مقدمه
در میان گروه‌های سنی مختلف، سالمندان بیشترین سرعت رشد در جهان را دارند [1]. به موازات افزایش نسبت جمعیتی سالمندان، مشکلات سلامتی آنان اهمیت می‌یابد، زیرا سلامت جسمی و روانی در دوران سالمندی نسبت به سایر دوره‌های زندگی با خطر بیشتری روبه‌روست [2, 3]. در این راستا، نتایج مطالعات مختلف، حاکی از وجود ارتباط مستقیم بین کیفیت خواب و سلامت عمومی است [4, 5]. 
خواب و اختلالات آن از دیرباز در رشته‌های مختلفی مورد توجه بوده است و آن را به‌عنوان نیازی اساسی مورد بررسی قرار داده‌اند [6]. این اختلالات شیوع بالایی دارد و 25 تا 30 درصد کل جمعیت را درگیر می‌کند [7] و با افزایش سن، میزان شیوع آن بیشتر هم می‌شود به‌طوری‌که بیش از 50 درصد از سالمندان حداقل به یکی از انواع اختلالات خواب مبتلا هستند [8]. بر اساس مطالعات انجام‌شده در ایران شیوع اختلالات در میان سالمندان بیش از 75 درصد گزارش شده است [9, 10]. اختلالات خواب در سالمندان طیف گسترده‌ای دارد و می‌تواند منجر به بروز عوارضی همچون خستگی، کاهش عملکردهای اجرایی، اختلال در عملکرد روانی‌حرکتی و همچنین اختلالات خلقی شود. همچنین اختلالات مزمن خواب می‌تواند با افزایش خطر بروز بیماری‌های قلبی، متابولیک، چاقی، افسردگی و اضطراب مرتبط باشد [11]. این در حالی‌ست که خواب کافی دارای مزایای فراوانی مانند بهبود سلامت عاطفی، بهره‌وری، عملکرد مغز و سلامت کلی جسمی و متابولیکی است [12].
شناسایی و درمان مشکلات خواب می‌تواند به کاهش عوارض بیماری‌ها و هزینه مراقبت‌های بهداشتی، افزایش کیفیت زندگی، بهبود عملکرد روزانه و ارتقای امنیت بیماران و خانواده‌هایشان منجر شود [13-15]. خط اول درمان مشکلات خواب‌ به‌صورت معمول داروهای ضدافسردگی و بنزودیازپین‌ها است که در سالمندان میزان تجویز این دارو‌ها بیشتر هم می‌شود، به‌طوری‌که 39 درصد از این داروها برای افراد بالای 60 سال تجویز می‌شود؛ درحالی‌که این داروها معمولاً تأثیری بر روی علل اصلی و عوامل تأثیرگذار بر کیفیت و کمیت خواب ندارند، بنابراین راه‌حل ایده‌آلی به شمار نمی‌آیند [6، 16، 17]. همچنین، تفاوت‌های جنسیتی در سطوح ژنتیکی و مولکولی، بر میزان پاسخ دارویی تأثیرگذار است. برای مثال نیمه عمر زولپیدم در زنان مبتلا به بی‌خوابی بیشتر از مردان است. بااین‌حال، حتی در دستورالعمل‌های دارویی، این تفاوت‌ها چندان مورد توجه قرار نمی‌گیرند [6]. این داروها حتی می‌توانند اثرات معکوسی داشته باشند و باعث تشدید مشکلات خواب شوند [13، 16]. استفاده طولانی‌مدت از داروهای خواب‌آور با عوارض جانبی مختلفی مثل وابستگی، تحمل دارویی، و افزایش خطر ابتلا به بیماری آلزایمر همراه است [18]. از طرفی پلی فارماسی در میان سالمندان، به دلیل مشکلات جسمی متعدد، به‌صورت فزاینده‌ای شایع است [13].
