مقدمه
ایران به عنوان یک کشور در حال توسعه، در آینده با جمعیت بیش از حد انتظار سالمند روبه‌رو است؛ به گونه‌ای که انتظار می‌رود جمعیت سالمندان ایران از 8/24 درصد در سال 1390 به 10 درصد در سال 1400 برسد [1]. با اینکه سالمندی می‌تواند موفقیتی بهداشتی برای جامعه محسوب شود، نبود برنامه‌ریزی مناسب برای پیشگیری از مشکلات سالمندان، به ایجاد چالشی بزرگ در جامعه منجر خواهد شد [2]. به موازات افزایش سن و سالمندی، مشکلات و بیماری‌های مختلف جسمی و روانی در فرد سالمند ایجاد می‌شود [3]. 
از جمله مشکلات این دوران، اختلالات مربوط به کیفیت و کمیت خواب است. خواب یکی از مهم‌ترین رفتارهای ترمیم‌کننده سلامتی و باعث داشتن احساس خوب‌ در فرد است. همه انسان‌ها به خواب نیاز دارند، زیرا انرژی جدید برای مغز و فعالیت‌های بدن را فراهم می‌کند [4]. اهمیت دوچندان خواب به دلیل تأثیر گسترده اختلالات چرخه خواب‌بیداری بر زندگی افراد است [5]. بین 30 تا 45 درصد جمعیت دنیا به بی‌خوابی مبتلا هستند و با افزایش سن این میزان افزایش می‌یابد [6]؛ به طوری‌ که 50 درصد افراد مسن از مشکل شروع یا حفظ خواب شکایت دارند [7]. 
در مطالعات اپیدمیولوژیک نیز نشان داده شده است که بیش از 57 درصد سالمندان اختلال خواب خود را گزارش می‌دهند و فقط 12 درصد از مشکل خواب خود شاکی نیستند [8]. با افزایش سن، تغییراتی در کیفیت و ساختار خواب و ریتم شبانه‌روزی ایجاد می‌شود. این تغییرات به بروز اختلالات خواب و شکایات مکرر ناشی از آن منجر می‌شود [2]. شایع‌ترین اختلالات خواب در سالمندان عبارتند از: بی‌خوابی، اختلال ریتم خواب، خواب‌آلودگی مفرط روزانه، آپنه خواب و سندرم پاهای بی‌قرار [10 ،9]. مطالعات نشان می‌دهد خواب ناکافی بعد از سردرد و اختلالات گوارشی رتبه سوم مشکلات سالمندی‌ را دارد [11]. 
خواب ناکافی با افزایش بیماری، نرخ بستری‌شدن در افراد سالمند و مرگ‌ومیر و کاهش کیفیت زندگی همراه است [12]. همچنین خواب بی‌کیفیت باعث اختلال در احساسات، اندیشه، انگیزش، افزایش خطر سقوط، افسردگی، دمانس و تشدید ایسکمی قلبی می‌شود [6]. به نظر می‌رسد تغییرات در خواب منعکس‌کننده فرایندهای طبیعی رشد است که می‌تواند ناشی از عوامل اولیه مانند افزایش سن که به عنوان مهم‌ترین عامل در بروز اختلالات خواب دوره سالمندی است [2] یا به دلیل عوامل ثانویه مانند بیماری‌های پزشکی، روان‌پزشکی یا هر دو باشد [7]. در برخی مطالعات نیز عواملی مانند سلامت عمومی، حمایت اجتماعی و اضطراب در بروز اختلالات خواب مؤثر بوده‌اند [15-13 ،11 ،2]. 
در مطالعه میرزایی و همکاران، 75 درصد از سالمندان کیفیت خواب نامطلوب داشتند [6]. با توجه اینکه جامعه ایران رو به سالمندی است و سپردن سالمندان به مؤسسات، هر روز بیش از گذشته پذیرفته می‌شود و نظر به اینکه بر اساس مطالعات، اختلالات خواب در مراکز نگهداری سالمندان به بیش از 75 درصد می‌رسد [17 ،16]، انجام مطالعاتی درباره اختلال خواب سالمندان ضروری به نظر می‌رسد. با توجه به بررسی مطالعات مختلف، عواملی مانند بیماری، درد، وضعیت سلامت، وضعیت حمایت اجتماعی و دیگر عوامل بر کیفیت خواب سالمندان مؤثر بوده است [20-18 ،5 ،2]؛ درنتیجه این مطالعه برای بررسی اختلالات خواب در سالمندان و قدرت پیش‌بینی‌کنندگی عوامل مذکور در بروز اختلالت خواب انجام پذیرفت.
 از سوی دیگر تاکنون کمتر مطالعه‌ای به بررسی پیش‌بینی‌کننده‌های اختلال خواب در سالمندان پرداخته است و همچنین هیچ مطالعه‌ای در خانه‌های نگهداری سالمندان به منظور بررسی پیش‌بینی‌کننده‌های اختلال خواب در سالمندان انجام نشده است. همچنین با توجه به اینکه نیاز به افزایش آگاهی ارائه‌دهندگان خدمت در ارتباط با عوامل مؤثر بر کیفیت خواب سالمندان وجود دارد تا بتوان این مشکلات را هرچه بهتر ارزیابی کرد و نسبت به رفع یا کاهش میزان آن، خدمات لازم را ارائه داد، این مطالعه با هدف تعیین شیوع اختلالات خواب و عوامل پیش‌بینی‌کننده آن در سالمندان ساکن سرای سالمندی شهر اهواز در سال 1396 انجام شد. 
