.
براساس نتایج این مطالعه، مراکز جامع خدمات سلامت می‌توانند از روش‌های تشویقی، مانند ارسال دعوت‌نامه و کیت تست غربالگری سرطان روده بزرگ به همراه اطلاع‌رسانی درباره بیماری، مکان و زمان انجام تست، اطلاع‌رسانی درباره رایگان و راحت بودن تست غربالگری و دادن کارت هدیه به افراد برای افزایش مشارکت در غربالگری استفاده کنند.
نتیجه‌گیری نهایی
براساس نتایج این مطالعه، مهم‌ترین موانع برای انجام غربالگری سرطان کولورکتال از‌نظر سالمندان کمبود آگاهی درباره بیماری، عدم توصیه پزشک به انجام غربالگری، ترس از آزمون غربالگری، ترس از نتایج غربالگری و نگرانی از هزینه انجام غربالگری شناسایی شدند. به‌منظور افزایش غربالگری در سالمندان، باید توجه ویژه به عوامل قابل‌تغییر و قابل‌اصلاح معطوف شود که می‌توانند کانون مداخلات با هدف افزایش مشارکت در غربالگری سرطان کولورکتال در افراد سالمند باشند. ارائه‌دهندگان خدمات سلامت می‌توانند ضمن افزایش آگاهی در سالمندان و حمایت از سالمندان به سالمندان برای تصمیم‌گیری و انتخاب داوطلبانه و شرکت در آزمون غربالگری و بهبود نگرش و کاهش ترس‌های مربوط به آزمون غربالگری کمک کنند. از طرفی سیاست گذاران و تصمیم‌گیران حوزه سلامت نیز می‌توانند با اتخاذ و اجرای سیاست‌های مالی مناسب و اعمال سوبسید و کمک‌های دولتی سالمندان را برای انجام غربالگری سرطان کولورکتال تشویق کنند. با کمک اطلاعات این مطالعه، می‌توان مطالعات عمیق‌تری با رویکرد نظریه بنیادی در‌زمینه شناسایی نگرش‌ها و باورهای افراد درمورد غربالگری سرطان کولورکتال طراحی و اجرا کرد.
مهم‌ترین محدودیت این مطالعه، عدم مراجعه روتین سالمندان به مراکز بهداشت بود که دسترسی به این گروه از افراد را دشوار می‌کرد. پیشنهاد می‌شود، مطالعه‌ای کمی در‌زمینه آگاهی، نگرش و عملکرد سالمندان در‌زمینه غربالگری سرطان روده بزرگ طراحی و اجرا شود تا تعیین‌کننده‌های آگاهی، نگرش و عملکرد که در ترغیب سالمندان برای انجام غربالگری سرطان روده بزرگ نقش دارند شناسایی شوند.
کاربرد‌های پژوهش
در این مطالعه موانع مؤثر بر انجام غربالگری سرطان روده بزرگ در سالمندان شناسایی شدند، بنابراین سیاست‌گذاران و ارائه‌دهندگان خدمات سلامت می‌توانند با کاهش موانع و تسهیل انجام شرایط انجام غربالگری برای سالمندان گام مؤثری در پیشگیری از این بیماری بردارند. می‌توان از نتایج این مطالعه برای طراحی و اجرای مداخلات کلان مبتنی بر بازاریابی اجتماعی به‌منظور ترویج غربالگری سرطان روده بزرگ بهره جست.
برای رفع موانع مالی و اجتماعی انجام غربالگری سرطان روده بزرگ، نیاز به رویکرد کلان در بازاریابی اجتماعی است که براین‌اساس می‌توان سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان را برای انجام غربالگری در سطح جامعه وارد استراتژی‌های بازاریابی اجتماعی کرد. در این زمینه نیاز به اتخاذ سیاست‌هایی، نظیر اعمال کمک‌های مالی دولتی به سالمندان برای انجام غربالگری و ارسال کیت‌های انجام تست به منازل سالمندان است.
با کمک سایر سازمان‌های ذی‌نفع و شرکا و حمایت‌های رسانه‌ای می‌توان غربالگری را در سطح جامعه تبلیغ و گسترش داد. این مطالعه می‌تواند به‌عنوان راهنما جهت طراحی سایر مطالعات در حوزه رفتارهای پیشگیری‌کننده از سایر بیماری‌ها نیز استفاده شود.
پیشنهادات برای مطالعات بعدی
تدوین راهنمای ارائه خدمات و محتوای آموزشی در‌زمینه پیشگیری از سرطان روده بزرگ برای کارکنان بهداشتی و درمانی؛ بررسی سایر عوامل مؤثر بر ابتلا به سرطان روده بزرگ مانند استرس و فشارهای روحی و روانی؛ طراحی و اجرای مداخلات بازاریابی اجتماعی در‌زمینه پیشگیری از سرطان روده بزرگ با رویکرد سازمانی؛ طراحی و برگزاری کمپین‌هایی برای کمک به ترویج رفتارهای پیشگیری‌کننده از سرطان‌ها در سطح جامعه؛ لابی‌گری و جلب حمایت‌های رسانه‌ای برای ترویج رفتارهای پیشگیری‌کننده از سرطان‌ها؛ جلب همکاری بنیادهای خیریه و سازمان‌های مردم‌نهاد برای اجرای کمپین‌های پیشگیری از سرطان‌ها در سطح جامعه.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این مقاله در کمیته اخلاق دانشگاه علوم‌پزشکی مشهد با کد اخلاق IR.MUMS.FHMPM.REC.1400.008 تأیید شده است.
حامی مالی
این مقاله برگرفته از پایان‌نامه دکتری تخصصی سمیرا علیانی از گروه آموزش بهداشت و ارتقای سلامت دانشگاه علوم پزشکی مشهد می‌باشد و با حمایت مالی دانشگاه علوم پزشکی مشهد انجام شده است.
مشارکت نویسندگان
مفهوم‌سازی: همه نویسندگان؛ نگارش و ویرایش و اجرای پروژه: سمیرا علیانی و نوشین پیمان؛ روش‌شناسی: سمیرا علیانی، نوشین پیمان، جمشید جمالی و مهراسارات مهدی‌زاده. نرم‌افزار و تجزیه وتحلیل اطلاعات: سمیرا علیانی و حسین ابراهیمی‌پور.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.
تشکر و قدردانی
بدین‌وسیله پژوهشگران از مساعدت معاونت محترم پژوهشی دانشگاه علوم‌پزشکی مشهد و همه شرکتکنندگان قدردانی میکنند.
سرطان یک مشکل بهداشتی مهم در کشورهای توسعه‌یافته و در‌حال‌توسعه در سراسر جهان است. در‌واقع سرطان مهم‌ترین عامل بیماری و مرگ‌و‌میر است که بر وضعیت اجتماعی و اقتصادی جوامع تأثیر می‌گذارد [1].
در سطح جهانی، سرطان روده بزرگ سومین سرطان شایع تشخیص داده‌شده پس از سرطان ریه و سرطان سینه و دومین علت مرگ‌و‌میر بر اثر سرطان است. سرطان روده بزرگ، دومین سرطان شایع در زنان و سومین سرطان شایع در مردان است [2].
در ایران، سرطان روده بزرگ، به ترتیب دومین و سومین سرطان شایع در زنان و مردان و سومین علت مرگ تشخیص داده شده است [3]. پیش‌بینی شده است تا سال 2025 تعداد مبتلایان به سرطان روده بزرگ در ایران بیش از 50 درصد افزایش یابد [4].
