دوره 14، شماره 3 - ( پائیز 1398 )
جلد 14 شماره 3 صفحات 331-320 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Oraki M, Mehdizadeh A, Dortaj A. The Effectiveness of Self-care Empowerment Training on Life Expectancy, Happiness and Quality of Life of the Elderly in Iranian Elderly Care Centers in Dubai. Salmand: Iranian Journal of Ageing 2019; 14 (3) :320-331
URL: http://salmandj.uswr.ac.ir/article-1-1663-fa.html
URL: http://salmandj.uswr.ac.ir/article-1-1663-fa.html
اورکی محمد، مهدی زاده آتوسا، درتاج افسانه. اثربخشی آموزش توانمندسازی خودمراقبتی بر امید به زندگی و شادکامی و کیفیت زندگی سالمندان در مراکز مراقبت از سالمندان ایرانی شهر دبی. سالمند: مجله سالمندی ایران. 1398; 14 (3) :320-331
محمد اورکی* 
1، آتوسا مهدی زاده2 ، افسانه درتاج2
1، آتوسا مهدی زاده2 ، افسانه درتاج2
1- گروه روانشناسی، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی، واحد تهران، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران. ، orakisalamat@gmail.com
2- گروه روانشناسی، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی، واحد دبی، دانشگاه پیام نور، دبی، امارات متحده عربی.
2- گروه روانشناسی، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی، واحد دبی، دانشگاه پیام نور، دبی، امارات متحده عربی.
متن کامل [PDF 2890 kb]
(4910 دریافت)
| چکیده (HTML) (5530 مشاهده)
از پیش‌فرض‌های انجام تحلیل کوواریانس تساوی کوواریانس‌هاست. این پیش‌فرض از طریق آزمون باکس بررسی شد. جدول شماره 3 نتایج حاصل از آزمون باکس درباره همسانی کوواریانس‌های امید، شادکامی و کیفیت زندگی را نشان می‌دهد. همان‌طور که در جدول شماره 3 مشاهده میشود، نتایج غیرمعنی‌دار نشان‌دهنده پیش‌فرض تساوی کوواریانس‌ها در تمامی متغیرهای وابسته بود (0/05>P) به عبارت دیگر کوواریانس‌ها یا روابط بین متغیرهای وابسته، در جامعه برابر است و بنابراین امکان استفاده از شیوه تحلیل کوواریانس وجود دارد.
همچنین پیش‌فرض دیگر اجرای تحلیل کوواریانس، همگنی واریانس است. این پیش‌فرض با استفاده از آزمون لوین انجام شد و نتایج آن در جدول شماره 4 نشان از نتایج غیرمعنادار آزمون لوین برای متغیرهای پژوهش داشت که نشان‌دهنده همگنی واریانس‌های این متغیرها بود. نتایج تحلیل کوواریانس در جداول شماره 5 و 6 نشان داده شده است.
نتایج آزمون‌های تحلیل کوواریانس چند‌متغیری با وارد‌کردن نمرات پیش‌آزمون به عنوان متغیر کنترل در جدول شماره 5 آمده است. همان‌گونه که مشاهده میشود نتایج آزمون لامبدا به عنوان رایج‌ترین آزمون مد‌نظر در تحلیل کوواریانس چند‌متغیری حاکی از آن است که تفاوت معنی‌داری بین گروه آزمایش و کنترل در نمرات پس‌آزمون وجود دارد (6/13=F، 0/001>P) و مجذور اتا نیز نشان می‌دهد 42 درصد واریانس نمرات دو گروه مربوط به عضویت گروهی است.
جدول شماره 6 تفاوت بین گروه آزمایش و کنترل را در امید، شادکامی و کیفیت زندگی در پس‌آزمون نشان می‌دهد. همان‌طور که مشاهده میشود بین دو گروه در نمرات پس‌آزمون امید (F=18/78, 0/001>P)، شادکامی (=F=27/55، 0/001>P) و کیفیت زندگی (F=54/30، 0/001>P) تفاوت معنی‌داری وجود دارد. به عبارت دیگر، در اینجا نیز با وجود کنترل نمرات پیش‌آزمون متغیرها، میزان نمرات امید، شادکامی و کیفیت زندگی افزایش یافت و گروه آزمایش در پس‌آزمون و بعد از مداخله نسبت به گروه کنترل کاهش معناداری نشان داد. بنابراین با توجه به نتایج به‌دست‌آمده هر سه فرضیه این تحقیق تأیید شد. به عبارت دیگر آموزش توانمندسازی خودمراقبتی باعث افزایش امید، شادکامی و کیفیت زندگی در سالمندان شد.
متن کامل: (6998 مشاهده)
مقدمه
پدیده سالمندی یکی از مراحل طبیعی عمر انسان است که با تولد شروع میشود و با پیر‌شدن خاتمه یافته و به تغییرات فیزیولوژیکی، روانی و اجتماعی منجر میشود [1]. ورود فراورده‌های فنی، پیشرفت‌های پزشکی و بالا‌رفتن سطح بهداشت، همگی افزایش طول عمر و به دنبال آن افزایش تعداد سالمندان را به همراه داشته است [2]. افزایش جمعیت سالمندان، یک پدیده جهانی است که به یک بحران تبدیل شده است [3]. در حال حاضر جمعیت افراد سالمند بالای 60 سال جهان بیش از رشد جمعیت کودکان است [4].
علت توجه همه‌جانبه به سالمندان به این دلیل است که این افراد دارای مشکلات متعدد سلامتی هستند و افزایش جمعیت سالمند با هزینه‌های متعددی همراه است. مطالعات صورت‌گرفته در این زمینه نشان داده‌اند با ورود به مرحله سالمندی هزینه‌های درمانی روند تصاعدی خواهد داشت [5].
کاهش امید، شادکامی و کیفیت زندگی از جمله پیامدهایی است که سالمندی ممکن است به دنبال داشته باشد. سالمندان در معرض تنهایی و انزوا و عدم برخورداری از حمایت اجتماعی هستند و به دلیل ناتوانی‌های جسمی و ذهنی در موارد زیادی استقلال فردی‌شان تهدید میشود. مجموعه این شرایط به افت کیفیت زندگی [6] و درنهایت کاهش امید و شادکامی در سالمندان منجر میشود.
اشنایدر امید را تلفیقی از مؤلفه‌های چند‌بعدی می‌داند که ساختاری شناختی دارد و بر آینده متمرکز است [7]. بایلی و اشنایدر بیان داشتند محققان به طور کلی پی بردند که سالمندان امید کمتری را تجربه می‌کنند [8]. نشانه‌هایی مانند احساس به پایان رسیدن، بی‌هدفی و پوچی، ترس از طردشدن و ازدست‌دادن عزیزان، به‌ویژه همسر و نگرانی در دوران سالمندی بسیار گزارش شده است [9] که حاکی از پایین‌بودن میزان امید در میان سالمندان است. از این رو تحقیقات پیشین بر نقش امید به عنوان عامل مثبت در شرایط بحرانی و تهدید‌کننده زندگی از جمله در دوران سالمندی تمرکز کرده‌اند [10].
از جمله متغیرهای مهم حوزه سلامت روان و کیفیت زندگی که مورد توجه محققان قرار گرفته است شادکامی است. شادکامی دربر گیرنده یک هیجان مثبت، رضایت از زندگی و نبود هیجان‌های منفی از جمله افسردگی و اضطراب است [11]. شادکامی می‌تواند متغیر بسیار مهمی در کیفیت زندگی افراد سالمند باشد، به همین دلیل بررسی اثربخشی برنامه‌های آموزشی که می‌توانند شادکامی را در سالمندان افزایش دهند، می‌تواند اهمیت شایانی داشته باشد. سالمندان محدودیت‌های مهمی در توانایی برای پیش‌بینی حالت‌های عاطفی آینده خود مانند شادکامی یا اندوه، تجربه می‌کنند. کناره‌گیری سالمند از فعالیت و تلاش، سبب میشود او روزبه‌روز گوشه‌گیرتر شود و ممکن است از ادامه زندگی ناامید شود و برای مرگ روزشماری کند. از طرف دیگر، گرایش سالمندان به رکود و سکون در یک نقطه، از خصایص نامطلوبی است که گاهی به آن دچار می‌شوند و با این کار، نشاط و احساس سودمندی خویش را از دست می‌دهند. سالمندانی که در حد متعادل و تا حدودی بالا شادکامی دارند، نگرش خوبی درباره سلامتی خود دارند؛ درنتیجه به خود اعتماد دارند، می‌توانند ذهنشان را با نشاط کنند، برون‌گرا و خوشبین و سازگار هستند، نگرش خوبی درباره خودشان دارند، اضطرابی درباره حوادث گذشته ندارند، وقتی با مشکلی روبه‌رو می‌شوند شروع به حل آن می‌کنند، برای روبه‌روشدن با هر تغییری در زندگی‌شان آماده هستند و انطباق خوبی با زندگی خود دارند [12]. جونز و همکاران در پژوهش خود عوامل شناختی و روان‌شناختی را که با شادکامی افراد سالمند رابطه دارند، بررسی کردند [13]. پژوهش‌های قبلی نشان می‌دهند سلامت جسمانی و حمایت اجتماعی و امید بالا تأثیر عمده‌ای بر شادکامی افراد سالمند دارند.