روش مطالعه
این پژوهش که از نوع مطالعات مقطعی است با هدف تعیین شیوع اختلالات خواب و عوامل پیش‌بینی‌کننده آن در سالمندان ساکن سرای سالمندی شهر اهواز در سال 1396 انجام شد. جامعه پژوهش شامل تمام سالمندان (205 نفر) ساکن در چهار سرای سالمندان شهر اهواز بود. نمونه‌ها به روش نمونه‌گیری دردسترس و با درنظر‌گرفتن معیارهای ورود و خروج به مطالعه انتخاب شدند. معیارهای ورود به مطالعه عبارت بودند از: داشتن قدرت تکلم، رضایتمندی از شرکت در مطالعه، سن بیشتر از 60 سال، نداشتن بیماری آلزایمر و مشکلات شناختی (نداشتن اختلال حافظه، دمانس، آلزایمر) و حضورنداشتن در دیگر مطالعات پژوهشی. 
به منظور قضاوت درباره مشکلات یاد‌شده و نیز سوابق بیماری سالمند از پرونده‌های پزشکی سالمندان استفاده شد. معیار خروج از مطالعه، نداشتن رضایت برای ادامه همکاری در نظر گرفته شد؛ بنابراین 130 سالمند با داشتن معیارهای ورود و خروج، انتخاب و تحت مطالعه قرار گرفتند. همچنین رضایت‌نامه آگاهانه کتبی برای شرکت در مطالعه از سالمندان گرفته شد. برای گردآوری داده‌ها از پرسش‌نامه کیفیت خواب پیتزبورگ، فرم 12‌سؤالی سلامت عمومی گلدبرگ ، پرسش‌نامه حمایت اجتماعی ادراک‌شده واکس، پرسش‌نامه درد زانو وومک و فهرست مشخصات جمعیت‌شناختی استفاده شد. 
مقیاس کیفیت خواب پیتزبورگ 
 پرسش‌نامه 18‌سؤالی، خودگزارشی و مناسب‌ترین ابزار برای اندازه‌گیری کیفیت خواب در افراد سالمند است. پرسش‌های این پرسش‌نامه در هفت زیرمقیاس طبقه‌بندی می‌شود. در این مطالعه زیرمقیاس مربوط به اختلالات خواب بررسی شد که با محاسبه میانگین نمرات این جزء نمره اختلال خواب به دست آمد. به این ترتیب که هر سؤال بین صفر تا 3 و امتیاز هر جزء نیز حداکثر 3 است. نمره کلی مقیاس کیفیت خواب پتزبورگ از جمع نمرات هفت مؤلفه آن به دست می‌آید و از 0 تا 21 است. 
نمره بیشتر از 5 بیانگر کیفیت کم خواب‌ است. بدین صورت که کمتر از 5 بیانگر کیفیت خواب خوب، 5 تا 11 نسبتاً خوب، 11 تا 16 نسبتاً بد و 17 تا 21 کیفیت خواب بد‌ است. در این مطالعه نمره 5 تا 16 متوسط در نظر گرفته شد. اعتبار این پرسش‌نامه 0/8 و پایایی آن که با آزمون مجدد بررسی شده بین 0/93 تا 0/98 گزارش شده است [21]. در ایران نیز روایی و پایایی آن تأیید شده است. در پژوهش حسن‌زاده و همکاران ضریب آلفای کرونباخ این پرسش‌نامه 0/78 تا 0/82 به دست آمد [22]. حساسیت 89/6 درصد و ویژگی 86/5 درصد شاخص‌های اعتبار این مقیاس را تشکیل می‌دهند. در ارتباط با پایایی و روایی خارجی تعداد بسیاری از مطالعات انجام‌شده میزان اعتبار و پایایی زیاد این پرسش‌نامه را نشان داده‌اند و عنوان شده است که این پرسش‌نامه کیفیت خواب بد را از خوب متمایز می‌کند (36 درصد). ضریب همسانی درونی زیرمقیاس‌های آزمون بین 83 درصد و 36 درصد است و حساسیت آزمون 89 درصد و ویژگی 86/5 درصد شاخص‌های اعتبار این مقیاس را تشکیل می‌دهند [23].
