مقدمه
سالمندی از پدیده‌های مطرح در عرصه بهداشت جهانی است [1]. امروزه افزایش امید به زندگی و کاهش میزان باروری سبب افزایش تعداد سالمندان در سراسر جهان شد است به گونه‌ای که سالمند شدن جهان٬ به یکی از چالش‌های بهداشت عمومی در سال‌های کنونی تبدیل شده است [2]. به‌موازات افزایش نسبی جمعیتی سالمندان مشکلات سلامتی آنان نیز بیشتر اهمیت می‌یابد [3]. برخی مطالعات درباره وضعیت سلامت عمومی سالمندان نشان می‌دهد فقط 60 درصد سالمندان از وضعیت مطلوب سلامت عمومی برخوردارند [4]. بنابراین، تأمین سلامت عمومی سالمندان ازجمله مسائلی است که نیازمند توجه ویژه‌ای است.
 با در ‌نظر گرفتن روند روبه‌رشد جمعیت سالمندی و کاهش توانایی‌های جسمی، روانی و فراوانی بیشتر بیماری‌های مزمن در سالمندان [1]، توجه به توانمندسازی آن‌ها یک ضرورت محسوب می‌شود [5]. توانمندسازی بیمار یعنی به بیمار کمک کنیم تا  با توسعه و کشف ظرفیت ذاتی خود مسئولیت زندگی‌اش را بر عهده بگیرد. خودکارآمدی، عزت‌نفس و خودکنترلی از عوامل اصلی مؤثر بر توانمندسازی هستند [6]. رقیه خضری و همکاران در پژوهشی به بررسی تأثیر الگوی توانمندسازی خودمدیریتی بر کیفیت زندگی سالمندان مبتلا به پرفشاری خون پرداختند که یافته‌ها نشان داد با به‌کارگیری برنامه توانمندسازی سالمندان، میانگین نمره‌کل کیفیت زندگی و ابعاد آن در گروه آزمایش بعد از مداخله نسبت به قبل از مداخله تفاوت معنادار داشت [7]. 
همچنین رابطه خودکارآمدی با ابعاد مختلف زندگی سالمندان مشخص شده است. به‌طور مثال ارتباط خودکارآمدی با سازش موفقیت‌آمیز با سرای سالمندان، کیفیت زندگی، فعالیت‌های فیزیکی، فعالیت‌های اساسی روزانه زندگی و انجام خودمراقبتی در سالمندان نشان داده شده است [8, 9, 10, 11]. نتایج مطالعه دی سوزا ام.اس و همکاران نشان داد بزرگسالان مبتلا به دیابت نوع2 با کنترل قند خون پایین، خودکارآمدی و رفتارهای خودمراقبتی ضعیفی داشتند [12] یافته‌های مطالعه دوبا. ان و همکاران نیز نشان داد ضعف و ناتوانی رابطه مستقل و معنادار با خودکارآمدی دارد درنتیجه خودکارآمدی می‌تواند ابزاری مفیدی برای پیری موفق سالمندان باشد [13]. 
عزت‌نفس از جوانب مهم سازگاری در تمامی مراحل زندگی است که در سازگاری عاطفی، هیجانی، اجتماعی و روان‌شناختی نقش مؤثری دارد و به‌خصوص در زمان سالمندی در حفظ سلامت روان سالمندان اهمیت بیشتری می‌یابد [14, 15]. پژوهش امانی نشان داد بین عزت‌نفس و شادکامی در سالمندان رابطه مثبت معناداری وجود دارد [16] مطالعه اکرامی و همکاران نیز نشان داد سلامت عمومی با عزت‌نفس زنان سالمند رابطه معنادار دارد [17].
یکی دیگر از متغیرهای روان‌شناختی که در مسائل مرتبط با سلامت اهمیت قابل‌توجهی دارد خودکنترلی است. خودکنترلی پرداختن به رفتارهایی است که پاداش آن با تأخیر همراه است، اما مقدار آن بیشتر است [18]. خودکنترلی شامل افکار و رفتارهایی است که طی آن‌ها، فرد دست‌یابی به پیامد ارزشمندتر اما دیریاب‌تر را تحمل می‌کند [19]. در پژوهش انگ جون تو و همکاران مشخص شد خودکنترلی و حمایت اجتماعی و بهزیستی ذهنی به‌طور جدی و معنادار با یکدیگر ارتباط دارند [20].
سرای محله‌ها به‌عنوان بازوی اجرایی شهرداری در محلات عمل می‌کنند و برنامه‌های متنوعی را با موضوعاتی چون آموزش‌های شهروندی، سلامت، ورزش همگانی و توانمندسازی شهروندان انجام می‌دهند [21].