سازمان بهداشت جهانی کیفیت زندگی را به عنوان مفهومی فراگیر در نظر می‌گیرد که سلامت جسمانی، رشد شخصی، حالات روان‌شناختی، میزان استقلال، روابط اجتماعی و ارتباط با محیط را دربر می‌گیرد که مبتنی بر ادراک فرد از این ابعاد است [14]. درواقع، کیفیت زندگی دربر گیرنده ابعاد عینی و ذهنی است که در تعامل با یکدیگر قرار دارند. نتایج مطالعات گوناگون نشان داده‌اند با افزایش سن، به علت اختلالاتی که در سیستم‌های مختلف بدن فرد صورت می‌گیرد، به‌خصوص به علت محدودیت‌های حرکتی، وابستگی فرد به دیگران در انجام کارهای روزانه افزایش می‌یابد، که این عوامل می‌تواند در احساس خوب‌بودن و درنتیجه بر کیفیت زندگی فرد، تأثیر زیادی داشته باشد [15].
یافته‌های تحقیقات حاکی از آن است که 58 درصد افراد سالمند بالای 65 سال برای انجام فعالیت‌های روزانه خود نیازمند کمک هستند [16]. سالمندانی که در زندگی روزمره نیاز به کمک اطرافیان دارند، کیفیت زندگی پایین‌تری دارند [17]. دو رکن مهم و اساسی برای حفظ و ارتقای کیفیت زندگی سالمندان، فعالیت فیزیکی و سلامت روانی است [18]. اوسادا و همکاران نشان دادند سالمندانی که توانایی انجام فعالیت‌های بدنی و فعالیت‌های روزانه را دارند، سطح بالاتری از کیفیت زندگی را دارند و کمتر دچار افسردگی می‌شوند و شادمان‌تر هستند [19].
با افزایش سن سالمندی، تغییراتی در ابعاد مختلف سلامتی آنان از جمله ضعف جسمی، روانی، عقلی و انواع بیماری‌ها، به وجود خواهد آمد، لذا با توجه به این تغییرات، سالمند مستعد آسیب است و نیازمند توجه و رعایت و همچنین برخورداری از الگوی مراقبتی ویژه [20]. اشخاص بزرگسال به طور طبیعی توانایی مراقبت از خود را دارند. اما کودکان، سالمندان و اشخاص بیمار و ناتوان نیازمند کمک در انجام فعالیت‌های خودمراقبتی هستند [21]. افزایش توانایی خودمراقبتی افراد سالمند می‌تواند به خودشکوفایی شخص منجر شود [22].
در میان عوامل تعیین‌کننده سلامت، رفتارهای خودمراقبتی ارتقا‌دهنده سلامت به عنوان اساسی‌ترین راه پیشگیری از ابتلا به بیماری‌ها، به‌ویژه بیماری‌های مزمن شناخته شدهاند. از این رو رفتارهای خودمراقبتی ارتقا‌دهنده سلامت باید به عنوان راهبرد اصلی جهت حفظ و ارتقای سلامت مورد توجه قرار گیرند [23]. مهم‌ترین رفتارهای خودمراقبتی ارتقا‌دهنده سلامت شامل رفتارهای تغذیه‌ای سالم، فعالیت‌های جسمانی، مدیریت استرس، ارتباطات بین‌فردی، رشد معنوی و مسئولیت‌پذیری در قبال وضعیت سلامتی است [24]. توجه به رفتارهای ارتقا‌دهنده سلامت و کیفیت زندگی می‌تواند باعث افزایش کارایی و استقلال سالمندان شود و آنان را در کنترل عوارض متعدد سالمندی و درمان‌های مختلف آن کمک کند [25].
بررسی‌های انجام‌شده در انگلستان حاکی از این است که رفتارهای خودمراقبتی ارتقا‌دهنده سلامت به طور مستقیم با سلامت سالمندان و کیفیت زندگی آنان ارتباط دارد و موجب کاهش میزان ابتلا به بیماری‌ها و مرگ میشود [23]. هاشملو و همکاران در پژوهشی با هدف تأثیر اجرای برنامه خودمراقبتی اورم بر توان خودمراقبتی سالمندان نشان دادند اجرای برنامه خودمراقبتی اورم تأثیر مثبتی در افزایش توان خودمراقبتی سالمندان دارد [26]. کشتکاران و همکاران در پژوهشی نشان دادند آموزش خودمراقبتی باعث ارتقای کیفیت زندگی بیماران میشود و می‌توان نحوه مدارا و تطابق با بیماری را به نحو مؤثرتری فراهم کرد و در بهبود کیفیت زندگی فرد و سطح سلامت جامعه نقش مهمی را ایفا کرد [27]. علی‌محمدی و همکاران در پژوهشی روی مبتلایان به ام‌اس نشان دادند آموزش خودمراقبتی موجب بهبود کیفیت زندگی مبتلایان به ام‌اس میشود [28].
خودمراقبتی نقش اساسی در پیامد‌های بالینی مرتبط با بیماری‌ها در زمان سالمندی دارد [29] و می‌تواند کیفیت زندگی را ارتقا دهد و طول عمر را زیاد کند [30]. خودمراقبتی بیانگر حفظ و نگهداری سلامتی از طریق انجام فعالیت‌های سالم مثبت و مدیریت بیماری یا اختلال است [31]. بنابراین با توجه به اهمیت موضوع هدف پژوهش حاضر بررسی اثربخشی آموزش توانمندسازی خودمراقبتی بر امید به زندگی، شادکامی و کیفیت زندگی سالمندان در مراکز مراقبت از سالمندان ایرانی شهر دبی بود. به منظور پیگیری این هدف این فرضیه‌ها بررسی شدند: 1. آموزش خودمراقبتی باعث افزایش امید به زندگی سالمندان میشود. 2. آموزش خودمراقبتی باعث افزایش شادمانی سالمندان میشود. 3. آموزش خودمراقبتی باعث افزایش کیفیت زندگی سالمندان میشود.
روش مطالعه
روش پژوهش حاضر از نوع طرح‌های نیمه‌آزمایشی بود. در این پژوهش، از طرح پیش‌آزمون پس‌آزمون با گروه کنترل استفاده شد و سالمندان شرکت‌کننده در این تحقیق به صورت تصادفی در دو گروه آزمایش و کنترل جایگزین شدند. جامعه آماری این پژوهش شامل تمامی سالمندان در مراکز مراقبت از سالمندان ایرانی بود که از این جامعه، نمونه‌ای به حجم 40 نفر (20 زن و 20 مرد) انتخاب شدند. این افراد به صورت تصادفی در دو گروه 20نفری آزمایش (10 مرد و 10 زن) و کنترل (10 مرد و 10 زن) گمارده شدند. معیارهای ورود به مطالعه عبارت بود از اقامت در خانه سالمندان، مایل‌بودن به شرکت در جلسات آموزشی، عدم ابتلا به اختلال‌های روانی و بیماری‌های جسمی، سطح تحصیلات حداقل اول متوسطه و معیارهای خروج عبارت بود از انصراف از شرکت در تمامی جلسات، ابتلا به اختلال‌های روان‌پزشکی و بیماری‌های جسمی.
آموزش توانمندسازی خودمراقبتی
برای گروه آزمایش، دوره‌های آموزش خودمراقبتی با محوریت تغذیه صحیح، مصرف صحیح داروها، سلامت روان، سالمندی و ورزش، مراقبت از فشار خون، عوارض سالمندی و کنترل آن‌ها، توسط کارشناس تغذیه، متخصص روان‌پزشک، کارشناسان پرستاری و پزشکان مستقر در مرکز سالمندی و با استفاده از کتب و جزوات منتشره، در طول 12 جلسه و در مدت سه ماه، هفته‌ای یک جلسه دوساعته همراه با برنامه‌های روتین در مرکز، برگزار شد. جهت برگزاری کلاس‌های آموزشی، از روش‌های آموزش گروهی، پرسش و پاسخ، بارش افکار و سخنرانی استفاده شد و از پوسترهای آموزشی، عکس‌ها و جزوه‌های ساده و مصور نیز بهره گرفته شد. از سالمندان خواسته شد اصولی که آموزش می‌بینند را بعد از هر کلاس به کار گیرند. برای اطمینان از ماندگاری برنامه‌های آموزشی، در ابتدای هر جلسه، یک سناریو مطرح می‌شد و نظر ایشان درباره مسئله مطرح‌شده گرفته می‌شد. سؤالات در راستای مطالبی بود که در جلسه گذشته به آن‌ها آموزش داده شده بود. این مسئله موجب به‌کارگیری مطالب یادگرفته‌شده و تکرار و تمرین بیشتر و پایایی ذهنیت جدید در مورد مسائل مطرح‌شده بود. در این راستا، در طول مدت مداخله، برای گروه کنترل، هیچ برنامه آموزشی برگزار نشد.
در این پژوهش داده‌ها در دو سطح توصیفی و استنباطی تحلیل شدند. در سطح توصیفی از شاخص‌های میانگین و انحراف استاندارد و در سطح استنباطی برای آزمون فرضیه‌های آماری از روش تحلیل کوواریانس چند‌متغیری (مانکووا) با استفاده از نسخه 20 نرم‌افزار SPSS استفاده شد. در این پژوهش پرسش‌نامه امید اشنایدر، پرسش‌نامه شادکامی آکسفورد و پرسش‌نامه کیفیت زندگی سازمان بهداشت جهانی در دو مرحله پیش‌آزمون (بلافاصله قبل از آموزش) و پس از آزمون (پس از اتمام دوره‌های درمانی) در شرکت‌کنندگان گروه آزمایش و کنترل اجرا شدند.