پرسش‌نامه 12‌سؤالی سلامت عمومی گلدبرگ
این پرسش‌نامه 12‌گویه‌ای 6 گویه منفی و 6 گویه مثبت دارد. پاسخ‌ها گویه به صورت طیف لیکرت از اصلاً تا خیلی بیش از حد معمول طبقه‌بندی و با نمره‌گذاری صفر تا 3 مشخص می‌شوند. پاسخ به آیتم‌های مثبت نیز به صورت وارونه (0-1-2-3) در نظر گرفته می‌شود. در پژوهش یعقوبی و همکاران، حساسیت، ویژگی و خطای کلی طبقه‌بندی برای بهترین نقطه برش ‌پرسش‌نامه که نُه بود به ترتیب 81/5 درصد، 77/1 درصد و 17/8 درصد به دست آمد [24]. همچنین نقطه برش با احتساب حساسیت حداکثری (95/5‌درصدی) نمره 5 و ویژگی حداکثری (95/8درصدی) نمره 15 به دست آمد. اعتبار سازه پرسش‌نامه از طریق بررسی همبستگی بین خرده‌مقیاس‌ها با یکدیگر و با نمره کل محاسبه شد که همگی همبستگی معنادار با شدت قوی داشتند. روایی و پایایی این پرسش‌نامه بر اساس آلفای کرونباخ آن به طور کلی 0/92 و برای مؤلفه‌های سلامت روانی مثبت 0/88 و مؤلفه‌های روانی منفی 0/87 گزارش شده است.
‌پرسش‌نامه حمایت اجتماعی ادراک‌شده واکس
برای اندازه‌گیری میزان حمایت اجتماعی از پرسش‌نامه حمایت اجتماعی واکس و همکاران استفاده شد. این مقیاس دربرگیرنده 23 سؤال است که سه حیطه خانواده، دوستان و آشنایان را در‌برمی‌گیرد. از 23 سؤال این مقیاس، هشت سؤال به خرده‌مقیاس خانواده، 8 سؤال به خرده‌مقیاس دوستان و 7 سؤال به خرده‌مقیاس آشنایان اختصاص یافته است. سؤالات این ابزار بر اساس یک مقیاس چهار‌درجه‌ای شامل بسیار موافق، موافق، مخالف و بسیار مخالف مشخص شده است و نمرات زیاد در پرسش‌نامه نشان‌دهنده میزان زیاد حمایت اجتماعی درک‌شده و نمرات کم نشان‌دهنده میزان کم این مؤلفه‌ است. در پژوهش یارمحمدزاده و همکاران، آلفای کرونباخ برای کل پرسش‌نامه 84/0 به دست آمد.
ابراهیمی قوام در پژوهش خود پایایی و روایی این ابزار را بررسی کرد و ضریب پایایی آن را به روش آلفای کرونباخ بین 0/7 تا 0/9 گزارش کرده است. در این پژوهش ضریب پایایی در نمونه دانشجویی در کل مقیاس 0/90 و در نمونه دانش‌آموزی 0/70 و در آزمون مجدد دانش‌آموزان پس از شش هفته 0/81 بود. [25 ،2]. 
‌پرسش‌نامه درد زانوی وومک
 این پرسش‌نامه حاوی 24 سؤال در سه زیرمقیاس درد، خشکی مفصل و عملکرد فیزیکی‌ است و پاسخ هر سؤال با طیف لیکرت (هیچ، ضعیف، متوسط، شدید و خیلی شدید) طبقه‌بندی و نمره‌گذاری می‌شود به این صورت که هر سؤال بر اساس پاسخ، نمره‌ای بین 0 تا 4 می‌گیرد. نمره میزان ناتوانی از جمع‌کردن امتیاز هر زیرمقیاس حاصل می‌شود. درنتیجه نمرات کل برای درد 0 تا 20، خشکی صبحگاهی صفر تا 8 و عملکرد فیزیکی صفر تا 68 است. هرچه امتیاز بیشتر باشد، شدت ناتوانی بیشتر خواهد بود. درنهایت در مجموع امتیازات پرسش‌نامه، اگر بیمار هیچ مشکلی نداشته باشد، نمره صفر و در صورت داشتن حداکثر مشکل، نمره 96 را می‌گیرد. روایی و پایایی آن در ایران از سوی ابراهیم‌زاده و همکاران بررسی شده است و آلفای کرونباخ آن0/91 به دست آمده است. در این مطالعه ماتریس بین همبستگی در مقیاس‌های مختلف شاخص درد زانوی وومک فارسی، همبستگی بسیار مهمی در میان تمامی خرده‌مقیاس‌ها شامل سختی، درد و عملکرد فیزیکی داشت [26].
 فهرست مشخصات جمعیت‌شناختی شامل موراد زیر است: جنسیت، سن، وزن، قد، نمایه توده بدنی که به صورت لاغر، طبیعی، اضافه‌وزن و چاق تقسیم‌بندی می‌شد [27] و سوابق بیماری بود. سوابق بیماری با استفاده از پرونده پزشکی سالمند بررسی شد. برای اندازه‌گیری سطح نمایه توده بدنی افراد از فرمول وزن بر حسب کیلوگرم تقسیم بر مجذور قد بر حسب متر استفاده شد. وزن آزمودنی‌ها با ترازوی دیجیتالی و قد نیز با قدسنج دیواری اندازه‌گیری شد. طبق این شاخص، افراد در زمینه نمایه توده بدنی به چهار دسته تقسیم می‌شوند؛ افرادی که نمره زیر 20 را می‌گیرند به عنوان لاغر، بین 20 تا 26 متوسط و عادی، افراد بین 26 تا 30 اضافه‌وزن و بالای 30 نیز چاق محسوب می‌شوند؛ پرسشگر پرسش‌نامه‌ها از طریق مصاحبه با سالمندان تکمیل کرد. 
