مقدمه
در طول چند دهه گذشته، امید به زندگی به‌طور قابل توجهی در سراسر جهان افزایش یافته است که با افزایش نسبت جمعیت سالمندان همراه شده است [1]. در سطح جهان، سهم جمعیت 65 سال یا بیشتر، از 6 درصد در سال 1990 افزایش یافته است و به 9 درصد در سال 2019 رسیده است. پیش‌بینی می‌شود این نسبت تا سال 2050 به 16 درصد افزایش یابد، به‌طوری‌که از هر 6 نفر در جهان 1 نفر 65 سال یا بیشتر سن خواهد داشت [2]. این افزایش با سرعت بی‌سابقه‌ای در حال رخ دادن است و در دهه‌های آینده، به‌ویژه در کشورهای درحال‌توسعه، سرعت بیشتری خواهد گرفت. ایران نیز به‌عنوان یکی از این کشورهای درحال‌توسعه از این تغییرات جمعیتی مستثنی نیست. طبق گزارش مرکز آمار ایران، جمعیت سالمند ایران از 6/4 درصد در سال 1966 به 9/1 درصد در سال 2016 رسیده است [3].
درک ذهنی افراد از سن و روند پیری خود، موضوعی است که بیش از 4 دهه در روان‌شناسی، جامعه‌شناسی و سالمندشناسی اجتماعی مورد توجه قرار گرفته است [4]. تحقیقات نشان می‌دهد که پیری ذهنی مثبت، روشی که افراد پیری را تجربه می‌کنند، با سلامت و رفاه بهتر مرتبط است. پیری ذهنی مفاهیمی را پوشش می‌دهد که تلاش می‌کند تا راه‌هایی را که افراد طی آن فرآیند پیری را تجربه می‌کنند، درک کنند [5]؛ یعنی جدا از سن تقویمی به‌عنوان نشانگر سن خود در مسیر زندگی، افراد تجربیات رفتاری خود را در فرآیند پیری تفسیر می‌کنند تا حس پیری ذهنی را ایجاد کنند [6]. 
احساس پیری ذهنی به بخش مهمی از خود و هویت افراد سالخورده تبدیل می‌شود [7]. اصطلاحات متعددی برای توصیف درک ذهنی افراد از روند پیری وجود دارد، مانند آگاهی از تغییرات وابسته به سن، نگرش نسبت به سالمندی و کلیشه‌های سنی [8]. آگاهی از تغییرات وابسته به سن به تمام تجربیاتی اشاره می‌کند که فرد را آگاه می‌کند که رفتار، سطح عملکرد یا شیوه‌های تجربه زندگی او درنتیجه افزایش سن تقویمی، تغییر کرده است. نگرش نسبت به سالمندی شامل مؤلفه‌های عاطفی، شناختی و ارزشیابی رفتار نسبت به افراد مسن به‌عنوان گروه سنی و روند پیری به‌عنوان یک تجربه شخصی است و کلیشه‌های سنی زیرمجموعه خاصی از نگرش‌ها و باورهای مربوط به پیری است که اغلب، اما نه همیشه، باعث تبعیض و تعصب می‌شوند [8].
تحقیقات در روان‌شناسی اجتماعی درمورد کلیشه‌ها در ابتدا بر رواج تعصب و تبعیض، به‌ویژه قوم‌گرایی و بعداً تبعیض جنسی متمرکز بود. درنتیجه، اصطلاح «کلیشه» با دسته‌بندی‌های تعمیم‌یافته، نادقیق، منفی، تبعیض‌آمیز و حتی غیراخلاقی گروه‌های اجتماعی همراه بود. به‌طور مشابه، مطالعات اولیه کلیشه‌های سنی منحصراً به شناسایی باورهای نادرست و نگرش‌های تبعیض‌آمیز در مورد افراد مسن‌ متمایل بود [9].
پژوهش‌ها ارتباطات متنوعی را بین معیارهای پیری ذهنی و سلامت جسمانی و روانی ثبت کرده‌اند. بررسی‌های اخیر [10, 11] و فراتحلیل‌ها [12-14] شواهدی برای ارتباط پیری ذهنی و سلامت ارائه می‌دهند. پژوهش‌ها نشان داده است که مثبت بودن کلیشه‌های سنی شخصی و دیدگاه‌ها در مورد پیری خود، رابطه مثبت با رفتارهای ارتقادهنده سلامت [15, 16]، طول عمر بیشتر [17]، توانایی‌های شناختی بهتر [18] دارند و می‌توانند بر طیف گسترده‌ای از نتایج تأثیر منفی بگذارند مانند رابطه منفی با بیماری‌های قلبی عروقی [19] و افسردگی [20].
همچنین افرادی که پیری خود را مثبت‌تر درک می‌کنند و نگرش مثبت‌تری نسبت به سالمندی خود دارند، در مقایسه با افرادی که تصورات منفی بیشتری نسبت به پیری خود دارند، از سلامت جسمی، ذهنی و شناختی بهتری برخوردارند [21–25].
در پژوهش طولی روترموند و براندتشتادتر [26] گزارش شده است که افراد مسن‌تر با باورهای منفی درمورد روند پیری، در یک بازه زمانی 8 ساله، خودپنداره بدتری دارند، درحالی‌که دیدگاه‌های مثبت در مورد پیری، ارزیابی از خود را بهبود می‌بخشد. همچنین برادرز و همکاران [27] به این نتیجه رسیدند که کلیشه‌های سنی می‌تواند بر سلامت فیزیکی و ذهنی سالمندان تأثیرگذار باشد. مهم‌ترین پژوهشی که کلیشه‌های سنی را به پیامدهای سلامتی مرتبط می‌کند، مطالعه طولی لوی و همکاران [19] است. آن‌ها به این نتیجه رسیدند که شرکت‌کنندگانی که کلیشه‌های سنی منفی‌تر داشتند، تا 38 سال بعد، حتی پس از کنترل سایر عوامل خطر، احتمال بیشتری داشت که از یک مشکل قلبی‌عروقی رنج ببرند. همچنین، چندین مطالعه دیگر شواهدی از پیش‌بینی پیامدهای سلامت جسمانی، مانند بستری شدن در بیمارستان [28]، واکنش‌پذیری به استرس [29-30] و نشانگرهای زیستی مرتبط با آلزایمر [28] توسط کلیشه‌های سنی پیدا کردند.
مجموعه وسیعی از ابزارهای خودگزارشی برای ارزیابی کلیشه‌های سنی وجود دارد. بااین‌حال، هرکدام دارای کاستی‌هایی هستند. مقیاس نگرش به افراد مسن کوگان [31]، یا لیست صفت استفاده‌شده توسط روترموند و برندتستدتار [26] باهدف ارزیابی کلیشه‌های سنی فقط یک عامل را ارزیابی می‌کند. مقیاس‌هایی مانند مقیاسی که توسط کایت و همکاران [32] یا نسخه‌ای از پرسش‌نامه کلیشه‌های سنی که توسط گلوت و همکاران [33] استفاده شد، بیش از یک عامل را پیشنهاد می‌کند، اما شامل ارجاع مستقیم به زمینه‌های خاص زندگی نمی‌شود و بنابراین ممکن است در ارزیابی کلیشه‌های سنی در حوزه‌های خاص، ارزش محدودی داشته باشد. بنابراین، به منظور بررسی وجود و اعتبار پیش‌بینی کلیشه‌های سنی در حوزه‌های خاص، یک پرسش‌نامه خودگزارشی جدید توسط کورنات و روترموند [34] ساخته شد که کلیشه‌های سنی مثبت و منفی را در 8 حوزه براساس ادبیات پیری ارزیابی می‌کند. این حوزه‌ها شامل خانواده و مشارکت، دوستان و آشنایان، مذهب و معنویت، فعالیت‌های فراغت و تعهد اجتماعی یا مدنی، شخصیت و شیوه زندگی، وضعیت مالی و برخورد با مسائل مربوط به پول، کار و اشتغال و آمادگی جسمانی و روانی، سلامتی و ظاهر  فرد می‌باشد (پیوست شماره 1).
برخلاف کلیشه‌های سنی که عمومی هستند و شدیداً تحت تأثیر دیدگاه‌های اجتماعی در مورد پیری می‌باشند و افراد مسن را به‌عنوان یک گروه هدف قرار می‌دهند، افراد همچنین تجربیات شخصی‌ای از افزایش سن دارند که در مطالعه حاضر، از ساختار آگاهی از تغییرات وابسته به سن به‌عنوان تجربه شخصی از افزایش سن برای بررسی روایی هم‌زمان استفاده شده است [35].
باتوجه‌به تأثیرات کلیشه‌های سنی بر سلامت جسمی و روانی سالمندان و نبود ابزاری در ایران جهت سنجش کلیشه‌های سنی، هنجاریابی یک ابزار مناسب، معتبر، پرکاربرد و متناسب با بافت فرهنگی و بومی برای سنجش کلیشه‌های سنی در بزرگسالان و سالمندان که طیف وسیعی از سنین را شامل می‌شود، ضروری است. بنابراین پژوهش حاضر به دنبال هنجاریابی پرسش‌نامه کلیشه‌های سنی در میان سالمندان ایرانی بود. به‌عبارت‌دیگر این پژوهش به دنبال پاسخگویی به این سؤال بود که آیا پرسش‌نامه‌ای که برای اندازه‌گیری کلیشه‌های سنی طراحی شده است در جامعه سالمندان ایرانی پایایی و روایی مقبولی دارد؟

