مقدمه
سالمندی و پیر شدن پدیده‏ای اجتناب‌ناپذیر است که بخشی از روند دگرگونی‌های طبیعی زندگی در گستره عمر را شامل می‏شود [1]. این تغییرات به شکلی پویا در جنبه‏های مختلف بیولوژیکی، روانی، فیزیولوژیکی، محیطی، رفتاری و اجتماعی رخ می‏دهد که در‌مجموع باعث محدودیت و کاهش کارایی در زندگی فرد سالمند می‌شود [2]. به‌طور خلاصه می‏توان سالمندی را کاهش عملکرد و تغییرات بدنی وابسته به سن دانست [3]. طبق تعریف سازمان بهداشت جهانی افراد 60 ساله و بالاتر به‌عنوان سالمند محسوب می‌شوند [4]. در سال 2019، نسبت افراد 65 سال به بالا 9 درصد بوده است. پیش‌بینی می‌شود این مقدار در کل کشورهای دنیا تا سال 2030 به 12 درصد، تا سال 2050 به 16 درصد و تا 2100 به 23 درصد برسد [5]. 
سالمندان به‌مرور با آسیب‌های روانی، هیجانی، جسمانی و شناختی مختلفی روبه‌رو می‌شوند. یکی از اختلالات شناختی رایج در این دوره اختلال خفیف شناختی است؛ طوری‌که بسیاری، سالمندی را معادل با شروع این اختلال قلمداد می‌کنند [6، 7]. اختلال خفیف شناختی شرایطی است که فرد دچار مشکلات کوچک شناختی شده، توانایی‌های ذهنی وی، مانند حافظه یا تفکر دچار مشکل می‌شود. مشکلات فرد مبتلا به اختلال خفیف شناختی نسبت به سن، بیشتر و حادتر از حالت طبیعی به نظر می‌رسد. با‌این‌حال علائم آ‌ن‌قدر شدید نیستند که زندگی روزانه فرد را مختل کنند. درنتیجه به آن زوال عقل اطلاق نمی‌شود [8]. شیوع اختلال خفیف شناختی در افراد بالای ۶۵ سال در مطالعات جمعیتی بین ۱۰ تا 20 درصد است [9]. بررسی و شناسایی اختلال خفیف شناختی بسیار مهم است، زیرا نه‌تنها اثرات نامطلوبی بر کیفیت زندگی و قابلیت عملکردی فرد دارد، بلکه معمولاً پیشرفت می‌کند و به انواع دمانس تبدیل می‌شود [10]. بنابراین تشخیص و مداخله زودهنگام آن می‌تواند شروع دمانس و سایر مشکلات شناختی دوره سالمندی را به تأخیر انداخته، یا از آن جلوگیری کند. 
تا حدود کمتر از یک دهه گذشته، اختلال خفیف شناختی تنها با مشکلات شناختی اجرایی و عملکردی مانند مشکلات حافظه شناخته می‏شد، اما اخیراً پژوهشگران دریافته‏اند که یکی دیگر از مشکلات افراد با اختلال خفیف شناختی، ناتوانی در شناخت اجتماعی است [11، 12]. شناخت اجتماعی مجموعه فرایندهایی است که به افراد اجازه می‌دهد تا با یکدیگر تعامل داشته باشند [13]. شناخت اجتماعی اشاره به درک، تفسیر و پردازش تمام اطلاعات مرتبط با محیط و روابط اجتماعی فرد دارد و شامل مجموعه‌ای از سازه‌ها مانند ذهنی‌سازی، نظریه ذهن، همدلی، ادراک اجتماعی، دانش اجتماعی، پردازش هیجانی، عزت‌نفس، خودپنداره و سوگیری‌های اسنادی می‌شود [14]. از‌جمله مهم‌ترین جنبه‏های شناخت اجتماعی می‏توان به مهارت پردازش هیجانی اشاره کرد که سبب بازشناسایی هیجانی می‌شود. بازشناسی هیجان به‌عنوان توانایی تمییز حالات عاطفی مختلف در چهره، ژست و عبارات کلامی در خود یا دیگران و درک معنای اجتماعی‌بافتی آن‌ها تعریف می‌شود [15]. 
توانایی بازشناسی هیجان دیگران یکی از مهارت‌های اولیه‌ای است که افراد جهت تعامل مؤثر و موفق در موقعیت‌های اجتماعی و رشد همدلی به آن نیاز دارند [16]. بیان هیجان‌های چهره دارای کارکرد ارتباطی است و اطلاعات خاصی را به بیننده القا می‌کند. درکل هیجان می‌تواند عامل اساسی تعاملات اجتماعی باشد، زیرا افراد را به شناسایی دقیق قصد و اهداف سایرین قادر می سازد و پاسخ‌های مناسب را ممکن می‏‌کند [17]. در یک جمع‌بندی، می‌توان گفت بازشناسی هیجانی یکی از عوامل مهم در ارتباطات اجتماعی تلقی می‌شود و به‌دلیل اهمیت درک حالات هیجانی، به‌شدت بر کیفیت تعاملات اجتماعی اثر می‌گذارد [18]. مطالعات نشان داده‌اند عملکرد تشخیص و بازشناسی هیجان از کودکی تا نوجوانی و ابتدای بزرگسالی بهبود می‌یابد، اما به‌تدریج در طول دوره بزرگسالی کاهش می‌یابد. به‌صورتی که بیشتر سالمندان در شناسایی برخی هیجان‌های اصلی ضعیف‌تر هستند. این در حالی است که توانایی شناسایی چهره، صدا، شرایط بدنی و انطباق چهره با صدا در آن‌ها دست‌نخورده و ثابت است [19]. همچنین مشخص شد که در سالمندان تشخیص چهره‌های عصبانی، ناراحت و ترسیده، دشوارتر از تشخیص تنفر و شادی است [20]. 
پژوهش‏های مختلف ناتوانی در شناخت اجتماعی را علاوه‌بر سن، ناشی از علل مختلفی دیگری مانند بیماری‏های مزمن، سبک زندگی، فعالیت بدنی و به‌خصوص میزان ارتباط اجتماعی و تعامل فعال فرد با دیگران می‏دانند [21، 22]. به‌عبارت‌دیگر، به نظر می‏رسد خود سالمندی به‌تنهایی موجب کاهش توانایی شناخت اجتماعی نشده است و عوامل دیگر مرتبط با سالمندی این حالت را به وجود می‌آورد و یا حداقل تشدید می‌کنند. باوجوداین صاحب‏نظران کماکان برخی از جنبه‏های شناخت اجتماعی، مانند تشخیص هیجان چهره را با اختلالات وابسته به سن مانند اختلال خفیف شناختی مرتبط می‏دانند [23-25]. پژوهش‏ها نیز نشان داده‏اند با ابتلای فرد به اختلال خفیف شناختی، اگرچه تشخیص کلی چهره نسبتاً بی‌عیب باقی می‌ماند، اما توانایی تشخیص هیجان چهره کاهش می‌یابد و حتی این نقص بیش از و پیش از سایر مشکلاتی است که در سایر ناتوانی‏های شناختی مانند حافظه پیش می‏آید [12]. بررسی‏های عصب‏شناختی علت این ناتوانی را با بروز اختلالاتی ساختاری و عملکردی مغز، به‏ویژه در مناطق گیج‌گاهی، سیستم لیمبیک و پیش‌پیشانی مرتبط می‏دانند که باعث دشواری‌هایی در تشخیص هیجان مستقل از افت شناختی شدید می‏شود [26]. 
برای بهبود مؤلفه‌های روان‌شناختی، هیجانی و شناختی سالمندان روش‌های آموزشی و درمانی مختلفی به کار گرفته شده است. یکی از این روش‌ها که در پژوهش حاضر استفاده می‌شود، آموزش شناخت اجتماعی و تعامل است. در این روش آموزشی‌درمانی، ابتدا بر روی شناسایی هیجان‏های اساسی و بروز آن‌ها در چهره، رفتار و کلام دیگران تمرکز می‌شود و سپس سازوکارهای مواجهه و مقابله مناسب با هیجان دیگران آموزش داده می‏شود. این سازوکارها موجب می‌شود تا از خطای درک هیجان و قصد دیگران جلوگیری و موجب بهبود تعامل فرد با سایرین شود [27]. 
آموزش شناخت اجتماعی و تعامل در اصل به‌عنوان یک درمان گروهی گسترش یافته است و بیشتر شواهد تجربی نیز از اجرای گروهی آن حمایت می‌کنند. مداخلات گروهی بیشترین نتایج را در یادگیری اجتماعی به همراه داشته‌اند که در آن هر عضو گروه به‌طور پیوسته به مشاهده، تفسیر و واکنش نسبت به رفتار سایر اعضای گروه می‌پردازد. اجرای این روش، نیازمند مهارت روانی آموزشی، حل مسئله هدایت‌شده، فنون شناختی‌رفتاری مانند پرسشگری سقراطی، شکل‌دهی بحث و خودافشایی است [28]. نتایج پژوهش‌های مختلف [23-25، 29-33] نشان داده است که این مداخله برای جامعه‌های آماری مختلف دارای اثربخشی و کارایی مناسبی است.
نه‌تنها جمعیت سالمندان، بلکه شیوع اختلال‌های شناختی در سالمندان رو به افزایش است [34]؛ همچنین با بالا رفتن سن و بروز اختلال‏ خفیف شناختی، رضایت از زندگی به‌تدریج کاهش می‌یابد، به‌طوری‌که برخی آن را یک بحران دانسته‌اند [35]. این امر ضرورت به‌کارگیری مداخلات مناسب را برجسته می‏سازد تا از پیشرفت این مشکلات جلوگیری شود. تاکنون، بیشتر روش‏های درمانی یا آموزشی اختلالات شناختی سالمندان معطوف به درمان‏های دارویی یا آزموش‏های توان‌بخشی بوده است [36]؛ لیکن تنها تعداد محدودی از آن‌ها بر روی توانایی‏های شناخت اجتماعی و توانایی بازشناسی هیجان چهره تمرکز داشته‏اند [19، 27، 37]. 
برنامه آموزش شناخت اجتماعی و تعامل نیز ازجمله روش‏های مؤثر و اثربخش در این مورد بوده که تاکنون بر روی سالمندان و به‌خصوص اختلال خفیف شناختی اجرا نشده است [27]. ازاین‌رو هدف پژوهش حاضر بررسی اجرای این شیوه آموزشی بر روی سالمندان دارای اختلال شناختی خفیف است تا اثربخشی آن بر بازشناسی هیجان چهره بررسی شود. با استفاده از نتایج این پژوهش می‏توان آموزش شناخت اجتماعی و تعامل را به‌عنوان یک روش مؤثر در بهبود شناخت اجتماعی سالمندان دارای اختلال خفیف شناختی معرفی کرد تا از میزان آسیب‌های شناختی آنان کاسته شود و در‌مجموع بتوان به بهبود و افزایش سلامت روانی کلی سالمندان کمک کرد. 