غربالگری مربوط به مرحله قبل از شروع علائم بالینی است و به کشف به‌موقع و درمان اولیه اشاره دارد. غربالگری منظم یکی از بهترین و با‌ارزش‌ترین روش‌های تشخیص زودهنگام بیماری است [5]. غربالگری روشی مؤثر برای شناسایی و درمان سرطان روده بزرگ است؛ زیرا با تشخیص بیماری در مراحل اولیه، درمان امکان‌پذیر است [6]. گزینه‌های مختلفی برای برنامه‌های غربالگری سرطان روده بزرگ وجود دارد، اما آزمایش خون مخفی مدفوع و تست ایمونوشیمیایی مدفوع و کولونوسکوپی رایج‌ترین آزمایش‌های مورد‌استفاده برای غربالگری سرطان روده بزرگ هستند. تست ایمونوشیمیایی مدفوع یک نسخه قابل‌اجرا از آزمایش خون مخفی مدفوع است [7]. بیشتر موارد سرطان روده بزرگ را می‌توان از‌طریق تشخیص و برداشتن پولیپ‌های آدنوماتوز خانوادگی درمان کرد [8].
بیماران مبتلا به سرطان روده بزرگ می‌توانند با تشخیص در مراحل اولیه بیماری از مرگ نجات پیدا کنند. کارآزمایی‌های بالینی و مطالعات سیستماتیک نشان داده‌اند می‌توان با برنامه غربالگری 2 ساله، مرگ ناشی از سرطان روده بزرگ را تا 16 درصد از‌طریق آزمایش خون مخفی در مدفوع و پیگیری افراد با کولونوسکوپی کاهش داد [8، 9]. به‌تازگی پیشنهاد شده است تست ایمونوشیمیایی مدفوع به دلیل دقت بالای آن می‌تواند برای غربالگری مبتنی بر جمعیت استفاده شود [10]. براساس دستورالعمل‌های بهداشتی، تست ایمونوشیمیایی مدفوع برای افراد بین 50 تا 75 ساله در مراکز بهداشتی‌درمانی به‌صورت رایگان ارائه می‌شود. هدف این برنامه، شناسایی افراد مشکوک یا مبتلا به بیماری سرطان روده بزرگ و سپس ارائه خدمات مناسب در سطوح مختلف شبکه بهداشتی‌درمانی به بیماران و سازماندهی درمان و مراقبت از بیماران است [3].
بروز سرطان روده بزرگ با افزایش سن افزایش می‌یابد. به‌طوری‌که بیشتر بیماران در سن 65 سال یا بالاتر تشخیص داده می‌شوند [11]. گرچه غربالگری مرگ‌و‌میر و بروز سرطان روده بزرگ را کاهش می‌دهد و در دستورالعمل‌های بهداشتی کشور ایران برای بزرگسالان بالای 50 سال به‌صورت رایگان ارائه می‌شود، براساس آخرین اطلاعات، درصد افراد شرکت‌کننده در برنامه غربالگری سرطان روده بزرگ وزارت بهداشت ایران 12/89 درصد بوده است [3]، در‌حالی‌که حداقل میزان انجام غربالگری توصیه‌شده و قابل‌قبول در جمعیت، 45 درصد است [12]. نتایج مطالعه‌ای در 12 کشور نشان داد میزان پوشش برنامه غربالگری سرطان روده بزرگ بین 30 تا 100 درصد بوده است [13]. بهبود مشارکت سالمندان (افراد 60 سال و بیشتر) در غربالگری سرطان روده بزرگ نیازمند شناسایی عواملی است که بر انجام غربالگری تأثیر می‌گذارند و به‌کارگیری این دانش در طراحی مداخلات به‌منظور افزایش غربالگری است [11]. مطالعات مختلف در ایران، تعدادی از موانعی که مشارکت در غربالگری را در گروه‌های سنی مختلف محدود میکنند، شناسایی کرده‌اند، اما به‌طور اختصاصی موانع مشارکت در غربالگری در گروه سنی سالمندان بررسی نشده است. همچنین تسهیل‌کننده‌هایی که موجب افزایش مشارکت در غربالگری می‌شوند شناسایی نشده‌اند [4، 14-17].
بازاریابی اجتماعی از استراتژی‌های بازاریابی تجاری برای اصلاح رفتارهای اجتماعی، ازجمله رفتارهای مرتبط با سلامت عمومی به نفع جامعه استفاده می‌کند. این روش‌ها از نظریه رفتاری، روان‌شناسی متقاعدسازی و علم بازاریابی با‌توجه‌به رفتار سلامت، واکنش‌های انسانی به پیام‌ها و تحویل پیام و «آمیخته بازاریابی یا چهار P» (مکان، قیمت، محصول و تبلیغات) استخراج شده‌اند. به‌عنوان یک رشته، بازاریابی اجتماعی مدرن شروع به ترکیب ابزار قدرتمندی کرده است که توسط متخصصان بازاریابی تجاری استفاده می‌شود، مانند تجزیه‌و‌تحلیل مخاطبان خاص و هدف قرار دادن آن‌ها با پیام‌های اختصاصی با استفاده از رسانه‌هایی مانند رسانه‌های چاپی، تلویزیون، رادیو، رسانه‌های دیجیتال و بیلبوردها. کمپین‌های بازاریابی اجتماعی مرتبط با سلامت، با هدف ایجاد تغییر داوطلبانه در رفتارهای بهداشتی جمعیت بزرگ، اغلب تا حدی از‌طریق تحریک پاسخ‌های شناختی یا احساسی در بین مخاطبان اجرا می‌شوند [18].
برنامه‌های مداخله‌ای مبتنی بر الگوی بازاریابی اجتماعی در حل بسیاری از مشکلات سلامت کشورهای جهان سوم، به‌خصوص درمان بیماری‌های اسهالی کودکان با ترویج استفاده از مایع‌درمانی خوراکی و ترویج روش‌های پیشگیری از بارداری موفق بوده‌اند واین موفقیت‌ها باعث شد تا فعالان عرصه سلامت در سایر برنامه‌های خود نیز به دیدگاه بازاریابی اجتماعی توجه کنند. ترویج تغذیه سالم با هدف ارتقای رفتارهای تغذیه‌ای، ترویج تغذیه با شیر مادر، پیشگیری و کنترل بیماری ایدز و سایر بیماری‌های آمیزشی از‌طریق گسترش استفاده از کاندوم در روابط جنسی، پیشگیری و مبارزه با بیماری مالاریا در مناطق اندمیک با کمک ترویج استفاده از چادرهای آغشته به حشره‌کش‌ها، کاهش مصرف سیگار، کاهش سطح کلسترول خون، افزایش تحرک بدنی، تهیه مواد آموزشی‌بهداشتی، توسعه نیروی انسانی از‌طریق ارتقای سطح کیفی برنامه‌های آموزشی و بازآموزی مداوم پزشکان و دانشجویان پزشکی و استفاده از آن برای ارتقای عملکرد پرسنلی، نمونه‌هایی از کاربرد مؤثر دیدگاه بازاریابی اجتماعی در حوزه سلامت عمومی هستند [19].
این دیدگاه در ترویج تغذیه سالم در جوامع مختلف نیز به کار گرفته شده است. ترویج مصرف آهن و اسید فولیک در زنان کامبوجی، افزایش مصرف میوه در دانشجویان، گسترش مصرف شیر کم‌چرب در بین دانش‌آموزان مدارس ابتدایی و افزایش استقبال از نوآوری‌های تغذیه‌ای در کودکان مقطع پیش‌دبستانی نمونه‌هایی از کاربرد دیدگاه بازاریابی اجتماعی در حوزه سلامت هستند. گسترش تحرک بدنی در میان گروه‌های مختلف جامعه برای پیشگیری از بیماری‌های قلبی‌عروقی و عوارض مربوط به آن، یکی از اقدامات مؤثری است که مورد توجه بازاریابان اجتماعی قرار گرفته است [18]. موفقیت بازاریابان تجاری در فروش محصولات و خدمات خود به مردم جوامع مختلف حاصل برنامه‌ریزی دقیق و مبتنی بر نیازها و خواسته‌های مشتریان است و برنامه‌ریزان و مجریان حوزه سلامت نیز در صورتی می‌توانند امیدوار به اصلاح رفتار جامعه و اقبال آنان به رفتارهای درست و سالم باشند که از همان اصول و مفاهیم تجربه‌شده استفاده کنند. بازاریابی اجتماعی توان آن را دارد که در مواردی که مشکل مخاطبین برنامه‌های سلامت، آگاهی و مهارت نباشد یا مخاطبین علی‌رغم برخورداری از مهارت و دانش کافی، عمداً و لجبازانه به انجام رفتارهای مخاطره‌آمیز دست می‌زنند، با قدرت وارد عمل شود و باعث رسیدن به نتایج ارزشمندی منجر شود. به نظر می‌رسد قبول این ادعا که اکثریت جامعه را افرادی تشکیل می‌دهند که نیاز به آموزش در آن‌ها مرتفع شده است و اجبار نیز برای آنان کاربردی ندارد، لزوم توجه جدی‌تر به استفاده از این رویکرد در اصلاح رفتارهای حوزه سلامت را توجیه کند [20].