پرسش‌نامه امید اشنایدر
جهت اندازه‌گیری سطح امید از پرسش‌نامه امید اشنایدر استفاده شد. این مقیاس، ابزاری 12سؤالی است که اشنایدر و همکاران تدوین کرده‌اند و شامل دو خرده‌مقیاس گذرگاه و انگیزش است [32]. برای پاسخ‌دادن به هر پرسش، پیوستاری از کاملاً غلط تا کاملاً درست در نظر گرفته شده است. اشنایدر و پترسون روایی محتوای این مقیاس را نیز تأیید کرده‌اند [32]. اعتبار این مقیاس، در نسخه ایرانی با روش همسانی درونی بررسی شد و آلفای کرونباخ 0/89 به دست آمد [33]. در مطالعه حاضر، ضریب آلفای کرونباخ 0/91 برای این پرسش‌نامه به دست آمد.
پرسش‌نامه شادکامی آکسفورد
این پرسش‌نامه توسط آرگیل و هیلز تهیه شده است. در ساخت این پرسش‌نامه، آرگیل پس از رایزنی با آرون بک، بر آن شد جمله‌های پرسش‌نامه افسردگی بک را معکوس کند و به این ترتیب 21 سؤال تهیه کرد. سپس 11 سؤال دیگر به آن افزود تا سایر جنبه‌های شادکامی را نیز دربر گیرد. درنهایت، با ایجاد تغییر در برخی از سؤالات آزمون و حذف سه سؤال، فرم نهایی به 29 سؤال کاهش یافت [34]. این آزمون دارای 29 سؤال چهارگزینه‌ای است که به ترتیب از صفر تا سه نمره‌گذاری میشود و جمع نمره‌های سؤالات، نمره کل مقیاس را تشکیل می‌دهد که دامنه آن از صفر تا 87 است [35]. پرسش‌نامه شادکامی آکسفورد اعتبار و روایی بالایی در داخل و خارج ایراندارد. آرگیل و همکاران، ضریب آلفای 0/90 و فرانسیس آلفای کرونباخ0/92 را برای آن به دست آورده‌اند [35]. همچنین کشاورز ضریب پایایی این پرسش‌نامه را با استفاده از روش آلفای کرونباخ 0/82 به دست آورد [36]. در تحقیق حاضر، ضریب آلفای کرونباخ 0/90 برای پرسش‌نامه شادکامی آکسفورد حاصل شد.
پرسش‌نامه کیفیت زندگی
برای سنجش کیفیت زندگی از فرم کوتاه مقیاس ارزیابی کیفیت زندگی سازمان بهداشت جهانی استفاده شد که در اصل حاوی ٢٦ سؤال است [37]. به طور کلی این پرسش‌نامه چهار خرده‌مقیاس دارد که چهار دامنه از زندگی را ارزیابی می‌کند و عبارت هستند از سنجش سلامت جسمی، سلامت روانی، روابط اجتماعی و محیط زندگی. نمره هر سؤال در دامنه‌ای از یک تا پنج قرار دارد. در نتایج گزارش‌شده توسط گروه سازندگان مقیاس کیفیت زندگی سازمان بهداشت جهانی که در 15 مرکز بین‌المللی این سازمان انجام شده، ضریب آلفای کرونباخ بین0/73 تا 0/89 برای زیرمقیاس‌های چهارگانه و کل مقیاس گزارش شده است [38].
در ایران نیز نصیری پایایی بازآزمایی و آلفای کرونباخ این مقیاس را به ترتیب برابر با 0/67 و 0/84 گزارش داد [38]. همچنین رحیمی ضریب آلفای کرونباخ برای کل مقیاس را برابر با 0/88، برای سلامت جسمی 0/70، برای سلامت روانی0/77، و برای روابط اجتماعی 0/65 و برای کیفیت محیط زندگی برابر با 0/77 گزارش کرده است [39]. در تحقیق حاضر آلفای کرونباخ برای کل مقیاس برابر با 0/92 به دست آمد.
یافته‌ها
جدول شماره 1 میانگین و انحراف استاندارد نمره‌های افراد در گروه آزمایش و کنترل را در متغیرهای امید، شادکامی و کیفیت زندگی نشان می‌دهد. جهت بررسی نرمال‌بودن داده‌ها از آزمون کولموگروف‌اسمیرنوف استفاده شد که نتایج آن در جدول شماره 2 نشان داده شده است. نتایج غیرمعنی‌دار آزمون کولموگروف‌اسمیرنوف برای متغیرهای پژوهش نشان‌دهنده نرمال‌بودن توزیع این متغیرها بود.
پدیده سالمندی یکی از مراحل طبیعی عمر انسان است که با تولد شروع میشود و با پیر‌شدن خاتمه یافته و به تغییرات فیزیولوژیکی، روانی و اجتماعی منجر میشود [1]. ورود فراورده‌های فنی، پیشرفت‌های پزشکی و بالا‌رفتن سطح بهداشت، همگی افزایش طول عمر و به دنبال آن افزایش تعداد سالمندان را به همراه داشته است [2]. افزایش جمعیت سالمندان، یک پدیده جهانی است که به یک بحران تبدیل شده است [3]. در حال حاضر جمعیت افراد سالمند بالای 60 سال جهان بیش از رشد جمعیت کودکان است [4].
علت توجه همه‌جانبه به سالمندان به این دلیل است که این افراد دارای مشکلات متعدد سلامتی هستند و افزایش جمعیت سالمند با هزینه‌های متعددی همراه است. مطالعات صورت‌گرفته در این زمینه نشان داده‌اند با ورود به مرحله سالمندی هزینه‌های درمانی روند تصاعدی خواهد داشت [5].
کاهش امید، شادکامی و کیفیت زندگی از جمله پیامدهایی است که سالمندی ممکن است به دنبال داشته باشد. سالمندان در معرض تنهایی و انزوا و عدم برخورداری از حمایت اجتماعی هستند و به دلیل ناتوانی‌های جسمی و ذهنی در موارد زیادی استقلال فردی‌شان تهدید میشود. مجموعه این شرایط به افت کیفیت زندگی [6] و درنهایت کاهش امید و شادکامی در سالمندان منجر میشود.
اشنایدر امید را تلفیقی از مؤلفه‌های چند‌بعدی می‌داند که ساختاری شناختی دارد و بر آینده متمرکز است [7]. بایلی و اشنایدر بیان داشتند محققان به طور کلی پی بردند که سالمندان امید کمتری را تجربه می‌کنند [8]. نشانه‌هایی مانند احساس به پایان رسیدن، بی‌هدفی و پوچی، ترس از طردشدن و ازدست‌دادن عزیزان، به‌ویژه همسر و نگرانی در دوران سالمندی بسیار گزارش شده است [9] که حاکی از پایین‌بودن میزان امید در میان سالمندان است. از این رو تحقیقات پیشین بر نقش امید به عنوان عامل مثبت در شرایط بحرانی و تهدید‌کننده زندگی از جمله در دوران سالمندی تمرکز کرده‌اند [10].
از جمله متغیرهای مهم حوزه سلامت روان و کیفیت زندگی که مورد توجه محققان قرار گرفته است شادکامی است. شادکامی دربر گیرنده یک هیجان مثبت، رضایت از زندگی و نبود هیجان‌های منفی از جمله افسردگی و اضطراب است [11]. شادکامی می‌تواند متغیر بسیار مهمی در کیفیت زندگی افراد سالمند باشد، به همین دلیل بررسی اثربخشی برنامه‌های آموزشی که می‌توانند شادکامی را در سالمندان افزایش دهند، می‌تواند اهمیت شایانی داشته باشد. سالمندان محدودیت‌های مهمی در توانایی برای پیش‌بینی حالت‌های عاطفی آینده خود مانند شادکامی یا اندوه، تجربه می‌کنند. کناره‌گیری سالمند از فعالیت و تلاش، سبب میشود او روزبه‌روز گوشه‌گیرتر شود و ممکن است از ادامه زندگی ناامید شود و برای مرگ روزشماری کند. از طرف دیگر، گرایش سالمندان به رکود و سکون در یک نقطه، از خصایص نامطلوبی است که گاهی به آن دچار می‌شوند و با این کار، نشاط و احساس سودمندی خویش را از دست می‌دهند. سالمندانی که در حد متعادل و تا حدودی بالا شادکامی دارند، نگرش خوبی درباره سلامتی خود دارند؛ درنتیجه به خود اعتماد دارند، می‌توانند ذهنشان را با نشاط کنند، برون‌گرا و خوشبین و سازگار هستند، نگرش خوبی درباره خودشان دارند، اضطرابی درباره حوادث گذشته ندارند، وقتی با مشکلی روبه‌رو می‌شوند شروع به حل آن می‌کنند، برای روبه‌روشدن با هر تغییری در زندگی‌شان آماده هستند و انطباق خوبی با زندگی خود دارند [12]. جونز و همکاران در پژوهش خود عوامل شناختی و روان‌شناختی را که با شادکامی افراد سالمند رابطه دارند، بررسی کردند [13]. پژوهش‌های قبلی نشان می‌دهند سلامت جسمانی و حمایت اجتماعی و امید بالا تأثیر عمده‌ای بر شادکامی افراد سالمند دارند.
سازمان بهداشت جهانی کیفیت زندگی را به عنوان مفهومی فراگیر در نظر می‌گیرد که سلامت جسمانی، رشد شخصی، حالات روان‌شناختی، میزان استقلال، روابط اجتماعی و ارتباط با محیط را دربر می‌گیرد که مبتنی بر ادراک فرد از این ابعاد است [14]. درواقع، کیفیت زندگی دربر گیرنده ابعاد عینی و ذهنی است که در تعامل با یکدیگر قرار دارند. نتایج مطالعات گوناگون نشان داده‌اند با افزایش سن، به علت اختلالاتی که در سیستم‌های مختلف بدن فرد صورت می‌گیرد، به‌خصوص به علت محدودیت‌های حرکتی، وابستگی فرد به دیگران در انجام کارهای روزانه افزایش می‌یابد، که این عوامل می‌تواند در احساس خوب‌بودن و درنتیجه بر کیفیت زندگی فرد، تأثیر زیادی داشته باشد [15].