پس از جمع‌آوری پرسش‌نامه‌ها، داده‌ها وارد نسخه 22 نرم‌افزار SPSS شد. برای توصیف وضعیت آزمودنی‌ها از آمار توصیفی میانگین و انحراف معیار استفاده شد و با توجه به اینکه هدف مطالعه یافتن بهترین مجموعه پیشگویی‌کننده برای متغیر وابسته اختلال خواب بوده است و در چنین موقعیت‌هایی از استراتژی خودکار استفاده می‌شود، برای بررسی اثر همزمان هریک از پیش‌بینی‌کننده‌های مؤثر بر اختلال خواب سالمندان از تحلیل رگرسیون خطی گام‌به‌گام استفاده شد. سطح معنی‌داری برای آزمون‌ها کمتر از 05/ 0(P<0/05) در نظر گرفته شد. 

یافته‌ها
 نتایج حاصل از مطالعه نشان داد از میان 130 نفر از افراد تحت مطالعه 86 نفر (66/2 درصد) زن و 44 نفر (33/8 درصد) مرد بودند. میانگین سنی این افراد 7/8±68 سال بود. اطلاعات مربوط به متغییرهای فردی در جدول شماره 1 ارائه شده است. 

میانگین نمره درد زانو 10/21±18/13، میانگین نمره خشکی مفصل 2/18±34/13 و میانگین حمایت اجتماعی درک‌شده 7/72 ±25/24 در سالمندان ساکن سرای سالمندی شهر اهواز به دست آمد. همچنین میانگین نمره وضعیت عملکرد فیزیکی برابر 15/19±33/33 و میانگین نمره کل سلامت عمومی 1/7±9/26 به دست آمد. میانگین و انحراف معیار نتایج مذکور در جدول شماره 2 ارائه شده است. در بررسی وضعیت خواب نمونه بررسی‌شده مشخص شد 13/8 درصد (18نفر) اختلال خواب در سطح کم، 81/5 درصد (106 نفر) متوسط و 4/6 درصد (6 نفر) سطح اختلال خواب شدید داشتند (جدول شماره 3). 

 برای بررسی اثر همزمان هریک از پیش‌بینی‌کننده‌های مؤثر بر اختلال خواب سالمندان، از تحلیل رگرسیون خطی گام‌به‌گام استفاده شد. با توجه به نتایج به‌دست‌آمده رابطه بین چندابتلایی (0/220=β)، خشکی مفصل (0/259=β) و درد زانو (04/244=β) با وضعیت اختلال خواب همبستگی مثبت و معنادار و رابطه بین حمایت اجتماعی با وضعیت اختلال در خواب، همبستگی منفی و معنادار (0/266-‌=β) بود. با توجه به ضریب تعیین به‌دست‌آمده، حدود 18/9 درصد از تغییرات اختلال در خواب سالمندان ناشی از چهار متغیر مذکور در مدل رگرسیون بود. مدل رگرسیون اجرا‌شده برازش قابل قبولی داشت (0/001>P، ) و F=7/24 (جدول شماره 4).

بحث 
این مطالعه با هدف تعیین شیوع اختلالات خواب و پیش‌بینی‌کننده‌های آن در سالمندان مقیم سرای سالمندان شهر اهواز در سال 1396 انجام شد. برای انجام مطالعه، 130 نفر از سالمندان با داشتن معیارهای ورود و خروج مطالعه و آگاهی و رضایت شخصی برای شرکت در مطالعه ارزیابی شدند و اطلاعات از طریق پرسش‌نامه جمع‌آوری شد. یافته‌ها نشان داد 13/8 درصد از نمونه بررسی‌شده اختلال خواب در سطح پایین، 81/5 درصد اختلال خواب در سطح متوسط و 4/6 درصد اختلال خواب در سطح شدید داشتند. همچنین یافته‌ها نشان داد چندابتلایی، حمایت اجتماعی ادراک‌شده، خشکی مفصل و درد زانو از تعیین‌کننده‌های مؤثر و معنادار اختلال خواب سالمندان هستند و حدود 18/9 درصد از تغییرات این متغیر را تبیین کردند.
یافته‌های مطالعه نشان داد درمجموع 86/1 درصد سالمندان اختلال خواب داشتند. یافته‌ها با مطالعات داخل و خارج از کشور همسو‌ است؛ به طوری که نتایج مطالعه مقصودی و همکاران در شهرستان لار نشان‌دهنده کیفیت نامطلوب خواب سالمندان بود. در مطالعه مقصودی 84/1 درصد سالمندان وضعیت خواب نامطلوب داشتند و در این میان کیفیت خواب افراد ساکن سرای سالمندی از سالمندان غیرساکن نامطلوب‌تر گزارش شده بود [11]. در مطالعه بهرامی و همکاران 73/5 درصد سالمندان مقیم سرای سالمندان شهر دامغان کیفیت خواب نامطلوب داشتند [28] و در مطالعه مروری که ایروینا و همکاران در سال 2017 انجام داده بودند اختلال خواب سالمندان 35 تا 75 درصد گزارش شده است [29].
