دوره 19، شماره 4 - ( زمستان 1403 )
جلد 19 شماره 4 صفحات 629-618 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Hesami E, Shareinia H, Ajamzibad H. Investigating the Relationship Between Spiritual Health, Satisfaction With Family, and Family Cohesion Among the Elderly in Gonabad City, Iran, in 2023. Salmand: Iranian Journal of Ageing 2025; 19 (4) :618-629
URL: http://salmandj.uswr.ac.ir/article-1-2708-fa.html
URL: http://salmandj.uswr.ac.ir/article-1-2708-fa.html
حسامی الهه، شارعی نیا حبیب، عجم‌زیبد حسین. ارتباط سلامت معنوی با رضایتمندی از خانواده و انسجام خانوادگی سالمندان شهر گناباد در سال 1402. سالمند: مجله سالمندی ایران. 1403; 19 (4) :618-629
الهه حسامی1 
، حبیب شارعی نیا2 ، حسین عجم‌زیبد*3
، حبیب شارعی نیا2 ، حسین عجم‌زیبد*3
1- کمیته تحقیقات دانشجویی،گروه سلامت سالمندی، دانشکده پرستاری، دانشگاه علوم پزشکی گناباد، گناباد، ایران.
2- گروه پرستاری داخلی جراحی، مرکز تحقیقات پرستاری، دانشکده پرستاری، دانشگاه علوم پزشکی گناباد، گناباد، ایران.
3- گروه سلامت سالمندی، مرکز تحقیقات توسعه اجتماعی و ارتقای سلامت، دانشکده پرستاری، دانشگاه علوم پزشکی گناباد، گناباد، ایران. ،ajam.h@gmu.ac.ir
2- گروه پرستاری داخلی جراحی، مرکز تحقیقات پرستاری، دانشکده پرستاری، دانشگاه علوم پزشکی گناباد، گناباد، ایران.
3- گروه سلامت سالمندی، مرکز تحقیقات توسعه اجتماعی و ارتقای سلامت، دانشکده پرستاری، دانشگاه علوم پزشکی گناباد، گناباد، ایران. ،
متن کامل [PDF 4213 kb]
(722 دریافت)
| چکیده (HTML) (1802 مشاهده)
References
متن کامل: (161 مشاهده)
مقدمه
امروزه یکی از بزرگ‌ترین گروه‌های اجتماعی دنیا سالمندان هستند [1]. سالمندی یکی از مراحل پر‌چالش زندگی و مجموعه پیچیده‌ای از تغییرات جسمانی، روانی و اجتماعی است [2]. پیش‌بینی میشود در سال 1425 نسبت جمعیت سالمند در ایران به 15 درصد برسد و از آن پس با شتاب بالا رود [3]. بنابراین توجه به سلامت سالمندان ازجمله سلامت معنوی آنها اهمیت دارد؛ چراکه سازمان بهداشت جهانی سلامت معنوی را رکن چهارم سلامت مطرح کرده است [1]. تحقیقات نشان می‌دهند سالمندان موفق تمایلات مذهبی و معنویت مثبت‌تری دارند و بیش از90 درصد سالمندان برای سازگاری با تنش و رسیدن به آرامش در سالمندی به معنویت و مذهب روی می‌آورند [4]. در دوره سالمندی، سالمندان تلاش می‌کنند تا مفهومی برای زندگی خود بیابند [5]. بنابراین اقدامات مراقبت از سلامتی برای سالمندان نباید صرفاً به ابعاد جسمانی یا ظرفیت عملکردی محدود شود، بلکه سلامت معنوی نیز باید در آنها لحاظ شود [2].
سالمندی دارای ابعاد مختلف فردی، اجتماعی، اقتصادی و روانی است [6]. سالمندان علاوه بر نیازهای جسمی و روحی متعدد، نیازهای معنوی نیز دارند که رسیدگی به نیازهای معنوی بخش عمده‌ای از مراقبت از سالمندان است و می‌تواند بر سلامت و کیفیت زندگی سالمندان تأثیر بگذارد [7]. سلامت معنوی یکی از ابعاد مهم سلامت در انسان است که ارتباط هماهنگ و یکپارچه‌ای را بین نیروهای داخلی فراهم می‌کند و با ویژگی‌هایی، مانند ثبات در زندگی، صلح، تناسب و هماهنگی، احساس ارتباط نزدیک با خود، خدا، جامعه و محیط مشخص میشود [8]. مطالعات انجام‌شده گویای آن است که بدون سلامت معنوی، دیگر بعدهای زیستی انسان نمی‌تواند عملکرد درستی داشته باشد [9]. بیش از90 درصد سالمندان برای سازگاری با تنش و رسیدن به آرامش در سنین مختلف سالمندی به معنویت و مذهب روی می‌آورند و سلامت معنوی عامل مهمی در سازگاری با پیامدهای سالخوردگی و تأمین بهداشت روانی سالمندان است [4]. بنابراین می‌توان بیان کرد یکی از عناصر اصلی سلامتی، برخورداری از سلامت معنوی است [1].
عدم معنا و ناامیدی در سالمندان می‌تواند به انزوا، گوشه‌گیری، کم‌تحرکی، افسردگی و غیره منجر شود؛ چراکه معنا و هدف در زندگی، به‌عنوان رویکردی مهم در ارتقای سلامت عمومی و کیفیت زندگی در نظر گرفته میشود و عمل به باورهای دینی در سالمندان، احتمالاً با رضایت آنها از زندگی رابطه دارد [10]. بنابراین اقدامات مراقبت از سلامتی برای سالمندان نباید صرفاً به ابعاد جسمانی یا ظرفیت عملکردی محدود شود، بلکه سلامت معنوی نیز در آنها باید لحاظ شود [2]. همچنین یکی از عواملی که می‌تواند منجر به بهبود رضایت از خانواده شود پیوندهای دینی و ایمان مذهبی است [11]. دین و فعالیت‌های مذهبی می‌توانند از‌طریق کارکردهای اجتماعی به افزایش ارتباطات میان افراد کمک کنند و بدین ترتیب به‌شدت بر رضایت فرد از خانواده مؤثر باشند [12]. میان فعالیت‌های مذهبی و سلامت سالمندان ارتباط مثبتی وجود دارد و این فعالیت‌ها موجب بهبود سلامت جسمی و روانی و احساس نزدیکی بیشتر با خانواده، رضایتمندی از خانواده و احساس انسجام میشود [13]. رضایتمندی از خانواده با افزایش صمیمیت بین اعضای آن، حمایت ادراک‌شده از سوی خانواده و افزایش سلامت عمومی همراه است [14]. رضایتمندی از خانواده، برخلاف انتظار معمول، همراه با افزایش سن افت نمی‌کند و در سراسر دوره زندگی، پایدار باقی می‌ماند [11]. اما این مسئله روشن نیست که آیا سلامت معنوی سالمندان به‌عنوان پیامد دین و فعالیت‌های مذهبی با رضایتمندی از خانواده ارتباط دارد؟
از دیگر تأثیرات مثبت دین بر سلامت افراد ایجاد انسجام و پیوند اجتماعی است [3]. این احتمال بعید نیست که دین از‌طریق ایجاد و بهبود سلامت معنوی سبب ایجاد انسجام و پیوندهای اجتماعی شود. به اعتقاد دورکیم آیین‌های دینی از‌طریق تشریفات، ازجمله مراسم و مناسک معنوی مردم را گردهم می‌آورند و پیوندهای مشترک بین افراد را تصدیق می‌کنند و درنتیجه همبستگی خانوادگی را تحکیم می‌بخشند و سبب انسجام بین افراد می‌شوند [12]. اما اینکه چگونه و به چه میزان بین 2 متغیر سلامت معنوی به‌عنوان خرده‌مقیاس معنویت و انسجام خانوادگی رابطه وجود دارد نامشخص است.
حال با عنایت به اهمیت سلامت معنوی، رضایتمندی از خانواده و انسجام خانوادگی در حفظ سلامت کلی سالمندان و نتایج مطلوبی که برای سالمندان دارد و براساس جست‌وجوی محققان که مطالعه‌ای را نیافتند کهروابط بین این متغیرها را بررسی کند، این مطالعه با هدف تعیین ارتباط سلامت معنوی با رضایتمندی از خانواده و انسجام خانوادگی سالمندان شهر گناباد انجام شد.
روش مطالعه
این مطالعه توصیفی‌تحلیلی به روش مقطعی در سال 1402 بر روی 200 سالمند بالای 60 سال ساکن شهر گناباد انجام شد. حجم نمونه براساس مطالعه مشابه [15] با ضریب اطمینان 99 و توان آزمون 90 درصد و در نظر گرفتن مقدار ضریب همبستگی بین سلامت معنوی و رضایت از زندگی (0/42=r)، 165 نفر محاسبه شد و با احتساب 20 درصد احتمال ریزش 200 نفر وارد مطالعه شده‌اند.