 هدف از زندگی سالمندان، فقط داشتن عمر طولانی و زنده بودن نیست، بلکه ارتقای سلامت عمومی آن‌ها نیز اهمیت بسیاری دارد. حفظ و بهبود وضعیت سلامت در دوران سالمندی ازطریق بررسی عوامل مؤثر بر آن از جمله خودکارآمدی، خودکنترلی و عزت‌نفس می‌تواند باعث پیشگیری از ابتلا به بیماری‌های مزمن شود و علاوه‌ بر‌ آن به استقلال سالمندان و شرکت آن‌ها در فعالیت‌های خانوادگی و اجتماعی کمک می‌کند و از این طریق پویایی جامعه را به‌دنبال خواهد داشت. باتوجه‌به اینکه، مطالعه‌ای درزمینه ارتباط عوامل فردی مؤثر بر توانمندسازی همچون خودکنترلی و خودکارآمدی و عزت‌نفس با سلامت عمومی سالمندان مراجعه‌کننده به سرای محلات تهران در دسترس نبود و نقش این عوامل فردی با هم در نظر گرفته نشده بود، بنابراین این پژوهش با هدف تعیین رابطه توانمندسازی در سلامت عمومی با جنبه‌های فردی توانمندسازی در سالمندان مراجعه‌کننده به سراهای محله شهر تهران در سال 1398 تا 1399 انجام شد. نتایج این مطالعه می‌تواند در طراحی مداخلات برای ارتقای سطح سلامت عمومی سالمندان به‌کار رود. 
روش مطالعه
در این پژوهش مقطعی که با هدف تعیین رابطه عوامل فردی توانمندسازی با سلامت عمومی سالمندان مراجعه‌کننده به سراهای محله تهران انجام شد نمونه‌ها 320 نفر از سالمندان مراجعه‌کننده به سراهای محله شهر تهران بودند. باتوجه‌به اهداف مطالعه، متغیرها و روش‌های آماری موردنیاز در مطالعه، برای یکایک اهداف حجم نمونه تعیین شد که از این میان بیشترین حجم نمونه مربوط به هدف برآورد میانگین نمره سلامت عمومی بود. با استفاده از فرمول شماره 1 که در آن 1-α و سطح اطمینان 95 درصد بود و با استفاده از نتایج مطالعات قبلی [22] و دقت (d) 2/5 نمره و با در نظر گرفتن اندازه اثر خوشه‌ای به میزان 1/5، تعداد کل نمونه 320 نفر به ‌دست آمد (فرمول شماره 2).


روش نمونه‌گیری ابتدا خوشه‌ای و به‌صورت انتخاب4 منطقه از مناطق شمال، جنوب، شرق و غرب از میان 22 منطقه شهر تهران بود، سپس از هر منطقه 5 سرای محله به‌صورت تصادفی با قرعه‌کشی انتخاب و نمونه‌ها از آن‌ها به‌صورت دردسترس تأمین شد.
 معیار ورود به مطالعه داشتن سن حداقل60 سال، نداشتن معلولیت یا بیماری حاد و مزمن ناتوان‌کننده جسمی و روانی و آلزایمر و نداشتن اختلالات شناختی ادراکی (براساس اطلاعات موجود در پرونده سلامت آن‌ها)، توانایی برقراری ارتباط و مصاحبه و تمایل برای شرکت در مطالعه بود. از سالمند برای ورود به مطالعه رضایت آگاهانه کسب می‌شد و درصورتی‌که در یک سرای محله حجم نمونه کافی مشاهده نمی‌شد، قرعه‌کشی درجهت انتخاب سرای محله دیگری ادامه می‌یافت.
ابزار گردآوری اطلاعات فرم مشخصات فردی شامل سن، سواد، جنس، تأهل، مدت زمان اشتغال، نوع مسکن و بعد خانوار و 4 پرسش‌نامه استاندارد بود که در ادامه آمده‌اند.
پرسش‌نامه خودکارآمدی عمومی
شوازرو و اورشلیم سازنده این مقیاس هستند و در ایران در ضمن مطالعات مختلفی هنجاریابی و اعتبارسنجی شده است. ضرایب آلفای کرونباخ در مطالعه معینی 0/81 [23] و در مطالعه رجبی 0/82 [24] به‌ دست آمد که دارای 10 سؤال با امتیازهای 1 تا 4 است که حداکثر این مقیاس 40 و حداقل 10 است. 
