مقدمه
نزدیک به یک‌سوم زندگی سالمندان در خواب می‌گذرد [1]. افزایش جمعیت سالمندان جامعه را با چالش‌ها و مسائل جدی مربوط به آنان مواجه می‌کند، بنابراین سالمندی و موقعیت ویژه افراد سالمند و تأمین بهداشت روانی و جسمانی آنان ازجمله مسائلی است که توجه ویژه‌ای را می‌طلبد [2]. مطالعات اپیدمیولوژیک نیاز به استفاده بیشتر افراد دچار اختلالات خواب را از مراقبت‌های بهداشتی نشان می‌دهد و این مشکل بار اقتصادی قابل‌توجهی را بر بیماران و سیستم‌های مراقبت بهداشتی تحمیل می‌کند [3]. در ایالات متحده آمریکا هزینه سالانه جامعه برای اختلالات خواب افراد بزرگسال در حدود ده‌ها بیلیون دلار تخمین زده شده است [4]. در کشور استرالیا اختلالات خواب 1/4 کل بار بیماری را شامل می‌شود و هزینه‌های مرتبط با آن 10/3 بیلیون دلار در سال 2004 بوده است [5]. تحقیقات نشان داده‌اند اختلال خواب در سالمندان ممکن است به افسردگی، ازدست دادن تعادل و سقوط، اختلالات حافظه، اشکال در تمرکز، تحریک‌پذیری، کیفیت زندگی پایین، اختلال شناختی، خستگی، خلق ناپایدار، اضطراب و استفاده زیاد از داروهای خواب‌آور منجر شود [6-8].
کیفیت خواب یک مفهوم عمده در امور بالینی و تحقیقات است که به چگونگی تجربه خواب اشاره می‌کند و در برگیرنده 7 خرده‌مقیاس است که عبارت‌اند از کیفیت ذهنی خواب، تأخیر در به خواب رفتن، طول مدت خواب، خواب مفید، اختلالات خواب، مصرف داروهای خواب‌آور و اختلال در عملکرد روزانه است [9]. مطالعه سنها و همکاران در سال 2020 که بر روی کیفیت خواب بیماران سالمندان در یک جمعیت هندی انجام شد نشان داد 78 درصد از افراد موردمطالعه کیفیت ضعیف دارند [10]. مطالعه امراهی تابیه و همکاران در سال 1399 روی کیفیت و کمیت خواب سالمندان شهر نقده انجام شده است، نشان داد بیش از 42/7 درصد افراد موردمطالعه کیفیت خواب نامطلوب داشتند [11]. در مطالعه حریری و همکاران که در سال 1402 روی 3452 سالمند شهر نیشابور انجام شد نشان داد 52/4 درصد از سالمندان کیفیت خواب نامطلوب دارند [12].
در آموزش بهداشت مدل‌ها و نظریه‌هایی طراحی شده که هدف از کاربرد آن‌ها کمک عملی به طراحی برنامه‌های تأثیرگذار آموزشی می‌باشد، به‌طوری‌که بتواند رفتارهایی را که برای جامعه مشکلاتی را به بار می‌آورند تغییر دهد [13، 14]. خودتنظیمی به فرآیندهایی گفته می‌شود که افراد افکار، احساسات و اعمال خود را کنترل می‌کنند [15]. راهبردهـای خـودتنظیمی، اساسـی را بـرای عمل هدفمند فراهم می‌کنند؛ براساس آن، افراد باورهـای خـود را درباره آنچه می‌توانند انجام دهنـد، شـکل مـی‌دهنـد و نتـایج مشابه را برای عمل در آینده پیش‌بینی می‌کنند و برای دستیابی به آن‌ها، هدف‌گذاری و به‌منظور اقدام، برنامـه‌ای را کـه پیامـد مطلوبی برای آن‌ها داشته باشد طرح‌ریزی مـی‌کننـد [16-18].
مرور شواهد نشان می‌دهد در سال‌های اخیر مطالعات بسیاری به‌صورت مجزا به بررسی کیفیت خواب و عوامل احتمالی مرتبط با آن در جمعیت سالمندان پرداخته‌اند لیکن مطالعاتی که به بررسی جامعی از عوامل متعدد مرتبط با کیفیت خواب سالمندان پرداخته باشد بسیار محدود است. بدین لحاظ مطالعه حاضر باتوجه‌به ماهیت پیچیده کیفیت خواب و اطلاعات ناکافی برای دستیابی به نقش راهبردهای نظریه خودتنظیمی شامل هدف‌گذاری، خودواکنشی، خودپایشی، ارزشیابی و قضاوت در مورد عملکرد با کیفیت خواب سالمندان، با هدف تعیین عوامل مرتبط با کیفیت خواب سالمندان و توضیح پیش‌بینی‌کننده‌های کیفیت خواب مبتنی بر راهبردهای نظریه خودتنظیمی در سالمندان شهر نیشابور انجام شد تا بر مبنای شواهد، گامی در راستای ارتقای کیفیت خواب و کیفیت زندگی سالمندان برداشته شود.

