دوره 20، شماره 2 - ( تابستان 1404 )
جلد 20 شماره 2 صفحات 255-242 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Davoudi Baghban M, Rad M, Mohammadi M, Mosa Farkhani E, Ghasemi M R. Predicting the Perception of Aging Based on Personality Traits in Older Adults Referring to Health Centers in Mashhad, Iran. Salmand: Iranian Journal of Ageing 2025; 20 (2) :242-255
URL: http://salmandj.uswr.ac.ir/article-1-2829-fa.html
URL: http://salmandj.uswr.ac.ir/article-1-2829-fa.html
داودی باغبان مهدی، راد مصطفی، محمدی مجتبی، موسی فرخانی احسان، قاسمی محمدرضا. پیش‌بینی ادراک از پیری براساس ویژگی‌های شخصیتی سالمندان مراجعه‌کننده به مراکز بهداشتی شهر مشهد. سالمند: مجله سالمندی ایران. 1404; 20 (2) :242-255
مهدی داودی باغبان1 
، مصطفی راد2 ، مجتبی محمدی3 ، احسان موسی فرخانی4 ، محمدرضا قاسمی*5
، مصطفی راد2 ، مجتبی محمدی3 ، احسان موسی فرخانی4 ، محمدرضا قاسمی*5
1- گروه پرستاری، کمیته تحقیقات دانشجویی، دانشکده پرستاری و مامایی، دانشگاه علوم پزشکی سبزوار، سبزوار، ایران.
2- گروه پرستاری داخلی و جراحی، مرکز تحقیقات سلامت سالمندان، دانشکده پرستاری و مامایی، دانشگاه علوم پزشکی سبزوار، سبزوار، ایران.
3- گروه پرستاری، مرکز تحقیقات سلامت سالمندان، دانشگاه علوم پزشکی سبزوار، سبزوار، ایران.
4- گروه اپیدمیولوژی، مرکز تحقیقات مدیریت و عوامل اجتماعی سلامت، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی مشهد، مشهد، ایران.
5- گروه پرستاری داخلی و جراحی، مرکز تحقیقات سلامت سالمندان، دانشکده پرستاری و مامایی، دانشگاه علوم پزشکی سبزوار، سبزوار، ایران. ،Ghasemimr901@gmail.com
2- گروه پرستاری داخلی و جراحی، مرکز تحقیقات سلامت سالمندان، دانشکده پرستاری و مامایی، دانشگاه علوم پزشکی سبزوار، سبزوار، ایران.
3- گروه پرستاری، مرکز تحقیقات سلامت سالمندان، دانشگاه علوم پزشکی سبزوار، سبزوار، ایران.
4- گروه اپیدمیولوژی، مرکز تحقیقات مدیریت و عوامل اجتماعی سلامت، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی مشهد، مشهد، ایران.
5- گروه پرستاری داخلی و جراحی، مرکز تحقیقات سلامت سالمندان، دانشکده پرستاری و مامایی، دانشگاه علوم پزشکی سبزوار، سبزوار، ایران. ،
متن کامل [PDF 5111 kb]
(603 دریافت)
| چکیده (HTML) (3124 مشاهده)
متن کامل: (33 مشاهده)
مقدمه
طبق گزارش‌های ارائه‌شده توسط سازمان ملل متحد، ایران یکی از سریع‌ترین رشدها را درزمینه افزایش تعداد سالمندان دارد [1]. سازمان بهداشت جهانی در سال 2015 بر ضرورت اتخاذ تدابیری در جهت ترویج سالمندی سالم در جوامعی که به دنبال تقویت مشارکت افراد سالمند به‌عنوان اعضای فعال در جامعه هستند تأکید کرد. برای انجام هرچه بهتر این کار، ابتدا جوامع باید درک درستی از سالمندی و چالش‌های مرتبط با افزایش سن ایجاد کنند، چراکه تجربیات متفاوتی از سالمندی در میان افراد مسن وجود دارد [2، 3]. در‌واقع به ادراک ذهنی و واکنش‌های عاطفی افراد مسن به چالش‌های فیزیکی، روانی و اجتماعی مرتبط با فرآیند پیر شدن، ادراک از پیری گفته می‌شود [4]. نوع ادراک از پیری می‌تواند تأثیرات قابل‌توجه مثبت و یا منفی، بر روی سلامتی و رفاه افراد سالمند داشته باشد [5]. ادراک از پیری منفی با مشکلات حافظه، علائم بیماری آلزایمر، بهبود آهسته‌تر، کیفیت خواب ضعیف، اختلالات قلبی‌عروقی و کاهش توانایی در انجام رفتارهای مرتبط با سلامت و عملکرد بدنی مرتبط است [6-9]. در مقابل، ادراک از پیری مثبت با رفتارهای سالم‌تر، طول عمر بیشتر، عملکرد شناختی بهتر، شادی بیشتر، افسردگی و چاقی کمتر، افزایش مشارکت در فعالیت‌های اجتماعی و رفتارهای پیشگیرانه بهداشتی و کاهش محدودیت‌های فیزیکی در فعالیت‌های زندگی روزمره همراه است [7، 10-12]. عوامل متعددی بر ادراک از پیری تأثیر می‌گذارند که شامل عوامل فردی، مانند نوع نگرش به پیری، وضعیت سلامت، مذهب، سن ذهنی، وضعیت اقتصادی، وضعیت تأهل، میزان رضایت از پیری، آگاهی درزمینه سالمندی و همچنین عوامل اجتماعی، مانند نوگرایی، تبعیض سنی و روابط اجتماعی و خانوادگی هیتند [13]. همچنین اگرچه سنین 60 سال به بالا به‌طور‌کلی به‌عنوان شروع دوران سالمندی تلقی می‌شود، اما مطالعات نشان داده‌اند عوامل فردی متعددی بر فرایند پیری تأثیر می‌گذارند. این عوامل شامل تفاوت‌هایی در سبک زندگی، وجود یا عدم وجود بیماری مزمن، شرایط اجتماعی و اقتصادی، شغل، الگوهای غذایی و همچنین انواع ویژگی‌های شخصیتی است [14].
اصطلاح «شخصیت» به تنوع در الگوهای تفکر، احساس و رفتار افراد اشاره دارد. ویژگی‌های شخصیتی عموماً توسط مدل 5 عاملی شخصیت توصیف می‌شوند که عبارت‌اند از: روان‌رنجوری، برونگرایی، گشودگی به تجربه، توافق‌پذیری و مسئولیت‌پذیری [15]. تحقیقات نشان داده‌اند شخصیت می‌تواند در انطباق با چالش‌های مرتبط با افزایش سن نقش مهمی ایفا کند، درنتیجه شخصیت به سلامت و طولانی‌تر شدن عمر کمک می‌کند. ویژگی‌های شخصیتی همچنین می‌توانند پیش‌بینی‌کننده‌های مهمی برای دستاوردهای کلیدی در زندگی، مانند موفقیت درزمینه عشق، کار، رفاه، سلامتی و طول عمر باشند و با دیدگاه‌های افراد ارتباط دارند [16]. ویژگی‌های شخصیتی با مشخص کردن اولویت‌های فرد، روی تفسیر فرد از محیط اطراف خود، فرایند انطباق، تفکر، عملکرد، رفتار و احساسات و همچنین سلامت جسمانی و روانی فرد در طول عمرش نقش اساسی دارند [17].
باتوجهبه مطالب گفته‌شده، درک تصورات سالمندان نسبت خودشان در دوران سالمندی اهمیت زیادی دارد، چراکه این درک بر کیفیت زندگی آن‌ها تأثیرگذار است. علاوهبراین شخصیت یک فرد می‌تواند در نحوه انطباق او با تجربیات مثبت و منفی مرتبط با افزایش سن تأثیر مهمی داشته باشد [3، 18]. باتوجهبه تفاوت‌های شخصیتی در نگرش به پیری [10، 19]، این مسئله قابل‌توجه است که چرا تاکنون علی‌رغم اهمیت ارتباط ویژگی‌های شخصیتی و ادراک پیری در سالمندان، مطالعات کمی در این زمینه انجام شده است. باتوجهبه اهمیت و تأثیرگذاری ادراک از پیری در گذراندن دوره سالمندی، درک بهتر عوامل مرتبط با ادراک از پیری ضروری است. بدیهی است که به دنبال کسب این نوع آگاهی، می‌توان برنامه‌ریزی‌های مناسب‌تری را در حوزه‌های مختلف مراقبت از سالمند، از آموزش رفتارهای پیشگیرانه بهداشتی و غربالگری گرفته تا مراحل توان‌بخشی بیماری‌ها تدوین کرد. بنابراین باتوجهبه تفاوت عوامل فردی، اجتماعی و فرهنگی مؤثر بر ادراک پیری و شخصیت افراد در جوامع مختلف، این مطالعه برای اولین‌بار در بین سالمندان ایرانی با هدف تعیین پیش‌بینی ادراک از پیری براساس ویژگی‌های شخصیتی سالمندان طراحی شده است.