سالمندان مورد‌مطالعه با روش نمونه‌گیری طبقه‌ای انتخاب شدند. به این صورت که 3 مرکز سلامت جامعه شهر گناباد که کل جمعیت گناباد را تحت پوشش خود دارند به عنوان 3 طبقه در نظر گرفته شدند. سپس از هریک از طبقات به روش تصادفی سیستماتیک نمونه‌گیری انجام شد. بدین ترتیب که به تناسب جمعیت سالمندان 3 مرکز و حجم نمونه، فاصله نمونه‌گیری تعیین و سپس واحدهای پژوهش براساس فهرست سالمندان هر مرکز با لحاظ معیار‌های ورود به مطالعه (شامل سن 60 سال و بالاتر، آگاهی به زمان، مکان و اشخاص، توانایی برقراری ارتباط چشمی و کلامی، عدم از دست دادن یکی از اعضای خانواده خود در 1 سال گذشته، عدم اعتیاد به مواد مخدر، عدم مصرف داروهای روان‌پزشکی، عدم ابتلا به بیماری صعب‌العلاج) انتخاب شدند. معیار خروج از مطالعه عدم پاسخ‌گویی به بیش از 20 درصد سؤالات پرسش‌نامه‌ها بود.
ابزار گردآوری داده‌ها
به‌منظور گردآوری اطلاعات از پرسش‌نامه‌های مقیاس انسجام و انعطاف‌پذیری خانواده و پرسش‌نامه سلامت معنوی سالمندان عجم زیبد و همکاران استفاده شد.
مقیاس انسجام و انعطاف‌پذیری خانواده 42 گویه دارد که با استفاده از 6 زیرمقیاس فرعی، 2 زیرمقیاس اصلی انسجام و انعطاف‌پذیری خانواده را به‌طور کامل و جامع می‌سنجد و ارزیابی می‌کند. این زیر‌مقیاس‌ها هم جنبه‌های متوازن (سالم) و هم جنبه‌های نامتوازن (مشکل‌دار) کارکرد خانواده را می‌سنجند. در این پژوهش از سؤالات مربوط به یک زیرمقیاس اصلی، یعنی انسجام خانواده که شامل 10 سؤال برای این زیرمقیاس است استفاده شد. یکی از زیر‌مقیاس‌های فرعی این پرسش‌نامه، مقیاس رضایت از خانواده است. این پرسش‌نامه شامل 10 سؤال در این مقیاس است و توسط مظاهری و همکاران روایی و پایایی این پرسش‌نامه بررسی و تأیید شده است. ضریب آلفای کرونباخ برای این مقیاس را 0/92 و ضریب بازآزمایی را 0/85 گزارش کرده‌اند [16].
پرسش‌نامه سلامت معنوی سالمندان ایرانی عجم زیبد و همکاران (1395) شامل 20 گویه است که به‌صورت لیکرت 5 نمره‌ای از 1 تا 5 نمره‌گذاری شده است. به این صورت که گزینه خیلی زیاد نمره 5، زیاد نمره 4، متوسط نمره 3، کم نمره2 و خیلی کم نمره 1 را دریافت می‌کند. مجموع نمرات بین 20 تا 100 بوده و نمره بالاتر نشانگر سلامت معنوی بالاتر است. نتایج روان‌سنجی نشان داد مقیاس سلامت معنوی سالمندان ایرانی از همسانی درونی خوبی (0/893) برخوردار است. همچنین نتایج نشان داد ضریب همبستگی پیرسون بین 2 آزمون 0/847 و ضریب همبستگی درون‌طبقه‌ای برای کل مقیاس 0/918 بود.براین‌اساس این مقیاس از ثبات زمانی مناسبی برخوردار است [17].
جهت جمع‌آوری داده‌ها به منازل سالمندان انتخاب‌شده مراجعه و پس از بیان اهداف پژوهش برای سالمندان، به آنان در‌مورد محرمانه ماندن اطلاعات شخصی آنها اطمینان خاطر داده شد و پس از کسب رضایت، پرسش‌نامه‌ها به روش مصاحبه تکمیل شد.
داده‌ها پس از جمع‌آوری با استفاده از نرم‌افزار SPSS نسخه 20 تجزیهوتحلیل شدند. در ابتدا نرمال بودن داده‌ها با آزمون کولموگروف اسمیرنف بررسی شد که هر سه متغیر مورد‌بررسی (سلامت معنوی، رضایتمندی از خانواده و انسجام خانوادگی) از توزیع نرمال برخوردار نبودند (0/05>p). درنتیجه جهت تحلیل و تعیین رابطه میان متغیرهای سلامت معنوی و رضایتمندی از خانواده، سلامت معنوی و انسجام خانوادگی از آزمون اسپیرمن استفاده شد و سطح معنی‌داری داده‌ها 0/05 در نظر گرفته شد.
یافته‌ها
در این پژوهش، 50/5 درصد از نمونه را زنان و بقیه را مردان تشکیل می‌دادند. دامنه سنی شرکت‌کنندگان بین 60 تا 84 سال قرار داشت که میانگین و انحراف معیار آنها 6/051±68/65 بود. سایر ویژگی‌های شرکت‌کنندگان در جدول شماره 1 نشان داده شده است.
متغیرهای سلامت معنوی، انسجام خانوادگی و رضایتمندی از خانواده واحدهای پژوهش از توزیع نرمال برخوردار نبودند (0/05<p). بنابراین برای متغیرهای غیرنرمال از آزمون همبستگی اسپیرمن استفاده شد. بین سلامت معنوی و هریک از متغیرهای انسجام در خانواده و رضایتمندی از خانواده رابطه مثبت و معناداری دارد (P<0/001) (جدول شماره 2).
بحث
هدف از اجرای پژوهش حاضر بررسی رابطه سلامت معنوی با رضایتمندی از خانواده و انسجام خانوادگی در سالمندان شهر گناباد بود. در این مطالعه، سلامت معنوی سالمندان در سطح بالایی بود. به همین صورت در مطالعه سعیدی‌مهر و همکاران نیز سلامت معنوی اکثر سالمندان در سطح بالا قرار داشته است [18]. فورلنزا و همکارش نیز بیان کرده‌اند سطح سلامت معنوی سالمندان فرانسوی مورد‌بررسی در طی 5 سال در سطح بالایی بوده است [19].
از سویی سیدالشهدایی و همکارانش نیز که سلامت معنوی سالمندان مقیم منزل و مقیم سرای سالمندان را بررسی کرده بودند، نشان دادند سالمندان مقیم سرای سالمندان میانگین نمره سلامت معنوی بالاتری داشتند [20]. همچنین عابدی و همکارانش نیز بیان کرده‌اند میانگین نمره سلامت معنوی سالمندان مقیم آسایشگاه‌های شهرستان شمیرانات، در بیشتر سالمندان مورد‌مطالعه بالاست [10]. آدویه آیدین و همکارانش بیان کردند نمرات معنویت در زنانی که در خانه‌های اجتماعی زندگی می‌کنند بالاتر است [21] که باتوجه‌به نتایج این پژوهش‌ها محل اقامت سالمندان در میانگین نمره سلامت معنوی آنها تأثیرگذار است، اما سطح سلامت معنوی در همه سالمندان بالا است؛ بنابراین می‌توان نتیجه گرفت احتمالاً معنویت به‌عنوان منبع مهم قدرت و حمایت در تمام دوران زندگی محسوب میشود و می‌تواند در شرایط بحران‌زا کمک‌کننده باشد و درنتیجه سالمندان به کمک معنویات سعی در سازگاری با بحران‌های دوران سالمندی را دارند که باعث افزایش سطح سلامت معنوی آنها نسبت به سایر افراد جامعه میشود.
برخی مطالعات دیگر سطح سلامت معنوی سالمندان را متوسط گزارش کرده‌اند؛ مانند مطالعه صفا و مرادی [22]، و صفادوست و همکارانش [23] که به ترتیب سطح سلامت معنوی سالمندان را متوسط و پایین گزارش کرده‌اند. نتایج این مطالعات با مطالعه حاضر ناهمسو است. علت این ناهمسویی احتمالاً تفاوت در جامعه مورد‌پژوهش در مطالعات است. باتوجه‌به مطالب ارائه‌شده در مقالات، سالمندان از شرایط بحرانی و بیماری در جهت رشد معنوی خود بهره می‌برند که بر سلامت فیزیولوژیک آنها تأثیر مثبت می‌گذارد [22]، اما براساس نتایج پژوهش حاضر حضور اعضای خانواده در کنار سالمند و همچنین داشتن سلامت جسمی، با آگاهی به این موضوع که سلامت معنوی یکی از4 بُعد سلامتی است و این ابعاد بر یکدیگر تأثیر می‌گذارند، احتمالاً می‌تواند در افزایش سطح سلامت معنوی سالمندانی که سلامت جسمی خوبی دارند اثر مثبت گذاشته و سطح سلامت معنوی بالایی نسبت به سالمندان بستری در بیمارستان داشته باشند.