 این مطالعه نشان داد حمایت اجتماعی درک‌شده، چند‌ابتلایی و خشکی مفصل و درد زانو از پیش‌بینی‌کننده‌های مؤثر و معنادار اختلالات خواب سالمندان‌ هستند، حمایت اجتماعی یکی از مهم‌ترین جنبه‌ها در زندگی افراد سالمند است و نبود حمایت اجتماعی درک‌شده بر وضعیت جسمی، روانی، رضایت از زندگی و جنبه‌های مختلف کیفیت زندگی اثر فراوان دارد [13]. سکونت در سرای سالمندان یا زندگی در کنارخانواده و ارتباط با خویشاوندان [30 ،3]، سیستم‌های حمایتی غیررسمی و رسمی شامل حمایت خانواده، دوستان و آشنایان از جمله عوامل مؤثر بر حمایت اجتماعی درک‌شده از سوی سالمندان‌ است که موجب می‌شود سالمند با دریافت منابع روان‌شناختی، فائق‌آمدن بر فشارهای روانی، تقسیم‌بندی کارها و به‌دست‌آوردن ملزومات ضروری در زمینه مراقبت از خود توانمند باشد [2].
 در این مطالعه میانگین حمایت اجتماعی درک‌شده از سوی سالمندان 7/27±25/24 بود که سطح پایینی از حمایت اجتماعی درک‌شده را نشان می‌دهد؛ درنتیجه می‌توان چنین نتیجه گرفت که این میزان حمایت اجتماعی درک‌شده به دلیل سکونت سالمندان در سرای سالمندان باشد و مطالعات مختلف نیز اثر سکونت در سرای سالمندان را بر میزان حمایت اجتماعی درک‌شده مطالعه و بررسی کرده‌اند [3 ،2]. با توجه به اینکه جامعه ایران رو به سالمندی است و سپردن سالمندان به مؤسسات، هر روز بیش از گذشته پذیرفته می‌شود، می‌توان پیش‌بینی کرد سالمندان بیشتری در معرض خطر کاهش حمایت اجتماعی درک‌شده خواهند بود و چه‌بسا در پی آن مشکلاتی از قبیل اختلال خواب وابسته به این امر افزایش یابد. در مطالعه چِن و همکاران افرادی که روابط خانوادگی آنان تضعیف شده است و حمایت اجتماعی کمتری را دریافت کرده‌اند، مشکلات خواب را بیشتر گزارش کرده‌اند که این نتایج مشابه نتایج این مطالعه است [4].
 در این مطالعه خشکی مفصل و نیز درد زانو به ترتیب با 6/7 درصد و 5/95 درصد به عنوان پیشگویی‌کننده‌های اختلال خواب شناخته شدند. درد تجربه‌ای مشترک و مشکلی جدی در سالمندی است و چنانچه به صورت مناسبی درمان و کنترل نشود باعث اختلالات خواب در سالمندان‌ می‌شود. در ایران نیز درد در میان سالمندان مقیم خانه‌های سالمندی شایع است و این امر می‌تواند بر کیفیت خواب اثرگذار باشد [31]. این نتایج با نتایج ناهید رژه و همکاران و نتایج مطالعه کرالی همسو‌ است [7 ،5]. همچنین یکی از دلایل وجود درد مزمن در سالمندان که موجب اختلال خواب در آنان می‌شود‌، می‌تواند مربوط به سکونت در سرای سالمندان باشد؛ به طوری که همسو با این یافته پانپانیت گزارش کرد، بیشترین حمایت مفیدی که فرد مبتلا به درد مزمن دریافت می‌کند، از طرف خانواده نزدیک خود‌ است. سالمندان اغلب با خانواده خود احساس راحتی بیشتری می‌کنند و حمایت های ارائه‌شده از طرف آن‌ها را بهتر می‌پذیرند [32]، حال آنکه سکونت در سرای سالمندان با وجود دریافت مراقبت‌های مداوم، فاقد احساس راحتی کافی برای سالمندان است و همین امر می‌تواند در احساس درد درک‌شده سالمندان مؤثر و میزان کیفیت خواب آنان را تحت تأثیر قرار دهد که این مورد، نیازمند انجام مطالعات بیشتر است. 
درد به طور کلی موجب کاهش کیفیت زندگی در افراد می‌شود و از آنجا که شایع‌ترین مفصل در میان سالمندان مبتلا به درد، زانو‌ است، می‌توان با توجه به این مطلب که بیماری‌های مفصلی با افزایش سن افزایش پیدا می‌کند، ارتباط معنی‌دار و مثبت آن با افزایش اختلال خواب در سالمندان را تأیید کرد، این نتایج با نتیاج مطالعه مرتضوی و همکاران همسو‌ است [33]. از سوی دیگر در مطالعه ویتیلو و همکاران نیز تأثیر مداخله بر کاهش درد و بهبود کیفیت خواب نتایج مثبتی را نشان داده است [34]. 