روش مطالعه
روش پژوهش حاضر نیمه‌آزمایشی با طرح پیش‌آزمون پس‌آزمون با گروه کنترل و دوره پیگیری 2 ماهه بود. جامعه آماری پژوهش حاضر شامل سالمندان بالای 60 سال دارای اختلال خفیف شناختی شهر تهران در فصل پاییز و زمستان سال 1399 بود. برای انتخاب حجم نمونه از روش نمونه‌گیری دردسترس هدفمند استفاده شد. شیوه نمونه‌گیری بدین‌صورت بود که با مراجعه به 6 خانه سالمندان پرونده‌های پزشکی و روان‏شناختی سالمندان حاضر در این مراکز بررسی شد تا بدین‌وسیله سالمندان دارای اختلال خفیف شناختی شناسایی شوند. پس از مشخص شدن اولیه سالمندان دارای آسیب شناختی خفیف (بر اساس نظر پزشک متخصص مغز و اعصاب مندرج در پرونده پزشکی)، آزمون ارزیابی شناختی مونترال نیز اجرا شد تا از وجود اختلال خفیف شناختی اطمینان حاصل شود. سالمندانی که امتیاز کمتر از 26 در آزمون ارزیابی شناختی کسب کرده بودند، به‌عنوان سالمندانی قلمداد شدند که دارای اختلال خفیف شناختی هستند. درنهایت 40 سالمند دارای اختلال خفیف شناختی انتخاب و به‏صورت تصادفی در گروه‌های آزمایش و کنترل قرار داده شدند (20 سالمند در گروه آزمایش و 20 سالمند در گروه کنترل). سپس گروه آزمایش آموزش شناخت اجتماعی را طی 2 ماه در 20 جلسه 60 دقیقه‌ای دریافت کردند. پس از شروع مداخله 2 سالمند در گروه آزمایش از ادامه حضور در پژوهش انصراف دادند. 
ملاک‌های ورود به پژوهش شامل زن و مرد بالاتر از سن 60 سال، ابتلا به اختلال خفیف شناختی، داشتن سواد خواندن و نوشتن و کسب امتیاز کمتر از 26 در آزمون ارزیابی شناختی مونترال بود. 
ملاک‌های خروج از پژوهش شامل ابتلا به مشکلات شدید شناختی، ابتلا به مشکلات شدید روان‌شناختی مانند افسردگی، ابتلا به مشکلات حسی‌حرکتی و جسمی شدید، و تغییر رژیم دارویی در طول دوره پژوهش که مانع از شرکت در فعالیت‌های دوره شود، داشتن بیش از 2 جلسه غیبت و عدم همکاری و انجام ندادن تکالیف مشخص‌شده در کلاس بود. در پژوهش حاضر از پرسش‌نامه‌های زیر استفاده شده است:
آزمون ارزیابی شناختی مونترال
 آزمون ارزیابی شناختی مونترال که ابعاد مختلف عملکرد شـناختی را بررسی می‌کند، نصرالدین و همکاران در سال 2005 برای تعیین اختلال خفیف شناختی پایه‌گذاری کردند. بخش‏ها و توانایی‏های مختلفی که این آزمون می‏سنجد عبارت‌اند از: حافظه کوتاه‌مدت (5 امتیاز)، تجسم فضایی (4 امتیاز)، قدرت تصمیم‌گیری (4 امتیـاز)، توجـه، تمرکـز و حافظه رفتاری (6 امتیاز)، زبان (5 امتیـاز) و توجه به زمان و مکان (6 امتیاز) [38]. ایـن آزمون دارای حداکثر امتیاز 30 است کـه طی 10 دقیقـه قابـل‌اجـراسـت. برای تصحیح تأثیر تحصیلات به نمره کل شرکت‌کنندگانی که تحصیلاتشان کمتر از 12 سال است، یک نمره اضافه می‌شود (البته در‌صورتی‌که نمره‌ای که در مقیاس به دست می‌آورند، زیر 30 باشد. افرادی که از این آزمون امتیاز 26 یـا بیـشتر دریافـت کنند مبتلا به اختلال شناختی نیستند (طبیعی هستند)، در‌حالی‌که کسب امتیاز کمتـر از 26 نشانگر ابتلا به اختلالات شناختی است [39].
 نتایج نـشان داد آزمون ارزیابی شناختی مـونترال حـساسیت بـالایی بـرای تـشخیص اختلال خفیف شناختی و بیماری آلزایمر دارد. پایـایی ایـن آزمون بـاتوجه‌بـه مقدار آلفـای کرونبـاخ 0/92 درصد و میـزان همسانی درونی آن 0/83 درصد بود [38]. همچنین میزان پایایی این آزمون در پژوهش چهره‌نگار و همکاران، 0/90 درصد به دست آمد [40]. 
آزمون بازشناسی هیجان چهره
 آزمون بازشناسی هیجان برای ارزیابی توانایی تشخیص هیجان چهره را مونتانی و همکاران در سال 2007 طراحی کردند و ساختند [41]. آزمون بازشناسی هیجان یک ابزار مبتنی بر رایانه است که در آن چهره زنان و مردان با حالات هیجانی اصلی (تعجب، شادی، غم، ترس، انزجار، خشم) نمایش داده می‏شوند. این هیجان‏ها در 5 درجه شدت‏های از صفر (چهره خنثی و بدون هیجان) تا 100 درصد (چهره کاملاً هیجان را نشان می‏دهد) طراحی شده‏اند. از آزمودنی خواسته می‏شود تا بعد از دیدن هر تصویر، هیجان مربوط به آن را از میان 6 گزینه (6 حالت هیجانی فوق) تشخیص دهد. تشخیص درست هیجان در حالت 100 درصد 1 امتیاز، در حالت 80 درصد 2 امتیاز، در حالت 60 درصد 3 امتیاز و در حالت 40 درصد 4 امتیاز دارد. پاسخ نادرست امتیازی نداشته، اما نمره منفی نیز ندارد. در این پژوهش نیز مانند پژوهش اصلی مونتانی، حالت چهره کاملاً خنثی ارائه نشد. در‌مجموع آزمودنی می‏تواند 60 امتیاز کسب کند و امتیاز بالاتر نشان‌دهنده درک و تشخیص بهتر هیجان چهره است. هر تصویر تا زمان پاسخ آزمودنی بر صفحه باقی می‌ماند و به ‏شکل معمول زمان اجرای آزمون کمتر از تقریباً 10 دقیقه خواهد بود. در تصویر شماره 1 مجموعه این تصاویر به نمایش درآمده است. 