این مطالعه نشان داد سالمندان از خانواده خود کاملاً راضی هستند و سطح رضایتمندی از خانواده خوبی دارند. باتوجه‌به اینکه مطالعات انجام‌شده در این زمینه مربوط به رضایتمندی از زندگی در سالمندان است و در خصوص رضایتمندی از خانواده بیشتر مطالعات مربوط به سنین کمتر است، به بررسی تعدادی از مقالات با هدف بررسی رضایتمندی از زندگی سالمندان پرداخته میشود.
کلهری و کاکابرایی [24]، ممبینی و همکاران [25]، مرادی و همکاران [26] و مکونن و همکاران [27] در مطالعات خود بیان کردند حضور در کنار سایر اعضای خانواده و دریافت حمایت اجتماعی از آنها موجب رضایت از زندگی در افراد میشود و میزان رضایتمندی از زندگی سالمند در سطح بالایی قرار می‌گیرد. همچنین جئونگ هی و کانگ [28]، چو و چئون [29] که در مطالعاتشان بیشتر تمرکز بر روی عوامل مؤثر بر رضایتمندی از خانواده سالمندان بوده است بازهم نشان داده‌اند که با حضور عواملی که باعث بهبود شرایط زندگی سالمند میشود سطح رضایتمندی از زندگی سالمند افزایش می‌یابد.
در مطالعه حاضر مشخص شد سالمندان از سطح انسجام خانوادگی خوبی برخوردار هستند. نتایج مطالعه بابایی و همکارانش نیز نشان داد بیشتر خانواده‌های همدانی دارای سطح انسجام متوسط رو به بالا هستند و فقط تعداد کمی از آنها انسجام خانوادگی پایین را تجربه کرده‌اند [30]. جو و بیونگ نیز در نتایج خود بیان کرده‌اند انسجام خانوادگی آزمودنی‌ها در سطح بالایی است [31]. بنابراین می‌توان این‌طور نتیجه‌گیری کرد که سطح انسجام خانوادگی در سالمندان به‌طورکلی بالاست که ممکن است باعث ایجاد ارتباط‌های قوی‌تر در میان خانواده و سالمند شود و همچنین سطح انسجام خانوادگی بالاتر با بهبود سلامت معنوی سالمند نیز مرتبط است.
نتایج مطالعه حاضر نشان داد میان سلامت معنوی و رضایتمندی از خانواده در سالمندان شهر گناباد ارتباط معناداری وجود دارد. در این راستا ربانی و بهشتی [32] رابطه‌ای مثبت بین دینداری با احساس رضایت از زندگی افراد را در نتایج خود بیان کردند. یافته‌های کردلو و همکاران [33] نیز نشان می‌دهد رویکرد اسلامی مبتنی بر انتخاب تعادل بر میزان کیفیت زندگی، شادکامی و رضایتمندی از زندگی زنان مراجعه‌کننده به مراکز مشاوره سازمان نظام شهر تهران مؤثر است [34]. همچنین مؤمنی و رفیعی [34] در مطالعه خود نشان دادند برگزاری مراسم مذهبی به‌صورت گروهی سبب تأمین بعد معنوی سالمندان و افزایش رضایت از زندگی آنان میشود و همچنین این مراسم یکی از منابع حمایت اجتماعی در میان سالمندان است که با افزایش پایبندی سالمندان به گرایش‌های مذهبی در فضایی گروهی می‌توان به ارتقای رضایتمندی سالمندان کمک کرد [35]. در مطالعات خارج از ایران مانند مطالعات سینگ و همکاران [35]، وو و کو [36] و منور و طارق [37] نیز بیان شد عملکردها و مداخلات دینی و معنوی و هوش معنوی بر رضایت از زندگی سالمندان تأثیرگذار است و به افزایش سطح رضایتمندی کمک می‌کند.
براساس نتایج مطالعه حاضر، بین سلامت معنوی و انسجام خانوادگی در سالمندان شهر گناباد ارتباط معناداری وجود دارد. در این راستا بابایی و همکاران [30] و افراشته و همکاران [38] نشان دادند معنویت و دینداری می‌توانند بر انسجام خانوادگی و فردی افراد تأثیر بگذارند و این دو متغیر ارتباط معنادار و مستقیمی با هم دارند. همچنین ستین در مطالعه خود که به بررسی ارتباط بین اشکال مختلف دینداری، انسجام خانواده و رهبری اخلاقی در شرکت‌های خانوادگی فعال در ترکیه پرداخته بود، در نتایج بیان می‌کند دینداری تأثیر مستقیم معنی‌داری بر انسجام خانواده دارد [39].
یکی از محدودیت‌های پژوهش این بود که باتوجه‌به اینکه مطالعه در سالمندان شهر گناباد انجام شده است، تعمیم نتایج به سایر جوامع و سایر گروه‌های سنی باید با احتیاط صورت پذیرد. محدودیت دیگر پژوهش این است که مطالعه از نوع همبستگی است و مطالعات همبستگی هم‌زمانی دو یا چند متغیر را بررسی می‌کنند، نه علت و اثر متغیرها را، بنابراین پیشنهاد میشود مطالعات مداخله‌ای در این خصوص طراحی و انجام شود
نتیجه‌گیری نهایی
باتوجه‌به یافته‌های مطالعه حاضر که سلامت معنوی سالمندان شهر گناباد به‌طور معناداری با رضایتمندی از خانواده و انسجام خانوادگی آنها مرتبط است و سالمندانی که دارای سطح بالایی از سلامت معنوی هستند، از رضایتمندی از خانواده و ارتباطات خانوادگی قوی‌تری برخوردارند، پیشنهاد میشود سالمندان و خانواده‌های آنان امور معنوی و سلامت معنوی را جدی بگیرند و در جهت ارتقای آن بکوشند و برای این منظور اقدامات لازم متناسب با شرایط خانواده را انجام دهند.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این مطالعه توسط کمیته اخلاق دانشگاه علوم‌پزشکی گناباد با کد IR.GMU.REC.1401.107 مورد تأیید قرار گرفته است. علاوه‌بر‌این از مشارکت‌کنندگان در پژوهش رضایت آگاهانه گرفته شد. به آنها اطمینان داده شد که اطلاعات آنها محرمانه خواهد ماند. همچنین به آنها آگاهی داده شد که در هر مرحله از پژوهش اختیار انصراف از ادامه پژوهش را دارند. کلیه حقوق مربوط به شرکت‌کنندگان در طی انجام پژوهش رعایت شد.
حامی مالی
مطالعه حاضر برگرفته از پایان‌نامه دوره کارشناسی ارشد پرستاری سالمندی خانم الهه حسامی در دانشگاه علوم‌پزشکی گناباد است. این مطالعه با حمایت‌های مالی و معنوی معاونت‌های آموزشی و پژوهشی دانشگاه علوم‌پزشکی گناباد انجام شد.
مشارکت نویسندگان
مفهوم‌سازی، رو‌ش‌شناسی، ویراستاری، نگارش نهایی، تحقیق و بررسی: تمامی نویسندگان؛ تجزیهوتحلیل: حبیب شارعی‌نیا؛ نگارش پیش‌نویس: الهه حسامی و حسین عجم زیبد؛ نظارت: حسین عجم زیبد، حبیب شارعی‌نیا، مدیریت پروژه: حسین عجم زیبد.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.
تشکر و قدردانی
از معاونت‌های محترم آموزشی و پژوهشی دانشگاه علوم‌پزشکی گناباد، مسئولان محترم مراکز سلامت جامعه شهر گناباد و کارکنان محترم این مراکز و سالمندان عزیزی که ما را در انجام این پژوهش یاری کردند صمیمانه تشکر و قدردانی می‌کنیم.