روش مطالعه
این مطالعه به‌صورت توصیفی‌مقطعی باهدف تدوین و تشخیص مناسب بودن یک فرآورده علمی انجام شد. جامعه آماری این پژوهش شامل تمامی سالمندان استان کرمانشاه در سال 1401 بود. براساس مطالعات، تعداد نمونه موردنیاز به منظور انجام تحلیل عاملی برای تعیین اعتبار سازه متفاوت گزارش شده است. حداقل حجم نمونه برای انجام تحلیل عاملی 5 تا 10 نمونه به ازای هر گویه ابزار است [36]. همچنین مک کالوم و همکاران [37] برای حجم نمونه در تحلیل عاملی طیفی پیشنهاد دادند: حجم نمونه 100 نفر (ضعیف)، حجم نمونه 200 نفر (تا حدودی خوب)، حجم نمونه 300 نفر (خوب) و حجم نمونه 500 نفر (خیلی خوب)  است. براین‌اساس در این پژوهش 360 سالمند با استفاده از روش نمونه‌گیری دردسترس و باتوجه‌به معیارهای ورود در مطالعه شرکت کردند. ملاک‌های ورود به مطالعه عبارت‌اند از: 
1. حداقل 60 سال سن، 
2.  قدرت شنوایی و گویایی کافی جهت تعامل پیرامون مطالعه و پرسش‌نامه، 
3.  رضایت برای شرکت در مطالعه بودند.
 معیارهای خروج از مطالعه شامل ابتلا به اختلالات شناختی، مصرف داروهای روان‌پزشکی (حداقل کمتر از 6 ماه) بود.
برای جمع‌آوری داده‌ها علاوه‌بر مشخصات جمعیت‌شناختی (جنس، سن، مدرک تحصیلی، وضعیت تأهل و نحوه زندگی) از 2 پرسش‌نامه کلیشه‌های سنی و آگاهی از تغییرات وابسته به سن برای بررسی روایی هم‌زمان استفاده شد. پرسش‌نامه آگاهی از تغیییرات وابسته به سن 2 بعد مثبت و منفی آگاهی از تغییرت وابسته به سن را می‌سنجد که برای بررسی روایی هم‌زمان، همبستگی این دو بعد با ابعاد پرسش‌نامه کلیشه‌های سنی بررسی شد.