میزان حساسیت این آزمون را سازندگان بررسی کردند و اندازه اثر آن در همه 6 هیجان بزرگ‌تر از 0/14 درصد (بین 0/19 تا 0/91) به دست آمد که مقدار قابل‌قبولی است [41]. در ایران نیز این آزمون با استفاده از عبارات فارسی تهیه شد و اندازه اثر هر 6 هیجان بین 0/17 تا 0/89 درصد (بزرگ‌تر از 0/14) به دست آمد. همچنین همبستگی نمرات این آزمون با نمرات آزمون ذهن‌خوانی چشم‏های بارون‌کوهن 0/84 درصد محاسبه شد. ضریب بازآزمایی آزمون بعد از 15 روز برابر با 0/80 درصد و میزان آلفای کرونباخ آن 0/73 درصد بود [42].
روند اجرای پژوهش
پس از اخذ مجوزهای لازم و موافقت مسئولان مراکز نگهداری سالمندان، فرایند نمونه‌گیری انجام شد. ابتدا 51 سالمند با آزمون مونترال بررسی شدند و باتوجه‌به ملاک‏های ورود و خروج، 40 سالمند دارای اختلال خفیف شناختی انتخاب شدند. به همه این افراد درباره اهداف و روند پژوهش توضیح داده شد و همگی فرم رضایت آگاهانه را امضا کردند. سپس این افراد به شیوه تصادفی در گروه‌های آزمایش و کنترل گمارده شدند (20 سالمند در گروه آزمایش و 20 سالمند در گروه کنترل). همه افراد گروه‏های آزمایش و کنترل تکلیف بازشناسی هیجان چهره را به‏عنوان پیش‏آزمون انجام دادند. سپس گروه آزمایش، در 20 جلسه‌ تحت برنامه آموزش شناخت اجتماعی و تعامل به شکل گروهی قرار گرفتند. این در حالی بود که سالمندان گروه کنترل، آموزش و مداخله‏ای نداشتند. آموزش شناخت اجتماعی و تعامل به شیوه گروهی و به‌صورت 3 بار در هفته و هر جلسه 60 دقیقه برای تقریباً 2 ماه اجرا شد. پس از شروع مداخله 2 نفر از گروه آزمایش خارج شدند؛ نفر اول از ادامه جلسات انصراف داد و نفر دوم نیز به علت شکستگی دست و بستری شدن در بیمارستان قادر به ادامه جلسات نبود. پس از اتمام مداخلات، مرحله پس‌آزمون و پس از 2 ماه نیز مرحله پیگیری اجرا شد. آموزش شناخت اجتماعی و تعامل در این پژوهش بر‌اساس شیوه رابرتز و همکاران [27] برای حدود ۲۰ جلسه تنظیم و طراحی شده بود. دوره آموزش شناخت اجتماعی و تعامل به 3 مرحله تقسیم می‏شود که خلاصه‏ای از محتوای جلسات در ادامه و در جدول شماره 1 ارائه شده است. 