یافته‌های تحقیقات حاکی از آن است که 58 درصد افراد سالمند بالای 65 سال برای انجام فعالیت‌های روزانه خود نیازمند کمک هستند [16]. سالمندانی که در زندگی روزمره نیاز به کمک اطرافیان دارند، کیفیت زندگی پایین‌تری دارند [17]. دو رکن مهم و اساسی برای حفظ و ارتقای کیفیت زندگی سالمندان، فعالیت فیزیکی و سلامت روانی است [18]. اوسادا و همکاران نشان دادند سالمندانی که توانایی انجام فعالیت‌های بدنی و فعالیت‌های روزانه را دارند، سطح بالاتری از کیفیت زندگی را دارند و کمتر دچار افسردگی می‌شوند و شادمان‌تر هستند [19].
با افزایش سن سالمندی، تغییراتی در ابعاد مختلف سلامتی آنان از جمله ضعف جسمی، روانی، عقلی و انواع بیماری‌ها، به وجود خواهد آمد، لذا با توجه به این تغییرات، سالمند مستعد آسیب است و نیازمند توجه و رعایت و همچنین برخورداری از الگوی مراقبتی ویژه [20]. اشخاص بزرگسال به طور طبیعی توانایی مراقبت از خود را دارند. اما کودکان، سالمندان و اشخاص بیمار و ناتوان نیازمند کمک در انجام فعالیت‌های خودمراقبتی هستند [21]. افزایش توانایی خودمراقبتی افراد سالمند می‌تواند به خودشکوفایی شخص منجر شود [22].
در میان عوامل تعیین‌کننده سلامت، رفتارهای خودمراقبتی ارتقا‌دهنده سلامت به عنوان اساسی‌ترین راه پیشگیری از ابتلا به بیماری‌ها، به‌ویژه بیماری‌های مزمن شناخته شدهاند. از این رو رفتارهای خودمراقبتی ارتقا‌دهنده سلامت باید به عنوان راهبرد اصلی جهت حفظ و ارتقای سلامت مورد توجه قرار گیرند [23]. مهم‌ترین رفتارهای خودمراقبتی ارتقا‌دهنده سلامت شامل رفتارهای تغذیه‌ای سالم، فعالیت‌های جسمانی، مدیریت استرس، ارتباطات بین‌فردی، رشد معنوی و مسئولیت‌پذیری در قبال وضعیت سلامتی است [24]. توجه به رفتارهای ارتقا‌دهنده سلامت و کیفیت زندگی می‌تواند باعث افزایش کارایی و استقلال سالمندان شود و آنان را در کنترل عوارض متعدد سالمندی و درمان‌های مختلف آن کمک کند [25].
بررسی‌های انجام‌شده در انگلستان حاکی از این است که رفتارهای خودمراقبتی ارتقا‌دهنده سلامت به طور مستقیم با سلامت سالمندان و کیفیت زندگی آنان ارتباط دارد و موجب کاهش میزان ابتلا به بیماری‌ها و مرگ میشود [23]. هاشملو و همکاران در پژوهشی با هدف تأثیر اجرای برنامه خودمراقبتی اورم بر توان خودمراقبتی سالمندان نشان دادند اجرای برنامه خودمراقبتی اورم تأثیر مثبتی در افزایش توان خودمراقبتی سالمندان دارد [26]. کشتکاران و همکاران در پژوهشی نشان دادند آموزش خودمراقبتی باعث ارتقای کیفیت زندگی بیماران میشود و می‌توان نحوه مدارا و تطابق با بیماری را به نحو مؤثرتری فراهم کرد و در بهبود کیفیت زندگی فرد و سطح سلامت جامعه نقش مهمی را ایفا کرد [27]. علی‌محمدی و همکاران در پژوهشی روی مبتلایان به ام‌اس نشان دادند آموزش خودمراقبتی موجب بهبود کیفیت زندگی مبتلایان به ام‌اس میشود [28].
خودمراقبتی نقش اساسی در پیامد‌های بالینی مرتبط با بیماری‌ها در زمان سالمندی دارد [29] و می‌تواند کیفیت زندگی را ارتقا دهد و طول عمر را زیاد کند [30]. خودمراقبتی بیانگر حفظ و نگهداری سلامتی از طریق انجام فعالیت‌های سالم مثبت و مدیریت بیماری یا اختلال است [31]. بنابراین با توجه به اهمیت موضوع هدف پژوهش حاضر بررسی اثربخشی آموزش توانمندسازی خودمراقبتی بر امید به زندگی، شادکامی و کیفیت زندگی سالمندان در مراکز مراقبت از سالمندان ایرانی شهر دبی بود. به منظور پیگیری این هدف این فرضیه‌ها بررسی شدند: 1. آموزش خودمراقبتی باعث افزایش امید به زندگی سالمندان میشود. 2. آموزش خودمراقبتی باعث افزایش شادمانی سالمندان میشود. 3. آموزش خودمراقبتی باعث افزایش کیفیت زندگی سالمندان میشود.
روش مطالعه
روش پژوهش حاضر از نوع طرح‌های نیمه‌آزمایشی بود. در این پژوهش، از طرح پیش‌آزمون پس‌آزمون با گروه کنترل استفاده شد و سالمندان شرکت‌کننده در این تحقیق به صورت تصادفی در دو گروه آزمایش و کنترل جایگزین شدند. جامعه آماری این پژوهش شامل تمامی سالمندان در مراکز مراقبت از سالمندان ایرانی بود که از این جامعه، نمونه‌ای به حجم 40 نفر (20 زن و 20 مرد) انتخاب شدند. این افراد به صورت تصادفی در دو گروه 20نفری آزمایش (10 مرد و 10 زن) و کنترل (10 مرد و 10 زن) گمارده شدند. معیارهای ورود به مطالعه عبارت بود از اقامت در خانه سالمندان، مایل‌بودن به شرکت در جلسات آموزشی، عدم ابتلا به اختلال‌های روانی و بیماری‌های جسمی، سطح تحصیلات حداقل اول متوسطه و معیارهای خروج عبارت بود از انصراف از شرکت در تمامی جلسات، ابتلا به اختلال‌های روان‌پزشکی و بیماری‌های جسمی.
آموزش توانمندسازی خودمراقبتی
برای گروه آزمایش، دوره‌های آموزش خودمراقبتی با محوریت تغذیه صحیح، مصرف صحیح داروها، سلامت روان، سالمندی و ورزش، مراقبت از فشار خون، عوارض سالمندی و کنترل آن‌ها، توسط کارشناس تغذیه، متخصص روان‌پزشک، کارشناسان پرستاری و پزشکان مستقر در مرکز سالمندی و با استفاده از کتب و جزوات منتشره، در طول 12 جلسه و در مدت سه ماه، هفته‌ای یک جلسه دوساعته همراه با برنامه‌های روتین در مرکز، برگزار شد. جهت برگزاری کلاس‌های آموزشی، از روش‌های آموزش گروهی، پرسش و پاسخ، بارش افکار و سخنرانی استفاده شد و از پوسترهای آموزشی، عکس‌ها و جزوه‌های ساده و مصور نیز بهره گرفته شد. از سالمندان خواسته شد اصولی که آموزش می‌بینند را بعد از هر کلاس به کار گیرند. برای اطمینان از ماندگاری برنامه‌های آموزشی، در ابتدای هر جلسه، یک سناریو مطرح می‌شد و نظر ایشان درباره مسئله مطرح‌شده گرفته می‌شد. سؤالات در راستای مطالبی بود که در جلسه گذشته به آن‌ها آموزش داده شده بود. این مسئله موجب به‌کارگیری مطالب یادگرفته‌شده و تکرار و تمرین بیشتر و پایایی ذهنیت جدید در مورد مسائل مطرح‌شده بود. در این راستا، در طول مدت مداخله، برای گروه کنترل، هیچ برنامه آموزشی برگزار نشد.
در این پژوهش داده‌ها در دو سطح توصیفی و استنباطی تحلیل شدند. در سطح توصیفی از شاخص‌های میانگین و انحراف استاندارد و در سطح استنباطی برای آزمون فرضیه‌های آماری از روش تحلیل کوواریانس چند‌متغیری (مانکووا) با استفاده از نسخه 20 نرم‌افزار SPSS استفاده شد. در این پژوهش پرسش‌نامه امید اشنایدر، پرسش‌نامه شادکامی آکسفورد و پرسش‌نامه کیفیت زندگی سازمان بهداشت جهانی در دو مرحله پیش‌آزمون (بلافاصله قبل از آموزش) و پس از آزمون (پس از اتمام دوره‌های درمانی) در شرکت‌کنندگان گروه آزمایش و کنترل اجرا شدند.