در نظام ارائه خدمات سلامت ایران بیشترین تأکید بر مانع کمبود آگاهی و آموزش افراد به‌منظور افزایش آگاهی در این زمینه بوده است [4]، در‌حالی‌که در دیگر کشورها، ترجیحات مشتری در طراحی مداخلات به‌منظور افزایش میزان غربالگری سرطان روده بزرگ مد نظر قرار دارد [21]. بازاریابی اجتماعی یکی از الگوهای رفتاری مخاطب‌محور است که دیدگاه‌ها و نظرات گروه هدف درباره یک رفتار یا خدمت سلامت را مدنظر قرار می‌دهد و با شناسایی موانع و تسهیل‌کننده‌های انجام رفتار، به تقویت منافع حاصل و کاهش هزینه‌ها و موانع مرتبط می‌پردازد تا افراد انجام آن رفتار یا استفاده از آن خدمت را به‌صرفه بدانند و به‌صورت اختیاری آن رفتار را انجام دهند [22]. بنابراین هدف از انجام این مطالعه بررسی موانع و تسهیل‌کننده‌های غربالگری سرطان روده بزرگ در سالمندان مبتنی بر مدل بازاریابی اجتماعی بوده است.
روش مطالعه
این مطالعه کیفی به روش تحلیل محتوا و مبتنی بر چارچوب بازاریابی اجتماعی انجام شده است و شامل سؤالاتی بود که آمیزه بازاریابی اجتماعی (محصول، قیمت، مکان، ترویج) را شامل شود. مجموعه‌ای از آمیزه بازاریابی اجتماعی مفهومی کلیدی در بازاریابی اجتماعی است که چنین تعریف می‌شود:
مجموعه‌ای از ابزارهای قابل‌کنترل که با ترکیب آن‌ها، پاسخ‌گویی به بازار هدف و گروه مخاطب امکان‌پذیر خواهد بود. آمیزه بازاریابی اقداماتی را شامل می‌شود که تولیدکننده محصول یا ارائه‌دهنده خدمت انجام می‌دهد تا بر بازار تقاضای محصول یا خدمت تأثیر بگذارد.
محصول یا خدمتی که براساس خواسته‌ها و نیازهای گروه هدف باشد، در تولید و ارائه آن به هزینه‌های مادی و غیرمادی آن توجه شود و قیمت آن برای مشتری منطقی و قابل‌پرداخت باشد، در مکان‌های مناسبی که مخاطب حضور دارد عرضه شود و مخاطب با استفاده از روش‌های مناسب و مطلوب برای خرید محصول یا استفاده از خدمت مورد نظر ترغیب شده باشد، بیشتر و بهتر مورد توجه قرار خواهد گرفت و در خریداری خواهد شد [23].
روش نمونه‌گیری مبتنی بر هدف بود و نمونه‌هایی انتخاب شدند که اطلاعاتی درمورد این بیماری داشتند. نمونه‌ها با حداکثر تنوع جمعیت‌شناختی و اقتصادی‌اجتماعی از مناطق مختلف شهر مشهد انتخاب شدند. روش جمع‌آوری اطلاعات، مصاحبه نیمهساختاریافته عمیق بود. انجام مصاحبه‌ها تا اشباع داده‌ها ادامه پیدا کرد. معیارهای ورود به مطالعه شامل افراد بالاتر از 60 سال از هر دو جنس با حداکثر تنوع در ویژگی‌های جمعیت‌شناختی و اجتماعی، سکونت در شهر مشهد، ملیت ایرانی و فارسی‌زبان، داشتن توانایی جسمی برای شرکت در مصاحبه و داشتن رضایت برای ورود به مطالعه بود و معیار خروج برای افراد، عدم تمایل به ادامه مصاحبه بود.
مصاحبه‌ها توسط پژوهشگری انجام شد که در گذشته نیز مطالعاتی در‌زمینه سالمندان انجام داده است [24-26]. پس از شناسایی افراد و جلب رضایت آنان جهت شرکت در پژوهش و مصاحبه‌ها، با توافق و هماهنگی با مشارکت‌کنندگان، مشاهده و مصاحبه، ضبط صدا و یادداشت‌برداری در اتاقی خصوصی در مراکز جامع خدمات سلامت یا در مساجد انجام شد. تا زمانی که مطلب جدیدی از‌طرف شرکتکنندگان مطرح نشد، یعنی مرحله اشباع داده‌ها، مصاحبه‌ها ادامه داشت.
جمع‌آوری داده‌ها از خرداد ماه سال 1400 تا اسفند ماه سال 1400 ادامه داشت. هر مصاحبه 60 تا 90 دقیقه طول می‌کشید. برای جمع‌آوری اطلاعات از سؤالات نیمهساختاریافته استفاده شد. سؤالات براساس اهداف مطالعه و اصول تحقیق اولیه در مدل بازاریابی اجتماعی طراحی شدند که شامل سؤالات زیر بودند:
نظر شما درباره تست تشخیصی سرطان روده بزرگ چیست؟ به نظر شما به چه دلایلی افراد برای انجام تست تشخیصی مراجعه نمی‌کنند؟ اگر افراد بخواهند برای تشخیص سرطان روده بزرگ آزمایش بدهند، چه مکان‌هایی مناسب هستند؟ چه روش‌ها و کانال‌هایی برای تشویق افراد به انجام آزمایش تشخیصی می‌توانند مورد استفاده قرار بگیرند؟ چطور می‌توان افراد را ترغیب به انجام آزمایش تشخیصی روده بزرگ کرد؟
مصاحبه‌های نیمهساختاریافته عمیق با 8 نفر از پرسنل بهداشتی، بخشی دیگر از مطالعه کیفی بود. به این منظور به مراکز جامع خدمات سلامت مراجعه شد و بعد از شرح اهداف مطالعه از آن‌ها برای انجام مصاحبه در مکان و زمان مشخص دعوت شد. هر مصاحبه به‌طور متوسط بین 60 تا 90 دقیقه به طول انجامید. قبل از انجام مصاحبه‌ها فرم رضایت آگاهانه تکمیل شد و همه مصاحبه‌ها ضبط شدند. سؤالات نیمهساختاریافته برای انجام مصاحبه‌های عمیق با پرسنل بهداشتی به‌صورت زیر بود:
به نظر شما چه دلایلی برای مراجعه کم افراد ساکن شهر مشهد برای انجام غربالگری سرطان روده بزرگ وجود دارد؟ به نظر شما چه موانعی برای افراد ساکن شهر مشهد برای انجام تست غربالگری سرطان روده بزرگ وجود دارد؟ به نظر شما بهترین کانال‌های ارتباطی برای تشویق افراد به انجام غربالگری سرطان روده بزرگ چیست؟ شما چه روش‌ها و راه‌هایی را برای ترغیب افراد به انجام غربالگری سرطان روده بزرگ پیشنهاد می‌کنید؟
در تحقیقات کیفی، قابلیت اعتماد با استفاده از 4 معیار اعتبار، قابلیت اطمینان، تأیید‌پذیری و قابلیت انتقال سنجیده می‌شود. بنابراین پژوهشگر از این 4 معیار که گوبا و لینکلن به آن اشاره کرده بودند [27] برای ارزیابی کیفیت داده‌ها و یافته‌های پژوهش خود استفاده کرد.