ابزار گردآوری داده‌ها
پرسش‌نامه کلیشه‌های سنی
پرسش‌نامه 27 سؤالی کلیشه‌های سنی را کورنات و روترماند [34] ساخته‌اند که کلیشه‌های سنی را در 8 حوزه خانواده و مشارکت (3 سؤال)، دوستان و آشنایان (3 سؤال)، مذهب و معنویت (3 سؤال)، فعالیت‌های فراغت و تعهد اجتماعی یا مدنی (4 سؤال)، شخصیت و شیوه زندگی (3 سؤال)، وضعیت مالی و مسائل مربوط به پول (3 سؤال)، کار و اشتغال (3 سؤال) و آمادگی جسمانی و روانی، سلامتی و ظاهر (5 سؤال) ارزیابی می‌کند. هر سؤال شامل دو عبارت است که قطب‌های مخالف یک باور کلیشه‌ای درمورد سن را نشان می‌دهد (به‌عنوان مثال، «افراد مسن... دوستان و آشنایان کمی دارند. در مقابل... دوستان و آشنایان زیادی دارند» و دو عبارتی که یک آیتم را نشان می‌دهند با یک مقیاس دوقطبی 8 درجه‌ای به هم مرتبط می‌شوند. نمره‌گذاری هر سؤال از 1 تا 8 است و هرچه نمره کمتر، کلیشه منفی‎تر و هرچه نمره بیشتر، کلیشه در آن حوزه مثبت‌تر است. کورنات و روترماند آلفای کرونباخ را برای خانواده و مشارکت 0/80، دوستان و آشنایان 0/83، مذهب و معنویت 0/76، فعالیت‌های فراغت و تعهد اجتماعی یا مدنی 0/86 ، شخصیت و شیوه زندگی 0/79، وضعیت مالی و مسائل مربوط به پول 0/67، کار و اشتغال 0/72 و آمادگی جسمانی و روانی، سلامتی و ظاهر 0/83 به دست آوردند [34].

پرسش‌نامه آگاهی از تغییرات وابسته به سن 
 پرسش‌نامه 10 سؤالی آگاهی از تغییرات وابسته به سن را کاسپر و همکاران [38] ساخته‌اند. این فرم کوتاه، آگاهی از تغییرات وابسته به سن را در دو مؤلفه کلی مرتبط با سود و مرتبط با زیان در 5 حوزه رفتاری شامل (1) سلامت و عملکرد فیزیکی؛ (2) عملکرد شناختی؛ (3) روابط بین فردی؛ (4) عملکرد اجتماعی‌شناختی و اجتماعی‌عاطفی و (5) سبک زندگی و تعامل می‌سنجد. گویه‌ها بر روی یک مقیاس لیکرت 5 درجه‌ای از صفر (اصلاً) تا 4 (خیلی زیاد) نمره‌گذاری می‌شوند. 
در این نسخه پرسش‌نامه، 5 گویه برای تغییرات مثبت و 5 گویه برای تغییرات منفی و به‌طورکلی دو گویه برای هر حوزه رفتاری وجود دارد. کمترین نمره برای زیرمقیاس‌های اصلی صفر و بیشترین نمره 25 می‌باشد. نمره بالا در هر مقیاس نشان‌د‌هنده بالا بودن آگاهی افرد از تغییرات وابسته به سن در آن زیرمقیاس است. ضریب آلفای کرونباخ برای پرسش‌نامه 50 سؤالی 0/96 و همبستگی بین نسخه 10 سؤالی و 50 سؤالی برای زیرمقیاس زیان‌ها 0/89 و برای زیرمقیاس دستاوردها 0/88 گزارش شده ‌است [38]. در ایران این پرسش‌نامه را نصرتی و همکاران [39] ترجمه و هنجاریابی کردند. آن‌ها آلفای کرونباخ را برای زیرمقیاس زیان‌ها 0/91 و برای دستاورد‌ها 0/85 به دست آورند. در مطالعه حاضر آلفای کرونباخ برای زیرمقیاس زیان‌ها 0/86 و برای زیرمقیاس دستاوردها 0/77 محاسبه شد. 
در ابتدا پس از مکاتبه با سازندگان پرسش‌نامه و کسب مجوز استفاده از آن و پس از کسب مجوزهای لازم جهت انجام پژوهش از مراجع ذی‌صلاح دانشگاه رازی، مرحله مقدماتی پژوهش انجام شد. در این مراحل، ابتدا پرسش‌نامه مطابق با پروتکل استاندارد سازمان بهاشت جهانی و به روش رفت‌وبرگشتی توسط دو نفر مسلط به زبان انگلیسی ترجمه شد و سپس دو ترجمه و معادل‌های ثبت‌شده آن مورد بررسی و بازبینی قرار گرفت. سپس یک نسخه فارسی واحد از پرسش‌نامه تهیه شد. برای اطمینان کامل از مطابقت ترجمه فارسی با متن اصلی، نسخه ترجمه‌شده اولیه توسط دو مترجم دیگر مسلط به زبان انگلیسی که پرسش‌نامه  اصلی را ندیده بودند، به انگلیسی برگردانده شد. سپس پرسش‌نامه به منظور اعلام نظر در اختیار 5 نفر از اساتید متخصص در این حوزه قرار گرفت و از آنان خواسته شد که نظر خود دررابطه‌با روایی محتوایی و منطقی هر گویه، واضح بودن آن و تناسب فرهنگی آن با جامعه ایران را اعلام کنند که همگی نظر مثبت خود را درمورد روایی محتوایی این پرسش‌نامه با اعمال برخی اصلاحات در گویه‌ها اعلام کردند.
 باتوجه‌به هم‌زمانی مطالعه حاضر و همه‌گیری کووید-19 پرسش‌نامه‌های مطالعه در قالب پرسش‌نامه‌های آنلاین طراحی شدند. سپس با استفاده از یک روش نظام‌مند و کنترل‌شده، از دانشجویان آشنایی که در شهرهای استان کرمانشاه ساکن بودند، درخواست شد تا لینک پرسش‌نامه‌ها را در اختیار سالمندان شهر خود که حائز ملاک‌های ورود و خروج به مطالعه بودند، قرار دهند و آن‌ها را در جهت پر کردن پرسش‌نامه‌ها راهنمایی کنند. در ایمیلی که جهت راهنمایی این دانشجویان درمورد نحوه اجرای پژوهش، اهداف پژوهش و ملاک‌های ورود برای آن‌ها ارسال شد، توضیحات کامل پیرامون نحوه اجرا ارائه شد. 
به‌دلیل مصادف بودن اجرای این مطالعه با شیوع بیماری کرونا در ایران و آسیب‌پذیری شدید سالمندان در برابر این همه‌گیری، از دانشجویان خواسته شد که به هیچ‌وجه به‌طور حضوری برای پر کردن پرسش‌نامه‌ها به سالمندان مراجعه نکنند تا خطری متوجه نمونه سالمند این مطالعه نباشد. بنابراین از طریق تماس تلفنی با سالمندان پیرامون خود، آن‌ها را در جریان این مطالعه قرار دادند و لینک پرسش‌نامه از طریق ایمیل یا باقی شبکه‌های اجتماعی در اختیار سالمندان قرار گرفت. پیش از آنکه افراد به مرحله تکمیل پرسش‌نامه‌ها برسند، اهداف پژوهش، توضیحاتی دررابطه‌با عدم وجود اطلاعات هویتی، رازداری و محرمانه ماندن اطلاعات شرکت‌کنندگان برای آن‌ها ارائه شد و رضایت آگاهانه آن‌ها برای شرکت در پژوهش توسط دانشجویان مجری این پژوهش اخذ شد.
 همچنین معیارهای ورود و خروج به مطالعه ابتدا توسط یک پرسش‌نامه سنجیده شد. سپس افرادی که حائز ملاک‌های ورود و خروج به مطالعه بودند، اجازه دسترسی به پرسش‌نامه اصلی را یافتند. اگر شرکت‌کنندگان گوشی هوشمند یا تبلت نداشتند و یا به‌دلیل کهولت سن و نداشتن مهارت قادر به پاسخگویی به پرسش‌نامه‌ها نبودند، از افرادی که با آن‌ها زندگی می‌کردند، درخواست می‌شد در این امر با خواندن سؤالات و ثبت پاسخ‌ها به آن‌ها کمک کنند. یکی از مزایای اجرا غیرحضوری این پژوهش این بود که پرسش‌نامه‌ها ‌طوری طراحی شده بود که تا زمانی که به‌طور کامل پاسخ داده نشوند، قابل ارسال از سوی شرکت‌کنندگان نخواهند بود. بنابراین هیچ داده گمشده‌ای در کار وجود نداشت. درنهایت داده حاصل از 360 نفر به‌عنوان نمونه نهایی پژوهش تجزیه‌وتحلیل شدند. داده‌های حاصل از پرسش‌نامه‌ها با استفاده از نرم‌افزار SPSS نسخه 26 و آموس نسخه 24 به شیوه تحلیل عاملی تأییدی مورد تحلیل قرار گرفتند.