پرسش‌نامه کوتاه استاندارد خودکنترلی تانجی: از 13 آیتم تشکیل شده است و دارای 2 خرده‌مقیاس است: خودکنترلی اولیه و خودکنترلی منع‌کننده. نمره‌گذاری این مقیاس به‌صورت لیکرت 1 تا 5 است. به‌منظور هنجاریابی خودکنترلی، فرم کوتاه‌شده آن را روی 2 نمونه مجزا اجرا کردند که ضریب آلفای کرونباخ محاسبه‌شده در 3 گروه 0/83 و 0/85 به‌دست آمد [25]. 
پرسش‌نامه استاندارد عزت‌نفس روزنبرگ: دربرگیرنده 10 جمله یا اظهارنظری است که احساس واقعی افراد درباره هریک از جملات را نشان می‌دهد و با نمرات 1تا 4 نمره‌گذاری می‌شود. نمره ‌کل، مجموع نمرات داده‌شده برای 10 سؤال را نشان می‌دهد. بدین‌ترتیب که نمره 10حداقل و نمره 40 نشان‌دهنده حداکثر عزت‌نفس است [26]. پرسش‌نامه استاندارد روزنبرگ یک پرسش‌نامه روا و پایاست. شهباززادگان و همکاران٬ پایایی این پرسش‌نامه را در جمعیت سالمندان ساکن در خانه سالمندان 0/85 گزارش کردند [26]. 
 پرسش‌نامه سلامت عمومی
شامل 28 مورد است که گلدبرگ و همکاران طراحی‌اسشض کردند و روایی و پایایی آن را ملکوتی در سالمندان ایرانی بررسیکرده است [27]. نمره‌گذاری این پرسش‌نامه بر مبنای مقیاس لیکرت 4 تایی است. در این متغیر کسب نمره بالاتر نشانه سلامت عمومی کمتر است.
روش گردآوری اطلاعات، پرسش‌نامه همراه با مصاحبه بود. به این صورت که سؤالات از سالمندان به‌ نحو قابل‌فهمی پرسیده می‌شد و محقق جواب آن‌ها را در پرسش‌نامه یادداشت می‌کرد. باتوجه‌به سخت بودن پر کردن همه پرسش‌نامه‌ها با هم برای سالمندان و جلوگیری از تأثیر نامطلوب در پاسخ‌دهی سالمندان پرسش‌نامه‌ها به‌صورتی جداگانه و در زمان‌های مناسب و متفاوتی برای سالمندان تکمیل شد. زمان تکمیل هریک از پرسش‌نامه‌ها به‌صورت میانگین 10 دقیقه طول می‌کشید.
همچنین پس از ورود داده‌ها به رایانه، نرمالیتی آن‌ها با کاربرد آزمون کولموگروف‌‌اسمیرنف و رسم چولگی بررسی شد‌. باتوجه‌به نرمال نبودن توزیع متغیرهای سلامت عمومی، خودکنترلی، عزت‌نفس و خودکارآمدی به‌جای آزمون ضریب همبستگی پیرسون از آزمون ضریب همبستگی اسپیرمن استفاده شد. همچنین مقادیر ضریب همبستگی کمتر از 0/1 ناچیز، 0/1 تا 0/3 ضعیف، 0/3 تا 0/5 متوسط و بیش از 0/5 همبستگی قوی درنظر گرفته شد [27] .
یافته‌ها
سالمندان مورد‌بررسی شامل 174 نفر (54/4درصد) خانم و 146نفر (45/6درصد) آقا بودند. میانگین و انحراف‌معیار سنی سالمندان 8/3±‌68/42 سال با دامنه تغییرات 61 تا 89 سال بود. بیشتر افراد موردپژوهش یعنی 102 نفر (31/8 درصد) دارای تحصیلات دیپلم و 22 نفر (6/8 درصد) بی‌سواد بودند و کمترین فراوانی را شامل می‌شدند. بیشتر افراد مورد‌پژوهش، 238 نفر (74درصد) متأهل بودند. میانگین و انحراف‌معیار بعد خانوار سالمندان در این مطالعه 1/3±3/1 و کمینه بعد خانوار 1 و بیشینه 7 نفر به‌ دست آمد. میانگین و انحراف معیار مدت‌زمان اشتغال 6/93±16/14 سال بود. 260 نفر (81/2 درصد) دارای مسکن شخصی و 7 نفر (2/1 درصد) در منزل فرزندان و یا اقوام ساکن بودند.
میانگین سن زنان 68/59 سال و میانگین سن مردان 68/21 سال بود که ازلحاظ آماری تفاوت معنادار نداشتند و سن زنان و مردان مورد‌بررسی در این مطالعه همگن بودند (0/69=P). میانگین سلامت عمومی در زنان برابر 23/01 و میانگین سلامت عمومی در مردان 20/72 بود که از‌لحاظ آماری تفاوت معنادار نداشته است و سلامت عمومی در زنان و مردان مورد بررسی در این مطالعه همگن بود (0/15=P). میانگین علائم جسمانی در زنان 6/52 و در مردان 5/56 بود و بین علائم جسمانی و جنسیت رابطه معنادار یافت نشد (0/06=P). 
