مقدمه
سالمندی پدیده‌ای جهانی است که در آینده نزدیک به عنوان یکی از مهم‌ترین چالش‌های اجتماعی و رفاهی کشورهای در حال توسعه مطرح خواهد شد. در حال حاضر سالمندان (جمعیت 60 سال و مسن‌تر)، بیشترین نرخ رشد جمعیتی را در دنیا در مقایسه با دیگر گروه‌ها دارند. در ایران نیز سالخوردگی جمعیت فرایندی اجتناب‌ناپذیر است. بر اساس پیش‌بینی‌های جمعیتی در سال 1420 تعداد سالمندان 65‌ساله و مسن‌تر به 12 میلیون نفر افزایش می‌یابد و سهم جمعیت سالمند به حدود 14 درصد می‌رسد [1]. طبق آمار نفوس و مسکن سال 1390، تعداد سالمندان در شهر اصفهان دو میلیون و 174 هزار و 172 نفر بوده است [2].
مهم‌ترین شناسه تندرستی و طول عمر، امید به بهبودی و تداوم زندگی است. امید به زندگی، از جمله شاخص‌های مهمی است که نه‌تنها خود متأثر از مؤلفه‌های متعددی است، بلکه بیانگر وضعیت فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و بهداشتی هر جامعه نیز هست. امید به زندگی در بدو تولد، معرف متوسط سال‌هایی است که یک فرد به دنیا آمده و عمر خواهد کرد [3]. 
نظریه اشنایدر در تعریف امید بر شناخت‌هایی تأکید می‌کند که بر اساس افکار هدف‌دار ساخته شده‌اند. امید را می‌توان به عنوان افکار هدف دار تعریف کرد که در آن شخص تفکر راهبردی (توانایی درک‌شده برای پیدا‌کردن راهی برای رسیدن به اهداف دلخواه) و تفکر عاملی (انگیزه‌ لازم برای استفاده از آن راه‌ها) را به کار می‌برد [4]. 
امید، افزایش‌دهنده قدرت تطابق و نشانه سلامت روانی است. داشتن برنامه برای زندگی واقعی همراه با هدف و مقصود واقعی نتیجه داشتن امید به زندگی و تلاش برای کشف متغیرهای مؤثر در ورای بهبود امید به زندگی است. لوین و اشنایدر امید را به عنوان یکی از منابع تاب‌آوری در نظر می‌گیرند که در زمان‌هایی که فرد دچار استرس می‌شود می‌تواند تأثیر مثبتی بر سلامت و بهزیستی فرد داشته باشد. یک رابطه پویا بین امید و استرس و هیجان‌ها وجود دارد که در افراد با امید بالا استرس‌ها را کاهش می‌دهد [5]. 
در کنار تعریف امید به زندگی، اهمیت و ضرورت این سازه را می‌توان با اشاره به نتایج پژوهش‌هایی حمایت کرد که نشان داده‌اند کنار سازه‌های روانی و شخصیتی دیگر، این سازه با متغیرهای مختلف نظیر شادکامی (محرابی شهرضایی، 1391 و جمالزاده، 1392)، کیفیت زندگی (عبودی، 1392)، رضایت از زندگی (رضایی شهسوارلو، 1395 و یعقوبی، 1393) ، اضطراب و افسردگی (رحیم‌پور، شاه‌قلیان و یزدیان، 1394) و مرصعی‌، 1395) رابطه قابل توجهی دارد [12-6].
سازه‌ای که توجه گسترده‌ای را در پیشینه مطالعاتی اختلالات اضطرابی به خود اختصاص داده، حساسیت اضطرابی است. فرض بر این است که حساسیت اضطرابی یک متغیر گرایشی با ثبات است و بیانگر میل به تجربه و تفسیر پیامدهای جسمانی و روان‌شناختی، به صورت اضطراب است [13]. تحقیقات وصال و اسماعیلیان، بین متغیر حساسیت اضطرابی‌، مؤلفه‌های ادراک درد و اضطراب اجتماعی رابطه معنی داری را گزارش کرده اند [15 ،14]. 
از طرف دیگر احساس ناامنی و اضطراب در افراد بر اثر برآورده‌نشدن حمایت اجتماعی لازم شکل می‌گیرد [16]. منظور از حمایت اجتماعی کمک و یا حمایتی است که از جانب اعضای شبکه‌های اجتماعی نسبت به فرد فراهم می‌شود. منابع حمایتی موجب می‌شود فرد احساس مراقبت، مورد‌علاقه‌بودن، عزت نفس، ارزشمند‌بودن و رضایت از زندگی داشته باشد [17]. حمایت اجتماعی ادراک‌شده نیز بر ارزیابی شناختی فرد از محیط و سطح اطمینان فرد به اینکه در صورت لزوم، کمک و حمایت دردسترس خواهد بود متمرکز است [18]. 