برای تجزیه‌و‌تحلیل داده‌ها در 2 سطح آمار توصیفی و استنباطی از نرم‌افزار آماری SPSS نسخه 23 استفاده شده است. در سطح آمار توصیفی از میانگین و انحراف‌معیار و نمودارهای توصیفی و در سطح آمار استنباطی از تحلیل واریانس مختلط برای اندازه‏ گیری‏های مکرر استفاده شد. 

یافته‌ها
یافته‌های جمعیت‌شناختی نشان داد از سالمندان حاضر در پژوهش 20 نفر (معادل 52/6 درصد) زن و 18 نفر (معادل 47/4 درصد) مرد بودند. گروه آزمایش با 18 نفر آزمودنی دارای میانگین سنی 1/96±78/88 سال و گروه کنترل نیز با میانگین سنی 1/83±‌79/10 سال بودند که تفاوت معناداری از نظر سن بین 2 گروه وجود نداشت (P=0/734 و t=0/342). 21 نفر (معادل 55/3 درصد) دارای تحصیلات ابتدایی، 14 نفر (معادل 36/8 درصد) دارای دیپلم و 3 نفر (معادل 7/9 درصد) دارای تحصیلات تکمیلی بودند. 2 گروه آزمایش و کنترل ازنظر تحصیلات نیز تفاوتی با یکدیگر نداشتند (0/276=‌χ² و 0/871=‌P). از نظر نمره کسب‌شده در آزمون مونترال نیز گروه آزمایش دارای میانگین نمره 0/50±24/61 و گروه کنترل دارای میانگین 0/95±24/20 بودند که تفاوت معناداری بین 2 گروه وجود نداشت (1/638=t و 0/110=P). بعد از بررسی متغیرهای جمعیت‌شناختی، میانگین و انحراف معیار متغیر اصلی پژوهش در مراحل پیش‌آزمون، پس‌آزمون و پیگیری، به تفکیک 2 گروه آزمایش و کنترل بررسی شد که نتایج در جدول شماره 2 ارائه شده است. 