میانگین علائم اضطرابی و اختلال خواب در زنان برابر 6/54 و در مردان 5/48 بود که ازلحاظ آماری تفاوت معنادار داشته است و علائم اضطرابی و اختلال خواب در زنان و مردان مورد‌بررسی در این مطالعه ناهمگن بود (0/02=P). میانگین علائم کارکرد اجتماعی در زنان برابر 7/42 و در مردان 6/99 بود که ازلحاظ آماری تفاوت معنادار نداشته است و علائم کارکرد اجتماعی در زنان و مردان مورد‌مطالعه همگن بود (0/25=P). میانگین علائم افسردگی در زنان برابر 2/68 و در مردان 2/73 بود که ازلحاظ آماری تفاوت معنادار نداشته است و افسردگی در زنان و مردان مورد‌بررسی در این مطالعه همگن بود (0/91=P). 
میانگین عزت‌نفس در زنان برابر 20/33 و در مردان 21/34 بود که ازلحاظ آماری تفاوت معنادار داشته است و عزت‌نفس در زنان و مردان مورد‌بررسی در این مطالعه ناهمگن بود (0/04=P). میانگین خودکنترلی در زنان برابر 47/48 و در مردان برابر 48/10 بود که ازلحاظ آماری تفاوت معنادار نداشته است و خودکنترلی در زنان و مردان مورد‌بررسی در این مطالعه همگن بود (0/51=P). 
میانگین خودکارآمدی عمومی در زنان برابر 31/97 و در مردان برابر 32/50 بود که ازلحاظ آماری تفاوت معنادار نداشته و خودکارآمدی عمومی در زنان و مردان مورد بررسی در این مطالعه همگن بود (0/34=P). پرسش‌نامه سلامت عمومی شامل 28 گویه در 4 حیطه علائم جسمانی (7 گویه)، علائم اضطرابی و اختلال خواب (7 گویه)، علائم کارکرد اجتماعی (7 گویه) و علائم افسردگی (7 گویه) است. بالاترین میانگین نمره، مربوط به بُعد علائم کارکرد اجتماعی بوده است و کمترین میانگین نمره مربوط به علائم افسردگی بود.
همان‌گونه که اطلاعات درج‌شده در جدول شماره 1 نشان می‌دهد، براساس ضریب همبستگی اسپیرمن بین نمره سلامت عمومی با نمره خودکنترلی، عزت‌نفس و خود کارآمدی رابطه معنادار منفی وجود دارد (0/001>P) و همچنین همبستگی بین دو متغیر سلامت عمومی و خودکنترلی به‌صورت غیرمستقیم و در سطح قوی قرار دارد (0/65-=r).


رابطه بین عزت‌نفس و خودکنترلی نیز معنادار ومثبت مشاهده شد. در‌نتیجه سالمندان دارای نمره عزت‌نفس بالا، نمره خودکنترلی بیشتری را کسب کردند (0/001>P و 0/58=r)، بین متغیر خودکارآمدی با خودکنترلی و عزت‌نفس نیز رابطه معنادار مثبت و پایین‌تر از سطح متوسط وجود دارد.
براساس آزمون ضریب همبستگی اسپیرمن بین نمره مؤلفه اول سلامت عمومی (علائم جسمانی) با نمره خودکنترلی، عزت‌نفس و خودکارآمدی رابطه معنادار منفی وجود دارد (0/001>P) و همچنین همبستگی بین 2 متغیر علائم جسمانی و خودکنترلی به‌صورت غیرمستقیم و در سطح متوسط قرار دارد (0/51-=r).براساس ضریب همبستگی اسپیرمن بین نمره مؤلفه دوم سلامت عمومی (علائم اضطرابی و اختلالات خواب) با نمره خودکنترلی، عزت‌نفس و خودکارآمدی رابطه معنادار منفی وجود دارد (0/001>P) و همچنین همبستگی بین 2 متغیر علائم اضطرابی و اختلالات خواب و خودکنترلی به‌صورت غیرمستقیم و درسطح متوسط قرار دارد (0/57-=r).