درنتا و پاتریشیا بر اساس طبقه‌بندی ویل، حمایت اجتماعی را به سه دسته عاطفی، ابزاری و اطلاعاتی و دفتر اروپایی سازمان جهانی بهداشت حمایت اجتماعی را در چهار مقوله عاطفی، اطلاعاتی، ابزاری و ارزشیابانه دسته‌بندی کرده‌اند. تحقیقات مربوط به متغیر حمایت اجتماعی با سازه‌های رضایت از زندگی باباپور و کیخسروی بیک‌زاده؛ سلامت روانی نبوی، علیپور و حجازی، بیانگر رابطه معنادار بین این سه مؤلفه بوده است [21-18]. 
علاوه بر موارد مذکور درد یک احساس و تجربه هیجانی ناخوشایند همراه با دو بُعد حسی و هیجانی است که ممکن است با آسیب بافتی واقعی همراه باشد یا نباشد و توسط عوامل چندگانه شناختی، عاطفی و محیطی تحت تأثیر قرار می‌گیرد. تحقیقات نسیمی‌فر، سجادیان، ساریاهو و در ارتباط با متغیر درد، بین مؤلفه‌های استرس، عوامل شناختی و هیجانی و خود‌کارآمدی ارتباط معنادار نشان دادند. بر اساس آنچه بیان شد در دوره‌های مختلف زندگی، دوره سالمندی دوره‌ای است که در آن سلامتی و بهزیستی اهمیتی حیاتی و جدی می‌یابد [25-22]. سالمندان با گذر از دوران جوانی و میان‌سالی زندگی خود، با مسائل و مشکلات مختلفی در حوزه روابط اجتماعی و سلامتی و بهزیستی رو به رو می‌شوند. 
شواهد پژوهشی دردسترس نشان می‌دهد درصد قابل توجهی از سالمندان از مشکلات معطوف به سلامت جسمی و روانی در رنج هستند. در ایران برخی از آمارهای رسمی نشان می‌دهد سالمندان بیش از 7 درصد اعضای جامعه را تشکیل می‌دهند. اهمیت توجه به این تعداد سالمند در ایران در این نهفته است که سالمندان ایرانی نیز با نسبت‌های مختلفی از مشکلات معطوف به سلامتی جسمی و روانی دست‌و‌پنجه نرم می‌کنند. به همین دلیل لازم است تا پژوهشگران به نقش متغیرهای مختلف در سلامتی و بهزیستی سالمندان توجه کنند[26]. 
با درنظر‌گرفتن اینکه تحقیقات اندکی به بررسی نقش امید به زندگی، در مشکلات روانی بخصوص در مراحل پایانی زندگی پرداخته است، بررسی عوامل و راهکارهای مؤثر بر امید در این قشر آسیب‌پذیر به نظر ضروری می‌رسد. بی‌شک هرگونه اقدام در زمینهی بهبود امید به زندگی در بین سالمندان نیاز به شناخت عوامل موثر بر آن دارد. درکل می‌توان اهمیت پژوهش حاضر را در موارد زیر خلاصه کرد:
تاکنون پژوهشی به مدل‌سازی معادلات ساختاری امید ‌به ‌زندگی بر مبنای منابع اسلامی نپرداخته است. از نتایج این پژوهش می‌توان برای استفاده چارچوب آموزشی افزایش امید ‌به ‌زندگی استفاده کرد. انجام این پژوهش می‌تواند گامی مؤثر در مسیر انجام پژوهش‌های بیشتر در این زمینه باشد. از این رو سؤال پژوهش حاضر این بود: آیا مدل معادلات ساختاری امید به زندگی بر اساس حساسیت اضطرابی، حمایت اجتماعی و ادراک درد را در سالمندان می‌توان تأیید کرد؟ 
روش مطالعه
روش تحقیق حاضر از نوع همبستگی بود که به صورت مقطعی انجام شده است. جامعه آماری تحقیق را تمام سالمندان 60 سال و مسن‌تر تشکیل می‌دادند که در سال 1395 در شهر اصفهان زندگی می‌کردند. این افراد جزء جمعیت سالمند ساکن در منزل شهر اصفهان بودند. 