پرسش‌نامه امید اشنایدر
جهت اندازه‌گیری سطح امید از پرسش‌نامه امید اشنایدر استفاده شد. این مقیاس، ابزاری 12سؤالی است که اشنایدر و همکاران تدوین کرده‌اند و شامل دو خرده‌مقیاس گذرگاه و انگیزش است [32]. برای پاسخ‌دادن به هر پرسش، پیوستاری از کاملاً غلط تا کاملاً درست در نظر گرفته شده است. اشنایدر و پترسون روایی محتوای این مقیاس را نیز تأیید کرده‌اند [32]. اعتبار این مقیاس، در نسخه ایرانی با روش همسانی درونی بررسی شد و آلفای کرونباخ 0/89 به دست آمد [33]. در مطالعه حاضر، ضریب آلفای کرونباخ 0/91 برای این پرسش‌نامه به دست آمد.
پرسش‌نامه شادکامی آکسفورد
این پرسش‌نامه توسط آرگیل و هیلز تهیه شده است. در ساخت این پرسش‌نامه، آرگیل پس از رایزنی با آرون بک، بر آن شد جمله‌های پرسش‌نامه افسردگی بک را معکوس کند و به این ترتیب 21 سؤال تهیه کرد. سپس 11 سؤال دیگر به آن افزود تا سایر جنبه‌های شادکامی را نیز دربر گیرد. درنهایت، با ایجاد تغییر در برخی از سؤالات آزمون و حذف سه سؤال، فرم نهایی به 29 سؤال کاهش یافت [34]. این آزمون دارای 29 سؤال چهارگزینه‌ای است که به ترتیب از صفر تا سه نمره‌گذاری میشود و جمع نمره‌های سؤالات، نمره کل مقیاس را تشکیل می‌دهد که دامنه آن از صفر تا 87 است [35]. پرسش‌نامه شادکامی آکسفورد اعتبار و روایی بالایی در داخل و خارج ایراندارد. آرگیل و همکاران، ضریب آلفای 0/90 و فرانسیس آلفای کرونباخ0/92 را برای آن به دست آورده‌اند [35]. همچنین کشاورز ضریب پایایی این پرسش‌نامه را با استفاده از روش آلفای کرونباخ 0/82 به دست آورد [36]. در تحقیق حاضر، ضریب آلفای کرونباخ 0/90 برای پرسش‌نامه شادکامی آکسفورد حاصل شد.
پرسش‌نامه کیفیت زندگی
برای سنجش کیفیت زندگی از فرم کوتاه مقیاس ارزیابی کیفیت زندگی سازمان بهداشت جهانی استفاده شد که در اصل حاوی ٢٦ سؤال است [37]. به طور کلی این پرسش‌نامه چهار خرده‌مقیاس دارد که چهار دامنه از زندگی را ارزیابی می‌کند و عبارت هستند از سنجش سلامت جسمی، سلامت روانی، روابط اجتماعی و محیط زندگی. نمره هر سؤال در دامنه‌ای از یک تا پنج قرار دارد. در نتایج گزارش‌شده توسط گروه سازندگان مقیاس کیفیت زندگی سازمان بهداشت جهانی که در 15 مرکز بین‌المللی این سازمان انجام شده، ضریب آلفای کرونباخ بین0/73 تا 0/89 برای زیرمقیاس‌های چهارگانه و کل مقیاس گزارش شده است [38].
در ایران نیز نصیری پایایی بازآزمایی و آلفای کرونباخ این مقیاس را به ترتیب برابر با 0/67 و 0/84 گزارش داد [38]. همچنین رحیمی ضریب آلفای کرونباخ برای کل مقیاس را برابر با 0/88، برای سلامت جسمی 0/70، برای سلامت روانی0/77، و برای روابط اجتماعی 0/65 و برای کیفیت محیط زندگی برابر با 0/77 گزارش کرده است [39]. در تحقیق حاضر آلفای کرونباخ برای کل مقیاس برابر با 0/92 به دست آمد.
یافته‌ها
جدول شماره 1 میانگین و انحراف استاندارد نمره‌های افراد در گروه آزمایش و کنترل را در متغیرهای امید، شادکامی و کیفیت زندگی نشان می‌دهد. جهت بررسی نرمال‌بودن داده‌ها از آزمون کولموگروف‌اسمیرنوف استفاده شد که نتایج آن در جدول شماره 2 نشان داده شده است. نتایج غیرمعنی‌دار آزمون کولموگروف‌اسمیرنوف برای متغیرهای پژوهش نشان‌دهنده نرمال‌بودن توزیع این متغیرها بود.
از پیش‌فرض‌های انجام تحلیل کوواریانس تساوی کوواریانس‌هاست. این پیش‌فرض از طریق آزمون باکس بررسی شد. جدول شماره 3 نتایج حاصل از آزمون باکس درباره همسانی کوواریانس‌های امید، شادکامی و کیفیت زندگی را نشان می‌دهد. همان‌طور که در جدول شماره 3 مشاهده میشود، نتایج غیرمعنی‌دار نشان‌دهنده پیش‌فرض تساوی کوواریانس‌ها در تمامی متغیرهای وابسته بود (0/05>P) به عبارت دیگر کوواریانس‌ها یا روابط بین متغیرهای وابسته، در جامعه برابر است و بنابراین امکان استفاده از شیوه تحلیل کوواریانس وجود دارد.
همچنین پیش‌فرض دیگر اجرای تحلیل کوواریانس، همگنی واریانس است. این پیش‌فرض با استفاده از آزمون لوین انجام شد و نتایج آن در جدول شماره 4 نشان از نتایج غیرمعنادار آزمون لوین برای متغیرهای پژوهش داشت که نشان‌دهنده همگنی واریانس‌های این متغیرها بود. نتایج تحلیل کوواریانس در جداول شماره 5 و 6 نشان داده شده است.
نتایج آزمون‌های تحلیل کوواریانس چند‌متغیری با وارد‌کردن نمرات پیش‌آزمون به عنوان متغیر کنترل در جدول شماره 5 آمده است. همان‌گونه که مشاهده میشود نتایج آزمون لامبدا به عنوان رایج‌ترین آزمون مد‌نظر در تحلیل کوواریانس چند‌متغیری حاکی از آن است که تفاوت معنی‌داری بین گروه آزمایش و کنترل در نمرات پس‌آزمون وجود دارد (6/13=F، 0/001>P) و مجذور اتا نیز نشان می‌دهد 42 درصد واریانس نمرات دو گروه مربوط به عضویت گروهی است.
جدول شماره 6 تفاوت بین گروه آزمایش و کنترل را در امید، شادکامی و کیفیت زندگی در پس‌آزمون نشان می‌دهد. همان‌طور که مشاهده میشود بین دو گروه در نمرات پس‌آزمون امید (F=18/78, 0/001>P)، شادکامی (=F=27/55، 0/001>P) و کیفیت زندگی (F=54/30، 0/001>P) تفاوت معنی‌داری وجود دارد. به عبارت دیگر، در اینجا نیز با وجود کنترل نمرات پیش‌آزمون متغیرها، میزان نمرات امید، شادکامی و کیفیت زندگی افزایش یافت و گروه آزمایش در پس‌آزمون و بعد از مداخله نسبت به گروه کنترل کاهش معناداری نشان داد. بنابراین با توجه به نتایج به‌دست‌آمده هر سه فرضیه این تحقیق تأیید شد. به عبارت دیگر آموزش توانمندسازی خودمراقبتی باعث افزایش امید، شادکامی و کیفیت زندگی در سالمندان شد.
بحث
هدف پژوهش حاضر اثربخشی آموزش توانمندسازی خودمراقبتی بر امید به زندگی، شادکامی و کیفیت زندگی سالمندان در مراکز مراقبت از سالمندان ایرانی شهر دبی بود. نتایج این پژوهش نشان داد آموزش خودمراقبتی توانست باعث افزایش امید، شادکامی و کیفیت زندگی در سالمندان شود. این نتیجه با یافته‌های دیویس؛ هاشملو و همکاران؛ کشتکاران و همکاران و علی‌محمدی و همکاران همسو بود [28 ،26 ،23].
نتایج مطالعات گوناگون نشان داده‌اند با افزایش سن، به علت اختلالاتی که در سیستم‌های مختلف بدن فرد صورت می‌گیرد، به‌خصوص به علت محدودیت‌های حرکتی، وابستگی فرد به دیگران در انجام کارهای روزانه افزایش می‌یابد که این عوامل می‌تواند در احساس خوب‌بودن و درنتیجه بر کیفیت زندگی فرد، تأثیر زیادی داشته باشد [15]. بنابراین آموزش خودمراقبتی به‌ویژه در زمینه ورزش مناسب، تغذیه سالم، کنترل شاخص‌های مهم بدن نظیر فشار خون و غیره می‌تواند از ناتوانی‌های حرکتی سالمندان جلوگیری کند یا ناتوانی‌های موجود را بهبود بخشد و درنتیجه باعث افزایش امید و شادکامی و متعاقب آن افزایش کیفیت زندگی شود. ماکنباچ و همکاران و هاورو و همکاران نشان دادند امید به زندگی با شاخص‌های بهداشتی و درمانی، سلامت روان، روابط خانوادگی و خویشاوندی، مشارکت اجتماعی، وضعیت تأهل، امکانات رفاهی و روابط اجتماعی دارای رابطه معناداری بوده است [41 ،40]. خودمراقبتی باعث افزایش بهداشت و سلامت جسمانی و روانی و افزایش روابط اجتماعی میشود و سلامت جسم و روان و روابط اجتماعی مناسب می‌تواند سطح امید و شادمانی و کیفیت زندگی در سالمندان را در حد مطلوبی نگه دارد.