براساس آزمون ضریب همبستگی اسپیرمن بین نمره  مؤلفه سوم سلامت عمومی (علائم کارکرد اجتماعی) با نمره خودکنترلی، عزت‌نفس و خودکارآمدی رابطه معنادار منفی وجود دارد (0/001>P) و همچنین همبستگی بین 2 متغیر علائم کارکرد اجتماعی و خودکارآمدی به‌صورت غیرمستقیم و درسطح قوی قرار دارد (0/39-=r). براساس ضریب همبستگی اسپیرمن بین نمره مؤلفه چهارم سلامت عمومی (علائم افسردگی) با نمره خودکنترلی، عزت‌نفس و خودکارآمدی رابطه معنادار منفی وجود دارد (0/001>P) و همچنین همبستگی بین 2 متغیر علائم افسردگی و خودکنترلی به‌صورت غیرمستقیم و درسطح قوی قرار دارد (0/61-=r). نتایج حاصل از آزمون تی نشان داد بین جنسیت و سلامت عمومی تفاوت معنادار آماری وجود ندارد (0/154=P). به‌عبارت‌دیگر در میانگین نمره سلامت عمومی زنان و مردان اختلاف معنادار آماری مشاهده نشد. نتایج آزمون تحلیل واریانس یک‌طرفه نشان داد بین تحصیلات و نمره سلامت عمومی تفاوت معنادار آماری وجود دارد (0/001=P).
براساس آزمون تحلیل واریانس یک‌طرفه، بین وضعیت مسکن و سلامت عمومی سالمندان تفاوت معنادار آماری وجود دارد(0/001>P). براساس ضریب همبستگی اسپیرمن تنها بین مدت اشتغال با سلامت عمومی رابطه معنادار آماری وجود دارد که این رابطه ضعیف و معکوس است (0/002=P). نتایج تحلیل رگرسیون دررابطه‌با متغیر سلامت عمومی با متغیرهای جمعیت‌شناختی نشان داد تنها متغیر وضعیت مسکن سالمندان می‌تواند میانگین نمره سلامت عمومی سالمندان را پیش‌بینی کند.
به‌منظور پیش‌بینی سلامت عمومی براساس مؤلفه‌های عزت نفس، خودکارآمدی و خودکنترلی از آزمون تحلیل رگرسیون استفاده شد که نشان داد مؤلفه خودکنترلی، خودکارآمدی و عزت نفس به ترتیب 66 ، 47 و 53 درصد از واریانس سلامت عمومی را تبیین می‌کنند. اما نتایج ضرایب بتا نشان داد تنها 2 مؤلفه خودکنترلی (0/006=P و 0/37- =β‌) و خودکارآمدی (0/001>P و 1/29=β) پیش‌بینی‌کننده معنادار سلامت عمومی  بودند (جدول شماره 2).


جهت بررسی عوامل مؤثر بر سلامت عمومی سالمندان مراجعه‌کننده به سراهای محله شهر تهران در سال 1398 تا 1399 از رگرسیون خطی استفاده شد و به این منظور در ابتدا پیش‌فرض‌های لازم ازجمله نرمال بودن متغیر پاسخ٬ مورد بررسی و تأیید قرار گرفت٬ سپس با استفاده از رگرسیون خطی ساده  برای یکایک متغیرها در سطح معنادار 0/2 از بین متغیرهای مستقل موجود (جنسیت، وضعیت تأهل، تحصیلات، وضعیت مسکن، عزت‌نفس، خودکارآمدی و خودکنترلی) متغیرهای وضعیت مسکن (0/156=‌P)، عزت‌نفس (0/001>‌P)، خودکنترلی (0/001>‌P) و خودکارآمدی (0/001>‌P) معنادار شده است و جهت ورود به مدل رگرسیون چندگانه کاندید شدند. همچنین متغیر سن با احتمال (0/001>‌P) وارد شد٬ اما در مرحله نهایی معنادار نشد. 
 نتایج رگرسیون چندگانه جهت بررسی عوامل فردی مؤثر بر توانمندسازی درباره سلامت عمومی در سالمندان مراجعه‌کننده به سراهای محله شهر تهران در جدول شماره 3 نشان داده است.


با استفاده از روش پیش‌رونده درنهایت متغیرهای خودکنترلی و عزت‌نفس در مدل نهایی برازش شد که نتایج در جدول شماره 4 نشان داده شده است.


باتوجه‌به اینکه انتظار می‌رفت متغیر خودکارآمدی نیز با سلامت عمومی رابطه داشته باشد و در مدل ساده نیز همبستگی زیادی نشان داد٬ سعی شد با استفاده از تحلیل عامل تأییدی٬ روابط مستقیم و غیرمستقیم بین مؤلفه‌های سلامت عمومی و سایر متغیرها موردبررسی قرار گیرد که نتایج در تصویر شماره 1 و جدول شماره 4 آورده شده است.