روش مطالعه
جمعیت و نمونه‌گیری
مطالعه حاضر یک مطالعه مقطعی‌توصیفی می‌باشد که در سال 1403 انجام شد. شرکت‌کنندگان در این مطالعه سالمند شهر نیشابور می‌باشند که به روش تصادفی خوشه‌ای چندمرحله‌ای انتخاب شدند. بدین صورت که از 11 مرکز خدمات جامع سلامت نیشابور 3 مرکز خدمات جامع سلامت انتخاب شدند؛ سپس در داخل هر مرکز متناسب با جمعیت سالمندان تحت پوشش آن‌ها شرکت‌کنندگان با روش نمونه‌گیری تصادفی سیستماتیک وارد مطالعه شدند.
 معیارهای ورود به مطالعه عبارت بود از: 1. داشتن سن بالاتر از 60 سال، 2. تمایل به شرکت در مطالعه و 3. توانایی پاسخ دادن به پرسش‌های پرسش‌نامه. 
معیارهای خروج از مطالعه شامل: افراد دارای پرسش‌نامه‌های ناقص بود. 
 باتوجه‌به استفاده از مدل رگرسیون خطی جهت تعیین قدرت پیش‌گویی‌کنندگی راهبردهای تئوری خودتنظیمی با لحاظ نمودن خطای نوع اول برابر با 0/05 توان آزمون 0/8 و نیز تعداد 12 متغیر مستقل و نیز لحاظ نمودن اندازه اثر متوسط برابر با 0/6 حجم نمونه 305 نفر تعیین شد که با فرض 10 درصد ریزش تعداد نهایی حجم نمونه 335 نفر لحاظ شد.

ابزار گردآوری داده‌ها
ابزار جمع‌آوری اطلاعات شامل پرسش‌نامه جمعیت‌شناختی (سن، جنس، سطح تحصیلات، شغل، وضعیت تأهل، بیماری زمینه‌ای، مصرف داروی خواب‌آور، وضعیت سکونت، محل خواب، بیماری روانشناختی، مصرف کافئین و مصرف دخانیات)، پرسش‌نامه محقق‌ساخته جهت اندازه‌گیری نمره خودتنظیمی و پرسش‌نامه استاندارد شاخص کیفیت خواب پیتزبورگ برای اندازه‌گیری کیفیت خواب بود. 

پرسش‌نامه کیفیت خواب پیتزبورگ
پرسش‌نامه استاندارد کیفیت خواب پیتزبورگ نگرش افراد را پیرامون کیفیت خواب در 4 هفته گذشته بررسی می‌کند و دارای 19 گویه و 7 مؤلفه شامل کیفیت ذهنی خواب، تأخیر در به خواب رفتن، مدت‌زمان خواب، میزان بازدهی خواب، اختلالات خواب، استفاده از داروهای خواب‌آور و اختلالات عملکردی روزانه می‌باشد [19]. پاسخ‌ها در مقیاس لیکرت 4 درجه‌ای از 0 تا 3 نمره‌گذاری می‌گردد. بدین ترتیب که امتیاز صفر به گزینه «مشکلی ندارم»، امتیاز 1 به گزینه «کمتر از 1 بار در هفته»، امتیاز 2 به گزینه «1 یا 2 بار در هفته» و امتیاز 3 به گزینه «3 بار یا بیشتر در هفته» اختصاص داده می‌شود. نمره کل پرسش‌نامه بین 0 تا 21 در نظر گرفته شد. نمره 6 و بیشتر نشان می‌دهد شخص مشکل خواب دارد، به‌عبارت‌دیگر نمره پایین‌تر به منزله اختلال خواب کمتر و نمره بالاتر به منزله اختلال خواب بیشتر است [19].
 این پرسش‌نامه را بویس و همکاران اعتباریابی کرده‌اند. آن‌ها پایایی این پرسش‌نامه را با استفاده از آلفای کرونباخ، 0/83 و اعتبار آن را نیز 0/75 گزارش نمودند [20]. در ایران نیز این پرسش‌نامه در جمعیت‌های مختلف مـورد اسـتفاده قـرار گرفتـه است؛ برای‌مثال حسین‌آبادی در مطالعه خود پایایی روایی این پرسش‌نامه را با ضـریب همبسـتگی 0/88 بـه دسـت آورد. در این پژوهش نیز ضریب اعتبار پرسش‌نامه با اسـتفاده از روش آزمون‌ـ‌بازآزمون 0/78 و با اسـتفاده از روش همسـانی درونی (آلفای کرونباخ) 0/86 بوده است. این ضریب از طریق محاسبه آلفای کرونباخ برای خرده‌مقیاس کیفیت ذهنی خـواب 0/76، تـأخیر در خـواب 0/83، مـدت خـواب 0/81، کفایت خواب 0/91، و اختلال خواب 0/79 به دست آمـد. دو نمونـه از پرسش‌های پرسش‌نامه بدین صورت است: 
-از زمانی که بـه رختخـواب مـی‌روید، چقدر طول می‌کشد تا خوابتان ببرد؟ 
-در طی ماه گذشـته، درکل کیفیت خواب خود را چگونه توصیف می‌کنید؟ [21].