مطالعات کیفی شامل 4 معیار قابلیت اعتبار، قابلیت انتقال‌پذیری، قابلیت اطمینان و تأیید‌پذیری است. در این مطالعه برای کسب قابلیت اعتبار، مشارکت‌کنندگان با حداکثر تنوع تجربیات انتخاب شدند و نمونه‌گیری تا رسیدن داده‌ها به حد اشباع و تکرار تم‌ها در مصاحبه‌های جدید و عدم مشاهده تم جدید ادامه یافت و محقق در طی فرایند جمع‌آوری و تحلیل داده‌ها، یافته‌ها را به‌دقت مورد بررسی قرار می‌داد تا از صحت و درستی آن‌ها اطمینان حاصل کند. از طرفی سعی شد تا اعتماد شرکتکنندگان جلب شود تا پاسخ‌های واقعی به سؤالات بدهند و در‌نهایت متن مصاحبه و کدهای استخراج‌شده به مشارکت‌کنندگان داده شد تا در صورت وجود هر‌گونه مغایرتی، موارد مبهم شفاف‌سازی و رفع شود.
در این مطالعه به‌منظور تسهیل انتقال‌پذیری، سعی شد مجموعه داده‌های مطالعه گسترده و همراه با توصیفی غنی باشند. به این منظور افراد مختلف از سطوح مختلف جامعه، با شرایط اقتصادی و اجتماعی گوناگون و سطح اطلاعات متنوع وارد مطالعه شدند تا با رعایت اصل حداکثری تنوع، یافته‌های حاصل از این مطالعه قابل‌انتقال به دیگر جمعیت‌ها و دیگر مناطق باشند.
در این مطالعه برای افزایش قابلیت اطمینان، نه‌تنها مصاحبه‌ها ضبط می‌شدند، بلکه یادداشت‌برداری به‌صورت دقیق انجام می‌شد. علاوه‌بر‌این، برای کدگذاری و تحلیل از فردی که عضو تیم تحقیق نبود کمک گرفته شد تا دیدگاه‌های مجریان پژوهش در تحلیل‌ها تأثیری نداشته باشد.
جهت تأیید‌پذیری، شرح کامل مراحل تحقیق اعم از جمع‌آوری داده‌ها، تحلیل و شکل‌گیری درون‌مایه‌ها، به‌منظور فراهم کردن امکان ممیزی پژوهش توسط مخاطبین، صورت گرفت. در این مطالعه برای جلوگیری از سوگرایی محقق ذهنیات خود را کنار گذاشت و آن‌ها را کنار گذاشت تا ایده‌ها و نظرات محقق به شرکتکنندگان جهت ندهد و آن‌ها را به مسیری بر خالف نظرات خودشان که در‌واقع همسو با نظرات محقق است، منحرف نکند [28].
برای تجزیه‌و‌تحلیل محتوای داده‌های کیفی از روش گرانهیم و لاندمن استفاده شد که مراحل آن به شرح زیر است:
پیاده‌سازی کل مصاحبه روی کاغذ پس از انجام مصاحبه،خواندن کل متن برای درک محتوای آن، تعیین واحدهای معنا و کدهای اولیه، طبقه‌بندی کدهای اولیه مشابه در طبقات جامع‌تر، تعیین درون‌مایه اصلی طبقات. در این مطالعه بعد از انجام مصاحبه‌ها متن مصاحبه‌ها کلمه‌به‌کلمه روی کاغذ پیاده شدند و به‌عنوان داده اصلی تحقیق مورد استفاده قرار گرفتند. در مرحله بعد، صدای ضبط‌شده به دفعات گوش داده شد و متن نوشته‌شده چندین بار خوانده شد تا درک کاملی از موضوع به دست آید و جمله هایی که پاسخ به سؤالات بودند شناسایی شدند. سپس در هر‌یک از این جملات مفهوم اصلی به‌عنوان یک کد شناسایی شد. در مرحله بعد کدهای شناسایی‌شده با هم مقایسه شدند و کدهایی که بر موضوع واحدی دلالت داشتند در یک طبقه قرار گرفتند و زیر‌طبقات و طبقات دسته‌بندی شدند و طبقات اولیه شکل گرفتند. برای تحلیل متن مصاحبه‌ها از نرم‌افزار اطلس تی استفاده شد.
یافته‌ها
در این مطالعه 30 نفر شرکت کردند. اغلب شرکتکنندگان در این مطالعه زن بودند و اغلب شرکتکنندگان تحصیلات کمتر از دیپلم داشتند (جدول شماره 1).
طبقه اول: محصول
دیدگاه‌های شرکتکنندگان درباره محصول (غربالگری سرطان روده بزرگ) شامل یک زیر‌طبقه می‌شود: اهمیت غربالگری سرطان روده بزرگ.
اهمیت غربالگری سرطان روده بزرگ
درمورد اهمیت غربالگری سرطان روده بزرگ، شرکتکنندگان به اهمیت غربالگری در تشخیص به‌موقع سرطان روده بزرگ و پیشگیری از ورود بیماری به مرحله پیشرفته بیماری اشاره کردند. از نظر پرسنل بهداشتی با‌توجه‌به میزان بروز بالای سرطان روده بزرگ، تشخیص زودهنگام بیماری برای شروع درمان بسیار حائز اهمیت است. برای مثال چند نفر از پرسنل بهداشتی بیان کردند: «با‌توجه‌به گسترش مصرف غذاهای فست‌فودی و بی‌تحرکی، سرطان روده بزرگ نسبت به گذشته خیلی بیشتر شده است، ولی خوشبختانه یکی از سرطان‌هایی است که با تشخیص به‌موقع خیلی راحت قابل‌درمان است.» یک نفر از افرادی که قبلاً تست فیت داده بود نیز اظهار کرد: «من با اصرار همسرم، تست فیت دادم و بعد از دریافت نتیجه با چند داروی ساده و بدون عمل جراحی خوب شدم، در‌حالی‌که پزشک گفت اگر کمی دیرتر متوجه می‌شدیم، بیماری قابل‌درمان نبود.»
طبقه دوم: قیمت
دیدگاه‌های شرکتکنندگان درباره قیمت غربالگری سرطان روده بزرگ شامل 4 زیر‌طبقه می‌شود: کمبود آگاهی، ذهنی و روانی، اعتقادی و محدودیت‌های شخصی.
کمبود آگاهی
نتایج این مطالعه نشان داد سواد سلامت ناکافی، آگاهی ناکافی درباره بیماری و قابل‌پیشگیری و درمان بودن سرطان روده بزرگ با تشخیص به‌موقع و زودهنگام، عدم آگاهی درباره وجود تست تشخیصی رایگان، سریع و غیر‌تهاجمی در مراکز جامع خدمات سلامت از دلایل اصلی میزان کم مراجعات برای انجام غربالگری سرطان روده بزرگ بود. اکثر شرکتکنندگان در مطالعه اظهار کردند ناآگاهی مهم‌ترین مانع انجام غربالگری سرطان روده بزرگ است.
مشارکت‌کننده شماره 3 بیان کرد: «من تا زمانی که به پزشک به خاطر مشکلات گوارشی مراجعه نکرده بودم، هیچ‌چیزی درمورد این بیماری و علائم و راه‌های شناسایی و درمان آن نشنیده بودم.»
مشارکت‌کننده شماره 18 بیان کردند: «هر مشکلی که برای انسان پیش می‌آید از ندانستن است.»
ذهنی و روانی
تنبلی، ترس از نتیجه غربالگری مثبت، بی‌تفاوتی و فراموشی و احساس شرم و خجالت به‌عنوان بعضی از موانع ذهنی انجام غربالگری سرطان روده بزرگ شناسایی شدند.
مشارکت‌کننده شماره21 بیان کرد: «من با اینکه می‌دونم انجام تست غربالگری لازم است، اما از نتیجه‌اش خیلی می‌ترسم و به همین دلیل انجام نمی‌دم.» فرد دیگری بیان کرد: «من نیازی به انجام غربالگری احساس نمی کنم.»
اعتقادی
اعتقاد به جبری بودن، خواست و اراده خداوند و سرنوشت، ازجمله موانع اعتقادی شناسایی شدند.