روش مطالعه
مطالعه حاضر از نوع توصیفی‌تحلیلی به روش مقطعی و جامعه آماری آن سالمندان مراجعه‌کننده به مراکز بهداشتی شهر مشهد در سال 1402 بودند. حجم نمونه با لحاظ کردن اندازه اثر 0/14، خطای نوع اول 0/05 و توان آزمون 90 درصد و تعداد متغیر مستقل برابر 18 با استفاده از نرم‌افزار جی‌پاور برابر 195 نفر محاسبه شد (جدول شماره 1) که در ادامه خروجی نرم‌افزار جی‌پاور آمده است سپس با در نظر گرفتن 10 درصد ریزش نمونه‌ها، حجم نمونه 215 نفر تعیین شد و افراد سالمند به روش نمونه‌گیری چندمرحله‌ای انتخاب شدند، به این صورت که از هر‌کدام از 5 مرکز بهداشت اصلی شهر مشهد، 2 پایگاه جامع خدمات سلامت به تصادف انتخاب و باتوجهبه تعداد افراد تحت پوشش و حجم کلی نمونه، افراد جهت شرکت در مطالعه دعوت شدند. معیارهای ورود به مطالعه، سن 60 سال یا بالاتر، رضایت آگاهانه برای شرکت در مطالعه، توانایی پاسخ‌گویی به سؤالات پرسش‌نامه و معیارهای خروج، ابتلا به مشکلات شناختی (دمانس، اختلال در حافظه کوتاه‌مدت)، مصرف داروهای اعصاب و روان و معلولیت بود. داده‌ها پس از اخذ رضایت‌نامه آگاهانه کتبی با استفاده از پرسش‌نامه جمعیت‌شناختی، نسخه کوتاه پرسش‌نامه‌های ادراک از پیری بارکر و ویژگی‌های شخصیتی گلدبرگ جمع‌آوری شدند.
نسخه کوتاه پرسش‌نامه ادراک از پیری بارکر
این پرسش‌نامه را بارکر و همکاران در سال 2007 ساخته‌اند. پرسش‌نامه دارای 17 سؤال است که با مقیاس پنج‌درجه‌ای لیکرت از 5 (کاملاً موافقم) تا 1 (کاملاً مخالفم) نمره‌دهی می‌شود، به استثنای سؤالات منفی که برعکس نمره‌گذاری می‌شوند [20]. روایی و پایایی این پرسش‌نامه در ایران توسط لیلا صادق‌مقدم و همکاران (2016) بررسی شد که روایی آن 94 درصد و پایایی آن باتوجهبه آلفای کرونباخ 75 درصد به دست آمد [21]. همچنین آلفای کرونباخ این پرسش‌نامه در مطالعه حاضر 0/77 محاسبه شد.
نسخه کوتاه پرسش‌نامه 5 عامل بزرگ شخصیت گلدبرگ
این پرسش‌نامه فرم کوتاه‌تری از پرسش‌نامه 5 عامل بزرگ شخصیت گلدبرگ (1999) است که براساس نتایج پژوهش خرمائی (1385) ساخته شده است و دارای 25 سؤال و 5 بعد روان‌رنجوری (سؤالات 4، 9، 13و 18)، توافق‌پذیری (سؤالات 2، 7، 16 و 21)، مسئولیت‌پذیری (سؤالات 3، 8، 12 و 17)، برونگرایی (سؤالات 1، 6، 11، 15 و 20) و گشودگی در تجربه (سؤالات 5، 10، 14 و 19) است که با مقیاس 5 درجه‌ای لیکرت از 5 (کاملاً موافق) تا 1 (کاملاً مخالف) نمره‌دهی می‌شود. نمره‌گذاری این پرسش‌نامه در تمام مواد یکسان نیست و گویه‌های 2، 6، 8، 9، 10، 15، 17، 18، 19 و 21 به‌صورت معکوس نمره‌گذاری می‌شوند. جهت بررسی روایی پرسش‌نامه از تحلیل عاملی به روش مؤلفه‌های اصلی استفاده شده است. ضرایب آلفای کرونباخ این پرسش‌نامه در بعدهای روان‌رنجوری، گشودگی به تجربه، مسئولیت‌پذیری، توافق‌پذیری و برونگرایی به ترتیب عبارت‌اند از 0/83، 0/69، 0/81، 0/83 و 0/72 درصد که توسط خرمایی و همکاران به دست آمده است [22]. همچنین پایایی پرسش‌نامه از‌طریق آلفای کرونباخ برای مطالعه حاضر 0/86 محاسبه شد.
در‌نهایت داده‌های جمع‌آوری‌شده با نرم‌افزار SPSS نسخه 16 و روش‌های آمار توصیفی، مانند درصد و فراوانی، میانگین و انحراف معیار و آزمون‌های آماری استنباطی تی، آنووا و رگرسیون تجزیه‌وتحلیل شدند (سطح معناداری 0/05).
یافته‌ها
طبق نتایج میانگین سنی افراد سالمند شرکت‌کننده در مطالعه 7/03±68/4 بود و بیشتر شرکت‌کنندگان مرد (67/6 درصد، 144 نفر)، متأهل (86/4 درصد، 184 نفر)، زیر دیپلم (2/59 درصد، 126 نفر) و غیر‌شاغل (84 درصد، 179 نفر) بودند. سایر مشخصات جمعیت‌شناختی در جدول شماره 2 نمایش داده شده‌اند. همچنین میانگین و انحراف معیار نمره کل ادراک از پیری شرکت‌کننده‌های مطالعه 8/12±60/7 بود.
جدول شماره 3 شامل میانگین و انحراف معیار ادراک از پیری براساس متغیرهای جمعیت‌شناختی سن و جنسیت است. یافته‌های آزمون آنووا نشان داد سن با میانگین نمره ادراک از پیری ارتباط معکوس دارد و با افزایش سن میانگین نمره ادراک از پیری کاهش می‌یابد (P<0/05). همچنین براساس یافته‌های آزمون تی میانگین نمره ادراک از پیری مردان نسبت به زنان سالمند بیشتر بود (P<0/05). در‌نهایت متغیرهایی که با ادراک از پیری ارتباط آماری معناداری داشتند با روش گام به گام وارد مدل رگرسیون شدند که هیچ‌کدام از متغیرهای سن و جنسیت در مدل باقی نماندند و مشخص شد 2 متغیر سن و جنسیت قابلیت پیش‌بینی ادراک از پیری را ندارند.
جدول شماره 4 شامل میانگین و انحراف معیار ابعاد ویژگی‌های شخصیتی است. طبق یافته‌ها ابعاد توافق‌پذیری با میانگین نمره 2/18±18/84 و برونگرایی با میانگین 4/04±17/31 از سایر ابعاد ویژگی‌های شخصیتی بالاتر بوده است.
جدول شماره 5 ضریب همبستگی پیرسون بین ابعاد ویژگی‌های شخصیتی و ادراک از پیری را نشان می‌دهد. یافته‌ها برای ارتباط آماری معنادار و معکوسی بین بعد روان‌رنجوری و ادراک از پیری (r=-0/35 ،P<0/001) بود و سایر ابعاد ویژگی‌های شخصیتی که عبارت‌اند از برونگرایی (r=0/28 ،P<0/001)، توافق‌پذیری (r=0/19 ،P<0/05)، مسئولیت‌پذیری (r=0/38 ،P<0/001) و گشودگی (r=0/36 ،P<0/001) با ادراک از پیری ارتباط آماری معنادار و مستقیمی داشتند.
نتایج تحلیل رگرسیون خطی رابطه ادراک از پیری با ابعاد ویژگی‌های شخصیتی در جدول شماره 6 نمایش داده شده است. مسئولیت‌پذیری (B=0/47 ،SE=0/2 ،P=0/02) بیشترین ارتباط را با ادراک از پیری داشت. به‌طوری‌که با افزایش یک نمره در مسئولیت‌پذیری، نمره ادراک از پیری 0/47 افزایش خواهد یافت. پس از آن برونگرایی بیشترین ارتباط را با ادراک از پیری داشت (B=0/36 ،SE=0/13 ،P=0/008). به‌طوری‌که با افزایش یک نمره در برونگرایی، نمره ادراک از پیری 0/36 افزایش خواهد یافت. همچنین روان‌رنجوری با ادراک از پیری ارتباط معکوس داشت (B=-0/43 ،SE=0/11 ،P<0/001) و با افزایش یک نمره در روان‌رنجوری، نمره ادراک از پیری 43/0 کاهش می‌یافت. ابعاد گشودگی (B=0/27 ،SE=0/19 ،P=0/16) و توافق‌پذیری (B=-0/001 ،SE=0/24 ،P=0/99) هیچ ارتباطی با ادراک از پیری نداشتند. مدل نشانگر آن است که متغیر ویژگی‌های شخصیتی می‌تواند 0/22 از واریانس متغیر ادراک از پیری را پیش‌بینی کند.