پرسش‌نامه خودتنظیمی
پرسش‌نامه 31 سؤالی محقق‌ساخته خودتنظیمی مشتمل بر راهبردهای نظریه خودتنظیمی عبارت‌اند از: هدف‌گذاری (6 سؤال)، خودواکنشی (7 سؤال)، خودپایشی (12 سؤال)، ارزشیابی و قضاوت درمورد عملکرد (6 سؤال) بود. در این پرسش‌نامه 13 سؤال برحسب یک مقیاس 5 درجه لیکرت (کاملاً مخالفم، مخالفم، نظری ندارم، موافقم، کاملاً موافقم) و 16 سؤال پرسش‌نامه برحسب یک مقیاس 5 درجه لیکرت (همیشه، اغلب، گاهی، به‌ندرت، اصلاً) است که به‌ترتیب از 1 تا 5 نمره‌گذاری می‌شود و 2 سؤال به‌صورت معکوس (همیشه، اغلب، گاهی، به‌ندرت، اصلاً) به‌ترتیب از 1 تا 5 نمره‌گذاری می‌شود؛ نمره کلی پرسش‌نامه از 31 تا 155 می‌باشد. 
این پرسش‌نامه براساس بررسی متون و مطالعات مشابه تهیه گردید و در اختیار متخصصین قرار داده شد. پس از بررسی، اصلاحات لازم انجام شد و درنهایت 4 سؤال حذف گردید. جهت تعیین روایی محتوا پرسش‌نامه در اختیار 11 تن از متخصصین شامل 7 نفر دکتری آموزش بهداشت، 1 نفر فلوشیپ خواب، 2 نفر دکتری روانشناسی و 1 نفر دکتری اپیدمیولوژی پژوهشگر در حوزه کیفیت خواب قرار گرفت و با استفاده از پیشنهادها و نظرات ایشان، ابزار گردآوری اطلاعات معتبر گردید. 
همچنین 0/86=CVI و 0/73= CVR به دست آمد. جهت تعیین همسانی درونی 30 نفر از سالمندان که در مطالعه یاصلی وارد نشدند، پرسش‌نامه نهایی را تکمیل کردند و ضریب آلفای کرونباخ 0/93 درصد با فاصله اطمینان 95 درصد (0/86-0/96) محاسبه شد. جهت تعیین پایایی بیرونی از روش آزمون و بازآزمون استفاده شد. برای این منظور پرسش‌نامه در اختیار 30 نفر از سالمندانی که از لحاظ جمعیت‌شناختی مشابه گروه هدف بودند، ارائه شد و مجدد 2 هفته بعد دوباره پرسش‌نامه به همان 30 نفر داده شد تا تکمیل کنند و داده‌ها جمع‌آوری و 0/93=ICC محاسبه شد. 

تجزیه‌وتحلیل آماری 
برای تجزیه‌وتحلیل اطلاعات جمع‌آوری‌شده از برنامه SPSS نسخه 26 با شاخص‌های آمار توصیفی (میانگین و انحراف‌معیار) و آمار استنباطی (تحلیل همبستگی اسپیرمن، من ویتنی، کروسکال والیس) استفاده شد. نرمال بودن داده‌ها با استفاده از آزمون کولموگرف‌-–اسمیرنوف بررسی گردید. درنهایت از رگرسیون خطی برای پیش‌بینی راهبردهای تأثیرگذار نظریه خودتنظیمی بر خطرپذیری استفاده شد. سطح معنی‌داری در تمامی آزمون‌ها 0/05>P در نظر گرفته شد.