مشارکت‌کننده شماره 9 بیان کرد: «درسته که می‌شه با غربالگری جلوی پیشرفت بیماری رو گرفت، ولی اول و آخرش عمر دست خداست.»
محدودیت‌های شخصی
کمبود وقت و نگرانی از هزینه‌ها، ازجمله محدودیت‌های شخصی بیان شدند.
مشارکت‌کننده شماره 1 بیان کرد: «این‌قدر درگیر کار و زندگی هستیم که دیگه وقت این‌چیزها رو نداریم.»
طبقه سوم: مکان‌های مناسب
دیدگاه‌های شرکتکنندگان درباره مکان‌های مناسب غربالگری سرطان روده بزرگ، شامل 2 زیر‌طبقه می‌شود: مکان‌های مناسب برای دریافت پیام و مکان‌های مناسب برای انجام تست.
مکان‌های مناسب برای دریافت پیام
براساس نظرات اکثر شرکتکنندگان، بهترین مکان برای دریافت پیام‌های مرتبط با سرطان روده بزرگ، مراکز جامع خدمات سلامت بودند.
مشارکت‌کننده شماره 11 بیان کرد: «بالاخره اغلب آدما سروکارشون به مرکز بهداشت یا حتی ادارات مختلف می‌افته. خوب خیلی خوبه که اطلاعات مربو ط به این بیماری روی دیوار مراکز مختلف باشه که هر کی رد می‌شه یک نگاهی بندازه.»
مکان‌های مناسب برای انجام تست
مناسب‌ترین اماکن برای انجام تست از‌نظر شرکتکنندگان در این مطالعه، منزل، مراکز جامع خدمات سلامت، بیمارستان‌ها و آزمایشگاه‌ها بودند.
مشارکت‌کننده شماره 5 بیان کرد: «خوب اگر بشه که تست رو توی خونه انجام داد که خیلی بهتره و گرنه مرکز بهداشت هم خیلی خوبه.»
طبقه چهارم: تشویق و ترغیب
اعضای خانواده، پزشک و پرسنل بهداشتی، ارسال دعوت‌نامه همراه با کیت انجام تست از‌طرف مراکز جامع خدمات سلامت و تبلیغات از‌طریق فضای مجازی و رسانه عمومی ازجمله راه‌های تشویق و ترغیب افراد به انجام غربالگری سرطان روده بزرگ معرفی شدند. دیدگاه‌های شرکتکنندگان درباره تشویق و ترغیب شامل 2 زیر‌طبقه می‌شود: افراد و ارگان‌های تأثیرگذار و تبلیغات.
افراد و ارگان‌های تأثیرگذار
از‌نظر اغلب شرکتکنندگان در این مطالعه، بهترین افراد تأثیرگذار پزشکان و مراقبین سلامت در مراکز جامع خدمات سلامت بودند که می‌توانند با انجام نوآوری‌هایی، از‌قبیل ارسال دعوت‌نامه و ارسال کیت انجام تست غربالگری، افراد را تشویق به انجام تست غربالگری سرطان روده بزرگ کنند.
مشارکت‌کننده شماره16 بیان کرد : «به نظر من بهترین افراد مراقبین سلامت و پزشکان هستند، چون افرادی هستند که همه به‌عنوان افراد دانا و آگاه قبولشون دارند.»
تبلیغات
انتقال پیام از‌طریق بعضی از کانال‌ها، مانند رسانه‌های جمعی، فضای مجازی و تبلیغات بیلبوردی بسیار تأثیرگذار خواهد بود.
مشارکت‌کننده شماره 9 بیان کرد: «گوشی‌های موبایل کنترل بشه و فضای مجازی، مانند تلگرام که مردم خیلی طرفدارش هستن و خیلی در زندگی‌ها نفوذ کرده است. اگر دولت از طریق گوشی‌های موبایل و فضای مجازی مانند تلگرام بتونه پیام‌ها رو به مردم برسونه کمک خیلی بزرگی به مردم می‌شه.»
خلاصه نتایج در جدول شماره 2 آمده است.
بحث
غربالگری را می‌توان از‌طریق روش‌های تهاجمی مستقیم، مانند کولونوسکوپی یا از‌طریق روش‌های غیر‌تهاجمی مانند آزمایش‌های مبتنی بر مدفوع مانند آزمایش خون مخفی در مدفوع انجام داد. انجام تست‌های غیر‌تهاجمی برای سالمندان، مانند آزمایش خون مخفی در مدفوع فوایدی همچون پیشگیری از انجام تست‌های تهاجمی غیر‌ضروری، پیشگیری از اعمال هزینه‌های بیشتر برای سالمندان و کاهش استرس روانی برای سالمندان دارد. ایجاد تعادل و توازن بین منافع و ضررهای روش‌های غربالگری بسیار مهم است و با‌توجه‌به خطراتی که روش‌های غربالگری تهاجمی، مانند کولونوسکوپی برای سالمندان دارد و با‌توجه‌به اینکه آزمایش خون مخفی در مدفوع یک روش غیر‌تهاجمی و بی‌خطر برای سالمندان محسوب می‌شود، بهتر است آزمایش خون مخفی در مدفوع به‌عنوان اولین سطح غربالگری در سالمندان مدنظر قرار گیرد و کولونوسکوپی به‌عنوان دومین مرحله غربالگری برای سالمندانی انجام شود که نتیجه تست خون مخفی در مدفوع آن‌ها مثبت شده است و نیاز به بررسی‌های بیشتر دارند [29].
در این مطالعه کیفی، دیدگاه سالمندان و پرسنل بهداشتی درباره غربالگری سرطان روده بزرگ بررسی و موانع و تسهیل‌کننده‌های انجام غربالگری سرطان روده بزرگ براساس مدل بازاریابی اجتماعی ارزیابی شدند. نتایج این مطالعه نشان داد، سواد سلامت ناکافی، آگاهی ناکافی درباره بیماری و علائم آن، ناآگاهی از روش‌های شناسایی و درمان بیماری، ناآگاهی از قابل‌پیشگیری بودن سرطان روده بزرگ، ناآگاهی از وجود تست غربالگری سریع و غیر‌تهاجمی و رایگان در مراکز بهداشت و ناآگاهی از ضرورت انجام غربالگری و عدم توصیه به انجام غربالگری توسط پزشک، ازجمله موانع مشارکت در غربالگری بودند که هم‌راستا با نتایج سایر مطالعات است [11، 30-34]. براساس نتایج مطالعه‌ای در انگلستان، سواد سلامت ناکافی به‌عنوان مانعی برای شرکت افراد بالاتر از 50 سال در تست غربالگری آزمایش خون مخفی مدفوع رایگان ملی شناسایی شد [33].
هم‌راستا با نتایج این مطالعه، کمبود آگاهی درباره تست غربالگری سرطان روده بزرگ و منافع سلامتی بالقوه آن برای افراد از مهم‌ترین مانع انجام تست غربالگری در دیگر مطالعات بیان شده است [21، 25، 26]. نتایج مطالعه‌ای نشان داد افرادی که درک ذهنی بیشتر از خطر ابتلا به سرطان روده بزرگ و آگاهی بیشتر درباره عوامل خطر‌ساز و علائم هشدار‌دهنده سرطان روده بزرگ داشتند، بیشتر از سایرین غربالگری سرطان روده بزرگ را انجام داده بودند [17]. مهارت‌های سواد سلامت به سالمندان کمک می‌کند تا اطلاعات مرتبط با سلامتی را کسب و پردازش کنند و بهترین تصمیمات مرتبط با سلامت را اتخاذ کنند. با کمک مداخلات آموزشی و استراتژی‌های ارتقای سواد سلامت می‌توان آگاهی سالمندان درباره سرطان روده بزرگ و راه‌های پیشگیری از آن را ارتقا داد و میزان مشارکت افراد برای انجام تست غربالگری سرطان روده بزرگ را افزایش داد.