بحث
هدف اصلی این مطالعه بررسی نقش ویژگی‌های شخصیتی در پیش‌بینی ادراک از پیری سالمندان بود. نتایج مطالعه ما نشان داد از بین 5 بُعد ویژگی‌های شخصیتی، 3 بعد مسئولیت‌پذیری، برونگرایی و روان‌رنجوری می‌توانند ادراک از پیری را پیش‌بینی کنند. به‌طوری‌که نمره ادراک از پیری با افزایش یک نمره در بعدهای مسئولیت‌پذیری و برونگرایی، به ترتیب 0/47 و 0/36 افزایش و در بعد روان‌رنجوری 0/43 کاهش می‌یابد. باتوجهبه ضریب تبیین، مدل پژوهش حاضر قادر به تبیین 0/22 از ادراک از پیری است و این یعنی 22 درصد از تغییرات ادراک از پیری می‌تواند توسط ویژگی‌های شخصیتی تبیین شود که نشان‌دهنده قدرت متوسط مدل ما در پیش‌بینی متغیر ادراک از پیری است. این یافته‌ها تا حدودی مشابه با نتایج مطالعه رستمی و همکاران است که با عنوان «5 ویژگی بزرگ شخصیتی و پیش‌بینی سلامت روان در سالمندان ایرانی» انجام شد و نشان می‌دهد که ویژگی‌های شخصیتی قادر به توضیح 11 درصد از واریانس امید، 16 درصد از واریانس حمایت اجتماعی ادراک‌شده و 34 درصد از واریانس کیفیت زندگی مرتبط به سلامت هستند [23]. همچنین نتایج مطالعه کریستینا برایانت و همکاران که با عنوان «سابقه نگرش به سالمندی: مطالعه نقش شخصیت و بهزیستی» انجام شده است نشان داد مدل رگرسیونی قادر به توضیح 33 درصد از واریانس ضایعات روانی‌اجتماعی، 31 درصد از واریانس تغییر فیزیکی و 20 درصد از واریانس رشد روانی از حوزه‌های نگرش به سالمندی هستند [10]. این شباهت‌ها ممکن است بیانگر اهمیت ویژگی‌های شخصیتی در چندین جنبه مرتبط با سلامت روان باشد. این امر بر اهمیت در نظر گرفتن ویژگی‌های شخصیتی به‌عنوان عوامل کلیدی در تحقیقات مرتبط با سلامت روان تأکید می‌کند. با وجود این، اختلافات مشاهده‌شده در درصدهای تبیین‌شده توسط ویژگی‌های شخصیتی ممکن است بیانگر تأثیر متفاوت این ویژگی‌ها بر ابعاد مختلف زندگی فردی باشد. به‌عنوان مثال، در‌حالی‌که ویژگی‌های شخصیتی در مطالعه ما نقش بزرگ‌تری در پیش‌بینی ادراک از پیری داشتند، در مطالعه برایانت تأثیر آن‌ها بر ضایعات روانی‌اجتماعی و تغییرات فیزیکی و در مطالعه رستمی بر کیفیت زندگی مرتبط با سلامت بیشتر بود که این اختلافات ممکن است به دلیل تفاوت در جمعیت نمونه، متغیرهای مورد‌بررسی، روش‌های اندازه‌گیری یا تفاوت‌های فرهنگی و اجتماعی باشد که بر ادراک از پیری و سایر متغیرهای مرتبط با سلامت روان تأثیر می‌گذارند. علاوهبراین مطالعه رستمی نشان داد ویژگی‌های شخصیتی می‌توانند 34 درصد از واریانس کیفیت زندگی مرتبط با سلامت را پیش‌بینی کنند که این میزان بیشتر از پیش‌بینی ادراک از پیری در مطالعه ما است. این تفاوت ممکن است نشان‌دهنده اهمیت بیشتر ویژگی‌های شخصیتی در کیفیت زندگی مرتبط با سلامت باشد و یا به این علت باشد که کیفیت زندگی مرتبط با سلامت تحت تأثیر عوامل شخصیتی متفاوت با ادراک از پیری است.
یافته‌های مطالعه حاضر نشان می‌دهد سالمندان با سطوح روان‌رنجوری بالا، ادراک از پیری کمتری را گزارش می‌دهند که این یافته‌ها در راستای مطالعات قبلی است. نتایج مطالعات آنا کورنت و کریستینا برایانت نشان داد روان‌رنجوری پایین، نگرش به پیری مثبت‌تری را پیش‌بینی می‌کند [10، 19]. همچنین وون و همکاران نشان دادند در سالمندان مبتلا به دیابت کسانی‌که روان‌رنجوری پایین‌تری دارند، کیفیت زندگی بهتری را تجربه می‌کنند [24]. علاوهبراین، مطالعه روپرشت و همکاران نشان داد روان‌رنجوری با ضررهای آگاهی از تغییرات وابسته به سن مرتبط است [25]. در همین راستا، مطالعه شانویی چن و همکاران نشان می‌دهد سالمندان با سطوح روان‌رنجوری بالاتر مستعد نشخوار فکری و در‌نهایت سطوح بالاتری از اضطراب و افسردگی هستند [26]. در تبیین این یافته‌ها می‌توان گفت افراد روان‌رنجور، بیشتر در معرض تجربه رویدادهای منفی زندگی هستند که این امر منجر به درک بیشتر احساسات منفی و تقویت خودپنداره منفی در آن‌ها می‌شود. این افراد ممکن است حوادث را به شکل منفی‌تری ارزیابی کنند و یا مشکلاتی را گزارش دهند که رخ نداده‌اند [27].
طبق یافته‌های مطالعه حاضر، سالمندان دارای سطح مسئولیت‌پذیری بالاتر، درک بهتری از سالمندی خود دارند و بهتر می‌توانند با چالش‌های مرتبط با سن سازگار شوند که با نتایج مطالعات آنا کورنت و کریستینا برایانت همسو است که نشان دادند مسئولیت‌پذیری بالا، نگرش به پیری مثبت‌تری را پیش‌بینی می‌کند [10، 19]. علاوهبراین مطالعه روپرشت و همکاران نشان داد مسئولیت‌پذیری با دستاوردهای آگاهی از تغییرات وابسته به سن مرتبط است [25]. مطالعه وون و همکاران نشان داد در سالمندان مبتلا به دیابت بین مسئولیت‌پذیری بالاتر و کیفیت زندگی بهتر ارتباط وجود دارد [24]. مطالعه صادقی و همکاران نشان داد هرچه مسئولیت‌پذیری سالمندان بیشتر باشد اعتماد به خودمراقبتی آن‌ها هم افزایش می‌یابد [28]. در تبیین این یافته‌ها می‌توان گفت افراد سالمند مسئولیت‌پذیر معمولاً به خودمراقبتی بیشتری می‌پردازند. آن‌ها با انتخاب سبک زندگی سالم‌تر و برقراری دوستی‌های مثبت و مشارکت در رفتارهای مفید برای سلامتی، در حفظ سلامتی خود موفق‌تر بوده و از زندگی روزمره خود لذت بیشتری می‌برند که این امر به پیری موفقیت‌آمیز منجر می‌شود. علاوهبراین افراد مسئولیت‌پذیر با ارائه خدمات به دیگران و ایجاد تأثیرات مثبت در اطرافیان، به بهبود روابط اجتماعی خود کمک می‌کنند. این نوع رفتارهای مسئولیت‌پذیرانه می‌توانند به افزایش شایستگی اجتماعی و کارآمدی سالمندان منجر شوند، احساس کنترل بر زندگی و محیط اطراف را در آن‌ها تقویت کنند [23، 29، 30] و در‌نهایت به آن‌ها کمک کنند تا درک بهتری از دوران سالمندی خود داشته باشند.
نتایج مطالعه حاضر نشان داد سالمندان با برونگرایی بالاتر، ادراک از پیری بالاتری دارند که این یافته با یافته‌های کریستینا برایانت و لوری هریس همخوانی دارد که نشان دادند برونگرایی ارتباط معکوسی با اضطراب پیری دارد. در تبیین این یافته‌ها می‌توان گفت افراد برون‌گرا معمولاً دارای روابط اجتماعی قوی‌تری هستند و در جامعه فعال‌تر عمل می‌کنند که این امر ممکن است به‌عنوان یک سپر محافظتی در برابر تأثیرات منفی افزایش سن، مثل از دست دادن نقش، عمل کرده و به آن‌ها کمک کند تا دیدگاه مثبت‌تری نسبت به پیری داشته باشند [10، 31].
