دوره 13، شماره 1 - ( بهار 1397 )
جلد 13 شماره 1 صفحات 15-4 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Sargeran K, Razeghi S, Khorshidi Z. Design, Implementation, and Assessment of Virtual Training of Dental Students in Elderly Dentistry Topic. Salmand: Iranian Journal of Ageing 2018; 13 (1) :4-15
URL: http://salmandj.uswr.ac.ir/article-1-1227-fa.html
URL: http://salmandj.uswr.ac.ir/article-1-1227-fa.html
سرگران کتایون، رازقی سمانه، خورشیدی زهره. طراحی و اجرا و ارزیابی آموزش مبحث دندانپزشکی سالمندان به صورت مجازی به دانشجویان دندانپزشکی . سالمند: مجله سالمندی ایران. 1397; 13 (1) :4-15
کتایون سرگران1 
، سمانه رازقی* 2، زهره خورشیدی1
، سمانه رازقی* 2، زهره خورشیدی1
1- گروه سلامت دهان و دندانپزشکی اجتماعی، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی‌درمانی تهران، تهران، ایران.
2- گروه سلامت دهان و دندانپزشکی اجتماعی، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی‌درمانی تهران، تهران، ایران. ،s-razeghi@tums.ac.ir
2- گروه سلامت دهان و دندانپزشکی اجتماعی، دانشکده دندانپزشکی، دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی‌درمانی تهران، تهران، ایران. ،
متن کامل [PDF 2590 kb]
(3182 دریافت)
| چکیده (HTML) (7903 مشاهده)
متن کامل: (4304 مشاهده)
مقدمه
از آنجایی که برنامه‌ریزی‌های کلان اجتماعی و اقتصادی برای برآورده‌کردن نیازهای جمعیت انجام می‌شود، مهم‌ترین متغیری که در برنامه‌ریزی‌ها باید به آن توجه داشت، جمعیت و ویژگی‌های آن است. ظرفیت‌های عملکردی و توانایی‌های افراد بر حسب سن آن‌ها متفاوت است. به همین دلیل یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های جمعیت که باید در برنامه‌ریزی‌ها به آن توجه کرد، سن افراد جامعه است [1].
مطالعات همه‌گیرشناسی نشان می‌دهد هم‌اکنون 11 درصد از جمعیت جهان بالای 60 سال هستند که این میزان تا سال 2050 میلادی به 22 درصد خواهد رسید [2]. در سرشماری سال 1375 نزدیک به 6/6 درصد از جمعیت ایران را افراد 60 سال و بیشتر تشکیل می‌داد. نسبت ذکرشده در سال 1385 به 7/3 درصد و در سال 1390 به 8/2 درصد رسید [3]. بر اساس پیش‌بینی‌ها جمعیت بالای 65 سال ایران تا سال 2050 میلادی به حدود 1/4 میلیارد نفر خواهد رسید [4].
با توجه به روند افزایشی جمعیت سالمندان، لازم است دندان‌پزشکان آموزش را کافی برای درمان این گروه ببینند تا بتوانند به‌راحتی بیماری‌های دهان و دندان سالمندان را معالجه کنند. از آنجایی که به نظر می‌رسد بیشتر مشکلات در این زمینه ناشی از نبود آموزش و تجارب کلینیکیِ کافی باشد، دانشکده‌های دندانپزشکی باید برنامه آموزشی خود را برای ارائه اطلاعات و تجارب عملی کافی برای درمان هرچه مؤثرتر سالمندان به‌روز کنند [5].
از سوی دیگر، امروزه با گسترش فناوری اطلاعات، ابزارها و روش‌های آموزش نیز متحول شده است و با پیشرفت تکنولوژی، استفاده از ابزارهای جدیدتر برای انتقال دانش مطرح شده است [6]. در دهه‌های اخیر تلاش‌های زیادی در کشور شده است تا روش‌های قدیمی و کلیشه‌ای جای خود را به روش‌های آموزشی جدید و مبتنی بر نیازهای فردی و اجتماعی دانشجویان بدهند [7]. بیشتر پژوهش‌های انجام‌شده پیرامون مقایسه دو روش آموزش مجازی و سنتی در کشورهای مختلف جهان، ازجمله ایران بیانگر این مطلب است که یادگیری در دو گروه مشابه است و تفاوت معناداری ندارد [8].
مواردی همچون کاهش محدودیت‌های مکانی و زمانی برای آموزش، تحت پوشش قرار‌دادن تعداد زیادی از دانشجویان در آنِ واحد، تکرار‌پذیر‌بودن فرایند یادگیری برای دانشجویان، پیگیری آسان‌تر فعالیت دانشجویان، کمتر‌شدن هزینه‌های آموزشی، تغییر سیستم استاد‌محور به دانشجو‌محور و شیوه‌های آموزش تعاملی از مزایای آموزش مبتنی بر وب است [8]. در مطالعات متعددی تفاوت دو روش مجازی و سنتی در تدریس دروس مختلف دندانپزشکی بررسی شده است که ازجمله آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
درسال 2011، گدبوری آمیوت و همکاران در درس فارماکولوژی دندانپزشکی مطالعه‌ای انجام دادند. در این مطالعه مشخص شد عملکرد دانشجویان شرکت‌کننده در مطالعه که درس فارماکولوژی به شیوه مجازی برای آن‌ها ارائه شد، نسبت به دانشجویان سال قبل که این واحد به شیوه سنتی به آن‌ها ارائه شده بود، بهبود پیدا کرده‌اند [9]. مطالعه وینر و همکاران در سال 2016 در سوئد با هدف اولیه ارزیابیِ برنامه آموزشیِ شبیه‌سازیِ مبتنی بر وب بیماران روی مهارت‌های استدلال بالینیِ جراحیِ دهان در دانشجویان سال سوم دندانپزشکی انجام شده و نتایج نشان داده است که افزایش معناداری در سطح آگاهی دانشجویانی که مطابق با اهداف آموزشی بود، رخ داده است [10].
نوریان و همکاران نیز در سال تحصیلی 1389-1390 مطالعه‌ای انجام دادند. این مطالعه با هدف مقایسه ارائه درس «دندانپزشکی جامعه‌نگر نظری» به صورت سنتی و مجازی انجام و در پایان مشخص شد دو گروه در نمرات آزمون پیشرفت تحصیلی تفاوت معناداری با یکدیگر نداشتند [8]. در پژوهش کوهپایه‌زاده و همکاران که در سال 2015 و در درس «آشنایی با وسایل و تجهیزات دندانپزشکی و نحوه نگهداری آن‌ها» انجام شد نیز تفاوت معناداری بین دو گروه آموزش سنتی و مجازی از نظر نمرات آگاهی‌سنجی و عملکرد وجود نداشت [11].
بیشتر مطالعاتی که پیرامون بررسی تأٔثیر روش مجازی در دروس مختلف برنامه آموزشی دندانپزشکی انجام شده، بیانگر مؤثر‌بودن این شیوه آموزشی نوین است. مبحث دندانپزشکی سالمندان و سالمندشناسی به‌تازگی به عنوان واحد نظری به برنامه آموزشی دندانپزشکی ایران اضافه شده است. در این راستا دانشکده‌های دندانپزشکی مختلف کشور در حال برنامه‌ریزی آموزشی هستند. با توجه به اینکه تاکنون مطالعه جامعی انجام نشده است که آموزش مبتنی بر وب را با شیوه سنتی (سخنرانی) در دندانپزشکی سالمندان مقایسه کند، و از طرفی با در‌نظر‌گرفتن مزایایی که آموزش مجازی، به‌ویژه در کاهش محدودیت‌های مکانی و زمانی در آموزش دارد و تأکید مراکز توسعه آموزش دانشگاه‌ها بر استفاده از روش‌های نوین آموزشی، یافته‌های حاصل از این مطالعه می‌تواند کمک شایانی به برنامه‌ریزی آموزشی دانشجویان دندانپزشکی کند. بنابراین، این مطالعه با هدف طراحی و اجرا و ارزیابی آموزش مبحث دندانپزشکی سالمندان به صورت مجازی به دانشجویان سال آخر دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران در سال تحصیلی 1394-1395 و مقایسه آن با روش سنتی انجام شد.
روش مطالعه
در این مطالعه تمام دانشجویان ترم آخر رشته دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران به روش سرشماری ارزیابی شدند. تعداد کل دانشجویان سال آخر دانشکده دندانپزشکی تهران 78 نفر بود که از این تعداد 64 نفر (82 درصد) در مطالعه شرکت کردند. از آنجا که بخش آموزشِ دانشکده، دانشجویان ترم آخر را بر اساس معدل در چهار گروه تقسیم‌بندی کرده بود، برای کاستن از تأثیر معدل به عنوان عامل مداخله‌گر، دو گروه اول و سوم برای آموزش سنتی و دو گروه دوم و چهارم برای آموزش مجازی انتخاب شدند. مجموع دانشجویان دو گروه اول و سوم 44 نفر بود که از بین آن‌ها 33 نفر (75 درصد) در مطالعه شرکت کردند.