یافته‌ها
جامعه مورد‌مطالعه شامل 335 نفر از سالمندان شهر نیشابور بود. به‌طورکلی نتایج نشان داد 70/4 درصد از سالمندان از کیفیت خواب مطلوبی برخوردار نبودند و تنها 29/6 درصد دارای کیفیت خواب مطلوب بودند. بیشتر نمونه‌های پژوهش را زنان (51 درصد) و افراد متأهل (73 درصد) تشکیل می دادند. میانگین سن شرکت‌کنندگان 8/97±74/00 بود. ازنظر تحصیلات 70 درصد از نمونه‌های پژوهش تحصیلات کمتر از دیپلم داشتند. نتایج نشان داد 65 درصد نمونه‌های پژوهش اتاق شخصی مخصوص و 16 درصد بدون اتاق خواب بودند. اکثریت شرکت‌کنندگان در مطالعه استعمال سیگار و دخانیات (73 درصد) نداشتند و دارای بیماری زمینه‌ای (82 درصد) بودند (جدول شماره 1).


آزمون ضریب همبستگی اسپیرمن همبستگی مستقیم و معناداری بین سن با نمره کلی کیفیت خواب نشان داد (001/P<0). بین جنس و نمره کلی کیفیت خواب رابطه آماری معناداری مشاهده نشد (063/P=0). میانگین نمره کلی کیفیت خواب در کسانی که قرص خواب مصرف می کردند (2/82±12/50) و در کسانی که قرص خواب مصرف نمی‌کردند (3/30±5/51) بود که نشان می‌دهد مصرف‌کنندگان قرص خواب کیفیت خواب پایین‌تری داشتند (001/P<0). بین استعمال سیگار و دخانیات با کیفیت خواب ارتباط معناداری مشاهده نشد (095/P=0). ارتباط سایر متغیرها با کیفیت خواب در جدول شماره 1 ذکر شده است. 
میانگین نمره کلی خودتنظیمی (17/26±81/96) و میانگین نمره کلی کیفیت خواب سالمندان موردپژوهش (4/65±8/54)محاسبه شد. نتایج نشان داد در بین اجزای بررسی‌شده کارایی خواب بیشترین نمره را به خود اختصاص داد؛ به این معنی که نمونه‌های پژوهش کارایی خواب بدتری دارند و طول مدت خواب کمترین نمره را به خود اختصاص داد؛ به این معنی که شرکت‌کنندگان نسبت به سایر مؤلفه‌های کیفیت خواب طول مدت خواب بهتری دارند که در جدول شماره 2 ذکر شده است.


براساس نتایج برازش مدل رگرسیونی خطی، خودواکنشی ارتباط معناداری با کیفیت خواب نداشت (16/P=0). همچنین ارزشیابی و قضاوت در مورد عملکرد (001/P<0)، هدف‌گذاری (001/P=0) و خودپایشی (009/P=0) به‌ترتیب مؤثرترین پیش‌گو برای کیفیت خواب سالمندان بودند (جدول شماره 3).


در مرحله تحلیل چندگانه، متغیرهایی که P-value آن‌ها در مرحله تحلیل تک‌متغیره از 0/1 کمتر بود وارد مدل شدند. براساس نتایج آزمون رگرسیون خطی چندگانه مدل نهایی قادر به تبیین 78 درصد تغییرات کیفیت خواب سالمندان بود. براساس نتایج به‌دست‌آمده متغیرهای مصرف قرص خواب (0/001>P و 10/883-=R)، سن (0/001>P و 830/R=9)، بیماری زمینه‌ای (0/001>P و 5/549-=R)، جنسیت (0/001>P و 5/485-=R)، ارزشیابی و قضاوت در مورد عملکرد (001/P=0 و 3/249-=R)، بیماری روانشناختی (003/P=0 و 2/972-=R) و استعمال دخانیات (004/P=0 و 2/931-=R) بیشترین ارتباط را در پیش‌گویی کیفیت خواب سالمندان داشتند (جدول شماره 4).