در سال‌های اخیر، برای مدیریت مشکلات و اختلالات مختلف سالمندان، درمان‌های جایگزین و مکمل ایمن و مقرون‌به‌صرفه‌ای مورد توجه قرار گرفته‌اند که تجسم هدایت‌شده یکی از انواع آن‌ها است [19]. تجسم هدایت‌شده از انواع تکنیک‌های آرام‌سازی است که طی آن با تجسم صحنه‌های دلپذیر، آرامش را جایگزین افکار استرس‌زا می‌کند [20]. این روش می‌تواند توسط خود فرد انجام شود و عوارض معمول درمان‌های دارویی را نیز ندارد [21]. بااین‌حال در ارتباط با تأثیر این روش بر کیفیت خواب، نتایج متناقضی گزارش شده است. نتایج یک مطالعه مرور نظام‌مند دررابطه‌با تأثیر هیپنوتیزم / تجسم هدایت‌شده بر علائم سندرم فیبرومیالژیا نشان داد که در برخی موارد این روش در بهبود کیفیت خواب بیماران مؤثر بوده است، اما بررسی‌های بیشتر در این زمینه مورد نیاز است [22]. همچنین نتیجه مطالعه کاسیدا و همکاران نیز تأثیر تجسم هدایت‌شده بر بهبود کیفیت خواب بیماران پس از عمل جراحی قلب را معنادار نشان نداده است [23]. از طرفی مطالعات انجام‌شده بر روی سالمندان بیشتر در بیمارستان‌ها و کمتر در بستر جامعه اجرا شده‌اند [23-25]. نتایج حاصل از یک مرور نظام‌مند نشان داد که مطالعات مداخله‌ای بیشتری به مدت حداقل 4 هفته، برای ارزیابی اثرات فوری و پایدار تکنیک‌های ذهن ـ بدن بر خواب مورد نیاز است [18]. همچنین شواهدی از تأثیر تجسم‌ هدایت‌شده بر سلامت عمومی سالمندان در مرور متون یافت نشد. ازاین‌رو این امر محققین را بر آن داشت تا به بررسی تأثیر تجسم هدایت‌شده بر کیفیت خواب و سلامت عمومی سالمندان مبتلا به مشکلات خواب شهر اردبیل در سال 1400 بپردازند. 

روش مطالعه
این پژوهش، مطالعه مداخله‌ای تصادفی‌شده با طرح پیش‌آزمون پس‌آزمون در دو گروه آزمایش وکنترل از نوع کاربردی بود. جامعه آماری این پژوهش را سالمندان مبتلا به مشکلات خواب مراجعه‌کننده به مرکز بهداشت جاوید محسنی شهر اردبیل تشکیل می‌داد. حجم نمونه برای هر گروه براساس مطالعه آقابابائی و همکاران و با در نظر گرفتن ضریب اطمینان 95 درصدی و ضریب توان 80 درصد و با احتساب ریزش نمونه‌ها 35 نفر در هر گروه در نظر گرفته شد [24]. از میان سالمندان مراجعه‌کننده به مرکز بهداشت از تاریخ 15 بهمن سال 1400 الی 18 فروردین سال 1401، 70 نفر سالمند براساس معیارهای ورود و خروج، و به‌صورت دردسترس جهت ورود به مطالعه انتخاب شد. سپس نمونه‌های مورد مطالعه به‌صورت تصادفی و با استفاده از روش جدول اعداد تصادفی، به 2 گروه 35 نفره آزمایش و کنترل تخصیص داده شد. معیارهای ورود به مطالعه شامل: زنان و مردان 60 سال و بالاتر، نمره 5 یا بالاتر در پرسش‌نامه کیفیت خواب پیتسبورگ، عدم سابقه استفاده از روش‌های آرام‌سازی ذهنی، توانایی ذهنی‌شناختی مناسب باتوجه‌به ابزار مختصر وضعیت شناختی، عدم ابراز درد مزمن تأثیرگذار بر کیفیت خواب براساس پرسش‌نامه اطلاعات جمعیت شناختی، سلامت شنوایی براساس تست نجوا و پرونده پزشکی افراد، عدم مصرف داروهای خواب‌آور تجویزشده جدید در طول انجام مطالعه، عدم استعمال دخانیات، دسترسی به تکنولوژی پخش فایل صوتی و رضایت آگاهانه جهت شرکت در پژوهش بود.
 معیارهای خروج از پژوهش نیز شامل بستری در بیمارستان در طول انجام مطالعه، عدم تمایل شرکت‌کننده به ادامه شرکت در پژوهش و مرگ یا بروز اختلالات ممانعت‌کننده شرکت در طول مدت مطالعه بود.