رفتارهای خودمراقبتی ارتقا، شامل رفتارهای تغذیه‌ای سالم، فعالیت‌های جسمانی نظیر ورزش و غیره، مدیریت استرس، ارتباطات بین‌فردی، رشد معنوی و مسئولیت‌پذیری در قبال وضعیت سلامتی و غیره است [24]. برنامه‌های خودمدیریتی و خودمراقبتی برای کنترل بیماری‌های مزمن ارائه شده است. این برنامه باعث پیشگیری و حتی به‌تأخیرانداختن ناتوانی در افرادی که بیماری‌های مزمنی چون آرتریت، بیماری‌های قلبی یا فشار خون دارند، میشود. با اجرای برنامه‌های خودمراقبتی می‌توان توانایی عملکرد افراد سالمند را حفظ کرد و بهبود بخشید [42]. فعالیت‌های روزانه زندگی مانند ورزش، تغذیه، استراحت و بهداشت جسمی و روانی به عنوان متغیرهای خودمراقبتی استفاده می‌شوند [43]. افرادی که سبک زندگی فعالی دارند نسبت به افراد کم‌تحرک، کمتر افسرده هستند و بیشتر شادمان و امیدوارند، از رضایتمندی، تعامل اجتماعی و روابط اعتمادآمیز مثبت‌تری دارند و بنابراین کیفیت زندگی بیشتری دارند. آموزش خودمراقبتی می‌تواند سطح فعالیت فیزیکی و سلامت روانی را به سطح بهینه‌ای برساند. برای نگهداری کیفیت زندگی سالمندان در سطح بالا، فعالیت فیزیکی و سلامت روانی مهم هستند [18]. تغذیه سالم که از عناصر تشکیل‌دهنده خودمراقبتی است نقش مهمی در سلامتی سالمندان بازی می‌کند و سبب به‌تأخیرافتادن خطر بیماری‌ها میشود [44].
در سال‌های اخیر به توانمندسازی سالمندان از طریق آموزش خودمراقبتی توجه بسیاری شده است. آموزش خودمراقبتی به ارتقای خود‌تدبیری، کاهش درد و پیشگیری از بیماری‌ها کمک می‌کند و فرد دانش برای تصمیم‌گیری و حل مشکلات مربوط به خود را یاد می‌گیرد [45]. خودمراقبتی اقدامات و فعالیت‌های آگاهانه، آموخته‌شده و هدف‌داری است که توسط فرد به منظور حفظ حیات و تأمین و ارتقای سلامت خود و خانواده انجام میشود. خودمراقبتی قسمتی از زندگی روزانه است و جایگزین مراقبت تخصصی و سازمانی نیست، بلکه مکمل آن است و بیشتر به معنای تعامل با سیستم مراقبت از سلامت است تا استقلال از سیستم مراقبت تخصصی. مهم‌ترین دستاوردهای تقویت خودمراقبتی این است که افراد تصمیمات درستی درباره استفاده صحیح از مراقبت‌های بهداشتی بگیرند و رفتارهای مراقبت از خود را به طور مناسب انتخاب و اجرا کنند.
خودمراقبتی عملی است که در آن هر فردی از دانش، مهارت و توان خود به عنوان یک منبع استفاده می‌کند تا به طور مستقل از سلامت خود مراقبت کند. اصلاح الگوی زندگی و ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻛﻴﻔﻴﺖ آن ﺗﺎﺣـﺪ بسیار زﻳــﺎدی ﻣــیﺗﻮاﻧــﺪ ﺑﺎﻋــﺚ اﻓــﺰاﻳﺶ ﻛــﺎرایی و اﺳــﺘﻘﻼل ﺳــﺎﻟﻤﻨﺪان شود و آن‌ها را در ﻛﻨﺘــﺮل ﻋــﻮارض ﻣﺘﻌــﺪد ﺳﺎﻟﻤﻨﺪی و درﻣﺎن‌های ﻣﺨﺘﻠﻒ آن کمک کند [46]. ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﺷﻴﻮه زﻧﺪگی و ﮔﺮاﻳﺶ ﺳﺎﻟﻢ ﺑﻪ زﻧﺪگی ﺑﺎ ﺗﻐﺬﻳـﻪ ﻣﻨﺎﺳﺐ، اﺳـﺘﻔﺎده از ﻣﻜﻤـﻞﻫـﺎی ﻏـﺬایی، ورزش ﻣـﻨﻈﻢ، کاهش وزن، کاهش اﺳﺘﺮس، کاهش درﻳﺎﻓﺖ ﭼﺮبی، ﻋـﺪم اﺳﺘﻔﺎده از دود، کاهش ﻣﺼﺮف نمک، ﺧـﻮدداری از ﺧـﻮددرﻣﺎنی، ﻣﺼﺮف ﻣﻴﻮهﻫـﺎ و ﺳـﺒﺰﻳﺠﺎت در رژﻳـﻢ ﻏـﺬایی، ﻛﻨﺘﺮل روزاﻧﻪ ﻓﺸﺎر ﺧﻮن و اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﺼﺮف آب، اﻣﻜﺎن‌پذیر است [47]. به عبارت دیگر دو رﻛﻦ ﻣﻬﻢ و اﺳﺎسی ﺑﺮای ﺣﻔﻆ و ارﺗﻘﺎی ﻛﻴﻔﻴﺖ زﻧﺪگی ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان، ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻓﻴﺰیکی و ﺳﻼﻣﺖ روانی است [5] و آموزش خودمراقبتی ممکن است موجبات تأمین این دو رکن حیاتی را فراهم آورد.
نتیجه‌گیری نهایی
این پژوهش با توجه به اینکه فقط روی سالمندان ساکن در آسایشگاه انجام شده، در تعمیم‌پذیری نتایج دارای محدودیت‌هایی است. همچنین استفاده از پرسش‌نامه‌های خودگزارش‌دهی به منظور سنجش امید، شادکامی و کیفیت زندگی، از دیگر محدودیت‌های این پژوهش است. همچنین در این مطالعه سالمندان بیمار و دارای محدودیت حرکتی وارد مطالعه نشدند که این نیز از دیگر محدودیت‌های این پژوهش بود. اما صرف نظر از این محدودیت‌ها، این پژوهش توانست اثربخشی آموزش توانمندسازی خودمراقبتی را در جهت افزایش امید، شادکامی و کیفیت زندگی در سالمندان ساکن در آسایشگاه روشن کند. دستاورد اصلی این مطالعه این است که اگر سالمندان بیاموزند چگونه باید باقی‌مانده عمر خود را در آرامش و آسایش بگذرانند، می‌توانند عوامل کاهش‌دهنده امید، شادکامی و کیفیت زندگی خود را به نحو مطلوب‌تری متعادل کنند. به نظر می‌رسد به‌کارگیری برنامه‌های آموزشی مرتبط با سلامتی برای سالمندان یک ضرورت است و می‌تواند تمام ابعاد زندگی آنان را بهبود بخشد.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
همه اصول اخلاقی در این مقاله رعایت شده است. شرکت‌کنندگان اجازه داشتند هر زمان که مایل بودند از پژوهش خارج شوند. همچنین همه شرکت‌کنندگان در جریان روند پژوهش بودند. اطلاعات آن‌ها محرمانه نگه داشته شد.
حامی مالی
این تحقیق هیچ کمک مالی خاصی از سازمان‌های تأمین مالی در بخش‌های دولتی، تجاری یا غیرانتفاعی دریافت نکرده است.
مشارکت نویسندگان
تمام نویسندگان در آماده‌سازی این مقاله مشارکت داشته‌اند.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.
هدف پژوهش حاضر اثربخشی آموزش توانمندسازی خودمراقبتی بر امید به زندگی، شادکامی و کیفیت زندگی سالمندان در مراکز مراقبت از سالمندان ایرانی شهر دبی بود. نتایج این پژوهش نشان داد آموزش خودمراقبتی توانست باعث افزایش امید، شادکامی و کیفیت زندگی در سالمندان شود. این نتیجه با یافته‌های دیویس؛ هاشملو و همکاران؛ کشتکاران و همکاران و علی‌محمدی و همکاران همسو بود [28 ،26 ،23].
نتایج مطالعات گوناگون نشان داده‌اند با افزایش سن، به علت اختلالاتی که در سیستم‌های مختلف بدن فرد صورت می‌گیرد، به‌خصوص به علت محدودیت‌های حرکتی، وابستگی فرد به دیگران در انجام کارهای روزانه افزایش می‌یابد که این عوامل می‌تواند در احساس خوب‌بودن و درنتیجه بر کیفیت زندگی فرد، تأثیر زیادی داشته باشد [15]. بنابراین آموزش خودمراقبتی به‌ویژه در زمینه ورزش مناسب، تغذیه سالم، کنترل شاخص‌های مهم بدن نظیر فشار خون و غیره می‌تواند از ناتوانی‌های حرکتی سالمندان جلوگیری کند یا ناتوانی‌های موجود را بهبود بخشد و درنتیجه باعث افزایش امید و شادکامی و متعاقب آن افزایش کیفیت زندگی شود. ماکنباچ و همکاران و هاورو و همکاران نشان دادند امید به زندگی با شاخص‌های بهداشتی و درمانی، سلامت روان، روابط خانوادگی و خویشاوندی، مشارکت اجتماعی، وضعیت تأهل، امکانات رفاهی و روابط اجتماعی دارای رابطه معناداری بوده است [41 ،40]. خودمراقبتی باعث افزایش بهداشت و سلامت جسمانی و روانی و افزایش روابط اجتماعی میشود و سلامت جسم و روان و روابط اجتماعی مناسب می‌تواند سطح امید و شادمانی و کیفیت زندگی در سالمندان را در حد مطلوبی نگه دارد.