یافته‌ها
درزمینه اطلاعات جمعیت‌شناختی، 48/6 درصد (175 نفر) از پاسخگویان مرد و 51/4 درصد (185 نفر) زن بودند. میانگین سن تقویمی نمونه موردمطالعه 67/66 و بیشترین سن شرکت‌کنندگان 91 و کمترین سن شرکت‌کنندگان 60 سال بود. 53 نفر (14/7 درصد) درصد شرکت‌کنندگان تحصیلات فوق لیسانس و بالاتر داشتند، 217 نفر (60/3 درصد) دیپلم و لیسانس و 90 نفر (25 درصد) بیسواد و کم سواد بودند. 193 نفر (53/6 درصد) شرکت‌کنندگان متأهل، 22 نفر (6/1 درصد) مطلقه، 95 نفر (26/4 درصد) مجرد و 50 نفر (13/9) همسرشان فوت شده بود. 99 نفر از (27/5 درصد) شرکت‌کنندگان با همسر، 136 نفر (37/8 درصد) با همسر و فرزندان ،33 نفر (9/2 درصد) با فرزندان و 92 نفر (25/6 درصد) تنها زندگی می‌کنند. در جدول شماره 1 اطلاعات روان‌سنجی متغیرها ارائه شده است.



تحلیل عاملی تأییدی
اعتبار و روایی سازه که از طریق تحلیل عامل تأییدی صورت گرفت، مؤید الگوی نظری مبنای این آزمون و پژوهش‌های پیشین می‌باشد. نیاز است بررسی شود که آیا مدل موردبررسی کفایت لازم برای بررسی روابط (یعنی معناداری ضرایب مسیر و جملات خطا) را دارد؟ برای این منظور از شاخص‎های نیکویی برازش استفاده می‌شود.
جدول شماره 2 شاخص الگوی برازش مقیاس کلیشه‌های سنی را نشان می‌دهد.


باتوجه‌به جدول شماره 2، مقدار مجذور کای بهنجار، سنجه هنجارشده مجذور کای (نسبت مجذور کای بهنجار بر درجات آزادی)، شاخص برازندگی تطبیقی، شاخص برازش هنجارشده، شاخص ریشه میانگین مربعات باقیمانده استانداردشده و جذر میانگین مجذورات خطای تقریب برای مقیاس کلیشه‌های سنی به‌ترتیب (708/520، 2/39، 0/94، 0/91، 0/032 و 0/062) می‌باشد. بنابراین کلیشه‌های سنی، با ملاک‌های مطرح‌شده برای مقادیر مناسب شاخص‌های برازندگی مطابقت دارد.

