مقدمه
ازدواج درحقیقت قراردادی است که به واسطه آن آدمی در گریز از تنهایی وحشت‌زای خود، تا پایان حیات مونسی می‌یابد [1]. رابطه زناشویی یکی از مؤلفه‌های مهم ازدواج است و توجه به میزان و کیفیت رضایت از زندگی مشترک زوجین از دیرباز محل توجه بسیاری از متخصصان و درمانگران خانواده بوده است [2]. رابطه زناشویی همچنین یکی از اجزای کلیدی موفقیت و پیشرفت در دوران سالمندی است که به طور گسترده در همه جهان به رسمیت شناخته شده است [3]. 
ازدواج و به‌ویژه مؤلفه رضایت زناشویی آن، باعث سلامت و رفاه در زندگی فرد می‌شود [3]. اگر ازدواج موفقیت‌آمیز باشد به رشد روانی و اجتماعی زوج‌ها کمک زیادی می‌کند، زیرا رابطه زوج‌ها رابطه‌ای منحصربه‌فرد است که در آن همسران عمیق‌ترین و صمیمانه‌ترین احساس‌ها را تجربه می‌کنند و در مقابل اگر ازدواج ناموفق باشد، همین رابطه می‌تواند شدیدترین آسیب‌ها را به پیکره اعضا وارد کند و به توقف رشد شخصی و سرگردانی آن‌ها منجر می‌شود [1]. رضایت زناشویی وضعیتی است که در آن همسران در بیشتر مواقع، احساس خوشبختی، رضایت از ازدواج و رضایت از همدیگر دارند [4]. 
تعریف هاوکینز (۱۹۸۶) از رضایت زناشویی این‌گونه است: «احساس ذهنی رضایت، خشنودی و لذت تجربه‌شده در هریک از زوجین وقتی جنبه‌های مختلف زندگی مشترک خود را در نظر می‌گیرد» [5]. رابطه زناشویی می‌تواند باعث حمایت عاطفی و رفاه جسمانی و نیز اگر نارضایتی یا اختلال در عملکرد وجود داشته باشد، باعث اثرات بالقوه منفی در زندگی فرد شود [3]. 
مطالعات متعددی در زمینه رضایت زناشویی و عوامل مؤثر بر آن انجام شده است؛ از جمله مطالعه بزرگ همیلتون که رضایت زناشویی را در دوره‌های مختلف زندگی تا دوره سالمندی سنجید و نشان داد روابط زناشویی در طول چرخه زندگی تغییر می‌کند و پس از آن مطالعات مختلفی انجام شد که نشان دادند رابطه چرخه زندگی و رضایت از ازدواج از منحنیU شکل تبعیت می‌کند و با رضایت زناشویی زیاد در سال‌های نخست ازدواج قبل از والد‌شدن و سپس کاهش رضایت زناشویی در سال‌های میانی و سپس افزایش رضایت زناشویی در سال‌های پایانی زندگی مشخص می‌شود [5].
مطالعه هنری و همکاران که روی 106 فرد میانسال در گروه سنی 40 تا 50 سال و 98 فرد سالمند گروه سنی 60 تا 70 سال انجام شد، نشان داد سالمندان رضایت زناشویی بیشتری دارند و تعاملات منفی از طرف همسران در این گروه کمتر و برخی ویژگی‌های مثبت و منفی در سالمندان برجسته‌تر است؛ از جمله اینکه در سالمندان پتانسیل کمتری برای بحث و درگیری وجود دارد، ولی برای خوشی و لذت پتانسیل بیشتری در سالمندان هست [6].
پژوهش والکر که روی 40 زوج با میانگین سنی 76 سال انجام شد، نشان داد سلامت روانی زیربنای رضایت زناشویی در دوره سالمندی است و بین افسردگی و رضایت زناشویی رابطه وجود دارد و قوی‌ترین عامل در رضایت زناشویی خصوصیات فرد و همسر اوست [3]. مطالعه‌ای با هدف بررسی متغیرهای مؤثر بر رضایت زناشویی با تغییرات اجتماعی در تایوان روی 226 زوج انجام شد. در این مطالعه تقریباً نیمی از شرکت‌کنندگان بالای 40 سال داشتند و میانگین 16 سال از ازدواجشان می‌گذشت. متغیر‌های بررسی‌شده شامل سال‌های ازدواج، تعداد فرزندان، تحصیلات، سن، مذهب و شغل بودند. نتایج این مطالعه نشان داد صمیمیت زن و شوهر، مسائل شخصیتی، خانواده و دوستان و رابطه جنسی با رضایت زناشویی همبستگی مثبت دارد که از بین این موارد، صمیمت همسران با یکدیگر از عوامل تأثیرگذار در رضایت زناشویی بود [7].