قبل از بررسی فرضیات پژوهش، ابتدا پیش‌فرض‌های آزمون‌های پارامتریک سنجیده شد. بر همین اساس نتایج آزمون شاپیروویلک بیانگر آن بود که پیش‌فرض نرمال بودن توزیع نمونه‌ای داده‌ها در متغیر بازشناسی هیجانی در گروه‌های آزمایش و کنترل در مراحل پیش‌آزمون، پس‌آزمون و پیگیری برقرار است (P>0/05). همچنین پیشفرض همگنی واریانس نیز با آزمون لون11 سنجیده شد که نتایج آن معنادار نبود که این یافته نشان میداد پیشفرض همگنی واریانسها رعایت شده است (P>0/05).
سپس داده‌ها با استفاده از روش آماری تحلیل واریانس مختلط تجزیه‌و‌تحلیل شد. ابتدا نتایج نشان داد مقدار F نمرات بازشناسی هیجان در 3 مرحله پیش‌آزمون، پس‌آزمون و پیگیری (115/29=F) و مقدار F نمرات بازشناسی هیجان 3 مرحله برحسب گروه‏های آزمایش و کنترل (80/74=F)، برای اثرپیلایی، لامبدای ویکلز، اثر هتلینگ و بزرگ‌ترین ریشه‌روی همگی در سطح 0/001 معنادار بود و بنابراین می‌توان نتیجه گرفت بین 2 گروه آزمایش و کنترل حداقل در یکی از وضعیت‏های پیش‏آزمون، پس‏آزمون و پیگیری در متغیر وابسته، تفاوت معناداری وجود دارد. در ادامه اثرات درون‌گروهی و بین‌گروهی بررسی شد که نتایج آن در جدول‏های شماره 3 و 4 ارائه شده است.



 مندرجات جدول‌های شماره 3 و 4 نشان می‏دهند که زمان یا مرحله ارزیابی، تأثیر معناداری بر نمرات بازشناسی هیجانی سالمندان دارای اختلال خفیف شناختی داشته است و 71 درصد از تفاوت در واریانس،‌ این متغیر را تبیین می‌کند.



علاوه‌بر‌این تأثیر عامل عضویت گروهی (برای آموزش شناخت اجتماعی) هم بر نمرات بازشناسی هیجانی سالمندان دارای اختلال خفیف شناختی معنادار است و 51 درصد از تفاوت در نمرات این متغیر را تبیین می‌کند. در ادامه برای بررسی دقیق این تفاوت از آزمون تعقیبی بن‌فرونی استفاده شد که نتایج آن در جدول شماره 5 نشان داده شده است. 



همان‌گونه که در جدول شماره 5 نشان داده شد، بین میانگین نمرات مرحله پیش‌آزمون با پس‌آزمون و پیگیری در متغیر بازشناسی هیجانی تفاوت معنادار وجود دارد. این بدان‌معناست که آموزش شناخت اجتماعی توانسته‌ به صورت معناداری نمرات پس‌آزمون و پیگیری را نسبت به مرحله پیش‌آزمون افزایش دهد. چنان‌که یافته‌های توصیفی نیز بیانگر افزایش میانگین نمرات بازشناسی هیجانی سالمندان دارای اختلال خفیف شناختی بود. همچنین این تغییر در طول دوره پیگیری نیز ادامه یافته و بیشتر شده است. 

بحث
پژوهش حاضر با هدف بررسی اثربخشی آموزش شناخت اجتماعی بر بازشناسی هیجانی سالمندان دارای اختلال خفیف شناختی انجام شد. نتایج حاصل نشان داد آموزش شناخت اجتماعی بر بازشناسی هیجانی سالمندان دارای اختلال خفیف شناختی تأثیر معنادار داشته و این مداخله توانسته است موجب افزایش بازشناسی هیجانی چهره در این سالمندان شود. این شیوه آموزشی قبلاً بر روی سالمندان اجرا نشده است، اما می‌توان این نتایج را با یافته سایر پژوهش‏ها که بر روی گروه‏های دیگر انجام شده است، مقایسه کرد. بر‌این‌اساس، یافته‏های حاضر با نتایج سایر پژوهش‏های قبلی نتایج پژوهش‌های مختلف [23-25، 29-33] همسو بود و در کل نشان‏دهنده اثربخشی این شیوه بر شناخت اجتماعی افراد است.
در تبیین یافته حاضر مبنی‌بر اثربخشی آموزش شناخت اجتماعی بر بازشناسی هیجانی سالمندان دارای اختلال خفیف شناختی می‌توان بیان کرد مطابق نظر ژو و همکاران [30]، آموزش شناخت اجتماعی با ترکیب مداخلات متمرکز بر سوگیری طراحی شده تا به مراجعان کمک کند مثل یک کارآگاه اجتماعی، با جمع‌آوری و تحلیل مدارک، به قضاوت درست اجتماعی برسند، در‌حالی‌که یاد می‌گرفتند مراقب سوگیری‌های گمراه‌کننده قضاوت‌هایشان باشند [43]. این روند سبب می‌شود تا سالمندان دارای اختلال خفیف شناختی بتوانند نمودهای بیرونی هیجانی همانند حالات چهره هیجانی را بدون سوگیری گمراه‌کننده قضاوت کنند و بر‌این‌اساس عملکرد بهتری را در بازشناسی هیجانی از خود نشان دهند. 
علاوه‌بر‌این، هدف آموزش شناخت اجتماعی، آموزش مراجعان برای قضاوت اجتماعی دقیق و درست است [44]. آموزش شناخت اجتماعی به صورتی تنظیم شده است تا باعث برقراری تعادل بین بهبود شناخت اجتماعی دقیق و درک مراجعان از تفکر اجتماعی به‌عنوان ابزاری برای مدیریت کردن زندگی اجتماعی‌شان باشد. به‌عنوان نمونه، درحالی‌که تمرین‌های آغازین درک هیجانی، در جهت گرفتن پاسخ «درست» از مراجع طراحی شده، اما کم‌کم به‌سمت این هدف می‌رود که مراجع یک «حدس درست» مبتنی بر حقایق موجود داشته باشند و بدانند که در تعاملات اجتماعی، هیچ پاسخ درستی برای ماهیت پویا و چالشی هیجان وجود ندارد [45]. 
رویکرد آموزش شناخت اجتماعی باعث می‌شود تا مراجعان جایگزین‌های مناسبی برای اصلاح قضاوت‌های اجتماعی تحریف‌شده خود ایجاد کنند و به‌تدریج هدف آن از تصحیح تحریف‌ها به‌سمت درک این حقیقت پیش می‌رود که چطور قضاوت‌های مختلف، دارای تأثیرات و نتایج متفاوت اجتماعی و هیجانی هستند [16]. بر‌این‌اساس آموزش شناخت اجتماعی به سالمندان دارای اختلال خفیف شناختی سبب می‌شود تا آنان در تعاملات اجتماعی، قضاوت‌های اجتماعی تحریف‌شده کمتری را درک کنند و بر این اساس بتوانند با پردازش شناختی و هیجانی مناسب‌تر، بازشناسی هیجانی تکامل‌یافته‌تری را نیز از خود نشان دهند. در تبیینی دیگر درباره اثربخشی آموزش شناخت اجتماعی بر بازشناسی هیجانی سالمندان دارای اختلال خفیف شناختی، باید اشاره کرد که شناخت اجتماعی به سالمندان یاری می‌رساند تا بتوانند درک، تفسیر و پردازش تمام اطلاعات مرتبط با محیط و روابط اجتماعی را بیاموزند و این فرایند شامل آموزش همدلی، ادراک اجتماعی، دانش اجتماعی، پردازش هیجانی، عزت‌نفس، خودپنداره و سوگیری‌های اسنادی می‌شود [46]. 