همچنین دانشجویان گروه‌های دوم و چهارم، یعنی گروه آموزش مجازی 34 نفر بودند که از بین آن‌ها 31 نفر (91 درصد) در مطالعه شرکت کردند. برنامه آموزشی کوتاه‌مدت ارتقای سلامت دهان سالمندان به صورت کارگاهی و در سه جلسه اجرا و در یک هفته به دانشجویان ترم 12 دانشکده دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران در قالب بخشی از واحد جامعه‌نگر عملی 3 ارائه شد. داده‌های مطالعه در قالب پیش‌آزمون (قبل از شروع جلسه اول در هر دو گروه) و پس‌آزمون (بعد از جلسه سوم در هر دو گروه) را یک نفر جمع‌آوری کرد که از اهداف مطالعه آگاهی نداشت. نحوه جمع‌آوری داده‌ها در هر دو گروه یکسان بود.
قبل از شروع جلسه اول، پرسشنامه پیش‌آزمون برای تکمیل در اختیار دانشجویان قرار گرفت و پس از تکمیل و جمع‌آوری، جلسه اول آغاز شد. در جلسه اول محتوای آموزشی برای گروه آموزش سنتی با دو سخنرانی 45دقیقه‌ای دو استاد گروه سلامت دهان و دندانپزشکی اجتماعی به دانشجویان ارائه شد. سپس مسئله (بیمارنمای کاغذی) طراحی‌شده بیان و از دانشجویان خواسته شد در گروه‌های کوچک‌تر (4 یا 5 نفره) به بحث با یکدیگر، حل مسئله و پاسخ به سؤال‌های مطرح‌شده بپردازند. هر کدام از گروه‌ها را یکی از استادان به عنوان تسهیلگر، نظارت و هدایت می‌کرد. در انتها پاسخ سؤال‌ها در اختیار دانشجویان قرار گرفت.
در گروه آموزش مجازی، محتوا در قالب فایل پی‌دی‌اف و پاورپوینت در سامانه دانشگاه قرار گرفت. دانشجویان در سایت کامپیوتر کتابخانه دانشکده حاضر شدند و با وارد‌کردن شماره دانشجویی و کد ملی خود در سامانه دانشگاه، فایل‌ها را دریافت کردند. در این جلسه یکی از استادان برای پاسخ‌گویی به سؤالات درباره نحوه استفاده از سامانه دانشگاه و فایل‌های ارسالی حضور داشت. نمونه طراحی‌شده در قسمت تمرین قرار داشت. دانشجویان پاسخ‌های خود را از طریق سامانه برای استاد ارسال کردند. پاسخ‌های صحیحِ سؤال‌های طراحی‌شده از طریق همین سامانه در قالب یک پیام برای دانشجویان گروه مداخله ارسال شد. محتوای آموزشی ارائه‌شده و بیمارنمای کاغذی در هر دو گروه کاملاً یکسان بود.
محتوای آموزشی ارائه‌شده به دانشجویان شامل دو بخش بود: بخش اول شامل کلیات سالمندشناسی، تعریف پدیده سالمندی، گذار جمعیتی، تقسیم‌بندی سالمندان، جنبه‌های اجتماعی سالمندی و تغییرات فیزیولوژیک و پاتولوژیک دوران سالمندی بود. بخش دوم شامل اهمیت سلامت دهان در سالمندان، اثرات فیزیولوژیک افزایش سن بر دهان و دندان سالمندان، بیماری‌های شایع دهان در دوره سالمندی و روش‌های پیشگیری از بیماری‌های دهان و دندان در سالمندان بود.
جلسه دوم برنامه آموزشی برای دانشجویان هر دو گروه سنتی و مجازی در قالب برنامه آموزشی اجرا شد. دانشجویان هر دو گروه به صورت جداگانه در برنامه حضور یافتند و به معاینه سالمندان، برقراری ارتباط صحیح، دریافت شرح حال، ارزیابی سلامت دهان و بررسی نیازهای درمانی آنان پرداختند و بهداشت و نحوه صحیح نگهداری دندان‌ها یا پروتز را به سالمندان آموزش دادند. این آموزش در یکی از مراکز سلامت شهری وابسته به شهرداری منطقه 11 تهران برگزار شد و با هماهنگی قبلی از سالمندان ساکن منطقه برای انجام معاینات و آموزش بهداشت دهان و دندان دعوت شده بود. در این جلسه یکی از استادان به نظارت و پاسخ به سؤال‌های دانشجویان می‌پرداخت.
در جلسه سوم دانشجویان هر دو گروه گزارشی از فعالیت‌های انجام‌شده در برنامه و وضعیت سلامت دهان و دندان سالمندان معاینه‌شده را به صورت پاورپوینت تهیه و برای استادان ارسال کردند. در انتهای دوره آموزشی پس‌آزمون تکمیل شد. فاصله بین پیش‌آزمون و پس‌آزمون 7 روز بود.
ابزار جمع‌آوری اطلاعات در این مطالعه، پرسش‌نامه‌ای حاوی پرسش‌هایی در خصوص دانش و نگرش عمومی دوران سالمندی و نیز دانش، نگرش و عملکرد مرتبط با سلامت دهان و دندان سالمندان بود. این پرسشنامه قبلاً با استفاده از پرسش‌نامه‌های معتبر در زمینه سالمندشناسی، پرسشنامه اصول سالمندی پالمور [12] و پرسشنامه نگرش سالمندی دانشگاه UCLA [13] تهیه و روایی و پایایی آن در پایان‌نامه مشابهی [14] که در سال تحصیلی 1393-1394 انجام شد، بررسی شده بود. در این مطالعه با توجه به بازخوردهای حاصل از مطالعات پیشین و بررسی محتوای آنچه در سال‌های قبل به دانشجویان شرکت‌کننده در این مطالعه (ورودی سال تحصیلی 1389-1390) تدریس‌شده بود، صرفاً تغییرات جزئی در سؤال‌های بخش دانش و عملکرد پرسشنامه قبلی اعمال شد.
بخش‌های این پرسشنامه عبارت بود از: اطلاعات زمینه‌ای (10 سؤال)، دانش عمومی درباره دوران سالمندی (16 سؤال)، دانش مرتبط با سلامت دهان سالمندان (11 سؤال)، نگرش عمومی درباره سالمندان (13 سؤال)، نگرش مرتبط با سلامت دهان سالمندان (4 سؤال)، عملکرد مرتبط با سلامت دهان سالمندان (5 سؤال).
پس از جمع‌آوری پرسش‌نامه‌ها، داده‌های حاصل در نرم‌افزار SPSS نسخه 21 وارد شد. فراوانی و درصد پاسخ‌های دانشجویان به هر یک از سؤال‌های پرسشنامه در هر یک از بخش‌های مربوط به دانش و نگرش و عملکرد در مرحله‌های پیش‌آزمون و پس‌آزمون تعیین شد. داده‌ها با استفاده از آزمون‌های کوواریانس و تی زوجی و رگرسیون تجزیه‌وتحلیل شد.
یافته‌ها
64 نفر از دانشجویان پرسش‌نامه‌های پیش‌آزمون و پس‌آزمون را تکمیل کردند که از این تعداد 28 نفر پسر و 36 نفر دختر بودند. تعداد دانشجویان شرکت‌کننده در گروه‌های آموزش سنتی و مبتنی بر وب به ترتیب 33 و 31 نفر بود. میانگین سن دانشجویان شرکت‌کننده در گروه آموزش سنتی و مجازی به ترتیب 0/72+23/9 و1/2+24/1 سال و میانگین معدل به ترتیب 0/84+16/23 و 0/97+15/51 بود. کمترین سن شرکت‌کنندگان در هر دو گروه 23 سال و بیشترین سن در گروه آموزش مجازی 29 و در گروه آموزش سنتی 25 سال بود.