در این تحقیق نمونه آماری بر اساس فرمول محاسبه حجم نمونه کرلینجر شامل 340 نفر سالمند بالای 60 سال بود. انتخاب نمونه‌ به صورت نمونه‌گیری دردسترس صورت گرفته است. معیار ورود به مطالعه شامل سالمندان زن و مردی بود که در زمان مطالعه ساکن شهر اصفهان بودند و 60‌ساله یا مسن‌تر بودند. معیارهای خروج شامل انصراف از پاسخگویی به پرسش‌نامه حین انجام تحقیق و همچنین سالمندان ساکن در آسایشگاه بود. برای اجرا، توزیع و باز‌پس‌گیری پرسش‌نامه‌ها چندین آزمونگر کارشناس و کارشناس‌ارشد روان‌شناسی آموزش داده شدند و پس از توضیح کامل نحوه اجرا برای سالمندان و جلب تمایل آن‌ها، پرسش‌نامه‌ها به صورت انفرادی و با صرف زمان زیاد به منظور همکاری بیشتر سالمندان تکمیل شد. 
در این تحقیق منظور از امید ‌به‌ زندگی بر اساس منابع اسلامی نمره‌ای بود که آزمودنی از پرسش‌نامه 15‌سؤالی امید بر اساس منابع اسلامی خلیلیان شلمزاری (1392) می‌گرفت، نمره حمایت اجتماعی ادراک شده، نمره‌ای بود که آزمودنی از پرسش‌نامه 12‌سؤالی حمایت ‌اجتماعی ادراک‌شده زیمت (1988) به دست می‌آورد. حساسیت اضطرابی، نمره‌ای بود که آزمودنی از پرسش‌نامه 16سؤالی حساسیت ‌اضطرابی ریس و پترسون (1998) به دست آورد و به منظور سنجش ترس از نشانه‌های مربوط به اضطراب و ادراک درد از پرسش‌نامه 14سؤالی یوسفی و همکاران (1395) استفاده شد.
 محل اجرای پرسش‌نامه‌ها ،کلیه اماکن عمومی در دسترس شامل پارک‌ها، جلسات قرآن، مساجد، کانون بازنشستگان و غیره بود . در تکمیل پرسش‌نامه‌ها سعی در تساوی حضور زنان و مردان سالمند شد که درنهایت همکاری زنان دردسترس بیشتر بود.
پرسش‌نامه کوتاه‌شده امید بر اساس منابع اسلامی خلیلیان شلمزاری و همکاران (1392) شامل 15 سؤال است که به صورت لیکرت 4درجه‌ای طراحی شده است. در این مقیاس، سوالات 12 و 13 نمره معکوس دارند. حداقل نمره (15)، نشانگر امید کم و حداکثر نمره (60) نشانگر امید زیاد است. همسانی درونی فرم کوتاه‌شده از طریق آلفای کرونباخ 0/97 به دست آمده است.
مقیاس تجدید‌نظر‌شده حساسیت اضطرابی را ریس و پترسون (1998) به منظور سنجش ترس از نشانه‌های اضطراب در 16 سؤال طراحی کرده‌اند. بالاترین نمره‌ای که فرد می‌تواند بگیرد 80 و پایین‌ترین نمره 16 است. کسب نمره زیاد به منزله این خواهد بود که فرد حساسیت اضطرابی زیادی دارد و گرفتن نمره پایین در این آزمون به این معنی خواهد بود که فرد حساسیت اضطرابی پایینی را تجربه می‌کند. 
برای بررسی ثبات درونی، ضریب آلفای کرونباخ محاسبه شد که این ضریب بین 0/80 تا 0/90 به دست آمد. اعتبار بازآزمایی بعد از دو هفته 0/75 و به مدت 3 سال 0/70 نشان داده است که حساسیت اضطرابی یک سازه شخصیتی پایدار است (ریس، پترسون، گارسکی و مکنالی، 1986). بیرامی، اکبری، قاسم‌پور و عظیمی (به نقل از نریمانی و شربتی، 1394) در ایران ویژگی‌های روان‌سنجی این پرسش‌نامه را بررسی کردند. اعتبار آن بر اساس سه روش همسانی درونی، بازآزمایی و تنصیفی محاسبه شد که برای کل مقیاس به ترتیب ضرایب اعتبار 0/93، 0/95 و 0/97 به دست آمد. 