رفتارهای خودمراقبتی ارتقا، شامل رفتارهای تغذیه‌ای سالم، فعالیت‌های جسمانی نظیر ورزش و غیره، مدیریت استرس، ارتباطات بین‌فردی، رشد معنوی و مسئولیت‌پذیری در قبال وضعیت سلامتی و غیره است [24]. برنامه‌های خودمدیریتی و خودمراقبتی برای کنترل بیماری‌های مزمن ارائه شده است. این برنامه باعث پیشگیری و حتی به‌تأخیرانداختن ناتوانی در افرادی که بیماری‌های مزمنی چون آرتریت، بیماری‌های قلبی یا فشار خون دارند، میشود. با اجرای برنامه‌های خودمراقبتی می‌توان توانایی عملکرد افراد سالمند را حفظ کرد و بهبود بخشید [42]. فعالیت‌های روزانه زندگی مانند ورزش، تغذیه، استراحت و بهداشت جسمی و روانی به عنوان متغیرهای خودمراقبتی استفاده می‌شوند [43]. افرادی که سبک زندگی فعالی دارند نسبت به افراد کم‌تحرک، کمتر افسرده هستند و بیشتر شادمان و امیدوارند، از رضایتمندی، تعامل اجتماعی و روابط اعتمادآمیز مثبت‌تری دارند و بنابراین کیفیت زندگی بیشتری دارند. آموزش خودمراقبتی می‌تواند سطح فعالیت فیزیکی و سلامت روانی را به سطح بهینه‌ای برساند. برای نگهداری کیفیت زندگی سالمندان در سطح بالا، فعالیت فیزیکی و سلامت روانی مهم هستند [18]. تغذیه سالم که از عناصر تشکیل‌دهنده خودمراقبتی است نقش مهمی در سلامتی سالمندان بازی می‌کند و سبب به‌تأخیرافتادن خطر بیماری‌ها میشود [44].
در سال‌های اخیر به توانمندسازی سالمندان از طریق آموزش خودمراقبتی توجه بسیاری شده است. آموزش خودمراقبتی به ارتقای خود‌تدبیری، کاهش درد و پیشگیری از بیماری‌ها کمک می‌کند و فرد دانش برای تصمیم‌گیری و حل مشکلات مربوط به خود را یاد می‌گیرد [45]. خودمراقبتی اقدامات و فعالیت‌های آگاهانه، آموخته‌شده و هدف‌داری است که توسط فرد به منظور حفظ حیات و تأمین و ارتقای سلامت خود و خانواده انجام میشود. خودمراقبتی قسمتی از زندگی روزانه است و جایگزین مراقبت تخصصی و سازمانی نیست، بلکه مکمل آن است و بیشتر به معنای تعامل با سیستم مراقبت از سلامت است تا استقلال از سیستم مراقبت تخصصی. مهم‌ترین دستاوردهای تقویت خودمراقبتی این است که افراد تصمیمات درستی درباره استفاده صحیح از مراقبت‌های بهداشتی بگیرند و رفتارهای مراقبت از خود را به طور مناسب انتخاب و اجرا کنند.
خودمراقبتی عملی است که در آن هر فردی از دانش، مهارت و توان خود به عنوان یک منبع استفاده می‌کند تا به طور مستقل از سلامت خود مراقبت کند. اصلاح الگوی زندگی و ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻛﻴﻔﻴﺖ آن ﺗﺎﺣـﺪ بسیار زﻳــﺎدی ﻣــیﺗﻮاﻧــﺪ ﺑﺎﻋــﺚ اﻓــﺰاﻳﺶ ﻛــﺎرایی و اﺳــﺘﻘﻼل ﺳــﺎﻟﻤﻨﺪان شود و آن‌ها را در ﻛﻨﺘــﺮل ﻋــﻮارض ﻣﺘﻌــﺪد ﺳﺎﻟﻤﻨﺪی و درﻣﺎن‌های ﻣﺨﺘﻠﻒ آن کمک کند [46]. ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﺷﻴﻮه زﻧﺪگی و ﮔﺮاﻳﺶ ﺳﺎﻟﻢ ﺑﻪ زﻧﺪگی ﺑﺎ ﺗﻐﺬﻳـﻪ ﻣﻨﺎﺳﺐ، اﺳـﺘﻔﺎده از ﻣﻜﻤـﻞﻫـﺎی ﻏـﺬایی، ورزش ﻣـﻨﻈﻢ، کاهش وزن، کاهش اﺳﺘﺮس، کاهش درﻳﺎﻓﺖ ﭼﺮبی، ﻋـﺪم اﺳﺘﻔﺎده از دود، کاهش ﻣﺼﺮف نمک، ﺧـﻮدداری از ﺧـﻮددرﻣﺎنی، ﻣﺼﺮف ﻣﻴﻮهﻫـﺎ و ﺳـﺒﺰﻳﺠﺎت در رژﻳـﻢ ﻏـﺬایی، ﻛﻨﺘﺮل روزاﻧﻪ ﻓﺸﺎر ﺧﻮن و اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﺼﺮف آب، اﻣﻜﺎن‌پذیر است [47]. به عبارت دیگر دو رﻛﻦ ﻣﻬﻢ و اﺳﺎسی ﺑﺮای ﺣﻔﻆ و ارﺗﻘﺎی ﻛﻴﻔﻴﺖ زﻧﺪگی ﺳﺎﻟﻤﻨﺪان، ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻓﻴﺰیکی و ﺳﻼﻣﺖ روانی است [5] و آموزش خودمراقبتی ممکن است موجبات تأمین این دو رکن حیاتی را فراهم آورد.
نتیجه‌گیری نهایی
این پژوهش با توجه به اینکه فقط روی سالمندان ساکن در آسایشگاه انجام شده، در تعمیم‌پذیری نتایج دارای محدودیت‌هایی است. همچنین استفاده از پرسش‌نامه‌های خودگزارش‌دهی به منظور سنجش امید، شادکامی و کیفیت زندگی، از دیگر محدودیت‌های این پژوهش است. همچنین در این مطالعه سالمندان بیمار و دارای محدودیت حرکتی وارد مطالعه نشدند که این نیز از دیگر محدودیت‌های این پژوهش بود. اما صرف نظر از این محدودیت‌ها، این پژوهش توانست اثربخشی آموزش توانمندسازی خودمراقبتی را در جهت افزایش امید، شادکامی و کیفیت زندگی در سالمندان ساکن در آسایشگاه روشن کند. دستاورد اصلی این مطالعه این است که اگر سالمندان بیاموزند چگونه باید باقی‌مانده عمر خود را در آرامش و آسایش بگذرانند، می‌توانند عوامل کاهش‌دهنده امید، شادکامی و کیفیت زندگی خود را به نحو مطلوب‌تری متعادل کنند. به نظر می‌رسد به‌کارگیری برنامه‌های آموزشی مرتبط با سلامتی برای سالمندان یک ضرورت است و می‌تواند تمام ابعاد زندگی آنان را بهبود بخشد.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
همه اصول اخلاقی در این مقاله رعایت شده است. شرکت‌کنندگان اجازه داشتند هر زمان که مایل بودند از پژوهش خارج شوند. همچنین همه شرکت‌کنندگان در جریان روند پژوهش بودند. اطلاعات آن‌ها محرمانه نگه داشته شد.
حامی مالی
این تحقیق هیچ کمک مالی خاصی از سازمان‌های تأمین مالی در بخش‌های دولتی، تجاری یا غیرانتفاعی دریافت نکرده است.
مشارکت نویسندگان
تمام نویسندگان در آماده‌سازی این مقاله مشارکت داشته‌اند.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.
References
- Shahbazzadegan B, Farmanbar R, Ghanbari A, Atrkar Roshan Z, Adib M. [The effect of regular exercise on self-esteem in elderly residents in nursing homes (Persian)]. Journal of Ardabil University of Medical Sciences. 2008; 8(4):387-93.
- Kinsella KG, Phillips DR. Global aging: The challenge of success.Washington DC: Population Reference Bureau; 2005.
- Tinker A. The social implications of an ageing population. Mechanisms of Ageing and Development. 2002; 123(7):729-35.[DOI:10.1016/S0047-6374(01)00418-3]
- Donmez L, Gokkoca Z, Dedeoglu N. Disability and its effects on quality of life among older people living in Antalya city center, Turkey. Archives of Gerontology and Geriatrics. 2005; 40(2):213-23. [DOI:10.1016/j.archger.2004.08.006] [PMID]
- Dausch JG. Aging issues moving mainstream. Journal of the Academy of Nutrition and Dietetics. 2003; 103(6):683-4.[DOI:10.1053/jada.2003.50155] [PMID]
- Vahdani Nia MS, Gashtasbi A, Montazeri A, Charmed F. [Health-related quality of life in the elderly: A population study (Persian)]. Payesh. 2005; 4(2):113-20.
- Smedema SM, Chan JY, Phillips BN. Core self-evaluations and Snyder’s hope theory in persons with spinal cord injuries. Rehabilitation Psychology. 2014; 59(4):399-406. [DOI:10.1037/rep0000015] [PMID]
- Baily TC, Snyder CR. Satisfaction with life and hope: A look at age and marital status. Psychological Record. 2007; 57(2):233-40. [DOI:10.1007/BF03395574]
- Golparvar M, Bozarmari Kh, Kazemi MS. [Therelationship between components of retirement syndrome with general health symptoms in retired elderly (Persian)]. Iranian Journal of Aging. 2012; 6(20):15-25.
- Alexander ES, Onwuegbuzie AJ. Academic procrastination and the role of hope as a coping strategy. Personality and Individual Differences. 2007; 42(7):1301-10. [DOI:10.1016/j.paid.2006.10.008]
- Argyle M. The Psychology of Happiness. London: Rutledge; 2013.