نمرات پیش از مداخله دو گروه آموزش سنتی و مجازی در بخش دانش عمومی درباره دوران سالمندی به ترتیب 17/5+45/6 و 19+41/7 از 100، در بخش دانش مرتبط با سلامت دهان و دندان سالمندان به ترتیب 19+54/2 و 18/2+49/2 از 100 و در بخش نگرش عمومی درباره دوران سالمندی به ترتیب 6/8+67/7 و9/3+68/1 از 100 بود. نمرات پیش از مداخله در بخش نگرش مرتبط با سلامت دهان سالمندان در دو گروه آموزش سنتی و مجازی به ترتیب 12+76/8 و 13/2+78/5 از 100 و در بخش عملکرد خوداظهار مرتبط با سلامت دهان و دندان سالمندان به ترتیب 20/7+45/4و 20/3+52/2 از 100 بود (تصویر شماره 1). میانگین و انحراف معیار نمرات پیش‌آزمون دو گروه تفاوت معناداری با یکدیگر نداشت.
از آنجایی که برنامه‌ریزی‌های کلان اجتماعی و اقتصادی برای برآورده‌کردن نیازهای جمعیت انجام می‌شود، مهم‌ترین متغیری که در برنامه‌ریزی‌ها باید به آن توجه داشت، جمعیت و ویژگی‌های آن است. ظرفیت‌های عملکردی و توانایی‌های افراد بر حسب سن آن‌ها متفاوت است. به همین دلیل یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های جمعیت که باید در برنامه‌ریزی‌ها به آن توجه کرد، سن افراد جامعه است [1].
مطالعات همه‌گیرشناسی نشان می‌دهد هم‌اکنون 11 درصد از جمعیت جهان بالای 60 سال هستند که این میزان تا سال 2050 میلادی به 22 درصد خواهد رسید [2]. در سرشماری سال 1375 نزدیک به 6/6 درصد از جمعیت ایران را افراد 60 سال و بیشتر تشکیل می‌داد. نسبت ذکرشده در سال 1385 به 7/3 درصد و در سال 1390 به 8/2 درصد رسید [3]. بر اساس پیش‌بینی‌ها جمعیت بالای 65 سال ایران تا سال 2050 میلادی به حدود 1/4 میلیارد نفر خواهد رسید [4].
با توجه به روند افزایشی جمعیت سالمندان، لازم است دندان‌پزشکان آموزش را کافی برای درمان این گروه ببینند تا بتوانند به‌راحتی بیماری‌های دهان و دندان سالمندان را معالجه کنند. از آنجایی که به نظر می‌رسد بیشتر مشکلات در این زمینه ناشی از نبود آموزش و تجارب کلینیکیِ کافی باشد، دانشکده‌های دندانپزشکی باید برنامه آموزشی خود را برای ارائه اطلاعات و تجارب عملی کافی برای درمان هرچه مؤثرتر سالمندان به‌روز کنند [5].
از سوی دیگر، امروزه با گسترش فناوری اطلاعات، ابزارها و روش‌های آموزش نیز متحول شده است و با پیشرفت تکنولوژی، استفاده از ابزارهای جدیدتر برای انتقال دانش مطرح شده است [6]. در دهه‌های اخیر تلاش‌های زیادی در کشور شده است تا روش‌های قدیمی و کلیشه‌ای جای خود را به روش‌های آموزشی جدید و مبتنی بر نیازهای فردی و اجتماعی دانشجویان بدهند [7]. بیشتر پژوهش‌های انجام‌شده پیرامون مقایسه دو روش آموزش مجازی و سنتی در کشورهای مختلف جهان، ازجمله ایران بیانگر این مطلب است که یادگیری در دو گروه مشابه است و تفاوت معناداری ندارد [8].
مواردی همچون کاهش محدودیت‌های مکانی و زمانی برای آموزش، تحت پوشش قرار‌دادن تعداد زیادی از دانشجویان در آنِ واحد، تکرار‌پذیر‌بودن فرایند یادگیری برای دانشجویان، پیگیری آسان‌تر فعالیت دانشجویان، کمتر‌شدن هزینه‌های آموزشی، تغییر سیستم استاد‌محور به دانشجو‌محور و شیوه‌های آموزش تعاملی از مزایای آموزش مبتنی بر وب است [8]. در مطالعات متعددی تفاوت دو روش مجازی و سنتی در تدریس دروس مختلف دندانپزشکی بررسی شده است که ازجمله آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
درسال 2011، گدبوری آمیوت و همکاران در درس فارماکولوژی دندانپزشکی مطالعه‌ای انجام دادند. در این مطالعه مشخص شد عملکرد دانشجویان شرکت‌کننده در مطالعه که درس فارماکولوژی به شیوه مجازی برای آن‌ها ارائه شد، نسبت به دانشجویان سال قبل که این واحد به شیوه سنتی به آن‌ها ارائه شده بود، بهبود پیدا کرده‌اند [9]. مطالعه وینر و همکاران در سال 2016 در سوئد با هدف اولیه ارزیابیِ برنامه آموزشیِ شبیه‌سازیِ مبتنی بر وب بیماران روی مهارت‌های استدلال بالینیِ جراحیِ دهان در دانشجویان سال سوم دندانپزشکی انجام شده و نتایج نشان داده است که افزایش معناداری در سطح آگاهی دانشجویانی که مطابق با اهداف آموزشی بود، رخ داده است [10].
نوریان و همکاران نیز در سال تحصیلی 1389-1390 مطالعه‌ای انجام دادند. این مطالعه با هدف مقایسه ارائه درس «دندانپزشکی جامعه‌نگر نظری» به صورت سنتی و مجازی انجام و در پایان مشخص شد دو گروه در نمرات آزمون پیشرفت تحصیلی تفاوت معناداری با یکدیگر نداشتند [8]. در پژوهش کوهپایه‌زاده و همکاران که در سال 2015 و در درس «آشنایی با وسایل و تجهیزات دندانپزشکی و نحوه نگهداری آن‌ها» انجام شد نیز تفاوت معناداری بین دو گروه آموزش سنتی و مجازی از نظر نمرات آگاهی‌سنجی و عملکرد وجود نداشت [11].
بیشتر مطالعاتی که پیرامون بررسی تأٔثیر روش مجازی در دروس مختلف برنامه آموزشی دندانپزشکی انجام شده، بیانگر مؤثر‌بودن این شیوه آموزشی نوین است. مبحث دندانپزشکی سالمندان و سالمندشناسی به‌تازگی به عنوان واحد نظری به برنامه آموزشی دندانپزشکی ایران اضافه شده است. در این راستا دانشکده‌های دندانپزشکی مختلف کشور در حال برنامه‌ریزی آموزشی هستند. با توجه به اینکه تاکنون مطالعه جامعی انجام نشده است که آموزش مبتنی بر وب را با شیوه سنتی (سخنرانی) در دندانپزشکی سالمندان مقایسه کند، و از طرفی با در‌نظر‌گرفتن مزایایی که آموزش مجازی، به‌ویژه در کاهش محدودیت‌های مکانی و زمانی در آموزش دارد و تأکید مراکز توسعه آموزش دانشگاه‌ها بر استفاده از روش‌های نوین آموزشی، یافته‌های حاصل از این مطالعه می‌تواند کمک شایانی به برنامه‌ریزی آموزشی دانشجویان دندانپزشکی کند. بنابراین، این مطالعه با هدف طراحی و اجرا و ارزیابی آموزش مبحث دندانپزشکی سالمندان به صورت مجازی به دانشجویان سال آخر دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران در سال تحصیلی 1394-1395 و مقایسه آن با روش سنتی انجام شد.
روش مطالعه
در این مطالعه تمام دانشجویان ترم آخر رشته دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران به روش سرشماری ارزیابی شدند. تعداد کل دانشجویان سال آخر دانشکده دندانپزشکی تهران 78 نفر بود که از این تعداد 64 نفر (82 درصد) در مطالعه شرکت کردند. از آنجا که بخش آموزشِ دانشکده، دانشجویان ترم آخر را بر اساس معدل در چهار گروه تقسیم‌بندی کرده بود، برای کاستن از تأثیر معدل به عنوان عامل مداخله‌گر، دو گروه اول و سوم برای آموزش سنتی و دو گروه دوم و چهارم برای آموزش مجازی انتخاب شدند. مجموع دانشجویان دو گروه اول و سوم 44 نفر بود که از بین آن‌ها 33 نفر (75 درصد) در مطالعه شرکت کردند.
همچنین دانشجویان گروه‌های دوم و چهارم، یعنی گروه آموزش مجازی 34 نفر بودند که از بین آن‌ها 31 نفر (91 درصد) در مطالعه شرکت کردند. برنامه آموزشی کوتاه‌مدت ارتقای سلامت دهان سالمندان به صورت کارگاهی و در سه جلسه اجرا و در یک هفته به دانشجویان ترم 12 دانشکده دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران در قالب بخشی از واحد جامعه‌نگر عملی 3 ارائه شد. داده‌های مطالعه در قالب پیش‌آزمون (قبل از شروع جلسه اول در هر دو گروه) و پس‌آزمون (بعد از جلسه سوم در هر دو گروه) را یک نفر جمع‌آوری کرد که از اهداف مطالعه آگاهی نداشت. نحوه جمع‌آوری داده‌ها در هر دو گروه یکسان بود.