امروزه یکی از بزرگ‌ترین گروه‌های اجتماعی دنیا سالمندان هستند [1]. سالمندی یکی از مراحل پر‌چالش زندگی و مجموعه پیچیده‌ای از تغییرات جسمانی، روانی و اجتماعی است [2]. پیش‌بینی میشود در سال 1425 نسبت جمعیت سالمند در ایران به 15 درصد برسد و از آن پس با شتاب بالا رود [3]. بنابراین توجه به سلامت سالمندان ازجمله سلامت معنوی آنها اهمیت دارد؛ چراکه سازمان بهداشت جهانی سلامت معنوی را رکن چهارم سلامت مطرح کرده است [1]. تحقیقات نشان می‌دهند سالمندان موفق تمایلات مذهبی و معنویت مثبت‌تری دارند و بیش از90 درصد سالمندان برای سازگاری با تنش و رسیدن به آرامش در سالمندی به معنویت و مذهب روی می‌آورند [4]. در دوره سالمندی، سالمندان تلاش می‌کنند تا مفهومی برای زندگی خود بیابند [5]. بنابراین اقدامات مراقبت از سلامتی برای سالمندان نباید صرفاً به ابعاد جسمانی یا ظرفیت عملکردی محدود شود، بلکه سلامت معنوی نیز باید در آنها لحاظ شود [2].
سالمندی دارای ابعاد مختلف فردی، اجتماعی، اقتصادی و روانی است [6]. سالمندان علاوه بر نیازهای جسمی و روحی متعدد، نیازهای معنوی نیز دارند که رسیدگی به نیازهای معنوی بخش عمده‌ای از مراقبت از سالمندان است و می‌تواند بر سلامت و کیفیت زندگی سالمندان تأثیر بگذارد [7]. سلامت معنوی یکی از ابعاد مهم سلامت در انسان است که ارتباط هماهنگ و یکپارچه‌ای را بین نیروهای داخلی فراهم می‌کند و با ویژگی‌هایی، مانند ثبات در زندگی، صلح، تناسب و هماهنگی، احساس ارتباط نزدیک با خود، خدا، جامعه و محیط مشخص میشود [8]. مطالعات انجام‌شده گویای آن است که بدون سلامت معنوی، دیگر بعدهای زیستی انسان نمی‌تواند عملکرد درستی داشته باشد [9]. بیش از90 درصد سالمندان برای سازگاری با تنش و رسیدن به آرامش در سنین مختلف سالمندی به معنویت و مذهب روی می‌آورند و سلامت معنوی عامل مهمی در سازگاری با پیامدهای سالخوردگی و تأمین بهداشت روانی سالمندان است [4]. بنابراین می‌توان بیان کرد یکی از عناصر اصلی سلامتی، برخورداری از سلامت معنوی است [1].
عدم معنا و ناامیدی در سالمندان می‌تواند به انزوا، گوشه‌گیری، کم‌تحرکی، افسردگی و غیره منجر شود؛ چراکه معنا و هدف در زندگی، به‌عنوان رویکردی مهم در ارتقای سلامت عمومی و کیفیت زندگی در نظر گرفته میشود و عمل به باورهای دینی در سالمندان، احتمالاً با رضایت آنها از زندگی رابطه دارد [10]. بنابراین اقدامات مراقبت از سلامتی برای سالمندان نباید صرفاً به ابعاد جسمانی یا ظرفیت عملکردی محدود شود، بلکه سلامت معنوی نیز در آنها باید لحاظ شود [2]. همچنین یکی از عواملی که می‌تواند منجر به بهبود رضایت از خانواده شود پیوندهای دینی و ایمان مذهبی است [11]. دین و فعالیت‌های مذهبی می‌توانند از‌طریق کارکردهای اجتماعی به افزایش ارتباطات میان افراد کمک کنند و بدین ترتیب به‌شدت بر رضایت فرد از خانواده مؤثر باشند [12]. میان فعالیت‌های مذهبی و سلامت سالمندان ارتباط مثبتی وجود دارد و این فعالیت‌ها موجب بهبود سلامت جسمی و روانی و احساس نزدیکی بیشتر با خانواده، رضایتمندی از خانواده و احساس انسجام میشود [13]. رضایتمندی از خانواده با افزایش صمیمیت بین اعضای آن، حمایت ادراک‌شده از سوی خانواده و افزایش سلامت عمومی همراه است [14]. رضایتمندی از خانواده، برخلاف انتظار معمول، همراه با افزایش سن افت نمی‌کند و در سراسر دوره زندگی، پایدار باقی می‌ماند [11]. اما این مسئله روشن نیست که آیا سلامت معنوی سالمندان به‌عنوان پیامد دین و فعالیت‌های مذهبی با رضایتمندی از خانواده ارتباط دارد؟
از دیگر تأثیرات مثبت دین بر سلامت افراد ایجاد انسجام و پیوند اجتماعی است [3]. این احتمال بعید نیست که دین از‌طریق ایجاد و بهبود سلامت معنوی سبب ایجاد انسجام و پیوندهای اجتماعی شود. به اعتقاد دورکیم آیین‌های دینی از‌طریق تشریفات، ازجمله مراسم و مناسک معنوی مردم را گردهم می‌آورند و پیوندهای مشترک بین افراد را تصدیق می‌کنند و درنتیجه همبستگی خانوادگی را تحکیم می‌بخشند و سبب انسجام بین افراد می‌شوند [12]. اما اینکه چگونه و به چه میزان بین 2 متغیر سلامت معنوی به‌عنوان خرده‌مقیاس معنویت و انسجام خانوادگی رابطه وجود دارد نامشخص است.
حال با عنایت به اهمیت سلامت معنوی، رضایتمندی از خانواده و انسجام خانوادگی در حفظ سلامت کلی سالمندان و نتایج مطلوبی که برای سالمندان دارد و براساس جست‌وجوی محققان که مطالعه‌ای را نیافتند کهروابط بین این متغیرها را بررسی کند، این مطالعه با هدف تعیین ارتباط سلامت معنوی با رضایتمندی از خانواده و انسجام خانوادگی سالمندان شهر گناباد انجام شد.
روش مطالعه
این مطالعه توصیفی‌تحلیلی به روش مقطعی در سال 1402 بر روی 200 سالمند بالای 60 سال ساکن شهر گناباد انجام شد. حجم نمونه براساس مطالعه مشابه [15] با ضریب اطمینان 99 و توان آزمون 90 درصد و در نظر گرفتن مقدار ضریب همبستگی بین سلامت معنوی و رضایت از زندگی (0/42=r)، 165 نفر محاسبه شد و با احتساب 20 درصد احتمال ریزش 200 نفر وارد مطالعه شده‌اند.
سالمندان مورد‌مطالعه با روش نمونه‌گیری طبقه‌ای انتخاب شدند. به این صورت که 3 مرکز سلامت جامعه شهر گناباد که کل جمعیت گناباد را تحت پوشش خود دارند به عنوان 3 طبقه در نظر گرفته شدند. سپس از هریک از طبقات به روش تصادفی سیستماتیک نمونه‌گیری انجام شد. بدین ترتیب که به تناسب جمعیت سالمندان 3 مرکز و حجم نمونه، فاصله نمونه‌گیری تعیین و سپس واحدهای پژوهش براساس فهرست سالمندان هر مرکز با لحاظ معیار‌های ورود به مطالعه (شامل سن 60 سال و بالاتر، آگاهی به زمان، مکان و اشخاص، توانایی برقراری ارتباط چشمی و کلامی، عدم از دست دادن یکی از اعضای خانواده خود در 1 سال گذشته، عدم اعتیاد به مواد مخدر، عدم مصرف داروهای روان‌پزشکی، عدم ابتلا به بیماری صعب‌العلاج) انتخاب شدند. معیار خروج از مطالعه عدم پاسخ‌گویی به بیش از 20 درصد سؤالات پرسش‌نامه‌ها بود.
ابزار گردآوری داده‌ها
به‌منظور گردآوری اطلاعات از پرسش‌نامه‌های مقیاس انسجام و انعطاف‌پذیری خانواده و پرسش‌نامه سلامت معنوی سالمندان عجم زیبد و همکاران استفاده شد.
مقیاس انسجام و انعطاف‌پذیری خانواده 42 گویه دارد که با استفاده از 6 زیرمقیاس فرعی، 2 زیرمقیاس اصلی انسجام و انعطاف‌پذیری خانواده را به‌طور کامل و جامع می‌سنجد و ارزیابی می‌کند. این زیر‌مقیاس‌ها هم جنبه‌های متوازن (سالم) و هم جنبه‌های نامتوازن (مشکل‌دار) کارکرد خانواده را می‌سنجند. در این پژوهش از سؤالات مربوط به یک زیرمقیاس اصلی، یعنی انسجام خانواده که شامل 10 سؤال برای این زیرمقیاس است استفاده شد. یکی از زیر‌مقیاس‌های فرعی این پرسش‌نامه، مقیاس رضایت از خانواده است. این پرسش‌نامه شامل 10 سؤال در این مقیاس است و توسط مظاهری و همکاران روایی و پایایی این پرسش‌نامه بررسی و تأیید شده است. ضریب آلفای کرونباخ برای این مقیاس را 0/92 و ضریب بازآزمایی را 0/85 گزارش کرده‌اند [16].