پایایی پرسش‌نامه کلیشه‌های سنی 
جدول شماره 3 ضرایب پایایی زیرمقیاس‌های کلیشه‌های سنی را نشان می‌دهد.


ضریب آلفای کرونباخ و امگا مک دونالد، پایایی ترکیبی و میانگین واریانس استخراجی برای خرده‌مقیاس‌های کلیشه‌های سنی محاسبه شد. ضریب آلفای کرونباخ برای خانواده و مشارکت 0/871، دوستان و آشنایان 0/842، مذهب و معنویت 0/747، فعالیت‌های فراغت و تعهد اجتماعی یا مدنی 0/774، شخصیت و شیوه زندگی 0/809، وضعیت مالی و مسائل مربوط به پول 0/846، کار و اشتغال 0/859 و آمادگی جسمانی و روانی، سلامتی و ظاهر 0/874 به دست آمد. تمام ضرایب محاسبه‌شده نشان می‌دهد که پرسش‌نامه از پایایی خوبی برخوردار است و شرط لازم برای بررسی روایی پرسش‌نامه اجرا شده است.

روایی پرسش‌نامه کلیشه‌های سنی
جدول شماره 3 نتایج تحلیل عاملی ماده‌های مقیاس کلیشه‌های سنی را نشان می‌دهد. براساس جدول شماره 3 بارهای عاملی محاسبه‌شده که بیانگر میزان همبستگی متغیرهای آشکار و پنهان می‌باشد، بیشتر از 0/5 است و همچنین تمام بارهای عاملی مدل تحلیل عاملی تأییدی پرسش‌نامه کلیشه‌های سنی معنادار به دست آمدند (0/05≥P) که مؤید این مطلب است که واریانس بین سازه و شاخص آن از واریانس خطای اندازه‌گیری آن سازه بیشتر بود. همچنین تمام ضرایب میانگین واریانس استخراجی بیشتر از 0/5 و ضرایب پایایی ترکیبی بزرگتر از میانگین واریانس استخراجی است و روایی مدل اندازه‌گیری قابل‌ قبول است. ساختار نهایی مدل پرسش‌نامه کلیشه‌های سنی در تصویر شماره 1 نشان داده شده است.

روایی هم‌زمان
باتوجه‌به مندرجات جدول شماره 4، بین تمام زیرمقیاس‌های کلیشه‌های سنی و دستاوردها و زیان‌های آگاهی از تغییرات وابسته به سن رابطه معناداری وجود دارد.


بنابراین، مقیاس از روایی هم‌زمان مطلوبی برخوردار است. همچنین نتایج نشان می‌دهد که زیرمقیاس‌های کلیشه‌های سنی همبستگی بیشتری با دستاوردهای آگاهی از تغییرات وابسته به سن دارند تا با زیان‌های آگاهی از تغییرات وابسته به سن.

بحث
پژوهش حاظر باهدف روان‌سنجی نسخه فارسی پرسش‌نامه کلیشه‌های سنی سالمندان و ارائه یک ابزار معتبر در زبان فارسی انجام شد. در این مطالعه ویژگی‌های مختلف روان‌سنجی پرسش‌نامه شامل روایی صوری، روایی محتوا، روایی سازه و پایایی آن در جامعه سالمندان کرمانشاه در سال 1401 بررسی شد. نتایج نشان داد که پرسش‌نامه کلیشه‌های سنی دارای روایی و اعتبار خوبی در سالمندان ایرانی است. همچنین، نتایج مدل‌های تحلیل عاملی تأییدی، برازش قابل‌قبولی از ساختار عاملی پرسش‌نامه نشان دادند. مقیاس ارائه‌شده در مطالعه حاضر می‌تواند باب جدیدی از مطالعات توصیفی را در حوزه پیری ذهنی و رابطه این سازه با باقی سازه‌های مهم دوران سالمندی در ایران بگشاید.
تاکنون پرسش‌نامه کلیشه‌های سنی فقط در کشور آلمان بررسی شده است. نتایج مطالعه کورنات و روترماند [34] در آلمان که بر روی 700 نفر از سنین مختلف انجام شده بود، حاکی از روایی قابل‌قبول آن است. آن‌ها آلفای کرونباخ را برای خانواده و مشارکت 0/80، دوستان و آشنایان 0/83، مذهب و معنویت 0/76، فعالیت‌های فراغت و تعهد اجتماعی یا مدنی 0/86، شخصیت و شیوه زندگی 0/79، وضعیت مالی و مسائل مربوط به پول 0/67، کار و اشتغال 0/72 و آمادگی جسمانی و روانی، سلامتی و ظاهر 0/83 به دست آوردند که با نتایج این مطالعه همسو است. در پژوهش حاضر باتوجه‌به شاخص‌های گزارش‌شده، برازش مدل مناسب ارزیابی شد و بارهای عاملی بالای 0/5 بودند که نشانگر دارا بودن حداقل میزان قابل قبولی از بار عاملی بود. همچنین نتایج تحلیل عاملی تأییدی گویه‌ها برآورد مناسب و خوبی را مبتنی بر شاخص‌های کلی برازندگی مدل درپی داشت و اعداد شاخص‌های برازش هنجارشده=0/91، برازش تطبیقی=0/94 ریشه میانگین مربعات باقیمانده استاندارد=0/032 و جذر میانگین مجذورات خطای تقریب=0/062 به دست آمد. 
در پژوهش حاضر پایایی پرسش‌نامه کلیشه‌های سنی توسط ضرایب آلفای کرونباخ و امگا مک دونالد (به منظور بررسی همسانی درونی) بررسی شد. نتایج نشان می‌دهد که پرسش‌نامه از پایایی قابل‌قبولی برخوردار است. آلفای کرونباخ برای زیرمقیاس‌ها بین 0/747 برای زیرمقیاس دین و معنویت و 0/874 برای زیرمقیاس آمادگی جسمانی و روانی، سلامتی و ظاهرو ضریب امگا مک دونالد بین 0/749 برای زیرمقیاس دین و معنویت و 0/875 برای زیرمقیاس آمادگی جسمانی و روانی، سلامتی و ظاهر به دست آمد. به‌عبارت‌دیگر پرسش‌نامه همسانی درونی بالایی دارد و گویه‌های آن از تجانس و هم‌خوانی لازم برخوردار هستند و هریک از گویه‌ها در حال سنجش ساختاری مشابه دارند و پراکندگی مفهومی در آن‌ها دیده نمی‌شود. 
به‌طورکلی میزان بالای آلفای کرونباخ دلالت بر مناسب بودن ثبات درونی پرسش‌نامه و همبستگی بین سؤالات است. علاوه‌براین، روایی هم‌زمان کلیشه‌های سنی با آگاهی از تغییرات وابسته به سن مشهود بود. نتایج نشان داد که مثبت بودن کلیشه‌های سنی با آگاهی از دستاوردهای وابسته به سن و منفی بودن کلیشه‌های سنی با آگاهی از زیان‌های وابسته به سن ارتباط داشت که نشان‌دهنده روایی هم‌زمان این سازه است.