قبل از شروع جلسه اول، پرسشنامه پیش‌آزمون برای تکمیل در اختیار دانشجویان قرار گرفت و پس از تکمیل و جمع‌آوری، جلسه اول آغاز شد. در جلسه اول محتوای آموزشی برای گروه آموزش سنتی با دو سخنرانی 45دقیقه‌ای دو استاد گروه سلامت دهان و دندانپزشکی اجتماعی به دانشجویان ارائه شد. سپس مسئله (بیمارنمای کاغذی) طراحی‌شده بیان و از دانشجویان خواسته شد در گروه‌های کوچک‌تر (4 یا 5 نفره) به بحث با یکدیگر، حل مسئله و پاسخ به سؤال‌های مطرح‌شده بپردازند. هر کدام از گروه‌ها را یکی از استادان به عنوان تسهیلگر، نظارت و هدایت می‌کرد. در انتها پاسخ سؤال‌ها در اختیار دانشجویان قرار گرفت.
در گروه آموزش مجازی، محتوا در قالب فایل پی‌دی‌اف و پاورپوینت در سامانه دانشگاه قرار گرفت. دانشجویان در سایت کامپیوتر کتابخانه دانشکده حاضر شدند و با وارد‌کردن شماره دانشجویی و کد ملی خود در سامانه دانشگاه، فایل‌ها را دریافت کردند. در این جلسه یکی از استادان برای پاسخ‌گویی به سؤالات درباره نحوه استفاده از سامانه دانشگاه و فایل‌های ارسالی حضور داشت. نمونه طراحی‌شده در قسمت تمرین قرار داشت. دانشجویان پاسخ‌های خود را از طریق سامانه برای استاد ارسال کردند. پاسخ‌های صحیحِ سؤال‌های طراحی‌شده از طریق همین سامانه در قالب یک پیام برای دانشجویان گروه مداخله ارسال شد. محتوای آموزشی ارائه‌شده و بیمارنمای کاغذی در هر دو گروه کاملاً یکسان بود.
محتوای آموزشی ارائه‌شده به دانشجویان شامل دو بخش بود: بخش اول شامل کلیات سالمندشناسی، تعریف پدیده سالمندی، گذار جمعیتی، تقسیم‌بندی سالمندان، جنبه‌های اجتماعی سالمندی و تغییرات فیزیولوژیک و پاتولوژیک دوران سالمندی بود. بخش دوم شامل اهمیت سلامت دهان در سالمندان، اثرات فیزیولوژیک افزایش سن بر دهان و دندان سالمندان، بیماری‌های شایع دهان در دوره سالمندی و روش‌های پیشگیری از بیماری‌های دهان و دندان در سالمندان بود.
جلسه دوم برنامه آموزشی برای دانشجویان هر دو گروه سنتی و مجازی در قالب برنامه آموزشی اجرا شد. دانشجویان هر دو گروه به صورت جداگانه در برنامه حضور یافتند و به معاینه سالمندان، برقراری ارتباط صحیح، دریافت شرح حال، ارزیابی سلامت دهان و بررسی نیازهای درمانی آنان پرداختند و بهداشت و نحوه صحیح نگهداری دندان‌ها یا پروتز را به سالمندان آموزش دادند. این آموزش در یکی از مراکز سلامت شهری وابسته به شهرداری منطقه 11 تهران برگزار شد و با هماهنگی قبلی از سالمندان ساکن منطقه برای انجام معاینات و آموزش بهداشت دهان و دندان دعوت شده بود. در این جلسه یکی از استادان به نظارت و پاسخ به سؤال‌های دانشجویان می‌پرداخت.
در جلسه سوم دانشجویان هر دو گروه گزارشی از فعالیت‌های انجام‌شده در برنامه و وضعیت سلامت دهان و دندان سالمندان معاینه‌شده را به صورت پاورپوینت تهیه و برای استادان ارسال کردند. در انتهای دوره آموزشی پس‌آزمون تکمیل شد. فاصله بین پیش‌آزمون و پس‌آزمون 7 روز بود.
ابزار جمع‌آوری اطلاعات در این مطالعه، پرسش‌نامه‌ای حاوی پرسش‌هایی در خصوص دانش و نگرش عمومی دوران سالمندی و نیز دانش، نگرش و عملکرد مرتبط با سلامت دهان و دندان سالمندان بود. این پرسشنامه قبلاً با استفاده از پرسش‌نامه‌های معتبر در زمینه سالمندشناسی، پرسشنامه اصول سالمندی پالمور [12] و پرسشنامه نگرش سالمندی دانشگاه UCLA [13] تهیه و روایی و پایایی آن در پایان‌نامه مشابهی [14] که در سال تحصیلی 1393-1394 انجام شد، بررسی شده بود. در این مطالعه با توجه به بازخوردهای حاصل از مطالعات پیشین و بررسی محتوای آنچه در سال‌های قبل به دانشجویان شرکت‌کننده در این مطالعه (ورودی سال تحصیلی 1389-1390) تدریس‌شده بود، صرفاً تغییرات جزئی در سؤال‌های بخش دانش و عملکرد پرسشنامه قبلی اعمال شد.
بخش‌های این پرسشنامه عبارت بود از: اطلاعات زمینه‌ای (10 سؤال)، دانش عمومی درباره دوران سالمندی (16 سؤال)، دانش مرتبط با سلامت دهان سالمندان (11 سؤال)، نگرش عمومی درباره سالمندان (13 سؤال)، نگرش مرتبط با سلامت دهان سالمندان (4 سؤال)، عملکرد مرتبط با سلامت دهان سالمندان (5 سؤال).
پس از جمع‌آوری پرسش‌نامه‌ها، داده‌های حاصل در نرم‌افزار SPSS نسخه 21 وارد شد. فراوانی و درصد پاسخ‌های دانشجویان به هر یک از سؤال‌های پرسشنامه در هر یک از بخش‌های مربوط به دانش و نگرش و عملکرد در مرحله‌های پیش‌آزمون و پس‌آزمون تعیین شد. داده‌ها با استفاده از آزمون‌های کوواریانس و تی زوجی و رگرسیون تجزیه‌وتحلیل شد.
یافته‌ها
64 نفر از دانشجویان پرسش‌نامه‌های پیش‌آزمون و پس‌آزمون را تکمیل کردند که از این تعداد 28 نفر پسر و 36 نفر دختر بودند. تعداد دانشجویان شرکت‌کننده در گروه‌های آموزش سنتی و مبتنی بر وب به ترتیب 33 و 31 نفر بود. میانگین سن دانشجویان شرکت‌کننده در گروه آموزش سنتی و مجازی به ترتیب 0/72+23/9 و1/2+24/1 سال و میانگین معدل به ترتیب 0/84+16/23 و 0/97+15/51 بود. کمترین سن شرکت‌کنندگان در هر دو گروه 23 سال و بیشترین سن در گروه آموزش مجازی 29 و در گروه آموزش سنتی 25 سال بود.
نمرات پیش از مداخله دو گروه آموزش سنتی و مجازی در بخش دانش عمومی درباره دوران سالمندی به ترتیب 17/5+45/6 و 19+41/7 از 100، در بخش دانش مرتبط با سلامت دهان و دندان سالمندان به ترتیب 19+54/2 و 18/2+49/2 از 100 و در بخش نگرش عمومی درباره دوران سالمندی به ترتیب 6/8+67/7 و9/3+68/1 از 100 بود. نمرات پیش از مداخله در بخش نگرش مرتبط با سلامت دهان سالمندان در دو گروه آموزش سنتی و مجازی به ترتیب 12+76/8 و 13/2+78/5 از 100 و در بخش عملکرد خوداظهار مرتبط با سلامت دهان و دندان سالمندان به ترتیب 20/7+45/4و 20/3+52/2 از 100 بود (تصویر شماره 1). میانگین و انحراف معیار نمرات پیش‌آزمون دو گروه تفاوت معناداری با یکدیگر نداشت.