پرسش‌نامه سلامت معنوی سالمندان ایرانی عجم زیبد و همکاران (1395) شامل 20 گویه است که به‌صورت لیکرت 5 نمره‌ای از 1 تا 5 نمره‌گذاری شده است. به این صورت که گزینه خیلی زیاد نمره 5، زیاد نمره 4، متوسط نمره 3، کم نمره2 و خیلی کم نمره 1 را دریافت می‌کند. مجموع نمرات بین 20 تا 100 بوده و نمره بالاتر نشانگر سلامت معنوی بالاتر است. نتایج روان‌سنجی نشان داد مقیاس سلامت معنوی سالمندان ایرانی از همسانی درونی خوبی (0/893) برخوردار است. همچنین نتایج نشان داد ضریب همبستگی پیرسون بین 2 آزمون 0/847 و ضریب همبستگی درون‌طبقه‌ای برای کل مقیاس 0/918 بود.براین‌اساس این مقیاس از ثبات زمانی مناسبی برخوردار است [17].
جهت جمع‌آوری داده‌ها به منازل سالمندان انتخاب‌شده مراجعه و پس از بیان اهداف پژوهش برای سالمندان، به آنان در‌مورد محرمانه ماندن اطلاعات شخصی آنها اطمینان خاطر داده شد و پس از کسب رضایت، پرسش‌نامه‌ها به روش مصاحبه تکمیل شد.
داده‌ها پس از جمع‌آوری با استفاده از نرم‌افزار SPSS نسخه 20 تجزیهوتحلیل شدند. در ابتدا نرمال بودن داده‌ها با آزمون کولموگروف اسمیرنف بررسی شد که هر سه متغیر مورد‌بررسی (سلامت معنوی، رضایتمندی از خانواده و انسجام خانوادگی) از توزیع نرمال برخوردار نبودند (0/05>p). درنتیجه جهت تحلیل و تعیین رابطه میان متغیرهای سلامت معنوی و رضایتمندی از خانواده، سلامت معنوی و انسجام خانوادگی از آزمون اسپیرمن استفاده شد و سطح معنی‌داری داده‌ها 0/05 در نظر گرفته شد.
یافته‌ها
در این پژوهش، 50/5 درصد از نمونه را زنان و بقیه را مردان تشکیل می‌دادند. دامنه سنی شرکت‌کنندگان بین 60 تا 84 سال قرار داشت که میانگین و انحراف معیار آنها 6/051±68/65 بود. سایر ویژگی‌های شرکت‌کنندگان در جدول شماره 1 نشان داده شده است.
متغیرهای سلامت معنوی، انسجام خانوادگی و رضایتمندی از خانواده واحدهای پژوهش از توزیع نرمال برخوردار نبودند (0/05<
بحث
هدف از اجرای پژوهش حاضر بررسی رابطه سلامت معنوی با رضایتمندی از خانواده و انسجام خانوادگی در سالمندان شهر گناباد بود. در این مطالعه، سلامت معنوی سالمندان در سطح بالایی بود. به همین صورت در مطالعه سعیدی‌مهر و همکاران نیز سلامت معنوی اکثر سالمندان در سطح بالا قرار داشته است [18]. فورلنزا و همکارش نیز بیان کرده‌اند سطح سلامت معنوی سالمندان فرانسوی مورد‌بررسی در طی 5 سال در سطح بالایی بوده است [19].
از سویی سیدالشهدایی و همکارانش نیز که سلامت معنوی سالمندان مقیم منزل و مقیم سرای سالمندان را بررسی کرده بودند، نشان دادند سالمندان مقیم سرای سالمندان میانگین نمره سلامت معنوی بالاتری داشتند [20]. همچنین عابدی و همکارانش نیز بیان کرده‌اند میانگین نمره سلامت معنوی سالمندان مقیم آسایشگاه‌های شهرستان شمیرانات، در بیشتر سالمندان مورد‌مطالعه بالاست [10]. آدویه آیدین و همکارانش بیان کردند نمرات معنویت در زنانی که در خانه‌های اجتماعی زندگی می‌کنند بالاتر است [21] که باتوجه‌به نتایج این پژوهش‌ها محل اقامت سالمندان در میانگین نمره سلامت معنوی آنها تأثیرگذار است، اما سطح سلامت معنوی در همه سالمندان بالا است؛ بنابراین می‌توان نتیجه گرفت احتمالاً معنویت به‌عنوان منبع مهم قدرت و حمایت در تمام دوران زندگی محسوب میشود و می‌تواند در شرایط بحران‌زا کمک‌کننده باشد و درنتیجه سالمندان به کمک معنویات سعی در سازگاری با بحران‌های دوران سالمندی را دارند که باعث افزایش سطح سلامت معنوی آنها نسبت به سایر افراد جامعه میشود.
برخی مطالعات دیگر سطح سلامت معنوی سالمندان را متوسط گزارش کرده‌اند؛ مانند مطالعه صفا و مرادی [22]، و صفادوست و همکارانش [23] که به ترتیب سطح سلامت معنوی سالمندان را متوسط و پایین گزارش کرده‌اند. نتایج این مطالعات با مطالعه حاضر ناهمسو است. علت این ناهمسویی احتمالاً تفاوت در جامعه مورد‌پژوهش در مطالعات است. باتوجه‌به مطالب ارائه‌شده در مقالات، سالمندان از شرایط بحرانی و بیماری در جهت رشد معنوی خود بهره می‌برند که بر سلامت فیزیولوژیک آنها تأثیر مثبت می‌گذارد [22]، اما براساس نتایج پژوهش حاضر حضور اعضای خانواده در کنار سالمند و همچنین داشتن سلامت جسمی، با آگاهی به این موضوع که سلامت معنوی یکی از4 بُعد سلامتی است و این ابعاد بر یکدیگر تأثیر می‌گذارند، احتمالاً می‌تواند در افزایش سطح سلامت معنوی سالمندانی که سلامت جسمی خوبی دارند اثر مثبت گذاشته و سطح سلامت معنوی بالایی نسبت به سالمندان بستری در بیمارستان داشته باشند.
این مطالعه نشان داد سالمندان از خانواده خود کاملاً راضی هستند و سطح رضایتمندی از خانواده خوبی دارند. باتوجه‌به اینکه مطالعات انجام‌شده در این زمینه مربوط به رضایتمندی از زندگی در سالمندان است و در خصوص رضایتمندی از خانواده بیشتر مطالعات مربوط به سنین کمتر است، به بررسی تعدادی از مقالات با هدف بررسی رضایتمندی از زندگی سالمندان پرداخته میشود.
کلهری و کاکابرایی [24]، ممبینی و همکاران [25]، مرادی و همکاران [26] و مکونن و همکاران [27] در مطالعات خود بیان کردند حضور در کنار سایر اعضای خانواده و دریافت حمایت اجتماعی از آنها موجب رضایت از زندگی در افراد میشود و میزان رضایتمندی از زندگی سالمند در سطح بالایی قرار می‌گیرد. همچنین جئونگ هی و کانگ [28]، چو و چئون [29] که در مطالعاتشان بیشتر تمرکز بر روی عوامل مؤثر بر رضایتمندی از خانواده سالمندان بوده است بازهم نشان داده‌اند که با حضور عواملی که باعث بهبود شرایط زندگی سالمند میشود سطح رضایتمندی از زندگی سالمند افزایش می‌یابد.
در مطالعه حاضر مشخص شد سالمندان از سطح انسجام خانوادگی خوبی برخوردار هستند. نتایج مطالعه بابایی و همکارانش نیز نشان داد بیشتر خانواده‌های همدانی دارای سطح انسجام متوسط رو به بالا هستند و فقط تعداد کمی از آنها انسجام خانوادگی پایین را تجربه کرده‌اند [30]. جو و بیونگ نیز در نتایج خود بیان کرده‌اند انسجام خانوادگی آزمودنی‌ها در سطح بالایی است [31]. بنابراین می‌توان این‌طور نتیجه‌گیری کرد که سطح انسجام خانوادگی در سالمندان به‌طورکلی بالاست که ممکن است باعث ایجاد ارتباط‌های قوی‌تر در میان خانواده و سالمند شود و همچنین سطح انسجام خانوادگی بالاتر با بهبود سلامت معنوی سالمند نیز مرتبط است.