نتیجه‌گیری 
مطابق تبیین‏ نتایجی که بیان شد، می‏توان چنین نتیجه گرفت که آموزش شناخت اجتماعی باعث می‌شود سالمندان دارای اختلال خفیف شناختی، بتوانند دانش اجتماعی و هیجانی بالاتری را کسب کنند و بازشناسی هیجانی بیشتری را نیز تجربه کنند. 
ازجمله محدودیت‏های این پژوهش می‌توان به محدود بودن دامنه‌ تحقیق به افراد ساکن در سرای سالمندان؛ عدم کورسازی پژوهشی، عدم مهار متغیرهای اثرگذار محیطی، خانوادگی و فردی بر بازشناسی هیجانی و اختلال خفیف شناختی اشاره کرد. 
همچنین به علت محدودیت اجرایی و هم‌زمانی پژوهش با شیوع بیماری کرونا، نمونه‏گیری به شیوه در‌دسترس بود. بنابراین پیشنهاد می‌شود برای افزایش قدرت تعمیم‌پذیری نتایج در سطح پژوهشی، این کار برای سالمندان ساکن در خانه و در خانواده، در سایر مناطق و جوامع دارای فرهنگ‌های متفاوت و برای دیگر اختلالات سالمندی همانند دمانس، آلزایمر و غیره با کنترل عواملیادشده و روش نمونه‌گیری تصادفی اجرا و تکرار شود و نتایج آن‌ها با نتایج پژوهش حاضر مقایسه شود. 
با‌توجه‌به اثربخشی آموزش شناخت اجتماعی بر بازشناسی هیجانی سالمندان دارای اختلال خفیف شناختی، در سطح کاربردی نیز پیشنهاد می‌شود تا آموزش شناخت اجتماعی و تعامل در سطح گسترده برای سالمندان انجام شود تا در جهت افزایش توانمندی‏های شناخت اجتماعی سالمندان دارای اختلال خفیف شناختی گامی مؤثر و عملی برداشته شود. 

ملاحظات اخلاقی

پیروی از اصول اخلاق پژوهش
رعایت اصول اخلاق در پژوهش آن توسط کمیته اخلاق دانشگاه پیام نور تأیید شده و کد اخلاق آن  IR.PNU.REC.1399.156 است.

حامی مالی
مقاله حاضر برگرفته از رساله دوره دکتری تخصصی مژگان بیتانه، رشته روان‌شناسی عمومی در دانشگاه پیام نور بود. این پژوهش هیچ‏گونه کمک مالی از سازمان‏های دولتی، خصوصی، یا غیرانتفاعی دریافت نکرده است. 

مشارکت نویسندگان
تمامی نویسندگان در همه بخش‏های این پژوهش مشارکت یکسان داشتند. 

تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، هیچ تعارض منافعی در این مقاله وجود ندارد.

تشکر و قدردانی
از تمام سالمندان حاضر در پژوهش و مسئولین خانه سالمندان لبخند آرامش که همکاری کاملی جهت اجرای پژوهش داشتند، قدردانی می‌شود.

 