درنهایت مدل رگرسیونی به شکل زیر حاصل شد:
خودکنترلی 0/990- عزت‌نفس 0/422- 78/355= سلامت عمومی
باتوجه‌به مدل برازش‌شده نهایی٬ با افزایش 1 واحد نمره خودکنترلی، 0/99 نمره از سلامت عمومی کاسته می‌شود (در اینجا یعنی سلامت عمومی بهتر می‌شود). همچنین با افزایش عزت‌نفس 0/422 نمره از نمره سلامت عمومی کم می‌شود (یعنی سلامت عمومی بهتر می‌شود).
باتوجه‌به اینکه شاخص‌های برازش مدل تحلیلی عاملی شامل کای‌اسکوئر بهنجار‌شده، ریشه دوم میانگین مربعات خطای برآورد، شاخص برازش تطبیقی و شاخص برازش هنجار‌شده بنتلر بونت در محدوده مناسب تعریف‌شده به ‌دست آمد، مدل تدوین‌شده تأیید شد. همچنین مناسب بودن شاخص هلتر که جهت بررسی مناسب بودن حجم نمونه مورد استفاده قرار می‌گیرد باتوجه‌به اینکه 320 نمونه در مدل وجود داشت، تأیید شد. 
بحث 
این مطالعه با هدف تعیین عوامل فردی مؤثر بر توانمندسازی درباره سلامت عمومی در سالمندان مراجعه‌کننده به سراهای محله شهر تهران در سال 1398 تا 1399 انجام شد که براساس نتایج حاصل‌شده میانگین سنی زنان مورد‌مطالعه 68/59 سال و میانگین سن مردان 68/21 سال بود. در مطالعه کاکابراری و همکاران که درباره رابطه سن و اضطراب مرگ بر 380 نفر از سالمندان شیراز انجام شد، بین سن و اضطراب مرگ در سالمندان رابطه وجود داشت [28]. 
ازنظر وضعیت سلامت عمومی، نمره کل سلامت عمومی در مردان و زنان تفاوت معنادار نداشت. همچنین در بین 4 مؤلفه سلامت عمومی (علائم جسمانی، علائم اضطرابی و اختلال خواب، علائم کارکرد اجتماعی و علائم افسردگی) تنها مؤلفه سوم یعنی علائم اضطرابی و اختلال خواب در زنان و مردان تفاوت معنادار داشته است و نمره این مؤلفه در زنان بالاتر از مردان بود. به این معنا که زنان از‌نظر علائم اضطرابی و اختلال خواب وضعیت نامطلوب‌تری دارند (نمرات بالاتر در سلامت عمومی بیانگر وضعیت سلامتی نامطلوب‌تر است) که با مطالعات براتی و همکاران [29] و تاناکا و همکاران [30] و زارعی و همکاران [31]همسو است. درواقع جنسیت تأثیر فزاینده‌ای بر میزان استرس سالمندان و اختلالات اضطرابی و افسردگی آنان دارد٬ به‌طوری‌که زنان 1/7 برابر مردان سالمند دچار اختلالات اضطراب و افسردگی هستند [32].
میانگین نمره عزت‌نفس در مردان و زنان تفاوت آماری معنادار داشته است و نمره عزت‌نفس مردان بالاتر از زنان بود. به این معنا که مردان ازنظر عزت‌نفس در وضعیت مطلوب‌تری قرار داشتند.این یافته با مطالعه گرشاد و همکاران که بر دانشجویان انجام شد و در آن میانگین نمره عزت‌نفس در زنان و مردان تفاوت معناداری نداشت غیرهمسو است [33]. درواقع این تفاوت می‌تواند به علت تفاوت در سن نمونه‌ها باشد.
میانگین نمره خودکنترلی در مردان و زنان موردمطالعه تفاوت آماری معنادار نداشته است و با یکدیگر همگن بودند. این یافته با مطالعه علیوردی‌نیا و همکاران که بر خودکنترلی دانشجویان انجام شد غیرهمسو است. در مطالعه آنان میزان خودکنترلی در زنان بالاتر از مردان بود [34]. این تفاوت می‌تواند به‌دلیل تفاوت در نمونه‌ها و سن آن‌ها رخ داده باشد.
میانگین نمره خودکارآمدی عمومی در مردان و زنان موردمطالعه تفاوت آماری معناداری با یکدیگر نداشته است و همگن بودند. در مطالعه روزبهانی و همکاران [35] که بر خودکارآمدی سالمندان مبتلا به فشارخون انجام شد و همچنین مطالعه شعبانی و همکاران [36] که بر سالمندان مقیم آسایشگاه‌های تهران انجام شد میانگین خودکارآمدی مردان به‌طور معناداری از زنان بیشتر بود که با یافته‌های این پژوهش غیرهمسو است. این تفاوت می‌تواند به علت تفاوت در تعداد نمونه‌ها و محل نمونه‌گیری رخ داده باشد.