ترس از فرایند انجام تست غربالگری و نتیجه غربالگری و اعتقاد به سرنوشت و خواست خداوند از دیگر موانع عدم مراجعه بودند. هم‌راستا با نتایج این مطالعه، نتایج مطالعه‌ای در عربستان ترس از فرایند انجام غربالگری، فقدان علائم بالینی و ترس از نتیجه غربالگری را به‌عنوان مهم‌ترین موانع انجام غربالگری معرفی کرد [35]. برای غلبه بر این مانع پزشک و مراقب سلامت باید با سالمندان صحبت کنند و علل ترس آن‌ها را بررسی کنند و با بیان فواید انجام غربالگری در شناسایی بیماری و درمان به‌موقع به افراد کمک کنند تا ترس را کنار بگذارند. می‌توان سالمندان را از‌طریق افراد مذهبی و روحانیون مورد‌قبولشان به غربالگری تشویق کرد. بی‌تفاوتی نسبت به غربالگری و فراموش کردن شرکت در تست غربالگری از دیگر دلایل عدم مراجعه بود که در مطالعه‌ای دیگر نیز بیان شده بود [36]. این موضوع می‌تواند ناشی از آگاهی ناکافی درمورد تست غربالگری و اهمیت انجام آن باشد که منجر به عدم اولویت‌گذاری تست غربالگری می‌شود.
سالمندان از گرفتن نمونه مدفوع و حمل آن به مرکز بهداشت احساس شرمندگی و خجالت داشتند و این به‌عنوان یک مانع اجتماعی مطرح شده بود که هم‌راستا با نتایج مطالعه پدیسون است [37]. با افزایش آگاهی سالمندان درمورد منافع بالقوه غربالگری برای سلامتی می‌توان بر احساس شرمندگی و خجالت غلبه کرد و شرکت در تست غربالگری سرطان روده بزرگ را افزایش داد.
از دیدگاه سالمندان، عدم اعتماد به مراکز بهداشتی‌درمانی و نیز به عدم اعتماد به توانایی فردی، مانع از انجام تست غربالگری بود که هم‌راستا با سایر مطالعات است [31، 38]. پزشکان و پرسنل بهداشتی باید در جلب اعتماد سالمندان برای شرکت در تست غربالگری از تکنیک‌های مختلفی نظیر داشتن ارتباط گرم، همدلانه و دوستانه بهره ببرند.
بهترین مکان برای انجام غربالگری مراکز بهداشتی‌درمانی و بیمارستان‌ها معرفی شدند. مراکز جامع خدمات سلامت در ارائه خدمات غربالگری سرطان روده بزرگ همه تفاوت‌های فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی را در نظر دارند؛ بنابراین بهترین مکان برای ارائه خدمات غربالگری سرطان روده بزرگ هستند [39].
فضای مجازی و تلویزیون به‌عنوان بهترین کانال‌های ارتباطی و اعضای خانواده، پزشک، مراقب سلامت و افراد معروف به‌عنوان افراد تأثیرگذار معرفی شدند. نتایج این مطالعه نشان داد تا زمانی که سالمندان برای بیان مشکل گوارشی خود مراجعه نکرده بودند، هیچ اطلاعی درمورد تست غربالگری نداشتند و در معاینات روتین پزشک هیچ توصیه‌ای به انجام تست برای آن‌ها نکرده بود. نتایج مطالعه‌ای در کشور مالزی نشان داد مداخلات آموزشی مستندمحور که با در نظر گرفتن فرهنگ و تفاوت‌های اجتماعی افراد از‌طریق رسانه‌های عمومی به آن‌ها ارائه می‌شود در افزایش آگاهی افراد از سرطان روده بزرگ مؤثر بوده است [40]. نتایج مطالعه‌ای دیگر در ایران نشان داد اغلب افراد شرکت‌کننده هیچ‌گونه اطلاعاتی و توصیه‌ای درباره غربالگری سرطان روده بزرگ از پزشک خود دریافت نکرده بودند [17]. براساس نتایج یک مطالعه مروری، عدم توصیه به انجام غربالگری توسط پزشک مهم‌ترین مانع انجام غربالگری سرطان روده بزرگ در سالمندان شناسایی شد [11]. در دیگر مطالعات، پزشکان به‌عنوان بهترین راهنمای عملی برای انجام غربالگری سرطان روده بزرگ معرفی شده‌اند [41-43]. به‌منظور افزایش مشارکت در غربالگری می‌توان با استفاده از کانال رسانه‌های عمومی، اطلاعات آموزشی متناسب با فرهنگ و تفاوت‌های طبقاتی و اجتماعی افراد تهیه و به آن‌ها ارائه کرد و از طرفی پزشکان و مراقبین سلامت به‌عنوان افراد قابل‌قبول در بین مردم می‌توانند به‌عنوان افراد تأثیرگذار در ترویج غربالگری سرطان روده بزرگ باشند.
براساس نتایج این مطالعه، مراکز جامع خدمات سلامت می‌توانند از روش‌های تشویقی، مانند ارسال دعوت‌نامه و کیت تست غربالگری سرطان روده بزرگ به همراه اطلاع‌رسانی درباره بیماری، مکان و زمان انجام تست، اطلاع‌رسانی درباره رایگان و راحت بودن تست غربالگری و دادن کارت هدیه به افراد برای افزایش مشارکت در غربالگری استفاده کنند.
نتیجه‌گیری نهایی
براساس نتایج این مطالعه، مهم‌ترین موانع برای انجام غربالگری سرطان کولورکتال از‌نظر سالمندان کمبود آگاهی درباره بیماری، عدم توصیه پزشک به انجام غربالگری، ترس از آزمون غربالگری، ترس از نتایج غربالگری و نگرانی از هزینه انجام غربالگری شناسایی شدند. به‌منظور افزایش غربالگری در سالمندان، باید توجه ویژه به عوامل قابل‌تغییر و قابل‌اصلاح معطوف شود که می‌توانند کانون مداخلات با هدف افزایش مشارکت در غربالگری سرطان کولورکتال در افراد سالمند باشند. ارائه‌دهندگان خدمات سلامت می‌توانند ضمن افزایش آگاهی در سالمندان و حمایت از سالمندان به سالمندان برای تصمیم‌گیری و انتخاب داوطلبانه و شرکت در آزمون غربالگری و بهبود نگرش و کاهش ترس‌های مربوط به آزمون غربالگری کمک کنند. از طرفی سیاست گذاران و تصمیم‌گیران حوزه سلامت نیز می‌توانند با اتخاذ و اجرای سیاست‌های مالی مناسب و اعمال سوبسید و کمک‌های دولتی سالمندان را برای انجام غربالگری سرطان کولورکتال تشویق کنند. با کمک اطلاعات این مطالعه، می‌توان مطالعات عمیق‌تری با رویکرد نظریه بنیادی در‌زمینه شناسایی نگرش‌ها و باورهای افراد درمورد غربالگری سرطان کولورکتال طراحی و اجرا کرد.
مهم‌ترین محدودیت این مطالعه، عدم مراجعه روتین سالمندان به مراکز بهداشت بود که دسترسی به این گروه از افراد را دشوار می‌کرد. پیشنهاد می‌شود، مطالعه‌ای کمی در‌زمینه آگاهی، نگرش و عملکرد سالمندان در‌زمینه غربالگری سرطان روده بزرگ طراحی و اجرا شود تا تعیین‌کننده‌های آگاهی، نگرش و عملکرد که در ترغیب سالمندان برای انجام غربالگری سرطان روده بزرگ نقش دارند شناسایی شوند.
کاربرد‌های پژوهش
در این مطالعه موانع مؤثر بر انجام غربالگری سرطان روده بزرگ در سالمندان شناسایی شدند، بنابراین سیاست‌گذاران و ارائه‌دهندگان خدمات سلامت می‌توانند با کاهش موانع و تسهیل انجام شرایط انجام غربالگری برای سالمندان گام مؤثری در پیشگیری از این بیماری بردارند. می‌توان از نتایج این مطالعه برای طراحی و اجرای مداخلات کلان مبتنی بر بازاریابی اجتماعی به‌منظور ترویج غربالگری سرطان روده بزرگ بهره جست.