طبق مدل رگرسیون ارتباط معناداری بین توافق‌پذیری و ادراک از پیری یافت نشد که این یافته با نتایج مطالعه آنا کورنت و همکاران همسو بود که نشان دادند توافق‌پذیری ارتباطی با نگرش به پیری ندارد [19]، اما نتایج مطالعه حاضر با نتایج مطالعات کریستینا برایانت و لوری هریس که نشان دادند برونگرایی ارتباط معکوسی با اضطراب پیری دارد متفاوت است [10، 31]. تفاوت در نتایج مطالعات می‌تواند به علت تفاوت در متغیرهای کنترلی و یا به خاطر تفاوت در ابزار مورد‌استفاده باشد که می‌توانند تأثیر ویژگی‌های شخصیتی را بر نتایج تغییر دهند.
در بررسی ارتباط بین گشودگی و ادراک از پیری طبق مدل رگرسیون ارتباط آماری معناداری یافت نشد. یافته‌ها با نتایج مطالعه لوری هریس و همکاران همسو بود که نشان دادند گشودگی با اضطراب پیری ارتباطی ندارد [31]. اما نتایج مطالعه حاضر با نتایج مطالعات آنا کورنت و همکاران که نشان دادند گشودگی بالاتر با نگرش به پیری مثبت‌تر مرتبط است همسو نبود [19]. همچنین این یافته‌ها با مطالعه فیونا روپرشت و همکاران که گشودگی را با دستاوردهای آگاهی از تغییرات وابسته به سن مرتبط دانستند همخوانی ندارد [25]. در تبیین این یافته‌ها می‌توان گفت افراد با سطح بالای گشودگی به تجربه، کنجکاو و در جست‌وجوی فرصت‌های جدید و متنوع هستند و تمایل دارند تا تنوع را در زندگی روزمره خود بگنجانند که این ویژگی می‌تواند به افزایش رضایتمندی در دوران بازنشستگی کمک کند. با‌این‌حال در جامعه ما ممکن است به دلیل تفاوت‌های فرهنگی و یا محدودیت‌های اقتصادی، افراد قادر به برآورده کردن نیازهای مرتبط با این ویژگی شخصیتی نباشند که این امر می‌تواند به کمرنگ شدن این بعد در شخصیت سالمندان منجر شود و تفاوت‌های مشاهده‌شده در نتایج مطالعه حاضر با سایر مطالعات را توضیح دهد.
نتیجه‌گیری نهایی
ادراک از پیری به‌عنوان یک پدیده روان‌شناختی تأثیرات قابل‌توجهی بر سلامتی، رفاه و کیفیت زندگی افراد سالمند دارد. افزایش سطح ادراک از پیری سالمندان نه‌تنها به نفع سلامت و رفاه فردی سالمندان است، بلکه مزایایی نیز برای سیستم بهداشتی و جامعه به همراه دارد که می‌توان به کاهش هزینه‌های درمانی و مراقبتی برای سالمندان، افزایش سرمایه اجتماعی و فرهنگی جامعه و بهبود رضایت و خوشبختی سالمندان و خانواده‌هایشان اشاره کرد.
یافته‌های این مطالعه نشان می‌دهند ابعاد روان‌رنجوری، مسئولیت‌پذیری و برونگرایی شخصیت قادر به پیش‌بینی ادراک از پیری هستند و ویژگی‌های شخصیتی می‌توانند عوامل مؤثری درزمینه شکل‌گیری ادراک از پیری باشند. بنابراین پیشنهاد می‌شود سیاست‌گذاران حوزه سلامت و متخصصان روان، با طراحی برنامه‌های آموزشی و مشاوره‌ای متمرکز بر ارتقای مسئولیت‌پذیری و برونگرایی و کاهش بعد روان‌رنجوری به بهبود ادراک از پیری کمک کنند. این اقدامات می‌توانند به پیشگیری از پیامدهای منفی ناشی از سطح ادراک از پیری پایین کمک کرده و به سالمندان در دستیابی به دیدگاهی مثبت، افزایش کیفیت زندگی و سازگاری بهتر با چالش‌های پیری با وجود مشکلات سلامتی و محدودیت‌ها یاری رسانند. باتوجهبه اینکه مطالعه حاضر به‌صورت مقطعی و در جمعیت سالمندان شهر مشهد انجام شده است، پیشنهاد می‌شود که در مطالعات آتی، نقش سایر عوامل، مانند زمان و محیط در رابطه بین ادراک از پیری و ویژگی‌های شخصیتی مورد بررسی قرار گیرد.
از محدودیت‌های این مطالعه می‌توان به طراحی مطالعه به‌صورت مقطعی، عدم دسترسی به سالمندان دارای ناتوانی یا محدودیت‌های حرکتی و میزان مشارکت کمتر زنان سالمند اشاره کرد.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
در این پژوهش کلیه کدهای اخلاقی تحت نظر معاونت پژوهشی و کمیته اخلاق دانشگاه علوم‌پزشکی سبزوار در تمام طول مطالعه حاضر در نظر گرفته شده است. این طرح در کمیته اخلاق دانشگاه علوم‌پزشکی سبزوار با کد IR.MEDSAB.REC.1402.070 در تاریخ 10/08/1402 ثبت شده است.
حامی مالی
مقاله حاضر از پایان‌نامه مقطع کارشناسی ارشد در دانشگاه علوم‌پزشکی سبزوار استخراج شده است. حمایت مالی این پژوهش بر عهده معاونت پژوهشی دانشکده پرستاری و مامایی دانشگاه علوم‌پزشکی سبزوار بوده است.
مشارکت نویسندگان
همه نویسندگان به‌طور یکسان در مفهوم و طراحی مطالعه، جمع‌آوری و تجزیه‌وتحلیل داده‌ها، تفسیر نتایج و تهیه پیش‌نویس مقاله مشارکت داشتند.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.
تشکر و قدردانی
نویسندگان از تمامی سالمندان شرکت‌کننده در این مطالعه و کارکنان مراکز بهداشتی درمانی شهر مشهد به خاطر همکاری‌شان تشکر و قدردانی می‌کنند.
طبق گزارش‌های ارائه‌شده توسط سازمان ملل متحد، ایران یکی از سریع‌ترین رشدها را درزمینه افزایش تعداد سالمندان دارد [1]. سازمان بهداشت جهانی در سال 2015 بر ضرورت اتخاذ تدابیری در جهت ترویج سالمندی سالم در جوامعی که به دنبال تقویت مشارکت افراد سالمند به‌عنوان اعضای فعال در جامعه هستند تأکید کرد. برای انجام هرچه بهتر این کار، ابتدا جوامع باید درک درستی از سالمندی و چالش‌های مرتبط با افزایش سن ایجاد کنند، چراکه تجربیات متفاوتی از سالمندی در میان افراد مسن وجود دارد [2، 3]. در‌واقع به ادراک ذهنی و واکنش‌های عاطفی افراد مسن به چالش‌های فیزیکی، روانی و اجتماعی مرتبط با فرآیند پیر شدن، ادراک از پیری گفته می‌شود [4]. نوع ادراک از پیری می‌تواند تأثیرات قابل‌توجه مثبت و یا منفی، بر روی سلامتی و رفاه افراد سالمند داشته باشد [5]. ادراک از پیری منفی با مشکلات حافظه، علائم بیماری آلزایمر، بهبود آهسته‌تر، کیفیت خواب ضعیف، اختلالات قلبی‌عروقی و کاهش توانایی در انجام رفتارهای مرتبط با سلامت و عملکرد بدنی مرتبط است [6-9]. در مقابل، ادراک از پیری مثبت با رفتارهای سالم‌تر، طول عمر بیشتر، عملکرد شناختی بهتر، شادی بیشتر، افسردگی و چاقی کمتر، افزایش مشارکت در فعالیت‌های اجتماعی و رفتارهای پیشگیرانه بهداشتی و کاهش محدودیت‌های فیزیکی در فعالیت‌های زندگی روزمره همراه است [7، 10-12]. عوامل متعددی بر ادراک از پیری تأثیر می‌گذارند که شامل عوامل فردی، مانند نوع نگرش به پیری، وضعیت سلامت، مذهب، سن ذهنی، وضعیت اقتصادی، وضعیت تأهل، میزان رضایت از پیری، آگاهی درزمینه سالمندی و همچنین عوامل اجتماعی، مانند نوگرایی، تبعیض سنی و روابط اجتماعی و خانوادگی هیتند [13]. همچنین اگرچه سنین 60 سال به بالا به‌طور‌کلی به‌عنوان شروع دوران سالمندی تلقی می‌شود، اما مطالعات نشان داده‌اند عوامل فردی متعددی بر فرایند پیری تأثیر می‌گذارند. این عوامل شامل تفاوت‌هایی در سبک زندگی، وجود یا عدم وجود بیماری مزمن، شرایط اجتماعی و اقتصادی، شغل، الگوهای غذایی و همچنین انواع ویژگی‌های شخصیتی است [14].