ابزار گردآوری داده‌‌ها در این پژوهش پرسش‌نامه اطلاعات جمعیت‌شناختی، پرسش‌نامه کوتاه وضعیت شناختی جهت سنجش وضعیت شناختی نمونه‌‌های پژوهش، پرسش‌نامه کیفیت خواب پیتزبورگ و پرسش‌نامه سلامت عمومی گلدبرگ بودند. پرسش‌نامه اطلاعات جمعیت‌شناختی متغیرهایی مانند سن، جنس، تحصیلات، وضعیت تأهل، شغل و داروهای مصرفی را مورد ارزیابی قرار می‌داد. پرسش‌نامه کوتاه وضعیت شناختی شامل 10 سؤال بود و کسب نمره 7 و بالاتر به معنای وضعیت شناختی طبیعی تلقی می‌شد. فروغان و همکاران روان‌سنجی این پرسش‌نامه را انجام دادند. نتایج مطالعه آن‌ها نشان داد آزمون از روایی رضایت‌بخشی برخوردار است (0/90=α). در نقطه برش 7، حساسیت 94 درصد و ویژگی 86 درصد به دست آمد [21] .‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬ پرسش‌نامه کیفیت خواب پیتزبورگ شامل سؤالاتی در 7 زمینه است. دامنه نمره کل پرسش‌نامه از صفر تا 21 در نوسان بوده و نمرات بالاتر نشان‌دهنده کیفیت خواب بدتر است [28]. در ایران این پرسش‌نامه را فرهی مقدم و همکاران روان‌سنجی کرده‌اند که آلفای کرونباخ نسخه فارسی 0/77 گزارش شده است [29]. 
فرم 28 سؤالی پرسش‌نامه سلامت عمومی گلدبرگ شامل 4 خرده‌مقیاس است که نمره کلی آن از صفر تا 84 است. با در نظر گرفتن نقطه برش در امتیاز 23، سالمندان به دو دسته سالم (کمتر از 23) و مشکوک به اختلالات روانی (24 و بالاتر) طبقه‌بندی می‌شوند [30]. تقوی و همکاران آلفای کرونباخ نسخه فارسی 0/90 و ضریب همبستگی 0/87 برای این پرسش‌نامه گزارش کرده‌اند [31]. 
پس از کسب رضایت‌ آگاهانه، هر 2 گروه پرسش‌نامه‌های پیش‌گفت را تکمیل کردند. در تمام مراحل کار کلیه نکات ایمنی جهت جلوگیری از شیوع بیماری کرونا رعایت شد. پس از آموزش روش استفاده از فایل صوتی و تعداد دفعات گوش کردن به آن، در محل مرکز بهداشت به‌صورت چهره به چهره و جداگانه به هر شرکت‌کننده، فایل صوتی تجسم هدایت‌شده از‌طریق سی‌دی یا برنامه واتس‌اپ در اختیار اعضای گروه آزمایش قرار گرفت. به دلیل محدودیت‌های اجرایی و نمونه گیری در این مطالعه کورسازی انجام نشد. تمام افراد حاضر در گروه آزمایش علاوه‌بر درمان‌های قبلی خود، به مدت 4 هفته، هر روز 1 نوبت و در 1 ساعت مشخص قبل از خواب و به مدت 10 دقیقه سی‌دی را در منزل گوش دادند. به‌صورت روزانه، از‌طریق برقراری تماس تلفنی بررسی روند اجرای فرآیند، تشویق افراد به اجرای منظم آن و همچنین پاسخ‌گویی به سؤالات شرکت‌کنندگان انجام شد. همچنین جهت اطمینان بیشتر از اجرای صحیح مداخله، با مراقبین اصلی سالمندان نیز از‌طریق تماس تلفنی و پیامک ارتباط برقرار شد. گروه کنترل درمان قبلی خود را پیش گرفت. کلیه مراحل تهیه فایل صوتی حاوی برنامه معتبر انجام تجسم هدایت‌شده زیر نظر متخصصین پرستاری، روان‌شناسی و موسیقی انجام شد. محتوای فایل صوتی تمام جلسات یکسان و شامل جملات راهنمای تجسم تصاویر آرام‌بخش و دلپذیر و موسیقی متن بی‌کلام فولکلور برگرفته از فرهنگ مردم منطقه بود. پس از پایان هفته چهارم، برای بررسی اثربخشی مداخله و مقایسه با نمرات اولیه، پرسش‌نامه‌های کیفیت خواب پیتسبورگ و سلامت عمومی گلدبرگ، در تماس با شرکت‌کنندگان تکمیل شد. نحوه تکمیل پرسش‌نامه‌ها، به‌صورت خودگزارش‌دهی بود. محقق آن‌ها را از‌طریق برقراری تماس تلفنی و مصاحبه با شرکت‌کنندگان تکمیل کرد. 
در پایان مطالعه، فایل صوتی مداخله در اختیار اعضای گروه کنترل نیز قرار گرفت. نتایج به‌دست‌آمده با استفاده از نرم‌افزار SPSS نسخه 22 و آزمون‌های آماری تی مستقل، تی زوجی، کای‌اسکوئر، من‌ویتنی، برابری واریانس لون، کولموگروف اسمیرنوف در سطح معناداری 5 درصد تجزیه‌وتحلیل شد (تصویر شماره 1).