پژوهش شاکریان و همکاران که با هدف بررسی نقش ابعاد شخصیت و سازگاری زناشویی انجام شد، نشان داد ویژگی‌های شخصیتی برون‌گرایی، دلپذیربودن، وظیفه‌شناسی، روان‌نژندی و جنسیت می‌تواند بر سازگاری زندگی زناشویی تأثیر بگذارد. درواقع ویژگی‌های شخصیتی می‌تواند در تمام ابعاد زندگی انسان و روابط اجتماعی او تأثیر داشته باشد؛ از جمله در سازگاری زندگی زناشویی [8].
پژوهش شاهی و همکاران که رابطه رضایت زناشویی و سلامت روان را در گروهی از زنان و مردان متأهل شهر گرگان بررسی کرد، نشان داد بین میزان افسردگی و اضطراب افراد و رضایتمندی زناشویی آنان، رابطه منفی معناداری وجود دارد و نیز بین رضایتمندی زناشویی مردان و زنان، تفاوت معناداری وجود ندارد. در توجیه این یافته می‌توان گفت که نارضایتی به‌شدت می‌تواند از یک زوج به زوج دیگر سرایت کند. میانگین رضایتمندی زناشویی در جامعه مطالعه‌شده 51/74 به دست آمد که این میزان نشان‌دهنده رضایت نسبی افراد از زندگی زناشویی است. میانگین رضایتمندی زناشویی برای مردان و زنان، به‌تفکیک جنسیت به‌ترتیب 51/36 و 52/10 به دست آمد که این مقادیر نیز نشانگر رضایت نسبی زنان و مردان از زندگی زناشویی است [4]. با توجه به افزایش جمعیت سالمندان به دلیل افزایش طول عمر و امید به زندگی، آمار سالمندان مجرد و بدون همسر نیز روزبه‌روز در حال افزایش است؛ به طوری که در سرشماری سال 1390 حدود 49 درصد زنان و 9 درصد مردان سالمندان تنها زندگی می‌کردند [9].
بنابراین این خود اهمیت پرداختن به مسئله ازدواج در سالمندان را پررنگ‌تر کرده است؛ به طوری که در جامعه همواره از سالمندان تنها صحبت می‌شود، اما به دلیل آسیب‌پذیر‌بودن این گروه و مشکلات مربوط به تنهایی، افسردگی، انزوا و بار بیماری‌ها نمی‌توان گفت که ازدواج برای این گروه از سالمندان خوب یا بد است. بنابراین برای شناخت عواملی که بر رضایت زناشویی سالمندان تأثیر دارند، مطالعات زیادی در دسترس نیست و مطالعات تجربی در رابطه با کیفیت زناشویی سالمندان در مقایسه با زوج‌های جوان خیلی ناچیز است. بیشتر مطالعات رضایت زناشویی در دیگر گروه‌های سنی را بررسی کرده‌اند. نکته دیگر اینکه تاکنون مطالعه‌ای با توجه به دانش پژوهشگر که رضایتمندی از ازدواج در دوره سالمندی را بین زنان و مردانی که در دوره سالمندی اقدام به ازدواج‌ کرده‌اند بررسی کند، وجود نداشته است.
بنابراین نمی‌توان گفت آیا ازدواج راه‌حل مناسبی برای دوره سالمندی است یا خیر، و آیا ازدواج می‌تواند کمک کند از بار مشکلات تنهایی و افسردگی و بیماری‌ها در سالمندان کم شود، و آیا زنان و مردانی که در سالمندی ازدواج داشته‌اند از ازدواج خود رضایت دارند یا خیر. همچنین وضعیت زنان و مردان در این‌گونه ازدواج‌ها چگونه است. با توجه به این دلایل، بر آن شدیم پژوهش حاضر را روی گروهی از زنان و مردان که در دوران سالمندی ازدواج داشته‌اند انجام دهیم تا با استفاده از نتایج حاصل از این مطالعه بتوانیم قضاوت درستی از ازدواج سالمندان داشته باشیم و با منطقی صحیح درباره ازدواج این قشر آسیب‌پذیر اظهار نظر کنیم.