برای بررسی ارتباط عوامل زمینه‌ای و نمرات دانش و نگرش و عملکرد دانشجویان، آزمون رگرسیون پیش از مداخله انجام شد. متغیرهای زمینه‌ای که در این مطالعه بررسی شدند شامل سن، جنس، وضعیت تأهل، وضعیت محل سکونت، زندگی با فرد سالمند در حال حاضر، سابقه درمان بیماران سالمند، دندان‌پزشک‌بودن بستگان درجه اول، علاقه‌مندی به رشته تحصیلی و معدل بود. هیچ‌یک از متغیرهای زمینه‌ای با دانش عمومی درباره دوران سالمندی، دانش مرتبط با سلامت دهان دوران سالمندی، نگرش مرتبط با سلامت دهان دوران سالمندی و عملکرد مرتبط با سلامت دهان دوران سالمندی ارتباط معناداری نداشتند. فقط نگرش عمومی مرتبط با دوران سالمندی با عامل جنسیت (0/009=P) و زندگی با فرد سالمند در حال حاضر ارتباط داشت (0/044=P) (جدول شماره 1). دانشجویان دختر و دانشجویانی که در حال حاضر با فرد سالمند زندگی می‌کردند نگرش بهتری داشتند.
برای بررسی تأثیر دو روش آموزش سنتی و مجازی بر سطح دانش و نگرش و عملکرد دانشجویان، آزمون کوواریانس روی نمرات پس‌آزمون دو گروه انجام شد. اختلاف نمرات پس از مداخله دانشجویان گروه آموزش سنتی و مجازی در هیچ‌یک از زمینه‌های بررسی‌شده به استثنای عملکرد خوداظهار مرتبط با سلامت دهان دوران سالمندی معنادار نبود. در بخش عملکرد خوداظهار نمرات پس از مداخله دانشجویان در گروه آموزش مجازی تفاوت معناداری با گروه آموزش سنتی داشت (0/017=P). از آزمون تی زوجی نیز برای مقایسه تغییرات قبل و بعد هر گروه استفاده شد و نتایج به‌دست‌آمده نشان داد دانش عمومی و مرتبط با سلامت دهان و عملکرد خوداظهار دانشجویان قبل و بعد از مداخله در دو گروه آموزش سنتی و مجازی تفاوت معنی‌داری داشتند؛ در حالی که نگرش عمومی و مرتبط با سلامت دهان قبل و بعد از مداخله در دو گروه تفاوت معنی‌داری نداشتند (جدول شماره 2).
بحث
نتایج مطالعه حاضر نشان داد آگاهی و نگرش دانشجویان دو گروه در زمینه دوران سالمندی و سلامت دهان سالمندان پس از اجرای برنامه آموزشی به صورت سنتی و مجازی، تفاوتی با یکدیگر نداشتند. بررسی عملکرد خوداظهار مرتبط با سلامت دهان سالمندان نشان داد دوره آموزشی به صورت مجازی در این زمینه موفق‌تر بوده است. در مطالعات متعددی تفاوت دو روش مجازی و سنتی در تدریس دروس مختلف دندانپزشکی بررسی شده است که ازجمله آن‌ها می‌توان به مطالعه نوریان و همکاران [8] در سال تحصیلی 1389-1390 اشاره کرد. این مطالعه در رابطه با درس جامعه‌نگر نظری انجام و در پایان مشخص شد دو گروه در نمرات آزمون پیشرفت تحصیلی، تفاوت معناداری با یکدیگر نداشتند که این نتیجه با مطالعه حاضر همسو است؛ هرچند در مطالعه نوریان روش ارزیابی با مطالعه حاضر متفاوت بود.
یافته‌های پژوهش کوهپایه‌زاده و همکاران [11].که در سال 1390 و در درس «آشنایی با وسایل و تجهیزات دندانپزشکی و نحوه نگهداری آن‌ها» انجام شد با یافته‌های مطالعه پیشِرو درباره میزان آگاهی همسو است و تفاوت معناداری در دو گروه آموزش سنتی و مجازی از نظر نمرات آگاهی وجود ندارد. در پایان مطالعه آنان مشخص شد روش آموزش مجازی مشابه روش سنتی، اهداف برنامه آموزشی را که افزایش دانش و عملکرد در حیطه درس بود، تأمین کرده است، به نحوی که می‌تواند به عنوان روشی جایگزین در دانشکده‌های دندانپزشکی استفاده شود. در مطالعه آن‌ها میزان عملکرد نیز در دو گروه تفاوتی نداشت و این یافته‌ای خلاف مطالعه حاضر است. علت این امر می‌تواند تفاوت در نحوه سنجش عملکرد در دو مطالعه باشد؛ به طوری که در مطالعه حاضر عملکرد به صورت خوداظهار و با تعدای سؤال سنجیده شد، در حالی که در مطالعه کوهپایه‌زاده سنجش عملکرد دانشجویان با استفاده از چک‌لیست آزمون عملکرد ایستگاهی (OSCE) انجام شده است.
معظمی و همکاران [15] نیز مطالعه مشابهی در سال 2014 در دانشکده دندانپزشکی شیراز در رابطه با مبحث آماده‌سازی کانال به شیوه روتاری انجام دادند. در این مطالعه دانشجویان پرسش‌نامه‌های پس‌آزمون را دو‌بار، یکی بلافاصله و دیگری را دو ماه بعد تکمیل کردند و در پایان مشخص شد آموزش مجازی نسبت به سنتی مؤثرتر واقع شده است. نتیجه مطالعه آن‌ها با نتیجه مطالعه حاضر، که در آن تفاوتی بین روش سنتی با مجازی دیده نشد، متفاوت بود و این می‌تواند ناشی از اختلاف در نحوه ارزیابی دانشجویان باشد. در مطالعه معظمی و همکاران برای ارزیابی، صرفاً از پس‌آزمون استفاده شده بود.
در همین راستا گلگر و همکاران [16] در سال 2005، مطالعه‌ای پیرامون مبحث دندانپزشکی سالمندان انجام دادند و نتایج آن نشان داد دانشجویانی که در گروه آموزش مبتنی بر وب قرار داشتند، انگیزه و موفقیت بیشتری در یادگیری بر اساس نمرات نهایی، انجام تکالیف و حفظ دانش در طول زمان نشان دادند. در پایان مشخص شد عواملی نظیر سن، تجربه قبلی واحد‌های آنلاین و گروه آموزش (سنتی یا مجازی) می‌تواند در نتایج به‌دست‌آمده مؤثر باشد. همان‌طور که ملاحظه می‌شود در آن مطالعه تأثیر دو روش آموزشی با بررسی تفاوت در میزان انگیزه و موفقیت در یادگیری سنجیده شده است که با مطالعه حاضر متفاوت است.
تیسدل و همکاران [17] در سال 2006 پژوهشی انجام دادند که در آن محتوای آموزشی دندانپزشکی سالمندان به 67 دانشجوی شرکت‌کننده ارائه شد. در‌نهایت مشخص شد دانش تمامی شرکت‌کنندگان نسبت به قبل از مداخله به طرز معناداری افزایش یافته است. متأسفانه در این مطالعه گروه مقایسه برای پی‌بردن به تأثیرات آموزش مجازی در مقابل آموزش سنتی، در نظر گرفته نشد.
یکی دیگر از مطالعاتی که در زمینه مقایسه آموزش مجازی و سنتی انجام گرفته، مطالعه‌ای است که گدبوری آمیوت و همکاران در سال 2012 [9] در درس فارماکولوژی دندانپزشکی انجام دادند. در این مطالعه مشخص شد رضایتمندی دانشجویان شرکت‌کننده در مطالعه که درس فارماکولوژی به شیوه مجازی برای آن‌ها ارائه شده بود، نسبت به دانشجویان سال قبل که این واحد به شیوه سنتی به آن‌ها ارائه شده بود، بهبود پیدا کرده است. در این مطالعه به جز ارزیابی میزان رضایتمندی از روش دیگری برای ارزیابی تأثیر دو روش آموزشی استفاده نشده بود.
پژوهش دیگری نیز وینر و همکاران [10] در سال 2016 با هدف اولیه ارزیابی برنامه آموزشی شبیه‌سازی مبتنی بر وب بیماران، روی مهارت‌های استدلال بالینی جراحی دهان در دانشجویان سال سوم دندانپزشکی انجام دادند و نتایج آن نشان داد این برنامه به عنوان برنامه آموزش مجازی، ابزار ارزشمندی برای آموزش مهارت‌های بالینی جراحی‌های دهان در سطح آموزش دوره دکترای دندانپزشکی عمومی است و در مقایسه با آموزش سنتی به‌تنهایی منجر به بهبود نتایج یادگیری شده است که با مطالعه حاضر همسو است.