یافته‌ها
از میان شرکت‌کنندگان 4 نفر از گروه آزمایش و دو نفر از گروه کنترل از ادامه شرکت در مطالعه انصراف دادند. میانگین سنی افراد مورد مطالعه 7/34± 69/3 سال بود. 37 نفر (57/8 درصد) از افراد مورد بررسی زن و 51 نفر (79/7 درصد) آن‌ها متأهل بودند. از میان شرکت‌کنندگان بیشترین تعداد (28/1 درصد) کمتر از 3 سال و کمترین تعداد بیماران (21/9 درصد) بین 5 تا 10 سال به اختلالات خواب مبتلا بودند. یافته‌های مطالعه نشان داد که دو گروه ازنظر مشخصه‌های جمعیت‌شناختی با یکدیگر اختلاف معناداری از نظر آماری نداشتند (0/05≥P) (جدول شماره 1).


 نتایج آزمون من‌ویتنی و تی مستقل نشان داد که پیش از مداخله دو گروه از نظر سلامت عمومی و زیرمقیاس‌های آن تفاوت معناداری نداشتند (0/05≥P) که پس از انجام مداخله تفاوت بین گروه‌ها در تمامی حیطه‌ها، به‌جز کنش اجتماعی و علائم افسردگی از نظر آماری معنادار بود (0/05≤P) (جدول شماره 2).


همچنین نتایج آزمون من ویتنی و تی وابسته نشان داد که 2 گروه آزمایش و کنترل ازنظر کیفیت خواب و زیرمقیاس‌های آن‌ها پیش از مداخله تفاوت معناداری نداشتند (0/05≥P). پس از انجام مداخله، 2 گروه حاضر در پژوهش در تمامی متغیرهای مورد بررسی اختلاف معناداری ازنظر آماری داشتند (0/01≤P) (جدول شماره 3).


در راستای مطالعه درون‌گروهی دو گروه آزمایش و کنترل نشان داد که در گروه کنترل هیچ تفاوت معناداری قبل و بعد از مداخله در میانگین نمرات کیفیت خواب و سلامت عمومی وجود نداشت(0/05≥P). در گروه آزمایش تجسم هدایت‌شده شواهد حاکی از آن بود که میانگین نمرات افراد در گروه آزمایش در مرحله پس‌آزمون در مقایسه با پیش‌آزمون در تمامی زیرمقیاس‌های پرسش‌نامه کیفیت خواب از نظر آماری تفاوت معناداری داشتند (0/05≤P). همچنین نمرات افراد در گروه آزمایش در مرحله پس‌آزمون در مقایسه با پیش‌آزمون در زیرمقیاس‌های علائم جسمانی، اضطراب و اختلال خواب و علائم افسردگی و نمره کل سلامت عمومی از نظر آماری تفاوت معناداری داشتند (0/01≤P) (جداول شماره 2 و 3). 

بحث
یافته‌های این پژوهش بیانگر این بود که تجسم هدایت‌شده می‌تواند در بهبود کیفیت خواب و سلامت عمومی سالمندان تأثیرگذار باشد.
نتایج مطالعه افشار و موسوی نیز حاکی از آن بود که تجسم هدایت‌شده بر کیفیت خواب بیماران مبتلا به سرطان تأثیر مثبتی داشته است [31]. نتایج این مطالعه با پژوهش حاضر هم‌خوانی داشت با این تفاوت که در این مطالعه جامعه آماری محدود به بیماران مبتلا به سرطان بود و طول اجرای مداخله در طول هفته محدود به 3 روز بود، درحالی‌که پژوهش حاضر به‌طور اختصاصی بر روی سالمندان ساکن جامعه انجام شد و گروه آزمایش هر روز به فایل صوتی تجسم هدایت‌شده گوش می‌دادند. در همین راستا آقابابائی و همکاران، در پژوهش خود عنوان کردند که تصویرسازی ذهنی هدایت‌شده به‌طور معناداری بر بهبود کیفیت خواب سالمندان پس از سکته قلبی مؤثر بود [23]. همچنین نونر و همکاران نیز در تأیید تأثیر تجسم هدایت‌شده و آرام‌سازی بر درد، خستگی و اختلالات خواب بیماران، عنوان کردند که بیمارانی که در گروه‌های آزمایش تجسم هدایت شده، آرام‌سازی و یا ترکیبی حضور داشتند، گرایش به بهبود نمرات خستگی و اختلال خواب را نشان دادند [32]. نتایج این مطالعه نیز با پژوهش حاضر همسو بود، اما با توجه‌به حجم نمونه محدود این مطالعه (n=12) نتایج آن قابلیت تعمیم نداشت. 