نتایج مطالعه حاضر نشان داد میان سلامت معنوی و رضایتمندی از خانواده در سالمندان شهر گناباد ارتباط معناداری وجود دارد. در این راستا ربانی و بهشتی [32] رابطه‌ای مثبت بین دینداری با احساس رضایت از زندگی افراد را در نتایج خود بیان کردند. یافته‌های کردلو و همکاران [33] نیز نشان می‌دهد رویکرد اسلامی مبتنی بر انتخاب تعادل بر میزان کیفیت زندگی، شادکامی و رضایتمندی از زندگی زنان مراجعه‌کننده به مراکز مشاوره سازمان نظام شهر تهران مؤثر است [34]. همچنین مؤمنی و رفیعی [34] در مطالعه خود نشان دادند برگزاری مراسم مذهبی به‌صورت گروهی سبب تأمین بعد معنوی سالمندان و افزایش رضایت از زندگی آنان میشود و همچنین این مراسم یکی از منابع حمایت اجتماعی در میان سالمندان است که با افزایش پایبندی سالمندان به گرایش‌های مذهبی در فضایی گروهی می‌توان به ارتقای رضایتمندی سالمندان کمک کرد [35]. در مطالعات خارج از ایران مانند مطالعات سینگ و همکاران [35]، وو و کو [36] و منور و طارق [37] نیز بیان شد عملکردها و مداخلات دینی و معنوی و هوش معنوی بر رضایت از زندگی سالمندان تأثیرگذار است و به افزایش سطح رضایتمندی کمک می‌کند.
براساس نتایج مطالعه حاضر، بین سلامت معنوی و انسجام خانوادگی در سالمندان شهر گناباد ارتباط معناداری وجود دارد. در این راستا بابایی و همکاران [30] و افراشته و همکاران [38] نشان دادند معنویت و دینداری می‌توانند بر انسجام خانوادگی و فردی افراد تأثیر بگذارند و این دو متغیر ارتباط معنادار و مستقیمی با هم دارند. همچنین ستین در مطالعه خود که به بررسی ارتباط بین اشکال مختلف دینداری، انسجام خانواده و رهبری اخلاقی در شرکت‌های خانوادگی فعال در ترکیه پرداخته بود، در نتایج بیان می‌کند دینداری تأثیر مستقیم معنی‌داری بر انسجام خانواده دارد [39].
یکی از محدودیت‌های پژوهش این بود که باتوجه‌به اینکه مطالعه در سالمندان شهر گناباد انجام شده است، تعمیم نتایج به سایر جوامع و سایر گروه‌های سنی باید با احتیاط صورت پذیرد. محدودیت دیگر پژوهش این است که مطالعه از نوع همبستگی است و مطالعات همبستگی هم‌زمانی دو یا چند متغیر را بررسی می‌کنند، نه علت و اثر متغیرها را، بنابراین پیشنهاد میشود مطالعات مداخله‌ای در این خصوص طراحی و انجام شود
نتیجه‌گیری نهایی
باتوجه‌به یافته‌های مطالعه حاضر که سلامت معنوی سالمندان شهر گناباد به‌طور معناداری با رضایتمندی از خانواده و انسجام خانوادگی آنها مرتبط است و سالمندانی که دارای سطح بالایی از سلامت معنوی هستند، از رضایتمندی از خانواده و ارتباطات خانوادگی قوی‌تری برخوردارند، پیشنهاد میشود سالمندان و خانواده‌های آنان امور معنوی و سلامت معنوی را جدی بگیرند و در جهت ارتقای آن بکوشند و برای این منظور اقدامات لازم متناسب با شرایط خانواده را انجام دهند.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این مطالعه توسط کمیته اخلاق دانشگاه علوم‌پزشکی گناباد با کد IR.GMU.REC.1401.107 مورد تأیید قرار گرفته است. علاوه‌بر‌این از مشارکت‌کنندگان در پژوهش رضایت آگاهانه گرفته شد. به آنها اطمینان داده شد که اطلاعات آنها محرمانه خواهد ماند. همچنین به آنها آگاهی داده شد که در هر مرحله از پژوهش اختیار انصراف از ادامه پژوهش را دارند. کلیه حقوق مربوط به شرکت‌کنندگان در طی انجام پژوهش رعایت شد.
حامی مالی
مطالعه حاضر برگرفته از پایان‌نامه دوره کارشناسی ارشد پرستاری سالمندی خانم الهه حسامی در دانشگاه علوم‌پزشکی گناباد است. این مطالعه با حمایت‌های مالی و معنوی معاونت‌های آموزشی و پژوهشی دانشگاه علوم‌پزشکی گناباد انجام شد.
مشارکت نویسندگان
مفهوم‌سازی، رو‌ش‌شناسی، ویراستاری، نگارش نهایی، تحقیق و بررسی: تمامی نویسندگان؛ تجزیهوتحلیل: حبیب شارعی‌نیا؛ نگارش پیش‌نویس: الهه حسامی و حسین عجم زیبد؛ نظارت: حسین عجم زیبد، حبیب شارعی‌نیا، مدیریت پروژه: حسین عجم زیبد.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.
تشکر و قدردانی
از معاونت‌های محترم آموزشی و پژوهشی دانشگاه علوم‌پزشکی گناباد، مسئولان محترم مراکز سلامت جامعه شهر گناباد و کارکنان محترم این مراکز و سالمندان عزیزی که ما را در انجام این پژوهش یاری کردند صمیمانه تشکر و قدردانی می‌کنیم.
References
1.Kavoosian N, Hosseinzadeh K, Jaliseh HK, Karboro A. [The relationship between spiritual health and loneliness among the elderly in Karaj-2016 (Persian)]. Journal of Pizhūhish dar Dīn va Salāmat. 2018; 4(2):7-15. [Link]
2.Sadoughi M, Hesampour F. [Prediction of psychological well-being in the elderly by assessing their spirituality, gratitude to god, and perceived social support (Persian)]. Salmand. 2020; 15(2):144-59. [DOI:10.32598/sija.13.10.210]
3.Ghaffari D. [Determining the social health of the elderly (Persian)]. The Islamic Journal of Women and Family. 2020; 8(1):159-86. [Link]
4.Goli M, Bagher Maddah S, Dalvandi A, Hosseini M, Rahgozar M, Mousavi Arfa N. [The relationship between successful aging and spiritual health of the elderly (Persian)]. Iranian Journal of Psychiatric Nursing. 2016; 4(5):16-21. [DOI:10.21859/ijpn-04053]
5.Ameri G, Govari F, Nazari T, Rashidinejad M, Afsharzadeh P. [The adult age theories and definitions (Persian)]. Journal of Hayat. 2002; 8(1):4-13. [Link]
6.Mirzaei SMS. [Considerations about the dimensions of old age with a look at the Japanese experience (Persian)]. Journal of Human Sciences. 2007; 53:195-216. [Link]
7.Jadidi A, Sadeghian E, Khodaveisi M, Fallahi-Khoshknab M. Spiritual needs of the muslim elderly living in nursing homes: A qualitative study. Journal of Religion and Health. 2022; 61(2):1514-28. [DOI:10.1007/s10943-021-01263-0]
8.Khoshbakht Pishkhani M, Mohammadi Shahboulaghi F, Khankeh H, Dalvandi A. [Spiritual health in Iranian elderly: A concept analysis by walker and avant’s approach (Persian)]. Salmand. 2019; 14(1):96-113. [DOI: 10.32598/sija.13.10.380]
9.Kashanimovahhed B, Hosseinian-Sarajehloo F, Bahrami AR, Shokri-Khoubestani M, Abdoljabari M. [Spiritual health in the iranian elderly: A systematic review (Persian)]. Journal of Pizhūhish dar dīn va Salāmat. 2020; 6(2):129-47. [DOI:10.22037/jrrh.v6i2.26870]
10.Abedi S, Foroughan M, Khanjani M S, Bakhshi EA, Farhadi A. [Relationship between meaning of life and spiritual well-being in the older people residing in nursing homes Shemiranat, 2014 (Persian)]. Salmand. 2016; 11(3):456-65. [DOI:10.21859/sija-1103456]
11.Naderi F, Askari P, Roushani K. [The relationship between spiritual intelligence and emotional intelligence with the life satisfaction of the elderly (Persian)]. Journal of Social Psychology. 2018; 5(13):127-38. [Link]
12.Hadjizadeh Meimandi M, Zare Shahabadi A, Marvinam N, Abootorabi Zarchi F. [A survey of the relationship between religiosity and life satisfaction among elderly women in Yazd (Persian)]. Women's Strategic Studies. 2013; 15(58):191-235. [Link]
13.Ramezani T, Bahadori F, Zanjari N. [Role of religious involvement in health in later life: An integrated review (Persian)]. Journal of Religion and Health. 2022; 10(1):31-45. [Link]
14.Mohsenzadeh F, Ghasemi Jobaneh R, Dargahi S, Jalili Nikoo S. [Spiritual health, family hardiness and family satisfaction: A comparison between addicts and non-addicts (Persian)]. Journal of Pizhūhish dar dīn va Salāmat. 2018; 4(4):33-43. [DOI:10.22037/jrrh.v4i4.17163]
15.RezaieShahsavarloo Z, Taghadosi M, Mousavi MS, Lotf MS HK. [The relationship between spiritual well-being & religious attitudes with life satisfaction in elderly cancer patients (Persian)]. Iranian Journal of Psychiatric Nursing. 2016; 4(1):47-55. [Link]
16.Mazaheri M, Habibi M, Ashori A. [Psychometric properties of persian version of the family adaptability and cohesion evaluation scales (FACES-IV) (Persian)]. Iranian Journal of Psychiatric Nursing. 2014; 19(4):314-25. [Link]