نتیجه‌گیری نهایی
پرسش‌نامه کلیشه‌های سنی از روایی و پایایی قابل‌قبولی برخوردار است و باتوجه‌به تعداد مناسب گویه‌ها استفاده از این پرسش‌نامه آسان و نیازمند صرف زمان اندک است. بنابراین می‌توان از این پرسش‌نامه برای مطالعه و ارزیابی کلیشه‌های سنی بهره گرفت. ازآنجا‌که روند سالمندی با بسیاری از کلیشه‌های منفی مرتبط است، سیاست‌های اجتماعی و بهداشت عمومی می‌تواند در آموزش افراد در هر سنی در مورد نادرستی یا ساده‌سازی کلیشه‌های منفی سنی نقش داشته باشد. به تصویر کشیدن سالمندی و روند پیری با دید مثبت‌تر و ایجاد انتظارات واقع‌بینانه (یعنی نه مثبت غیرموجه و نه بیش از حد منفی)، کلید رسیدن به این هدف است. بنابراین این پرسش‌نامه می‌تواند در جهت برنامه‌ریزی و سیاستگذاری در جهت کاهش کلیشه‌های منفی سنی و افزایش کلیشه‌های مثبت سنی و بالابردن سلامت روان‌شناختی سالمندان کمک‌کننده باشد.
 با استفاده از این پرسش‌نامه می‌توان مطالعات توصیفی فراوانی در مناطق مختلف ایران اجرا کرد و همچنین مدل‌های آماری و مفهومی موجود در حوزه پیری ذهنی سالمندان را در جامعه ایران برازش کرد. اگرچه این مطالعه دارای نقاط قوتی است، اما مطالعه همانند هر مطالعه‌ای دارای محدودیت‌هایی است. این پرسش‌نامه در استان کرمانشاه و توسط سالمندانی از فرهنگ غرب کشور تکمیل شده است، بنابراین نمی‌تواند نمای کاملی از سالمندان ایرانی ارائه دهد. به پژوهشگران حوزه سالمندی پیشنهاد می‌شود که با کاربست پرسش‌نامه حاضر در جوامع مختلف سالمندان ایرانی، اعتبار این پرسش‌نامه را در نقاط مختلف ایران بسنجند.  یکی دیگر از محدودیت‌های این مطالعه به نحوه جمع‌آوری اطلاعات برمی‌گردد که از طریق پرسش‌نامه‌های خودسنجی بوده است. 
اگرچه این پرسش‌نامه‌ها اطلاعات مفیدی در اختیار قرار می‌دهند، اما گاهی خود می‌توانند از اعتبار نتایج به‌دست‌آمده بکاهند. بنابراین توصیه می‌شود در پژوهش‌های آتی از روش‌های جایگزین دیگری مانند مصاحبه استفاده شود. محدودیت دیگر این مطالعه، عدم انجام روایی پیش‌بینی‌کننده بود. پیشنهاد می‌شود در پژوهش‌های آینده، این نوع روایی نیز مدنظر قرار گیرد.

ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
کمیته اخلاق دانشگاه رازی این مطالعه را با شماره 2867643 تأیید کرد. رضایت کتبی آگاهانه از همه شرکت‌کنندگان اخذ شد و بر محرمانه بودن اطلاعات شخصی تأکید شد. همه رویه‌های انجام‌شده برای شرکت‌کنندگان انسانی، مطابق با استانداردهای اخلاقی کمیته تحقیقات سازمانی و با اعلامیه هلسینکی 1964 و اصلاحات بعدی آن یا استانداردهای اخلاقی رعایت شده است. 

حامی مالی
این پژوهش هیچ‌گونه کمک مالی از سازمانی‌های دولتی، خصوصی و غیرانتفاعی دریافت نکرده است.

مشارکت نویسندگان
تمام نویسندگان در آماده‌سازی این مقاله مشارکت داشتند. 

تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.

تشکر و قدردانی
از تمامی سالمندان گرامی که پژوهشگران این مطالعه را در اجرای این پرسش‌نامه یاری کردند، تشکر و قدردانی می‌شود.