مطالعه صالح‌آبادی و همکاران نشان داد تجسم هدایت‌شده در کاهش تغییرات فیزیولوژیک ناشی از اضطراب قبل از عمل سالمندان تحت عمل جراحی کاتاراکت مؤثر است [25] که با نتایج پژوهش حاضر همسو بود. همچنین مطابق یافته‌های پژوهش پاتریکولو و همکاران نیز تجسم هدایت‌شده در کاهش درد، اضطراب و بی‌خوابی بیماران مؤثر است [34]. در مطالعه آکار و همکاران اشاره شده است که استفاده از تجسم هدایت‌شده بر کاهش اضطراب و شدت درد و همچنین افزایش میزان رضایت از خدمات پرستاری و بهبود کیفیت خواب بیماران مؤثر است [21]. یافته‌های این پژوهش با مطالعه حاضر همسو است و می‌توان چنین استنباط کرد که استفاده از مداخلات پرستاری استاندارد، در کنار مراقبت‌های معمول پرستاری می‌تواند تأثیر مثبتی بر مولفه‌های مختلف سلامت بیماران داشته باشد. 
برخلاف نتایج مطالعات فوق که با نتایج پژوهش حاضر همسو بودند؛ دوکلو و همکاران، در بررسی تأثیر آرام‌سازی بر بهبود خواب بیماران مبتلا به سرطان نشان دادند که اختلاف معناداری در بهبود نمره کیفیت خواب بین دو گروه آزمایش و کنترل وجود نداشت [35]. این تفاوت می‌تواند ناشی از کوتاه بودن طول مدت اجرای مداخله در این مطالعه و تفاوت در روش آرام‌سازی، تفاوت در جامعه آماری دو پژوهش و شرایط روحی‌روانی و جسمی ناشی از بستری در بیمارستان و ابتلا به سرطان و همچنین مصرف داروهای مختلف استفاده شده باشد. چن و همکاران که به بررسی تأثیر آرام‌سازی و تجسم هدایت‌شده بر درد، کیفیت زندگی و سلامت روان بیماران با سن 25 تا 65 پرداخته بودند، گزارش کردند که با وجود تأثیر مثبت این روش، به دلیل جامعه آماری محدود و قدرت ناکافی نتایج این پژوهش ازنظر آماری معنادار نبودند [36]. علت دیگر اختلاف در نتایج به‌دست‌آمده در دو مطالعه می‌تواند ناشی از تفاوت‌‌های ذهنی و روانی واحدهای مورد پژوهش و همچنین تفاوت در ابزارهای استفاده شده باشد. یونگ و همکاران هم در بررسی تأثیر تجسم‌ هدایت‌شده بر اضطراب قبل از عمل و مدیریت درد در بیماران تحت کله‌سیستومی گزارش کردند که تجسم‌ هدایت‌شده تأثیر معنا‌داری بر اضطراب قبل از عمل و درد بیماران نداشته است [37]. علت عدم همخوانی نتایج دو پژوهش می‌تواند در ماهیت تهاجمی عمل جراحی کله‌سیستومی و اضطراب و استرس ناشی از آن وتعداد دفعات دریافت مداخله باشد، زیرا نتایج مطالعات نشان می‌دهد استفاده از تجسم هدایت‌شده به‌صورت روزانه در منزل، تأثیر مثبتی بر روی سطح سلامت عمومی افراد دارد [38].
به نظر می‌رسد باتوجه‌به مکانیسم عمل تجسم هدایت‌شده، اجرای این تکنیک از‌طریق فعال کردن بخش‌ گیجگاهی قشر مخ، باعث کاهش پاسخ استرس و افزایش حس آرامش و متعاقب آن تغییرات فیزیولوژیکی و بهبود کیفیت خواب و سلامت سالمندان می‌شود و در پیشگیری از تجویز داروهای اضافی نیز مؤثر است [39].
از محدودیت‌های این مطالعه می‌توان به تفاوت‌های ذهنی، فردی و اجتماعی سالمندان اشاره کرد که می‌تواند بر روی میزان یادگیری آن‌ها و اجرای تکنیک اثرگذار باشد. همچنین به‌علت شیوع بیماری کرونا در زمان انجام این مطالعه، تکمیل پرسش‌نامه‌ها در مرحله پس‌آزمون به روش تلفنی انجام شد. باتوجه‌به ماهیت خودگزارش‌دهی پرسش‌نامه‌ها، به‌علت نبود سطح تحصیلات کافی، درک متفاوت هر شرکت‌کننده از سؤالات پرسش‌نامه می‌تواند در پاسخ به آن تأثیرگذار باشد که کنترل این مورد از عهده محقق خارج بود. همچنین ازآنجایی‌که مداخله توسط خود سالمند و در منزل انجام می‌شد، امکان نظارت کافی بر اجرای صحیح و منظم مداخله نبوده است. عدم امکان کورسازی و پیگیری پس از اتمام مداخله نیز از سایر محدودیت‌های این پژوهش بود.