17.Ajamzibad H, Foroughan M, Mohammadi Shahboulaghi F, Rafiey H, Rassouli M. [Development and validation of the elder’s spiritual health scale (Persian)]. Educational Gerontology. 2018; 44(12):786-95. [DOI:10.1080/03601277.2019.1565138]
18.Saidimehr S, Gravandi S, Ezadmehr A, Mohammadi MJ, Hasani M. [Study of relationship between spiritual health and depression among elderly people (Persian)]. Journal of Ilam University of Medical Sciences. 2015; 23(3):16-25. [Link]
19.Forlenza OV, Vallada H. Spirituality, health and well-being in the elderly. International Psychogeriatrics. 2018; 30(12):1741-2. [DOI:10.1017/S1041610218001874]
20.Saydshohadai M, Heshmat S, Seidfatemi N, Haghani H, Mehrdad N. [The spiritual health of seniors living in sanitarium and home residents (Persian)]. Iran Journal of Nursing. 2013; 26(81):11-20. [Link]
21.Aydın A, Işık A, Kahraman N. Mental health symptoms, spiritual well-being and meaning in life among older adults living in nursing homes and community dwellings. Psychogeriatrics. 2020; 20(6):833-43. [DOI:10.1111/psyg.12613]
22.Safa A, Moradi T. [Assessment the status of spiritual health and related factors in elderly patients admitted to governmental hospitals in Kashsn in 2018 (Persian)]. Journals of Gerontology. 2020; 5(3):29-35. [Link]
23.Safara M, Safadoust T, Mosavinezhad SM, Gholamnejad H. [The relationship between spiritual health and sense of coherence in the elderly: The mediating role of psychological hardiness (Persian)]. Aging Psychology. 2023; 8(4):375-87. [DOI:10.22126/jap.2022.8160.1644]
24.Kalhari M, Kakabarai K. [Examining the relationship between social support and locus of control with general health and life satisfaction in the elderly over 60 years old (Persian)]. The Journal of New Advances in Behavioral Sciences. 2020; 5(46):28-42. [Link]
25.Mombeini I, Bereyhe Bereyhi H. [Life satisfaction in the elderly: The role of mental health and loneliness (Persian)]. Aging Psychology. 2022; 8(3):287-98. [DOI:10.22126/jap.2022.8287.1656]
26.Moradi S, Ghodrati Mirkohi M. [Comparing the role of hope and resilience in predicting life satisfaction in older adults (Persian)]. Journal of Gerontology. 2020; 5(2):71-81. [Link]
27.Mekonnen HS, Lindgren H, Geda B, Azale T, Erlandsson K. Satisfaction with life and associated factors among elderly people living in two cities in northwest Ethiopia: A community-based cross-sectional study. BMJ Open. 2022; 12(9):e061931. [DOI:10.1136/bmjopen-2022-061931]
28.Park JH, Kang SW. Factors related to life satisfaction of older adults at home: A focus on residential conditions. Healthcare. 2022; 10(7):1279. [DOI:10.3390/healthcare10071279]
29.Cho D, Cheon W. Older adults’ advance aging and life satisfaction levels: Effects of lifestyles and health capabilities. Behavioral Sciences. 2023; 13(4):293. [DOI:10.3390/bs13040293]
30.Babaei N, Balali E, Naghdi A, Karimi A. [The study of religiosity impact on family cohesion in Hamedan (Persian)]. Quarterly Journal of Social Development. 2015; 9(4):7-26. [DOI:10.22055/qjsd.2015.11927]
31.Jo KH, Sook Song B. Effect of family cohesion, subjective happiness and other factors on death anxiety in Korean elders. Journal of Korean Academy of Nursing. 2012; 42(5):680-8. [DOI:10.4040/jkan.2012.42.5.680]
32.Rabbani R, Beheshti SS. [An empirical study of the relationship between religiosity and life satisfaction (Persian)]. Ferdowsi University of Mashhad Journal of Social Sciences. 2011; 8(1):79-102. [DOI:10.22067/jss.v0i0.15781]
33.Kordloo Mo, Sanaei Zake B, Khalatbari J. [The effectiveness of an islamic approach based on the balance selection in improving quality of life, happiness, and life satisfaction of married women (Persian)]. Applied Family Therapy Journal. 2021; 2(3):113-32. [Link]
34.Momeni K, Rafiee Z. [Correlation of social support and religious orientation with life satisfaction in the elderly (Persian)]. Salmand. 2018; 13(1):50-61. [DOI:10.21859/sija.13.1.50]
35.Singh K, Junnarkar M, Singh D, Suchday S, Mitra S, Dayal P. Associations between religious/spiritual practices and well-being in Indian elderly rural women. Journal of Religion and Health. 2020; 59:2753-74. [DOI:10.1007/s10943-019-00877-9]
36.Wu LF, Koo M. Randomized controlled trial of a six-week spiritual reminiscence intervention on hope, life satisfaction, and spiritual well-being in elderly with mild and moderate dementia. International Journal of Geriatric Psychiatry. 2016; 31(2):120-7. [DOI:10.1002/gps.4300]
37.Munawar K, Tariq O. Exploring relationship between spiritual intelligence, religiosity and life satisfaction among elderly Pakistani muslims. Journal of Religion and Health. 2018; 57(3):781-95. [DOI:10.1007/s10943-017-0360-x]
38.Yadegari R, Hayati M, Yousefi Afrashteh M. [The relationship between spiritual health and religious orientation with death obsession in elderly: The mediation role of ambiguity tolerance (Persian)]. Aging Psychology. 2018; 4(1):39-50. [Link]
39.Çetin M. The relation between religiosity, family cohesion and ethical leadership: A study of family firms in Turkey. Journal of Family Business Management 2021; 11(4):333-54. [DOI:10.1108/JFBM-02-2020-0017]
2.Sadoughi M, Hesampour F. [Prediction of psychological well-being in the elderly by assessing their spirituality, gratitude to god, and perceived social support (Persian)]. Salmand. 2020; 15(2):144-59. [DOI:10.32598/sija.13.10.210]
3.Ghaffari D. [Determining the social health of the elderly (Persian)]. The Islamic Journal of Women and Family. 2020; 8(1):159-86. [Link]
4.Goli M, Bagher Maddah S, Dalvandi A, Hosseini M, Rahgozar M, Mousavi Arfa N. [The relationship between successful aging and spiritual health of the elderly (Persian)]. Iranian Journal of Psychiatric Nursing. 2016; 4(5):16-21. [DOI:10.21859/ijpn-04053]
5.Ameri G, Govari F, Nazari T, Rashidinejad M, Afsharzadeh P. [The adult age theories and definitions (Persian)]. Journal of Hayat. 2002; 8(1):4-13. [Link]
6.Mirzaei SMS. [Considerations about the dimensions of old age with a look at the Japanese experience (Persian)]. Journal of Human Sciences. 2007; 53:195-216. [Link]
7.Jadidi A, Sadeghian E, Khodaveisi M, Fallahi-Khoshknab M. Spiritual needs of the muslim elderly living in nursing homes: A qualitative study. Journal of Religion and Health. 2022; 61(2):1514-28. [DOI:10.1007/s10943-021-01263-0]
8.Khoshbakht Pishkhani M, Mohammadi Shahboulaghi F, Khankeh H, Dalvandi A. [Spiritual health in Iranian elderly: A concept analysis by walker and avant’s approach (Persian)]. Salmand. 2019; 14(1):96-113. [DOI: 10.32598/sija.13.10.380]
9.Kashanimovahhed B, Hosseinian-Sarajehloo F, Bahrami AR, Shokri-Khoubestani M, Abdoljabari M. [Spiritual health in the iranian elderly: A systematic review (Persian)]. Journal of Pizhūhish dar dīn va Salāmat. 2020; 6(2):129-47. [DOI:10.22037/jrrh.v6i2.26870]
10.Abedi S, Foroughan M, Khanjani M S, Bakhshi EA, Farhadi A. [Relationship between meaning of life and spiritual well-being in the older people residing in nursing homes Shemiranat, 2014 (Persian)]. Salmand. 2016; 11(3):456-65. [DOI:10.21859/sija-1103456]