در مطالعه پیشِرو وجود ارتباط بین یک‌سری از عوامل زمینه‌ای شامل، سن، جنس، وضعیت تأهل، وضعیت محل سکونت، زندگی با فرد سالمند در حال حاضر، سابقه زندگی با فرد سالمند در گذشته، سابقه درمان بیماران سالمند، دندان‌پزشک‌بودن بستگان درجه‌اول، علاقه‌مندی به رشته تحصیلی و معدل با سطح دانش و نگرش و عملکرد خوداظهار دانشجویان پیش از انجام مداخله آموزشی ارزیابی شد. آزمون رگرسیون نشان داد از بین متغیرهای زمینه‌ای تنها متغیر جنسیت و زندگی با فرد سالمند در حال حاضر با متغیر نگرش عمومی دوران سالمندی، ارتباط داشتند.
درباره ارتباط عوامل زمینه‌ای با دانش و نگرش دانشجویان دندانپزشکی در زمینه سالمندان مطالعاتی انجام شده است. از آن جمله می‌توان به مطالعه نچاسکی و همکاران [18] اشاره کرد. در این مطالعه که روی 311 دانشجوی رشته دندانپزشکی انجام شد، مشخص شد تعامل دانشجویان با سالمندان خارج از محیط کلینیک تأثیری در نگرش مثبت آن‌ها در رابطه با سالمندان ندارد، اما تعداد بیماران سالمند که دانشجویان در محیط کلینیک دیده‌اند، با نگرش عمومی آن‌ها به سالمندان در ارتباط است. این یافته‌ها با مطالعه پیشِرو در یک راستا نیستند.
مطالعه مریرا و همکاران [19] در سال2012 نشان داد زنان دندان‌پزشک در مقایسه با مردان دندان‌پزشک نگرش مثبت‌تری به سالمندان دارند و کار کلینیکی در مراکز عمومی با دانش دندان‌پزشکان در این رابطه در ارتباط است. در مطالعه حاتمی و همکاران [20] در سال 2013 مشخص شد جنسیت دانشجویان دندانپزشکی با نگرش آن‌ها به دندانپزشکی سالمندان در ارتباط است، اما درباره دانش، این ارتباط وجود ندارد. یافته مطالعه حاضر در زمینه ارتباط جنسیت با نگرش با مطالعه حاتمی و همکاران و مریرا و همکاران (2012) و در زمینه آگاهی با مطالعه حاتمی و همکاران در یک راستاست.
در این مطالعه سطح نگرش دانشجویان هر دو گروه نسبت به قبل از مداخله بهبود پیدا نکرد. به نظر می‌رسد تغییر نگرش دانشجویان به سالمندان، به برنامه‌های آموزشی طولانی‌تری نیاز دارد. افزایش مواجهه با سالمندان و درمان آن‌ها در کلینیک دانشکده می‌تواند بر ایجاد نگرش مثبت در دانشجویان تأثیرگذار باشد. ارائه دوره‌های آموزشی طولانی‌مدت، افزایش ارتباط آموزشی‌درمانی و افزودن برنامه‌های آموزش عملی دانشجویان در جامعه نیز از روش‌های دیگر ارتقای نگرش است که مقدمه‌ای بر ارتقای عملکرد ایشان در این زمینه خواهد بود. در این مطالعه ارزیابی تأثیر آموزش بعد از یک هفته انجام شده است که علت آن، کوتاه‌بودن زمان گروه دانشجویان و سال آخر بودن آنان بود.
نتیجه‌گیری نهایی
رشد پیوسته دانش پزشکی همراه با رویکردهای متعدد آموزش و یادگیری، مسئولیت‌های جدیدی را برای مدیران و مدرّسان در نظام آموزش عالی ایجاد کرده است. یکی از محورهای اصلی این مسئولیت، انتخاب مناسب‌ترین روش یاددهی و یادگیری است. نتایج مطالعه حاضر نشان می‌دهد آموزش مجازی می‌تواند در بسیاری از مباحث دندانپزشکی ازجمله مبحث «دندانپزشکی سالمندان» اهداف آموزشی را تأمین کند و با توجه به مزایایی که دارد در آینده جایگزین شیوه آموزش سنتی در تدریس مبحث دندانپزشکی سالمندان شود. در پایان پیشنهاد می‌شود مطالعات بعدی به ارزیابی بلافاصله بعد از آموزش و ارزیابی اثر آموزش در کوتاه‌مدت و طولانی‌مدت (بعد از یک ماه و سه ماه) بپردازند.
تشکر و قدردانی
در اینجا لازم می‌دانیم از کلیه دانشجویان دانشگاه تهران که در انجام این پژوهش ما را یاری کردند تقدیر و تشکر کنیم. این مقاله برگرفته از رساله دکترای عمومی دندانپزشکی به شماره 6129 از دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی تهران است.
نتایج مطالعه حاضر نشان داد آگاهی و نگرش دانشجویان دو گروه در زمینه دوران سالمندی و سلامت دهان سالمندان پس از اجرای برنامه آموزشی به صورت سنتی و مجازی، تفاوتی با یکدیگر نداشتند. بررسی عملکرد خوداظهار مرتبط با سلامت دهان سالمندان نشان داد دوره آموزشی به صورت مجازی در این زمینه موفق‌تر بوده است. در مطالعات متعددی تفاوت دو روش مجازی و سنتی در تدریس دروس مختلف دندانپزشکی بررسی شده است که ازجمله آن‌ها می‌توان به مطالعه نوریان و همکاران [8] در سال تحصیلی 1389-1390 اشاره کرد. این مطالعه در رابطه با درس جامعه‌نگر نظری انجام و در پایان مشخص شد دو گروه در نمرات آزمون پیشرفت تحصیلی، تفاوت معناداری با یکدیگر نداشتند که این نتیجه با مطالعه حاضر همسو است؛ هرچند در مطالعه نوریان روش ارزیابی با مطالعه حاضر متفاوت بود.
یافته‌های پژوهش کوهپایه‌زاده و همکاران [11].که در سال 1390 و در درس «آشنایی با وسایل و تجهیزات دندانپزشکی و نحوه نگهداری آن‌ها» انجام شد با یافته‌های مطالعه پیشِرو درباره میزان آگاهی همسو است و تفاوت معناداری در دو گروه آموزش سنتی و مجازی از نظر نمرات آگاهی وجود ندارد. در پایان مطالعه آنان مشخص شد روش آموزش مجازی مشابه روش سنتی، اهداف برنامه آموزشی را که افزایش دانش و عملکرد در حیطه درس بود، تأمین کرده است، به نحوی که می‌تواند به عنوان روشی جایگزین در دانشکده‌های دندانپزشکی استفاده شود. در مطالعه آن‌ها میزان عملکرد نیز در دو گروه تفاوتی نداشت و این یافته‌ای خلاف مطالعه حاضر است. علت این امر می‌تواند تفاوت در نحوه سنجش عملکرد در دو مطالعه باشد؛ به طوری که در مطالعه حاضر عملکرد به صورت خوداظهار و با تعدای سؤال سنجیده شد، در حالی که در مطالعه کوهپایه‌زاده سنجش عملکرد دانشجویان با استفاده از چک‌لیست آزمون عملکرد ایستگاهی (OSCE) انجام شده است.
معظمی و همکاران [15] نیز مطالعه مشابهی در سال 2014 در دانشکده دندانپزشکی شیراز در رابطه با مبحث آماده‌سازی کانال به شیوه روتاری انجام دادند. در این مطالعه دانشجویان پرسش‌نامه‌های پس‌آزمون را دو‌بار، یکی بلافاصله و دیگری را دو ماه بعد تکمیل کردند و در پایان مشخص شد آموزش مجازی نسبت به سنتی مؤثرتر واقع شده است. نتیجه مطالعه آن‌ها با نتیجه مطالعه حاضر، که در آن تفاوتی بین روش سنتی با مجازی دیده نشد، متفاوت بود و این می‌تواند ناشی از اختلاف در نحوه ارزیابی دانشجویان باشد. در مطالعه معظمی و همکاران برای ارزیابی، صرفاً از پس‌آزمون استفاده شده بود.
در همین راستا گلگر و همکاران [16] در سال 2005، مطالعه‌ای پیرامون مبحث دندانپزشکی سالمندان انجام دادند و نتایج آن نشان داد دانشجویانی که در گروه آموزش مبتنی بر وب قرار داشتند، انگیزه و موفقیت بیشتری در یادگیری بر اساس نمرات نهایی، انجام تکالیف و حفظ دانش در طول زمان نشان دادند. در پایان مشخص شد عواملی نظیر سن، تجربه قبلی واحد‌های آنلاین و گروه آموزش (سنتی یا مجازی) می‌تواند در نتایج به‌دست‌آمده مؤثر باشد. همان‌طور که ملاحظه می‌شود در آن مطالعه تأثیر دو روش آموزشی با بررسی تفاوت در میزان انگیزه و موفقیت در یادگیری سنجیده شده است که با مطالعه حاضر متفاوت است.