بحث
این مطالعه باهدف تعیین عوامل مرتبط با کیفیت خواب سالمندان مبتنی بر نظریه خودتنظیمی انجام شد. نتایج نشان داد 70/4 درصد از سالمندان کیفیت خواب نامطلوب دارند که اغلب مطالعات داخل و خارج کشور نیز بر پایین بودن کیفیت خواب سالمندان تأکید داشته‌اند. مطالعه کوهورتی که بر روی 3452 سالمند شهر نیشابور انجام شد، نشان داد 52/4 درصد از شرکت‌کنندگان از کیفیت خواب ضعیف رنج می‌بردند [12] که تفاوت در نتایج را می‌توان به تفاوت در میانگین سنی، حجم نمونه و روش گردآوری داده‌ها نسبت داد. 
نتایج نشان داد در بین اجزای بررسی‌شده کارایی خواب بیش‌ترین و طول مدت خواب کم‌ترین نمره را به خود اختصاص دادند که بیانگر این است که کارایی نامطلوب خواب بیش از سایر اجزای کیفیت خواب سالمندان را تحت تأثیر قرار داده است. کارایی خواب که به‌عنوان نسبت کل زمان خواب به زمان صرف‌شده در رختخواب تعریف می‌شود، یک معیار مهم در ارزیابی کیفیت خواب است [22]. این نتیجه نشان می‌دهد کارایی خواب پایین برای افراد مسن مضر است، اما در مطالعه ایزدی و همکاران تأخیر در خواب رفتن یا اشکال در شروع خواب بیش از سایر اختلالات باعث کاهش کیفیت خواب بود [23]. این ناهمسویی در نتایج می‌تواند به‌دلیل تفاوت در میانگین سنی شرکت‌کنندگان، سبک زندگی متفاوت سالمندان در مناطق جغرافیایی مختلف و اختلاف در نسبت زنان به مردان در نمونه‌گیری باشد. 
نتایج مطالعه درخصوص ابعاد خودتنظیمی نشان داد خرده‌مقیاس ارزشیابی و قضاوت در مورد عملکرد بیشترین تأثیر را در پیش‌گویی کیفیت خواب دارد. این خرده‌مقیاس شامل توانایی ارزیابی عملکرد خود، تعیین اهداف و تنظیم استراتژی‌ها برای دستیابی به آن اهداف است [24]. این یافته نشان می‌دهد افرادی که در ارزیابی و قضاوت عملکرد خود بهتر هستند، کیفیت خواب بهتری دارند. در این راستا ارتقای مهارت‌های فردی همچون ارزشیابی و قضاوت، می‌تواند در بهبود کیفیت خواب سالمندان مؤثر باشد. 
در این تحقیق سن از مهم‌ترین عوامل تعیین‌کننده کیفیت خواب بود. مطالعه 10 ساله‌ای که در جمعیت 60 سال و بالاتر در چین انجام شد نشان داد سن بالاتر با کیفیت خواب نامطلوب همراهی معنی‌داری دارد [25]. نتایج پژوهش‌های مختلف نشان داد با افزایش سن از کیفیت خواب کاسته می‌شود [23، 25]. در توضیح این نتایج می‌توان گفت که با افزایش سن، تنش‌های عاطفی مانند مرگ یکی از اعضای خانواده و یا بازنشستگی ایجاد می‌شود که به همین دلیل اغلب سالمندان تأخیر در به خواب رفتن شبانه و بیدار شدن‌های مکرر در طول خواب را دارند. از طرفی مصرف دارو برای درمان و کنترل بیماری‌های مزمن باعث می‌شود بر کمیت و کیفیت خواب تأثیر سوء گذاشته و احتمال ابتلا به اختلالات اولیه خواب مانند آپنه انسدادی بیشتر شده و درنتیجه باعت مستعد شدن آن‌ها به اختلالات مزمن خواب شود [26].
در این مطالعه تفاوت معنی‌داری بین جنس با کیفیت خواب مشاهده نشد. در مطالعه‌ای که چو و همکاران بر روی 4756 سالمند در کره انجام دادند، نشان داده شد زنان مسن کیفیت خواب پایین‌تری در مقایسه با مردان مسن دارند [27]. همچنین در مطالعه یاقوت و همکاران که بر روی 3778 نفر انجام دادند نشان داده شد شیوع کیفیت خواب ضعیف در زنان بیشتر از مردان می‌باشد [28]. این ناهمسویی نتایج ناشی از تفاوت در شرایط فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی جوامع می‌باشد.
در این مطالعه تفاوت معنی‌داری بین استعمال سیگار و دخانیات با کیفیت خواب مشاهده نشد. در بررسی ارتباط بین استعمال دخانیات با کیفیت خواب نتایج مطالعات متناقض می‌باشد برخی مطالعات این ارتباط را معنادار دانسته [29، 30] و نتایج برخی مطالعات ارتباط معناداری بین استعمال سیگار و مواد مخدر گزارش نکردند [31، 32]. باتوجه‌به اینکه استعمال در مردان بالاتر است این تناقضات می‌تواند ناشی از نسبت نابرابر زنان به مردان در نمونه‌گیری باشد.  
براساس نتایج آزمون رگرسیون خطی چندگانه به‌ترتیب مصرف قرص خواب، سن و بیماری زمینه‌ای بیشترین ارتباط را در پیش‌گویی کیفیت خواب سالمندان دارند. در مطالعه حبیبی و همکاران که بر روی 401 سالمند انجام شده است مصرف داروی خواب‌آور به‌عنوان یکی از عوامل تعدیل‌کننده کیفیت خواب بود، به‌نحوی‌که شانس تعدیل‌شده کیفیت پایین خواب در سالمندانی که از داروی خواب‌آور استفاده می‌کردند 6/57 برابر سالمندانی بود که از داروی خواب مصرف نمی‌کردند [32]. در افرادی که داروی خواب‌آور یا آرام‌بخش مصرف می‌کنند آثار باقیمانده این داروها موجب می‌شود که آن‌ها کمتر از خواب خود راضی باشند و احساس تجدید قوا و داشتن انرژی در طول روز کمتر از کسانی باشد که دارو دریافت نمی‌کنند [32]. ازآنجایی‌که مصرف داروی خواب قوی‌ترین عامل خطر برای کیفیت پایین خواب در سالمندان بوده است، استفاده از روش‌های غیردارویی مانند مداخلات رفتاری، کنترل محرک‌ها، رعایت بهداشت خواب و روش‌های شناختی می‌تواند در پیشگیری و کنترل اختلال خواب در این گروه پیشنهاد شود.