1. Chobe S, Chobe M, Metri K, Patra SK, Nagaratna R. Impact of Yoga on cognition and mental health among elderly: A systematic review. Complementary Therapies in Medicine. 2020; 52:102421-. [DOI:10.1016/j.ctim.2020.102421] [PMID] 
2. Prakash IJ. Women & ageing. Indian J Med Res. 1997;106:396-408. [PMID]
3. Cho I, Song HJ, Kim H, Sul S. Older adults consider others’ intentions less but allocentric outcomes more than young adults during an ultimatum game: Correction to Cho et al. (2020). Psychology and Aging. 2021; 36(5):677. [PMID]
4. Konda PR, Sharma PK, Ganguly E, Gandhi AR. Correlates of geriatric depression among urban South Indian elders. Journal of the Neurological Sciences. 2019; 405:94 [DOI:10.1016/j.jns.2019.10.1741]
5. United Nations. World population prospects. New York: United Nations; 2019. [Link]
6. Hyung WSW, Kang J, Kim J, Lee S, Youn H, Ham BJ, et al. Cerebral amyloid accumulation is associated with distinct structural and functional alterations in the brain of depressed elders with mild cognitive impairment. Journal of Affective Disorders. 2021; 281:459-66. [DOI:10.1016/j.jad.2020.12.049] [PMID]
7. Zeraatkar H. [Late life depression as a risk factor for dementia and mild cognitive impairment: The mediating mechanisms and processes (Persian)]. The Neuroscience Journal of Shefaye Khatam. 2019; 8(1):111-9. [DOI:10.29252/shefa.8.1.111]
8. Noah AM, Almghairbi D, Moppett IK. Optical coherence tomography in mild cognitive impairment - Systematic review and meta-analysis. Clinical Neurology and Neurosurgery. 2020; 196:106036-. [PMID]
9. Ai Y, Sun K, Hu H. Bibliometric analysis of papers on mild cognitive impairment nursing in China. International Journal of Nursing Sciences. 2017; 4(1):73-9. [DOI:10.1016/j.ijnss.2016.10.005] [PMID] [PMCID]
10. Liang JH, Shen WT, Li JY, Qu XY, Li J, Jia RX, et al. The optimal treatment for improving cognitive function in elder people with mild cognitive impairment incorporating Bayesian network meta-analysis and systematic review. Ageing Research Reviews. 2019; 51:85-96. [DOI:10.1016/j.arr.2019.01.009] [PMID]
11. Spoletini I, Marra C, Di Iulio F, Gianni W, Sancesario G, Giubilei F, et al. Facial emotion recognition deficit in amnestic mild cognitive impairment and alzheimer disease. The American Journal of Geriatric Psychiatry. 2008; 16(5):389-98. [DOI:10.1097/JGP.0b013e318165dbce] [PMID]
12. Waldthaler J, Krüger-Zechlin C, Stock L, Deeb Z, Timmermann L. New insights into facial emotion recognition in Parkinson’s disease with and without mild cognitive impairment from visual scanning patterns. Clinical Parkinsonism & Related Disorders. 2019; 1:102-8. [DOI:10.1016/j.prdoa.2019.11.003] [PMID] [PMCID]
13. Andrade BF, Browne DT, Tannock R. Prosocial skills may be necessary for better peer functioning in children with symptoms of disruptive behavior disorders. PeerJ. 2014; 2:e487. [PMID] [PMCID]
14. Cummings ME. The mate choice mind: studying mate preference, aversion and social cognition in the female poeciliid brain. Animal Behaviour. 2015; 103:249-58. [DOI:10.1016/j.anbehav.2015.02.021]
15. Rappaport LM, Di Nardo N, Brotman MA, Pine DS, Leibenluft E, Roberson-Nay R, et al. Pediatric anxiety associated with altered facial emotion recognition. Journal of Anxiety Disorders. 2021; 82:102432. [DOI:10.1016/j.janxdis.2021.102432] [PMID] [PMCID]
16. Liu Y, Fu G. Emotion recognition by deeply learned multi-channel textual and EEG features. Future Generation Computer Systems. 2021; 119:1-6. [DOI:10.1016/j.future.2021.01.010]
17. Bal E, Harden E, Lamb D, Van Hecke AV, Denver JW, Porges SW. Emotion recognition in children with autism spectrum disorders: Relations to eye gaze and autonomic state. Journal of Autism and Developmental Disorders. 2010; 40(3):358-70. [DOI:10.1007/s10803-009-0884-3] [PMID]
18. Farran EK, Branson A, King BJ. Visual search for basic emotional expressions in autism; impaired processing of anger, fear and sadness, but a typical happy face advantage. Research in Autism Spectrum Disorders. 2011; 5(1):455-62. [DOI:10.1016/j.rasd.2010.06.009]
19. Baksh RA, Abrahams S, Auyeung B, MacPherson SE. Edinburgh Social Cognition Test (ESCoT): Examining the effects of age on a new measure of theory of mind and social norm understanding. PLoS One. 2018; 13(4):e0195818. [DOI:10.1037/t70086-000]
20. Pagni BA, Walsh MJM, Rogers C, Braden BB. Social cognition in autism spectrum disorder across the adult lifespan: Influence of Age and sex on reading the mind in the eyes task in a cross-sectional sample. Frontiers in Integrative Neuroscience. 2020; 14:571408. [PMID] [PMCID]
21. Santamaría-García H, Baez S, Gómez C, Rodríguez-Villagra O, Huepe D, Portela M, et al. The role of social cognition skills and social determinants of health in predicting symptoms of mental illness. Translational Psychiatry. 2020; 10(1):165. [PMID]
22. Tekin U, Erermiş HS, Satar A, Aydın AN, Köse S, Bildik T. Social cognition in first episode adolescent depression and its correlation with clinical features and quality of life. Clinical Child Psychology and Psychiatry. 2020; 26(1):140-53. [DOI:10.1177/1359104520973254] [PMID]
23. Kessels RPC, Waanders-Oude Elferink M, van Tilborg I. Social cognition and social functioning in patients with amnestic mild cognitive impairment or Alzheimer’s dementia. Journal of Neuropsychology. 2021; 15(2):186-203. [DOI:10.1111/jnp.12223] [PMID] [PMCID]