پرسش‌نامه چند‌بُعدی حمایت اجتماعی ادراک‌شده را زیمت و همکارانش در سال 1988 به منظور سنجش حمایت اجتماعی ادراک‌شده از طرف خانواده، دوستان و افراد مهم زندگی تهیه کرده‌اند. این مقیاس 3 زیرمقیاس و 12 گویه دارد؛ خانواده، گویه‌های 3، 4، 8 و 11؛ دوستان، گویه‌های 6، 7، 9 و  12 و افراد مهم، گویه‌های 1، 2، 5 و 10. هر گویه در مقیاس 7‌گزینه‌ای از کاملاً مخالفم، 1 تا کاملاً موافقم، 7 قرار دارد. برای به‌دست‌آوردن امتیاز هر زیرمقیاس، نمره تک‌تک سؤالات آن را با هم جمع و برای به‌دست‌آوردن امتیاز کلی پرسش‌نامه نمره مجموع سؤالات 1 تا 12 را با هم جمع می‌کنیم. 
این امتیاز دامنه‌ای از 12 تا 84 دارد. بدیهی است هرچه این امتیاز بالاتر باشد، نشان‌دهنده میزان بالای حمایت اجتماعی ادراک‌شده خواهد بود و برعکس. پایایی این مقیاس در مطالعات مشخص تأیید شده است. برور و همکارانش (2008) پایایی درونی این ابزار را در یک نمونه 788نفری از جوانان دبیرستان با استفاده از آلفای کرونباخ 0/90-0/86 برای خرده‌مقیاس‌های این ابزار و 0/86 برای کل ابزار گزارش کرده‌اند. سلیمی و همکارانش (1388) ضریب آلفای کرونباخ سه بُعد حمایت اجتماعی دریافت‌شده از سوی خانواده، دوستان و افراد مهم زندگی را به ترتیب 0/89، 0/86 و 0/82 ذکر کرده‌اند.
به منظور سنجش ادراک درد در این پژوهش از مقیاس یوسفی و همکاران (1395) استفاده شده که با اقتباس از پرسش‌نامه درد مک گیل تنظیم شده است. به این ترتیب یک مقیاس 14‌سؤالی از انواع تجربه درد (دل‌دل‌کردن، کوبیده‌شدن، خراشیدگی، له‌شدن، داغ‌شدگی، خارش، سوزن‌سوزن‌شدن، کوفتگی، خستگی، خفگی، هول و ترس، کشیده‌شدن، یخ‌زدگی و حالت تهوع) تهیه شد که روی یک طیف 5‌درجه‌ای از 1، ندارم تا 5، بسیار زیاد نمره‌گذاری می‌شود. در این مقیاس کمترین نمره 14 و بیشترین نمره 70 است که نمره بیشتر نشان‌دهنده درد بیشتر است. پنج متخصص بالینی، روایی صوری آن را تأیید کردند و همسانی درونی آن نیز از طریق آلفای کرونباخ برابر با 0/90 محاسبه شد. 
 در تحقیق حاضر ضریب پایانی پرسش‌نامه‌های امید به زندگی، حمایت اجتماعی، ادراک درد و حساسیت اضطرابی به ترتیب 0/83، 0/87، 0/95 و 0/90 به دست آمد. درنهایت، داده‌های به‌دست‌آمده به کمک نرم‌افزار SPSS و AMOS 21 با طراحی جداول و آزمون‌های آماری تجزیه و تحلیل شد. 
پیش‌فرض‌های اجرای تحلیل مسیر 
روابط بین متغیرهای باهم، خطی باشد. روابط بین متغیرها علّی باشد، جریان علیت در دستگاه یک‌طرفه است و مقیاس اندازه‌گیری فاصله‌ای است که در تمامی این موارد برای این مدل تأیید می‌شود. درنهایت برای درنظرگرفتن ملاحظات اخلاقی به سالمندان اطمینان داده می‌شد که اطلاعات آنان محرمانه خواهد ماند و نتایج پرسش‌نامه‌ها تنها در امر پژوهش استفاده خواهد شد. 
یافته‌ها 
این تحقیق روی 144 سالمند مرد و 196 سالمند زن انجام شده است. دامنه سنی اعضای نمونه 60 تا 104 سال بوده ‌است. میانگین اعضای نمونه برابر با 66/91 سال با انحراف استاندارد 7/44 سال بوده است. بیشترین افراد در طبقه سنی 60 تا 65 سال قرار‌ داشتند (47/9 درصد) و سپس 26/8 درصد افراد 66 تا 70 سال سن داشتند. تنها 3/2 درصد افراد سنشان بالاتر از 85 سال بود. 52/6 درصد افراد تحصیلاتی کمتر از دیپلم داشتند، 25/9 درصد افراد مدرک دیپلم داشتند و 21/5 درصد افراد تحصیلات دانشگاهی بیشتر از دیپلم داشتند. 