وجود بیماری‌های مختلف در سالمندان و در بسیاری از مواقع وجود چند بیماری همزمان در سالمندان به صورت مثبت و معنی‌دار به میزان 4 درصد پیشگویی‌کننده اختلال خواب در سالمندان تحت مطالعه بود. در مطالعاتی نیز اختلالات خواب را به عواملی مانند سرفه، تنگی نفس و مشکلات پزشکی و بیماری‌ها در سالمندان نسبت می‌دهند [11 ،2] که با توجه با افزایش روند رو به رشد سالمندی در ایران و بار بیماری‌های مزمن ناشی از این افزایش [35] و نیز با توجه به میزان پیش‌گویی‌کننده بیماری‌ها در ایجاد اختلال خواب، افزایش میزان قابل توجه شیوع این اختلالات در آینده را پیش رو خواهیم داشت. 
در این مطالعه 4/6 درصد سالمندان اختلال خواب شدید و 81/5 درصد اختلال خواب متوسط داشتند که با دیگر مطالعات مربوط به میزان‌های متوسط و زیاد اختلال خواب در سالمندان همسو‌ است. به طوری که در مطالعه ترابی و همکاران، میزان اختلال خواب 70/3 درصد و همچنین در مطالعه مقصودی و همکاران نیز کیفیت خواب 80 درصد سالمندان نامطلوب بوده است [15 ،11]. در مطالعه پارک و همکاران 60 درصد از افراد مطالعه‌شده کیفیت خواب نامطلوب داشتند [8] و در مطالعه راپکه و همکاران این میزان بیش از 50 درصد گزارش شده بود [36] که با نتایج این مطالعه همسو‌ است.
 با این حال مطالعه هاربیسون نشان داده است اختلالات خواب می‌تواند نشانگر دیگر بیماری‌های سیستمیک باشد. در حالی که مطالعات اخیر حاکی از آن است که در کمتر از 10 درصد موارد در بیماران، از وضعیت خواب فرد بیمار، سؤال می‌شود [12]. با توجه به نتایج مطالعه و نیز میزان قابل توجه اختلالات خواب در سالمندان مقیم آسایشگاه‌های سالمندی، پیشنهاد می‌شود به منظور آگاهی پرسنل و نیز کادر درمان برای بررسی علل وجود چنین اختلالاتی با توجه به پیش‌بینی‌کننده‌های آن برنامه‌ریزی مناسب انجام شود، زیرا بر اساس این مطالعه و همچنین دیگر مطالعات حدود 75 درصد سالمندان در مراکز نگهداری سالمندان دچار اختلالات خواب هستند [17 ،16].
از نظر متغیرهای جمعیت‌شناختی، در یک مطالعه، اختلالات خواب در زنان بیشتر از مردان مشاهده شد [30]. در حالی که در مطالعه‌ای دیگر، زنان، مدت‌زمان خواب طولانی‌تری را نسبت به مردان گزارش کردند [4]. در مطالعه ما چنین اختلاف معنا‌داری مشاهده نشد که می‌تواند مربوط به محیط پژوهش یا حجم نمونه بوده باشد (به دلیل وجود مشکلاتی مانند آلزایمر و معیارهای ورود به مطالعه، حجم نمونه زیاد نبوده است). در مطالعات اخیر، سالمندان متأهل خواب عمیق‌تری را نسبت به سالمندان مجرد یا سالمندانی که تنها زندگی می‌کنند، گزارش کرده‌اند [37 ،6 ،4]. همچنین محققان دریافته‌اند نشانگرهای وضعیت اجتماعی‌اقتصادی از پیش‌بینی‌کننده‌های قوی ویژگی‌های خواب هستند [4]. در مطالعه ما چنین ارتباطی مشاهده نشد که احتمالاً به دلیل همگن‌بودن جامعه‌ای است که در آن پژوهش شده‌ است. 
نتیجه‌گیری نهایی
 نتایج مطالعه نشان داد 86/1 درصد سالمندان اختلال خواب دارند و حمایت اجتماعی درک‌شده، خشکی مفصل و درد زانو و چند‌ابتلایی از تعیین‌کننده‌های اختلال خواب سالمندان‌ است. با توجه به اینکه عوامل یاد‌شده 18/9 درصد اختلالات خواب را توضیح دادند، لازم است در آینده مطالعات دیگری برای شناسایی سایر عوامل مؤثر بر اختلالات خواب انجام شود. از سوی دیگر ضروری است در دیگر مطالعات، این عوامل با جزئیات بیشتر مطالعه شوند و همچنین مداخلات لازم درباره کاهش اثر این عوامل صورت پذیرد. از محدودیت‌های این طرح می‌توان به این مورد اشاره کرد که سالمندان ساکن در منازل شخصی در این مطالعه شرکت نداشتند؛ بنابراین پیشنهاد می‌شود در آینده، مطالعاتی در جمعیت‌های سالمندی غیرساکن در سرای سالمندی انجام شود تا امکان مقایسه نتایج فراهم شود. همچنین نویسندگان پیشنهاد می‌کنند با توجه به یافته‌های این پژوهش، مطالعات مداخله‌ای روی عوامل پیش‌بینی‌کننده اختلالات خواب در سالمندان انجام شود و نتایج حاصل از آن در خدمات‌رسانی به این قشر از جامعه، به‌ویژه در خانه‌های سالمندی به کار برده شود.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این مطالعه حاصل طرح تحقیقاتی با کد طرح 77s93 و کد اخلاق IR.AJUMS.REC1394.142 در دانشگاه علوم پزشکی اهواز‌ است.