در پایان باتوجه‌به نتایج این پژوهش، انجام مطالعات با مدت زمان طولانی‌تر و حجم نمونه بیشتر، بررسی تأثیر تجسم هدایت‌شده در ترکیب با سایر مداخلات غیردارویی و نتایج حاصل از آن در سالمندان ساکن جامعه و اجرای مطالعه‌ای که در آن تجسم ‌هدایت‌شده براساس ویژگی‌های فردی و مشکلات و نیازهای مختلف شرکت‌کنندگان تهیه شده باشد، پیشنهاد می‌شود. 

نتیجه‌گیری نهایی
نتایج این مطالعه نشان داد استفاده منظم از تجسم هدایت‌شده در کنار درمان‌های معمول می‌تواند موجب بهبود محسوس و معنادار کیفیت خواب و سطح سلامت عمومی سالمندان ساکن جامعه شود. پیشنهاد می‌شود این روش به‌عنوان یک مداخله غیردارویی و غیرتهاجمی ایمن، آسان و کم‌هزینه، در کنار درمان‌های دارویی توسط پرستاران و سایر اعضای تیم بهداشتی مورد استفاده قرار گیرد تا بدین‌وسیله میزان مصرف دارو های ضد واب را تعدیل کرد.

ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
برای انجام این پژوهش، مجوز به شماره IR.USWR.REC.1400.239 از کمیته اخلاق دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی دریافت و در سامانه کارآزمایی بالینی ایران به شماره IRCT20210925052570N1 ثبت شد.

حامی مالی
این مطالعه حاصل پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد مهدیه حیدریان بوده و تحت حمایت دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی انجام شد.

مشارکت نویسندگان
طراحی، انجام پژوهش، نگارش: مهدیه حیدریان و فرحناز محمدی. طراحی، تدوین و بازنگری: شمانه محمدی; تدوین و بازنگری: نسیم صادقی محللی; تحلیل داده‌ها: مهدی نوروزی; انجام تحقیق: نازیلا وثوقی.

تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان این مقاله تعارض منافع ندارد.

تشکر و قدردانی
نویسندگان این مقاله از همکاری صمیمانه سالمندان محترم مراجعه‌کننده به مرکز بهداشت جاویدمحسنی شهرستان اردبیل و کلیه کسانی که به نحوی در انجام این پژوهش ما را یاری کردند، تقدیر و تشکر می‌کنند.

References
1.Feinsilver SH. Normal and abnormal sleep in the elderly. Clinics in Geriatric Medicine. 2021; 37(3):377-86. [DOI:10.1016/j.cger.2021.04.001] [PMID]
2.Ghanbari Moghadam A, Mohammadi Shahbolaghi F, Dalvandi A, Hoseinzade S. [Relationship between lifestyle and general health among elderly people in Tehran (Prsian)]. Iranian Journal of Ageing. 2015; 10(3):90-9. [Link]
3.Karami Z, Golmohammadi R, Heidaripahlavian A, Poorolajal J, Heidarimoghadam R. Effect of daylight on melatonin and subjective general health factors in elderly people. Iranian Journal of Public Health. 2016; 45(5):636. [PMID]
4.Grandner MA. Sleep, health, and society. Sleep Medicine Clinics. 2017; 12(1):1-22. [DOI:10.1016/j.jsmc.2016.10.012] [PMID] [PMCID]
5.Nasiry D, Tavakoli A, Saber-Moghadam M. The relationship between sleep quality and general health in patients with heart failure. Journal of Holistic Nursing and Midwifery 2018; 28(4):239-45. [DOI:10.29252/hnmj.28.4.239]
6.Nobahar M, Vafai AA. [Assessment of elderlies sleep disorders and different confronts methods among them (Persian)]. Iranian Journal of Ageing. 2007; 2(2):263-8. [Link]
7.Jee HJ, Shin W, Jung HJ, Kim B, Lee BK, Jung YS. Impact of sleep disorder as a risk factor for dementia in men and women. Biomolecules & Therapeutics. 2020; 28(1):58-73. [DOI:10.4062/biomolther.2019.192] [PMID] [PMCID]
8.Maghfouri B, Hassani Mehraban A, Taghizade G, Aminian G, Jafari H. [Validity and reliability of Persion version of home falls and accident screening tool in Iranian elderly (Persian)]. Modern Rehabilitation. 2012; 5(4):9-14. [Link]
9.Mirzaei M, Gholamrezaei E, Bidaki R, Fallahzadeh H, Ravaei J. [Quality of sleep and methods of management of sleep disorders in elderly of Yazd city in 2016 (Persian)]. Journal of Shahid Sadoughi University of Medical Sciences. 2017; 25(6):467-75. [Link]