بین اعضای نمونه 56/6 درصد همچنان متأهل بودند، 26/8 درصد افراد همسرشان فوت کرده بودند و 5/6 درصد طلاق گرفته بودند. 2/1 درصد افراد همچنان ازدواج نکرده بودند و مجرد باقی مانده بودند. 4/1 درصد افراد بدون فرزند بودند. 30/3 درصد یک تا دو فرزند داشتند و 36/2 درصد افراد سه تا چهار فرزند داشتند. 19/4 درصد افراد پنج تا شش فرزند داشتند و درنهایت 10 درصد افراد بیشتر از هفت فرزند داشتند. 24/4 درصد افراد همچنان شاغل و مشغول به کار بودند، 31/8 درصد افراد بازنشسته شده بودند و 43/8 درصد افراد نیز خانه‌دار بودند. 29/7 درصد سالمندان مشکلات حادی داشتند، 48/5 درصد مشکلات مزمن داشتند و تنها 21/8 درصد از سالمندان بدون مشکل زندگی می‌کردند (جدول شماره 1).

با توجه به جدول شماره 2 و اینکه شاخص‌های برازندگی نزدیک به 9 بود، شاخص‌های برازندگی مدل مفروض، مطلوب و در سطح خوبی قرار دارند که این مقدار حاکی از برازش نسبتاً خوب مدل است. از این مدل با مقدار خی‌دوی برابر 9/82 و درجه آزادی 104 در سطح P>0/05 معنادار نیست که نشان‌دهنده این مطلب است که مدل پیشنهادی تفاوت معناداری با مدل معنادار ندارد. با توجه به نتایج به‌دست‌آمده فرضیه اصلی تحقیق مبنی بر مدل معادلات ساختاری امید به زندگی، بر اساس حساسیت اضطرابی، حمایت اجتماعی و ادراک درد در سالمندان را می‌توان تأیید کرد (تصویر شماره 1).

با توجه به جدول شماره 3 ضرایب کوواریانس ترس نبود کنترل شناختی، ادراک درد، ترس از مشاهده، حمایت اجتماعی، خانواده و امید به ترتیب 10/58، 248/97، 212/67، 31/41 و 32/58 گزارش شده است. شاخص‌های برازندگی مدل مفروض، مطلوب و در سطح خوبی قرار دارند که این مقدار حاکی از برازش نسبتاً خوب مدل است. این مدل با مقدار خی‌دو برابر 9/82 و درجه آزادی 104 در سطح p>0/05  معنادار نیست که نشان‌دهنده این مطلب است که مدل پیشنهادی تفاوت معناداری با مدل معنادار ندارد. با توجه به نتایج به‌دست‌آمده، فرضیه اصلی تحقیق مبنی بر مدل معادلات ساختاری امید به زندگی بر اساس حساسیت اضطرابی، حمایت اجتماعی و ادراک درد در سالمندان را می‌توان تأیید کرد. 

اثر مستقیم ترس نبود کنترل شناختی، ادراک درد و ترس از مشاهده‌شدن اضطراب، امید به زندگی به ترتیب برابر 0/21-، 0/06- و 0/30 است و اثر غیرمستقیم برابر با 0/07-، 0/07- و 0/02- است. این بدین معناست که ترس نبود کنترل شناختی، ادراک درد و ترس از مشاهده‌شدن اضطراب اثر منفی کمی به صورت غیرمستقیم روی امید به زندگی می‌گذارد. حمایت اجتماعی و خانواده تنها اثر مستقیمی روی امید به زندگی داشتند که به ترتیب برابر با 0/09 و 0/26 بوده است. 

بحث
نتایج حاصل از تحلیل این فرضیه نشان داد امید به زندگی با حمایت اجتماعی و ابعاد خانواده، دوستان و افراد مهم رابطه مثبت معناداری دارد. این نتایج با یافته‌های شاکری‌نیا، ناکانو و همکاران و سولیوتیس همسو بود. یافته‌های این تحقیق بیانگر این است که در زمینه حساسیت اضطرابی زیر مقیاس ترس از نداشتن کنترل شناختی رابطه منفی معناداری با امید به زندگی داشته است. این نتیجه با یافته وصال، موحدی، رحیم‌پور، شاه‌قلیان و یزدیان ؛ بن آری و باراک؛ سپهریان؛ سادات‌مند و همکاران همسو بود [29-26]. همچنین در زمینه ادراک درد با حساسیت اضطرابی و ابعاد آن رابطه مثبت و معنادار و با حمایت اجتماعی و ابعاد آن رابطه منفی و معنادار دارد. این نتایج با یافته‌های وصال همسو بود. 