11.Naderi F, Askari P, Roushani K. [The relationship between spiritual intelligence and emotional intelligence with the life satisfaction of the elderly (Persian)]. Journal of Social Psychology. 2018; 5(13):127-38. [Link]
12.Hadjizadeh Meimandi M, Zare Shahabadi A, Marvinam N, Abootorabi Zarchi F. [A survey of the relationship between religiosity and life satisfaction among elderly women in Yazd (Persian)]. Women's Strategic Studies. 2013; 15(58):191-235. [Link]
13.Ramezani T, Bahadori F, Zanjari N. [Role of religious involvement in health in later life: An integrated review (Persian)]. Journal of Religion and Health. 2022; 10(1):31-45. [Link]
14.Mohsenzadeh F, Ghasemi Jobaneh R, Dargahi S, Jalili Nikoo S. [Spiritual health, family hardiness and family satisfaction: A comparison between addicts and non-addicts (Persian)]. Journal of Pizhūhish dar dīn va Salāmat. 2018; 4(4):33-43. [DOI:10.22037/jrrh.v4i4.17163]
15.RezaieShahsavarloo Z, Taghadosi M, Mousavi MS, Lotf MS HK. [The relationship between spiritual well-being & religious attitudes with life satisfaction in elderly cancer patients (Persian)]. Iranian Journal of Psychiatric Nursing. 2016; 4(1):47-55. [Link]
16.Mazaheri M, Habibi M, Ashori A. [Psychometric properties of persian version of the family adaptability and cohesion evaluation scales (FACES-IV) (Persian)]. Iranian Journal of Psychiatric Nursing. 2014; 19(4):314-25. [Link]
17.Ajamzibad H, Foroughan M, Mohammadi Shahboulaghi F, Rafiey H, Rassouli M. [Development and validation of the elder’s spiritual health scale (Persian)]. Educational Gerontology. 2018; 44(12):786-95. [DOI:10.1080/03601277.2019.1565138]
18.Saidimehr S, Gravandi S, Ezadmehr A, Mohammadi MJ, Hasani M. [Study of relationship between spiritual health and depression among elderly people (Persian)]. Journal of Ilam University of Medical Sciences. 2015; 23(3):16-25. [Link]
19.Forlenza OV, Vallada H. Spirituality, health and well-being in the elderly. International Psychogeriatrics. 2018; 30(12):1741-2. [DOI:10.1017/S1041610218001874]
20.Saydshohadai M, Heshmat S, Seidfatemi N, Haghani H, Mehrdad N. [The spiritual health of seniors living in sanitarium and home residents (Persian)]. Iran Journal of Nursing. 2013; 26(81):11-20. [Link]
21.Aydın A, Işık A, Kahraman N. Mental health symptoms, spiritual well-being and meaning in life among older adults living in nursing homes and community dwellings. Psychogeriatrics. 2020; 20(6):833-43. [DOI:10.1111/psyg.12613]
22.Safa A, Moradi T. [Assessment the status of spiritual health and related factors in elderly patients admitted to governmental hospitals in Kashsn in 2018 (Persian)]. Journals of Gerontology. 2020; 5(3):29-35. [Link]
23.Safara M, Safadoust T, Mosavinezhad SM, Gholamnejad H. [The relationship between spiritual health and sense of coherence in the elderly: The mediating role of psychological hardiness (Persian)]. Aging Psychology. 2023; 8(4):375-87. [DOI:10.22126/jap.2022.8160.1644]
24.Kalhari M, Kakabarai K. [Examining the relationship between social support and locus of control with general health and life satisfaction in the elderly over 60 years old (Persian)]. The Journal of New Advances in Behavioral Sciences. 2020; 5(46):28-42. [Link]
25.Mombeini I, Bereyhe Bereyhi H. [Life satisfaction in the elderly: The role of mental health and loneliness (Persian)]. Aging Psychology. 2022; 8(3):287-98. [DOI:10.22126/jap.2022.8287.1656]
26.Moradi S, Ghodrati Mirkohi M. [Comparing the role of hope and resilience in predicting life satisfaction in older adults (Persian)]. Journal of Gerontology. 2020; 5(2):71-81. [Link]
27.Mekonnen HS, Lindgren H, Geda B, Azale T, Erlandsson K. Satisfaction with life and associated factors among elderly people living in two cities in northwest Ethiopia: A community-based cross-sectional study. BMJ Open. 2022; 12(9):e061931. [DOI:10.1136/bmjopen-2022-061931]
28.Park JH, Kang SW. Factors related to life satisfaction of older adults at home: A focus on residential conditions. Healthcare. 2022; 10(7):1279. [DOI:10.3390/healthcare10071279]
29.Cho D, Cheon W. Older adults’ advance aging and life satisfaction levels: Effects of lifestyles and health capabilities. Behavioral Sciences. 2023; 13(4):293. [DOI:10.3390/bs13040293]
30.Babaei N, Balali E, Naghdi A, Karimi A. [The study of religiosity impact on family cohesion in Hamedan (Persian)]. Quarterly Journal of Social Development. 2015; 9(4):7-26. [DOI:10.22055/qjsd.2015.11927]
31.Jo KH, Sook Song B. Effect of family cohesion, subjective happiness and other factors on death anxiety in Korean elders. Journal of Korean Academy of Nursing. 2012; 42(5):680-8. [DOI:10.4040/jkan.2012.42.5.680]
32.Rabbani R, Beheshti SS. [An empirical study of the relationship between religiosity and life satisfaction (Persian)]. Ferdowsi University of Mashhad Journal of Social Sciences. 2011; 8(1):79-102. [DOI:10.22067/jss.v0i0.15781]
33.Kordloo Mo, Sanaei Zake B, Khalatbari J. [The effectiveness of an islamic approach based on the balance selection in improving quality of life, happiness, and life satisfaction of married women (Persian)]. Applied Family Therapy Journal. 2021; 2(3):113-32. [Link]
34.Momeni K, Rafiee Z. [Correlation of social support and religious orientation with life satisfaction in the elderly (Persian)]. Salmand. 2018; 13(1):50-61. [DOI:10.21859/sija.13.1.50]
35.Singh K, Junnarkar M, Singh D, Suchday S, Mitra S, Dayal P. Associations between religious/spiritual practices and well-being in Indian elderly rural women. Journal of Religion and Health. 2020; 59:2753-74. [DOI:10.1007/s10943-019-00877-9]
36.Wu LF, Koo M. Randomized controlled trial of a six-week spiritual reminiscence intervention on hope, life satisfaction, and spiritual well-being in elderly with mild and moderate dementia. International Journal of Geriatric Psychiatry. 2016; 31(2):120-7. [DOI:10.1002/gps.4300]
37.Munawar K, Tariq O. Exploring relationship between spiritual intelligence, religiosity and life satisfaction among elderly Pakistani muslims. Journal of Religion and Health. 2018; 57(3):781-95. [DOI:10.1007/s10943-017-0360-x]
38.Yadegari R, Hayati M, Yousefi Afrashteh M. [The relationship between spiritual health and religious orientation with death obsession in elderly: The mediation role of ambiguity tolerance (Persian)]. Aging Psychology. 2018; 4(1):39-50. [Link]
39.Çetin M. The relation between religiosity, family cohesion and ethical leadership: A study of family firms in Turkey. Journal of Family Business Management 2021; 11(4):333-54. [DOI:10.1108/JFBM-02-2020-0017]
نوع مطالعه: پژوهشي |
موضوع مقاله:
سالمند شناسی
دریافت: 1402/7/12 | پذیرش: 1403/1/18 | انتشار: 1403/10/12
دریافت: 1402/7/12 | پذیرش: 1403/1/18 | انتشار: 1403/10/12
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
تمامی آثار نشریه سالمند: مجله سالمندی ایران تحت مجوز Creative Commons
Attribution-NonCommercial 4.0 هستند.
تماس با ما
تلفن دفتر نشریه:
تلفن مستقیم:02171732827(تماس فقط روزهای شنبه، یکشنبه و سه شنبه ساعت 10 الی 12) 021221800- داخلی 2827
ایمیل: salmand2010@gmail.com
تلفن ناشر : 02145355000 - 02145355555