میانگین و انحراف‌معیار سلامت عمومی سالمندان شرکت‌کننده در این مطالعه برابر با 9513/4±21 بود که با درنظر گرفتن نقطه برش در امتیازات، پایین‌تر از امتیاز 23 و در سطح مطلوب قرار داشت که در دسته‌بندی سلامت مطلوب قرار می‌گیرد و با یافته حسینی و همکاران [37] همسو و با یافته‌های فاطمه زارعی و همکاران [31] که در آن نمره کل سلامت عمومی سالمندان شهر سبزوار بررسی شد و همچنین مطالعه خمرنیا و همکاران [38] که در سالمندان شهرستان زاهدان و بین 2 جامعه شهری و روستایی انجام شده بود غیرهمسو است و پژوهشگر پایین بودن سطح سلامت عمومی را به‌ دلیل پایین بودن سطح بهداشت مرتبط دانسته است [38]. این تفاوت می‌تواند به علت تفاوت در نمونه‌ها و مکان نمونه‌گیری رخ داده باشد. میانگین و انحراف‌معیار خودکارآمدی عمومی سالمندان شرکت‌کننده در این مطالعه برابر با 4±32 بود که با یافته‌های پژوهش ترکی و همکاران [39] همسو است و براساس یافته‌های آنان وضعیت خودکارآمدی سالمندان مقیم آسایشگاه‌های غرب تهران بالاست٬ اما با یافته‌های شعبانی و همکاران [36] غیرهمسو است.
در این مطالعه میانگین خودکارآمدی سالمندان مقیم آسایشگاه‌های تهران در حد پایین است که این تفاوت احتمالاً به دلیل محل نمونه‌گیری است که سالمندان ساکن آسایشگاه‌ها به‌دلیل احساس غیرمفید بودن که در خود حس می‌کنند توان و قدرت آنان کاهش می‌یابد. میانگین و انحراف‌معیار عزت‌نفس در سالمندان موردمطالعه 4/4±20/79 بود. این مقدار٬ در مطالعه قدم‌پور و همکاران که پژوهشگر در آن رابطه معنای زندگی و عزت‌نفس با کیفیت زندگی سالمندان را بررسی کرده بود در سالمندان ساکن منزل 42/4±30/2 و در سالمندان مقیم سرای سالمندان برابر با 86/2±28/2 است [40]. همچنین این مقدار در مطالعه همتی و همکاران در قبل از انجام مداخله در گروه کنترل 19/6±26/2 و در گروه آزمایش برابر با 33±26 بود. در این مطالعه٬ پژوهشگر تأثیر خاطره‌گویی بر عزت‌نفس سالمندان ساکن در خانه‌های سالمندان سرای سالمندان ارومیه را بررسی کرده است [41]. میانگین و انحراف‌معیار خودکنترلی در این مطالعه 8±47/76 بود که این مقدار در مطالعه خرم‌آبادی و همکاران که بر زوجین شهر بوشهر انجام شد 6/35±45/95 بود [42]. این تفاوت احتمالاً به ‌دلیل تفاوت در سن نمونه‌ها رخ داده است.
بین خودکارآمدی عمومی و سلامت عمومی همبستگی معنادار منفی یافت شد. بدین‌معنا که با افزایش نمره خودکارآمدی عمومی، نمره سلامت عمومی کاهش می‌یابد که نشان‌دهنده وضع سلامت عمومی بهتر است. این یافته با نتایج مطالعات صلحی و همکاران در‌رابطه‌با سلامت عمومی و خودکارآمدی عمومی در زنان [43] و همچنین نتایج مطالعات افروز و همکاران که درباره رابطه خودکارآمدی و سلامت روانی انجام شد [44] همخوانی دارد. 
بین عزت‌نفس و سلامت عمومی همبستگی معنادار منفی یافت شد. بدین‌معنا که با افزایش نمره عزت‌نفس، نمره سلامت عمومی کاهش می‌یابد که نشان‌دهنده وضع سلامت عمومی بهتر است. این یافته با مطالعات نریمانی و همکاران [45] و نیکوگفتار و همکاران [46] و اکرامی و همکاران [17] همسو است.