References
1.Rockwood K. What can we expect of health in old age? The Lancet. 2016; 387(10020):730-1. [DOI:10.1016/S0140-6736(15)01022-3] [PMID]
2.United Nations. World population ageing 2019. New York: United Nations; 2020. [Link]
3.Yazdanbakhsh K. [Effects of life review on social adjustment of retirees’ elderly persons (Persian)]. Aging Psychology. 2016; 1(3):179-85. [Link]
4.Bennett R, Eckman J. Attitudes toward aging: A critical examination of recent literature and implications for future research. In: Eisdorfer C, Lawton MP, editors. The psychology of adult development and aging. Washington: American Psychological Association; 1973. [DOI:10.1037/10044-018]
5.Westerhof GJ, Miche M, Brothers AF, Barrett AE, Diehl M, Montepare JM, et al. The influence of subjective aging on health and longevity: A meta-analysis of longitudinal data. Psychology and Aging. 2014; 29(4):793-802. [DOI:10.1037/a0038016] [PMID]
6.Settersten RA, Hagestad GO. Subjective aging and new complexities of the life course. Annual Review of Gerontology and Geriatrics. 2015; 35(1):29-53. [DOI:10.1891/0198-8794.35.29]
7.Levy BR. The role of structural ageism in age beliefs and health of older persons. JAMA Network Open. 2022; 5(2):e2147802. [DOI:10.1001/jamanetworkopen.2021.47802] [PMID]
8.Diehl M, Wahl HW. The psychology of later life: A contextual perspective. Washington: American Psychological Association; 2020.  [DOI:10.1037/0000185-000]
9.Kruse A, Schmitt E. A multidimensional scale for the measurement of agreement with age stereotypes and the salience of age in social interaction. Ageing & Society. 2006; 26(3):393-411.  [DOI:10.1017/S0144686X06004703]
10.Chang ES, Kannoth S, Levy S, Wang SY, Lee JE, Levy BR. Global reach of ageism on older persons’ health: A systematic review. Plos One. 2020; 15(1):e0220857. [DOI:10.1371/journal.pone.0220857] [PMID]
11.Tully-Wilson C, Bojack R, Millear PM, Stallman HM, Allen A, Mason J. Self-perceptions of aging: A systematic review of longitudinal studies. Psychology and Aging. 2021; 36(7):773-89. [DOI:10.1037/pag0000638] [PMID]
12.Alonso Debreczeni F, Bailey PE. A systematic review and meta-analysis of subjective age and the association with cognition, subjective well-being, and depression. The Journals of Gerontology. 2021; 76(3):471-82. [DOI:10.1093/geronb/gbaa069] [PMID]
13.Sabatini S, Silarova B, Martyr A, Collins R, Ballard C, Anstey KJ, et al. Associations of awareness of age-related change with emotional and physical well-being: A systematic review and meta-analysis. The Gerontologist. 2020; 60(6):e477-90. [DOI:10.1093/geront/gnz101] [PMID]
14.Westerhof GJ, Nehrkorn-Bailey AM, Tseng HY, Brothers A, Siebert JS, Wurm S, et al. Longitudinal effects of subjective aging on health and longevity: An updated meta-analysis. Psychol Aging. 2023; 38(3):147-66. [DOI:10.1037/pag0000737] [PMID]
15.Levy BR, Myers LM. Preventive health behaviors influenced by self-perceptions of aging. Preventive Medicine. 2004; 39(3):625-9. [DOI:10.1016/j.ypmed.2004.02.029] [PMID]
16.Wurm S, Tomasik MJ, Tesch-Romer C. On the importance of a positive view on ageing for physical exercise among middle-aged and older adults: Cross-sectional and longitudinal findings. Psychology & Health. 2010; 25(1):25-42. [DOI:10.1080/08870440802311314] [PMID]
17.Levy BR, Slade MD, Kunkel SR, Kasl SV. Longevity increased by positive self-perceptions of aging. Journal of Personality and Social Psychology. 2002; 83(2):261-70. [DOI:10.1037/0022-3514.83.2.261] [PMID]
18.Levy BR. Mind matters: Cognitive and physical effects of aging self-stereotypes. The Journals of Gerontology. 2003; 58(4):P203-11.  [DOI:10.1093/geronb/58.4.P203] [PMID]
19.Levy BR, Zonderman AB, Slade MD, Ferrucci L. Age stereotypes held earlier in life predict cardiovascular events in later life. Psychological Science. 2009; 20(3):296-8. [DOI:10.1111/j.1467-9280.2009.02298.x] [PMID]
20.Rothermund, K. Effects of age stereotypes on self-views and adaptation. In: Greve W, Rothermund K, Wentura D, editors. The adaptive self: Personal continuity and intentional self-development. Cambridge: Hogrefe & Huber Publishers; 2005. [Link]
21.Siebert JS, Wahl HW, Schröder J. The role of attitude toward own aging for fluid and crystallized functioning: 12-Year evidence from the ILSE study. The Journals of Gerontology. 2018; 73(5):836-45. [DOI:10.1093/geronb/gbw050] [PMID]
22.Sabatini S, Ukoumunne OC, Martyr A, Ballard C, Lamont RA, Collins R, et al. Relationship between self-perceptions of aging and ‘living well’ among people with mild-to-moderate dementia: Findings from the ideal programme. Archives of Gerontology and Geriatrics. 2021; 94:104328. [DOI:10.1016/j.archger.2020.104328] [PMID]
23.Boeder J, Tse DCK. Measuring self-perceptions of aging: Differences between measures when predicting health outcomes. The Journals of Gerontology. 2021; 76(5):825-35. [DOI:10.1093/geronb/gbaa064] [PMID]
24.Levy BR, Slade MD, Pietrzak RH, Ferrucci L. Positive age beliefs protect against dementia even among elders with high-risk gene. Plos One. 2018; 13(2):e0191004. [DOI:10.1371/journal.pone.0191004] [PMID]
25.Wurm S, Tesch-Römer C, Tomasik MJ. Longitudinal findings on aging-related cognitions, control beliefs, and health in later life. The Journals of Gerontology. 2007; 62(3):P156-64.  [DOI:10.1093/geronb/62.3.P156] [PMID]
26.Rothermund K, Brandtstädter J. Age stereotypes and self-views in later life: Evaluating rival assumptions. International Journal of Behavioral Development. 2003; 27(6):549-54.  [DOI:10.1080/01650250344000208]
27.Brothers A, Kornadt AE, Nehrkorn-Bailey A, Wahl HW, Diehl M. The effects of age stereotypes on physical and mental health are mediated by self-perceptions of aging. The Journals of Gerontology. 2021; 76(5):845-57.  [DOI:10.1093/geronb/gbaa176] [PMID]
28.Levy BR, Slade MD, Chung PH, Gill TM. Resiliency over time of elders’ age stereotypes after encountering stressful events. The Journals of Gerontology. 2015; 70(6):886-90. [DOI:10.1093/geronb/gbu082] [PMID]
29.Levy BR, Moffat S, Resnick SM, Slade MD, Ferrucci L. Buffer against cumulative stress. GeroPsych. 2016; 29(3):141-6. [DOI:10.1024/1662-9647/a000149]
30.Levy BR, Ferrucci L, Zonderman AB, Slade MD, Troncoso J, Resnick SM. A culture-brain link: negative age stereotypes predict alzheimer's disease biomarkers: Correction to Levy et al. (2016). Psychology and Aging. 2016; 31(1):88. [DOI:10.1037/pag0000080] [PMID]
31.Kogan N. Attitudes toward old people: The development of a scale and an examination of correlates. Journal of Abnormal and Social Psychology. 1961; 62:44-54. [DOI:10.1037/h0048053] [PMID]
32.Kite ME, Deaux K, Miele M. Stereotypes of young and old: Does age outweigh gender? Psychology and Aging. 1991; 6(1):19-27.[DOI:10.1037/0882-7974.6.1.19] [PMID]
33.Gluth S, Ebner NC, Schmiedek F. Attitudes toward younger and older adults: The German aging semantic differential. International Journal of Behavioral Development. 2010; 34(2):147-58. [DOI:10.1177/0165025409350947]
34.Kornadt AE, Rothermund K. Contexts of aging: Assessing evaluative age stereotypes in different life domains. The Journals of Gerontology. 2011; 66(5):547-56. [DOI:10.1093/geronb/gbr036] [PMID]
35.Diehl MK, Wahl HW. Awareness of age-related change: Examination of a (mostly) unexplored concept. The Journals of Gerontology. 2010; 65B(3):340-50. [DOI:10.1093/geronb/gbp110] [PMID]
36.Sharifi A, Arsalani N, Fallahi-Khoshknab M, Mohammadi-Shahbolaghi F, Ebadi A. [Psychometric properties of the persian version of perceptions of physical restraint use questionnaire (Persian)]. Salmand. 2021; 16(2):260-73. [DOI:10.32598/sija.16.2.2855.1]
37.MacCallum RC, Widaman KF, Zhang S, Hong S. Sample size in factor analysis. Psychological Methods. 1999; 4(1):84-99. [DOI:10.1037//1082-989X.4.1.84]
38.Kaspar R, Gabrian M, Brothers A, Wahl HW, Diehl M. Measuring awareness of age-related change: Development of a 10-item short form for use in large-scale surveys. Gerontologist. 2019; 59(3):e130-40. [DOI:10.1093/geront/gnx213] [PMID]
39.Nosrati P, Momeni K, Wahl HW. [Testing the psychometric properties of the awareness of age-related changes questionnaire in a sample of the community-dwelling elderly in Iran (Persian)]. Aging Psychology. 2022; 8(2):119_33. [DOI:10.22126/jap.2022.7125.1579]
 