در این تحقیق ادراک درد، حساسیت اضطرابی و ابعاد ترس از نگرانی بدنی، ترس از مشاهده‌شدن اضطراب رابطه‌ی معنادار با امید به زندگی نشان داد. این نتایج با یافته‌های وصال؛ حسینیان، میرباقری آجرپز و همکاران و دیویس و همکاران همسو بود [30].
بر اساس این مدل، بالا‌بودن حمایت اجتماعی و ابعاد آن شامل خانواده، دوستان و افراد مهم، امید به زندگی در سالمندان را بالا خواهد برد و بر عکس. به طور کلی در تبیین تأثیر معنادار امید به زندگی بر حمایت اجتماعی و خرده‌مقیاس حساسیت اضطرابی می‌توان گفت یأس و ناامیدی قادر به ایجاد مشکلات زیادی از جمله افسردگی و تحریک‌پذیری و ایجاد آستانه تحمل کم می‌شود و از سویی دیگر دانش کنونی روان‌شناسی تنها به دنبال طولانی‌کردن زندگی بشر نیست، بلکه به دنبال این است که سال‌های پایانی عمر هر انسانی درنهایت آرامش، احساس امنیت و سلامت جسمی و روانی سپری شود و این مسئله نقش کلیدی امید به زندگی را بر متغیرهای تحقیق پررنگ‌تر می‌کند. 
روند پیری در حالی صورت می‌گیرد که فرد سالمند در عمل قادر به توقف یا پیشگیری از این فرایند نیست. به هر حال این افراد زمانی عاملین مؤثر و بزرگان جامعه بوده‌اند و تجارب ارزشمندی دارند که از دانش صرف بیشتر است و اخلاق و ادب اجتماعی و نیز آموزه‌های دینی اقتضا می‌کند عوامل مؤثر در سلامت جسمی، روانی، اجتماعی، اخلاقی و معنوی این گروه مدنظر قرار گیرد. همچنین با درنظر‌گرفتن این مطلب که تعداد فرزندان نسل جدید رو به کاهش است، لزوم برقراری پیوندهای دوستانه و فامیلی بر اساس نتایج تحقیق به عنوان یک یافته کاربردی ضروری است.بر خلاف انتظار تحقیق، نتایج نشان داد حمایت اجتماعی نقش مؤثرتری بر کاهش ادراک درد و حساسیت اضطرابی به نسبت امید به زندگی دارد.
نتیجه‌گیری نهایی
در تبیین یافته‌های مذکور شاید بتوان گفت حمایت اجتماعی و مهربانی از طرف دوستان، خانواده و افراد مهم زندگی موجب فعال‌شدن سیستم آرامش و امنیت مغز این گروه شده و فعالیت سیستم دفاعی و تنش آن‌ها را کاهش می‌دهد. حساسیت اضطرابی در سالمندی وقتی بیشتر بارز می‌شود که در نظر بگیریم در زمان پیری تغییرات فیزیولوژیایی اجتناب‌ناپذیر است و ممکن است تغییرات هیجانی و روانی زیادی هم وجود داشته باشد. بنابراین بسیاری از مردم از فرایند پیر‌شدن می‌ترسند و حتی از آن بیزارند. 
اشخاص پیر با ضعف‌های جدی، یادآور ناخوشایند این موضوع هستند که همه ما ممکن است روزی سست شویم و بدون تعادل راه برویم، با وضوح و روشنی کمتری ببینیم، با اشتیاق کمتر غذا بچشیم و بیشتر دچار بیماری جسمی شویم. 
گذشته از اختلال‌های شناختی، اختلال‌های اضطرابی شایع‌ترین مشکلات سلامت روان هستند که در مرحله پایانی زندگی پیش می‌آید و معمولاً ممکن است با استرس‌هایی مرتبط باشد که اشخاص را در پیری گرفتار می‌کند. علت این اضطراب ممکن است روابط سالمند با اعضای خانواده باشد یا در معرض خشم و احساس گناه باشد که تمامی این عوامل در میزان امید به زندگی نقش دارند. درنهایت می‌توان گفت با توجه به یافته‌های این پژوهش امید به زندگی بر یکی از مقیاس‌های حساسیت اضطرابی، همچنین امید به زندگی بر حمایت اجتماعی و برعکس و حمایت اجتماعی بر ادراک درد و حساسیت اضطرابی تأثیرگذار بوده است. از محدودیت‌های پژوهش حاضر رعایت‌نشدن تساوی جنسی و مقایسه‌نکردن این عوامل بین سالمندان مقیم در سرای سالمندان بود. علاوه بر این، عامل اصلی تحقیق، یعنی سالمندبودن اشتیاق در پاسخ‌گویی را با مشکل مواجه کرد. و با توجه به حجم کم نمونه‌ها که ممکن است بر شاخص‌های برازش تأثیرگذار باشد، مطالعات آینده باید با حجم نمونه بیشتری انجام شود. همچنین اطمینان‌نکردن افراد به ثمربخش‌بودن نتایج تحقیق به همکاری ضعیف در این زمینه منجر شد.