بین خودکنترلی و سلامت عمومی همبستگی معنادار منفی یافت شد. بدین‌معنا که با افزایش نمره خودکنترلی، نمره سلامت عمومی کاهش می‌یابد که نشان‌دهنده وضع سلامت عمومی بهتر است. این یافته با مطالعات موسوی‌مقدم و همکاران همسو است که دریافتند افزایش خودکنترلی موجب افزایش سلامت روان می‌شود [47] همچنین با پژوهش‌های نستیزاده و همکاران [48] و ین اتال و همکاران [49] که خودکنترلی را موجب افزایش سلامت روان می‌دانستند همسو است. در این مطالعه٬ بین تحصیلات و سلامت عمومی ارتباط معنادار مشاهده شد به‌طوری‌که با افزایش سطح تحصیلات سالمندان، میانگین نمره سلامت عمومی آن‌ها کاهش می‌یابد که نشان‌دهنده وضعیت سلامت عمومی مطلوب‌تر است. این یافته با یافته‌های براتی و همکاران [29] و رابیا و همکاران [50] همسو است. 
همچنین بین سلامت عمومی و مدت اشتغال سالمندان رابطه معنادار وجود داشت. به این معنا که با افزایش سال‌های اشتغال، نمره سلامت عمومی کاهش می‌یابد که نشان‌دهنده وضعیت سلامت مطلوب‌تر است. این یافته، با یافته مستی و همکاران که برای وضعیت اشتغال زنان و سلامت اجتماعی آنان رابطه معنادار قائل است همسو است [51].
رابطه بین سلامت عمومی و مسکن نیز معنادار بود. بدین‌معنا که سالمندان ساکن منازل استیجاری و منازل شخصی از سلامت عمومی بیشتری نسبت به سالمندانی که با فرزندان یا آشنایان خود زندگی می‌کنند برخوردار بودند. شریفیان و همکاران در مطالعه‌ای بیان می‌کنند برخی سالمندان در دوره‌ای از زندگی خود احساس می‌کنند به نوعی مزاحم هستند و ارتباطات با آن‌ها به شکل اجباری و از روی اکراه انجام می‌شود. آن‌ها حتی وقتی درون خانه هستند تنهایند [52]. این عوامل می‌تواند موجب افسردگی سالمندانی شود که با فرزندان و آشنایان خود زندگی می‌کنند و مجموعاً این موضوع سطح سلامت عمومی آن‌ها را کاهش می‌دهد.
بین سلامت عمومی و سایر ویژگی‌های فردی از قبیل جنسیت سن و بُعد خانوار رابطه معنادار یافت نشد که این نتیجه با مطالعه اکرامی و همکاران که در آن رابطه‌ای بین سلامت عمومی زنان سالمند و ویژگی‌های فردی آنان یافت نشد همسو است [17]. اما با مطالعه حیدری و همکاران که در آن تنهایی به‌عنوان یک عامل سبب‌شناختی در سلامت و بهزیستی جمعیت‌های گوناگون مورد تأیید قرار گرفته بود [53] غیرهمسو است.
نتیجه‌گیری نهایی
بین سلامت عمومی، خودکارآمدی عمومی، عزت‌نفس و خودکنترلی همبستگی مشاهده شد. همچنین بین سلامت عمومی، تحصیلات، مدت اشتغال و مسکن رابطه معنادار وجود داشت. براساس نتایج رگرسیون چندمتغیره انجام‌شده متغیرهای وضعیت مسکن، عزت‌نفس، خودکنترلی و خودکارآمدی پیش‌بینی‌کننده‌های مؤلفه‌های سلامت عمومی هستند و در برنامه‌های ارتقای سلامت سالمندان باید مدنظر قرار گیرند.
خودگزارش‌دهی و انجام مطالعه در سطح تهران از محدودیت‌های این مطالعه است و پیشنهاد می‌شود در مطالعات آینده از روش‌هایی عینی استفاده شود و مطالعه در سطح شهرهای دیگر هم انجام و نتایج آن با هم مقایسه شود. 

ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این مطالعه از سوی کمیته اخلاق پزشکی دانشگاه علوم‌پزشکی ایران با کد  IR.IUMS.REC.1398.1061به تصویب رسیده است.

حامی مالی
این مقاله حاصل پایان‌نامه طرحی تحقیقاتی در مقطع کارشناسی ارشد آموزش بهداشت و ارتقای سلامت و مصوب معاونت تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم‌پزشکی ایران به شماره 98-4-2-16656 است. 

مشارکت نویسندگان
مفهوم‌سازی پژوهش: مهناز صلحی، فاطمه غلامی؛ طرح پژوهش: مهناز صلحی، جمیله ابوالقاسمی، فاطمه غلامی؛ اجرای پژوهش: فاطمه غلامی؛ نوشتن نسخه اولیه مقاله: فاطمه غلامی، مهناز صلحی؛ مرور و اصلاح مقاله: فاطمه غلامی، مهناز صلحی؛ نظارت پژوهش: مهناز صلحی.

تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.

References