نتیجه‌گیری نهایی
 باتوجه‌به روند افزایش جمعیتی سالمندان در کشور و مشکلات عدیده آن‌ها در زمینه سلامت، خواب با کیفیت پایین، آن‌ها را در معرض عواقب جبران‌ناپذیری قرار می‌دهد. لذا طراحی مداخلات مناسب براساس این عوامل و مبتنی بر راهبردهای پیش‌گوی نظریه خودتنظیمی در جهت بهبود کیفیت خواب سالمندان پیشنهاد می‌شود. همچنین پیشنهاد می‌شود کارکنان نظام سلامت و مراکز نگهداری سالمندان از یافته‌های مطالعه حاضر به‌منظور طراحی و اجرای برنامه‌های آموزشی با هدف توانمندسازی سالمندان و مناسب‌سازی محیط به‌منظور ارتقای سلامت و بهبود کیفیت خواب آنان استفاده نمایند.

محدودیت و نقاط قوت پژوهش
 این مطالعه دارای نقاط قوت و محدودیت‌هایی بود. این پژوهش با نمونه مناسبی انجام شد و از ابزارهای معتبر و قابل‌اعتماد استفاده شد و همچینن پرسش‌نامه‌ها به‌صورت مصاحبه تکمیل شد که  می‌تواند سوگیری اندازه‌گیری را برای متغیرهای این مطالعه به حداقل رساند. محدودیت مهم این مطالعه، طراحی مقطعی آن است که موجب می‌شود نتوان درخصوص رابطه علیتی متغیرها و کیفیت خواب سالمندان به‌طور قاطع قضاوت نمود. بدین لحاظ برای ارزیابی دقیق‌تر رابطه علی‌ومعلولی، طراحی مطالعات طولی پیشنهاد می‌شود. همچنین مطالعه حاضر در یک شهرستان انجام شد که شرایط فرهنگی-اجتماعی متفاوت از شهرستان‌های بزرگ و مراکز استان‌ها دارد و قابل‌تعمیم به فرهنگ‌های مختلف در استان‌های دیگر کشورمان نیست.

ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
پژوهش فوق پس از کسب مجوزهای لازم برای انجام پژوهش، دریافت کد اخلاق با شماره (IR.MUMS.REC.1402.100) از معاونت تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم پزشکی مشهد و پس از کسب رضایت‌نامه کتبی آگاهانه از افراد و ضمن بیان اهداف و نحوه انجام مطالعه سالمندان واجد شرایط انجام شد. ضمناً به افراد موردپژوهش اطمینان داده شد که پاسخ‌های آنان در جهت اهداف پژوهش به کار گرفته خواهد شد. در این مطالعه تمام موازین اخلاقی اعم از اخذ مجوزها، رضایت کتبی، بیان اهداف مطالعه و محرمانه ماندن اطلاعات رعایت گردید.

حامی مالی
این مقاله برگرفته از پایان‌نامه کارشناسی ارشد سارا صادقی، رشته آموزش بهداشت و ارتقای سلامت، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی مشهد است و با اعتبارات دانشگاه علوم پزشکی مشهد انجام شده است.