روش‌ مطالعه
پژوهش توصیفی‌تحلیلی حاضر به روش مقطعی انجام شد. جامعه آماری شامل تمام افراد 60 سال و مسن‌تر شهر سنندج بودند که در دوره سالمندی ازدواج کرده‌اند. این سالمندان از بین زوج‌های مراجعه‌کننده به مرکز مشاوره قبل از ازدواج برای انجام آزمایش، در سال‌های 1390 تا 1395 انتخاب شدند. ملاک ورود به مطالعه سن بیشتر 60 سال و متأهل‌بودن در زمان مطالعه بود. معیار خروج بی‌اعتمادی و نارضایتی افراد برای ادامه مصاحبه بود. بنابراین با استفاده از فرمول حجم نمونه که SD=8/6، D=10/3 است، 168 نفر به دست آمد که با احتمال 10 تا 15 درصد ریزش نمونه‌ها، 22 نفر اضافه شد. حجم نمونه نهایی 190 نفر تعیین شد. بنابراین 190 (زن و مرد) سالمند برای بررسی انتخاب شدند که 130 نفر آن‌ها مرد و 60 نفر نیز زن بود. جمع‌آوری اطلاعات از طریق پرسش‌نامه صورت گرفت که شامل پرسش‌نامه رضایتمندی زناشویی انریچ (35‌سؤالی) بود.

پرسش‌نامه رضایتمندی زناشویی انریچ را اولسون، دراکمن و فورنیر (1978 و 1987) ساخته‌اند. از این پرسش‌نامه به عنوان یک ابزار تحقیق معتبر در تحقیقات متعدد، برای سنجش سطح رضایتمندی در رابطه زناشویی استفاده می‌شود. پرسش‌نامه 115 سؤال و 12 مقیاس دارد که شامل پاسخ قراردادی، رضایت زناشویی، موضوع‌های شخصیتی، ارتباط زناشویی، حل تعارض، نظارت مالی، فعالیت‌های مربوط به اوقات فراغت، روابط جنسی، ازدواج و فرزندان، بستگان و دوستان، نقش‌های مساوات‌طلبی و جهت‌گیری عقیدتی است. هر مقیاس 10 سؤال دارد به جز مقیاس اول که 5 سؤال دارد.
پرسش‌نامه برای هریک از سؤالات پنج گزینه (کاملاً موافقم)، (موافقم)، (نه موافق و نه مخالف)، (مخالفم) و (کاملاً مخالفم) دارد که به آن‌ها نمره‌ای از 1 تا 5 تعلق می‌گیرد. برای مقیاس رضایت زناشویی بیشترین نمره 41 و کمترین نمره 22 و برای مقیاس ارتباطات بیشترین نمره 41 و کمترین نمره 21 و در مقیاس حل تعارض بیشترین نمره 39 و کمترین نمره 21 و در تحریف آرمانی بیشترین نمره 22 و کمترین نمره 8 است. حداکثر نمره در پرسش‌نامه 35‌سؤالی 175 است. 
فرم 35‌سؤالی این پرسش‌نامه را آسوده و همکاران تهیه کردند و اعتبار بازآزمایی پرسش‌نامه برای خرده‌مقیاس رضایت زناشویی 0/86 بوده و پایایی آن با استفاده از روش آلفای کرونباخ 0/78 گزارش شده است [12-10].
برای اجرای صحیح پرسش‌نامه، جلب اعتماد آزمودنی‌ها، موضوعات رازداری و شرکت در یک تحقیق علمی، آموزش صورت گرفت. برای پایایی پرسش‌نامه اینریچ از پایایی درونی استفاده شد. آلفای کرونباخ پرسش‌نامه 35‌آیتمی در این مطالعه 0/92 است. داده‌های از این مطالعه با استفاده از نسخه 22 نرم‌افزار آماری SPSS تجزیه و تحلیل شد. از شاخص‌های توصیفی مانند فراوانی، انحراف استاندارد و درصد برای توصیف داده‌ها استفاده شد و از آزمون تی مستقل برای تحلیل داده‌ها استفاده شد. 