پیشنهاد می‌شود تحقیقی طولی در دهه‌های مختلف سنی با تشکیل کارگاه‌ها و همایش‌ها و دادن اطلاعات ارتقا‌بخشِ سطح سلامت جسمی و روحی صورت گیرد تا از نتایج به‌دست‌آمده برای برنامه‌های ارتقا‌بخش سلامتی و شادابی در سالمندی استفاده شود.
پژوهشگران در زمینه سالمندی می‌توانند در کنار پرسش‌نامه‌های خودسنجی از مصاحبه عمیق و به روش کیفی و با تعداد کمتر استفاده‌ کنند تا داده‌های دقیق‌تری حاصل شود. پیشنهاد می‌شود از اولویت‌های پژوهشی شهرداری و بهزیستی در زمینه سالمندی در تحقیقات آتی برای بررسی مشکلات روز جامعه سالمندی استفاده شود.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
همه اصول اخلاقی در این مقاله رعایت شده است. شرکت کنندگان اجازه داشتند هر زمان که مایل بودند از پژوهش خارج شوند. همچنین همه شرکت کنندگان در جریان روند پژوهش بودند. اطلاعات آن ها محرمانه نگه داشته شد.
حامی مالی
مقاله حاضر برگرفته از پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد مقطع کارشناسی‌ارشد خانم مهنوش کیانی در رشته روان‌شناسی از گروه راون‌شناسی دانشگاه آزاد اصفهان (خوراسگان) است.
مشارکت نویسندگان
تمام نویسندگان در آماده‌سازی این مقاله مشارکت داشته‌اند.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.

References
Saber M. [Social support and health-related quality of life in elderly people covered by the Welfare organization of Kerman city (Persian)]. Journal of Health& Development. 2014; 3(3):0-189.
Markaz Amar Iran. Public census of population and housing in 2011. Tehran: Markaz Amar Iran; 2011. 
Makiyan S, Taherpour E, Zangiabadi P. [Health expenditure and life-expectancy in Islamic countries (Persian)]. Quarterly Journal of the Macro and Strategic Policies. 2016; 4(13):25-40.
Elahi T, Khosravi R, Rashidi Rashtabadi S, Akhavan A. [Hopefulness and mental disordrs in the elderly (Persian)]. Scientific Magazine University of Zanjan Medical Sciences and Health Services. 2014; 22(92):116-25.
Mirbagher-Ajorpaz N, Aghajani M, Morsaee F, Zabolian Zh. [The relationship between hope and depression-anxiety in patients undergoing hemodialysis (Persian)]. Journal of Health and Care. 2016; 18(1):55-62.
Mehrabi Shahrezaee L. [The effectiveness of Fordyce happiness training to increase of hope and life satisfaction in elderly of Isfahan (Persian)] [BA thesis]. Isfahan: Islamic Azad University; 2012.
JamalZadeh R, Golzari M. [The effectiveness of hope therapy on increasing happiness and life satisfaction among elderly women residing in Nursing Home of Borujen (Persian)]. Sociology of Women (Journal of Woman and Society). 2014; 5(2):31-48.
Obodi A. [Spirituality effectiveness of treatment on life expectancy and quality of life of elderly women in Shiraz (Persian)] [BA thesis]. Shiraz: Islamic Azad University; 2013.
Rezaee Shahsavarlo Z. [The relationship between the components of spiritual health and hope and life satisfaction in elderly cancer patient (Persian)]. Iranian Journal of Psychiatric Nursing. 2016; 4(1):47-55.
Yaghoobi A, Mohagheghi H, Monazamitabar F. [The Relationship between Spiritual Wellbeing and Optimism and Life Satisfaction in Elderly (Persian)]. Psychology of Religion. 2014; 7(3):109-21.