تیسدل و همکاران [17] در سال 2006 پژوهشی انجام دادند که در آن محتوای آموزشی دندانپزشکی سالمندان به 67 دانشجوی شرکت‌کننده ارائه شد. در‌نهایت مشخص شد دانش تمامی شرکت‌کنندگان نسبت به قبل از مداخله به طرز معناداری افزایش یافته است. متأسفانه در این مطالعه گروه مقایسه برای پی‌بردن به تأثیرات آموزش مجازی در مقابل آموزش سنتی، در نظر گرفته نشد.
یکی دیگر از مطالعاتی که در زمینه مقایسه آموزش مجازی و سنتی انجام گرفته، مطالعه‌ای است که گدبوری آمیوت و همکاران در سال 2012 [9] در درس فارماکولوژی دندانپزشکی انجام دادند. در این مطالعه مشخص شد رضایتمندی دانشجویان شرکت‌کننده در مطالعه که درس فارماکولوژی به شیوه مجازی برای آن‌ها ارائه شده بود، نسبت به دانشجویان سال قبل که این واحد به شیوه سنتی به آن‌ها ارائه شده بود، بهبود پیدا کرده است. در این مطالعه به جز ارزیابی میزان رضایتمندی از روش دیگری برای ارزیابی تأثیر دو روش آموزشی استفاده نشده بود.
پژوهش دیگری نیز وینر و همکاران [10] در سال 2016 با هدف اولیه ارزیابی برنامه آموزشی شبیه‌سازی مبتنی بر وب بیماران، روی مهارت‌های استدلال بالینی جراحی دهان در دانشجویان سال سوم دندانپزشکی انجام دادند و نتایج آن نشان داد این برنامه به عنوان برنامه آموزش مجازی، ابزار ارزشمندی برای آموزش مهارت‌های بالینی جراحی‌های دهان در سطح آموزش دوره دکترای دندانپزشکی عمومی است و در مقایسه با آموزش سنتی به‌تنهایی منجر به بهبود نتایج یادگیری شده است که با مطالعه حاضر همسو است.
در مطالعه پیشِرو وجود ارتباط بین یک‌سری از عوامل زمینه‌ای شامل، سن، جنس، وضعیت تأهل، وضعیت محل سکونت، زندگی با فرد سالمند در حال حاضر، سابقه زندگی با فرد سالمند در گذشته، سابقه درمان بیماران سالمند، دندان‌پزشک‌بودن بستگان درجه‌اول، علاقه‌مندی به رشته تحصیلی و معدل با سطح دانش و نگرش و عملکرد خوداظهار دانشجویان پیش از انجام مداخله آموزشی ارزیابی شد. آزمون رگرسیون نشان داد از بین متغیرهای زمینه‌ای تنها متغیر جنسیت و زندگی با فرد سالمند در حال حاضر با متغیر نگرش عمومی دوران سالمندی، ارتباط داشتند.
درباره ارتباط عوامل زمینه‌ای با دانش و نگرش دانشجویان دندانپزشکی در زمینه سالمندان مطالعاتی انجام شده است. از آن جمله می‌توان به مطالعه نچاسکی و همکاران [18] اشاره کرد. در این مطالعه که روی 311 دانشجوی رشته دندانپزشکی انجام شد، مشخص شد تعامل دانشجویان با سالمندان خارج از محیط کلینیک تأثیری در نگرش مثبت آن‌ها در رابطه با سالمندان ندارد، اما تعداد بیماران سالمند که دانشجویان در محیط کلینیک دیده‌اند، با نگرش عمومی آن‌ها به سالمندان در ارتباط است. این یافته‌ها با مطالعه پیشِرو در یک راستا نیستند.
مطالعه مریرا و همکاران [19] در سال2012 نشان داد زنان دندان‌پزشک در مقایسه با مردان دندان‌پزشک نگرش مثبت‌تری به سالمندان دارند و کار کلینیکی در مراکز عمومی با دانش دندان‌پزشکان در این رابطه در ارتباط است. در مطالعه حاتمی و همکاران [20] در سال 2013 مشخص شد جنسیت دانشجویان دندانپزشکی با نگرش آن‌ها به دندانپزشکی سالمندان در ارتباط است، اما درباره دانش، این ارتباط وجود ندارد. یافته مطالعه حاضر در زمینه ارتباط جنسیت با نگرش با مطالعه حاتمی و همکاران و مریرا و همکاران (2012) و در زمینه آگاهی با مطالعه حاتمی و همکاران در یک راستاست.
در این مطالعه سطح نگرش دانشجویان هر دو گروه نسبت به قبل از مداخله بهبود پیدا نکرد. به نظر می‌رسد تغییر نگرش دانشجویان به سالمندان، به برنامه‌های آموزشی طولانی‌تری نیاز دارد. افزایش مواجهه با سالمندان و درمان آن‌ها در کلینیک دانشکده می‌تواند بر ایجاد نگرش مثبت در دانشجویان تأثیرگذار باشد. ارائه دوره‌های آموزشی طولانی‌مدت، افزایش ارتباط آموزشی‌درمانی و افزودن برنامه‌های آموزش عملی دانشجویان در جامعه نیز از روش‌های دیگر ارتقای نگرش است که مقدمه‌ای بر ارتقای عملکرد ایشان در این زمینه خواهد بود. در این مطالعه ارزیابی تأثیر آموزش بعد از یک هفته انجام شده است که علت آن، کوتاه‌بودن زمان گروه دانشجویان و سال آخر بودن آنان بود.
نتیجه‌گیری نهایی
رشد پیوسته دانش پزشکی همراه با رویکردهای متعدد آموزش و یادگیری، مسئولیت‌های جدیدی را برای مدیران و مدرّسان در نظام آموزش عالی ایجاد کرده است. یکی از محورهای اصلی این مسئولیت، انتخاب مناسب‌ترین روش یاددهی و یادگیری است. نتایج مطالعه حاضر نشان می‌دهد آموزش مجازی می‌تواند در بسیاری از مباحث دندانپزشکی ازجمله مبحث «دندانپزشکی سالمندان» اهداف آموزشی را تأمین کند و با توجه به مزایایی که دارد در آینده جایگزین شیوه آموزش سنتی در تدریس مبحث دندانپزشکی سالمندان شود. در پایان پیشنهاد می‌شود مطالعات بعدی به ارزیابی بلافاصله بعد از آموزش و ارزیابی اثر آموزش در کوتاه‌مدت و طولانی‌مدت (بعد از یک ماه و سه ماه) بپردازند.
تشکر و قدردانی
در اینجا لازم می‌دانیم از کلیه دانشجویان دانشگاه تهران که در انجام این پژوهش ما را یاری کردند تقدیر و تشکر کنیم. این مقاله برگرفته از رساله دکترای عمومی دندانپزشکی به شماره 6129 از دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی تهران است.
References
- Azizi Zeinalhajlu A, Amini A, Sadeghtabrizi J. [Consequences of population aging in Iran with emphasis on its increasing challenges on the health system (Literature review) (Persian)]. Depiction of Health. 2015, 6(1):54-64.
- Kanasi E, Ayilavarapu S, Jones J. The aging population: demographics and the biology of aging. Periodontology 2000. 2016; 72(1):13–8. doi: 10.1111/prd.12126
- Statis tics Center of Iran. [Results of national census according age groups (Persian)]. Tehran: Statistics Center of Iran; 2018.
- United Nations. World population prospects 2017: Population aged 65 and over. New York: United Nations; 2017.
- Levy N, Goldblatt RS, and Reisine S. Geriatrics education in US dental schools: Where do we stand, and what improvements should be made? Journal of Dental Education. 2013; 77(10):1270-85. PMID: 24098031
- Fathi Vajargah K, Jahani SH, Azadmanesh N. Application of icts in teaching and learning at university level: The case of Shahid Beheshti University. Turkish Online Journal of Educational Technology. Turkish Online Journal of Educational Technology. 2010; 9(2):33-39.
- Shahsavari Isfahani S, Mosallanejad L, Sobhanian S. The effect of virtual and traditional methods on students learning and competency – based skills. Hormozgan Medical Journal, 2010; 14(3):184-190
- Nourian A, Nourian A, Ebnahmadi A, AkbarzadehBaghban A, Khoshnevisan MH. [Comparison of e-learning and traditional classroom instruction of dental public health for dental students of Shahid Beheshti Dental School during 2010-2011 (Persian)]. Journal of Dental School. 2012; 30(3):174-183.