- Tuntichaivanit C, Nanthamongkolchai S, Munsawaengsub C, Charupoonphol P. Life happiness of the elderly in Rayong Province. Journal of Public Health. 2009; 39(1): 34-47.
- Jones TG, Rapport LJ, Hanks RA, Lichtenberg PA, Telmet K. Cognitive and psycho logical predictors of subjectiue well-being in urban older adults. The Clinical Neuropsychogist. 2003; 17(1):8-13.[DOI:10.1076/clin.17.1.3.15626] [PMID]
- World Health Organization. The world health report 2002: Reducing risks, promoting healthy life. World Health Organization; 2002.
- Mellor D, Russo S, McCabe MP, Davison TE, George K. Depression training program for caregivers of elderly care recipients: Implementation and qualitative evaluation. Journal of Gerontological Nursing. 2008; 34(9):8-15. [DOI:10.3928/00989134-20080901-09] [PMID]
- Fassino S, Leombruni P, Daga GA, Brustolin A, Rovera GG, Fabris F. Quality of life in dependent older adults living at home. Archives of Gerontology and Geriatrics. 2002; 35(1):9-20. [DOI:10.1016/S0167-4943(01)00210-2]
- Hellström Y, Persson G, & Hallberg I. R. Quality of life and symptoms among older people living at home. Journal of Advanced Nursing. 2004; 48(6):584-93. [DOI:10.1111/j.1365-2648.2004.03247.x] [PMID]
- Demura S, Sato S. Relationships between depression, lifestyle and quality of life in the community dwelling elderly: A comparison between gender and age groups. Journal of Physiological Anthropology and Applied Human Science. 2003; 22(3):159-66. [DOI:10.2114/jpa.22.159] [PMID]
- Osada H, Shibata H, Haga H, Yasumura S. [Relationship of physical condition and functional capacity to depressive status in person aged 75 years]. [Nihon koshu eisei zasshi] Japanese Journal of Public Health. 1995; 42(10):897-909.
- Kun LG. Telehealth and the global health network in the 21st century. From homecare to public health informatics. Computer Methods and Programs in Biomedicine. 2001; 64(3):155-67.[DOI:10.1016/S0169-2607(00)00135-8]
- George JB. Nursing Theories: The Base for Professional Nursing Practice. Nursing Research. 1985; 34(6):356.[DOI:10.1097/00006199-198511000-00014]
- Söderhamn O, Lindencrona C, Ek AC. Ability for self-care among home dwelling elderly people in a health district in Sweden. International Journal of Nursing Studies. 2000; 37(4):361-8. [DOI:10.1016/S0020-7489(00)00015-8]
- Davies N. Promoting healthy ageing: The importance of lifestyle. Nursing Standard. 2011; 25(19):43-9. [DOI:10.7748/ns.25.19.43.s51] [PMID]
- Walker SN, Volkan K, Sechrist KR, Pender NJ. Health-promoting life styles of older adults: Comparisons with young and middle-aged adults, correlates and patterns. Advances in Nursing Science. 1988; 11(1):76-90. [DOI:10.1097/00012272-198810000-00008] [PMID]
- Patterson SL, Rodgers MM, Macko RF, Forrester LW. Effect of treadmill exercise training on spatial and temporal gait parameters in subjects with chronic stroke: A preliminary report. Journal of Rehabilitation Research and Development. 2008; 45(2):221-8. [DOI:10.1682/JRRD.2007.02.0024] [PMID] [PMCID]
- Hashemlo L, Hemmati Maslakpak M, Khalkhali H. [The effect of Orem self-care program performance on the self- care ability in elderly (Persian)]. Journal of Urmia Nursing and Midwifery Faculty. 2013; 11(2):119-26.
- Keshtkaran, Z, Ghodsbin, F, Solouki, S, Razeghi M, Zare N. The impact of self care education on quality of life of those clients suffering from osteoarthritis in rehabilitation centers of Shiraz University of Medical Science (Iran). Journal of Babol University of Medical Sciences. 2010; 12(1):65-70.
- Alimohamadi N, Pahlavan Zade S, Soltani MH, Hasanzade A. [Effect of self-care on quality of life of multiple sclerosis patients (Persian)]. Journal of Shahrekord University of Medical Sciences. 2001; 3(2):79-86
- Lee JE, Han HR, Song H, Kim J, Kim KB, Ryu JP, et al. Correlates of self-care behaviors for managing hypertension among Korean Americans: A questionnaire survey. International Journal of Nursing Studies. 2010; 47(4):411-7.[DOI:10.1016/j.ijnurstu.2009.09.011] [PMID]
- Wang LY, Chang PC, Shih FJ, Sun CC, Jeng C. Self-care behavior, hope, and social support in Taiwanese patients awaiting heart transplantation. Journal of Psychosomatic Research. 2006; 61(4):485-91. [DOI:10.1016/j.jpsychores.2004.11.013] [PMID]
- Riegel B, Carlson B, Glaser D. Development and testing of a clinical tool measuring self-management of heart failure. Heart & Lung: The Journal of Acute and Critical Care. 2000; 29(1):4-15. [DOI:10.1016/S0147-9563(00)90033-5]
- Snyder CR, Peterson C. Handbook of positive psychology.US: Oxford University Press; 2000.
- Bijari H, Ghanbari H, Abadi B, Agha Mohammadian Sharabaf HR. [The effectiveness of group therapy based on hope therapy approach on increasing life expectancy of women with breast cancer (Persian)]. Journal of Educational Psychology Studies. 2010; 10(1):172-84.
- Car A. Positive psychology, the science of happiness and human strengths. New York: Brun-ner-Routledge Ltd; 2004.[DOI:10.4324/9780203506035]
- Alipoor A, Agah Heris M. [Reliability and validity of the oxford happiness inventory among iranians (Persian)]. Journal of Development of Psychology. 2007; 3(12):287-98.
- Alipoor A, Noorbala AA. A preliminary evaluation of the validity and reliability of the Oxford Happiness Questionnaire in students in the universities of Tehran. Iranian Journal of Psychiatry & Clinical Psychology. 1999; 5(1-2):55-66
- World Health Organization. The World Health Organization Quality of Life scale (WHOQOL): Development and general psychometric properties, Social Science and Medicine. 1998; 46(1):569 -85. [DOI:10.1016/S0277-9536(98)00009-4]
- Nasiri H. Validity and reliability of the World Health Organization Short Quality of Life scale and its Iranian version (Persian)]. Paper presented at: 3rd National Seminar of Student's Mental Health. 24-25 May 2006; Tehran, Iran.
- Rahimi M , Khayer M. [The effect of family communication patterns on the quality of life of a group of students (Persian)] [MSc. thesis]. Shiraz: Shiraz University; 2008.
- Mackenbach JP, Hu Y, Looman CWN. Democratization and life expectancy in Europe, 1960–2008. Social Science & Medicine. 2013; 93:166-75. [DOI:10.1016/j.socscimed.2013.05.010] [PMID]
- Hawro T, Maurer M, Hawro M, Kaszuba A, Cierpiałkowska L, Królikowska M, Zalewska A. In psoriasis, levels of hope and quality of life are linked. Archives of Dermatology Research. 2014; 306(7):661-6. [DOI:10.1007/s00403-014-1455-9] [PMID] [PMCID]
- Lorig KR, Sobel DS, Stewart AL, Brown Jr, Bandura A, Ritter P, et al. Evidence suggesting that a chronic disease self-management program can improve health status while reducing hospitalization: A randomized trial. Medical Care. 1999; 37(1):5-14. [DOI:10.1097/00005650-199901000-00003] [PMID]
- Backman K, Hentinen M. Model for the self-care of home-dwelling elderly. Journal of Advanced Nursing. 1999; 30(3):564-72.[DOI:10.1046/j.1365-2648.1999.01125.x] [PMID]
- Unosson M. Malnutrition in 31 hospitalized elderly patients. [PhD. dissertation]. Linköping: Link.ping University; 1993.
- Labus J, Lauber A. Patient education and prevention medicine, 1st ed. New Orleans: W.B Saunders Publication; 2001.
- Van Malderen L, Mets T, Gorus E. Interventions to enhance the Quality of Life of older people in residential long-term care: A systematic review. Ageing Research Reviews. 2013; 12(1):141-50.[DOI:10.1016/j.arr.2012.03.007] [PMID]
- Shatenstein B, Kergoat MJ, Reid I. Poor nutrient intakes during 1-year follow-up with community-dwelling older adults with early-stage Alzheimer dementia compared to cognitively intact matched controls. Journal of the American Dietetic Association. 2007; 107(12):2091-9.[DOI:10.1016/j.jada.2007.09.008] [PMID]
نوع مطالعه: پژوهشي |
موضوع مقاله:
روانشناسی
دریافت: 1397/7/30 | پذیرش: 1398/3/22 | انتشار: 1398/8/19
دریافت: 1397/7/30 | پذیرش: 1398/3/22 | انتشار: 1398/8/19
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
تمامی آثار نشریه سالمند: مجله سالمندی ایران تحت مجوز Creative Commons
Attribution-NonCommercial 4.0 هستند.
تماس با ما
تلفن دفتر نشریه:
تلفن مستقیم:02171732827(تماس فقط روزهای شنبه، یکشنبه و سه شنبه ساعت 10 الی 12) 021221800- داخلی 2827
ایمیل: salmand2010@gmail.com
تلفن ناشر : 02145355000 - 02145355555