یافته‌ها 
در حجم نمونه‌های پژوهش‌شده، 190 سالمند که در دوره سالمندی خود ازدواج کرده‌اند از نقاط شهری و روستایی شهر سنندج مطالعه شدند. میانگین سنی کل افراد مطالعه‌شده در این پژوهش 68/36 سال (انحراف معیار7/85)، کمترین سن، 60 سال و بیشترین سن، 93 سال بود. 36/6 افراد مطالعه‌شده (60 نفر) زن و 68/4 درصد آنان (130 نفر) مرد بودند. میانگین سنی مردان و زنان 68/35 با انحراف معیار (7/85) سال بود. از نظر سطح تحصیلات 61/1 درصد، (116 نفر) بی‌سواد و 2/32 درصد (44 نفر) کم‌سواد و نیز 15/8 درصد (30 نفر) از شرکت‌کنندگان مدرک تحصیلی دیپلم و بالاتر بداشتند. 17/9 درصد افراد پژوهش‌شده در روستا و 82/1 درصد آنان در شهر زندگی می‌کردند. 
میزان رضایت فرزندان از ازدواج والدین خود نشان داد 89/5 درصد (170 نفر) از شرکت‌کنندگان از ازدواج والدین خود رضایت کامل داشتند و 4/2 درصد (8 نفر) هیچ فرزندی نداشتند و تنها 6/3 درصد (12 نفر) از شرکت‌کنندگان فرزندانشان با ازدواج آنان مخالف بودند. از نظر موقعیت شغلی وضعیت اشتغال شرکت‌کنندگان پژوهش به این صورت بود که 36.8 درصد (70 نفر) شرکت‌کنندگان بازنشسته بودند و از مزایای بازنشستگی برخوردار بودند و 30 درصد (57 نفر) نیز که زنان شرکت‌کننده در پژوهش بودند خانه‌دار بودند. 3/2 درصد (6 نفر) نیز بیکار بودند و 30 درصد (57 نفر) د نیز شغل آزاد داشتند که این نشان‌دهنده این است که با توجه به وضعیت درآمدی، این افراد بازنشسته هستند که بیشتر قادر به ازدواج و گذران زندگی در این دوره هستند.
از نظر بیماری‌های زمینه‌ای همچون بیماری‌های قلبی‌عروقی، کلیوی، گوارشی، تنفسی، اسکلتی، تنفسی، دیابت و دیگر بیماری‌ها، حدود 62/1 درصد (118 نفر) آن‌ها هیچ‌گونه بیماری نداشتند و 9/37 درصد (72 نفر) نیز حداقل یک نوع بیماری زمینه‌ای داشتند. میانگین مدت ازدواج شرکت‌کنندگان در پژوهش 2/75 با انحراف معیار 1/69 سال بود.
میانگین رضایت زناشویی کل افرد مطالعه‌شده 36/95 با انحراف معیار 3/69 بود که با توجه به نقطه برش نشان‌دهنده رضایت زناشویی زیاد است (جدول شماره 1) که این بدین معناست که این افراد رضایتمندی زیادی دارند و از تمام جنبه‌های روابط زناشویی خود رضایت دارند. یافته‌ها نشان می‌دهد 62/1 درصد (118 نفر) سالمندان رضایت زناشویی زیاد دارند و از تمام جنبه‌های روابط زناشویی خود راضی هستند و 12/1 درصد (23 نفر) این افراد نیز رضایت خیلی زیاد دارند که بدین معناست که این افراد واقعاً خوشبخت هستند و از تمام جنبه‌های روابط زناشویی خود لذت می‌برند. 
حدود 42 نفر (22/1 درصد) افراد نیز با توجه به نمرات رضایت زناشویی پرسش‌نامه (جدول شماره 1) رضایت زناشویی متوسط را گزارش کرده‌اند که نشان‌دهنده این است که این افراد تا حدودی خوشبخت هستند و از بعضی از جنبه‌های روابط زناشویی خود لذت می‌برند و نیز حدود 7 نفر، (3/7 درصد) از افراد مطالعه‌شده اظهار کرده‌اند که رضایت زناشویی کمی دارند که نشان‌دهنده این است که این زنان و مردان تا حدودی ناراضی هستند و نگرانی‌های در رابطه با روابط زناشویی خود دارند (جدول شماره 2). از نظر تفاوت در میزان رضایت زناشویی مردان و زنان، یافته‌های مطالعه نشان می‌دهد میانگین رضایت زناشویی زنان 36/8 و انحراف معیار آن 3/32 و میانگین رضایت زناشویی مردان 37/03 و انحراف معیار آن 3/86 است. 