مشارکت نویسندگان
طراحی و ایده مطالعه: هادی طهرانی، مهناز امینی و وحید قوامی. اجرای طرح: هادی طهرانی و سارا صادقی. تجزیه‌وتحلیل داده‌ها: وحید قوامی؛ نگارش نسخه اولیه مقاله: سارا صادقی، هادی طهرانی. ویرایش و تهیه نسخه نهایی: همه نویسندگان.

تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.

تشکر و قدردانی
از معاونت پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی مشهد و نیز پرسنل و مدیران معاونت بهداشتی نیشابور و کلیه شرکت‌کنندگان در این مطالعه تشکر و قدردانی می‌شود. 

References

1. Madan Jha V. The prevalence of sleep loss and sleep disorders in young and old adults. Aging Brain. 2022; 3:100057.  [DOI:10.1016/j.nbas.2022.100057] [PMID]
2. Beyrami M, Alizadeh Goradel J, Ansarhosein S, Ghahraman Moharrampour N. [Comparing sleep quality and general health among the elderly living at home and at nursing home (Persian)]. Iranian Journal of Ageing. 2014; 8(4):47-55. [Link]
3. Streatfeild J, Smith J, Mansfield D, Pezzullo L, Hillman D. The social and economic cost of sleep disorders. Sleep. 2021; 44(11):zsab132. [DOI:10.1093/sleep/zsab132] [PMID]
4. Mastin DF, Bryson J, Corwyn R. Assessment of sleep hygiene using the Sleep Hygiene Index. Journal of Behavioral Medicine. 2006; 29(3):223-7.  [DOI:10.1007/s10865-006-9047-6] [PMID]
5. Sagayadevan V, Abdin E, Binte Shafie S, Jeyagurunathan A, Sambasivam R, Zhang Y, et al. Prevalence and correlates of sleep problems among elderly Singaporeans. Psychogeriatrics. 2017; 17(1):43-51. [DOI:10.1111/psyg.12190] [PMID]
6. Niu J, Han H, Wang Y, Wang L, Gao X, Liao S. Sleep quality and cognitive decline in a community of older adults in Daqing City, China. Sleep Medicine. 2016; 17:69-74. [DOI:10.1016/j.sleep.2015.07.033] [PMID]
7. Shamshri M, Moshki M, Mogharab M. [The survey of sleep quality and its relationship to mental health of hospital nurses (Persian)]. Iran Occupational Health Journal. 2014; 11(3):96-104. [Link]
8. Tanaka H, Tamura N. Sleep education with self-help treatment and sleep health promotion for mental and physical wellness in Japan. Sleep and Biological Rhythms. 2016; 14:89-99. [DOI:10.1007/s41105-015-0018-6] [PMID]
9. Lima P, Medeiros A, Araujo J. Sleep-wake pattern of medical students: Early versus late class starting time. Brazilian Journal of Medical and Biological Research. 2002; 35(11):1373-7. [DOI:10.1590/S0100-879X2002001100016] [PMID]
10. Sneha O, Pawar AA, Patil SS, Shinde M, Dhanshri H, Udaykumar K. Quality of Sleep Among Old Age Patients. Journal of Pharmaceutical Negative Results. 2022; 596-600. [DOI:10.47750/pnr.2022.13.S06.085]
11. Amrahi Tabieh A, Sarbakhsh P, Namjoo S, Akbari H, Allahverdipour H. [Investigating the relationship between sleep quality, sleep duration, and frailty syndrome among older adults in Naqadeh, 2020 (Persian)]. Iranian Journal of Epidemiology. 2024; 19(4):280-9. [Link]
12. Hariri M, Shamshirgaran SM, Amini A, Abasi H, Gholami A. Sleep duration and quality are associated with health-related quality of life in adults aged 60 years and older. Irish journal of Medical Science. 2024; 193(4):1929-37. [DOI:10.1007/s11845-024-03656-y] [PMID]
13. Heidari P, Siabani S, Siabani S, Mahaki B, Heidari N. [Designing, Implementing, and Evaluation a Health Promotion Program Using PRECEDE-PROCEED Model on the Participation Rate of Mothers, with Preschool Children (3-6 year), in Fluoride Varnish Program (Persian)]. Iranian Journal of Health Education and Health Promotion. 2024; 12(2):155-70. [DOI:‎ 10.22034/12.2.6]
14. Wilandika A, Yusuf A, Kurniawati ND, Sari DN. HIV Health Literacy (HALTRA) Model: A new model based on information and motivation to eradicate social stigma. Journal of Health Literacy. 2024; 9(2):23-39. [Link]
15. Hosseini FS, Hatamnezhad O. [Relationship between self-regulation and balance-confidence in active and inactive elderly men (Persian)]. Iranian Journal of Ageing. 2018; 12(4):470-81. [DOI:10.21859/sija.12.4.470]