اصطلاح «شخصیت» به تنوع در الگوهای تفکر، احساس و رفتار افراد اشاره دارد. ویژگی‌های شخصیتی عموماً توسط مدل 5 عاملی شخصیت توصیف می‌شوند که عبارت‌اند از: روان‌رنجوری، برونگرایی، گشودگی به تجربه، توافق‌پذیری و مسئولیت‌پذیری [15]. تحقیقات نشان داده‌اند شخصیت می‌تواند در انطباق با چالش‌های مرتبط با افزایش سن نقش مهمی ایفا کند، درنتیجه شخصیت به سلامت و طولانی‌تر شدن عمر کمک می‌کند. ویژگی‌های شخصیتی همچنین می‌توانند پیش‌بینی‌کننده‌های مهمی برای دستاوردهای کلیدی در زندگی، مانند موفقیت درزمینه عشق، کار، رفاه، سلامتی و طول عمر باشند و با دیدگاه‌های افراد ارتباط دارند [16]. ویژگی‌های شخصیتی با مشخص کردن اولویت‌های فرد، روی تفسیر فرد از محیط اطراف خود، فرایند انطباق، تفکر، عملکرد، رفتار و احساسات و همچنین سلامت جسمانی و روانی فرد در طول عمرش نقش اساسی دارند [17].
باتوجهبه مطالب گفته‌شده، درک تصورات سالمندان نسبت خودشان در دوران سالمندی اهمیت زیادی دارد، چراکه این درک بر کیفیت زندگی آن‌ها تأثیرگذار است. علاوهبراین شخصیت یک فرد می‌تواند در نحوه انطباق او با تجربیات مثبت و منفی مرتبط با افزایش سن تأثیر مهمی داشته باشد [3، 18]. باتوجهبه تفاوت‌های شخصیتی در نگرش به پیری [10، 19]، این مسئله قابل‌توجه است که چرا تاکنون علی‌رغم اهمیت ارتباط ویژگی‌های شخصیتی و ادراک پیری در سالمندان، مطالعات کمی در این زمینه انجام شده است. باتوجهبه اهمیت و تأثیرگذاری ادراک از پیری در گذراندن دوره سالمندی، درک بهتر عوامل مرتبط با ادراک از پیری ضروری است. بدیهی است که به دنبال کسب این نوع آگاهی، می‌توان برنامه‌ریزی‌های مناسب‌تری را در حوزه‌های مختلف مراقبت از سالمند، از آموزش رفتارهای پیشگیرانه بهداشتی و غربالگری گرفته تا مراحل توان‌بخشی بیماری‌ها تدوین کرد. بنابراین باتوجهبه تفاوت عوامل فردی، اجتماعی و فرهنگی مؤثر بر ادراک پیری و شخصیت افراد در جوامع مختلف، این مطالعه برای اولین‌بار در بین سالمندان ایرانی با هدف تعیین پیش‌بینی ادراک از پیری براساس ویژگی‌های شخصیتی سالمندان طراحی شده است.
روش مطالعه
مطالعه حاضر از نوع توصیفی‌تحلیلی به روش مقطعی و جامعه آماری آن سالمندان مراجعه‌کننده به مراکز بهداشتی شهر مشهد در سال 1402 بودند. حجم نمونه با لحاظ کردن اندازه اثر 0/14، خطای نوع اول 0/05 و توان آزمون 90 درصد و تعداد متغیر مستقل برابر 18 با استفاده از نرم‌افزار جی‌پاور برابر 195 نفر محاسبه شد (جدول شماره 1) که در ادامه خروجی نرم‌افزار جی‌پاور آمده است سپس با در نظر گرفتن 10 درصد ریزش نمونه‌ها، حجم نمونه 215 نفر تعیین شد و افراد سالمند به روش نمونه‌گیری چندمرحله‌ای انتخاب شدند، به این صورت که از هر‌کدام از 5 مرکز بهداشت اصلی شهر مشهد، 2 پایگاه جامع خدمات سلامت به تصادف انتخاب و باتوجهبه تعداد افراد تحت پوشش و حجم کلی نمونه، افراد جهت شرکت در مطالعه دعوت شدند. معیارهای ورود به مطالعه، سن 60 سال یا بالاتر، رضایت آگاهانه برای شرکت در مطالعه، توانایی پاسخ‌گویی به سؤالات پرسش‌نامه و معیارهای خروج، ابتلا به مشکلات شناختی (دمانس، اختلال در حافظه کوتاه‌مدت)، مصرف داروهای اعصاب و روان و معلولیت بود. داده‌ها پس از اخذ رضایت‌نامه آگاهانه کتبی با استفاده از پرسش‌نامه جمعیت‌شناختی، نسخه کوتاه پرسش‌نامه‌های ادراک از پیری بارکر و ویژگی‌های شخصیتی گلدبرگ جمع‌آوری شدند.
نسخه کوتاه پرسش‌نامه ادراک از پیری بارکر
این پرسش‌نامه را بارکر و همکاران در سال 2007 ساخته‌اند. پرسش‌نامه دارای 17 سؤال است که با مقیاس پنج‌درجه‌ای لیکرت از 5 (کاملاً موافقم) تا 1 (کاملاً مخالفم) نمره‌دهی می‌شود، به استثنای سؤالات منفی که برعکس نمره‌گذاری می‌شوند [20]. روایی و پایایی این پرسش‌نامه در ایران توسط لیلا صادق‌مقدم و همکاران (2016) بررسی شد که روایی آن 94 درصد و پایایی آن باتوجهبه آلفای کرونباخ 75 درصد به دست آمد [21]. همچنین آلفای کرونباخ این پرسش‌نامه در مطالعه حاضر 0/77 محاسبه شد.
نسخه کوتاه پرسش‌نامه 5 عامل بزرگ شخصیت گلدبرگ
این پرسش‌نامه فرم کوتاه‌تری از پرسش‌نامه 5 عامل بزرگ شخصیت گلدبرگ (1999) است که براساس نتایج پژوهش خرمائی (1385) ساخته شده است و دارای 25 سؤال و 5 بعد روان‌رنجوری (سؤالات 4، 9، 13و 18)، توافق‌پذیری (سؤالات 2، 7، 16 و 21)، مسئولیت‌پذیری (سؤالات 3، 8، 12 و 17)، برونگرایی (سؤالات 1، 6، 11، 15 و 20) و گشودگی در تجربه (سؤالات 5، 10، 14 و 19) است که با مقیاس 5 درجه‌ای لیکرت از 5 (کاملاً موافق) تا 1 (کاملاً مخالف) نمره‌دهی می‌شود. نمره‌گذاری این پرسش‌نامه در تمام مواد یکسان نیست و گویه‌های 2، 6، 8، 9، 10، 15، 17، 18، 19 و 21 به‌صورت معکوس نمره‌گذاری می‌شوند. جهت بررسی روایی پرسش‌نامه از تحلیل عاملی به روش مؤلفه‌های اصلی استفاده شده است. ضرایب آلفای کرونباخ این پرسش‌نامه در بعدهای روان‌رنجوری، گشودگی به تجربه، مسئولیت‌پذیری، توافق‌پذیری و برونگرایی به ترتیب عبارت‌اند از 0/83، 0/69، 0/81، 0/83 و 0/72 درصد که توسط خرمایی و همکاران به دست آمده است [22]. همچنین پایایی پرسش‌نامه از‌طریق آلفای کرونباخ برای مطالعه حاضر 0/86 محاسبه شد.
در‌نهایت داده‌های جمع‌آوری‌شده با نرم‌افزار SPSS نسخه 16 و روش‌های آمار توصیفی، مانند درصد و فراوانی، میانگین و انحراف معیار و آزمون‌های آماری استنباطی تی، آنووا و رگرسیون تجزیه‌وتحلیل شدند (سطح معناداری 0/05).
یافته‌ها
طبق نتایج میانگین سنی افراد سالمند شرکت‌کننده در مطالعه 7/03±68/4 بود و بیشتر شرکت‌کنندگان مرد (67/6 درصد، 144 نفر)، متأهل (86/4 درصد، 184 نفر)، زیر دیپلم (2/59 درصد، 126 نفر) و غیر‌شاغل (84 درصد، 179 نفر) بودند. سایر مشخصات جمعیت‌شناختی در جدول شماره 2 نمایش داده شده‌اند. همچنین میانگین و انحراف معیار نمره کل ادراک از پیری شرکت‌کننده‌های مطالعه 8/12±60/7 بود.
جدول شماره 3 شامل میانگین و انحراف معیار ادراک از پیری براساس متغیرهای جمعیت‌شناختی سن و جنسیت است. یافته‌های آزمون آنووا نشان داد سن با میانگین نمره ادراک از پیری ارتباط معکوس دارد و با افزایش سن میانگین نمره ادراک از پیری کاهش می‌یابد (P<0/05). همچنین براساس یافته‌های آزمون تی میانگین نمره ادراک از پیری مردان نسبت به زنان سالمند بیشتر بود (P<0/05). در‌نهایت متغیرهایی که با ادراک از پیری ارتباط آماری معناداری داشتند با روش گام به گام وارد مدل رگرسیون شدند که هیچ‌کدام از متغیرهای سن و جنسیت در مدل باقی نماندند و مشخص شد 2 متغیر سن و جنسیت قابلیت پیش‌بینی ادراک از پیری را ندارند.