Rahimipour M, Shahgholian N, Yazdani M. [Effect of hope therapy on depression, anxiety, and stress among the patients undergoing hemodialysis. Iranian Journal of Nursing and Midwifery Research. 2015; 20(6):694-9. [DOI:10.4103/1735-9066.170007] [PMID] [PMCID]
Morassaie F, Aghajani M. [The Effect of counseling with spirituality approach on Hope in patients with chronic renal failure (Persian)]. Journal-Research Complementary Medicine. 2014; 4(2):776-86.
Moradimanesh F. [A study of psychometric properties of  Anxiety Sensitivity Index-Revised (ASI-R) and its relationship to mental health in Shiraz Universitystudents (Persian)] [BA thesis]. Shiraz: Shiraz University; 2005.
Vesal M, Mollazadeh J, Taghavi MR, Nazarinia MA. [Prediction of depression based on perception of pain and quality of sleep due to pain catastrophizing in elderly patient with rheumatoid arthritis (Persian)]. Journal of Anesthesiology and Pain. 2015; 5(4):69-80.
Smaeelian M. [Structural tem Shiraz plate set mindfulness skills excitement and anxiety sensitivity in adolescents with social anxiety (Persian)] [BA thesis]. Tehran: Tarbiyat Moalem University; 2015.
Hashemi T, Ghasembakloo Y, Mohammadzadegan R, Vakili S, Irani MA. [Comparison of general health and social support in addicts and non-addicts (Persian)]. Journal of Addiction Studies. 2014; 8(31):119-33.
Zarifnezhad Gh, Saberi Noghabi E, Delshad Noghabi A, Kooshyar H. [The relationship between social support and morale of elderly people in Mashhad (Persian)]. Journal of Rafsanjan University of Medical Sciences. 2014; 13(1):3-12.
Pourhosein Z. [The relationship between social support and mental health (Persian)]. Journal of Social Welfare. 2010;10(39): 85-121.
Babapour M, Raheb Gh, Eghlima M. [The relationship between social support and life satisfaction among elderly nursing home residents in Tehran (Persian)]. Salmand: Iranian Journal of Ageing. 2014; 9(1):6-13.
Keykhosravibagzade Z. [The relationship between social support and life satisfaction and happiness of the elderly living in private homes in Shiraz (Persian)]. Journal of Ageing. 2015; 10(2).
Nabavi H, Alipour F, Hejazi A, Rabbani E, Rashedi V. [Relationship between social support and mental health in older adults (Persian)]. Medical Journal of Mashhad University of Medical Sciences. 2014; 57(7):841-6.
Nasimifar N. [The effectiveness of mindfulness-based stress reduction on chronic pain and coping strategies among women with chronic musculoskeletal pain (Persian)]. Journal of Social Psychology (New Findings in Psychology). 2012; 7(22):45-62.
Sajjadian I, Nesht Dost HT, Molavi H, Bagherian Sararoudi R. [Cognitive and emotional factors effective on chronic low back pain in women: Explanation the role of fear-avoidance believes, pain catastroohizing and anxiety (Persian)]. Research of Behavioral science. 2011; 9(5):79-90.
Saariaho T. Chronic pain, depressiveness and pain disability.  [PhD Dissertation]. Tampere, Finland: University of Tampere; 2012.
Souliotis K, Alexopoulou E, Papageorgiou M, Politi A, Litsa P, Contiades X. Access to care for multiple sclerosis in times of economic crisis in Greece: The HOPE II study. International Journal of Health Policy Management. 2016; 5(2):83-9. [DOI:10.15171/ijhpm.2015.173] [PMID] [PMCID]
Golparvar M, Mosahebi M. [Predicting senile people’s spiritual well-being through psychological capital components (Persian)]. Knowledge & Research in Applied Psychology. 2015; 16(3):4-12.
Shakerinia E. [The relationship between social support and hope to men with chronic pain and physical health in older adults (Persian)]. Salmand: Iranian Journal of Ageing. 2012; 7(24):7-15.
 Nakano A. The relationship between mental health and self-rated health in older adults. Japan: Kobe University; 2014.
 Movahedi M, Movahedi Y, Farhadi A. [Effect of therapy training on life expectancy and general health in cancer patients (Persian)]. Nursing and Midwifery Holistic. 2015; 25(76):84-92.
 Ben-Arye E, Ben-Arye Y, Barak Y. Eva between anxiety and hope: Integrating anthroposophic music therapy in supportive oncology care. Health Psychology Research. 2015; 3(3):2199. [DOI:10.4081/hpr.2015.2199] [PMID] [PMCID]