 بر اساس تحلیل‌های آماری انجام‌شده در رابطه با مقایسه رضایت زناشویی مردان و زنان در این مطالعه و با توجه به نقطه برش، 12/3 درصد مردان و 11/7 درصد زنان در وضعیت رضایت زناشویی خیلی زیاد قرار داشتند و واقعاً خوشبخت بودند و از تمام جنبه‌های روابط زناشویی خود لذت می‌بردند. 63/1 درصد مردان و 60 درصد زنان رضایت زناشویی زیاد را اظهار کردند که حاکی از رضایتمندی زیاد و رضایت از تمام جنبه‌های روابط زناشویی است. 20 درصد مردان و 26/7 درصد زنان نیز رضایت زناشویی متوسط و تا حدودی احساس خوشبختی داشتند و از برخی از جنبه‌های روابط زناشویی خود لذت می‌بردند. در رابطه با رضایت زناشویی کم، 4/6 درصد مردان و 1/7 درصد زنان مطالعه‌شده نیز اظهار داشتند که رضایت زناشویی کمی دارند.

با توجه به اینکه جنس یک متغیر کیفی دووجهی است و رضایت زناشویی متغیری کمّی است، برای تعیین اختلاف بین زنان و مردان از لحاظ میزان رضایت زناشویی از آزمون تی مستقل استفاده شد. در ابتدا از لون تست برای برابری واریانس‌ها استفاده شد. سپس از آزمون تی مستقل برای مقایسه دو گروه استفاده شد. نتایج حاصل از آزمون تی مستقل نشان داد اختلاف معناداری بین زنان و مردان از لحاظ رضایت زناشویی وجود ندارد. با توجه به مقادیر P=‌0/69 و T‌(188)=‌0/399، اختلاف معناداری بین زنان و مردان وجود ندارد. این نشان می‌دهد رضایت زناشویی در مردان و زنان هیچ تفاوتی ندارد.
بحث 
این مطالعه با هدف تعیین میزان رضایت زناشویی در سالمندان ازدواج‌کرده در دوره سالمندی انجام شد. با توجه به یافته‌های پژوهش حاضر، بیش از 60 درصد سالمندان ازدواج‌کرده در این دوره رضایت زناشویی زیاد داشته‌اند که این نشان‌دهنده این است که 60 درصد افراد پژوهش‌شده از ازدواج خود رضایت دارند و از تمام جنبه‌های زندگی زناشویی خود لذت می‌برند و تنها 4/6 درصد مردان و 1/7 درصد زنان مطالعه‌شده اظهار کردند که رضایت زناشویی کمی دارند و در روابط زناشویی خود ناراضی هستند و نگرانی‌هایی در رابطه خود دارند. 
این یافته‌ها با یافته‌های مطالعات دیگر که در زمینه رضایت زناشویی سالمندان در ایران و د یگر کشورها انجام‌شده از قبیل مطالعه هنری و همکاران و مطالعه والکر و همکاران از نظر میزان رضایت زناشویی یکسان است [11 ،6 ،3]. مطالعه شاهی در سال 2010 نشان داد بین میزان افسردگی و اضطراب افراد و رضایتمندی زناشویی آنان، رابطه معکوس و معنادار وجود دارد و اما بین رضایتمندی زناشویی مردان و زنان اختلاف معناداری وجود ندارد [4]. 
نتایج مطالعه ترادل نشان داد که سالمندان رضایت زناشویی خوبی دارند و در اکثر جنبه‌های رابطه زناشویی خود رضایت دارند و نیز اینکه سالمندان متأهل کمتر دچار افسردگی و پریشانی می‌شوند [12]. نتایج این مطالعه با مطالعه حاضر همسو است. نتایج مطالعه دیگری نشان می‌دهد هرچند با افزایش سن تغییرات تکاملی در بدن به وجود می‌آید، ولی سن به‌تنهایی تعیین‌کننده اختلال جنسی نیست و نیز با وجود نگرش منفی در رابطه با روابط زناشویی در سالمندی نتایج مطالعه دارگیس نشان داد تفاوتی در تمایلات جنسی جوانان با سالمندان وجود ندارد، ولی پاسخ جنسی با افزایش سن کمتر می‌شود که این کاهش در زنان آهسته‌تر از مردان سالمند است [13].