10.Papi S, Karimi Z, Ghaed Amini Harooni G, Nazarpour A, Shahry P. [Determining the prevalence of sleep disorder and its predictors among elderly residents of nursing homes of Ahvaz city in 2017 (Persian)]. Salmand: Iranian Journal of Ageing. 2019; 13 (5):576--87. [DOI:10.32598/sija.13.10.190]
11.Malhotra V, Harnett J, McIntyre E, Steel A, Wong K, Saini B. The prevalence and characteristics of complementary medicine use by Australians living with sleep disorders - Results of a cross-sectional study. Advances in Integrative Medicine. 2020; 7(1):14-22. [DOI:10.1016/j.aimed.2019.02.002]
12.Okoli A, Hanlon EC, Brady MJ. The relationship between sleep, obesity, and metabolic health in adolescents: A review. Current Opinion in Endocrine and Metabolic Research. 2021; 17:15-9. [DOI:10.1016/j.coemr.2020.10.007] [PMID] [PMCID]
13.Cuellar NG, Rogers AE, Hisghman V, Volpe SL. Assessment and treatment of sleep disorders in the older adult. Geriatric Nursing. 2007; 28(4):254-64. [DOI:10.1016/j.gerinurse.2007.01.017] [PMID]
14.Wang W, Yan X, Liu Y. Sleep disorders across the life span. International Encyclopedia of the Social & Behavioral Sciences. 2015; 70-8. [DOI:10.1016/B978-0-08-097086-8.21027-1]
15.Yaremchuk K. Sleep disorders in the elderly. Clinics in Geriatric Medicine. 2018; 34(2):205-16. [DOI:10.1016/j.cger.2018.01.008] [PMID]
16.Gulia KK, Kumar VM. Sleep disorders in the elderly: A growing challenge. Psychogeriatrics. 2018; 18(3):155-65. [DOI:10.1111/psyg.12319] [PMID]
17.MacLeod S, Musich S, Kraemer S, Wicker E. Practical non-pharmacological intervention approaches for sleep problems among older adults. Geriatric Nursing. 2018; 39(5):506-12. [DOI:10.1016/j.gerinurse.2018.02.002] [PMID]
18.Neuendorf R, Wahbeh H, Chamine I, Yu J, Hutchison K, Oken BS. The effects of mind-body interventions on sleep quality: A systematic review. Evidence-Based Complementary and Alternative Medicine. 2015; 2015:902708. [DOI:10.1155/2015/902708] [PMID] [PMCID]
19.Afshar M, Mohsenzadeh A, Gilasi H, Sadeghi-Gandomani H.  The effects of guided imagery on state and trait anxiety and sleep quality among patients receiving hemodialysis: A randomized controlled trial. Complementary Therapies in Medicine. 2018; 40:37-41. [DOI:10.1016/j.ctim.2018.07.006] [PMID]
20.Hadjibalassi M, Lambrinou E, Papastavrou E, Papathanassoglou E. The effect of guided imagery on physiological and psychological outcomes of adult ICU patients: A systematic literature review and methodological implications. Australian Critical Care : Official Journal of the Confederation of Australian Critical Care Nurses. 2018; 31(2):73-86. [DOI:10.1016/j.aucc.2017.03.001] [PMID]
21.Acar K, Aygin D. Efficacy of guided imagery for postoperative symptoms, sleep quality, anxiety, and satisfaction regarding nursing care: A randomized controlled study. Journal of perianesthesia Nursing : Official Journal of the American Society of PeriAnesthesia Nurses. 2019; 34(6):1241-9. [DOI:10.1016/j.jopan.2019.05.006] [PMID]
22.Bernardy K, Füber N, Klose P, Häuser W. Efficacy of hypnosis/guided imagery in fibromyalgia syndrome--a systematic review and meta-analysis of controlled trials. BMC Musculoskeletal Disorders. 2011; 12:133. [DOI:10.1186/1471-2474-12-133] [PMID] [PMCID]
23.Casida JM, Yaremchuk KL, Shpakoff L, Marrocco A, Babicz G, Yarandi H. The effects of guided imagery on sleep and inflammatory response in cardiac surgery: A pilot randomized controlled trial. The Journal of Cardiovascular Surgery. 2013; 54(2):269-79. [PMID]
24.Aghababaei S, Yazdannik AR, Keshvari M. The impact of guided mental imagery on the sleep quality of the elderly after having heart attack. Annals of Tropical Medicine & Public Health. 2017; 10(5):1328-32. [DOI:10.4103/ATMPH.ATMPH_204_17]