- Gadbury-Amyot CC, Brockman WG. Transition of a traditional pharmacology course for dental students to an online delivery format: A pilot project. Journal of Dental Education. 2011; 75(5):633-45. PMID: 21546597
- Weiner CK, Skålén M, Harju-Jeanty D, Heymann R, Rosén A, Fors U, et al. Implementation of a web-based patient simulation program to teach dental students in oral surgery. Journal of Dental Education. 2016; 80(2):133-40. PMID: 26834130
- Kouhpaiezadeh J, Khoshnevisan MH, Beiranvand A. [Comparison of the two Virtual and Traditional teaching methods inlearning the course of the "Introduction to Dental equipment and theirmaintenance" for the students of the PhD General dentistry at Shahid Beheshti University of Medical Sciences (Persian)]. Razi Journal of Medical Sciences, 2015; 23(143):63-70
- Fabiano JA, Waldrop DP, Nochaski TH, Davis EL, Goldberg LJ. Understanding dental students’ knowledge and perceptions of older people: Toward a new model of geriatric dental education. Journal of Dental Education. 2005; 69(4):419-33. PMID: 15800255
- Stewart TJ, Roberts E, Eleazer P, Boland R, Wieland D. Reliability and validity issues for two common measures of medical students’ attitudes toward older adults. Educational Gerontology. 2006; 32(6):409-21. doi: 10.1080/03601270600685628
- Mohebbi SZ. [Implementation and evaluation of theeffectiveness of a short course on geriatric dentistry for senior dental students of Tehran University of Medical Sciences (Persian)] [MD thesis]. Tehran: Tehran University of Medical Sciences; 2013.
- Moazami F, Bahrampour E, Azar MR, Jahedi F, Moattari M. Comparing two methods of education (virtual versus traditional) on learning of Iranian dental students: a post-test only design study. BMC Medical Education. 2014; 14:45. doi: 10.1186/1472-6920-14-45
- Gallagher JE, Dobrosielski-Vergona KA, Wingard RG, Williams TM. Web-based vs. traditional classroom instruction in gerontology: A pilot study. American Dental Hygienists Association. 2005; 79(3):7. PMID: 16197772
- Teasdale TA, Shaikh M. Efficacy of a geriatric oral health CD as a learning tool. Journal of Dental Education. 2006; 70(12):1366-9. PMID: 17170329
- Nochaski TH, Davis EL, Waldrop DP, Fabiano JA, Goldberg LJ. Dental Students’ attitudes about older adults: Do type and amount of contact make a difference? Journal of Dental Education. 2011; 75(10):1329-32. PMID: 22012776
- Moreira AN, Rocha ÊS, Popoff DA, Vilaça ÊL, Castilho LS, De Magalhães CS. Knowledge and attitudes of dentists regarding ageing and the elderly. Gerodontology. 2012; 29(2):e624-31. doi: 10.1111/j.1741-2358.2011.00534.x
- Hatami B, Ahmady AE, Khoshnevisan MH, Lando HA. Senior dental student’s attitudes toward older adults and knowledge of geriatric dental care in the Islamic Republic of Iran. Eastern Mediterranean Health Journal. 19(3):S172-7. PMID: 24995742
فهرست منابع
1. Azizi Zeinalhajlu A, Amini A, Sadeghtabrizi J. [Consequences of population aging in Iran with emphasis on its increasing challenges on the health system (Literature review) (Persian)]. Depiction of Health. 2015, 6(1):54-64.
2. Kanasi E, Ayilavarapu S, Jones J. The aging population: demographics and the biology of aging. Periodontology 2000. 2016; 72(1):13–8. doi: 10.1111/prd.12126 [DOI:10.1111/prd.12126]
3. Statis tics Center of Iran. [Results of national census according age groups (Persian)]. Tehran: Statistics Center of Iran; 2018.
4. United Nations. World population prospects 2017: Population aged 65 and over. New York: United Nations; 2017.
5. Levy N, Goldblatt RS, and Reisine S. Geriatrics education in US dental schools: Where do we stand, and what improvements should be made? Journal of Dental Education. 2013; 77(10):1270-85. PMID: 24098031 [PMID]
6. Fathi Vajargah K, Jahani SH, Azadmanesh N. Application of icts in teaching and learning at university level: The case of Shahid Beheshti University. Turkish Online Journal of Educational Technology. Turkish Online Journal of Educational Technology. 2010; 9(2):33-39.
7. Shahsavari Isfahani S, Mosallanejad L, Sobhanian S. The effect of virtual and traditional methods on students learning and competency – based skills. Hormozgan Medical Journal, 2010; 14(3):184-190
8. Nourian A, Nourian A, Ebnahmadi A, AkbarzadehBaghban A, Khoshnevisan MH. [Comparison of e-learning and traditional classroom instruction of dental public health for dental students of Shahid Beheshti Dental School during 2010-2011 (Persian)]. Journal of Dental School. 2012; 30(3):174-183.
9. Gadbury-Amyot CC, Brockman WG. Transition of a traditional pharmacology course for dental students to an online delivery format: A pilot project. Journal of Dental Education. 2011; 75(5):633-45. PMID: 21546597 [PMID]
10. Weiner CK, Skålén M, Harju-Jeanty D, Heymann R, Rosén A, Fors U, et al. Implementation of a web-based patient simulation program to teach dental students in oral surgery. Journal of Dental Education. 2016; 80(2):133-40. PMID: 26834130 [PMID]
11. Kouhpaiezadeh J, Khoshnevisan MH, Beiranvand A. [Comparison of the two Virtual and Traditional teaching methods inlearning the course of the "Intro-duction to Dental equipment and theirmaintenance" for the students of the PhD General dentistry at Shahid Beheshti University of Medical Sciences (Per-sian)]. Razi Journal of Medical Sciences, 2015; 23(143):63-70
12. Fabiano JA, Waldrop DP, Nochaski TH, Davis EL, Goldberg LJ. Understanding dental students' knowledge and perceptions of older people: Toward a new model of geriatric dental education. Journal of Dental Education. 2005; 69(4):419-33. PMID: 15800255 [PMID]
13. Stewart TJ, Roberts E, Eleazer P, Boland R, Wieland D. Reliability and validity issues for two common measures of medical students' attitudes toward older adults. Educational Gerontology. 2006; 32(6):409-21. doi: 10.1080/03601270600685628 [DOI:10.1080/03601270600685628]
14. Mohebbi SZ. [Implementation and evaluation of theeffectiveness of a short course on geriatric dentistry for senior dental students of Tehran University of Medical Sciences (Persian)] [MD thesis]. Tehran: Tehran University of Medical Sciences; 2013.
15. Moazami F, Bahrampour E, Azar MR, Jahedi F, Moattari M. Comparing two methods of education (virtual versus traditional) on learning of Iranian dental students: a post-test only design study. BMC Medical Education. 2014; 14:45. doi: 10.1186/1472-6920-14-45 [DOI:10.1186/1472-6920-14-45]
16. Gallagher JE, Dobrosielski-Vergona KA, Wingard RG, Williams TM. Web-based vs. traditional classroom instruction in gerontology: A pilot study. Ameri-can Dental Hygienists Association. 2005; 79(3):7. PMID: 16197772
17. Teasdale TA, Shaikh M. Efficacy of a geriatric oral health CD as a learning tool. Journal of Dental Education. 2006; 70(12):1366-9. PMID: 17170329 [PMID]
18. Nochaski TH, Davis EL, Waldrop DP, Fabiano JA, Goldberg LJ. Dental Students' attitudes about older adults: Do type and amount of contact make a difference? Journal of Dental Education. 2011; 75(10):1329-32. PMID: 22012776
19. Moreira AN, Rocha ÊS, Popoff DA, Vilaça ÊL, Castilho LS, De Magalhães CS. Knowledge and attitudes of dentists regarding ageing and the elderly. Gerodontology. 2012; 29(2):e624-31. doi: 10.1111/j.1741-2358.2011.00534.x [DOI:10.1111/j.1741-2358.2011.00534.x]
20. Hatami B, Ahmady AE, Khoshnevisan MH, Lando HA. Senior dental student's attitudes toward older adults and knowledge of geriatric dental care in the Islamic Republic of Iran. Eastern Mediterranean Health Journal. 19(3):S172-7. PMID: 24995742 [PMID]
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
تمامی آثار نشریه سالمند: مجله سالمندی ایران تحت مجوز Creative Commons
Attribution-NonCommercial 4.0 هستند.
تماس با ما
تلفن دفتر نشریه:
تلفن مستقیم:02171732827(تماس فقط روزهای شنبه، یکشنبه و سه شنبه ساعت 10 الی 12) 021221800- داخلی 2827
ایمیل: salmand2010@gmail.com
تلفن ناشر : 02145355000 - 02145355555