جدول شماره 4 شامل میانگین و انحراف معیار ابعاد ویژگی‌های شخصیتی است. طبق یافته‌ها ابعاد توافق‌پذیری با میانگین نمره 2/18±18/84 و برونگرایی با میانگین 4/04±17/31 از سایر ابعاد ویژگی‌های شخصیتی بالاتر بوده است.
جدول شماره 5 ضریب همبستگی پیرسون بین ابعاد ویژگی‌های شخصیتی و ادراک از پیری را نشان می‌دهد. یافته‌ها برای ارتباط آماری معنادار و معکوسی بین بعد روان‌رنجوری و ادراک از پیری (r=-0/35 ،P<0/001) بود و سایر ابعاد ویژگی‌های شخصیتی که عبارت‌اند از برونگرایی (r=0/28 ،P<0/001)، توافق‌پذیری (r=0/19 ،P<0/05)، مسئولیت‌پذیری (r=0/38 ،P<0/001) و گشودگی (r=0/36 ،P<0/001) با ادراک از پیری ارتباط آماری معنادار و مستقیمی داشتند.
نتایج تحلیل رگرسیون خطی رابطه ادراک از پیری با ابعاد ویژگی‌های شخصیتی در جدول شماره 6 نمایش داده شده است. مسئولیت‌پذیری (B=0/47 ،SE=0/2 ،P=0/02) بیشترین ارتباط را با ادراک از پیری داشت. به‌طوری‌که با افزایش یک نمره در مسئولیت‌پذیری، نمره ادراک از پیری 0/47 افزایش خواهد یافت. پس از آن برونگرایی بیشترین ارتباط را با ادراک از پیری داشت (B=0/36 ،SE=0/13 ،P=0/008). به‌طوری‌که با افزایش یک نمره در برونگرایی، نمره ادراک از پیری 0/36 افزایش خواهد یافت. همچنین روان‌رنجوری با ادراک از پیری ارتباط معکوس داشت (B=-0/43 ،SE=0/11 ،P<0/001) و با افزایش یک نمره در روان‌رنجوری، نمره ادراک از پیری 43/0 کاهش می‌یافت. ابعاد گشودگی (B=0/27 ،SE=0/19 ،P=0/16) و توافق‌پذیری (B=-0/001 ،SE=0/24 ،P=0/99) هیچ ارتباطی با ادراک از پیری نداشتند. مدل نشانگر آن است که متغیر ویژگی‌های شخصیتی می‌تواند 0/22 از واریانس متغیر ادراک از پیری را پیش‌بینی کند.
بحث
هدف اصلی این مطالعه بررسی نقش ویژگی‌های شخصیتی در پیش‌بینی ادراک از پیری سالمندان بود. نتایج مطالعه ما نشان داد از بین 5 بُعد ویژگی‌های شخصیتی، 3 بعد مسئولیت‌پذیری، برونگرایی و روان‌رنجوری می‌توانند ادراک از پیری را پیش‌بینی کنند. به‌طوری‌که نمره ادراک از پیری با افزایش یک نمره در بعدهای مسئولیت‌پذیری و برونگرایی، به ترتیب 0/47 و 0/36 افزایش و در بعد روان‌رنجوری 0/43 کاهش می‌یابد. باتوجهبه ضریب تبیین، مدل پژوهش حاضر قادر به تبیین 0/22 از ادراک از پیری است و این یعنی 22 درصد از تغییرات ادراک از پیری می‌تواند توسط ویژگی‌های شخصیتی تبیین شود که نشان‌دهنده قدرت متوسط مدل ما در پیش‌بینی متغیر ادراک از پیری است. این یافته‌ها تا حدودی مشابه با نتایج مطالعه رستمی و همکاران است که با عنوان «5 ویژگی بزرگ شخصیتی و پیش‌بینی سلامت روان در سالمندان ایرانی» انجام شد و نشان می‌دهد که ویژگی‌های شخصیتی قادر به توضیح 11 درصد از واریانس امید، 16 درصد از واریانس حمایت اجتماعی ادراک‌شده و 34 درصد از واریانس کیفیت زندگی مرتبط به سلامت هستند [23]. همچنین نتایج مطالعه کریستینا برایانت و همکاران که با عنوان «سابقه نگرش به سالمندی: مطالعه نقش شخصیت و بهزیستی» انجام شده است نشان داد مدل رگرسیونی قادر به توضیح 33 درصد از واریانس ضایعات روانی‌اجتماعی، 31 درصد از واریانس تغییر فیزیکی و 20 درصد از واریانس رشد روانی از حوزه‌های نگرش به سالمندی هستند [10]. این شباهت‌ها ممکن است بیانگر اهمیت ویژگی‌های شخصیتی در چندین جنبه مرتبط با سلامت روان باشد. این امر بر اهمیت در نظر گرفتن ویژگی‌های شخصیتی به‌عنوان عوامل کلیدی در تحقیقات مرتبط با سلامت روان تأکید می‌کند. با وجود این، اختلافات مشاهده‌شده در درصدهای تبیین‌شده توسط ویژگی‌های شخصیتی ممکن است بیانگر تأثیر متفاوت این ویژگی‌ها بر ابعاد مختلف زندگی فردی باشد. به‌عنوان مثال، در‌حالی‌که ویژگی‌های شخصیتی در مطالعه ما نقش بزرگ‌تری در پیش‌بینی ادراک از پیری داشتند، در مطالعه برایانت تأثیر آن‌ها بر ضایعات روانی‌اجتماعی و تغییرات فیزیکی و در مطالعه رستمی بر کیفیت زندگی مرتبط با سلامت بیشتر بود که این اختلافات ممکن است به دلیل تفاوت در جمعیت نمونه، متغیرهای مورد‌بررسی، روش‌های اندازه‌گیری یا تفاوت‌های فرهنگی و اجتماعی باشد که بر ادراک از پیری و سایر متغیرهای مرتبط با سلامت روان تأثیر می‌گذارند. علاوهبراین مطالعه رستمی نشان داد ویژگی‌های شخصیتی می‌توانند 34 درصد از واریانس کیفیت زندگی مرتبط با سلامت را پیش‌بینی کنند که این میزان بیشتر از پیش‌بینی ادراک از پیری در مطالعه ما است. این تفاوت ممکن است نشان‌دهنده اهمیت بیشتر ویژگی‌های شخصیتی در کیفیت زندگی مرتبط با سلامت باشد و یا به این علت باشد که کیفیت زندگی مرتبط با سلامت تحت تأثیر عوامل شخصیتی متفاوت با ادراک از پیری است.
یافته‌های مطالعه حاضر نشان می‌دهد سالمندان با سطوح روان‌رنجوری بالا، ادراک از پیری کمتری را گزارش می‌دهند که این یافته‌ها در راستای مطالعات قبلی است. نتایج مطالعات آنا کورنت و کریستینا برایانت نشان داد روان‌رنجوری پایین، نگرش به پیری مثبت‌تری را پیش‌بینی می‌کند [10، 19]. همچنین وون و همکاران نشان دادند در سالمندان مبتلا به دیابت کسانی‌که روان‌رنجوری پایین‌تری دارند، کیفیت زندگی بهتری را تجربه می‌کنند [24]. علاوهبراین، مطالعه روپرشت و همکاران نشان داد روان‌رنجوری با ضررهای آگاهی از تغییرات وابسته به سن مرتبط است [25]. در همین راستا، مطالعه شانویی چن و همکاران نشان می‌دهد سالمندان با سطوح روان‌رنجوری بالاتر مستعد نشخوار فکری و در‌نهایت سطوح بالاتری از اضطراب و افسردگی هستند [26]. در تبیین این یافته‌ها می‌توان گفت افراد روان‌رنجور، بیشتر در معرض تجربه رویدادهای منفی زندگی هستند که این امر منجر به درک بیشتر احساسات منفی و تقویت خودپنداره منفی در آن‌ها می‌شود. این افراد ممکن است حوادث را به شکل منفی‌تری ارزیابی کنند و یا مشکلاتی را گزارش دهند که رخ نداده‌اند [27].