برای رفع موانع مالی و اجتماعی انجام غربالگری سرطان روده بزرگ، نیاز به رویکرد کلان در بازاریابی اجتماعی است که براین‌اساس می‌توان سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان را برای انجام غربالگری در سطح جامعه وارد استراتژی‌های بازاریابی اجتماعی کرد. در این زمینه نیاز به اتخاذ سیاست‌هایی، نظیر اعمال کمک‌های مالی دولتی به سالمندان برای انجام غربالگری و ارسال کیت‌های انجام تست به منازل سالمندان است.
با کمک سایر سازمان‌های ذی‌نفع و شرکا و حمایت‌های رسانه‌ای می‌توان غربالگری را در سطح جامعه تبلیغ و گسترش داد. این مطالعه می‌تواند به‌عنوان راهنما جهت طراحی سایر مطالعات در حوزه رفتارهای پیشگیری‌کننده از سایر بیماری‌ها نیز استفاده شود.
پیشنهادات برای مطالعات بعدی
تدوین راهنمای ارائه خدمات و محتوای آموزشی در‌زمینه پیشگیری از سرطان روده بزرگ برای کارکنان بهداشتی و درمانی؛ بررسی سایر عوامل مؤثر بر ابتلا به سرطان روده بزرگ مانند استرس و فشارهای روحی و روانی؛ طراحی و اجرای مداخلات بازاریابی اجتماعی در‌زمینه پیشگیری از سرطان روده بزرگ با رویکرد سازمانی؛ طراحی و برگزاری کمپین‌هایی برای کمک به ترویج رفتارهای پیشگیری‌کننده از سرطان‌ها در سطح جامعه؛ لابی‌گری و جلب حمایت‌های رسانه‌ای برای ترویج رفتارهای پیشگیری‌کننده از سرطان‌ها؛ جلب همکاری بنیادهای خیریه و سازمان‌های مردم‌نهاد برای اجرای کمپین‌های پیشگیری از سرطان‌ها در سطح جامعه.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این مقاله در کمیته اخلاق دانشگاه علوم‌پزشکی مشهد با کد اخلاق IR.MUMS.FHMPM.REC.1400.008 تأیید شده است.
حامی مالی
این مقاله برگرفته از پایان‌نامه دکتری تخصصی سمیرا علیانی از گروه آموزش بهداشت و ارتقای سلامت دانشگاه علوم پزشکی مشهد می‌باشد و با حمایت مالی دانشگاه علوم پزشکی مشهد انجام شده است.
مشارکت نویسندگان
مفهوم‌سازی: همه نویسندگان؛ نگارش و ویرایش و اجرای پروژه: سمیرا علیانی و نوشین پیمان؛ روش‌شناسی: سمیرا علیانی، نوشین پیمان، جمشید جمالی و مهراسارات مهدی‌زاده. نرم‌افزار و تجزیه وتحلیل اطلاعات: سمیرا علیانی و حسین ابراهیمی‌پور.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.
تشکر و قدردانی
بدین‌وسیله پژوهشگران از مساعدت معاونت محترم پژوهشی دانشگاه علوم‌پزشکی مشهد و همه شرکتکنندگان قدردانی میکنند.
References:
- Hamza A, Argaw Z, Gela D. Awareness of colorectal cancer and associated factors among adult patients in Jimma, South-West Ethiopia: An institution-based cross-sectional study. Cancer Control. 2021; 28:10732748211033550. [DOI:10.1177/10732748211033550] [PMID]
- Vafaee-Najar A, Shams M, Esmaeili H, Dehnaviyeh R, Neyestani H, Nikparast N, et al. [Mammography in rural areas of Iran: A qualitative study for designing a social marketing intervention (Persian)]. Journal of Qualitative Research in Health Sciences. 2013; 2(2):173-83. [Link]
- Hassanlouei B, Ostovar A, Motevalian SA, Ghanbari Motlagh A, Moradi Y, Salehi M, et al. Colorectal cancer screening program results in Iran. Medical Journal of the Islamic Republic of Iran. 2022; 36:118. [DOI:10.47176/mjiri.36.118] [PMID]
- Bidouei F, Abdolhosseini S, Jafarzadeh N, Izanloo A, Ghaffarzadehgan K, Abdolhosseini A, et al. Knowledge and perception toward colorectal cancer screening in east of Iran. International Journal of Health Policy and Management. 2014; 3(1):11-5.[DOI:10.15171/ijhpm.2014.48] [PMID]
- James AS, Campbell MK, Hudson MA. Perceived barriers and benefits to colon cancer screening among African Americans in North Carolina: How does perception relate to screening behavior? Cancer Epidemiology, Biomarkers & Prevention. 2002; 11(6):529-34. [PMID]
- Anderson JC, Fortinsky RH, Kleppinger A, Merz-Beyus AB, Huntington CG 3rd, Lagarde S. Predictors of compliance with free endoscopic colorectal cancer screening in uninsured adults. Journal of General Internal Medicine. 2011; 26(8):875-80. [DOI:10.1007/s11606-011-1716-7] [PMID]
- Chen CH, Wen CP, Tsai MK. Fecal immunochemical test for colorectal cancer from a prospective cohort with 513, 283 individuals: Providing detailed number needed to scope (NNS) before colonoscopy. Medicine. 2016; 95(36):e4414. [DOI:10.1097/MD.0000000000004414] [PMID]
- Levin B, Lieberman DA, McFarland B, Andrews KS, Brooks D, Bond J, et al. Screening and surveillance for the early detection of colorectal cancer and adenomatous polyps, 2008: A joint guideline from the American Cancer Society, the US Multi-Society Task Force on Colorectal Cancer, and the American College of Radiology. Gastroenterology. 2008; 134(5):1570-95. [DOI:10.1053/j.gastro.2008.02.002] [PMID]
- Scholefield JH, Moss S, Sufi F, Mangham CM, Hardcastle JD. Effect of faecal occult blood screening on mortality from colorectal cancer: results from a randomised controlled trial. Gut. 2002; 50(6):840-4. [DOI:10.1136/gut.50.6.840] [PMID]
- Decker KM, Demers AA, Nugent Z, Biswanger N, Singh H. Reducing income-related inequities in colorectal cancer screening: lessons learned from a retrospective analysis of organised programme and non-programme screening delivery in Winnipeg, Manitoba. BMJ Open. 2016; 6(2):e009470. [DOI:10.1136/bmjopen-2015-009470] [PMID]
- Guessous I, Dash C, Lapin P, Doroshenk M, Smith RA, Klabunde CN, et al. Colorectal cancer screening barriers and facilitators in older persons. Preventive Medicine. 2010; 50(1-2):3-10. [DOI:10.1016/j.ypmed.2009.12.005] [PMID]
- Piette C, Durand G, Bretagne JF, Faivre J. Additional mailing phase for FIT after a medical offer phase: The best way to improve compliance with colorectal cancer screening in France. Digestive and liver Disease. 2017; 49(3):308-11. [DOI:10.1016/j.dld.2016.09.015] [PMID]
- Klabunde C, Blom J, Bulliard JL, Garcia M, Hagoel L, Mai V, et al. Participation rates for organized colorectal cancer screening programmes: An international comparison. Journal of Medical Screening. 2015; 22(3):119-26. [DOI:10.1177/0969141315584694] [PMID]
- Ghobadi Dashdebi K, Noroozi A, Tahmasebi R. Factors predicting fecal occult blood testing among residents of Bushehr, Iran, based on the health belief model. Asian Pacific Journal of Cancer Prevention. 2016; 17(S3):17-22. [DOI:10.7314/APJCP.2016.17.S3.17] [PMID]
- Ramazani AA, Norozi E, AmirabadiZadeh H, Ehteshampour AR, Salehiniya H. Predictors of colorectal cancer screening participation in Southern Khorasan (Iran). Journal of Gastrointestinal Cancer. 2021; 52(1):187-91. [DOI:10.1007/s12029-020-00379-y] [PMID]
- Salimzadeh H, Bishehsari F, Delavari A, Barzin G, Amani M, Majidi A, et al. Cancer risk awareness and screening uptake in individuals at higher risk for colon cancer: A cross-sectional study. BMJ Open. 2016; 6(12):e013833. [DOI:10.1136/bmjopen-2016-013833] [PMID]