حامی مالی
این مقاله به عنوان طرح به شماره 77s93 ثبت شده و معاونت پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی اهواز از آن حمایت مالی کرده است.
مشارکت نویسندگان
مفهوم‌سازی: شهاب پاپی، زینب کریمی، پروین شهری؛ تحقیق و بررسی: غلامرضا قائد امینی، پروین شهری، شهاب پاپی؛ ویراستاری و نهایی‌سازی نوشته: زینب کریمی، آزاده نظر پور، مدیریت پروژه: پروین شهری 
تعارض منافع
بنا به اظهار نویسندگان، در این مقاله هیچ‌گونه تعارض منافعی وجود ندارد.
تشکر و قدردانی
 نویسندگان بر خود لازم می‌دانند مراتب تشکر و قدردانی خود را از همکاری دانشگاه علوم پزشکی اهواز، کارکنان سرای سالمندی شهر اهواز و و تمام سالمندان شرکت‌کننده در طرح اعلام کنند.
 

References
Salmabadi M, Rajabi MJ, Safara M, Kokabi R. [Effectiveness of training the review of lfe on life satisfaction and sense of coherence middle-aged women and elderly nursing home residents in Qazvin (Persian)]. Iranian Journal of Ageing. 2018; 13(2):198-209. [DOI:10.32598/sija.13.2.198]
Poursharifi H, Farahmand SM. [The relationship between social support and sleep quality with general health in residing nursing house elderly (Persian)]. Journal of Aging Psychology. 2015; 1(1):31-9.
Momeni K, Karimi H. [Comparison of mental health between elderly admitted in sanitarium with elderly in sited in personal home (Persian)]. Journal of Kermanshah University of Medical Sciences. 2011; 14(4):328-35.
Chen JH, Lauderdale DS, Waite LJ. Social participation and older adults’ sleep. Social Science & Medicine. 2016; 149:164-73. [DOI:10.1016/j.socscimed.2015.11.045] [PMID] [PMCID]
Rejeh N, Heravi KM, Foroughan M. [An exploration into the lived experiences of the hospitalized older women of sleep phenomenon and its disturbance: A qualitative study (Persian)]. Scientific-Research Journal of Shahed University. 2010; 17(86):1-13. 
Mirzaei M, Gholamrezaei E, Bidaki R, Fallahzadeh H, Ravaei J. [Quality of sleep and methods of management of sleep disorders in elderly of Yazd city in 2016 (Persian)]. Journal of Shahid Sadoughi University of Medical Sciences. 2017; 25(6):467-75.
Crowley K. Sleep and sleep disorders in older adults. Neuropsychology Review. 2011; 21(1):41-53. [DOI:10.1007/s11065-010-9154-6] [PMID]
Park JH, Yoo MS, Bae SH. Prevalence and predictors of poor sleep quality in Korean older adults. International Journal of Nursing Practice. 2013; 19(2):116-23. [DOI:10.1111/ijn.12047] [PMID]
Neikrug AB, Ancoli-Israel S. Sleep disorders in the older adult–a mini-review. Gerontology. 2010; 56(2):181-9. [DOI:10.1159/000236900] [PMID] [PMCID]
Malakouti SK, Foroughan M, Nojomi M, Ghalebandi MF, Zandi T. Sleep patterns, sleep disturbances and sleepiness in retired Iranian elders. International Journal of Geriatric Psychiatry. 2009; 24(11):1201-8. [DOI:10.1002/gps.2246] [PMID]
Maghsoudi A, Dindarloo S, Jamali T, Ghaed S, Rastgoo Z, Azgomi SH. [Comparison of sleep quality and general health in elderly individuals living in their houses and nursing homes (Persian)]. Sadra Medical Sciences Journal. 2017; 4(3):161-72. 
Harbison J. Sleep disorders in older people. Age and ageing. 2002; 31(suppl 2):6-9. [DOI:10.1093/ageing/31.suppl_2.6]
Farhadi A, Obeidavi Z, Movahedi Y, Rahimi M, Mobasher A. [The comparison and relationship of social support and stress with life satisfaction among the elderly of Khorramabad city in 2013 (Persian)]. Yafte. 2015; 17(2):14-22.
Hosseini M, Dakhteh Hm, Yaghmaei F, Alavi Mh. [Correlation of social support and health in an elderly population in Iran (Persian)]. Advances in Nursing & Midwifery. 2011; 21(73):25-30.
Torabi S, Shahriari L, Zahedi R, Rahmanian S, Rahmanian K. [A survey the prevalence of sleep disorders and their management in the elderly in Jahrom City, 2008 (Persian)]. Journal of Jahrom University of Medical Sciences. 2013; 10(4):35-41.
Ohayon M, Lemoine P. Sleep and insomnia markers in the general population. L’Encephale. 2004; 30(2):135-40. [DOI:10.1016/S0013-7006(04)95423-1]
Gentili A, Weiner D, Kuchibhatla M, Edinger J. Factors that disturb sleep in nursing home residents. Aging Clinical and Experimental Research. 1997; 9(3):207-13. [DOI:10.1007/BF03340151]
Freitas D, Simoes L , Dutra S, Oliveira N, Clares S, Cortopassi F, Et Al. Sleep Quality In Long-Living Brazilians. Indian Journal of Applied Research. 2018; 7(4).611-14. 