طبق یافته‌های مطالعه حاضر، سالمندان دارای سطح مسئولیت‌پذیری بالاتر، درک بهتری از سالمندی خود دارند و بهتر می‌توانند با چالش‌های مرتبط با سن سازگار شوند که با نتایج مطالعات آنا کورنت و کریستینا برایانت همسو است که نشان دادند مسئولیت‌پذیری بالا، نگرش به پیری مثبت‌تری را پیش‌بینی می‌کند [10، 19]. علاوهبراین مطالعه روپرشت و همکاران نشان داد مسئولیت‌پذیری با دستاوردهای آگاهی از تغییرات وابسته به سن مرتبط است [25]. مطالعه وون و همکاران نشان داد در سالمندان مبتلا به دیابت بین مسئولیت‌پذیری بالاتر و کیفیت زندگی بهتر ارتباط وجود دارد [24]. مطالعه صادقی و همکاران نشان داد هرچه مسئولیت‌پذیری سالمندان بیشتر باشد اعتماد به خودمراقبتی آن‌ها هم افزایش می‌یابد [28]. در تبیین این یافته‌ها می‌توان گفت افراد سالمند مسئولیت‌پذیر معمولاً به خودمراقبتی بیشتری می‌پردازند. آن‌ها با انتخاب سبک زندگی سالم‌تر و برقراری دوستی‌های مثبت و مشارکت در رفتارهای مفید برای سلامتی، در حفظ سلامتی خود موفق‌تر بوده و از زندگی روزمره خود لذت بیشتری می‌برند که این امر به پیری موفقیت‌آمیز منجر می‌شود. علاوهبراین افراد مسئولیت‌پذیر با ارائه خدمات به دیگران و ایجاد تأثیرات مثبت در اطرافیان، به بهبود روابط اجتماعی خود کمک می‌کنند. این نوع رفتارهای مسئولیت‌پذیرانه می‌توانند به افزایش شایستگی اجتماعی و کارآمدی سالمندان منجر شوند، احساس کنترل بر زندگی و محیط اطراف را در آن‌ها تقویت کنند [23، 29، 30] و در‌نهایت به آن‌ها کمک کنند تا درک بهتری از دوران سالمندی خود داشته باشند.
نتایج مطالعه حاضر نشان داد سالمندان با برونگرایی بالاتر، ادراک از پیری بالاتری دارند که این یافته با یافته‌های کریستینا برایانت و لوری هریس همخوانی دارد که نشان دادند برونگرایی ارتباط معکوسی با اضطراب پیری دارد. در تبیین این یافته‌ها می‌توان گفت افراد برون‌گرا معمولاً دارای روابط اجتماعی قوی‌تری هستند و در جامعه فعال‌تر عمل می‌کنند که این امر ممکن است به‌عنوان یک سپر محافظتی در برابر تأثیرات منفی افزایش سن، مثل از دست دادن نقش، عمل کرده و به آن‌ها کمک کند تا دیدگاه مثبت‌تری نسبت به پیری داشته باشند [10، 31].
طبق مدل رگرسیون ارتباط معناداری بین توافق‌پذیری و ادراک از پیری یافت نشد که این یافته با نتایج مطالعه آنا کورنت و همکاران همسو بود که نشان دادند توافق‌پذیری ارتباطی با نگرش به پیری ندارد [19]، اما نتایج مطالعه حاضر با نتایج مطالعات کریستینا برایانت و لوری هریس که نشان دادند برونگرایی ارتباط معکوسی با اضطراب پیری دارد متفاوت است [10، 31]. تفاوت در نتایج مطالعات می‌تواند به علت تفاوت در متغیرهای کنترلی و یا به خاطر تفاوت در ابزار مورد‌استفاده باشد که می‌توانند تأثیر ویژگی‌های شخصیتی را بر نتایج تغییر دهند.
در بررسی ارتباط بین گشودگی و ادراک از پیری طبق مدل رگرسیون ارتباط آماری معناداری یافت نشد. یافته‌ها با نتایج مطالعه لوری هریس و همکاران همسو بود که نشان دادند گشودگی با اضطراب پیری ارتباطی ندارد [31]. اما نتایج مطالعه حاضر با نتایج مطالعات آنا کورنت و همکاران که نشان دادند گشودگی بالاتر با نگرش به پیری مثبت‌تر مرتبط است همسو نبود [19]. همچنین این یافته‌ها با مطالعه فیونا روپرشت و همکاران که گشودگی را با دستاوردهای آگاهی از تغییرات وابسته به سن مرتبط دانستند همخوانی ندارد [25]. در تبیین این یافته‌ها می‌توان گفت افراد با سطح بالای گشودگی به تجربه، کنجکاو و در جست‌وجوی فرصت‌های جدید و متنوع هستند و تمایل دارند تا تنوع را در زندگی روزمره خود بگنجانند که این ویژگی می‌تواند به افزایش رضایتمندی در دوران بازنشستگی کمک کند. با‌این‌حال در جامعه ما ممکن است به دلیل تفاوت‌های فرهنگی و یا محدودیت‌های اقتصادی، افراد قادر به برآورده کردن نیازهای مرتبط با این ویژگی شخصیتی نباشند که این امر می‌تواند به کمرنگ شدن این بعد در شخصیت سالمندان منجر شود و تفاوت‌های مشاهده‌شده در نتایج مطالعه حاضر با سایر مطالعات را توضیح دهد.
نتیجه‌گیری نهایی
ادراک از پیری به‌عنوان یک پدیده روان‌شناختی تأثیرات قابل‌توجهی بر سلامتی، رفاه و کیفیت زندگی افراد سالمند دارد. افزایش سطح ادراک از پیری سالمندان نه‌تنها به نفع سلامت و رفاه فردی سالمندان است، بلکه مزایایی نیز برای سیستم بهداشتی و جامعه به همراه دارد که می‌توان به کاهش هزینه‌های درمانی و مراقبتی برای سالمندان، افزایش سرمایه اجتماعی و فرهنگی جامعه و بهبود رضایت و خوشبختی سالمندان و خانواده‌هایشان اشاره کرد.
یافته‌های این مطالعه نشان می‌دهند ابعاد روان‌رنجوری، مسئولیت‌پذیری و برونگرایی شخصیت قادر به پیش‌بینی ادراک از پیری هستند و ویژگی‌های شخصیتی می‌توانند عوامل مؤثری درزمینه شکل‌گیری ادراک از پیری باشند. بنابراین پیشنهاد می‌شود سیاست‌گذاران حوزه سلامت و متخصصان روان، با طراحی برنامه‌های آموزشی و مشاوره‌ای متمرکز بر ارتقای مسئولیت‌پذیری و برونگرایی و کاهش بعد روان‌رنجوری به بهبود ادراک از پیری کمک کنند. این اقدامات می‌توانند به پیشگیری از پیامدهای منفی ناشی از سطح ادراک از پیری پایین کمک کرده و به سالمندان در دستیابی به دیدگاهی مثبت، افزایش کیفیت زندگی و سازگاری بهتر با چالش‌های پیری با وجود مشکلات سلامتی و محدودیت‌ها یاری رسانند. باتوجهبه اینکه مطالعه حاضر به‌صورت مقطعی و در جمعیت سالمندان شهر مشهد انجام شده است، پیشنهاد می‌شود که در مطالعات آتی، نقش سایر عوامل، مانند زمان و محیط در رابطه بین ادراک از پیری و ویژگی‌های شخصیتی مورد بررسی قرار گیرد.
از محدودیت‌های این مطالعه می‌توان به طراحی مطالعه به‌صورت مقطعی، عدم دسترسی به سالمندان دارای ناتوانی یا محدودیت‌های حرکتی و میزان مشارکت کمتر زنان سالمند اشاره کرد.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
در این پژوهش کلیه کدهای اخلاقی تحت نظر معاونت پژوهشی و کمیته اخلاق دانشگاه علوم‌پزشکی سبزوار در تمام طول مطالعه حاضر در نظر گرفته شده است. این طرح در کمیته اخلاق دانشگاه علوم‌پزشکی سبزوار با کد IR.MEDSAB.REC.1402.070 در تاریخ 10/08/1402 ثبت شده است.
حامی مالی
مقاله حاضر از پایان‌نامه مقطع کارشناسی ارشد در دانشگاه علوم‌پزشکی سبزوار استخراج شده است. حمایت مالی این پژوهش بر عهده معاونت پژوهشی دانشکده پرستاری و مامایی دانشگاه علوم‌پزشکی سبزوار بوده است.
مشارکت نویسندگان
همه نویسندگان به‌طور یکسان در مفهوم و طراحی مطالعه، جمع‌آوری و تجزیه‌وتحلیل داده‌ها، تفسیر نتایج و تهیه پیش‌نویس مقاله مشارکت داشتند.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.
تشکر و قدردانی
نویسندگان از تمامی سالمندان شرکت‌کننده در این مطالعه و کارکنان مراکز بهداشتی درمانی شهر مشهد به خاطر همکاری‌شان تشکر و قدردانی می‌کنند.