در مطالعه گیل فورد در رابطه با تغییرات رضایت زناشویی در طول دوره سالمندی که بر اساس نظریه مبادله انجام‌شده، یافته‌های حاصل از مطالعه نشان می‌دهد پتانسیل بیشتری برای شادی و آسیب‌پذیری در رابطه با ازدواج سالمندان وجود دارد [14]. نتایج حاصل از این مطالعه با یافته‌های حاصل از مطالعه حاضر همسویی دارد. با توجه به اینکه این مطالعه رضایت زناشویی در ازدواج دوره سالمندی را بررسی می‌کند، نمی‌توان آن را با مطالعه دیگری مقایسه کرد، زیرا مطالعه مشابه برای مقایسه وجود ندارد. اما در رابطه با مطالعاتی که رضایت زناشویی را در دوره سالمندی بین همه سالمندان سنجیده‌اند، این مطالعه نیز همچون مطالعات قبلی نشان داد در همه زمینه‌ها سالمندان رضایت زناشویی زیادی دارند.

همچنین میانگین رضایت زناشویی در جامعه مطالعه‌شده، نشان‌دهنده رضایت زیاد از زندگی زناشویی است. این گروه از زنان و مردان رضایتمندی زیادی دارند و از تمام جنبه‌های زندگی زناشویی خود لذت می‌برند. میانگین رضایت زناشویی برای مردان و زنان به تفکیک جنسیت نیز نشانگر رضایت زیاد مردان و زنان از زندگی زناشویی است و در هر دو گروه مردان و زنان، بین میزان رضایت زناشویی تفاوتی دیده نشد و هر دو از زندگی زناشویی خود لذت می‌برند و در همه جنبه‌های زندگی زناشویی راضی هستند و بین میزان رضایت از ازدواج بین زنان و مردان رابطه معناداری وجود ندارد.
نتیجه‌گیری نهایی
 نتایج حاصل از مطالعه حاضر نشان می‌دهد که میزان رضایت زناشویی سالمندان از ازدواج در دوره سالمندی در سطح بسیار خوبی است و نکته درخور توجه اینکه هیچ تفاوتی در میزان رضایت زناشویی بین زنان و مردان نیز دیده نشد. بنابراین شاید بتوان با توجه به نتایج حاصل از این مطالعه از این پس سالمندان تنها را با اطمینان بیشتر به ازدواج در این دوره تشویق کرد. به این دلیل که ازدواج سالمندان یکی از پسندیده‌ترین پدیده‌های اجتماعی زمان حال است که می‌تواند باعث استحکام خانواده و کاهش بار مشکلات سالمندان از جمله رهایی از تنهایی و افسردگی در این دوران باشد.  این مطالعه با توجه به دانش پژوهشگر یکی از اولین مطالعات در رابطه با رضایت زناشویی سالمندان ازدواج‌کرده در دوران سالمندی است و می‌تواند به عنوان یک مطالعه پایه برای مطالعات آینده استفاده شود و نیز برای برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری در رابطه با سالمندان به آن استناد شود.
مطالعه حاضر یکی از اولین مطالعاتی است که رضایت از ازدواج سالمندان ازدواج‌کرده در دوره سالمندی را سنجیده است و نتایج بسیار ارزشمندی ارائه داده است، اما لازم است به محدودیت‌های آن نیز اشاره شود که از جمله نبود دسترسی آسان به افراد پژوهش‌شده بود و دلیلش پراکندگی جغرافیایی محل زندگی افراد بود، زیرا برخی از سالمندان انتخاب‌شده در روستاهای مختلف یا خارج از استان ساکن بودند یا حتی به خارج از کشور مهاجرت کرده بودند، بنابراین از روش‌های مختلفی برای برقراری ارتباط و انجام مصاحبه استفاده شد از جمله مسافرت به محل سکونت نمونه‌ها و یا مصاحبه تلفنی. مسئله دیگر زیادبودن آمار طلاق در این گروه از زنان و مردان بود که باعث شد شمار زیادی از افراد ازدواج‌کرده از لیست افراد مطالعه ما در طی 5 سال خارج شوند. مسئله دیگر بی‌اعتمادی همسران جوانی بود که با افراد سالمند ازدواج‌کرده بودند و ممانعت آن‌ها برای مصاحبه با افراد سالمند.