16. Bandura A. Social cognitive theory of self-regulation. Organizational Behavior and Human Decision Processes. 1991; 50(2):248-87. [DOI:10.1016/0749-5978(91)90022-L]
17. Bandura A. Health promotion by social cognitive means. Health Education & Behavior. 2004; 31(2):143-64. [DOI:10.1177/1090198104263660] [PMID]
18. Soleimani S, Ghaffari M, Rakhshanderou S. [The effect of theory based educational intervention on self-efficacy and activities of daily living in the older people resident in nursing homes in Isfahan city (Persian)]. Iranian Journal of Health Education and Health Promotion. 2023; 11(3):262-74. [DOI: 10.22034/11.3.262]
19. Buysse DJ, Reynolds CF 3rd, Monk TH, Berman SR, Kupfer DJ. The Pittsburgh Sleep Quality Index: A new instrument for psychiatric practice and research. Psychiatry Research. 1989; 28(2):193-213. [DOI:10.1016/0165-1781(89)90047-4] [PMID]
20. Momeni KH, Karimi H. [The comparison of general health of the residents/non residents in the elder house (Persian)]. Salmand: Iranian Journal of Ageing . 2010; 5(17):23-9. [Link]
21. Hasanzadeh M, Alavi KN, Ghalehbandi M, Yad EZ, Gharaei B, Sadeghikia A. Sleep quality in Iranian drivers recognized as responsible for severe road accidents. Journal of Research in Behavioral Sciences. 2008; 6(2):97-107. [Link]
22. Desjardins S, Lapierre S, Hudon C, Desgagné A. Factors involved in sleep efficiency: A population-based study of community-dwelling elderly persons. Sleep. 2019; 42(5):zsz038. [DOI:10.1093/sleep/zsz038] [PMID]
23. Izadi Avanji FS, Adib Hajbaghery M, Afazel MR. [Quality of sleep and it's related factors in the hospitalized elderly patients of Kashan hospitals in 2007 (Persian)].  Feyz Medical Sciences Journal. 2009; 12(4):52-60. [Link]
24. Braund H, Timmons K. Operationalization of self-regulation in the early years: comparing policy with theoretical underpinnings. International Journal of Child Care and Education Policy. 2021; 15(1):8. [DOI:10.1186/s40723-021-00085-7]
25. Yue Z, Zhang Y, Cheng X, Zhang J. Sleep quality among the Elderly in 21st Century Shandong Province, China: A ten-year comparative study. International Journal of Environmental Research and Public Health. 2022; 19(21):14296. [DOI:10.3390/ijerph192114296] [PMID]
26. Redeker NS. Sleep in acute care settings: An integrative review. Journal of Nursing Scholarship. 2000; 32(1):31-8. [DOI:10.1111/j.1547-5069.2000.00031.x] [PMID]
27. Chu HS, Oh J, Lee K. The relationship between living arrangements and sleep quality in older adults: Gender differences. International Journal of Environmental Research and Public Health. 2022; 19(7):3893. [DOI:10.3390/ijerph19073893] [PMID]
28. Fatima Y, Doi SA, Najman JM, Mamun AA. Exploring gender difference in sleep quality of young adults: findings from a large population study. Clinical Medicine & Research. 2016; 14(3-4):138-44. [DOI:10.3121/cmr.2016.1338] [PMID]
29. Borji M, Jahani S, Shiri P, Azami M. [Assessing sleep quality among the elderly people in Ilam city in 2015 (Persian)]. 2018; 2(3):44-53. [Link]
30. Seo YM, Kim JS, Je NJ. Factors relating quality of sleep: Comparison between young-old people and old-old people. Journal of the Korea Academia-Industrial cooperation Society. 2019; 20(6):332-41. [Link]
31. Bahrami M, Dehdashti AR, Karami M. [A survey on sleep quality in elderly people living in a Nursing Home in Damghan City in 2017: A short report (Persian)]. Journal of Rafsanjan University of Medical Sciences. 2017; 16(6):581-90. [Link]
32. Habibi P, Moudi S, Ghadimi R. [Factors affecting sleep quality in older adults in Amol, Iran: A causal study (Persian)]. Journal of Mazandaran University of Medical Sciences. 2023; 33(222):67-76.[Link]