References
- Rezvani Khaledi F, Pedram A. [Alternative futures of population ageing in Iran with causal layered analysis (Persian)]. Interdisciplinary Studies on Strategic Knowledge. 2020; 3(12):373-404. [Link]
- Silva-Smith AL, Benton MJ. Self-perception of aging among older adults and participation in prevention. Western Journal of Nursing Research. 2021:193945921989017. [DOI:10.1177/0193945921989017] [PMID]
- Hausknecht S, Low LF, O'Loughlin K, McNab J, Clemson L. Older adults' self-perceptions of aging and being older: A scoping review. The Gerontologist. 2020; 60(7):e524-34. [DOI:10.1093/geront/gnz153] [PMID]
- Zhu M, Ding X, Wang Q, Xue J, Shi J, Li Z. Association between self-perception of aging and cognitive function in Chinese older adults: The mediation effect of health behaviors. Geriatric Nursing. 2023; 54:350-6. [DOI:10.1016/j.gerinurse.2023.10.016] [PMID]
- Velaithan V, Tan MM, Yu TF, Liem A, Teh PL, Su TT. The association of self-perception of aging and quality of life in older adults: a systematic review. The Gerontologist. 2024; 64(4):gnad041. [DOI:10.1093/geront/gnad041] [PMID]
- Chopik WJ, Giasson HL. Age differences in explicit and implicit age attitudes across the life span. Gerontologist. 2017; 57(S 2):S169-77. [DOI:10.1093/geront/gnx058] [PMID]
- Moser C, Spagnoli J, Santos-Eggimann B. Self-perception of aging and vulnerability to adverse outcomes at the age of 65-70 years. The journals of Gerontology. Series B, Psychological Sciences and Social Sciences. 2011; 66(6):675-80. [DOI:10.1093/geronb/gbr052] [PMID]
- Wurm S, Tesch-Römer C, Tomasik MJ. Longitudinal findings on aging-related cognitions, control beliefs, and health in later life. The journals of Gerontology. Series B, Psychological Sciences and Social Sciences. 2007; 62(3):P156-64. [DOI:10.1093/geronb/62.3.P156] [PMID]
- Lin JN. Gender differences in self-perceptions about aging and sleep among elderly Chinese residents in Taiwan. The Journal of Nursing Research. 2016; 24(4):347-56. [DOI:10.1097/JNR.0000000000000167] [PMID]
- Bryant C, Bei B, Gilson KM, Komiti A, Jackson H, Judd F. Antecedents of attitudes to aging: A study of the roles of personality and well-being. The Gerontologist. 2016; 56(2):256-65.[DOI:10.1093/geront/gnu041] [PMID]
- Levy BR, Myers LM. Preventive health behaviors influenced by self-perceptions of aging. Preventive Medicine. 2004; 39(3):625-9.[DOI:10.1016/j.ypmed.2004.02.029] [PMID]
- Tully-Wilson C, Bojack R, Millear PM, Stallman HM, Allen A, Mason J. Self-perceptions of aging: A systematic review of longitudinal studies. Psychology and Aging. 2021; 36(7):773-89. [DOI:10.1037/pag0000638] [PMID]
- Sadegh Moghadam L, Foroughan M, Mohammadi F, Ahmadi F, Farhadi A, Nazari S, et al. [Aging perception in older adults (Persian)]. Salmand: Iranian Journal of Ageing. 2016; 10(4):202-9. [Link]
- Yaghoobzadeh A, Sharif Nia H, Pahlevan Sharif S, Hosseinigolafshani SZ, Mohammadi F, Oveisi S, et al. Role of sex, socioeconomic status, and emotional support in predicting aging perception among older adults. The International Journal of Aging and Human Development. 2018; 87(1):77-89. [DOI:10.1177/0091415017727211] [PMID]
- Kang W, Steffens F, Pineda S, Widuch K, Malvaso A. Personality traits and dimensions of mental health. Scientific Reports. 2023; 13(1):7091. [DOI:10.1038/s41598-023-33996-1] [PMID]
- Stieger M, Flückiger C, Rüegger D, Kowatsch T, Roberts BW, Allemand M. Changing personality traits with the help of a digital personality change intervention. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 2021; 118(8):e2017548118. [DOI:10.1073/pnas.2017548118] [PMID]
- Rahimzadehsani M, Momtaz YA, Foroughan M, Zanjari N. [The relationship between personality traits of older adults and elder abuse (Persian)]. Salmand: Iranian Journal of Ageing. 2023; 18(1):92-103. [Link]
- Shenkin SD, Laidlaw K, Allerhand M, Mead GE, Starr JM, Deary IJ. Life course influences of physical and cognitive function and personality on attitudes to aging in the Lothian Birth Cohort 1936. International Psychogeriatrics. 2014; 26(9):1417-30.[DOI:10.1017/S1041610214000301] [PMID]
- Kornadt AE, Siebert JS, Wahl HW. The interplay of personality and attitudes toward own aging across two decades of later life. PLoS One. 2019; 14(10):e0223622. [DOI:10.1371/journal.pone.0223622] [PMID]
- Sexton E, King-Kallimanis BL, Morgan K, McGee H. Development of the brief ageing perceptions questionnaire (B-APQ): A confirmatory factor analysis approach to item reduction. BMC Geriatrics. 2014; 14:44. [DOI:10.1186/1471-2318-14-44] [PMID]
- Sadegh Moghadam L, Foroughan M, Mohammadi Shahboulaghi F, Ahmadi F, Sajjadi M, Farhadi A. Validity and reliability of the Persian version of the Brief Aging Perceptions Questionnaire in Iranian older adults. Clinical Interventions in Aging. 2016; 11:507-11. [DOI:10.2147/CIA.S101620] [PMID]
- Khormaei F, Farmani A. [Examining the psychometric indicators of the short form of the Big Five Personality Factors Questionnaire (Persian)]. Psychological Models and Methods. 2014; 4(16):29-39. [Link]
- Rostami M, Ahmadboukani S, Saleh Manijeh H. Big five personality traits and predicting mental health among Iranian older adults. Gerontology and Geriatric Medicine. 2022; 8:23337214221132365. [DOI:10.1177/23337214221132365] [PMID]
- Woon LSC, Gosse PJ, Kaunismaa ES, Mainland RL, Ravindran A, Mustafa N, et al. The big-five personality traits and quality of life in elderly Malaysian patients with diabetes mellitus: A cross-sectional study. research Square. 2020. [DOI:10.21203/rs.3.rs-28516/v1]
- Rupprecht FS, Dutt AJ, Wahl HW, Diehl MK. The role of personality in becoming aware of age-related changes. GeroPsych. 2019; 32(2):57-67. [DOI:10.1024/1662-9647/a000204] [PMID]
- Chen X, Pu J, Shi W, Zhou Y. The impact of neuroticism on symptoms of anxiety and depression in elderly adults: The mediating role of rumination. Current Psychology. 2020; 39:42-50. [DOI:10.1007/s12144-017-9740-3]
- Suchy Y, Williams PG, Kraybill ML, Franchow E, Butner J. Instrumental activities of daily living among community-dwelling older adults: personality associations with self-report, performance, and awareness of functional difficulties. The Journals of Gerontology. Series B, Psychological Sciences and Social Sciences. 2010; 65(5):542-50. [DOI:10.1093/geronb/gbq037] [PMID]
- Sadeghi H, Akbarzadeh Amirdehi M, Taheri E, Hajialibeigi K, Mirsamei F, Shabani Y, et al. [The relationship between personality traits and confidence in diabetes self-care in the elderly with type 2 diabetes (Persian)]. Journal of Health and Care. 2021; 23(2):133-44. [DOI:10.52547/jhc.23.2.133]
- Petrič M, Zupančič M. Personality traits predicting different aspects of subjective well-being in elderly adults. Horizons of Psychology. 2021; 30(1):15-25. [DOI:10.20419/2021.30.528]
- Baek Y, Martin P, Siegler IC, Davey A, Poon LW. Personality traits and successful aging: Findings from the georgia centenarian study. The International Journal of Aging and Human Development. 2016; 83(3):207-27. [DOI:10.1177/0091415016652404] [PMID]
- Harris LA, Dollinger SMC. Individual differences in personality traits and anxiety about aging. Personality and Individual Differences. 2003; 34(2):187-94. [DOI:10.1016/S0191-8869(02)00019-3]
نوع مطالعه: پژوهشي |
موضوع مقاله:
سالمند شناسی
دریافت: 1403/1/21 | پذیرش: 1403/4/11 | انتشار: 1404/4/10
دریافت: 1403/1/21 | پذیرش: 1403/4/11 | انتشار: 1404/4/10
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
تمامی آثار نشریه سالمند: مجله سالمندی ایران تحت مجوز Creative Commons
Attribution-NonCommercial 4.0 هستند.
تماس با ما
تلفن دفتر نشریه:
تلفن مستقیم:02171732827(تماس فقط روزهای شنبه، یکشنبه و سه شنبه ساعت 10 الی 12) 021221800- داخلی 2827
ایمیل: salmand2010@gmail.com
تلفن ناشر : 02145355000 - 02145355555