- Taheri-Kharameh Z, Noorizadeh F, Sangy S, Zamanian H, Shouri-Bidgoli AR, Oveisi H. Factors associated with adherence to colorectal cancer screening among moderate risk individuals in Iran. Asian Pacific Journal of Cancer Prevention. 2015; 16(18):8371-5. [DOI:10.7314/APJCP.2015.16.18.8371] [PMID]
- Basil DZ, Diaz-Meneses G, Basil MD. Social marketing in action. Switzerland: Springer; 2019. [DOI:10.1007/978-3-030-13020-6]
- Grier S, Bryant CA. Social marketing in public health. Annual Review of Public Health. 2005; 26:319-39. [DOI:10.1146/annurev.publhealth.26.021304.144610] [PMID]
- Shams M, Mousavizadeh A, Parhizkar S, Maleki M, Angha P. [Development a tailored intervention to promote normal vaginal delivery among primigravida women: A formative research (Persian)]. The Iranian Journal of Obstetrics, Gynecology and Infertility. 2016; 19(30):9-25. [Link]
- Sarfaty M, Wender R. How to increase colorectal cancer screening rates in practice. CA: A Cancer Journal for Clinicians. 2007; 57(6):354-66. [DOI:10.3322/CA.57.6.354] [PMID]
- Shams M, Shojaeizadeh D, Majdzadeh R, Rashidian A, Montazeri A. Taxi drivers' views on risky driving behavior in Tehran: A qualitative study using a social marketing approach. Accident; Analysis and Prevention. 2011; 43(3):646-51. [DOI:10.1016/j.aap.2010.10.007] [PMID]
- Bauer JE. Health behavior and health education: Theory, research, and practice (3rd edn). Education for Health. 2004; 17(3):399-400. [Link]
- Olyani S, Afzalaghaee M, Talebi M, Peyman N. Depression and its risk factors among community-dwelling iranian older adults during the COVID-19 outbreak. Health Education and Health Promotion. 2021; 9(2):141-6. [Link]
- Olyani S, Peyman N. [Assessment of the subjective wellbeing of the elderly during the COVID-19 disease pandemic in Mashhad (Persian)]. Iranian Journal of Ageing. 2021; 16(1):62-73. [DOI:10.32598/sija.16.1.3109.1]
- Peyman N, Olyani S. Iranian older adult's mental wellbeing during the COVID-19 epidemic. Asian Journal of Psychiatry. 2020; 54:102331. [DOI:10.1016/j.ajp.2020.102331] [PMID]
- Golafshani N. Understanding reliability and validity in qualitative research. The Qualitative Report. 2003; 8(4):597-607. [Link]
- Shenton AK. Strategies for ensuring trustworthiness in qualitative research projects. Education for information. 2004; 22(2):63-75. [DOI:10.3233/EFI-2004-22201]
- Gornick D, Kadakuntla A, Trovato A, Stetzer R, Tadros M. Practical considerations for colorectal cancer screening in older adults. World Journal of Gastrointestinal Oncology. 2022; 14(6):1086-102. [DOI:10.4251/wjgo.v14.i6.1086] [PMID]
- Gimeno García AZ. Factors influencing colorectal cancer screening participation. Gastroenterology Research and Practice. 2012; 2012:483417. [DOI:10.1155/2012/483417] [PMID]
- Hall NJ, Rubin GP, Dobson C, Weller D, Wardle J, Ritchie M, et al. Attitudes and beliefs of non-participants in a population-based screening programme for colorectal cancer. Health Expectations. 2015; 18(5):1645-57. [DOI:10.1111/hex.12157] [PMID]
- Jones RM, Woolf SH, Cunningham TD, Johnson RE, Krist AH, Rothemich SF, et al. The relative importance of patient-reported barriers to colorectal cancer screening. American Journal of Preventive Medicine. 2010; 38(5):499-507. [DOI:10.1016/j.amepre.2010.01.020]
- Kobayashi LC, Wardle J, von Wagner C. Limited health literacy is a barrier to colorectal cancer screening in England: evidence from the English Longitudinal Study of Ageing. Preventive Medicine. 2014; 61(100):100-5. [DOI:10.1016/j.ypmed.2013.11.012] [PMID]
- Tfaily MA, Naamani D, Kassir A, Sleiman S, Ouattara M, Moacdieh MP, et al. Awareness of colorectal cancer and attitudes towards its screening guidelines in Lebanon. Annals of Global Health. 2019; 85(1):75. [DOI:10.5334/aogh.2437] [PMID]
- Al-Hajeili M, Abdulwassi HK, Alshadadi F, Alqurashi L, Idriss M, Halawani L. Assessing knowledge on preventive colorectal cancer screening in Saudi Arabia: A cross-sectional study. Journal of Family Medicine and Primary Care. 2019; 8(10):3140-6. [DOI:10.4103/jfmpc.jfmpc_508_19] [PMID]
- van Rijn AF, van Rossum LG, Deutekom M, Laheij RJ, Fockens P, Bossuyt PM, et al. Low priority main reason not to participate in a colorectal cancer screening program with a faecal occult blood test. Journal of Public Health (Oxford, England). 2008; 30(4):461-5. [DOI:10.1093/pubmed/fdn063] [PMID]
- Paddison JS, Yip MJ. Exploratory study examining barriers to participation in colorectal cancer screening. The Australian Journal of Rural Health. 2010; 18(1):11-5. [DOI:10.1111/j.1440-1584.2009.01114.x] [PMID]
- Clarke N, Gallagher P, Kearney PM, McNamara D, Sharp L. Impact of gender on decisions to participate in faecal immunochemical test-based colorectal cancer screening: A qualitative study. Psychooncology. 2016; 25(12):1456-62. [DOI:10.1002/pon.4085] [PMID]
- Sarfaty M, Doroshenk M, Hotz J, Brooks D, Hayashi S, Davis TC, et al. Strategies for expanding colorectal cancer screening at community health centers. CA: A Cancer Journal for Clinicians. 2013; 63(4):221-31. [DOI:10.3322/caac.21191] [PMID]
- Schliemann D, Paramasivam D, Dahlui M, Cardwell CR, Somasundaram S, Ibrahim Tamin NSB, et al. Change in public awareness of colorectal cancer symptoms following the Be Cancer Alert Campaign in the multi-ethnic population of Malaysia. BMC Cancer. 2020; 20(1):252. [DOI:10.1186/s12885-020-06742-3] [PMID]
- Ruffin 4th MT, Creswell JW, Jimbo M, Fetters MD. Factors influencing choices for colorectal cancer screening among previously unscreened African and Caucasian Americans: Findings from a triangulation mixed methods investigation. Journal of Community Health. 2009; 34(2):79-89. [DOI:10.1007/s10900-008-9133-5] [PMID]
- Powe BD, Cooper DL, Harmond L, Ross L, Mercado FE, Faulkenberry R. Comparing knowledge of colorectal and prostate cancer among African American and Hispanic men. Cancer Nursing. 2009; 32(5):412-7. [DOI:10.1097/NCC.0b013e3181aaf10e] [PMID]
- Beydoun HA, Beydoun MA. Predictors of colorectal cancer screening behaviors among average-risk older adults in the United States. Cancer Causes & Control . 2008; 19(4):339-59. [DOI:10.1007/s10552-007-9100-y] [PMID]
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
تمامی آثار نشریه سالمند: مجله سالمندی ایران تحت مجوز Creative Commons
Attribution-NonCommercial 4.0 هستند.
تماس با ما
تلفن دفتر نشریه:
تلفن مستقیم:02171732827(تماس فقط روزهای شنبه، یکشنبه و سه شنبه ساعت 10 الی 12) 021221800- داخلی 2827
ایمیل: salmand2010@gmail.com
تلفن ناشر : 02145355000 - 02145355555