پیوست 1
پرسش‌نامه کلیشه‌های سنی
هرکسی عقاید خاصی در مورد پیری و افزایش سن دارد. سؤالات زیر مربوط به دیدگاهی است که شما در مورد افراد مسن در حوزه‌های مختلف زندگی دارید. تعدادی از موارد را خواهید دید که دو عبارت متضاد را نشان می‌دهد. اگر ترجیح می‌دهید با عبارت سمت چپ موافق باشید، لطفاً یکی از کادرهای سمت چپ را علامت بزنید، هر چه بیشتر با عبارت موافق باشید، علامت خود را در بیشتر سمت چپ قرار دهید. با این حال، اگر با عبارت سمت راست موافق هستید، لطفاً یکی از کادرهای سمت راست را علامت بزنید، هر چه بیشتر سمت راست باشد، بیشتر با عبارت موافق هستید.
لطفا تمام عبارات را با دقت بخوانید و به تمام سؤالات پاسخ دهید. هیچ جواب درست و غلطی وجود ندارد؛ ما به نظر شخصی شما علاقه‌مند هستیم.

شیوه نمره گذاری
پرسش‌نامه 27 سؤالی کلیشه‌های سنی را در 8 حوزه خانواده و مشارکت(3-1)، دوستان و آشنایان(6-4)، مذهب و معنویت (7-9)، فعالیت‌های فراغت و تعهد اجتماعی یا مدنی(13-10)، شخصیت و شیوه زندگی(16-14)، وضعیت مالی و مسائل مربوط به پول(19-17)، کار و اشتغال(22-20) و آمادگی جسمانی و روانی، سلامتی و ظاهر(27-23) ارزیابی می‌کند. هر سؤال شامل دو عبارت است که قطب‌های مخالف یک باور کلیشه‌ای در مورد سن را نشان می‌دهد و دو عبارتی که یک آیتم را نشان می‌دهند با یک مقیاس دوقطبی 8 درجه‌ای به هم مرتبط می‌شوند. نمره گذاری هر سؤال از 1 تا 8 است و هر چی نمره کمتر، کلیشه منفی‎تر و هر چی نمره بیشتر، کلیشه در آن حوزه مثبت‌تر است