از جمله مزیت‌های این پژوهش، رسیدن به این نکته بود که ازدواج در دوران سالمندی نتایج خوبی به دنبال دارد، بنابراین با صراحت می‌توان از ازدواج در دوران سالمندی و فواید آن برای سالمندان صحبت کرد و با دیدگاهی روشن سالمندان مجرد و تنها را به ازدواج تشویق کرد. با توجه به نقش ازدواج در کاهش میزان تنهایی، افسردگی و نیز کاهش بار بیماری‌های سالمندان، پیشنهاد می‌شود مطالعات بیشتری در رابطه با تأثیر ازدواج در دوران سالمندی بر عامل‌های مختلفی همچون، افسردگی، تنهایی، بیماری‌های سالمندان و نیز تأثیر ازدواج سالمندان بر خانواده و فرزندان و نیز دیدگاه جامعه در رابطه با ازدواج در دوران سالمندی انجام شود.

ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این پژوهش در کمیته اخلاق دانشگاه علوم بهزیستی و توان‌بخشی به شماره 1395/240 .USWR.REC تأیید شد. 
حامی مالی
این پژوهش حامی مالی نداشته است.
مشارکت نویسندگان
همه نویسندگان در طراحی و آماده‌سازی این مطالعه مشارکت داشته‌اند. 
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.
 

References
Farajnia S, Hosseinian S, Shahidi H, Sadeghi AS. Codifying and examine psychometric properties of Marital Sexual Function Scale (MSFS). Biannual Journal of Applied Counseling. 2014; 4(1):85-102.
Tabrizi M. [Validation of marriage satisfaction inventory (Persian)]. Knowledge & Research in Applied Psychology. 2008; 9(34):117-42.
Walker R, Isherwood L, Burton C, Kitwe-Magambo K, Luszcz M. Marital satisfaction among older couples: The role of satisfaction with social networks and psychological well-being. The International Journal of Aging and Human Development. 2013; 76(2):123-39. [DOI:10.2190/AG.76.2.b] [PMID]
Shahi A, Ghaffari I, Ghasemi Kh. [Relationship between mental health and marital satisfaction (Persian)]. Behbood. 2011; 15(2):119-26.
Abbasi M, Dehghani M, Mazaheri M. [Trend Analysis of changes in marital satisfaction and related dimensions across family life cycle (Persian)]. Journal of Family Research. 2010; 6(1):5-22.
Henry NJ, Berg CA, Smith TW, Florsheim P. Positive and negative characteristics of marital interaction and their association with marital satisfaction in middle-aged and older couples. Psychology and Aging. 2007; 22(3):428-41. [DOI:10.1037/0882-7974.22.3.428] [PMID]
Shen ACT. Factors in the marital relationship in a changing society: A Taiwan case study. International Social Work. 2005; 48(3):325-40. [DOI:10.1177/0020872805051735]
Shakerian A, Fatem A, Farhadian M. [A survey on relationship between personality characteristics and marital satisfaction (Persian)]. Scientific Journal of Kurdistan University of Medical Sciences. 2011; 16(1):92-9.
Khosravi A, Alizadeh M, Torkashvand M, Aghaei N. [Population ageing in IR Iran (Persian)]. Tehran: United Nations Population Fund in Iran; 2014.
Boerner K, Jopp DS, Carr D, Sosinsky L, Kim SK. “His” and “her” marriage? The role of positive and negative marital characteristics in global marital satisfaction among older adults. Journals of Gerontology: Series B. 2014; 69(4):579-89. [DOI:10.1093/geronb/gbu032] [PMID] [PMCID]
Anahita TB SI, Fini IA, Hamidreza G, Neda MA. The marital satisfaction and its relative factors among older adults. Nursing & Care Open Access Journal. 2016; 1(4):63-7. [DOI:10.15406/ncoaj.2016.01.00018]
Trudel G, Dargis L, Villeneuve L, Cadieux J, Boyer R, Préville M. Marital, sexual and psychological functioning of older couples living at home: The results of a national survey using longitudinal methodology (part one). Sexologies. 2013; 22(4):101-7. [DOI:10.1016/j.sexol.2013.03.005]
Dargis L, Trudel G, Cadieux J, Villeneuve L, Préville M, Boyer R. Validation of the Female Sexual Function Index (FSFI) and presentation of norms in older women. Sexologies. 2012; 21(3):126-31. [DOI:10.1016/j.sexol.2012.01.002]
Gilford R. Contrasts in marital satisfaction throughout old age: An exchange theory analysis. Journal of Gerontology. 1984; 39(3):325-33. [DOI:10.1093/geronj/39.3.325] [PMID]