24. Roberts DL, Penn DL. Social cognition and interaction training (SCIT) for outpatients with schizophrenia: A preliminary study. Psychiatry Research. 2009; 166(2-3):141-7. [DOI:10.1016/j.psychres.2008.02.007] [PMID]
25. Combs DR, Adams SD, Penn DL, Roberts D, Tiegreen J, Stem P. Social Cognition and Interaction Training (SCIT) for inpatients with schizophrenia spectrum disorders: Preliminary findings. Schizophrenia Research. 2007; 91(1-3):112-6. [DOI:10.1016/j.schres.2006.12.010] [PMID]
26. Smith TJ, Oh H, Weiss LR, Alfini AJ, Reiter K, Nielson KA, et al. Effects of a 12-week exercise intervention on resting state brain networks in mild cognitive impairment and healthy elders. Alzheimer’s & Dementia. 2015; 11(7):P608. [DOI:10.1016/j.jalz.2015.06.844]
27. Roberts DL, Penn DL, Combs DR. Social Cognition and Interaction Training (SCIT): Group Psychotherapy for schizophrenia and other psychotic disorders, clinician guide. New York: Oxford University Press; 2016. [DOI:10.1093/med:psych/9780199346622.001.0001]
28. Lahera G, Benito A, Montes JM, Fernández-Liria A, Olbert CM, Penn DL. Social cognition and interaction training (SCIT) for outpatients with bipolar disorder. Journal of Affective Disorders. 2013; 146(1):132-6. [DOI:10.1016/j.jad.2012.06.032] [PMID]
29. Zhang Y, Ma X, Liang S, Yu W, He Q, Zhang J, et al. Social cognition and interaction training (SCIT) for partially remitted patients with bipolar disorder in China. Psychiatry Research. 2019; 274:377-82. [DOI:10.1016/j.psychres.2019.03.002] [PMID]
30. Zhu S, Zhu K, Jiang D, Shi J. Social cognition and interaction training for major depression: A preliminary study. Psychiatry Research. 2018; 270:890-4. [DOI:10.1016/j.psychres.2018.11.008] [PMID]
31. Liu PYT, Roberts D, Carr H. Poster #T142 social cognition and interaction training-tablet for outpatients with schizophrenia: A preliminary study. Schizophrenia Research. 2014; 153(Supplement 1):S340. [DOI:10.1016/S0920-9964(14)70959-4]
32. Wang Y, Roberts DL, Xu B, Cao R, Yan M, Jiang Q. Social cognition and interaction training for patients with stable schizophrenia in Chinese community settings. Psychiatry Research. 2013; 210(3):751-5. [DOI:10.1016/j.psychres.2013.08.038] [PMID]
33. Chan RC, Gao XJ, Li XY, Li HH, Cui JF, Deng YY, et al. The Social Cognition and Interaction Training (SCIT): An extension to individuals with schizotypal personality features. Psychiatry Research. 2010; 178(1):208-10. [DOI:10.1016/j.psychres.2010.03.017] [PMID]
34. Alizadehfard S, Alipour A. Relationship between multimorbidity and cognitive decline moderated by social health. Avicenna Journal of Neuropsychophysiology. 2021; 8(3):157-61. [Link]
35. Chen SL, Lin HC, Jane SW. Perceptions of group music therapy among elderly nursing home residents in Taiwan. Complementary Therapies in Medicine. 2009; 17(4):190-5. [DOI:10.1016/j.ctim.2009.03.002] [PMID]
36. Meléndez JC, Tomás JM, Oliver A, Navarro E. Psychological and physical dimensions explaining life satisfaction among the elderly: A structural model examination. Archives of Gerontology and Geriatrics. 2009; 48(3):291-5. [DOI:10.1016/j.archger.2008.02.008] [PMID]
37. Simões JM, Barata EN, Harris RM, O’Connell LA, Hofmann HA, Oliveira RF. Social odors conveying dominance and reproductive information induce rapid physiological and neuromolecular changes in a cichlid fish. BMC Genomics. 2015; 16:114. [Link]
38. Nasreddine ZS, Phillips NA, Bédirian V, Charbonneau S, Whitehead V, Collin I, et al. The montreal cognitive assessment, MoCA: A brief screening tool for mild cognitive impairment. Journal of the American Geriatrics Society. 2005; 53(4):695-9.  [PMID]
39. Lopez MN, Charter RA, Mostafavi B, Nibut LP, Smith WE. Psychometric properties of the Folstein Mini-Mental State Examination. Assessment. 2005; 12(2):137-44. [DOI:10.1177/1073191105275412] [PMID]
40. Chehrehnegar N, Shams F, Zarshenas S, Kazemi F. [Evaluating the reliability of the montreal cognitive assessment test and its agreement with mini mental state examination among healthy elderly (Persian)]. Journal of Research in Rehabilitation Sciences. 2011; 7(5 (Supplement):674-80. [Link]
41. Montagne B, Kessels RP, De Haan EH, Perrett DI. The emotion recognition task: A paradigm to measure the perception of facial emotional expressions at different intensities. Perceptual and Motor Skills. 2007; 104(2):589-98. [PMID]
42. Bitaneh M. The effectivness of SCIT on social cognition, socail problem solving, and social recognition in elderly with MCI. Tehran: Payame Noor; 2021.
43. Rehder PD, Mills-Koonce WR, Willoughby MT, Garrett-Peters P, Wagner NJ; Family Life Project Key Investigators. Emotion recognition deficits among children with conduct problems and callous-unemotional behaviors. Early Childhood Research Quarterly. 2017; 41:174-83. [DOI:10.1016/j.ecresq.2017.07.007] [PMID] [PMCID]
44. Pinkham AE, Penn DL, Green MF, Buck B, Healey K, Harvey PD. The social cognition psychometric evaluation study: Results of the expert survey and RAND panel. Schizophrenia Bulletin. 2014; 40(4):813-23. [PMID] [PMCID]
45. Şahin B, Hoşoğlu E, Önal BS. The effect of sleep disturbance on social cognition in drug-naïve children with attention deficit and hyperactivity disorder. Sleep Medicine. 2021; 82:172-8. [DOI:10.1016/j.sleep.2021.04.002] [PMID]
46. Grainger SA, Mead JK, Vanman EJ, Henry JD. The relationship between testosterone and social cognition in younger and older adults. Biological Psychology. 2021; 161:108072.  [PMID]