25.Saleh Abadi R, Mohammadi Shahboulaghi F, Vejdani M, Fallahi Khoshknab M, Delbari A. [The impact of relaxation using guided imagery techniques on the physiological changes associated with anxiety in the elderly undergoing cataract surgery (Persian)]. Journal of Sabzevar University of Medical Sciences. 2018; 24(6), 29-35. [Link]
26.Ramezani Kermani A, Aghebati N, Mohajer S, Ghavami V. Effect of guided imagery along with breathing relaxation on sleep quality of the elderly patients under abdominal surgery : A randomized clinical trial. Holistic Nursing Practice. 2020; 34(6):334-44. [DOI:10.1097/HNP.0000000000000415] [PMID]
27.Foroughan M, Wahlund LO, Jafari Z, Rahgozar M, Farahani IG, Rashedi V. Validity and reliability of abbreviated Mental Test Score (AMTS) among older Iranian. Psychogeriatrics. 2017; 17(6):460-5. [DOI:10.1111/psyg.12276] [PMID]
28.Allami Z, Khankeh H, Dalvandi A, Ali Zademohammai M, Rezasoltani P. [Effect of music-therapy on quality of sleep among elderly male of the Isfahan city petroleum’s Retirement Association 2012 (Persian)]. Journal of Geriatric Nursing. 2014; 1(1):55-63. [Link]
29.Farrahi Moghaddam J, Nakhaee N, Sheibani V, Garrusi B, Amirkafi A. Reliability and validity of the Persian version of the Pittsburgh Sleep Quality Index (PSQI-P). Sleep & Breathing = Schlaf & Atmung. 2012; 16(1):79-82. [DOI:10.1007/s11325-010-0478-5] [PMID]
30.Moosavi Nejad M, Shahgholian N, Samouei R. The effect of mindfulness program on general health of patients undergoing hemodialysis. Journal of Education and Health Promotion. 2018; 7:74. [PMID]
31.Taghavi S. [Validity and reliability of the general health questionnaire (ghq-28) in college students of Shiraz University (Persian)]. Journal of Psychology. 2002; 5(4):381-98. [Link]
32.Afshar M, Mosvi G. [The effect of guided imagination on the quality of sleep in cancer patients-A clinical trial study (Persian)]. Journal of Jiroft University of Medical Sciences. 2020; 6(2):214-21. [Link]
33.Nooner AK, Dwyer K, DeShea L, Yeo TP. Using relaxation and guided imagery to address pain, fatigue, and sleep disturbances: A pilot study. Clinical Journal of Oncology Nursing. 2016; 20(5):547-52. [DOI:10.1188/16.CJON.547-552] [PMID]
34.Patricolo GE, LaVoie A, Slavin B, Richards NL, Jagow D, Armstrong K. Beneficial effects of guided imagery or clinical massage on the status of patients in a progressive care unit. Critical Care Nurse. 2017; 37(1):62-9. [DOI:10.4037/ccn2017282] [PMID]
35.Ducloux D, Guisado H, Pautex S. Promoting sleep for hospitalized patients with advanced cancer with relaxation therapy: Experience of a randomized study. American Journal of Hospice and Palliative Medicine®. 2013; 30(6):536-40. [DOI:10.1177/1049909112459367] [PMID]
36.Chen YL, Francis AJ. Relaxation and imagery for chronic, nonmalignant pain: Effects on pain symptoms, quality of life, and mental health. Pain Management Nursing. 2010; 11(3):159-68. [DOI:10.1016/j.pmn.2009.05.005] [PMID]
37.Jong M, Pijl A, De Gast H, Sjöling M. P02. 128. The effects of guided imagery on preoperative anxiety and pain management in patients undergoing Laparoscopic Cholecystectomy in a multi-centre RCT study. BMC Complementary and Alternative Medicine. 2012; 12(Suppl 1): P184. [DOI:10.1186/1472-6882-12-S1-P184] [PMCID]
38.Watanabe E, Fukuda S, Shirakawa T. Effects among healthy subjects of the duration of regularly practicing a guided imagery program. BMC Complementary and Alternative Medicine. 2005; 5:21. [DOI:10.1186/1472-6882-5-21] [PMID] [PMCID]
39.Rossman ML. Guided imagery and interactive guided imagery. In: Rakel D, editor. Integrative medicine. Amsterdam: Elsevier; 2012. [DOI:10.1016/B978-1-4377-1793-8.00079-0]