Park NC. AB021. Management of Sleep Disorder in Elderly Patients With Urological Disease. Translational Andrology and Urology. 2017; 6(Suppl 3).207-208. [DOI: 10.21037/tau.2017.s021]
Chiang GS, Sim BL, Lee JJ, Quah JH. Determinants of poor sleep quality in elderly patients with diabetes mellitus, hyperlipidemia and hypertension in Singapore. Primary Health Care Research & Development. 2018; 19(6):610-5. [DOI:10.1017/S146342361800018X]
Ancoli-Israel S. Sleep problems in older adults: Putting myths to bed. Geriatrics. 1997; 52(1):20-30. [PMID]
Hasanzadeh M, Alavi Knk, Ghalehbandi M, Gharaei B, Sadeghikia A. [Sleep quality in Iranian drivers recognized as responsible for severe road accidents(Persian)]. 2008; 6(2):97-107.
Afkham Ebrahimi A, Ghale Bandi, M, Salehi, M, Kafian Tafti, A, Vakili, Y, Akhlaghi Farsi, E. [Sleep parameters and the factors affecting the quality of sleep in patients attending selected clinics of Rasoul-e-Akram hospital (Persian)]. Razi Journal of Medical Sciences. 2008; 15:31-38.
Yaghubi H, Karimi M, Omidi A, Barooti E, Abedi M. [Validity and factor structure of the General Health Questionnaire (GHQ-12) in university students (Persian)]. International Journal of Behavioral Sciences. 2012; 6(2):153-60.
Yarmohammad Zadeh P, Feyzollahi Z. Determining the relationship between social support, academic motivation and academic self-efficacy of high school students in Tabriz and Azarshahr. Journal of Applied Sociology. 2014; 27(61):157-69. [DOI:10.22108/JAS.2016.20487]
Ebrahimzadeh MH, Makhmalbaf H, Birjandinejad A, Keshtan FG, Hoseini HA, Mazloumi SM. The Western Ontario and McMaster universities Osteoarthritis Index (WOMAC) in Persian speaking patients with knee osteoarthritis. Archives of Bone and Joint Surgery. 2014; 2(1):57-62. [PMID] [PMCID]
khezry A, Arab Ameri E, Hemayattalab R. [The Comparison of response time between active and non-active elderly at different levels of body mass index (Persian)]. Journal of Behavioral Movement and Psychology of Exercise. 2012; 8(1):597-605.
Bahrami M, Dehdashti A, Karami M. [A survey on sleep quality in elderly people living in a nursing home in Damghan city in 2017: A short report (Persian)]. Journal of Rafsanjan University of Medical Sciences. 2017; 16(6):581-90.
Irwina AS, Amita A, Ifa N. Quality of sleep on the elderly: Asystematic review; 2017.
Sheikhy L, karami Mattin B, chupani J, Hookari S, fallah B. [Evaluation the status of sleep quality in elderly people in Kermanshah city (Persian)]. Rehabilitation Medicine. 2015; 3(4):81-8.
Shirazi M, Manoochehri H, Zagheri TM, Zayeri F, Alipour V. Explaining of chronic pain management process in older people: A grounded theory study (Persian)]. Medical-Surgical Nursing Journal. 2016; 4(4):1-11.
Panpanit L. [Striving to maintain well-being: Self-management of chronic pain by elderly people living in rural communities in North-East Thailand (Thai)]. [ PhD. dissertation]. Thailand: Victoria University; 2012.
Mortazavi H, Pakniyat A, Ganji R, Armat M, Tabatabaeichehr M, Saadati H. [The Effect of self-management education program on disability of elderly patients with knee osteoarthritis referring to elderly care clinic of Imam Reza (AS) Treatment Center in Shiraz, 2015-2106 (Persian)]. Journal of North Khorasan University of Medical Sciences. 2017; 8(3):461-70. [DOI:10.18869/acadpub.jnkums.8.3.461]
Vitiello MV, Rybarczyk B, Von Korff M, Stepanski EJ. Cognitive behavioral therapy for insomnia improves sleep and decreases pain in older adults with co-morbid insomnia and osteoarthritis. Journal of Clinical Sleep Medicine. 2009; 5(4):355-62. [PMID] [PMCID]
Karimi Z, Majlesi F, Tol A, Rahimi Foroushani A, Sahaf R, Ali Gol M, et al. [The effect of educational intervention on the promotion of physical activities of the elderly men in Qom City: Application of Trans-Theoretical Model (Persian)]. Iranian Journal of Ageing. 2015; 10(3):182-91.
Roepke SK, Ancoli-Israel S. Sleep disorders in the elderly. Indian Journal of Medical Research .2010; 131:302-10. [PMID]
Izadi F, Adib Hajbagheri M, Kafaei M. [Determining disturbing factors of sleep quality among hospitalized elderly patients in Kashan Hospitals, Iran 2009 (Persian)]. Journal of Shahid Sadoughi University of Medical Sciences. 2013; 20(6):688-98.